
	English Georgian

The Biographical Dictionary of Georgia covers biographies of people who belong to history of Georgia, who are linked with Georgia, lived in or beyond it.

The dictionary is supported by the National Parliamentary Library of Georgia.

The project aims at publishing the biographies of outstanding Georgians. We hope that whole Georgia will be involved in filling this unique dictionary.

Follow on Facebook

Suggest a Biography

Correction

თეიმურაზ II (მეფე)

Legal name:	თეიმურაზ ბაგრატიონი
Date of birth:	1700
Date of death:	8 January, 1762 (at 62 years)
Burial location:	ასტრახანის მიძინების ტაძარი, რუსეთი
Category:	Translator, Poet, Royalty

Biography

დაბადების ადგილი: ქ. თბილისი.

1709-1715 წწ. კახეთის გამგებელი; 1733-1744წწ. კახეთის მეფე; 1744-1762 წწ. ქართლის მეფე. ერეკლე I-ისა და ანა მაყაშვილის უმცროსი ვაჟი. 1709 წელს ირანში მყოფი კახეთის მეფის ერეკლე I-ის გარდაცვალების გამო შაჰმა კახეთის ტახტზე დასამტკიცებლად დავით II (იმამყული ხანი) დაიბარა, სადაც ის 1715 წლამდე დარჩა. ამ პერიოდში კახეთის მმართველად თეიმურაზ ბატონიშვილი ითვლებოდა, თუმცა მისი მცირეწლოვანების გამო კახეთს ფაქტობრივად ნიკოლოზ ალავერდელი (ჩოლოყაშვილი) განაგებდა. პოლიტიკური მოსაზრებების გამო 12 წლის თეიმურაზ II ბავშვობაში დანიშნულ ბაინდურ არაგვის ერისთავის ასულს გააშორეს და ვახტანგ VI- ის ასულ თამარზე დააქორწინეს, რამაც მომავალში ქართლ-კახეთის გაერთიანებისას დადებითი როლი შეასრულა. თეიმურაზ II-ს ლეკთა გამუდმებული თარეშის გამო ცხოვრება ხან თელავში, ხან კიდევ მანავსა და მაღაროში უხდებოდა. ხშირად ოჯახთან ერთად ფშავშიც იხიზნებოდა. ამ პერიოდში სამხრეთ კავკასიაში გაბატონებისათვის ირანსა და რუსეთს წინ აღუდგა ოსმალეთი და წარმატებასაც მიაღწია. 1723 წელს, თბილისის აღების შემდეგ, ოსმალებმა შეტევა აღმოსავლეთის მიმართულებით განავითარეს. თეიმურაზ II-ის ძმა, კონსტანტინე II (მაჰმად ყული-ხანი), კახეთის დაცვისათვის სამზადისს შეუდგა. ოსმალთა გავლენა სამხრეთ კავკასიაში დღითიდღე იზრდებოდა. 1732 წელს კონსტანტინე ოსმალებმა მოკლეს, თეიმურაზ II კი ფშავში გაიქცა. მალე თეიმურაზ II-მ ოსმალებს დიპლომატიურად ქედი მოუხარა, რის სანაცვლოდაც მათგან სამართავად კახეთი მიიღო. ამასობაში მოძლიერებულმა ირანმა ოსმალებს სამხრეთ კავკასიაში შეუტია. თეიმურაზ II-მ სპარსელებთან კავშირში ოსმალთა ჯარები, რომლებიც ლეკებთან ერთად მოქმედებდნენ, რამდენჯერმე დაამარცხა, კახათიდან განდევნა და ჭარის დაბრუნებასაც შეეცადა. სპარსელთა ჯარის სარდალი თამაზ ყული-ხანი (შემდგომში ნადირ-შაჰი) მასთან ქართველთა თანამშრომლობას მაინც ეჭვის თვალით უყურებდა. ერევანში ყოფნისას მან თავისთან დაიბარა თეიმურაზ II და ქართლ - კახეთის დიდებულები. ნაწილი დააპატიმრა, ქართლ-კახეთის მმართველად კი თეიმურაზ II-ის ძმიშვილი - ალექსანდრე ბატონიშვილი (ალი-მირზა) დანიშნა, რომელსაც დიდძალი ხარკის აკრეფა დაავალა. აღმოსავლეთ საქართველოში "ყიზილბაშობა" დაიწყო. 1736 წელს, შაჰის გვირგვინის მიღების შემდეგ, ნადირმა ახალი გადასახადები მოითხოვა, რამაც დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია და მისი აღება ძალის გამოყენებითაც ვერ მოხერხდა. შაჰის სარდალმა სეფი-ხანმა ირანელთა პოლიტიკით უკმაყოფილო თეიმურაზ II სხვა თავადებთან ერთად დააპატიმრა და ირანში გაგზავნა. ნადირმა თეიმურაზ II პატივით მიიღო, მაგრამ შვილის - ერეკლეს ჩამოყვანა მოსთხოვა. თვითონ უკან გააბრუნა, ერეკლე კი ინდოეთში სალაშქროდ იახლა. ირანში ყოფნის დროს თეიმურაზ II-მ ერთგული სამსახურით ნადირის ნდობა დაიმსახურა. თეიმურაზ II-ის ქალიშვილი ქეთევანი ნადირის ძმისწულზე დააქორწინეს. ირანელთა წინააღმდეგ ქართლში გივი ამილახვრის დიდი აჯანყების დროს სპარსელებმა თეიმურაზ II თავის სასარგებლოდ გამოიყენეს. მან აჯანყებას ჩამოაშორა ქსნისა და არაგვის საერისთაოვები და თვითონ დაეპატრონა მათ. ქართველთა წინააღმდეგობა მაინც გრძელდებოდა. შაჰმა ქვეყნის დასამშვიდებლად და ქართლის შესანარჩუნებლად 1744 წლის ივლისში ქართლის მეფობა თეიმურაზ II-ს, ხოლო კახეთისა - ერეკლეს დაუმტკიცა. მოქნილი, მიზანშეწონილი და ლოიალური პოლიტიკით თეიმურაზ II-მ შეძლო ქართლში თავისი ძალაუფლების განმტკიცება, მსხვილი ფეოდალების შესამჩნევად შეზღუდვა. 1745 წლის 1 ოქტომბერს, სვეტიცხოვლის ტაძარში დიდი ზეიმის ვითარებაში თეიმურაზ II ქრისტიანული წესით მეფედ ეკურთხა. ამან მტკიცე საფუძველი ჩაუყარა ქართლ - კახეთის მომავალ გაერთიანებას, თეიმურაზ II გამეფებისთანავე ენერგიულად შეუდგა მოქმედებას. შაჰს ტყვეობიდან გაათავისუფლებინა და სამშობლოში დააბრუნა შანშე ქსნის ერისთავი, რითაც აჯანყებულთა რიგები ერთგვარად დაასუსტა. სურამის ციხეში გამაგრებული გივი ამილახვარი მოლაპარაკებით შემოირიგა და საბოლოოდ დაიმორჩილა (1745). 1746 წლის 12 აპრილს თეიმურაზ II-ს გარდაეცვალა მეუღლე თამარი. მეფემ ბეჟან იოთამაშვილის ასულ ანაზე იქორწინა. ნადირ-შაჰმა მმართველობის ბოლო პერიოდში ქართლ - კახეთს დიდძალი გადასახადი (200 ათ. თუმანი) შეაწერა. თეიმურაზ II შაჰს განუდგა და ანანურს შეაფარა თავი, მაგრამ ნადირი შემდეგში მოურიგდა მას და ერეკლე II-ის ირანში გაგზავნა მოსთხოვა. თეიმურაზ II თვითონ გაემგზავრა ირანს, მაგრამ იქ ჩასულს შაჰი მოკლული დახვდა (1747). ირანში არეულობა დაიწყო. თეიმურაზმა შექმნილი სიტუაცია თავის სასარგებლოდ გამოიყენა და 1749 წელს დიდი პატივითა და საჩუქრებით სამშობლოში დაბრუნდა. მას ბორჩალოს გარდა ყაზახის სახანოც უბოძეს. ირანში არეულობა გაძლიერდა, ირანზე ქართლ - კახეთის დამოკიდებულება ფაქტობრივად მოიხსნა, თბილისის ციხეც ქართველთა ხელში გადავიდა. 1749 წლიდან მოხერხებული პოლიტიკისა და ბრძოლის ველზე მოპოვებული გამარჯვების შედეგად ერევნის, განჯის, ნახჭევანის სახანოები ქართლ - კახეთის ყმადნაფიცი ქვეყნები გახდა. ამიერკავკასიაში თეიმურაზ II-ის პირველობა დაადასტურა ირანის შაჰმა, როცა მას ირანისა და აზერბაიჯანის სპასალარობა უბოძა. ამას ხელი უნდა შეეწყო თეიმურაზ II-ის გეგმისათვის, რომლის მიხედვითაც მას სურდა ირანში სასურველი კანდიდატი გაემეფებინა, რათა ირანის ძალები თავისი ქვეყნის მშვიდობიანი განვითარებისათვის გამოეყენებინა. თეიმურაზ II კარგად გრძნობდა ქვეყნის წინაშე არსებულ სიძნელეებს. შეუძლებელი ჩანდა ლეკთა თარეშის აღკვეთა; ყოველ წუთს შესაძლებელი იყო ირანისა და ოსმალეთის ახალი აგრესიული შემოტევები; ქვეყნის შიგნით ქართლის თავადები ვახტანგ VI-ის შთამომავლებს უჭერდნენ მხარს, რომლებიც რუსეთიდან იბრძოდნენ ტახტისათვის. ამ პრობლემათა მოგვარება თეიმურაზ II -ს შესაძლებლად მიაჩნდა რუსეთიდან მიღებული დახმარების საშუალებით. რუსეთში გაგზავნილმა რამდენიმე ელჩობამ შედეგი ვერ გამოიღო. თეიმურაზ II 1760 წლის აპრილში თვითონ გაემგზავრა პეტერბურგს და რუსთა ხელმწიფეს სამხედრო და ფულადი დახმარება სთხოვა, რათა ირანში ელაშქრა და იქ რუსეთისათვის სასურველი შაჰი დაესვა ტახტზე. ორი წლის ამაო ლოდინის შემდეგ თეიმურაზ II იქვე გარდაიცვალა. გადაწყდა მისი ნეშტის საქართველოში ჩამოსვენება, მაგრამ გარკვეული სიძნელის გამო ეს ვერ მოხერხდა. თეიმურაზ II დაკრძალეს ასტრახანში, თავისი სიმამრის ვახტანგ VI-ის საფლავის გვერდით, მიძინების ტაძარში. თეიმურაზ II აღორძინების ხანის ქართული მწერლობის წარმომადგენელია. იგი იყო პოეტი და მთარგმნელი. მის თხზულებათაგან განსაკუთრებით აღსანიშნავია პოემა "დღისა და ღამის გაბაასება" ანუ "სარკე თქმულთა", რომლის პირველი ნაწილი სასულიერო შინაარსისაა. ქრისტიანული აღმსარებლობის სხვადასხვა საკითხებზე მსჯელობასთან ერთად მასში გალექსილია ბიბლიური ეპიზოდები. მეორე ნაწილი ეხება ქართველთა ზნეობისა და ყოფა-ცხოვრების საკითხებს. დღისა და ღამის გაბაასების ფონზე თეიმურაზ II თხზულებაში გვაძლევს ეთნოგრაფიის თვალსაზრისით საინტერესო ცნობებს. ავტორის მიერ აღნუსხულია ძველი საქართველოს არაერთი ზნე-ჩვეულება და ტრადიცია. ნაწარმოები ეხმაურება ანალოგიური საკითხისადმი მიძღვნილ არჩილ II-ს თხზულებას "საქართველოს ზნეობანი". ისტორიული რეალიებია გადმოცემული თეიმურაზ II-ის ავტობიოგრაფიულ ლექსში "თავგადასავალი". საყურადღებოა მისი ნაწარმოები "სასახლის ქება", რომელშიც აღწერილია როსტომ მეფის, ერეკლე I-ისა და ვახტანგ VI-ის სასახლეები. წუთისოფლის სიმუხთლით შეწუხებულ პოეტს წარმავლად მიაჩნია ყოველივე. თხზულებაში გამოსჭვივის "სოფლის მდურვის" მოტივი. ხსნის საშუალებად პოეტს ქრისტიანობის ზნეობის წმინდად დაცვა მიაჩნია. თეიმურაზ II-ის ლირიული ლექსების უმრავლესობაში გამოხატულია ქრისტიანული რელიგიის განწყობილება. პოეტის ლიტერატურული მრწამსის გასათვალისწინებლად მნიშვნელოვანია მისი "გაბაასება რუსთველთან". თეიმურაზ II იზიარებს არჩილ II-ის მიერ ქართულ მწერლობაში დამკვიდრებულ "მართლის თქმის" პრინციპს, ილაშქრებს ფანტასტიკური სიუჟეტების დამუშავების წინააღმდეგ. თეიმურაზ II-ს ეკუთვნის იმხანად პოპულარულ თემაზე დაწერილი "ხილთა ქება", თავშესაქცევი და ფორმალისტური ხასიათის ანბანთქებები, კიდურწერილობა და ასე შემდეგ. მან სპარსულიდან თარგმნა იგავ-არაკების კრებული "თიმსარიანი".

წყარო: საქართველო: ენციკლოპედია: ტ. IV. -თბ., 2018. -გვ. 18-19

Bibliography

გაბაასება რუსთაველთან (Author) // ქართული მწერლობის საუნჯე, ტ. 8 . - თბილისი, ბაკურ სულაკაურის გამ-ბა, 2011. - 220გვ.. - ISBN: 978-9941-15-460-7
დღისა და ღამის გაბაასება (Author). - თბილისი, საბჭ. საქართველო, 1976
სარკე თქმულთა (Author). - ქუთაისი, გრიგოლ ქორქაშვილის გამოცემა, 1870. - 63გვ.