დემეტრე II თავდადებული

საქართველოს მეფე 1270-1289, დავით VII-ისა და გვანცა დედოფლის ძე; მონღოლების მიერ გვანცას სიკვდილით დასჯის(დაახლოებით 1262) შემდეგ იზრდებოდა ტარსაიჭ ორბელის სახლში; ტახტის მემკვიდრე გახდა 1268 წლიდან, როცა უფროსი ძმა გიორგი გარდაიცვალა; 1270 წელს, დავით VII-ის გარდაცვალების შემდეგ, არსებული წესის თანახმად, მეფედ დასამტკიცებლად ყაენთან წაიყვანეს ილხანთა სახელმწიფოში, ყაენმა აბაღამ დემეტრე II საქართველოს მეფედ დაამტკიცა და მეურვე-მეთვალყურედ დაუნიშნა ყაენების სამსახურში დაწინაურებული მედროვე სადუნ მანკაბერდელი, რომელიც აბაღას ვილის თანახმად, დემეტრე II-მ ათაბაგად დანიშნა; მცირეწლოვანი დემეტრეს მეფობაში ქვეყნის ფაქტობრივი გამგებელი სადუნი იყო; როგორც ილხანთა ვასალი, დემეტრე II საქართველოს ლაშქრით მონღოლთა ყველა ლაშქრობაში მონაწილეობდა; 1277-1280წწ. და 1281 წელს აბაღას მიერ ეგვიპტის სულთნის წინააღმდეგ მოწყობილ ლაშქრობაში რამდენიმე ათასი ქართველი მეომარი დაიღუპა; ორ უკანასკნელ ლაშქრობაში საქართველოს ლაშქარს დემეტრე II მეთაურობდა; დემეტრე II-ის დროს ქვეყანა კიდევ უფრო დაქვეითდა ეკონომიურად, გაიზარდა მონღოლური გადასახადები, მომრავლდნენ მათხოვარ-დავრდომილები და ქვრივ-ობლები, შეთხელდა მწარმოებელი მოსახლეობა, გამწვავდა აგრარული ურთიერთობა და ამ ნიადაგზე - კლასობრივი და შინაკლასობრივი ბრძოლა; განსაკუთრებით აოხრებული იყო კახეთი და ჰერეთი; საერთო გაჭირვებას ზედ დაერთო მიწისძვრა, რომელიც მთელი თვე გაგრძელდა; მოსახლეობაში, განსაკუთრებით ფეოდალურ ზედაფენებში, ფეხს იკიდებდა მონღოლური წეს-ჩვევები(მრავალცოლიანობა და სხვა); დემეტრე II-ის სახელმწიფოებრივი ღონისძიებანი(უკაცრიელი ადგილების ხელახლა დასახლება, ეკლესიისათვის უძრავი ქონების ჩამორთმევა და სხვ.) სასურველ შედეგებს ვერ იძლეოდა; დემეტრე II იძულებული იყო მონაწილეობა მიეღო ილხანთა სახელმწიფოში ატეხილ დინასტიურ ბრძოლებში; 1282 წელს საქართველოს ლაშქრით ხორასანში იბრძოდა აჰმად–ყაენის(1282-1284) მხარეზე აბაღას ძის არღუნის წინააღმდეგ; 1284 წლიდან ახალი ყაენის არღუნის(1284-1291) მხარეზე იყო; ყაენის პირველ ვაზირ ბუღასთან მეგობრობისა და მოყვრობის წყალობით(ბუღას შვილს ცოლად ჰყავდა დემეტრე II-ის ასული რუსუდანი) გაძლიერდა დემეტრე II-ის ავტორიტეტი და გავლენა საქართველოში; 1288 წელს გამომჟღავნდა არღუნის წინააღმდეგ შეთქმულება; მისი მეთაურობა ბუღას დააბრალეს; ბუღა და მისი ნათესავ-მეგობრები სიკვდილით დასაჯეს; დემეტრე II, როგორც ბუღას მეგობარი, ყაენმა დაიბარა; მეფემ დარბაზი(სამეფო საბჭო) მოიწვია, რომელმაც ურჩია ურდოში არ წასულიყო და მთებში გახიზნულიყო; დემეტრე II დარბაზს არ დაეთანხმა იმ მოტივით, რომ ურდოში წაუსვლელობას მონღოლების მიერ უბრალო ხალხის გაჟლეტა და ქვეყნის აოხრება მოჰყვებოდა; ურდოში დემეტრე II-მ სცადა თავის მართლება; რადგან შეთქმულებაში დემეტრე II-ის მონაწილეობის საბუთები არ იყო, ყაენს ვერ გადაეწყვიტა მისი სიკვდილით დასჯა; მეფის სიკვდილით დასჯაში გადამწყვეტი როლი ითამაშა სადუნ მანკაბერდელის ძემ ამირსპასალმა ხუტლუბუღამ, განაწყენებულმა იმით, რომ სადუნის გარდაცვალების(1281) შემდეგ მეფემ ათაბაგობა ტარსაიჭ ორბელს უწყალობა; 1289 წლის 12 მარტს მეფე დემეტრე II-ს ყაენის ბრძანებით თავი მოჰკვეთეს; თავდადებული მეფის ცხედარი კათოლიკოს-პატრიარქმა აბრაჰამმა და მოსე მღვდელმა მალულად გამოისყიდეს, თბილისელმა ვაჭრებმა კი საქართველოში ჩამოასვენეს; იგი დაკრძალულია მცხეთას, სვეტიცხოვლის ტაძარში; ქართულმა მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ მეფე დემეტრე წმინდანად შერაცხა და ხსენების დღედ 12 მარტი დაადგინა.

წყარო: საქართველო: ენციკლოპედია: ტ.2. – თბ., 2012. – გვ.374