სულხან-საბა ორბელიანი

დაბადების ადგილი: სოფელი ტანძია, ახლანდელი ბოლნისის მუნიციპალიტეტი.

სულხან-საბა ბავშვობიდანვე ჩაება სახელმწიფოებრივ, სამწერლო და სამეცნიერო საქმიანობაში. იყო ირან-ოსმალეთის აგრესიის წინააღმდეგ გაჩაღებული ბრძოლის ერთ-ერთი თავკაცი. საქართველოს შინაური არეულობის გამო, რეპრესირებული სულხან-საბა ორბელიანი იძულებული გახდა გასცლოდა ქართლს და, როგორც ჩანს, პოლიტიკურ მიზეზთა გამო, საბას სახელით ბერად აღიკვეცა დავით გარეჯის იოანე ნათლისმცემლის მონასტერში. გარკვეული პოლიტიკური მოსაზრებით ორბელიანმა კათოლიკური აღმსარებლობა მიიღო. სულხან-საბა ორბელიანის განმანათლებლური მოღვაწეობა, მწერლობის აღორძინებასთან ერთად, მიზნად ისახავდა სამეცნიერო დარგების განვითარებას. ენციკლოპედიურ ელემენტებს შეიცავს მისი "ქართული ლექსიკონი" ("სიტყვის კონა", 1685 – 1716), რომელიც იმ დროისათვის მოწინავე მეთოდოლოგიით გამოირჩევა. მასში ასახულია ქართული სალიტერატურო ენის, კერძოდ, ლექსიკის განვითარების ძირითადი ეტაპები, გაბედულად შემოაქვს ცოცხალ, სასაუბრო მეტყველებაში დადასტურებული ენობრივი ფაქტები.ს ულხან-საბა ორბელიანის ორიგინალურ თხზულებათაგან უმნიშვნელოვანესია იგავ-არაკთა კრებული "სიბრძნე სიცრუისა" (1686 – 1695 წწ.). იგი თავის იგავებში ძირითადი იდეური მიზანდასახულობის გამოკვეთას ემსახურება. აღსანიშნავია, რომ რიგი იგავ-არაკებისა თვითონვე შეთხზა. ქართული დოკუმენტური პროზის ერთ-ერთი პირველი და უნიკალური ნიმუშია სულხან-საბა ორბელიანის "მოგზაურობა ევროპაში", რომელიც დღიურების ფორმითაა დაწერილი. შემორჩენილია მხოლოდ საფრანგეთის, თურქეთისა და იტალიის ქალაქთა აღწერილობა. სულხან-საბა ორბელიანმა დიდი წვლილი შეიტანა ქართული სასულიერო მწერლობის განვითარებაშიც. ქრისტიანული მოძღვრების ძირითადი დოგმებია გადმოცემული მის სასწავლო-აღმზრდელობითი დანიშნულების თხზულებაში "სამოთხის კარი". განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ორბელიანის ქადაგების კრებულს, ე. წ. "სწავლანს", რომელიც გარკვეულ იდეურ კავშირს ამჟღავნებს იგავ-არაკთა კრებულთან, კერძოდ, "სიბრძნე სიცრუისა"-სთან. მასვე ეკუთვნის ჰიმნოგრაფიული თხზულებანი; დიდი წვლილი მიუძღვის ბიბლიის შესწავლა-რედაქტირებაში. ამ მხრივ აღსანიშნავია "ქილილა და დამანა". მანვე გალექსა ამ კრებულში ვახტანგ VI მიერ პწკარედის სახით გადმოღებული სპარსული ლექსები. იგი ქართული ლექსის ნოვატორადაც მოგვევლინა და ერთმა პირველთაგანმა სათავე დაუდო ქართული ლექსის რეფორმაციას.

წყარო: ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია: ტ.7.-თბ., 1984.-გვ.558-559

• წიგნი სიბრძნე სიცრუისა (ავტორი). - თბილისი, ფავორიტი, 2008. - 400 გვ.. - ISBN: 978-99928-62-43-8
• მოგზაურობა ევროპაში (ავტორი). - თბილისი, ქრისტ. თეოლოგიისა და კულტ. ცენტრის გამოც., 2005. - 223 გვ.
• სამოთხის კარი : საქრისტიანო მოძღვრება (ავტორი). - თბილისი, ქრისტ. თეოლოგიისა და კულტ. ცენტრის გამ-ბა, 2004. - 118 გვ.. - ISBN: 99928-0-813-6
• ხამს სიბრძნისა გაგონება : კრებული (ავტორი). - თბილისი, 2002. - 128 გვ. . - ISBN: 99928-0-270-7
• ქართული ლექსიკონი : შედგენილი საბა-სულხან ორბელიანისაგან (ავტორი). - თბილისი, ა. კალანდაძის სტ., 1884. - 411 გვ.