პეტრე შალიკოვი

პეტრე შალიკოვის წინაპარი თავადი დიმიტრი ელისეს ძე შალიკაშვილი ვახტანგ VI-ის ამალის ერთ-ერთი წევრი ყოფილა. 1737 წელს, ვახტანგის გარდაცვალების შემდეგ, რამდენიმე ასეული ქართველი ხიზანი იძულებული გახდა რუსეთის ქვეშევრდომობა მიეღო. 1738 წელს მეფის ამალის წევრებმა  ქართველ ჰუსართა ასეული შექმნეს, რომელიც შემდეგ პოლკად გადაკეთდა. ქართველ ჰუსარებს საცხოვრებელ ადგილად უკრაინა მიუჩინეს. ისინი უნდა დასახლებულიყვნენ ერთად, საზღვართან ახლოს.

1757 წლიდან პეტრე შალიკაშვილის მამა, ივანეც, ქართველ ჰუსართა პოლკის წევრი ყოფილა და მაიორობისთვისაც მიუღწევია. სამხედრო სამსახურიდან გადადგომის შემდეგ (1797 წ.) კი დაბრუნებულა მამისეულ მამულში, პოლტავის გუბერნიის დაბა სანდონარში. მალე მისი მამული გაფართოვდა. ბიძამ, დავით შალიკაშვილმა, რომელიც უმემკვიდრეოდ გადაეგო, თავისი კუთვნილი მამული სოფელ ლოზოვოში ივანეს ვაჟს, პეტრეს დაუტოვა.

პეტრე შალიკაშვილი 1767 წელს დაიბადა ბავშვობა სოფელ ლოზოვოში გაატარა. მისი დედა, კატერინა სტეპანოვნა, თავის დროზე სახელგანთქმული მეომრის პოლკოვნიკ სტეფანე კულიაპკას უმცროსი ქალიშვილი გახლდათ.

პირველადი განათლება პეტრე შალიკაშვილმა ოჯახში მიიღო. შემდეგ სწავლა გააგრძელა მოსკოვის უნივერსიტეტთან არსებულ კეთილშობილთა პანსიონში. მამამ შვილს ქართული წერა-კითხვაც შეასწავლა. მისი ოცნება ყოფილა ვაჟი საქართველოში გამოეგზავნა, მაგრამ მოულოდნელად გარდაიცვალა და მისი ეს სურვილი განუხორციელებელი დარჩა.                

პეტრე შალიკაშვილიც წინაპართა მსგავსად სამხედრო სამსახურის გზას დაადგა. სამსახური დაიწყო საკავალერიო პოლკში, მონაწილეობდა ოჩაკოვის შტურმში, პოლონეთის ამბოხების ჩახშობაში. მაგრამ რვაწლიანი წარმატებული სამხედრო კარიერის შემდეგ მიხვდა, რომ მისი მოწოდება ლიტერატურული მოღვაწეობა იყო და 1799 წელს თადარიგში გავიდა.

მამის გარდაცვალების შემდე, 1800-იანი წლების დასაწყისში პეტრე შალიკოვმა გაყიდა თავისი მამულები უკრაინაში და მოსკოვში დასახლდა. ის ჯერ კიდევ სამხედრო სამსახურში ყოფნის დროს, 1796-1798 წლებში აქვეყნებდა სხვადასხვა ჟურნალებში, როგორც საკუთარ, ასევე, მის მიერ ფრანგულიდან თარგმნილ ლექსებს და სულ მალე მოიპოვა პოპულარობა მოსკოვის ლიტერატურულ წრეებში.

პ. შალიკოვის ლექსების პირველი კრებული „თავისუფალ აზროვნებათა ნაყოფი“ (ნაწილი პირველი) 1799 წელს გამოიცა. მისი პოეზია ხასიათდებოდა სენტიმენტალური განწყობილებებით. მწერალი-სენტიმენტალისტი ადამიანის გრძნობას მის გონებაზე მაღლა აყენებს. რუსეთში სენტიმენტალიზმის მამამთავარი იყო ნიკოლოზ კარამზინი. მოსკოვის იმდროინდელმა საზოგადოებამ პეტრე შალიკოვი კარამზინის მემკვიდრედ აღიარა. თავად კარამზინსაც უყვარდა იგი და პატივს სცემდა, როგორც მის ნიჭს, ისე პიროვნულ თავისებურებებს. მაღალ შეფასებას აძლევდა პ. შალიკოვის სამწერლო და ჟურნალისტურ საქმიანობას ალ. ს. პუშკინიც.

1802 წელს გამოიცა პეტრე შალიკოვის ლექსების კიდევ ერთი კრებული „გრაციის ყვავილები“; ამას მოჰყვა მისი პროზაული ნაწარმოებები:  „მოგზაურობა მალოროსიაში“ (1803—04) და „მოგზაურობა კრონშტადში“ (1805);

პეტრე შალიკოვი აქტიურად იყო ჩაბმული მოსკოვის ლიტერატურულ-ჟურნალისტურ ცხოვრებაში. იგი 25 წლის მანძილზე რედაქტორობდა გაზეთს „Московские ведомости“ (1813-1836); გამოსცემდა ჟურნალებს: „Московский зритель“ (1806); „Аглая“ (1808—1812) და „Дамский журнал“ (1823—1833);

პეტრე შალიკოვს არ დაუტოვებია მოსკოვი 1812 წლის სამამულო ომის დროს, როცა ნაპოლეონის არმიამ დაიპყრო ქალაქი. თავისი შთაბეჭდილებები მან მოგონებების სახით გამოსცა 1813 წელს - „ისტორიული ცნობები ფრანგების მოსკოვში ყოფნის შესახებ 1812 წელს“;

1814 წელს გამოვიდა ამავე თემაზე დაწერილი პ. შალიკოვის კიდევ ერთი წიგნი - „კუნძული ელბა და ახალი სანჩო-პანსა“, რომელიც გროტესკულად წარმოსახავდა ნაპოლეონს და მის ისტორიას ახალ სანჩო-პანსას უწოდებდა. ამავე წელს არის გამოცემული თეთრ ლექსად დაწერილი პიესა - „საუბარი საიქიოში გამოჩენილ მამაკაცთა შორის“, რომელშიც გამოყვანილნი არიან ცნობილი ისტორიული პიროვნებები: ა. სუვოროვი, პ. ბაგრატიონი, მ. კუტუზოვი და მიტროპოლიტი პლატონი. ამ ნაშრომს დიდი მნიშვნელობა აქვს პეტრე შალიკოვის პოლიტიკური თვალთახედვის წარმოსაჩენად.

1819 წელს დაიბეჭდა მწერლის რჩეულ ნაწარმოებთა კრებული ორ ტომად.

პეტრე შალიკაშვილი მოსკოვის მასონთა ლოჟის წევრი იყო. მისი მეუღლე გახლდათ გარუსებული გერმანელი, მარალი არისტოკრატიის წარმომადგენელი ალექსანდრა თევდორეს ასული ლეისნაუ. ისინი 1813 წლის 9 ივლისს დაქორწინდნენ. შეეძინათ ოთხი შვილი: ნატალია (1815—1878), გიორგი (1818—1872), ანდრია (1823—1896) და სოფიო (1832—1913) ;

პეტრე შალიკოვი გარდაიცვალა 1852 წლის 16 თებერვალს თავის მამულში მოსკოვის გუბერნიის სერპუხოვოს მაზრაში. დაკრძალულია სოფელ სერპუხოვოს სასაფლაოზე.

მისი ერთადერთი და, ალექსანდრა, იყო პოეტი და მთარგმნელი. მწერალი გახლდათ პ. შალიკოვის ასული ნატალიაც. წერდა ფსევდონიმით ე. ნარსკაია. ის ითვლება პირველ ქალ ჟურნალისტად რუსეთში. 

წყარო:

1. https://ru.wikipedia.org › wiki › Шаликов,_П...

2. www.hrono.info › ... › УКАЗАТЕЛЬ Ш

3. https://rg.ru › 2013/10/31 › shevarov

4. არველაძე სიმონ. პეტრე შალიკოვი // არველაძე სიმონ. ორტომეული. ტ. 1: შორეული თავისიანები და ჩვენებური უცხოელები. - ქუთაისი, 2015. - გვ. 335-343

5. ჭიჭინაძე, რევაზ. მოსკოველი შალიკაშვილების ოჯახი : [მე-19 ს. რუსეთში მოღვაწე პეტრე, ალექსანდრა, ნატალია შალიკაშვილები]. - თბ. : საბჭ. საქართველო, 1967.