ელენე (დედოფალი)

დაბადების ადგილი: სპარსეთი.

ქართლის დედოფალი, მეფე იესეს მეუღლე, ერეკლე I-ის ასული; 1691 წლიდან ცხოვრობდა საქართველოში; კახეთისა და ქართლის სამეფოთა კავშირის განმტკიცების მიზნით  იგი მეფე იესეზე დააქორწინეს 1715 წლის ოქტომბერში; ელენე იყო სამშობლოსა და უცხოეთში არსებულ ქართულ კულტურულ ძეგლთა დიდი ქომაგი და მზრუნველი; მან 1716 წელს წყალობის სიგელით სიონის ტაძარი გაათავისუფლა გადასახადისაგან, რომელსაც ეკლესია ქართლის დედოფალს უხდიდა; თავისი ფულადი შემოსავლის მეათედი მან დოდოს მონასტერს დაუნიშნა, ამასთან ამ კერის ტაძრებს საეკლეიო ინვენტარით, სამშენებლო მასალითა და ხელოსნებით დაეხმარა; მისი დაკვეთით მრავალი ხელნაწერი გადაინუსხა; ყურადღებას არ აკლებდა იერუსალიმში და სხვაგან არსებულ კულტურულ კერებს; 1718 წელს შეეძინა ვაჟი, თეიმურაზი(შემდეგ კათოლიკოსი ანტონ I) რომელსაც იგი სამეფოდ ამზადებდა; ამ განზრახვის შესასრულებლად მონაზვნად შემდგარი ელენე ვაჟთან ერთად რუსეთში გაემგზავრა; 1738 წელს ასტრახანში ჩავიდა, მაგრამ აქედან მოსკოვში ჩასვლა გაჭიანურდა და თეიმურაზი სამშობლოში დაბრუნდა, ელენემ კი მოსკოვში ჩასვლა მაინც მოახერხა, სადაც 1739 წლიდან მამიდაშვილის დარეჯან ბატონიშვილის (არჩილ II-ის ასული) სახლში ცხოვრობდა; მალე რუსეთის იმპერატორის ბრძანებით მას საცხოვრებლად მიუჩინეს ნოვოდევიჩის მონასტერი; აქ შეიტყო იმერეთში გადასული თეუმურაზის ბერად აღკვეცის ამბავი, რამაც ძლიერ დაამწუხრა; ანტონ I-ის კათოლიკოს-პატრიარქად არჩევის შემდეგ ელენემ გამოუგზავნა საკუთარი ხელით  მოქსოვილი და მორთული ძვირადღირებული საპატრიარქო ქუდი; იგი რუსეთიდანაც არ აკლებდა მზრუნველობას დავითგარეჯსა და კულტურის სხვა ცენტრებს; 1745 წელს ანტონ I-მა მოსკოვს წარგზავნა ბერი ზენონი და გიორგი ბატონიშვილს (ვახტანგ VI-ის ძე) სთხოვა დახმარება დედის სამშობლოში გამოსამგზავრებლად; მისი დაბრუნება არ მოხერხდა, რადგან მალევე გარდაიცვალა.

წყარო: საქართველო: ენციკლოპედია: ტ.2. - თბ., 2012. - გვ.625