სარგის თმოგველი

XII- XIII საუკუნეების მიჯნაზე მოღვაწე ქართველი დიდებული, თმოგველების ფეოდალური სახლის ფუძემდებელი, ვარამ ზაქარიას ძე მხარგრძელის ძე. იგი აქტიურად მონაწილეობდა საქართველოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში. გიორგი რუსზე თამარის დაქორწინების შემდეგ ოთხმა მხარგრძელმა, მ. შ. სარგისმა, მოაწყო ძლევამოსილი ლაშქრობა თურქთა წინააღმდეგ დვინის მხარეში. თამარ მეფის წინააღმდეგ ფეოდალთა ამბოხების დროს სარგისი სხვა მხარგრძელებთან ერთად თამარს ემხრობოდა. ამბოხების ჩაქრობის შემდეგ თამარმა დააჯილდოვა თავისი ერთგული ფეოდალები, კერძოდ, სარგისს უწყალობა იმხანად გარდაცვლილი ამირსპასალარის გამრეკელ თორელის საკარგავი - თმოგვის ციხე (ჯავახეთი), რის შემდეგაც სარგისი იწოდა თმოგვად. იგი მონაწილეობდა შამქორის ბრძოლაში (1195). შალვა ახალციხელთან ერთად მონაწილეობდა (ე. ი. იცავდა საზღვრებს) ჯავახეთში და მასთანვე სარდლობდა ქართველთა ლაშქარს კარის (ახლანდელი ყარსი) ციხის თურქებისაგან გასათავისუფლებლად. ზოგი მეცნიერი მას მწერალ სარგის თმოგველთან აიგივებს და მას მიაწერს პოემა "დილარგეთიანის" ავტორობას და "ვისრამიანის" მთარგმნელობას. ს. თმოგველი უკანასკნელად XIII ს-ის 60-იანი წლების წყაროებში, მესხეთში შემოჭრილ მონღოლთა მხედართმთავრის ალა-თემურის წინააღმდეგ მებრძოლ ქართველ მთავრებს შორის იხსენიება. 

წყარო: საქართველო: ენციკლოპედია: ტ. IV. -თბ., 2018. -გვ.75

• დილარიანი (ავტორი). - ტფილისი, ზ. ჭიჭინაძის გამოცემა, 1897. - 48გვ.