აბააჟბ-ახუ (ოჩამჩირის რ-ნი)

Ардзинба И. Архитектурные памятники Абхазии.-Сухуми.-1958.-с.155. Кароткие сведения об остатках храма зального типа с двумья боковыми приделами.

აბათხევის ეკლესია (ახალციხის რ-ნი)

ჟღერს ქვის ჰარმონია. ნაკვეთი პირველი ა-დ. საკითხავი წიგნი ყმაწვილთათვის 13.-თბ.,2006.-გვ.3. მოკლე ცნობა ახალციხის ქვაბულში მდებარე XVIII საუკუნის ძეგლზე.

აბანოები

1. ბერიძე ვ. თბილისის ხუროთმოძღვრება 1801-1917 წლებში. ტ.II.-თბ.,1963.-გვ.8-25. XIX საუკუნის დასაწყისიდან 60-იან წლებამდე თბილისში არსებული აბანოების არქიტექტურა. ნაშრომს ერთვის ილუსტრაციები. 2. კარბელაშვილი მ. კინწურაშვილი ს. ჯანბერიძე ნ. თბილისის ხუროთმოძღვრული გზამკვლევი.- თბ.,1958.-გვ.158-159. ცნობები თბილისის აბანოების არქიტექტურის, ფასადთა საერთო იერსახისა და ინტერიერის დამუშავების დეტალების შესახებ. 3. მაჯდ-ოს-სალტანე ქალაქ თბილისის აღწერა.- თბ.,1971.-გვ.27-30. ცნობები თბილისის აბანოების შესახებ. 4.ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.87. მოკლე ცნობები არმაზისხევში მდებარე უძველესი აბანოს შესახებ. 5. სინაურიძე მ. 1974-1975 წლების არახლო-კაზრეთის არქეოლოგიური ექსპედიციის ანგარიში//საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის არქეოლოგიური ექსპედიციები.-თბ.,1977.-გვ.136-137. ცნობები სოფ.ბალიჭის მახლობლად აღმოჩენილ აბანოზე. 6. ციციშვილი ი. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.-1955.-გვ.85 საქართველოში არსებული გვიანფეოდალური ხანის აბანოები. ცნობები ქვემო ჭალის (კასპი. ამილახვრების რეზიდენცია, XVII ს-ის 20-იანი წლები), ალავერდის მონასტერთან და სამშვილდის შიდა ციხის ტერიტორიაზე, სასახლის მახლობლად მდებარე აბანოების შესახებ. 7.ციციშვილი ი. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.116. მოკლე ცნობები ბიჭვინთის ნაქალაქარზე შემორჩენილი VI საუკუნის აბანოზე. 8.Халпахчян О. Общность путей развития раннефеодального зодчества Армении и Грузии //IV Международный симпозиум по грузинскому искусству.-Тб.,1983.-с.3. Описание бани во дворце Армасхеви. 9.Джанберидзе Н. и др. Архитектура Тбилиси.-1961.-с.138-139. 10.Бадриашвили Н. Тбилиси.-Тб.,1957.-С.179-180 с илл.

აბანოსხევი (დუშეთის რ-ნი)

1.აბანოსხევის ჯვარპატიოსნის ერთნავიანი ეკლესია(VIII-IX სს.)და აბანოსხევის დარბაზული ტიპის მართკუთხედის ფორმის ეკლესია //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.14. მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.რჩეულიშვილი ლ. აბანოსხევის ციხე //გაზ. ”კომუნიზმის გზა” (დუშეთი).-1978 (29 ივნ.). ციხის მოკლე აღწერილობა. 3.აბანოსხევი // საქართევლოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.196-199. განვითარებული შუა საუკუნეების დარბაზული ეკლესიის, XVII-XVIII საუკუნეების, გეგმით კვადრატს მიახლოებული ციხისა და VIII-IX საუკუნეების დაზიანებული ჯვარპატიოსნის ეკლესიის მოკლე დახასიათება. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა. 3.Макалатия С. Борджомское ущелье (Историко-этнографический очерк).-Тб.,1958.-С.23-24 с рис.

აბასთუმნის ეკლესიები (ადიგენის რ-ნი)

1.აბასთუმანი და მისი მიდამოები //ბერიძე ვ. სამცხის ხუროთმოძღბრული ძეგლები.-თბ.,1970.-გვ.78-79. XIX საუკუნეში სახელწოდება"ოძრხეს" აბასთუმნით შეცვლის თაობაზე. მოკლე ცნობა ეკლესიის შესახებ. მოხსენიებულია რუსეთის მეფის ტახტის უკანასკნელი მემკვიდრე გიორგი და მხატვარი მ.ნესტეროვი. 2.აბასთუმანი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.I.-თბ.,1975.-გვ.14. მოკლე ცნობა დაბა ადიგენში მდებარე ახალი ეკლესიების შესახებ.(არქიტექტორი ო.სიმონსონი, მხატვარი მ.ნესტეროვი). 3.აბასთუმანი //საქართველო:ენციკლოპედია.-1997.-გვ.15. აბასთუმნის (I-X საუკუნეების წყაროების მიხედვით- "ოძრხე", შუა საუკუნეებში -"ოცხე", ხოლო XIX საუკუნიდან -"აბასთუმანი")ციხის (სოფ.ვარხანთან), თამარის ციხის, მდ.ოცხის მარცხენა ნაპირზე ნაგები უგუმბათო ეკლესიისა და XIX საუკუნეში აგებული ეკლესიის მოკლე ისტორიული და ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოხსენიებულნი არიან: რუსეთის ტახტის უკანასკნელი მემკვიდრე გიორგი, მხატვარი მ.ნესტეროვი, არქიტექტორები: ვ.გოგიჩაიშვილი, ს.ზედგენიძე. 4.ბარნაველი თ. აბასთუმნის ერთი წარწერის შესახებ //მაცნე.-1969.-N5.-გვ.1939-142. ექვ.თაყაიშვილის მიერ აბასთუმნის ეკლესიის ნანგრევებში აღმოჩენილი ქვაზე შესრულებული წარწერის გამო. 5.ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.,1992.-გვ.121-122. ალექსანდრე ნეველის სახ. ეკლესიის, მის აღმოსავლეთით მდებარე სამრეკლოს ნაშთის,სამწირველოს, წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის ნანგრევების მდებარეობა და მოკლე აღწერილობა. 6.კათოლიკეთა ეკლესია //ჭიჭინაძე ზ. სამცხე-საათაბაგო.-ტფ.,1905.-გვ.110-`112. ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 7.[გვარამაძე ივანე] ვინმე მესხი. ბ.რედაქტორო! //დროება.-1881(13მაისი).-N98.-გვ.3. ოცხის ეკლესიის შეკეთების აუცილებლობის შესახებ. 8.ოძრხე, ოძრახე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.VII.-თბ.,1984.-გვ.625. აბასთუმნის ახლოს მდებარე ციხესიმაგრის მოკლე აღწერილობა. 9.ახალციხის, ტაო-კლარჯეთისა და ლაზეთის ეპარქია: აბასთუმნის წმ. პანტელეიმონ მკურნალის მონასტერი (დედათა) //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.26-27. მოკლე ცნობა 1999 წელს დაარსებული მონასტრის შესახებ. მოხსენიებული არიან: მიტროპოლიტი სერგი (ჩეკურიშვილი), ზ.ფალიაშვილი, მღვდელი ალექსანდრე გალდავა, მონაზონი ქსენია (მგალობლიშვილი), არქიტექტორი ლ. მიკუჭაძე, წინამძღვარი მონაზონი ბარაბარე (გრიგალაშვილი). ტექსტს ახლავს აბასთუმნის რომანოვების ყოფილი საზამთრო რეზიდენციის ფოტო. 10.აბასთუმანი. ეკლესია. ჯვრის კვარცხლბეკის ფრაგმენტები //ქართული წარწერების კორპუსი.I.: აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველო (V-X სს.).-თბ.,1980.-გვ.101-104. ეკლესიის წარწერების აღწერილობა, დაზიანების ხარისხის განსაზღვრა, პალეოგრაფიულ-ენობრივი ანალიზი. მოცემულია საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.20). 11.აბასთუმანი, რუსუდანის მონასტერი //ეროვნული კულტურული მემკვიდრეობის პროგრამა: საანგაროშო კრებული.-თბ.,1998.-გვ.202. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. დაბა აბასთუმანთან, ოცხისწყლისა და კურცხანას ხეობების შესაყართან მდებარე კომპლექსის პერანგგაძარცული და ძლიერ დაზიანებული, XIV-XV საუკუნეებით დათარიღებული ოთხი ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს კომპლექსის გენგეგმა. 12.ალექსანდრე ნეველის სახელობის ეკლესია //გუნია ირ. მცხეთა-თბილისის ეპარქიის ტაძრები: ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2002.-გვ.67. ალექსანდრე ნეველის სახ. ეკლესიის (აიგო 1864 წ., სამლოცველოს, (1869 წ.)თეოდორესეული ღვთისმშობლის ხატის სამლოცველოსა (1913 წ.)და ტაძარში დაცული წმინდანთა ნაწილების თაობაზე. მოხსენიებულნი არიან: სამლოცველოს ამშენებელი გლამაზდიანების ოჯახი, წინამძღვარი, არქიმანდრიტი გიორგი ბუბლიჩენკო. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტო. 13.Москвич Г. Путиводитель по Кавказу.-П.-1915.-с.346.-с илл. Краткая справка о церкви св. Александра Невского. Стены расписаны художником М. Нестеровым. 14.ოძრხე //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.147-148. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 15.აბასთუმანის ციხე //ხარაძე კ. სამცხის ბუნებისა და ხუროთმოძღვრების ძეგლები.-თბილისი.,2016.-გვ.31-32. 16.აბასთუმნის ეკლესია //ხარაძე კ. სამცხის ბუნებისა და ხუროთმოძღვრების ძეგლები.-თბილისი.,2016.-გვ.35. მოკლე ცნობები კურორტ აბასთუმნის გუმბათოვანი ეკლესიის შესახებ. ტექსტს ახლავს ფოტო.

აბაშის ციხე (აბაშის რ-ნი)

ჭილაშვილი ლ. კახეთის ქალაქები.-თბ.,1980.-გვ.28. დურუჯის ხეობაში მდებარე აბაშის ციხის მოკლე აღწერილობა.ტექსტს ერთვის ციხის გეგმა.

აბახვაცას ციხესიმაგრე (გუდაუთის რ-ნი)

1.Пачулиа В. В краю золотого руна (Исторические места и псмятники Абхазии).-М.,1964.-с.87-88. Краткое описание крепостниго сооружения Абахваца со четырехетажной, четырехугольной башней и подземельным ходом. Крепость была построена не позже XII в. 2.Пачулиа В. По древней, но вечной молодой Абхазии (Научно-популярный очерк).-Сухуми.-1969.-с.150. 3.Средневековая кркпость Абахваца//газ. "Советская Абхазия".-1961(2 дек.). Заметка об обнаружении экспедиции Абхазского совета Грузинского общества охраны памятников культуры средневекового крепостного сооружения из булыжного камня в поселке Абахваца.

აბედათის ეკლესია (მარტვილის რ-ნი)

1.აბედათი//საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.27. მოკლე ცნობა სოფ. აბედათის ღვთისმშობლის სახელობის კარის ეკლესიის შესახებ. 2.ელიავა გ. აბაშისა და ტეხურის ხეობების ისტორიული ღირსშესანიშნაობანი: მეგზური.-თბ.,1971.-გვ.39. მოკლე ცნობა XV-XVI საუკუნეების ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის შესახებ. 3.აბედათის ღვთისმშობლის ეკლესია//შელეგიები.გიორგი (ჟორა)შელეგია. ანზორ სიჭინავა.-თბ.,2015.-გვ.39.

აბელიას ეკლესია (თეთრიწყაროს რ-ნი)

1.აბელიას ეკლესია ///ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.1.-თბ.,1975.-გვ.25. მოკლე ცნობა დარბაზული ტიპის ეკლესიის შესახებ. 2.აბელიას დარბაზული ეკლესია XIII ს. //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.27-28. ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. 3.გომელაური ი. ხუროთმოძღვრული ძეგლები სოფ. აბელიაში //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე.-1968.-N1.-გვ.255-274. სოფ.აბელიაში მონღოლთა ბატონობის ხანაში აგებული ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. განხილულია ფასადზე შემორჩენილი ვრცელი საამშენებლო წარწერა. მოხსენიებულია ეკლესის ამგები, მანგლელი ეპისკოპოსი არსენი. 4.ჯავახიშვილი ი. თხზულებანი თორმეტ ტომად.ტ.VIII.-თბ.,1977.-გვ.262. მოკლე ცნობა აბელიის ეკლესიის წარწერის შესახებ. 5.ჯავახიშვილი ი. თხზულებანი თორმეტ ტომად.ტ.III.-თბ.,1982.-გვ.68. აბელიის საყდრის წარწერის თაობაზე. 6.ჟღერს ქვის ჰარმონია. ნაკვეთი პირველი ა-დ. საკითხავი ყმაწვილთათვის 13.-თბ.,2006.-გვ.6. სოფ. აბელიას {აბელიანი] თლილი ქვით ნაგები დარბაზული ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტო. 7.ხარაძე კ. "აბელია" თუ "აბელიანი"? //ჟ."საქართველოს ბუნება".-1992.-N3.-გვ.24-28. 8.Гомелаури И. Архитектурный памятник в сел. Абелиа//Вестник.-1968.-№1.-с.273-274. Резюме статьи И. Гомелаури "Архитектурный памятник в. сел. Абелиа", опубликованной на грузинском языке. 9.Такаишвили Е. Археологические экскурсии, розыскания и заметки. Вып.II.-Тифл.:1905.-91 с.-с илл. Описывается церковь на месте сел. Абелиа у подножья Самебской горы, представляющая собой четырехугольник с альтарным закруглением с восточной стороны, надписью хуцури и веревчатой надписью на стенах.Судья по надписи церковь была построена в XII в. после нашествия монголов. 10.Абелия //თაყაიშვილი ექ. თხზულებანი ტ. 5.-თბ.,2018.-გვ. 109. ტექსტი რუსულ და ინგლისურ ენებზე. 11.აბელია //გიგაური,ზ. ალგეთის ხეობა.-თბ.,2019.-გვ.62-63. თლილი ქვით ნაგები აბელიის ეკლესიის არქიტექტურული აღწერილობა. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა.

აბიბოს მონასტერი

იხ. ავრანლოს ეკლესია (წალკის რ-ნი)

აბისი (ქარელის რ-ნი)

1.აბისი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.1997.-გვ.30. ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.აბისი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.353-354 ციხე-დარბაზის კომპლექსის აგების თარიღის განსაზღვრა. სასფლაოზე აგებული წმ. მარინეს სახ. ეკლესიის აგების თარიღის, ხუროთმოძღვრებისა და ფასადთა გაფორმების შესახებ. ტექსტს ერთვის საილუსტრაციო მასალა. 3.გვასალია ჯ. ფრონის ხეობის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.VII.-თბ.-1989.-გვ.19. სოფელ აბისის კომპლექსის შესახებ ხალხში არსებული გადმოცემები, მარმარილოს ქვის მხედრული წარწერის აღწერილობა. 4. აბისი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.134-135. მდ.ფრონის მარჯვენა ნაპირზე მდგარ ციხე-დარბაზში შემორჩენილი მარმარილოს ქვაზე ამოკვეთილი წარწერის შესახებ. 5.სიმაგრეები: აბისი // ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ქალაქები და ციხეები.-თბ.,1973.-გვ.124-125. ციხე-დარბაზისა და მცირე ზომის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ერთვის ტაბ.37. 6.ციხეები და ციხე-დარბაზები:აბისი //ზაქარაია პ. სამშობლოს გუშაგები.-თბ.,1965.-გვ.160-161. ციხე-დარბაზის მოკლე ისტორია. ტექსტს ახლავს ციხის ფოტო. 7.ქართული ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები XVI-XVIII საუკუნეებში ციხე-დარბაზები: აბისი (მახვილაძეთა ციხე-დარბაზი) //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.383-385. ძეგლის ისტორია წარწერებისა და ისტორიული საბუთების მიხედვით. ციხის, ეკლესიისა და ციხე-დარბაზის ვრცელი აღწერილობა. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (სურ.160; ტაბ.130). 8.ციხე-დარბაზები აბისი //ზაქარაია პ. ქართული ციხე-ქალაქები ციხესიმაგრეები ციხე-დარბაზები ციხე-გალავნები კოშკები.-თბ.,2001.-გვ.176-177. სამი ნაწილისაგან შემდგარი ციხე-დარბაზისა და ეკლესიის მოკლე აღწერილობა, ლექსად შესრულებული მხედრული წარწერის შინაარსი. მოხსენიებულია აღმშენებელი ზაალ მახვილაძე. 9.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ფრონის ხეობა.-თბ.,1963.-გვ.45-47. აბისის ციხე-დარბაზისა და მისი ერთნავიანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ციხე-დარბაზის ფოტო. 10.ჟღერს ქვის ჰარმონია. ნაკვეთი პირველი ა-დ. საკითხავი ყმაწვილთათვის 13.-თბ.,2006.-გვ.7-9. სოფ. აბისის ციხე-დარბაზის ხუროთმოძღვრული დახასიათება და წარწერათა ანალიზი.ტექსტს დართული აქვს ციხის ფოტო. 11.აბისი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.I.-თბ.,1975.-გვ.29. მოკლე ცნობები ციხე-დარბაზისა და ეკლესიის შესახებ. 12.ბერიძე ვ. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრებაქ.-თბ.,1983. აღწერილია აბისის რთულგეგმიანი ციხის კონსტრუქციები, წარწერები. ერთვის ციხის გეგმა და დას. ფასადის ნახატები. მოხსენიებულია კოშკისა და ეკლესიის ქტიტორი ზაალ მახვილაძე. 13.Закарая П. Древние города и крепости Грузии.-Тб.,1982.-с.73-74 //Закараая П. Древние крепости Грузии.-Тб.,1969.-с.175-177 Краткие сведения о небольшом замке Абиси, состоящем из трех частей разного времени. Среди развалин были обнаружены фрагменты мраморной плиты нижнего фасада церкви со строительной надписью -1754 г. 14.Материалы Археологии Кавказа.Вып.IV.-М.:1894.-с.163-197.-с табл. Краткие сведения о замке в селе Абиси, состоящем из четирех круглых башен и маленькой церкви Иоанна креститьеля с древней иконой св. Георгия. 15.Меписашвили Р. Цинцадзе В. Архитектура Нагорной части исторической провинции Грузии: Шида Картли.-Тб.,1975.-с.164-165. Описание замка небольших размеров, четырехугольнйи в плане, с толстыми стенами и четырьмя башнями по углам и небольшой церковью с надписью на южном фасаде. Шида Картли

აბოწმინდის ეკლესია (ცხინვალის რ-ნი)

სოფ. ზემო აჩაბეთი აბოწმინდის ეკლესია //შიდა ქართლი პატარა და დიდი ლიახვის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.ტ.I.-თბ.,2002.-გვ.82. ეკლესიის მდებარეობა და მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ეკლესიის გეგმა და დასავლეთი ფასადის ფოტო. 2.აბოწმინდის ეკლესია //სოსიაშვილი გ."სამაჩაბლოს ისტორია".-თბ.,20121.-გვ.263.

აბულბეგის კომპლექსი (დმანისის რ-ნი)

1.მუსხელიშვილი ლ. დმანისიდან ქვეშამდე // მუსხელიშვილი ლ. არქეოლოგიური ექსპედიცია მაშავრის ხეობაში.-თბ.-1941.-გვ.24-25. აბულბეგის ციხის ერთნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება და მასზე შემორჩენილი წარწერების განხილვა. 2.ყაუხჩიშვილი თ. ბერძნული წარწერები საქართველოში.-თბ.-1951.-გვ.292-293. აბულბეგის ერთნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. კედელში ჩადგმულ ქვაზე არსებულ ბერძნულ წარწერის ანალიზი.

აბულეთი (ხევსურეთი)

ზაქარაია პ. XVI-XVIII ს-ის სიმაგრეები. კოშკები //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია.-თბ.,2002.-გვ.455. პირიქითა ხევსურეთში ქისტნისა და ჭალისთვლის მიდამოებში მდებარე ძეგლის მოკლე დახასიათება.

აბულეთურთი (დუშეთის რ-ნი)

ქართული ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები XVI-XVIII საუკუნეებში პირამიდული კოშკები: "აბულეთურთი "//ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.455. მოკლე ცნობა გალავანში მოქცეული სამსართულიანი კოშკის შესახზებ. მოხსენიებულია ს.მაკალათია.

აბულის ციხე (ნინოწმინდის რ-ნი)

1.ჯავახეთი //ფონდი "ღია საზოგადოება საქართველო". ეროვნული კულტურული მემკვიდრეობის პროგრამა: საანგარიშო კრებული.-თბ.,1997.-გვ.14-15; გვ.XIV. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ისტორიულ-ხუროთმოძღვრული გზამკვლევის მომზადების მიზნით ფონდის მირ მოწყობილი ექსპედიციის შედეგების შესახებ. მოცემულია აბულის ციხის კომპლექსის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა. 2.ბერძენიშვილი დ. ჯავახეთის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული. V.-თბ.-1975.-გვ.99-100. აღწერილია სოფელ აბულის ტერიტორიაზე შემორჩენილი მატერიალური კულტურის ძეგლები; სამი ადრეფეოდალური ხანის ეკლესია, შუაფეოდალური ხანის საყდარი XI-XII ს-ის წარწერით, აბულის (ქორ-ოღლის სახელით ცნობილი) ციხე. რეზიუმე რუსულ და ინგლისურ ენებზე. 3.ბერძენიშვილი ნ. საქართველოს ისტორიის საკითხები. ტ.I.-1964.-გვ.108. მოკლე ცნობები სოფელ აბულის ეკლესიის წარწერების შესახებ. 4.კალისტრატე. საისტორიო მასალა V //ივერია.- 1891.- 19 ნოემბ.(N246).-გვ.2-3. სოფლების: აბულის, იედიქილისასა და დიდი გომარეთის ეკლესიებზე არსებული წარწერების შესახებ. 5.ცისკარიშვილი ვ. ჯავახეთის ეპიგრაფიკა, როგორც საისტორიო წყარო.-თბ.-1959.-გვ.122. სოფ.აბულეთის ეკლესიის დასავლეთ კედელზე მოთავსებული ორსტრიქონიანი წარწერის მიმოხილვა. 6.ჟღერს ქვის ჰარმონია ნაკვეთ პირველი ა-დ. საკითხავი ყმაწვილთათვის 13.-თბ.,2006.-გვ.11-12. სოფ. აბულის მახლობლად, აბულის მთის სამხ. კალთაზე აგებული, ქოროღლის სახელით ცნობილი ციხის აღწერილობა. ტექსტს ერთვის ციხის ნანგრევების ფოტო. 7.Крепость Абули //100 Памятников природы и материальной культуры Грузии.-Тб.,2018.-ст.180.

აბუხალო (ქარელის რ-ნი)

1.აბუხალო //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.354. სოფ.აბუხალოს დასავლეთით, კლდეზე მდგარი სამონასტრო კომპლექსის (XVII-XVIII სს.)აღწერილობა. 2.მაკალათია ს. ძამის ხეობა.-თბ.,1961.-გვ.45. აბუხალოს ქვაბულის თავდაცვითი ნაგებობის ხუროთმოძღვრული დახასიათება(XVII-XVIII სს). 3.მარღიშვილი ს. ფრესკები აბუხალოს გამოქვაბულებიდან //ძეგლის მეგობარი.-1984.-N68.-გვ.67-68. აბუხალოს ხევის მარცხენა ნაპირზე მდებარე გამოქვაბულთა კომპლექსის მხატვრობის მიმოხილვა. 4.Бакрадзе Дм. Кавказ в древних памятниках христианства // Записки любителей кавказской археолгии.Кн.1.-Тифл.,1875.-с.17-199.-с илл. В статье производится описание укрепленного форта и полуразрушенной церкви Дюбуа де Монпере, который посетил Абхазию в 30-их годах XIV в. 5.აბუხალოს კომპლექსი //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.184-188.

აგარანის ციხესიმაგრე (გარდაბნის რ-ნი)

1.აგარანი //საქართველო:ენციკლოპედია .-თბ.-1997.-გვ.41. მოკლე ცნობები აგარანის ციხესიმაგრის შესახებ. 2.აგარანი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.-თბ.,1975.-გვ.52. მოკლე მიმოხილვა ქვემო ქართლში მდებარე ციხის შესახებ. 3.ბერძენიშვილი ნ. ძველი თბილისის ტოპონიმიკიდან //მიმომხილველი, ტ.II.-თბ.-1951.-გვ.37-60. 4. ბერძენიშვილი ნ. საქართველოს ისტორიის საკითხები.ტ.I.-თბ.-1964.-გვ.301-331. XI-XII საუკუნეების წერილობითი წყაროები აგარანის ციხის მდებარეობის შესახებ. მისი გაიგიავება დღევანდელ კოჯრის ციხესთან. 4.შაიშმელაშვილი ი. ჩაუქრობელი დიდების ქალაქი.-თბ.,1987.-გვ.31-34. ციხესიმაგრე აგარანის შესახებ არსებული მასალებისა და ტოპონიმ "აგარანისადმი" მიძღვნილი სამეცნიერო ლიტერატურა. 5.შაიშმელაშვილი ი. აზეულა, კოჯრის ციხე, აგარანი //მაცნე,ისტორიის....სერია.-1986.-N4.-გვ.137-154. ნ.ბერძენიშვილის ნაშრომის - "ძველი თბილისის ტოპონიმიკიდან" (აგარანი)განხილვა. 6.კოჯრის ციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.-ტVI.-თბ.,1980.-გვ.10. მოკლე ცნობა კოჯორში შემორჩენილი ეკლესიის და ციხის (აზეულა, აგარანი)შესახებ. 7.როსტომაშვილი ი. კოჟრის ციხე //მოგზაური.-1901.-N11.-გვ.1015-1016. მოკლე ცნობა ძეგლის მდებარეობასა და ისტორიაზე. 8.ჯანგიძე მ. არც ქოროღლის, არც აზეულას ციხე, არამედ კოჯრის ციხე //სამგორი.-01971(12 ოქტ.). ძეგლის სახელწოდების შესახებ. 9.შმერლინგი რ. კოჯრის ისტორიული ძეგლები(ქოროღლი) //თბილისი.-1958(28 ივლ.).-გვ.2. ციხის სახელწოდების დადგენისათვის. 10.სიდამონიძე ვ. ქოროღლისა და კოჯრის ციხე //ლელო.-1971(3 აგვ.). ძეგლის სახელწოდების დადგენისათვის. 11.აგარანი //შუბითიძე-მაჭარაშვილი ვ., ბოლქვაძე დ. ქართული ციხე-სიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2008.-გვ.13. მოკლე ცნობა აგარანის ციხის ისტორიასა და სახელწოდების შესახებ. მოხსენიებულია ვახუშტი ბაგრატიონი. 12.Шмерлинг Р., долидзе В.,Барнавели Т. Окрестности Тбилиси. Архитектурный путеводитель.-Тб.,1960.-С.70-72 с илл. и рис. 13. აგარანი//შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.12. ტექსტი ქართულ და ინლისურ ენებზე. მემატიანეთა ცნობები "აგარათა ციხის" რამდენიმე სახელწოდების შესახებ: "კოჟრის ციხე", "აზეულას ციხე".

აგარის ეკლესია ( ასპინძის რ-ნი)

1.აგარის ეკლესია (სოფ. აგარასთან)//საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.-1997.-გვ.41. ძეგლის მოკლე დახასიათება. 2.ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.-1992.-გვ.107-114. აგარის წმინდა გიორგისა და გიორგიწმინდის სახ.ეკლესიათა ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.მარსაგიშვილი ა. აგარის მონასტრის სამრეკლო //მაცნე,ისტორიის სერია.-1979.-N1.-გვ.134-149. აგარის სამონასტრო კომპლექსში შემავალი სამრეკლოს ხუროთმოძღვრული ანალიზიდა დათარიღება. 4.ნემსაძე თ. აგარა (ყიზილ-დერესი) //ძეგლის მეგობარი.-1987.-კრ.78.-გვ.5-15. ნასოფლარ აგარის მახლობლად მდებარე (ლიტერატურული წყაროების მიხედვით ყიზილ-დერესის სახელით ცნობილ) ეკლესიაში ჩატარებულ სარესტავრაციო სამუშაოებზე. 5.ციციშვილი ი. //ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.-1995.-გვ.108-109. XI-XII საუკუნეთა მიჯნაზე აგებული აგარის მონასტრის სატრაპეზოს მოკლე დახასიათება. 5.სილოგავა ვ. სამხრეთ საქართველოს წარწერების შესწავლა ხელნაწერთა ინსტიტუტის ეპიგრაფიკული ექსპედიციის მიერ //მრავალთავი.X.-1983.-გვ.273-276. ეკლესიაში შემორჩენილი X-XI საუკუნეების წარწერების შესახებ. 6.აგარა (ყიზილ-დერესი) //არქიტექტურის რესტავრაცია საქართველოში. ისტორიოგრაფია, ტრადიცია, გამოცდილების ანალიზი.-თბ.,2012.-გვ.43-44. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. მოხსენიებულია არქიტექტორ-რესტავრატორი თამარ ნემსაძე. 7.აგარა // ხარაძე კ. სამცხის ბუნებისა და ხუროთმოძღვრების ძეგლები.-თბილისი.,2016.-გვ.87.

აგარის მონასტერი (ახალციხის რ-ნი)

1.აგარის მონასტერი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.41-42. ცნობები ძეგლის შესახებ. 2.აგარის მონასტერი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.1-თბ.,1975.-გვ.52. მოკლე ცნობები მონასტრის ხუროთმოძღვრების შესახებ. 3.ბერიძე ვ. სამცხის ხუროთმოძღვრული ძეგლები.-თბ.,1970.-გვ.37-40. აღწერილია აგარის სამონასტრო კომპლექსში შემავალი ნაგებობები: მთავარი ერთნავიანი ტაძარი (X-XI სს.), სამრეკლო, სატრაპეზო (XI ს.). 4.აგარის მონასტრის "ტრაპეზი" //ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.-1974.-გვ.166. თურქეთის საზღვართან მდებარე სამონასტრო კომპლექსის ტრაპეზისა და მისის წარწერის შესახებ ტექსტს ახლავს ტრაპეზის ნახატი, სიგრXძივი განაკვთი (ანაზომი ა.კალაშნიკოვისა). 5.ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.-1992.-გვ.106-113. აღწერილია კომპლექსის სხვადასხვა ნაგებობები, მათზე შემორჩენილი ჩუქურთმებიანი ქვები და წარწერები. 6.მარსაგიშვილი გ. აგარის მონასტრის უძველესი ეკლესია //ძეგლის მეგობარი.-1982.-N60.-გვ.13-20. პატარა ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 7.ციციშვილი ი. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.73-74. XI-XII საუკუნეთა მიჯნაზე აგებული აგარის მონასტრის სატრაპეზოს ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 8.Беридзе В. Место памятников Тао-Кларджети в истории грузинской архитектуры.-Тб.,1981.-с.135-136.-с илл. Объектом описания служит монастырский комплекс в исторической Агара провинции Самцхе(ныне Ахалцихский р-он), состоящий из остатков многочисленных строении: церквей, колокольни, трапезной,часовен, жилых помещении, построенный Джакели Бешкеном и Мурваном. Наиболее значительное сооружение комплекса церковь с единственной абсидой, предположительно, X в. Восстановлена примерно XIV-XV вв. Имеется план церкви. 9.Беридзе В. Трапезная Агарского монастыря // Сообщения Академии Наук Грузинской ССР.т.VIII.-1947.-N1-2.-с.104-108. Автор статьи исследует отдельные постройки Агарского монастыря, в частности его трапезную(XI-XII вв.) одной из немногочислеенныых образцов сохранившихся до наших дней. 10.Джанбурия Г. и др. Вардзиа:Путмводитель.-1957.-с.34-35.-с илл. Краткое описание Агарского монастыря, построенного в X-XI вв. В его состав входят: главная церковь вв.-одна из самых больших однонефных церквей Грузии, сильно разрушенная колокольня, трапезная с падписью XI-XII вв. и развалин нескольких церквей. 11.Марсагишвили Г. Главная церковь Агарского монастыря //IV Международный симпозиум по грузинскому искусству.-Тб.-1983.-12 с. // Марсагишвили Г. Древнейшая церковь Агарского монастыря //ძეგლის მეგობარი.-1982.-№60.-с.85. В докладе содержится характеристика внутреннего пространства, облицовки и общего облика большой зальной церкви зодчества X в. Имеется план большой церкви. 12.Материалы Архитектуры Кавказа.Вып.VII.-М.,1898.-с.66-68.-с рис. Монастырь построен из тесанного камня, вокруг окон- резьба, Внутри храма сохранилась живопись. 13.Чубинашвили Н. Цероани. Храмы сводчатой архитектуры с конструкивно-декоративными нишами на восточном фасаде.-Тб.,1976.-83 с.-с табл. Предметом описания - большая зальная церковь с нишами на восточном фасаде. В комплнксе входят также трапезная, зальная церковь - молельня с пятигранной выступающей обсидой и входом с севера, четыре другие небольшие зальные церкви - молельни, монастырские хозяйственные и жилые постройкии, другие сооружения. Имеются генеральный план монастыря и иллюстрации с изображением отельных деталей главной церкви. 14.აგარის მონასტერი //შუბითიძე ვ. ქარტული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.131. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 15.აგარის ნამონასტრალი //ხარაძე კ. სამცხის ბუნებისა და ხუროთმოძღვრების ძეგლები.-თბილისი.,2016.-გვ.74-75.

აგიას საყდარი

იხ. ხელთუბანი (გორის რ-ნი)

ადამაანთ ციხე (თელავის რ-ნი)

1.ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.184. მოცემულია ცნობები რუისპირის ადამაანთ-ციხის შესახებ (XVIII საუკუნის ბოლო მესამედი.ერთვის ძეგლის აქსონომეტრიული განაკვეთი. 2.გვიანი ფეოდალური ხანის კოშკური საცხოვრებლის ერთი სახეობა //რჩეულიშვილი ლ. ქართული ხელოვნების ნარკვევები.-თბ.,1994.-გვ.217-226. რუისპირის ადამაანთ ციხის ზოგადი დახასიათება სართულების მიხედვით, მარნისა და საბრძოლო ბაქნის აღწერილობა. ტექსტს ახლავს სალუსტრაციო მასალა (სურ.42-45). 3.ადამაანთ ციხე//უჯარმიდან ალავერდამდე.-თბ.,2013.-გვ.34-35. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე.

ადგილის დედის ხატ-სალოცავი

იხ. სიმონიანთხევი (თიანეთის რ-ნი)

ადგილის დედის ხატი

იხ. გრძელველები (თიანეთის რ-ნი)

ადგილის დედის ხატი

იხ. თეთრახევა (თიანეთის რ-ნი)

ადგილის დედის ხატი

იხ. კვერნაულა (თიანეთის რ-ნი)

ავანი (ყვარლის რ-ნი)

ავანი //ჭილაშვილი ლ. კახეთის ქალაქები.-თბ.,გვ.32. მასალები ავანის ხევის მთავარი საფორტიფიკაციო ნაგებობის შესახებ. წარმოდგენილია ავანის ხევის სიტუაციური რუკა.

ავთანდილაანთ ციხე

იხ. კისტანი (დუშეთის რ-ნი)

ავკეთის წმ. გიორგის სახ. ეკლესია

იხ. ხოვლეს ეკლესია (კასპის რ-ნი)

ავკვეთის წმ. გიორგის სახ. ეკლესია

იხ. ხოვლე (კასპის რ-ნი)

ავნევის ეკლესია (ყორნისის რ-ნი)

1.ავნევი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.65. ავნევის, გეგმით ჯვარ-გუმბათის მქონე, ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიისა და ამავე სოფელში მდებარე გვიანი შუა საუკუნეების ციხე-გალავნის მოკლე დახასიათება. 2.გვასალია ჯ. ფრონის ხეობის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული. VII.-თბ.,1989.-გვ.11-12. სოფ. ავნევის ჯვრის ფორმის დაბალგუმბათიანი ეკლესიისა და ციხის აღწერილობა. 3.გოგოლაძე ვ. სოფელი ავნევი.-ცხინვალი.-1968.-123 გვ. ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიისა და ციხე-გალავნის აღწერილობა //გოგოლაძე ვ. მასალები ყორნისის ხეობის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული შესწავლისათვის //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე.ტ.42.-N1.-1966.-გვ.243-250. 4. მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ფრონის ხეობა.-თბ.,1963.-გვ.31-32. ავნევის ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიისა და ციხე-გალავნის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 5.სოფ.ავნევი //შიდა ქართლი: ზნაურის (ყორნისის) რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.ტ.II.-თბ., 2004.-გვ.7-9. სოფელში შემორჩენილი გვიანი შუა საუკუნეების ორი ნაეკლესიარის მოკლე აღწერილობა. ტექსტი ქართულ და რუსულ ენებზე. 6.ავნევის ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.134. 7.ავნევის ღვთისმშობლის ეკლესია //ხარაძე კ. შიდა ქართლის ჩრდილოეთი მხარის ბუნებისა და ხუროთმოძღვრების ძეგლები.-თბ.,2020.-გვ.290.

ავნევის საყდარი

იხ. ყვავის საყდარი (ცხინვალის რ-ნი)

ავჭალა (მცხეთის რ-ნი)

1.ჯანგიძე გ. მჭედლიშვილი მ. ჯაჭვის წყლის ხეობა //ძეგლის მეგობარი.-1980.-N54.-გვ.27-30. ავჭალაში მდებარე პეტრე მოციქულის სახ. ერთნავიანი დარბაზული ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. 2.წმ. გიორგის სახ. ეკლესია //გუნია ირ. მცხეთა-თბილისის ეპარქიის ტაძრები: ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2002.-გვ.23. მოკლე ცნობა პეტრე მოციქულის მთასა და ზედაზენს შორის, მთაზე , სავარაუდოდ, V-VI საუკუნეებში აგებული წმ. გიორგის სახ. ორი ტაძრის შესახებ (ერთ-ერთი ტაძარი მოქმედია). მოხსენიებულია ეკლესიის წინამძღვარი მამა გიორგი რაზმაძე. 3.წმ. პეტრე მოციქულის ჯაჭვთა თაყვანისცემის სახ. ეკლესია //გუნია ირ. მცხეთა-თბილისის ეპარქიის ტაძრები: ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2002.-გვ.42. მოკლე ცნობა 1742 წელს ბერი გაბრიელის მიერ (დაკრძალულია იქვე) აგებული ეკლესიის შესახებ. ტაძარი აღდგენილია 1999 წელს მოხსენიებულნი არიან: საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი ილია II, მამა გიორგი რაზმაძე, ზ.ებრალიძე. ტექსტს ერთვის ფოტო. 4.წმ. პეტრე მოციქულის ეკლესია //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.284. მოკლე ცნობა გარდამავალი პერიოდის, გორაკზე ქვიშაქვით ნაგები ეკლესიის შესახებ. ძეგლი დაზიანებულია შემორჩენილია ქვის კანკელი.

აზეულა

იხ. აგარანის ციხესიმაგრე (გარდაბნის რ-ნი)

აზრატის ციხე

იხ. გარდატენი (გორის რ-ნი)

ათონის ივერთა მონასტერი (საბერძნეთი)

1.ათონი ათასწლოვანი //ჯვარი ვაზისა.-1982.-N2.-გვ.33-34. ათონის მთაზე ივერიონის მონასტრის დაარსების 1000 წლისთავი. გადმოცემულია მონასტრის დაარსების ისტორია. 2.ათონის ივერთა მონასტერი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.75. საბერძნეთში ათონის ივერთა მონასტრის აღწერილობა. 3.ათონის ივერთა მონასტერი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.1.-თბ.,1975.-გვ.229. მოკლე ცნობები ათონის ივერთა მონასტრის შესახებ. 4. ალანია ე. ათონის ივერთა მონასტერი //ლიტერატურული საქართველო.-1963(29 ნოემბერი)-გვ.4. ათონის ივერთა მონასტრის ისტორია. 5.ბაქრაძე ი. ივირიონი //ქართული ენა და ლიტერატურა სკოლაში.-1980.-გვ.132-135. ტაძრის გეოგრაფიული მდებარეობა და მოკლე ისტორია. 6.ბერძენიშვილი მ. ათონის ივერთა დიდებული ლავრა //სკოლა და ცხოვრება.-1982.-N12.-გვ.62-66. 7.გაბაშვილი ტ. მიმოსვლა.-თბ.,1956.-გვ.16. წერილობითი წყაროების ანალიზი, ავტორის შთაბეჭდილებები ათონის ღვთისმშობლის მონასტრის ხუროთმოძღვრებასა და მხატვრობაზე. 8.გეორგიკა. ტ.5.-თბ.,1963.-გვ.30-45. თორნიკე ერისთავისა და ათონის ივერთა მონასტრის დაარსების შესახებ. 9.გეორგიკა.ტ.8.-თბ.,1970.-გვ.122-270. ათონის ივერთა მონასტრის აქტები (X-XIV საუკუნეები). 10.ილია II. ათონის ივერთა მონასტერი და მისი მნიშვნელობა //ჯვარი ვაზისა.-1978.-N2.-გვ.9-11. სტატია წარმოადგენს ნაწილს ავტორის დიდი ნაშრომისა "ივერიის მონასტერი". მასში აღნიშნულია, რომ სავანე საუკუნეების განმავლობაში იყო საეკლესიო მწიგნობრობის კერა და წარმოადგენდა ქართველთათვის ბიზანტიასა და ახლო აღმოსავლეთთან კულტურული ურთიერთობის მძლავრ კერას. 11.კანდელაკი ბ. ათონის ივერთა მონასტერი //ძეგლის მეგობარი.- 1970.-N22.-გვ.53-59. ათონის ივერთა მონასტრის აშენების ისტორია. ქართველი ტურისტების ცნობებზე დაყრდნობით მოცემულია ძეგლის თანამედროვე მდგომარეობა. 12.კანდელაკი ბ. ათასი წლის ქართული სავანე //ძეგლის მეგობარი.-1981.-N57.-გვ.36-39. მონასტრის დაარსების ისტორიის, აქ მიმდინარე მთარგმნელობითი და საგანმანათლებლო საქმიანობის შესახებ. 13.კანდელაკი ბ. ქართული კულტურის საზღვარგარეთული ძეგლები: ათონი, ჯვარი, პეტრიწონი.-თბ.,1980.-გვ.117. ნაშრომი მიძღვნილია ათონის ივერთა მონასტრის 1000 წლისთავისადმი. მოთხრობილია საქართველოს ფარგლებს გარეთ არსებულ კულტურის კერების: ათონის ჯვრის მონასტრის (საბერძნეთი), ჯვრის მონასტრისა (პალესტინა) და პეტრიწონის (ბულგარეთი) ისტორიის, მხატვრობისა და წარწერების შესახებ. 14.კეკელიძე კ. მიტაცება ბერძენთა მიერ ქართული ლიტერატურული კერისა ათონზე და მისი მდგომარეობა მე-16-17 საუკუნეებში //კეკელიძე კ. ეტიუდები ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან.-III.-თბ.,1955.-გვ.69-86. ათონის მონასტრის ისტორია: აგება, იქ მოღვაწე ბერების საქმიანობა, ბერძენი ბერების მიერ ქართველ ბერთა თანდათან განდევნა. 15. მაკალათია ს. მესხეთ-ჯავახეთი.-თბ.,1938.-გვ.22. მოკლე ცნობები ათონის ივერთა მონასტრის შესახებ. 16.მაჩხანელი მ. ათონის ქართველთა ლავრის ერთ-ერთი ქტიტორის გიორგის ვინაობისათვის //მაცნე. ენის...სერია.-1977.-N4.-გვ.101-13. XVIII საუკუნის პირველ ნახევარში შექმნილი "მონასტრის ქტიტორთა ცხოვრების" ერთ-ერთი მთავარი პერსონაჟის, გიორგის შესახებ არსებული ცნობების ანალიზი. 17.მაჭავარიანი ე. ათონის ივერთა მონასტერი და X-XI სს. ქართული მოხატული წიგნი //საბჭოთა ხელოვნება.-1980.-N11.-გვ.52-59. ათონის ქართული სამწიგნობრო სკოლის მოღვაწეობა. 18.მეტრეველი ე. ქართული კულტურის დიდი კერა //ლიტერატურული საქართველო.-1982(12 ნოემბერი).-გვ.5-6. ივერიის მონასტერში არსებული სალიტერატურო სკოლის საქმიანობა და მისი მნიშვნელობა. 19.მიქაძე გ. ათონის ივერთა მონასტერი //ისტორია, საზოგათმცოდნეობა, გეოგრაფია სკოლაში.-1978.-N3.-გვ.34-37. სამონასტრო კომპლექსის ისტორია. საქართველოს სახელმწიფო ტელევიზიის მიერ 1977 წელს ამ მონასტერში მოპოვებული და გადაღებული სიძველეების შესახებ.. 20.სოტირის კადასი. ივერიონის მონასტერი //დროშა.-1986.-N5.-გვ.18-19. ნაწყვეტი ათენში გამოცემული წიგნიდან "ათონის მთა".მთარგმნელი მარიკა ჩაჩიბაია. 21.სხირტლაძე ზ. ტაძარი ივერიონის მახლობლად //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1998.-N1.-გვ.102-108. ათონის ივერთა მონასტრიდან ორ კილომეტრში მდებარე სწორკუთხა გალავნით შემოზღუდულ ორმოცმოწამის სახელობის გუმბათიანი ეკლესიისა და ორსართულიანი საცხოვრებელი სახლისაგან შემდგარ მცირე კომპლექსის აღწერილობა. 22. ჯავახიშვილი ი. თხზულებანი.ტ.III.-1982.-გვ.263, 384, 404-407. ცნობები ათონის მონასტრის შესახებ. 23.ბენედიკტე ბერი. წერილები ათონის მთიდამ //ჟ. ”მწყემსი”.-1884.-N1.-გვ.6-7. ისტორიული მიმოხილვა.მონასტრის მდგომარეობა XIX საუკუნეში. 24.ვართაგავა იპ. ორი უმთავრესი ცენტრი ქართული განათლებისა //მწყემსი.-1901.-N17-18.-გვ.4-7; N19.-გვ.1-5. ათონის ივერიისა და იერუსალიმის ჯვრის მონასტრების ისტორია. აღწერილია კომპლექსის უმთავრესი ნაგებობანი. 25.დროა ბოლო მოეღოს!...(ათონის ქართველთა სავანის მდგომარეობის შესახებ)//ივერია.-1898.-N117.-გვ.1-2. წერილი დეკანოზ პეტრე კონჩოშვილისადმი, მისივე განმარტებით, გამოგზავნილი გაზ. "ივერიაში". 26.ვაშნარსკი. ერთი თაყვანის მცემელთაგანი. წერილი წმინდა ათონის მთიდგან. ("ქართველთა შორის მართლ-მადიდებელ ქრისტიანების აღმდგენელ საზოგადოების საყურადღებოდ") //ივერია.-1899.-N220.-გვ.2-3. ქართველი ბერების შევიწროება ბერძენი ბერების მიერ. 27.იონა მღვდელ-მონაზონი. წმინდა ეკლესიის მოყვარეთა მართლ-მადიდებელთა ქრისტიანეთა მიმართ //ივერია.-1897.-N105.-გვ.4. თხოვნა ათონის მონასტრის დახმარების შესახებ 28.ნ-ლი. ორიოდე სიტყვა ათონის ივერიის მონასტრის შესახებ. //ივერია.-1900.-N26.-გვ.2-3. გერასიმე ნადარეიშვილის ნაამბობი. 29.ქართველი. წერილი სიღნაღიდგან //ივერია.-1897.-N175.-გვ.2. მოიჯარადრეების მიერ ივერიის მონასტრის მამულების გზის შეკვრა. 30.ჯანაშვილი დ. მოკლე ისტორია ივერიის მონასტრისა ათონის მთაზე //დროება.-1884.-N76, 78,79,80. 31.კასტელი კრისტოფორე. ცნობები და ალბომი საქართველოს შესახებ.-თბ.,1976.-გვ.467. წარმოდგენილია სოფ. ათენის ტაძრის ნახატი. 32.ღუდუშაური გ. ათონის მთის ქართველთა მონასტრის დაარსების თარიღისათვის //მაცნე. ისტორიის...სერია.-1980.-N3.-გვ.118-131. ათონის მთის ქართველთა მონასტრის დამაარსებლები: იოანე, მისი შვილი ექვთიმე, გიორგი მთაწმინდელი,როგორც ბიზანტიური რელიგიურ-ლიტერატურული შედევრების მთარგმნელები. 33.ღუდუშაური გ. ათონის მთის ქართველთა მონასტრის დაარსების თარიღისათვის (1876-1976) //მაცნე. ისტორიის...სერია.-1976.-N3.-გვ.103-109. ათონის მთაზე ქართველთა დასახლების თარიღი. 34.შენგელია მ. ერთი ძველი ძეგლის შესახებ //ლიტერატურული საქართველო.-1955(5 აგვ.).-გვ.4. ისტორიული ცნობები ათონის ივერთა მონასტერში XI საუკუნეში არსებულ საავადმყოფოზე. 35.ჭუმბურიძე ზ. ქართული კულტურის ათასწლოვანი სავანე //განთიადი.-1982.-N2.-გვ.176-190. მონასტრის დაარსების ისტორია და იქ მოღვაწე ქართველი ბერები. 36.ხინთიბიძე ე. ათონის ქართული ლიტერატურული სკოლა //მნათობი.-1982.-N2.-გვ.131-143. დახასიათებულია იოანე, ექვთიმე და გიორგი ათონელების მოღვაწეობა. 37.ნადარეიშვილი გ. ათონის მონასტერი //საქართველო.-1920.-30 მარტი.-N68.-გვ.3. ცნობები მონასტრის შესახებ. 38.ათონის მთის მონასტრის საიდუმლოებანი //გაზ. "კომუნისტი".-1987(16 ივნ.).-გვ.4. ათონის მონასტერში დაცული ქართული ხელნაწერების შესახებ. მოხსენიებულია ა. მიქაბერიძე. 39.ათონის ცენტრი 1000 წლისაა //სახალხო განათლება.-1982920 ოქტ.).-გვ.4. 40.ალექსიძე ა. ათონის სიმაღლე //გაზ. "კომუნისტი" -1982(19 ოქტ.).-გვ.4. ათონის ქართული სამეცნიერო-საგანმანათლებლო ცენტრის 1000 წლისთავის გამო. 41.ამირხანაშვილი ი. ივირონი - 1000 //ლიტერატურურლი საქართველო.-1985(18 იანვ.).-გვ.14. ათონის ლიტერატურული სკოლის ათასწლოვანი იუბილესადმი მიძღვნილი კრებულის განხილვა. 42.აფაქიძე ლ. გაცოცხლებული წარსული //სახალხო განათლება.-1966(1 ივნ.).-გვ.3. ათონის მთაზე "კარის ღვთისმშობლის" მონასტრის ფირზე გადაღების შესახებ. მოხსენიებულია გ. ასათიანი. 43.ბერაძე პ. ბერძნული კლასიკური ხანის ძეგლები ათონის იბერთა მონასტერში //ლიტერატურურლი საქართველო.-1963(30 აგვ.).-გვ.3. 44.ბოდერი ვ. ქართველი ბერები ათონის მთაზე და ქართული სალიტერატურო ენის ისტორია ///ლიტერატურული საქართველო.-1987(27 თებ.).-გვ.5-6. 45.მენაბდე ლ. სავანე ათონზე //გაზ. "კომუნისტი".-1980(16 აგვ.).-გვ.4. მონასტერის დაარსებიდან 1000 წლისთავის გამო. 46.მესხი თ. ტაუ ანუ ტაო-პერდელი. პანტოკრატორის მონასტერი //ლიტერატურურლი საქართველო.-1996(1-8) ნოემბ.).-გვ.5. ახლად აღმოჩენილი ქართული მონასტერი ათონის მახლობლად. 47.ნაცვლიშვილი პ. თანამედროვე არგონავტიკა //გაზ. "სამშობლო".-1982.-N2(იანვ.).-გვ.4-5. ივერთა მონასტერში დაცული ქართული ხელნაწერების თაობაზე. მოხსენიებულია ა. მიქაბერიძე. 48.სილოგავა ვ. ათონის ქართული სიძველეებიდან //ლიტერატურული მესხეთი.-2000(იანვ.).-N1.-გვ.6; თებ.-N2.-გვ.6-7; მარტი.-N3.-გვ.6-7. მონასტრის დაარსების ისტორია, ხელნაწერები. 49.სირაძე რ. ივირონი 1000 //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი".-1982(6 ნოემბ.).-გვ.3. 50.სურგულაძე ა. ქართული კულტურის კერა უცხოეთში //გაზ. "საბჭოთა აჭარა".-1982(19 ოქტ.).-გვ.4. 51.შამელაშვილი რ. "ათონის კრებული" //გაზ. "ქუთაისი".-1982(20 ოქტ.).-გვ.3. თბილისში 1901 წელს გამოცემული ათონის ივერთა მონასტრის "ხელნაწერი აღაპებით" (1074 წ.) შესახებ. 52.შენგელია მ. ძველი ქართული მედიცინის კერა //გაზ. "თბილისი".-1982(27 დეკ.).-გვ.3. 53.ცინცაძე ი. დიდი მეგობრობის ისტორიიდან. ათონის ქართველთა მონასტრის წიგნსაცავის ხელნაწერები მოსკოვში //გაზ. "კომუნისტი".-1962(10 იანვ.).-გვ.4. 54.ჭყოიძე ე. ათონის ივერთა მონასტერი ექვთიმე ათონელის გარდაცვალებიდან გიორგი ათონელის წინამძღვრობამდე //ისტორიულ-ეთნოგრაფიული შტუდიები.X.-2006.-გვ.58-79. რეზ. ინგლ. ენაზე. 55.ხაბურძანია ვ. ქართული კერა საბერძნეთში // გაზ. "ქუთაისი.-1984(5 ოქტ.).-გვ.3. მონასტრის დაარსებისა და იქ მოღვაწე ქართველთა შესახებ. 56.ხინთიბიძე ე. ათონის ქართული ბიბლიოთეკა //გაზ. "კომუნისტი".-1981( 1აგვ.).-გვ.3. 57.ჯიბლაძე გ. ათონის ივერთა ათასწლოვანი სავანე ივირონი //გაზ. "სამშობლო".-1982(ნოემბ.).-N23.-გვ6. 58.ჯიბლაძე გ. ქართული კულტურის კერა //გაზ. "სამშობლო".-1982(ნოემბ.).-N23.-ვ.6-7. 59.დოლგოვა ნ. დედოფალი შემოვიდა //გაზ. "თბილისი".-1996(23 ნოემბ.).-გვ.4. პაპიკონის მთაზე აღმოჩენილი ქართული მონასტრის შესახებ. 60.ბრიგაძე დ. ქართული კულტურის უძველესი კერა // გაზ. "ქუთაისი".-1980(9 სექტ.).-გვ.3. 61.გურგენიძე ვ. ღვაწლი ათონის წმინდა მამათა //წიგნის სამყარო.-1988(23 ნოემბ.).-გვ.4-5. გიორგი, იოანესა და ექვთიმეს ცხოვრება. თორნიკე ერისთავის ღვაწლი ათონის მონასტრის დაარსებაში. 62.ვერონელი ლ. ქართული კულტურის დედაბოძი //გაზ. "ალაზნის ველი"(თელავი).-1963(26 დეკ.). 63.კანდელაკი ბ. ათონის ივერთა მონასტრიდან... //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი".-1989(14 ოქტ.).-გვ.5. ათონის ივერთა მონასტერში დაცული ღვთისმშობლის ხატის ასლის ჩამობრძანება თბილისში. 64.კანდელაკი ბ. ათონის ივერთა მონასტრის სალიტერატურო სკოლა //გაზ. "ქუთაისი'.-1969(17 აპრ.). 65.კანდელაკი ბ. ხატი ათონის ივერთა მონასტრიდან //ქართველი ერი.-1994.-21 მაისი.-გვ.5. მონასტრის კარიბჭის მცველი ღვთისმშობლის ხატის ასლის თბილისში ჩამოსვენების თაობაზე. 66.ღუდუშაური გ. ათასწლოვანი სახელოვანი სავანე //სახალხო განათლება.-18980(20 აგვ.).-გვ.4. 67.ათონის ივერთა მონასტერი //ბალახაშვილი ბ. ღირსი გიორგი მთაწმინდელი (ათონელი) 1000.-თბილისი-ბორჯომი.-2009.-გვ.38-42. ძეგლის დაარსება, განახლების ეტაპები, მოკლე ისტორია, დამაარსებელთა ვინაობა, სავანე, როგორც ქართული კულტურის ცენტრი, ცნობები ათონზე მოღვაწეთა შესახებ, მონასტრის ბიბლიოთეკებისა და წიგნთსაცავების, უნიკალური ძველი ქართული ხელნაწერების თაობაზე. 68.იოსელიანი პლ. განხილვა რამდენიმე ქართველთა ზედ წარწერათა //ცისკარი.-1985.-N5.-გვ.14-23. ათონის მონასტერში არსებული წარწერების შესახებ. მოხსენიებულია პეტერბურგელი არქიმანდრიტი პორფირი. 69.თოთაძე ვ., თოთაძე ნ. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორია.-თბ.,[2006].-გვ.152-157. მონასტრის დაარსების ისტორია, განვითარება, მონაცემები აქ მოღვაწე სასულირო პირთა შესახებ. აღსანიშნავია ცნობები ათონის ივერთა მონასტრის ბიბლიოთეკის შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: პროფ. ი. ცინცაძე, არსენ სუხანოვი (გაგზავნილი რუსეთის პატრიარქ ნიკონის მიერ ქრისტიანული საეკლესიო ლიტერატურის ბერძნულ დედნებთან და სტამბურ გამოცემებთან შესადარებლად და შესაძენად), ტიხონ ფაღავა - უკანასკნელი ქართველი ბერი ათონზე. ტექსტს ერთვის საბინინის ნახატები. 70.Судьба Иверского монастыря на Афоне //საქართველოს სასულიერო მახარებელი.-1866(თებ.).-გვ.139. 71.ათონი [საბერძნეთი-ივერიის მონასტერი] //მწყემსი.-1887.-N3, გვ.4; N4, გვ.5-7. 72.კონჭოშვილი პ. მოგზაურობა წმ. ქალაქს იერუსალიმსა და წმ. ათონის მთაზედ დეკანოზის პეტრე დავითის ძის კონჭოშვილისა. ტფ. 1891 //ივერია.-1902(3 აგვ.).-N164.-გვ.4. 73.ათონის მთა //დროება.-1866(8 აპრ.).-N6.-გვ.3-4. ისტორიული მიმოხილვა. ფრანგულ გაზეთში დაბეჭდილი წერილი ივერიის მონასტერზე. 74.ათონის ქართველ ბერების ეხლანდელი ყოფა //დროება.-1878(21 ნოემბ.).-N238.-გვ.1-2. 75.[ბარკალაია ბ.] მონაზონი ბენედიკტე. ათონის ივერიის მონასტერზე //დროება.-1876.-(17 დეკ.).-N137.-გვ.3-4. პასუხი გაზ. "დროების" N112-ში დაბეჭდილ შენიშვნაზე.; ათონის ივერთა მონასტრისა და ბერ ბენედიქტეს შესახებ. 76.ბარკალია ბენედიქტე ათონის მთიდამ (წერილი რედაქტორთან)//გაზ. "დროება".-1882.-(30 ოქტ.).-N226.-გვ.1-2. ათონის ივერთა მონასტრის დასაკუთრება ბერძნების მიერ. 77.ბარკალაია ბ. ბ-ნო რედაქტორო! //დროება.-1882(21,22დეკ.).-N267.-გვ.3; N268.-გვ.3-4. ივერიის ქართველთა მონასტრის მითვისება ბერძენები მიერ; პასუხი ბერძენთა არქიმანდრიტ მამა გერასიმეს. 78.ბარკალაია ბ. წერილი რედაქტორთან //გაზ. "დროება"(126.-გვ.3; N127.-გვ.3-4; N128.-2-3. ათონისა და საზღვარგარეთ სხვა ქართული მონასტრების მდგომარეობა. მათი ბიბლიოთეკების დაცვის საჭიროება. ქართული გალობის აღდგენა ათონის მონასტერში. 79.შენიშვნა საჭირო საქმეზედ //გაზ. "დროება".-1878(10 ნოემბ.).-N229.-გვ.1. ათონის ივერიის მონასტრის შესახებ. 80."წარსული წლის 16 დეკემბრიდან"... //გაზ."დროება".-1866(1 ივნ.).-N5.-გვ.4. ინფორმაცია მონასტრის გადაწვის შესახებ. 81.ჯანაშვილი დ. მოკლე ისტორია ივერიის მონასტრისა ათონის მთაზე //გაზ. "დროება".-1884(5 ივნ.).-N76.-გვ.1-2; N78.-გვ.1-2; N79.-გვ.1-3; N80.-გვ.1-3. 82.ათონის ივერთა მონასტერი //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.216-217. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 83.ათონის ივერთა მონასტერი//გველესიანი გ. საქართველოს ეკლესია-მონასტრები.-ქუთ.,2013.-გვ.99-100. 84.ათონის ივერთა მონასტერი //გრძელიშვილი ნ. რელიგიური ტურიზმი.-თბ.,2018.-გვ.166-173. ივირონის მონასტრის ისტორია, არქიტექტურული მიმოხილვა და ქართველ ბერთა მწიგნობრულ-ლიტერატურული საქმიანობა. 85.ათონის ივერთა მონასტერი //ნონეშვილი ა.ქართული კულტურა უცხოეთში 100 მოღვაწე და ძეგლი.-თბ., 2017.-გვ.126-127. ტექსტს ახლავს ფერადი ფოტოები. 86.ივერონის მონასტერი //ათონის მთა-მთაწმინდა.-თბ.,2021.-გვ.81-83. 87.ათონის ივერთა მონასტერი //ათინის მთა-მთაწმინდა (წიგნი მესამე).-თბ.,2022. ივერიის მონასტრის ისტორია და არქიტექტურული აღწერილობა. 88.ქართველთა მონასტერი ათონზე //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.14.-თბ.,1921.-გვ.116-133.

აიდაროვი (ზნაურის რ-ნი)

აიდაროვი //მაკალათია ს. ბორჯომის ხეობა.-თბ.,1957.-გვ.17-18 //Макалатия С. Борджомское ущелье (Историко-этнографический очерк).-Тб.,1958.-76 с. с рис. სოფ. აიდაროვის ტერიტორიაზე დაცული XII-XIII სს. ტაძრის ხუროთმოძღვრული დახასიათება და ამ ტაძართან დაკავშირებული ხალხური გადმოცემა.

აკამათი (დუშეთის რ-ნი)

აკამათის ნასოფლარი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1979.-გვ.79. მოკლე ცნობები აკამათის ნასოფლარში ნანგრევების სახით შემორჩენილ კოშკსა და ეკლესიაზე.

აკაურთა (ბოლნისის რ-ნი)

1.აკაურთა //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.79. სოფ.აკაურთის V-VI საუკუნეების დარბაზული ტიპის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. 2.აკაურთა //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.1.-თბ.,1975.-გვ.248. მოკლე ცნობები აკურთას ეკლესიის შესახებ. 3.ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.96-97. ერთნავიანი ეკლესიის - აკაურთას (VI ს.) მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ერთვის ეკლესიის გეგმა ლ.რჩეულიშვილის ანაზომის მიხედვით. 4.რჩეულიშვილი ლ. ქართული ხუროთმოძღვრების უცნობი ძეგლები //საბჭოთა ხელოვნება.-თბ., 1948.-N2.-გვ.27-46. აღწერილია უგუმბათო აკაურთის ეკლესიის არქიტექტორული ფორმები, დეკორაციულ რელიეფთა დეტალები. 5.აკაურთას ეკლესია //ქართული წარწერების კორპუსი .I.: აღმოსავლეთ და სამხრეთი საქართველო.-თბ.,1980.-გვ.-71-72. მოცემულია მოკლე ცნობა აკაურთას ერთნავიანი ეკლესიის შესახებ. განხილულია ეკლესიის ჩრდილო ფასადზე რელიეფური ასომთავრული წარწერების ფრაგმენტი. 6.საყვარელიძე თ. მივხედოთ ბოლნისის რაიონის ძეგლებს //ძეგლის მეგობარი.კრ.XVIII.-თბ.,1969.-გვ.38-43. წერილში მოცემულია ბოლნისის რაიონის მატერიალური კულტურის ძეგლის აღწერილობა, ხაზგასმულია მისი სავალალო მდგომარეობა. 7.ხარაძე კ. აკაურთა, ატენი, "დაღეთი" თუ "დაღეთხაჩინი" //ჟ. "საქართველოს ბუნება".-1992.-N2.-გვ.21-23. 8.Гвердцители Р. Некоторые характерные черты грузинских базилик пятого и шестого вв. в свете новых данных 4-ый Международныйсимпозиум по грузинскому искусству.-Тб.,1983.-25 с. 9.Рчеулишвили Л. Три неизвестных памятника грузинской архитектуры //Ars Georgika. Розыскания Института истории грузинского искусства.-1948.-№2.-с.176-178. 10.აკაურთა არქიტექტურის რესტავრაცია საქართველოში. ისტორიოგრაფია, ტრადიცია, გამოცდილების ანალიზი.-თბ.,2012.-45-46. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 10.აკუართას ბაზილიკა//ბერიძე ვ. ქართული ხუროთმოძღვრების ისტორია.–თბ.,2014.–გვ.64–65. აკუართას ეკლესიის ორნამენტული მორთულობა. 11.აკაურთა //ხარაძე, კ. ბოლნისის მუნიციპალიტეტი; ბუნება, წარსული,აწმყო.-თბ.,2021.-გვ.258-261. წმ.მარინეს სახ.ბაზილიკური ეკლესიის ისტორია და არქიტექტურული აღწერილობა.

აკეთი (ლანჩხუთის რ-ნი)

1.სოფ. აკეთი (გურია) //ივერია.-1891.-N12.-გვ.-2-3. თქმულება თამარ მეფისდროინდელი ეკლესიის ნანგრევების, წარწერების შესახებ. 2.სახოკია თ. მოგზაურობანი.-ბათუმი.-1985.-გვ.95-96. მოკლე ცნობები აკეთის ეკლესიისა და მასში დაცული ნივთების შესახებ. 3.ქვემო აკეთი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.X.-თბ.,1986.-გვ.512. მოკლე ცნობა ქვემო აკეთის ნანგრევების სახით შემორჩენილი სამონასტრო კომპლექსის შესახებ. 4.აკეთის ეკლესია //გურია. ჩემი საქართველო-2-თბ., 2015.-გვ.19-20. 5.აკეთი //ქართველიშვილი თ. გურიის საეპისკოპოსოები (XV-XIX საუკუნეები) საქართველოს ეკლესიის ისტორია 2.-თბ., 2006.-გვ.79-80.

აკიშა (ოზურგეთის რ-ნი)

1.აკიშას საყდარი //თაყაიშვილი ე. არქეოლოგიური მოგზაურობანი და შენიშვნები.I.-ტფ.,1907.-გვ.37. მოხსენიებულია აკიშას საყდარი, წარწერიანი ხატი. 2.Такаишвили Е. Археологические экскурсии, разыскания и заметки. Вып.3.-Тфл., 1907.-с.27-28. С илл.

აკურას მამადავითი (თელავის რ-ნი)

1.აკურა. მამადავითის ეკლესია //ბარნაველი თ. კახეთის ისტორიული ძეგლების წარწერები.-თბ.,1961.-გვ.7-10. სოფ. აკურას მამადავითის (დავით გარეჯელი) ეკლესიაში შემორჩენილი ხუთი წარწერის პალეოგრაფიული ანალიზი. 2.აკურა. მამადავითის ეკლესია //ქართული წარწერების კორპუსი.I.: აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველო (V-X სს.).-თბ.,1980.-გვ.312-313. მამადავითის მონასტრის მთავარ ბაზილიკაზე შემორჩენილი X საუკუნის სამსტრიქონიანი წარწერის ანალიზი. მოცემულია საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.115). 3.აკურას "მამა-დავითი" //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები.-თბ.,2010.-გვ.183-185. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. წმ. მამა დავით გარეჯელის სახ. მონასტრის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის შიდა სივრცის ფოტოები. 4.Акура //Беридзе В. Грузинская архитектура.-Тб., Литература да хеловнеьа, 1967.-с.40. Статья содержит краткие сведения об истории основания в Акуре (855 г.) монастыря Давида Гареджойского выдающимся церковным деятелем Илларионом Грузином. Отмечены архитектурные особенности церкви представляющей трехнефную базилику(северный неф, которой разделен поперечной перегородкой на две самостаятельные каппелы). 5.Гомелаури И., Ревия Р. Каталог проектов обмеров и рисунков академика архитектуры Н.П. Северова //Ars Georgica. Серия В. Вопросы нового и советского искусства.-1964.-N6.-с.171. 6.Памятники культуры Грузии. Каталог выставки.-Тб., 1967.-с.65. 7.Путеводитель к выставке древне-грузинской архитектуры.-Тф.,1935.-с.15. С илл. 8.Шмерлинг Р. Малые формы в архитектуре средневековой Грузии.-Тб.,1962.-с.208. С таб., илл. 9.ჯაბუა ნ. ქრისტიანული ტაძრის არქიტექტურული ტიპები შუა საუკუნეების საქართველოში.-თბ.,2012.-გვ.27-28. მამადავითის მონასტერში მდებარე ტაძრის,აკურას სამნავიანი ბაზილიკის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. 10.აკურას მამადავითის ეკლესია //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა 1-IV.-თბ.,2021.-გვ.36.

ალავერდი (ახმეტის რ-ნი)

1.აბრამიშვილი შ. ალავერდის ახლად გახსნილი კედლის მხატვრობა //ძეგლის მეგობარი.-X-XI.-თბ., 1967. ალავერდის გადათეთრებული კედლების გახსნითი სამუშაოების შედეგად გამოვლენილი მონუმენტური მხატვრობის ნიმუშები (XV ს.). 2.ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება (დამხმარე სახელმძღვანელო).-თბ.,1987.-გვ.45-47. სამონასტრო კომპლექსის მოკლე ისტორია, საკათედრო ტაძრის ხუროთმოძღვრული დახასიათება და ცნობები კომპლექსში შემავალ XVII-XVIII საუკუნეთა ნაგებობებზე. 3.ალავერდი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.I.-თბ.,1975.-გვ.260-261. ცნობები ალავერდის სამონასტრო კომპლექსის ხუროთმოძღვრებასა და ისტორიაზე. 4.ალავერდი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.86-87. მოკლე ცნობები ტაძრის შესახებ. 5.ალავერდი //ნაკაშიძე ლ. საქართველოს საქმიანი და გამოჩენილი ქალები.-თბ.,2003.-გვ.108. მოკლე ცნობები ძეგლის შესახებ ქართულ და ინგლისურ ენებზე. 6.ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ., 1971.-გვ.236-237. 7.ანდღულაძე ნ. ალავერდი (ქართულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე).-თბ.,1984. ტაძრისა და ანსამბლში შემავალი ნაგებობების შესახებ. 8.არჯევანიძე ი. თბილისიდან ალაზნის ველისაკენ.-თბ.,1958.-გვ.237-239. ალავერდის მონასტრის დაარსების, დაზიანებისა და აღდგენის შესახებ. 9.ალავერდი //ბარნაველი თ. კახეთის ისტორიული ძეგლების წარწერები.-თბ.,1961.-გვ.10-31. ალავერდის წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის კედლებზე გარედან შემორჩენილი სამი ისტორიული ხასიათის წარწერის, აგრეთვე, საფლავის ქვებსა და საეკლესიო ნივთებზე შემორჩენილი წარწერების სტილისტურ-პალეოგრაფიული ანალიზი. 10.ალავერდი //ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.53-54; 134-136. ალავერდის ტაძრის აგების მოკლე ისტორია, სამშენებლო მასალები, მიწისძვრის შემდგომი აღდგენითი სამუშაოები - ზოგადი მიმოხილვა. ერთვის ნახაზები (ნ.სევეროვი)და ილუსტრაციები. 11.ბერიძე ვ. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1983.-გვ.162. ცნობები ალავერდის ტაძრის გალავნის შესახებ. 12.ბერიძე ბ. ხელოვნება (XI-XII სს.) //საქართველოს ისტორიის ნარკვევები.- ტ.III.-თბ.,1979.-გვ.481. დახასიათებულია XI საუკუნეების პირველ მეოთხედში აგებული ალავერდის კათედრალური ტაძრის ხუროთმოძღვრება. 13.გიულდენშტედტის მოგზაურობა საქართველოში.- ტ.I.-თბ.,გვ.35-37. მოკლე ცნობები ალავერდის ტაძრის შესახებ. 14.გოგებაშვილი ი. საგანძური.-თბ.,1982.-გვ.230-231. ალავერდის ტაძრის მოკლე დახასიათება. 15.გრიგოლია გ. ალავერდის ტაძრის კომპლექსის ერთი სატკივრისათვის //ძეგლის მეგობარი.- კრ.81.-1988.-გვ.26-29. ალავერდის ტაძრის კომპლექსის გალავნის გასწვრივ მდინარის კალაპოტის შეცვლის შესახებ. 16.ვირსალაძე თ. ალავერდის კათედრალის ახლად გახსნილი მხატვრობა //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტი. XXII სამეცნიერო სესია.-1967 წლის 22 და 23 ივნისი მუშაობის გეგმა და თეზისები.-თბ.,1967. საქართველოს კულტურის სამინისტროს, ხელოვნებისა და კულტურის ძეგლთა დაცვის სამმართველოს მიერ ალავერდის ტაძრის შეთეთრებული მოხატულობის გაწმენდის თაობაზე. 17.ზაქარაია პ. კახეთის საფორტიფიკაციო ნაგებობები.-თბ.,1962.-გვ.95-101. რეზ.რუს.ენაზე. ალავერდის ტაძრის გეგმა და ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ერთვის საილუსტრაციო მასალა (სურ.27,28; ტაბ.XIX/1,2; XX/1,2) 18.ქართული ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები XVI-XVIII საუკუნეებში გამაგრებული ეკლესია-მონასტრები: ალავერდის გალავანი //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.501-504. გალავნის გეგმა და ხუროთმოძღვრული ფორმები. ძეგლის შესახებ არსებული ისტორიული ცნობები (XVII-XVIII სს.). მოხსენიებულნი არიან: ვახუშტი ბატონიშვილი, გორგიჯანისძე; მ.ბროსე. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (სურ.256,257; ტაბ.191,192). 19. კ.კოხისა და ო. სპენსერის ცნობები საქართველოსა და კავკასიის შესახებ.-თბ.,1981. ალავერდის ტაძრის კ.კოხისეული (XIX ს. გერმანელი მოგზაური) დახასიათება და ამ ძეგლის შესახებ არსებული ხალხური თქმულება. 20.ლაგაჩიძე ვ. ქართული ხუროთმოძღვრული ხელოვნების უნიკალური ქმნილება //ექო.-1971.-N3.-გვ.22-23. ალავერდის ისტორია საისტორიო წყაროების მიხედვით. 21.ალავერდის ტაძარი //მოსულიშვილი ჰ. ქართული ძეგლის სტრუქტურა.-თბ.,1983.-გვ.84-89. XI საუკუნის პირველ მეოთხედში აგებული ალავერდის საეპისკოპოსო ტაძრის კომპოზიციური სტრუქტურის ფორმების კანონზომიერებათა შესახებ. მოცემულია ტაძრის გეგმის, შიდა სივრცისა და გარე მოცულობის სქემატური გამოსახულებები. 22.სილოგავა ვ. XII საუკუნის ქტიტორული წარწერის ფრაგმენტები ალავერდის ტაძრის საკურთხეველში დავით აღმაშენებლის მოხსენიებით //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემისს მაცნე: ენის...სერია, 1992, N4.-გვ.83-96.რეზ. რუს. და ინგლ.ენებზე. 23.ღვინეფაძე ნ. შუქი ალავერდს ჩადგება //დროშა.-1969.-N1.-15. ალავერდის ტაძრის ფრესკების აღდგენას თაობაზე. 24.ალავერდი //ყაუხჩიშვილი თ. ბერძნული წარწერები საქართველოში.-თბ.,1951.-გვ.327. მოკლე ცნობები ალავერდის ტაძრის ბერძნული წარწერების შესახებ. 25.ალავერდი //ყაუხჩიშვილი თ. საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004,-გვ.317. განხილულია ტაძრის მოკლე აღწერილობა, რესტავრაციის დროს გამოვლენილი XI,XV-XVI საუკუნეების ფრესკული წარწერების ფრაგმენტები. 26.ჩუბინაშვილი გ. ქართული ხუროთმოძღვრება საშუალო საუკუნეებში //არილი.-თბ.,1925.-გვ.107-126. საშუალო საუკუნეების სამი ტაძრის:ალავერდის, სვეტიცხოველისა და ბაგრატის შედარებითი ანალიზი. 27.ჩუბინაშვილი გ. ქართული არქიტექტურის გზები.-თბ.,1936.-გვ.83-95. მოცემულია სამი კათედრალის: ალავერდის, ბაგრატისა და სვეტიცხოველის ხუროთმოძღვრული ანალიზი. 28.ჩხარტიშვილი ა. ალავერდი //ფრესკა.-1977.-გვ.8-10. კახეთის კათედრალური ტაძარის მოკლე ხუროთმოძღვრულ-ისტორიული დახასიათება. 29.ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1995.-გვ.90-91. ალავერდის ხუროთმოძღვრული და მხატვრული ფორმების მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ახლავს ტაძრის საერთო ხედის ფოტო. 30.განვითარებული ფეოდალიზმი: ალავერდი //ციციშვილი ირ. ქართული არქიტექტურის ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.62. მოკლე ცნობები ალავერდის ტაძრის შესახებ. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციოპ მასალა (ტაბ.XXV. სურ.2) 31.ციხიშვილი ზ. ალავერდი //საქართველოს ბუნება.-11973.-გვ.22. ალავერდის ტაძრის მოკლე აღწერილობა. 32.ხელაევი მ. საისტორიო მასალა ალავერდის სობორს //მწყემსი.-1885.-N3.-გვ.6-8. ალავერდის ტაძრის ისტორია. აღწერილია მასში დაცული საეკლესიო ნივთები, წიგნები და ხელნაწერები. 33.სულხანოვი ი. ეკლესია ალავერდისა და წმინდა მოწამე დედოფალი ქეთევანი //საქართველოს სასულიერო მახარობელი.-1865.-იანვარი. ტაძრის აღწერილობა და ისტორია. მასში დაცული საეკლესიო ნივთები და მთავარი სიწმინდე-დიდი ტრაპეზის ქვეშ მდებარე წმინდა მოწამე ქეთევანის ნაწილები. 34.ახალი ამბავი //ცნობის ფურცელი.-1901.-N1527.-გვ.3. ცნობა ალავერდის ტაძრის გადახურვის შესახებ. 35.დღიური //დროება.-1879,1 ნოემბ.(N226).-გვ.2. ალავერდის ეკლესიის დაზიანების შესახებ. 36.თელავი //ივერია.-1899.-N82.-გვ.2. ეპისკოპოს კირიონის მიერ ალავერდის ტაძრის შეკეთება. 37.თელავიდან გვწერენ //ცნობის ფურცელი.-1900.-N1241.-გვ.3. ეპისკოპოს კირიონის განკარგულება ალავერდის ტაძრის კედლის მხატვრობის აღდგენის შესახებ. 38.ი[ნასარიძე] ტ[რიფონ] წერილი თელავიდგან //ივერია.-1897.-N222.-გვ.3. ალავერდობა და ალავერდის ტაძარი. 39.მაღაროელი. თბილისიდამ თელავამდე მგზავრის შთაბეჭდილებანი....ალავერდის ტაძარი //დროება.-1885.-13 ივლ.- ი(N149).-გვ.2-3. 40.მგზავრის შენიშვნებიდან (კახეთში) //დროება.-1884.-22 მაისი(N109).-გვ.1-2. ალვერდის ტაძრის მდგომარეობის შესახებ. 41.ჩხიკვაძე ზ.[ნალბანდი]კახეთი //დროება.-1884.-10 ოქტ.(N218).-გვ.2-3. უბედური შემთხვევა ალავერდის ტაძარში. 42.ძამსაშვილი [ცამცევი] რ[ომან] ზოგიერთი რამ //დროება.-1880.- 21 სექტ.(N200).-გვ.1-3. ძველი ქართული ძეგლების დაცვის აუცილებლობისა და ალავერდის ტაძრის დაზიანების შესახებ. 43.მთაწმინდელი[ჭიჭინაძე ზ.] ალავერდობა კახეთში //დროება.-1879.-12 ოქტ.(N211)გვ.1-3.13 ოქტ.(N212).-გვ.1-3. 44.ვადაჭკორია მ. XI საუკუნის ქართული ჯვარ-გუმბათოვანი ძეგლების გარე მოცულობათა პროპორციების ზოგიერთი საკითხი //ქრისტიანობა: წარსული, აწმყო, მომავალი. საერთაშორისო სიმპოზიუმი.-თბ.,2000.-გვ.40. ალავერდის, სვეტიცხოველის, სამთავისისა და სამთავროს გარე მოცულობათა და დეკორის პროპორციების ანალიზი. 45.ციცხვაია ხ. ალავერდის ტაძარი //ბახტრიონი.-ახმეტა.-1968.-18 მაისი. ალავერდის ტაძრის ისტორია. 46.ბურჭულაძე ნ. მეფეთა პორტრეტები ალავერდის ტაძრის მოხატულობაში //ალავერდის ეპარქიის ისტორიის ფურცლები ნაწ.1: საეცნიერო კონფერენციის მასალები.-თბ.,2007.-გვ.53-63. წმ. გიორგის სახ. ტაძრის ფრესკული დეკორის ანალიზი. მოხსენიებულნი არიან: თ.ვირსალაძე, შ. აბრამიშვილი. ტექსტს ერთვის ფრესკების ათი ფოტო(გვ.60-62). 47.გაგოშიძე გ. ალავერდის ტაძრის თავდაპირველი კანკელის ფრაგმენტები //ალავერდის ეპარქიის ისტორიის ფურცლები ნაწ.1:სამეცნიერო კონფერენციის მასალები.-თბ.,2007.-გვ.9-17. ალავერდის მონასტერში შემონახული სხვადასხვა დროის ქვაზე კვეთილობისა და ეპიგრაფიკის ნიმუშთა აღწერილობა. ტექსტს ერთვის კანკელის ფრაგმენტების ფოტოები (სურ.1-8). 48.მერკვილაძე დ. ალავერდის სავანის დაარსების ისტორიიდან და მისი სახელწოდების შესახებ //ალავერდის ეპარქიის ისტორიის ფურცლები ნაწ. 1:სამეცნიერო კონფერენციის მასალები.-თბ.,2007.-გვ.9-17. ასურელი მამის-ამბა იოსების მიერ VI საუკუნის 30-იან წლებში დაარსებული ალავერდის ტაძრის ისტორია, ისტორიული და ლიტერატურული წყაროები ძეგლის შესახებ, სახელის ეტიმოლოგია. 49.სილოგავა ვ. XII საუკუნის ქტიტორული წარწერის ფრაგმენტები ალავერდის ტაძრის საკურთხეველში დავით აღმაშენებლის მოხსენიებით //ალავერდის ეპარქიის ისტორიის ფურცლები ნაწ.1:სამეცნერო კონფერენციის მასალები.-თბ.,2007.-გვ.32- 1967 წელს გამოვლენილი საკურთხევლის ფრესკული წარწერის ანალიზი. მოხსენიებულნი არიან:ი.გილგენდორფი, შ. აბრამიშვილი. ტექსტს ერთვის წარწერების ფოტოები (სურ.22-9). 50.იამბე, ციხის ნაშალო....-თბ.,2007.-გვ.15-17. ტაძრის შესახებ არსებული ლეგენდები. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტო. 51."მარადის იქმს სასწაულთა საკვირველთა". ალავერდი //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.167-171. წმინდა ამბა იოსების დამკვიდრება ალავერდში, ძეგლის ისტორია, ხუროთმოძღვრული დახასაითება, შემკულობა. მოხსენიებული არიან: ფილიპე ალავერდელი (XVI-XVII სს.), ნიკიფორე ირბახი(ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილი, XVIII ს.) და სხვები. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებეზე. დართულია ტაძრისა და სიძველეების ფოტოები. 52.ალავერდის სამონასტრო კომპლექსი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის სახელმწიფო პროგრამა.-თბ.,2004-2005.-გვ.84-85. კომპლექსში შემავალი XVI საუკუნის სასახლის სარესტავრაციო სამუშაოების შედეგები. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ახლავს კომპლექსის ფოტოები. 53.ალავერდის ეპარქია: ალავერდის წმ. გიორგის მონასტერი //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.9-11. იოსებ ალავერდელის მიერ VI საუკუნეში დაარსებული მცირე ტაძრის მოკლე ისტორია, მშენებლობის ეტაპები, მის ტერიოტორიაზე ჩატარებული გაწმედითი სამუშაოები და სიძველეები-ზოგადი მიმოხილვა. მოხსენიებულნი არიან: მარიამ-მაკრინე ბაგრატიონი, ვახუშტი ბატონიშვილი, ნიკოლოზ ჩოლოყაშვილი (ნიკიფორე ირბახი), მღდელმთავარი პიროსი (ოქროპირიძე, რომელიც საჯაროდ მოკლეს 1921 წ.)ტექსტს ახლავს სამონასტრო კომპლექსის ფოტო. 54.ბარნაველი თ. კახეთის ისტორიული ძეგლების წარწერები.-თბ.,1961.-გვ.10-34. ალავერდის ტაძრის წარწერების ვრცელი პალეოგრაფიული ანალიზი. 55.ალავერდი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.45-53. კომპლექსში შემავალი ნაგებობების: VI საუკუნეში იოსებ ალავერდელის მიერ დაარსებული წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის ადგილზე კვირიკე კახთა მეფის მიერ XI საუკუნეში აგებული ტაძრის, გალავნის , სამრეკლოს, პალატის(ორსართულიანი, მოგრძო მოგრძო ნაგებობა), სასახლის (აგებულია XVII ს.-ში, მარნისა და აბანოს (გეგმით რთული მოხაზულობის) ვრცელი ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული დახასიათება. ტექსტს დართული აქვს მდიდარი საილუსტრაციო მასალა. 56.ალავედრის ახალი ცხოვრება //გაზ. "კომუნისტი".-1988.-5 ნოემბ.-გვ.4. 57.ანდღულაძე ნ. თეთრი გედივით დგას ალავერდი //გაზ. "სოფლის ცხოვრება".-1988.-30 ნოემბ.-გვ.3 58.ბიწაძე დ. ღმერთო და ალავერდის წმ. გიორგი! //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-1992.-29 იანვ.-გვ.1. 59.ვარდოსანიძე ო. წარსული დიდების ცოცხალი მოწმე //გაზ. "ლენინური გზა"(თეთრიწყაროს რ-ნი).-1963.-13 ოქტომბერი. 60.ლაბაძე თ. ალავერდი - "დიდშენი, ზღუდე პალატებიანი, გუმბათიანი.." //გაზ. "ახალი 7 დღე".-2000.-29 სექტემბერი-6 ოქტომბერი.-გვ.15. 61.ლაგაზიძე ვ. ალავერდის ტაძარი //გაზ. "გამარჯვება"(ახმეტა).-1960.-25, 28 სექტემბერი. 62.ლომაშვილი ჯ. რას ნიშნავს სიტყვა ალავერდი //გაზ. "კომუნისტი".-1970.-2 სექტ.-გვ.2. 63.მაისურაზე ი. გამოიყენეთ ჩვენი მზადყოფნა //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი".-1988.-28 მაისი.-გვ.4. 64.მაკარაძე ზ. ალავერდის განსაცდელი //გზა. "ახალგაზრდა კომუნისტი".-1989.-1 აგვ.-გვ.3. 65.ქებურია ს. ალავერდის ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის კარედი ხატი //"მადლი".-1994.-N3.-გვ.7. 66.შათირიშვილი გ. ალავრდის ფრესკები //გაზ. "ლიტერატურული საქართველო".-1966.-9 დეკ.-გვ.4. 67.ჩიგოგიძე ნ. ცას სვეტად შედგომია ალავერდი //გაზ. "ავტოტრანსპორტელი".-1969.-26 აპრილი. 68.ციცხვაია ხ. ალავერდის ტაძარი //გაზ. "ბახტრიონი"(ახმეტა).-1968.-18 მაისი. 69.წულეისკირი ნ. მტერი შორიდან არ მოვა //გაზ. "ლიტერატურული საქართველო".-1975.-10 ოქტ.-გვ.3. 70.ჭიჭინაძე ე. მოვუაროთ ჩვენც ჩუქურთმას //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი'.-1963.-7 მარტი. 71.ჯავახიშვილი გ. ალავერდის "მარად საუვიწყოისა" სახელთათვის //სახალხო გაზეთი.-1997.-14-20 ოქტ.-გვ.33. ტაძრის საძვალეში დაცული რამდენიმე ეპიტაფია გადმოწერილი ექვ. თაყაიშვილის მიერ. 72.ალავერდის ტაძარი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები.თბ.,2010.-გვ.203-207. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ტაძრის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა, მხატვრული მორთულობის თავისებურება.ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 73.Абрамишвили Ш. Раскрытие фресковой стеннописи Алаверди //ძეგლის მეგობარი.-1967.-N10-11/-с.89. 74.Новый расцвет архитектуры в Грузии // Агабабян Р. Композиция купольных сооружении Грузии и Армении.-Ереван.,1950.-с.86-87. 75.Алаверди //Джанберидзе Н., Цицишвили И. Архитектурные памятники Грузии.-М.,1996.-203-210. С илл. 76.Алавердский собор //Записки общества любителей Кавказской археологии.Кн.1.-Тфл.,1875.-с.22-23. 77.Алавердский собор //Пастырь.-1900.-№11-12.-11. 78.Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.Т.1.-М.,1950.-с.161-163. С.274-275. С.203-204. 79.Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.-М.,1963.-с.197-200; с.231; с.308-309. 80.Андгуладзе Н. Алаверди.-Тб.,1984.-22с. 81.Бабуров А. Архитектурно-планировочные проблемы сохранения гродостроительного наследия Грузии //2-ой Международный симпозиум по грузинскому искусству.-Тб.,1977.-13 с. 82.Бакрадзе Д. Кавказ в древних памятниках христинства //Записки общества любителей кавказской археологии. Кн.1.-Тфл.,1875.-с.22-23. С илл. 83.Берже Ад. Кавказ в археологическом отношении.-Тфл.,1874.-с.34. 84.Алаверди // Беридзе В. Грузинская архитектура.-Тб.,1967.-с.48. 85.Алаверди, кафедрал //Беридзе В. Некоторые аспекты грузинской купольной архитектуры со второй половины 10-ого в. до конца 13-ого в.-Тб.,1976.-с.52. 86.Беридзе В. Архитектура Грузии.-М.,1948.-с.56. 87.Беридзе В. Древнегрузинсая архитектура.-Тб.,1959.-с.18. 88.Беридзе В. Некоторые аспекты грузинской купольной архитектуры со второй половины 10-ого в. до конца 13-ого в. //Доклад на междуранодном симпозиуме по грузинскому искусству в г. Бергамо.-1976.-13 с. Табл., илл. 89.Беридзе В. Памятники культуры Грузии и их охрана //Литературная Грузия.-1970.-№11.-с.70-80. 90.Вейденбаум Е. Путеводитель по Кавказу.-Тфл.,1898.-с.385-386. 91.Гелашвили М. Алаверди // газ. "Молодежь Грузии".-1989.-29апр.-с.6. 92.Герценштейн. В. Илюстрированный спутник по Тифлису и его окрестностях.-Тфл.-1899.-с.139. С илл. 93.Григолия Г. Об одном пороке сооружения собора Алаверди //ძეგლის მეგობარი/-1988.-N3(981).-с.73. 94.Джанберидзе Н. Архитектурные памятники Грузии .-Л.-1973.-100 с. с илл. 95.Джорбенадзе В.Из Алазани в Тушетию //ж. "Декоративное искусство".-1966.-N8.-с.25. 96.Иоселиани П. Алавердский храм в Кахетии //ж "Кавказский календарь".-СПБ.-1846.-с.148-153. 97.Иоселиани П. Путевые записки по Кахетии .-Тфл.-1846.-144 с. 98.Карбелашвили М. Тбилиси-Телваи.-Тб.-1966.-с.8-13 с илл. 99.Каспари А. Покоренный Кавказ.-СПБ.-1904.-с.598-599. 100.Кахетия.-Тфл.-1891.-с.52-54. 101.Материалы по археологии Каказа. Вып. 7.-М.-1898.с.8-20. 102.Муравьев Грузия и Армения. Ч.1.-СПБ.-1848.-с.156-190. 103.Мухранели М. Сквозь время //газ. "Молодежь Грузии".-1976.-29 янв. 104.Мшвениерадзе Д. Строительное искусство в древней Грузии.-Тб.-1959.-с.72-73. 105.Полиевктов М. Новые данные о московских художниках XVI-XVII вв. в Грузии.-Тб.-1941.-22 с. с илл. 106.Путеводитель к выставке древне-грузинской архитектуры.-ТФЛ.-1935.-32 с.с илл. 107.Природа и люди на Кавказе и за Кавказом.-СПБ.-1869.-с.183. 108.Толстой И., Кондаков Н. Русские древности в памятниках искусства. Вып.IV. Христианские древности Крыма, Кавказа и Киева.-СПБ.-1891.-с.76 с илл. 109.Саникидзе Т. Памятники зодчества Кахетии //ж. "Агитатор Грузии".-1968.-N14.-с.31-32. 110.Султанов Н. Русские шатровые церкви и их соотношение к грузино-армянским пиромидальным покрытиям //Труды 5-ого Археологического съезда в Тифлисе.-М.-1887.-с.230-244. 111.Розенберг Л.Сохраним для народа //газ. "Молодежь Грузии".-1972.-19 февр. 112.Уманец С. В Кахетии.-с.219-234. С илл. 113.Хаханов А. Христианские памятники. Телавский уезд //Материалы по археологии Кавказа.-М.-1898.-вып.7.-с.1-20. 114.Чарквиани Г. Белый лебедь //газ. "Заря Востока.-1975.-12 окт. 115.Чубинашвили Г. Архитектура Кахетии. Исследование развития архитектуры в восточной провинции Грузии в IV-XVIII вв.-Тб.-1956.-с.417-425, с илл. 116.Чубинашвили Г. Вопросы истории искусства. Исследования и заметки. Т.1.-Тб.-1970.-320 с. с таб 117.Чубинашвили Г. Крепости, замки и дворцы Кахетии.-Тб.-1959.-с.262-278. 118.ჯაბუა ნ. ტრიკონქის ტიპის შესახებ სამხრეთ კავკასიის ხუროთმოძღვრებაში //სამეცნიერო შრომების კრებული: თსუ ხელოვნების ისტორიისა და თეორიის კათედრა.-2000.-გვ.333-345. 119.ჯამბურია ზ. ალავრდის საეპისკოპო შუა საუკუნეებში //კლიო.-2004.-N21.-გვ.36-47. რეზ. რუს. ენაზე. ალავერდის ეპარქიისა და მისი ცენტრის - ალავერდის ტაძრის ისტორია. 120.ს[ულხანოვი] ი. ეკკლესია ალავერდისა და წმინდა მოწამე დედოფალი ქეთევან //საქართველოს სასულირო მახარებელი.-1865(იანვ.).-გვ.177-187. 121.ალავერდი //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2011.-გვ.37. ტაძრის მოკლე ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული აღწერილობა, აღდგენითი სამუშაოების ეტაპები. მოხსენიებულნი არიან: ასურელი წმინდა მამა იოსებ ალავერდელი, რანთა და კახთა მეფე კვირიკე მესამე (1010-1037), ერეკლე მეორე, ალექსანდრე პირველი (1476-1511). ტექსტს ერთვის ალავერდის მონასტრის საერთო ხედის, ინტერიერისა და წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის ფოტოები. 122.ალავერდი //არქიტექტურის რესტავრაცია საქართველოში. ისტორიოგრაფია, ტრადიცია, გამოცდილების ანალიზი.-თბ.,2012.-47-49. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 123.ალავერდი //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.100-102. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 124.ქართული ხუროთმოძღვრების მეორე აყვავების პერიოდი (X1 საუკუნის პირველი მესამედი). ალავერდის ტაძარი // მოსულიშვილი ჰ. ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების სტრუქტურა.-თბ.,2012.-გვ.91-98. ალავერდის ტაძრის შიდა სივრცისა და გარე მოცულობის ანალიზი. ტექსტს ახლავს ნახაზები. 125.ალავერდი//უჯარმიდან ალავერდამდე.-თბ.,2013.-გვ.52-60. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ასურელი მამის-ამბა იოსების მიერ დაარსებული ალავერდის ტაძრის ისტორია, მშენებლობის ეტაპები, წმ.გიორგის სახელობის ეკლესიის მხატვრული და ხუროთმოძღვრული თავისებურებები. ტექსტს ახლავს მდიდარი ფოტომასალა. 126.ალავერდის ტაძარი//გველესიანი გ. საქართველოს ეკლესია-მონასტრები.-ქუთაისი.,2013.-გვ.21-23. მოკლე ისტორიული მიმოხილვა. 127.ალავერდის ტაძარი //საქართველოს ისტორია (საკითხავი წიგნი ილუსტრაციებით).-თბ.,2021.-ტ.2.-გვ.188. 128.ალავერდი //ალავერდის ნეკროპოლის წარწერები (კატალოგი).-თბ.,2020.-გვ.6-41. ალავერდის საკათედრო ტაძარსა და მის ეზოში არსებული საფლავების ქვების ეპიტაფიების მონოგრაფიული კვლევა. ტექსტს ახლავს მდიდარი და ფერადი ფოტომასალა.

ალავერდი (თერჯოლის რ-ნი)

ალავერდი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.110. ცნობები სოფ. ალისუბანში მდებარე ალავერდის (XVI ს.)ეკლესიის შესახებ.

ალამბარი (თავდგირიძეების ციხე-კოშკი. ქობულეთის რ-ნი)

1.სიხარულიძე ი. სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს ტოპონიმიკა, II.-თბ.,ბათუმი.-1959.-გვ.119. მასალები ალამბარში მდებარე თავდგირიძეების ციხე-კოშკის შესახებ. 2.სიხარულიძე ი. აჭარის მატერიალური ძეგლები.-ბათუმი.-1962.-გვ.54. ალამბრის კოშკი-მამუკა თავდგირიძის ციხე. გვიანი შუა საუკუნეების ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.ქობულეთის რაიონის კულტურის ძეგლები.-ბათუმი.-1980.-გვ.19-20. მოკლე ცნობები ალამბრის ციხის შესახებ. 4.ალამბარი // ქართველიშვილი თ. გურიის საეპისკოპოსოები (XV-XIX საუკუნეები) საქართველოს ეკლესიის ისტორია 2.-თბ., 2006.-გვ.88. მიკლე ცნობა გურიის მთავართა რეზიდენციის შესახებ.

ალანძა (ასპინძის რ-ნი)

1ალანძა, ტოლოში //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.90. მოკლე ცნობა ისტორიულ მესხეთ-ჯავახეთში მდებარე VIII-IX საუკუნეების ერთნავიანი დარბაზული ეკლესიის შესახებ. ტექსტს ერთვის ეკლესიის ფოტო. 2.ალანძა //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.I.-თბ.,1975.-გვ.265. მოკლე ცნობები ალანძის ხუროთმოძღვრულ კომპლექსზე. 3.გაბაშვილი ტ. პორტალები ქართულ არქიტექტურაში.-თბ.,ტექნიკა და შრომა.-1955.-გვ.17. ალანძის [ალანძიას]დარბაზული ტიპის ეკლესის აღწერილობა და დათარიღება. 4.ვაჩეიშვილი ნ. დარბაზულ ეკლესიათა შიდა სივრცის მხატვრული გადაწყვეტის რამდენიმე თავისებურება //ძეგლის მეგობარი.-1997.-N1. განხილულია ნასოფლარ ალანძის დარბაზული ეკლესიის (VIII ს.) ხუროთმოძღვრული ფორმები. ერთვის გეგმა და ჭრილები. 5.ჩუბინაშვილი ნ. საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე.-1956.-XVII.-N6.-გვ.557-564. 6.ალანძა //მირიჯანაშვილი ი. ჯავახეთის დარბაზული ეკლესიები.-თბ.,2009.-გვ.14-24. მდ. ტოლოშის ხეობაში ნაგები, კომპოზიციურად შეკრული, მკაცრი ნაგებობის შიდა სივრცისა და გარე მოცულობის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა, შედარება ოლთისის, თეთრიწყაროს , კუსირეთის, ბიეთის, არბოს, დისევისა და სხვა ეკლესიებთან. აგების თარიღის განსაზღვრა მხატვრულ-სტილისტური ანალიზის საფუძველზე. აღსანიშნავია შესასვლელის ერთადერთი გაფორმებული დეკორატიული თაღი და ორი ეპოქისათვის დამახასიათებელი სტილისტური ნიშნების თანაარსებობა. მოხსენიებულნი არიან: ნ. ჩუბინაშვილი, ვ. დოლიძე. ტექსტს ერთვის საილუსტრაციო მასალა (გვ.109-112. ფოტოები ი. მირიჯანაშვილისა). 7.Джанбурия Г., Мелитаури К. и др. Вардзиа. Путеводитель.-Тб.-1957.-94 с. с илл. 8.ალანძა //არქიტექტურის რესტავრაცია საქართველოში.-თბ.,2012.-გვ.50-51. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 9.ალანძა //ნათენაძე ნ. მესხი მელექსე.-თბ.,2018.-გვ.294.

ალაჭანი (თიანეთის რ-ნი)

ალაჭანი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.366. სოფ. ალაჭნის ტერიტორიაზე განლაგებული ძეგლების: ეკლესიის (მდებარეობს მდინარეების - ქუსნოსა და საჭურის წყალგამყოფი ქედის თხემზე, დარბაზული ტიპის, დათარიღებულია გვიანდელი შუა საუკუნეებით, ძლიერ დაზიანებულია), ლომისის ეკლესიის კომპლექსის (მდებარეობს სოფლის აღმ.-ით, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, კომპლექსსი შედის: გეგმით სწორკუთხა, სხვადსხვა ზომის ქვით ნაგები ძლიერ დაზიანებული ეკლესია; ეკლესიის დას.-ით მდგარი თითქმის მთლიანად დანგრეული კოშკი; აღნიშნულია რამდენიმე ნაგებობისა და გალავნის მცირე ნაშთი), წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის კომპლექსის (აგებულია სოფლის ჩრდ.-ით, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, მასში შედის: დარბაზული ტიპის, გალავნით შემოსაზღვრული ეკლესია მინაშენებით, გეგმით კვადრატული გალავანი, ორსართულიანი სამრეკლო, გეგმით სწორკუთხა კოშკი) ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. მოცემულია ძეგლების განაკვეთთა სქემატური ჩანახატი.

ალბი-ერდი

იხ. ჩრდილოეთ კავკასიის ქართული ძეგლები

ალევის სამება (ახალგორის რ-ნი)

1.ალევის სამება //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია. ტ.I.-თბ.,1975.-გვ.287. მოკლე ცნობები ძეგლის შესახებ. 2.გვასალია ჯ. ქსნის ხეობის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.III.-თბ.,1967.-გვ.42. მოკლე ცნობები VIII-IX სს.-ით დათარიღებული ალევის სწორკუთხა საკურთხევლიანი, დარბაზული ტიპის ეკლესიაზე. 3.გვასალია ჯ. ქსნის ხეობის ძეგლები //ძეგლის მეგობარი.XXI.-თბ.,1970.-გვ.13-14. წარმოდგენილია შუა და გვიანფეოდალური ხანის ალევის სამების სწორკუთხა დარბაზული ტიპის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 4.მაკალათია ს. ქსნის ხეობა.-თბ.-1968.-გვ.93-94. ვახუშტის ცნობები ალევის სამების შესახებ. 5.ზანგურაშვილი ვლ. ნიქოზისა და ცხინვალის ეპარქიის ეკლეის-მონასტერები.-თბ.,2007.-გვ.36. ძეგლის მდებარეობა და მოკლე ისტორია. მოხსენიებულნი არიან:ვახუშტი ბატონიშვილი, პლატონ იოსელიანი. 6.სოფ.ალევი. ეკლესია სამება //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.7. "ოქროსკარიანი" სამების სახელობის, უნაგირას მთის წვერზე ნაგები ეკლესიის(VIII-IX სს.), მცირე ეკლესიისა (X ს.)და სხვადსხვა სათავსოს მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს ძეგლის გეგმა და ფოტოები. 7.Алеви //Записки Общества любителей Кавказской археологии.кн.1.-Тфл.-1875.-с.24. 8.Бакрадзе Д. Кавказ в древних памятниках христианства //Записки Общества любителей Кавказской археологии.Кн.1.-Тфл. 1875.-с.19-177. 9.Гвасалиа Д. Памятники Кссиского ущелья //ძეგლის მეგობარი/-1970.-N21.-с.72-73. 10.Иоселиани П. Алевская святыня.-Тфл.-1871.-24 с. 11.Такаишвили Е. Архелолгические экскурсии, разыскания и заметки.-Тфл..-1915.-с.74-77. 12.[კეზელი დავთ] არაგველი. ალევის მთა //გაზ. "დროება".-1883(27 აგვ.).-Т169.-გვ.3. ალევის მთაზე აგებული, "ოქროს კარიანად" წოდებული სამების ეკლესიისა და მის სახელთან დაკავშირებული დღეობის შესახებ. 13.ალევის წმ.სამების მონასტერი//ქსნის ხეობა.-თბ.,2013.-გვ.85. სოფელ ალევის "ოქროსკარიანად" წოდებული მონასტრის ისტორია და მოკლე ხუროთმოძღვრული ანალიზი. ტექსტს დართული აქვს ფოტოები გვ.28,42,43,76. 14.ალევის "ოქროსკარიანი სამების" მონასტერი VIII-IX სს. //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა 2014-2015.-თბ.,2015.-გვ.17. 15.ალევი //ხარაძე კ. შიდა ქართლის ჩრდილოეთი მხარის ბუნებისა და ხუროთმოძღვრების ძეგლები.-თბ.,2020.-გვ.221-222.

ალექსანდრე ნეველის სახ. ეკლესია

იხ. აბასთუმნის ეკლესიები (ადიგენის რ-ნი)

ალეწის ციხე (ბორჯომის რ-ნი)

1.მაკალათია ს. ბორჯომის ხეობა.-თბ.,1957.-გვ.20-22. ციხის მდებარეობა, დახასიათება, სტრატეგიული მნიშვნელობა. 2.ხუჯაძე ე. ბორჯომის ხეობა.-თბ.,1969.-გვ.184. ალეწის ციხის მოკლე აღწერილობა. 3.გუჯარეთი.-თბ.,1987.-გვ.27-28. ალეწის ციხის მოკლე ისტორია, მფლობელთა ვინაობა, ციხის შესახებ არსებული ისტორიული წყაროები. მოხსენიებულია ვახუშტი ბაგრატიონი. 4.ალეწის ციხე//გოგოლაძე თ. ბორჯომის ხეობის ისტორიული და ხუროთმოძღვრული ძეგლები(გზამკვლევი).–თბ.,2014.–გვ.96–97. 5.ალეწის ციხე //ლაცაბიძე თამარ. ლაცაბიძე თამაზ. იამბე ციხის ნაშალო...(ხაშურის რაიონის საფორტიფიკაციო ნაგებობები).-ხაშური.,2015.-გვ.114-117. სამი რაიონის-ქარელის, ხაშურისა და ბორჯომის საზღვარზე მდებარე ციხის მოკლე ისტორია. ტექსტს ახლავს ციხის გეგმა და ფოტო.

ალთუნ-ყალა

ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.,1992.-გვ.128-130. ციხის მდებარეობა, ხუროთმოძღვრული დახასიათება.

ალიბარი (ზნაურის რ-ნი)

სოფ. ალიბარი //შიდა ქართლი: ზნაურის (ყორნისის) რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.ტ.II.-თბ.,2004.-გვ.10-12. სოფელში შემორჩენილი ძეგლების:ეკლესიის ნანგრევების, ოთხკუთხა კოშკისა და ძველი ნაგებობის ნაშთის აღწერილობა . ტექსტი ქართულ და რუსულ ენებზე. ერთვის გეგმა და ფოტომასალა.

ალიბარის კოშკი (ზნაურის რ-ნი)

სოფ. ალიბარი კოშკი //შიდა ქართლი.-ტ.II.-თბ.,2004.-გვ.11. ოთხკუთხა კოშკის მოკლე დახასიათება. ტექსტს ერთვის კოშკის გეგმა და კედლის ფრაგმენტის ფოტო.

ალიბეგლო (საინგილო)

1.ალიბეგლო //საქართველო:ენცილკოპედია.-თბ.,1997.-გვ.108-109. საინგილოში მდებარე წმ. ნინოს სახელობის გუმბათოვანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ყულოშვილი მ. ნინოწმინდის საყდარი //გაზ. "სოფლის ცხოვრება".-1991(21 მაისი).-გვ.3. სოფ. ქათმისხევში (ალიბეგლო)1850-1855 წლებში აგებულ საყდრის შესახებ.ტარტარაშვილი მ. საინგილოში //მადლი.-1992.-N7.-გვ.8. სოფ. ქათმისხევის ეკლესიის კარიბჭის აღმართვის გამო. 3.ალიბეგლო //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.8.-თბ.,2021.-გვ.71-72. წმ. ნინოს სახ. ეკლესიის ისტორია და თანამედროვე მდგომარეობა. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა.

ალის მონასტერი (თურქეთი)

1.ალი, სოფელი ისტორიულ საქართველოში //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.108. ფოცხოვის ხეობაში (თურქეთი) მდებარე სოფ. ალის წმ. გიორგის მონასტერი-მოკლე ისტორიული ცნობები. 2.სამხრეთ საქართველოს ისტორიის მასალები (XIII-XV სს.).-თბ.,1982.-გვ.8-9., გვ.10-64. მიმოხილულია ხეობის უმნიშვნელოვანესი ძეგლის -ალის მონასტრის შესახებ არსებული საისტორიო მასალა.წარმოდგენილია ხელნაწერთა ინსტიტუტში დაცული ალის მონასტრის საბუთებსა და აღაპებში არსებული ისტორიული მნიშვნელობის შესწავლისადმი მიძღვნილი ქრისტინე შარაშიძის გამოკვლევა. 3.ალის მონასტრის ნაშთები//ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები.-თბილისი.,2015.-გვ.10-13. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა. 4.ალი, ეკლესია //ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები.-თბ.,2021.-გვ.8.

ალოტი (თიანეთის რ-ნი)

ალოტი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.367. სოფ.ალოტის დას.-ით მდებარე, დარბაზული ტიპის, გვიანდელი შუა საუკუნეებით დათარიღებული ორი ეკლესიისა და ასევე გვიანდელი შუა საუკუნეების დარბაზული ტიპის,სოფლის ჩრდ.-დას.-ით, თეთრახევის სათავესთან, ტყიან თხემზე აგებული ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა.

ამამლო (დმანისის რ-ნი)

ამამლო //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.117-118. სოფ. ამამლოს XII საუკუნის ერთნავიანი ეკლესიის აღწერილობა.

ამაღლება-აღდგომის სახ. ხატი

იხ. ყაზბეგი (ყაზბეგის რ-ნი)

ამაღლების ეკლესია (დმანისის რ-ნი)

ზურტაკეტის ველის ხელოვნების ძეგლთა დახასიათების საკითხისათვის //რჩეულიშვილი ლ. ქართული ხელოვნების ისტორიის ნარკვევები.-თბ.,1994. სოფ.ამბარლოს მახლობლად მდებარე ამაღლების ეკლესიის საერთო აღნაგობისა და დეტალების აღწერილობა. აღნიშნულია ქართული ხელოვნების ძველი პერიოდისათვის დამახასიათებელი კარის ხვრელის გადახურვის მოხაზული ნალისებური ფორმა. ტექსტს ახლავს ამაღლების ეკლესიის დეტალების ნახაზები (სურ.2).

ამაღლების ეკლესია (ზნაურის რ-ნი)

სოფ. ნაბაკევი, სასფლაოზე ამაღლების ეკლესია //შიდა ქართლი: ზნაურის (ყორნისი) რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.ტ.II.-თბ.,2004.-გვ.72-74. დარბაზული ტიპის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტი ქართულ და რუსულ ენებზე. ერთვის ძეგლის გეგმა, აღმოსავლეთი და სამხრეთი ფასადების ფოტოები.

ამაღლების ეკლესია (ცხინვალის რ-ნი)

ქ. ცხინვალი ამაღლების ეკლესია //შიდა ქართლი : პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.ტ.I.-თბ.,2002.-გვ.221-222. ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ეკლესიის ორი ფოტო. 2.ამაღლების ეკლესია//სოსიაშვილი გ."სამაჩაბლოს ისტორია".-თბ.,2021.-გვ.291-292.

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. ოზაანის ეკლესია (დედოფლისწყაროს რ-ნი)

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. სამთავისის ტაძარი (კასპის რ-ნი)

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. უძლოურის მონასტერი(ხონის რ-ნი)

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. ამაღლების ეკლესია (დმანისის რ-ნი)

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. ლარგვისის ამაღლების სახ. ეკლესია (ახალგორის რ-ნი)

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. უკანამხარის ამაღლების სახ. ეკლესია (ახალგორის რ-ნი)

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. სურამი (ხაშურის რ-ნი)

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. კუწახტა (ახმეტის რ-ნი)

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. ჟებოტა (თიანეთის რ-ნი)

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. თბილისის ამაღლების სახ. ეკლესიები

ამაღლების სახ. ეკლესია

იხ. ცხინვალის ამაღლების სახ. ეკლესია

ამაღლების სახ. ნიში

იხ. მშველიეთის ამაღლების სახ.ნიში (ახალგორის რ-ნი)

ამაღლების სახ. ხატი

იხ. საყდრიონი (თიანეთის რ-ნი)

ამბარა (გუდაუთის რ-ნი)

1.ამბარა //საქართველო: ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.120. გუდაუთის რაიონში შემორჩენილი ხუროთმოძღვრული კომპლექსის (VII-VIII სს.ეკლესია, შუა საუკუნეების ზღუდე და X ს. სამოქალაქო შენობათა ნანგრევები) მოკლე დახასიათება. 2.ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.I.-თბ.,1975.-გვ.351. სოფ. ამბარას მატერიალური და კულტურული ძეგლების მოკლე აღწერილობა. 3.Храм урочища Амбара //Сборник сведении о Кутаиской губернии.-1886.-Вып.3.-82-86. 4.Пачулиа В. По древней но вечной молодой Абхазии.-Сухуми.,1969.-с.151. 5.Пачулиа В. В краю золотого руна(Исторические места и памятники Абхазии).-М.,1964.-с.88 с илл. 6.Пачулиа В. Абхазия-край туризма.-Сухуми.,1975.-с.68 с илл. 7.Левинтас В. Храм Амбара //Сов. Абхазия.-1979.-30 мая. 8.И.Н. Абхазия и в ней Ново-Афонский Симоно-Кананитский монастырь.-М.,с.105-107. 9.ბერძენიშვილი ი. აფხაზეთის ”სამეკლესიანი ბაზილიკები” //საქართველოში ქარისტიანობის გავრცელების 2000 წელი. სამეცნიერო კონფერენცია. მართლმადიდებლობა აფხაზეთში და ეროვნული თვითიდენტიფიკაციის საკითხები. მოხსენებების კრებული.I.თბ.,2005.-გვ.56-62. მოკლე ინფორმაცია ამბარის ქვარგვალითა და შირიმის ქვით ნაგები დაზიანებული ეკლესიის შესახებ. ტექსტი ქართ. და რუს. ენებზე. 10.შრვაშიძე ლ. აფხაზეთის სამეფოს უცნობი ძეგლები სოფ. ხუაფში //არქეოლოგიური კვლევა-ძიება საქართველოში 1969 წელს.-თბ.,გვ.95-96. ამბარას დარბაზული ტიპის, ნაშთების სახით შემორჩენილი ეკლესიის აღწერილობა. აღნიშნულია ძვლის ჩუქურთმიანი ფირფიტის ნატეხები ვაზის ლერწის (პირველად აფხაზეთში) სტილიზებული ბარელიეფური გამოსახულებით. 11.ამბარას ეკლესია //კობახიძე გ. აფხაზეთი ქართული სულიერების სამკვიდრო. საეკლესიო არქიტექტურული ძეგლები და სიწმინდეები II.–თბილისი.,2016.–გვ.21–26. მოკლე ცნობები ამბარას იგივე მიუსერას VIII-IX სს.ეკლესიის ხუროთმოძღვრული თავისებურებისა და თანამედროვე მდგომარეობის შესახებ. 12.ამბარას სამეკლესიანი ბაზილიკა //აფხაზეთი:[ფოტოალბომი].-2016.,თბ.-გვ.98-99. მოკლე ისტორია და არქიტექტურული აღწერილობა. 13.ამბარა //ხორავა, ბ. ქვეყანა სავსე ქრისტეს სარწმუნოებით.-თბ., 2021.-გვ.14-15. სამეკლესიანი ბაზილიკის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა.

ამბროლაური

1.ბოჭორიძე გ. რაჭის ისტორიული ძეგლები //საქართველოს მუზეუმის მოამბე VII.-1933.-გვ.216-220. ამბროლაურის სკოლის ეზოში და მის მიდამოებში მდგარი კოშკისა და ეკლესიის ნანგრევების დახასიათება. 2.ბოჭორიძე გ. რაჭა-ლეჩხუმის ისტორიული ძეგლები და სიძველეები.-თბ.,1994.-გვ.137-142. ამბროლაურის კოშკის, ეკლესიის ნანგრევებისა, ჩუქურთმებიანი და წარწერებიანი ქვებისა და სიძველეების აღწერილობა. 3.მოგზაურობა რაჭა-ლეჩხუმში. ამბროლაური //მწიგნობრობა ქართული. მრავალტომეული. ტ.12. სასულიერო მწერლობა. ამბროსი ხელაია სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი წიგნი 1.-თბ.,2011.-გვ.423-424. თლილი ქვით ნაგები ეკლესიის მოკლე ისტორია და აღწერილობა. კედლის წარწერების ანალიზი. მოხსენიებულნი არიან: მ. ბროსე, მაჩაბლები. 3.ამბროლაურის ღვთისმშობლის მიძინების ეკლესია //კეზევაძე მ. ეგზარქოსობისდროინდელი რაჭის ეკლესიები და მღვდლები.-ქუთაისი.,2005.-გვ.10. 1811-1917 წწ. ეკლესიაში მოღვაწე მღვდლების სია.

ამილახვართა ციხე-დარბაზი

იხ. ქვემო ჭალის კომპლექსი (კასპის რ-ნი)

ამილახვრის კარის ეკლესია (დუშეთის რ-ნი)

1.ზაქარაია პ. დუშეთის რაიონი .-თბ.,1981.-გვ.3-4. ამილახვრიანთ ციხე-დარბაზის სტრატეგიული მნიშვნელობა და ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.Милахврианткари //Закараия П. Древние крепости Грузии.-Тб.,1969.-80-81.

ამტონას საყდარი

იხ. ღულელების ეკლესიები (თიანეთის რ-ნი)

ამხის ეკლესია (ადიგენის რ-ნი))

1.ამხა, ღაღვი //ბერიძე ვ. სამცხის ხუროთმოძღვრული ძეგლები.-თბ1970.-გვ.60. მოკლე ცნობები ნასოფლარების- ამხასა და ღაღვში შემორჩენილი ეკლესიების შესახებ. 2.ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.,1992.- გვ.87. სოფ.ამხას ერთნავიანი ბაზილიკური ეკლესიის ნანგრევების მოკლე აღწერილობა. 3.ქვედა ღაღვის სტელა //ეროვნული კულტურული მემკვიდრეობის პროგრამა: საანგარიშო კრებული.-თბ.,1998.-გვ.217. ქვედა ღაღვის ნაეკლესიარისა და მასზე შემორჩენილი წარწერის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს ქვაჯვარას ფოტო.

ანაკოფია (გუდაუთის რ-ნი)

1 ადრე შუა საუკუნეების ციხე-ქალაქები და ციხე-სიმაგრეები (V-X სს.) დასავლეთ საქართველო: ანაკოფია //ზაქარაია პ. ქართულ ციხე-სიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.98-100. ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობა ეგრისის (ლაზიკის) სამეფოს მნიშვნელოვანი ციხე-ქალაქის - ანაკოფიის შესახებ. ციხის გადარჩენილი კოშკების ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ანაკოფია //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.1997.-გვ.141-142. ფეოდალური ხანის ციხე-ქალაქის მოკლე ისტორია. 3.ბერძენიშვილი ნ. საქართველოს ისტორიის საკითხები, I.-თბ.,1961.-გვ298-299. მოკლე ცნობები ანაკოფიის ციხესა და XIX საუკუნეში აშენებულ მონასტერზე. 3.ბერძენიშვილი ნ. საქართველოს ისტორიის საკითხები.I.-თბ.,1961.-გვ.298-299. მოკლე ცნობები ანაკოფიის ციხესა და XIX საუკუნეში აგებულ მონასტერზე. 4.ანაკოფია //როგავა გ. რელიგია და ეკლესია აფხაზებში.-თბ.,2007.-გვ.150-152. ტაძრის მოკლე ისტორია ქართული და უცხოური ისტორიული წყაროების მიხედვით. აღნიშნულია სიმონ კანანელის IX-X საუკუნის (ვ. ბერიძე) გუმბათოვანი ეკლესია. ტექსტს ახლავს ტაძრის ფოტო. მოხსენიებულნი არიან: ნ.დადიანი, ზ.ანჩაბაძე, დ.ბაქრაძე, ვ. ბერიძე. 5.ანაკოფიის ციხესიმაგრე //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა. აფხაზეთი. ტ.1.-თბ., 2007.-გვ.88-89. ქვის გალავნით შეკრული თავდაცვითი ნაგებობის (სამეთვალყურეო კოშკები, საალყო აუზი, კირის გამოსახდელი ღუმელი და სხვ.), ანაკოფიის ტაძრის ისტორია, ნანგრევების მოკლე აღჭერილობა. მოხსენიებულნი არიან: ქართლის ერისთავები მირი და არჩილი (VIII ს.), აფხაზთა ერისთავი ლეონ პირველი და ლეონ მეორე, საქართველოს მეფე გიორგი მეორე. ერთვის ტაძრის ნანგრევების ფოტო. ტექსტი ქართულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე. 6.Анакопия (Никопсия) //Абхазия и в ней Ново-Афонский Симоно-Кананитский монастырь.-1899.-с.11-123. 7.Анчабадзе З. Из истории средневековой Абхазии (VI-XVII вв.).-Сухуми.-1959.-с.10, 199. 8.Аршба З. Некоторые конструктивные элементы крепости Анакопия: //საქ. სუბ. მეურნ. ინსტ. შრომები.-სოხუმი.ტ.XIV.-1970.-გვ.679-681. 9.Бакрадзе Д. Кавказ в древних памятниках христианства //Записки Общества любителей кавказскоц археологии. Кн.1.-1875.-с.19-177. 10.Берже Ад. Кавказ в археологическом отношении .-1874.-с.33. 11.Виленкин В. По центральному Кавказу и Западному Закавказью.-М., 1955.-с.736. 12.Воронов Ю. Археологическая карта Абхазии.-Сухуми., 1969.-с.26, 43, 48-49. 13.Иоселиани П. Города существовашвие и существуюущие в Грузии.-Тифл., 1850.-с.12-14. 14.МАК (Материалы Археологической Комиссии).-Вып.4.-М., 1894.-332 с. С Табл. 15.Пачулиа В. Абхазия - край туризма.-Сухуми.,1975.-с. 55-57. С илл. 16.Пачулиа В. В краю золотого руна (Исторические места и памятники Абхазии).-М., 1964.-с.65-81. 17.Пачулиа В. Новый Афон (Историко-культурный очерк).-Сухуми., 1973.-с.11-18ж 41-53. С илл. 18.Пачулиа В. По древней, но вечной молодой Абхазии (Научно-популярный очерк).-Сухуми., 1969.-с. 102-106; 120-130. 19.Дюбуа Фредерик де Монперэ Путешествие вокруг Кавказа. Т. 1.-1937.-с. 130-131. 20.Шенгелия Н. Османские арзы 30-х гг. XVIII в. о крепостях Сухуми и Анаклия //Вопросы истории народов Кавказа.-Тб., 1988.-с. 274-286. 21.თათარაშვილი ნ. ციხე-ანაკოფიისა //წელიწდეული.-1999-2001.-IV-V.-გვ.164-174.

ანატორი (დუშეთის რ-ნი)

1.რამიშვილი რ. არქეოლოგიური კვლევ-ძიება არაგვის ხეობაში //მნათობი.-1986.-N8.-გვ.129-150. ჟინვალის წყალსაცავის მშენებლობასთან დაკავშირებით არაგვის ხეობაში წარმოებული კვლევა-ძიების მასალები, სადაც მოთხრობილია პირიქითა ხევსურეთის მოპირდაპირე მხარეში ანატორის ციხე-სოფლის შესახებ. აღწერილია ნასოფლარის ციტადელში აღმოჩენილი ღვთისმშობლის სახ.დარბაზული ტიპის ეკლესია. 2.წერეთელი კ. ანატორის ეკლესია //ძიებანი.-1999.-N4.-გვ.78-85. რეზ. ქართულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე. საქართველოს ისტორიის, არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტის ჟინვალის კომპლექური არქეოლოგიური ექსპედიციის მიერ 1976 წელს პირიქითა ხევსურეთში ,კერძოდ, არღუნის ხეობაში მიკვლეული ანატორის ეკლესიის არქეოლოგიური კვლევის მასალები. 3.ანატორის ეკლესია //მინდორაშვილი დ. საქართველოს არქეოლოგია 11-111. განვითარებული და გვიანდელი შუა საუკუნეები.-ბათუმი.,2015.-გვ.73. პირიქითა ხევსურეთში მდებარე ერთნავიანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა.

ანდიკის ეკლესია (დმანისის რ-ნი)

ბერძენიშვილი დ. "ხევი ბოლნისის" //დმანისი.-თბ.,2003.-გვ.233-227. ნასოფლარ ანდიკის ტერიტორიაზე შემორჩენილი ერთნავიანი დარბაზული ტიპის ეკლესიისა (ცნობილია "ორთა ფოშთის" სახელით) და ციხის ნანგრევების მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება.მოხსენიებულია მ. ბროსე.

ანდრაპი (წალკის რ-ნი)

ანდრაპი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.148. სოფ. ანდრაპში შემორჩენილია სხვადასხვა სახის შვიდი დარბაზული ეკლესია.მათ შორის მოცემულია სოფლის თავში მდებარე პატარა, გეგმით ოთხკუთხა ეკლესიის აღწერილობა.

ანდრიაწმინდა (ახალციხის რ-ნი)

1.ანდრიაწმინდა //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.149. შავშეთის ქედის კალთაზე მდებარე სოფელში შემონახულ წმინდა ანდრიას სახ.ერთნავიანი X საუკუნის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.,1992.გვ.92-93. ანდრიაწმინდის ეკლესიის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.ანდრიაწმინდის ეკლესია //ბერიძე ვ. სამცხის ხუროთმოძღვრულიმ ძეგლები.-თბ.,1970.-გვ.37. მოკლე ცნობა სოფ.ანდრიაწმინმდის ერთნავიანი ეკლესიის შესახებ. 4.ანდრიაწმინდა //ხარაძე კ. სამცხის ბუნებისა და ხუროთმოძღვრების ძეგლები.-თბილისი.,2016.-გვ.70.

ანისი (სომხეთი)

1.ანისი. ანისის ქართული წარწერები (1218 და 1288 წწ.) //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.160-161. მოცემულია ანისის ისტორია, მოკლე ცნობები აქაური ქართული ძეგლებისა და ანისის ეკლესიის კედლებზე აღმოჩენილი ქართული წარწერების შესახებ. 2.სილოგავა ლ. ანისის და ყარსის ქართული ეპიგრაფიკა (მოკლე მიმოხილვა) //ახალციხე-ყარსი. სიმპოზიუმი. შრ.KAPС.-2001.-გვ.13-30. განხილულია ანისის კოშკის ძველი ქართული წარწერები. 3.სილოგავა ვ. ანისის ეპარქია //ჟ. "ლიტერატურული მესხეთი".-2002.-N3(39).-გვ.2-3. 4.თაყაიშვილი ექვ. არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს.-პარიზი.-1938.-გვ.80-86. 5.სოციალური ბრძოლის ისტორია საქართველოში IX-XIII საუკუნეებში //ჯავახიშვილი ივ. ქართველი ერის ისტორია. წ.3.-თბ.,1966.-გვ.467-500. 6.უთანხმოება და და ბრძოლა საეკლესიო მისაცემლების გამო ანისის ქართვლთა და ქალკიდონიან სომეხთა მრევლსა და სამღვდელოებას შორის 1218 წ.ეტიფანე კათალიკოზის 1218 წ. განაჩენი //ჯავახიშვილი ივ. ქართველი ერის ისტორია. წ.5.-თბ.,1953.-გვ.138-145. 7.ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.1.-თბ.,1975.-გვ.465-466. 8.Дондуа В. К социально-экономической жизни средневековой Грузии по Анииской надписи(1218) Епифания //წიგნში: Академия наук СССР академику Н.Я. Марру. М.-Л., 1935. 9.Марр Н.Я. Ани. Книжная история города и раскопки на месте городища.-Л.-М.,1934. 10.ანისის დიდი ქართული ტაძარი //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.7.-თბ.,1921.-გვ.67-70. ისტორია, არქიტექტურა, უნიკალური მონუმენტური მხატვრობა, წარწერები. 11.ანისის მცირე ქართული ტაძარი //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.7.-თბ.,2021.-გვ.71. საშუალო ზომის ნახევრადდანგრეული დარბაზული ეკლესიის შიდა რელიეფური მორთულობები, ხუთი ქართული წარწერა.

ანტიოქიის ქართული სიძველენი

1.თარხნიშვილი მ. ქართული ხელოვნების ნაშთი ეგვიპტეში //თარხნიშვილი მ. წერილები. ქართული ეკლესიის ისტორია.-თბ.,1994.-გვ.273-276. ნაშრომში ავტორი მიუთითებს, რომ სინას მთის ხელნაწერთა კატალოგის მიხედვით ანტიოქიის სანახებში მდებარე წმინდა ბარლაამის სახ. ეკლესია ეკუთვნოდათ ქართველებს. 2.თარხნიშვილი მ. ქართული ხელოვნების ძეგლები ანტიოქიის სანახებში //თარხნიშვილი მ. წერილები. ქართული ეკლესიის ისტორია.-თბ.,1994.-გვ.250-255. ქართველი ბერების მოღვაწეობაზ ანტიოქიაში. აღნიშნშნავს, რომ მათ აქ 10-12 ეკლესია-მონასტერი ჰქონდათ. საფრანგეთის "წარწერათა და მხატვრულ მწერლობის აკადემიის" მიერ 1933 წელს სიმონ მესვეტისა (საკვირველი მთა) და წმინდა თომას (შავი მთა) ეკლესიათა ნანგრევებში ჩატარებულ არქეოლოგიურ სამუშაოთა მასალები, აქ აღმოჩენილ ქართულ წარწერები. 3.Амиранашвили Ш. история грузинского искуства.-М.,1963.-с.169 с илл. и табл.

ანჩა (თურქეთი)

1.ანჩის საეპისკოპოსო //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.171. მოკლე ცნობები ისტორიულ კლარჯეთში მდებარე ანჩის საეპისკოპო ტაძრის შესახებ. 2.მურიე ჟ. ბათუმი და ჭოროხის აუზი.-ბათუმი.-1962.-გვ.44-45. მოკლე ცნობები ანჩის ეკლესიის შესახებ. 3.ჭიჭინაძე ზ. ისტორია ოსმალეთის ყოფილ მუსულმან ქართველთ საქართველოსი.-ბათუმი.-1911.-გვ.10. მოხსენიებულია სამხრეთ საქართველოში მდებარე ანჩისა და ვალაშკერტის საეპისკოპო ტაძრები. 4.ჯანაშვილი მ. მესხეთი.-თბ.,1915.-გვ.18-19. მოკლე ცნობები წმინდა ანდრიას მიერ მაცხოვრის ხატის დასვენების ადგილზე აგებული ანჩის საყდრის შესახებ. 5.ტაო-კლარჯეთი (გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრების მიხედვით) //გაფრინდაშვილი ქ. ქართული სულიერების სათავეებთან.-თბ.,2005.-გვ.73-150. ანჩის ეკლესიის მოკლე დახასიათება. 6.ხოშტარია დ. შავშეთ-კლარჯეთის ეკლესიები //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1998.-N2.-გვ.53-80. ანჩის გუმბათოვანი ტაძრის დეტალური აღწერილობა. 7.ანჩის ეპარქია //სილოგავა ვ. შენგელია კ. ტაო-კლარჯეთი.-თბ.,2006.-გვ.46-66. ძეგლის დაარსების ისტორია, სასულიერი პირთა მოღვაწეობა, ისტორიული და ლიტერატურული წყაროები ტაძრის შესახებ, საეკლესიო სიძველეთა აღწერილობა. მოხსენიებულნი არიან: გიორგი მერჩულე. ე. თაყაიშვილი. ქ.დავითაშვილი. ტექსტს ერთვის ძეგლის გეგმა, ჩუქურთმიანი ქვის ფილის, წარწერების, ნანგრევებისა და ხატების ფოტოები (სურ.11-15). 8.ანჩის მონასტერი //ჯობაძე ვ. ადრეული შუა საუკუნეების ისტორიულ ტაოში, კლარჯეთსა და შავშეთში.-თბ.,2007.-გვ.70-73. სამწყალოს ხეობასი აგებული მონასტრის მდებარეობა, ისტორია, ეკლესიის ნანგრევების აღწერილობა. წერილობითი წყაროები-"გრიგოლ ხანძთელიოს ცხოვრება" და ხელნაწერთა ანდერძ-მინაწერები -ძეგლის შესახებ, შედარება ოშკის ტაძართან,ძეგლის დათარიღება. მოხსენიებულნი არიან: დ.ბაქრაძე, ნ.მარი. ტექსტს ერთვის ილუსტრაციები (11) და ტაბულები (62-67). 8.Бакрадзе Д. Об археологической поездке совершенной в 1870 г., по поручению Академии наук, Чорохский басейн, в Батум, Артвин и Артануджи.-СПБ.-1880.-с.3. 9.Марр Н. Дневник поездки в Шавшию и Кларджию.-СПБ.,1911.-93-94 с илл. 9.ანჩის საკათედრო ტაძარი //ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები.-თბ.,2016.-გვ.90-94. ისტორიულ კლარჯეთში შემორჩენილი ანჩის საკათედრო ეკლესიის ნაშთების, ორნამენტიანი ქვებისა და ციხე-კოშკის შესახებ. ტექსტს ახლავს მდიდარი ფოტომასალა. 10.ანჩა //ტაო-კლარჯეთი. ისტორიისა და კულტურის ძეგლები [კატალოგი].-თბ.,2017.-გვ.290. 11.ანჩა //კუდავა ბ. ტაო-კლარჯეთი. ფოტოემოციები.-თბ.,2019.-გვ.27-28.

ანძისის ეკლესია (ცხინვალის რ-ნი)

სოფ. ანძისის ეკლესია //შიდა ქართლი პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.ტ.I.-თბ.,2002.-გვ.7. ეკლესიის მდებარეობა, მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტო და გეგმა.

აპარნის ეკლესია (მარტყოფი)

1.აპარნის წმ.გიორგის სახ.ეკლესია //საქართველო XXI საუკუნე მარტყოფის ციხე-ტაძრები. ცნობარი.-თბ.,2007.-გვ.6-7. გვანფეოდალური ხანის ცალნავიანი, დარბაზული ნაგებობის მოკლე ისტორია და არქიტექტურული დახასიათება.ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ერთვის ძეგლის საერთო ხედის ფოტო. მოხსენიებულია ეკლესიის შემკეთებელი დ.კახურაშვილი. 2.Шмерлинг Р., Долидзе В., Барнавели Т. Окрестности Тбилиси: Архитектурый путеводитель.-Тб.,1960.-с.106-107 с илл. и рис.

არადეთი (ქარელის რ-ნი)

1.არადეთი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.182-183. სოფ. არადეთის ციხე-დარბაზის აღწერილობა. მოკლე ცნობები სოფელში შემორჩენილი წმინდა საბას სახ.ეკლესიის, ერთნავიანი "სალარიანი" საყდრისა და წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის შესახებ. 2.არადეთი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა. ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.356-357. სოფ. არადეთის განაპირას მდებარე გალავნის, ეკლესიისა და სასახლისაგან შემდგარი იშხნელების ციხე-დარბაზის კომპლექსის (XVII ს.-ის შუა წლები), სასაფლაოზე მდგარი წმ. გიორგის (VIII-IX სს.) და წმ.საბას სახ. ეკლესიების (XVIII ს.)აღწერილობა. მოცემულია ციხე-დარბაზის კომპლექსისა და წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის გეგმები, ინტერიერის ფრაგმენტის ფოტო. 3.გვასალია ჯ. ფრონეს ხეობის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.VII.-თბ.,1989.-გვ.10. სოფ. არადეთის მატერიალური კულტურის ძეგლების: დარბაზული ტიპის "სარკის წმ.გიორგის", ციხე-გალავნისა და 1666 წელს როსტომ მეფისა და მარიამ დედოფლის მიერ აგებული ერთნავიანი ეკლესიიის აღწერილობა. 4.ზაქარაია პ. თბილისი. ბორჯომი. ვარძია.-თბ.,1971.-გვ.33. მოხსენიებულია არადეთის ციხე. 5.სიმაგრეები. არადეთი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ქალაქები და ციხეები.-თბ.,1973.-გვ.130-131. ციხის აგების სავარაუდო დათარიღება, შემორჩენილი კოშკების მოკლე აღწერილობა. 6.ლომიტაშვილი ტ. არადეთი //მასალები საქართველოს სოფლოს ისტორიისათვის. კრ.I.-თბ.,1982.-გვ.21-27. სოფ. არადეთში შემორჩენილი ისტორიული ძეგლების: ციხისა და წმინდა საბას სახ. ეკლესიის, წმინდა გიორგის სახ. ეკლესიისა და ქვაჯვარის კვარცხლბეკის წარწერების შესახებ. 7.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ფრონის ხეობა.-თბ.,1963.-გვ.23-25. სოფ. არადეთის წმინდა საბას სახელობის ერთნავიანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება,ციხე-გალავნის მოკლე აღწერილობა. ძეგლზე შემორჩენილი ასომთავრული წარწერის მიმოხილვა. 8.შანიძე აკ. არადეთის წარწერები //მიმომხილველი.-1926.-გვ.236-237. განხილულია მდ. ფრონეს პირას მდებარე, სოფ. არადეთის ეკლესიაში შემორჩენილი ორი წარწერების ანალიზი. 9.არადეთის ეკლესია. ჯვრის კვარცხლბეკი //ქართული წარწერების კორპუსი.I.: აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველო (V-X სს.).-თბ.,1980.-გვ.113. ჯვრის კვარცხლბეკის მოკლე აღწერილობა, წარწერების პალეოგრაფიულ-ენობრივი ანალიზი, დაზიანების ხარისხის განსაზღვრა, შესრულების სავარაუდო თარიღი. მოცემულია საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.25). 10.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ფრონეს ხეობა.-თბ.,1963.-გვ.24. "სარკის წმინდა გიორგის ხატის" შესახებ ხალხში გავრცელებული თქმულება. 11.ურბნისისა და რუისის ეპარქია: სარკის წმ. გიორგის მონასტერი: მამათა //გუნია ირ. საქართველოს მონასტერები: ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.118. მოკლე ცნობა XVII საუკუნეში დაარსებული მონასტრის შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: ვახუშტი ბატონიშვილი, მღვდელმონაზონი იოანე (ოხაშვილი), მიტროპოლიტი იობი (აქიაშვილი). 12.Закарая П. Крепостные сооружения Картли.-Тб.,1968.-с.123-126 с илл. 13.მოლოდინაშვილი დ. სარკის წმ. გიორგი //გაზ. "ივერია".-1899(13 ნოემბ.).-N245.-გვ.3-4. თქმულება ეკლესიის შესახებ. საეკლესიო სიძველენი - წარწერიანი ხატი.

არანისი (დუშეთის რ-ნი)

არანისი //საქართევლოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.215-217. სოფ.არანისის ეკლესიის (დგას სოფლის განაპირას, აგებულია XVIII-XIX საუკუნეებში, დაზიანებულია, დარბზული ტიპისაა აღნიშნულია აგურით ნაგები პირამიდულსახურავიანი სამრეკლო) და თეთრაანთ კოშკის (განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, სამსართულიანი, ძლიერ დაზიანებული) მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა.

არაშენდა (გორის რ-ნი)

არაშენდა //საქართველოს ისტორიის და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.43-44. სოფ.არაშენდაში მდებარე ხუროთმოძღვრული ძეგლების: მთავარანგელოზის დარბაზული ტიპის ეკლესიისა და ფერიცვალების ეკლესიის (იგივე ღვთისმშობლის) მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოცემულია საილუსრტაციო მასალა. 2.მეგრელიძე ი. ლიახვის ხეობის წარწერები და სხვა სიძველენი //მაცნე.-1966.-N3.-გვ.248-249. მოკლე ცნობები სოფ. არაშენდაში მდებარე ორი ეკლესიის (ფერიცვალებისა და მთავარანგელოზის) შესახებ. 3.არაშენდა /საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.188. მოკლე ცნობები სოფ.არაშენდაში მდებარე ორი ეკლესიის-მთავარანგელოზისა და ფერიცვალების შესახებ.

არახვეთი (დუშეთის რ-ნი)

1.არახვეთი //საქართველო:ენციკლპედია.-თბ.,1997.-გვ.188. სოფ. არახვეთთან, ლომისის მთაზე მდებარე ნასოფლარში შემორჩენილი ციხის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ქართული ციხე-ქალაქებისა და ციხესიმაგრეები XVI-XVIII საუკუნეებში ციხე-სახლები: არახვეთი //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.484-486. ნასოფლარის (არაგვის ხეობა) სამხრეთ-აღმოსავლეთის ტერიტორიაზე მდებარე ციხე-სახლის დახასიათება. ტექსტს ახლავს სურ.235-237. 3.ანანური-მლეთა //ზაქარაია პ. არაგვისა და თერგის ხეობა.-თბ.,1972.-გვ.30. მოკლე ცნობა ნასოფლარის ორი სწორკუთხა ეკლესიისა და ერთი ზურგიანი კოშკის ნაშთების შესახებ. 4.არახვეთი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.217-218. დარბაზული ტიპის, გვიანდელი შუა საუკუნეების, სოფლის დას.-ით აგებული ეკლესიის, მის ჩრდ.-ით მდგარი სამრეკლოს, უაფსიდო, ორფერდა დარბაზული კვირაცხოვლის სახ. ეკლესიის, უაფსიდო, გვიანდელი შუა საუკუნეების სამების სახ. ეკლესიისა და ციხე-სახლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა.

არბაჩხანი (დუშეთის რ-ნი)

არბაჩხანი //საქართველოს ისტორიისადა კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.218. სოფლის განაპირას მდებარე, გვიანდელი შუა საუკუნეების, მთავარანგელოზის სახ. სალოცავის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. მოხსენიებულია 1987 წელს აქ ჩატარებული გათხრების ხელმძღვანელი რ.რამიშვილი.

არბოშიკი (დედოფლისწყაროს რ-ნი)

არბოშიკი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.190. ჩამოთვლილია სოფ. არბოშიკის ძეგლები: ბოსტანას ციხე, "დამბადებელის", "დიდი კვირიკეს", "მცირე კვირიკეს", ახომხელის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიები.

არგვისი (ცხინვალის რ-ნი)

სოფ. არგვისის ეკლესია //შიდა ქართლი პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა. ტ.I.-თბ.,2002.-გვ.10. მოკლე არქიტექტურულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ღვთისმშობლის ეკლესიის ფოტო.

არდაშენის ტაძარი (თურქეთი)

არდაშენის ტაძარი //ანდრიაძე გ. უცნობი ისტორიული საქართველო (ქრისტიანული ლაზეთი).-თბ.,2013.-გვ.69-71. ტაძრის ნანგრევების აღწერილობა. მოცემულია ავტორის შენიშვნა. ტექსტს ერთვის ნანგრევების ფოტოები.

არდოტი (დუშეთის რ-ნი)

არდოტი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.თბ.,2004.-გვ.218-219. სოფ.არდოტის ტერიტორიაზე განლაგებული XIX საუკუნის ეკლესიის, ზვიადაურების კოშკისა და ღვთისმშობლის ჯვრის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს ზვიადაურების კოშკის გეგმა.

ართვინი (თურქეთი)

1.ართვინის ხიდი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1992.-გვ.195. ქალაქ ართვინში, მდ. ჭოროხზე შემორჩენილი XI საუკუნის პირველი ნახევრის ხიდის აღწერილობა. 2.სამცხე-საათაბაგოს დაკარგული და აწინდელი სოფლები //ჭიჭინაძე ზ. სამცხე-საათაბაგო.-ტფ.,1905.-გვ.13-14. მოკლე ცნობები ართვინის კათოლიკური ეკლესიების შესახებ. 3.გუგუნავა ალ. მოგზაურობა ისტორიულ სამხრეთ-საქართველოში.-თბ.,1966.-გვ.11. მოკლე ცნობა ქ. ართვინის დასავლეთით მდებარე, აშოტ დიდის მიერ აგებული ციხეზე. 4.ალექსიძე ნ., ხოშტარია დ. ახალი ცნობები ტაო-კლარჯეთის სიძველეთა შესახებ //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1991.-N1.-გვ.117-161. ართვინის ციხე - ზოგადი დახასიათება. 5.Иоселиани П. Города существовавшие и существующие в Грузии.-Тифл.,1850.-с.22. 6.Квезерели-Копадзе Н. Изображение древнего каменного Артвинского моста //ძეგლის მეგობარი.-1974.-N35.-с.93. 7.ართვინის ციხე და ნაეკლესიარები //ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები.-თბ.,2016.-გვ.121-122. მოკლე ცნობა ქალაქ ართვინის ტერიტორიაზე შემორჩენილი ციხისა ("ლივანე კალე") და ექვსი ეკლესიის შესახებ. ტექსტს ახლავს ციხის გეგმა და ფოტო.

არკნეთის ეკლესია (ცხინვალის რ-ნი)

1.გოგლაძე ვ. სოფელი ავნევი.-ცხინვალი.-1958.-გვ.17-18. მოკლე ცნობები არკნეთის ღვთისმშობლის ეკლესიაზე. 2.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ფრონის ხეობა.-თბ.,1963.-გვ.34. არკნეთის ღვთისმშობლის დარბაზული ტიპის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა.

არმაზის ეკლესია (ახალგორის რ-ნი)

1.ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1981.-გვ.163-164. ქსნის ხეობაში დაცული VII-IX საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების: არმაზის, წირქოლის, კაბენის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.არმაზი ქსნის //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია. ტ.I.-თბ.,1975.-გვ.575. ცნობები ქსნის ხეობაში სოფ.არმაზის მახლობლად მდებარე წმინდა გიორგის ეკლესიაზე. 3.არმაზი //ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება (დამხმარე სახელმძღვანელო).-თბ.,1987.-გვ.37. 4.არმაზი ქსნის //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.201. 6.ბერიძე ვ. ადრეფეოდალური ხანის ქართული ძეგლები //საქართველოს ისტორიის ნარკვევები. ტ.II.-თბ.,1973.-გვ.637. მოკლე ცნობები ქსნის ხეობაში მდებარე VIII და IX საუკუნეების წირქოლისა და არმაზის ეკლესიათა შესახებ. 7.ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.117-118. მოცემულია ქსნის ხეობაში მდებარე არმაზის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. შემორჩენილი წარწერის მიხედვით ძეგლი დათარიღებულია 864 წლით. 8.ზაქარაია პ. ლენინგორის რაიონი.-თბ.,1981/-გვ.4-5. ქსნის ხეობაში, არმაზთან, 864 წელს გიორგი მამასახლისის მირ აშენაბული წმინდა გიორგის სახ.ეკლესიის მიკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 9.მაკალათია ს. ლეხურას ხეობა.-თბ.,1964.-გვ.49. 864 წელს აშენებული არმაზის წმინდა გიორგის სახ.ეკლესიის (მონასტრის) ხუროთმოძღვრული დახასიათება. აღნიშნულია საამშენებლო წარწერა. 10.არმაზი. წმ. გიორგის ეკლესია //ქართული წარწერების კორპუსი.ტ.I.ლაპიდარული წარწერები. აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველო(V-X სს.).-თბ.,1980.-გვ.167-168. სოფ. არმაზის წმინდა გიორგის სახ.ეკლესიის სამხრეთ ფასადზე ყვითელი ტუფის ფილაზე გამოქანდაკებული ოთხსტრიქონიანი რელიეფური წარწერა. (შესრულებული 864 წელს). 11.შუა საუკუნეების ხელოვნება: არმაზი //ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1995.-გვ.75. არმაზის წმინდა გიორგის სახ.ეკლესიის კანკელზე შემორჩენილი მხატვრობის აღწერილობა. 12.არმაზი //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.1.-თბ.,2005.-გვ.96. ქსნის არმაზის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ახლავს ძეგლის ფოტო. 13.სოფ.არმაზი, მდ.ლეხურას ხეობა. წმ.გიორგის ეკლესია //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.10-12. წმ.გიორგის სახელობის გუმბათოვანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრება, გეგმა, გეოგრაფიული გარემო, წარწერები, დეკორატიული მორთულობა - ზოგადი მიმოხილვა. ტექსტს დართული აქვს გეგმა, აღმ.ფასადის სარკმელებისა და საამშენებლო წარწერის ფოტოები. აღნიშნულია ფრაგმენტების სახით შემორჩენილი ნაეკლესიარი. 14.ახლოური დ. ნარკვევები საქართველოს წარსულიდან.-თბ.,2012.-გვ.50-52. არმაზის ეკლესიის ლაპიდარული წარწერების მიმოხილვა. 15.არმაზი. წმ.გიორგის ეკლესია//ქსნის ხეობა.-თბ.,2013.-გვ.85-86. წმ.გიორგის ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული ანალიზი. ტექსტს ახლავს ფოტოები გვ.30,31,38.

არმაზის ღვთისმშობლის სახ. ეკლესია

იხ. მცხეთის ძეგლები

არმაზისხევი (მცხეთა)

1.არმაზისხევი //ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა. ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.235-239. აღწერილია მცხეთაში არმაზისხევის გათხრების დროს აღმოჩენილი სამარხები და სხვადასხვა ტიპის სამეურნეო ნაგებობები, კერძოდ: აბანო, ზღურბლიანი ნაგებობა, ერთი და ორ სენაკიანი ნაგებობა,მარანი. ერთვის გეგმა, გათბობის სისტემის დეტალი (ფოტო). 2.არმაზისხევის აბანო //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.202. ერისთავთა სამყოფელ-განსასვენებლის ჩრდილოეთ ნაწილში განთავსებული არმაზისხევის აბანოს (II-IIIსს.) აღწერა. 3.ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.87. ცნობები არმაზისხევის აბანოზე (II-III სს.) 4.ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1995.-გვ.31-32. მოკლე ცნობები არმაზისხევის პიტიახშთა რეზიდენციიდან შემორჩენილი სასახლისა და აბანოს ნაშთების შესახებ. 5.ხიმშიაშვილი კ. არმაზისხევის ანტიკური ნაგებობანი //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1993.-N3.-გვ.101-109. ნაშრომში განხილულია 1937-1947 წწ. არქეოლოგიური ექსპედიციის მიერ არმაზისხევში გამოვლენილი ანტიკური პერიოდის ნაგებობათა ნაშთები. 6.თბილისი-მცხეთა //ზაქარაია პ. თბილისი. ბორჯომი. ვარძია.-თბ.,1977.-გვ.11. არქეოლოგიური გათხრების შედეგად მოპოვებული სიძველენი; სასახლის ნაშთი, აბანო(II-III სს.), არამეული და ბერძნული წარწერები - მოკლე მიმოხილვა. 7.არმაზისხევი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.1.-თბ., 1975.-გვ.576. ძველი მცხეთის ერთ-ერთი უბანი-ქართლის მეფეთა ერისთავების(პიტიახშების) რეზიდენცია. 1937-1946 წლებში ჩატარებული გათხრების შედეგები (აღსანიშნავია: ოქროს სარტყელი, ოქროს ქარქაში, დიადემები, ყელსაბამები და სხვ; ბერძნული და არამეული წარწერები(არმაზის ბილინგვა; ცნობილნი გახდნენ იბერთა დიდი მეფე ქსეფარნუგი, ზევახ (ჯავახ) უფალი, ასპარუგ ერისთავი, ჯავახ მცირე, სერაფიტა, ბერსუმა პიტიახში და სხვ.). 8.Чубинашвили Н. Хандис.Проблема рельефа на примере одной группы грузинских стел последней четверти V века, VI и первой половины VII века.-Тб.,1972.-с.93-94 с табл. В книге дается описание стелы VI века с рельефными изображениями. 9.Цицишвили И. Истоки грузинского зодчества.-Тб.,1956.-с.35. Говорится о бане из плитняка и рванного камня, обнаруженного грузинским археологом А.Н. Каландадзе во время раскопок в 1937-1938 гг. 10.Мамукелашвили В. Татарашвили Г. Мцхета и его окрестности.-Тб.,1986.-с.32-34 с илл. Путеводитель знакомит с археологическими памятниками, выявленными на участке Армазисхеви (остатки дворца Питиахшей, культовое сооружение, дворцовая баня, подземное водохранилище). 11.Квезерели копадзе Н. Военно-грузинская дорога.-Тб.,1967.-145 с. с илл. Описание Питиахшских могильников в районе Армазисхеви. 12.Беридзе В. Древнегрузинская архитектура.-Тб.,1959.-с.3. Упоминается крепость Армазисхеви, где находились , остатки сооружений комплекса резиденции Эриставов и развалины бани. 13.Беридзе В. Грузинская архитектура с древнейших времен до начала XX века.-Тб.,1967.-с.9-10; 29 с табл. В книге изложены краткие сведения об остатках сооружений и гробниц комплекса резиденции Эриставов в Армазисхеви. 14.Арджеванидзе И. По военно-грузинской дороге // Военно-грузинская дорога.-Тб.,1954.-с.124-135. Описание Армазисхевского Некрополя. 15.Апакидзе А., Гобеджишвили Г. и др. Археологические памятники Армазисхеви по раскопкам 1937-1946 гг.-Тб.,1958.-283 с. с илл. 16.Эпиграфические памятники //Апакидзе А. Города древней Грузии.-Тб.,1968.-с.194-237. Расширофка десяти Армазисхевских надписей начиная с I-го века. 17.Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.Т.I.-М.,1950.-с.84-87; 94. с илл. 18.Мшвениерадзе Д. Строительное дело в древней Грузии.-Тб.,1952.-с.38-42. Автор дает оценку конструктивных особенностей бани и некрополя в Армазисхеви. 19.Шмерлинг Р. и др. Окрестности Тбилиси:Архитектурный путеводитель.-Тб.,1960.-с.7-8.

არსენიაკის ეკლესია (თურქეთი)

არსენიაკის ეკლესია //თაყაიშვილი ე. არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩარნგლში 1907 წელს.-პარიზი.-1938.-გვ.88. სოფელ არსენიაკის ძველი ეკლესიის ნანგრევების მოკლე დახასიათება. 2.არსენიაკი //თაყაიშვილი ექვ. თხზულებანი. ტ.I.-თბ.,2016.-გვ.61.

არტანუჯი (თურქეთი)

1."არტანუჯიდან გვწერენ..." //ივერია.-1886.-17 აპრ.(N82).-გვ.2. ცნობა არტანუჯის ციხესთან ქართულწარწერიანი ზარის პოვნის შესახებ. 2."სომხურ გაზ. "მშაკში" იწერებიან არტანუჯიდან.." //ივერია.-1886.-1 ოქტ.(N211).-გვ.2. ძველ ციხეში ქართულწარწერიანი ზარის პოვნის გამო. 3.კათოლიკეთა ეკლესია //ჭიჭინაძე ზ. სამცხე-საათაბაგო.-ტფ.,1905.-გვ.88-91. არტანუჯისა და წმ. სტეფანეს კათოლიკური (ადრე წმინდა გიორგის სახელობის) ეკლესიის ისტორია. 4.არტანუჯი //არტანუჯი.-1994.-N1.-გვ.7-9. ციხის ისტორია. მოხსენიებულნი არიან: გ. გოდერძიშვილი და ალ. გუგუნავა. 5.არტანუჯი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.209. მოკლე ცნობები ციხე-ქალაქ არტანუჯზე. 6.ხოშტარია დ. ქალაქი არტანუჯი და მისი სიძველენი //არტანუჯი.-1996.-N5.-გვ.60-75. ძეგლთან დაკავშირებული ისტორიული საბუთებისა და სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა, ციხის ისტორია, მის ტერიტორიაზე შემორჩენილი წმინდა პეტრესა და პავლეს დარბაზული ტიპის ეკლესიების აღწერილობა. 7.გუგუნავა ალ. მოგზაურობა სამხრეთ საქართველოში.-თბ.,1996.-გვ.22. არტანუჯის ციხისა და ქალაქ არტანუჯის მოკლე ისტორია. 8.ალექსიძე ნ. ხოშტარია დ. ახალი ცნობები ტაო-კლარჯეთის სიძველეთა შესახებ //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1991.-N1.-გვ.117-161. ცნობები თურქეთის ტერიტორიაზე მდებარე ისტორიული ძეგლის - არტანუჯის შესახებ. 9.ხოშტარია დ. შავშეთ-კლარჯეთის ეკლესიები //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1998.-N2.-გვ.53-80. არტანუჯის ციხის წმ. პეტრესა და პავლეს ეკლესიებისა და სამლოცველოების აღწერილობა. 10.ეკლესია არტანუჯის აკროპოლისზე //ჯობაძე ვ. ადრეული შუა საუკუნეების ქართული მონასტრები ტაოში, კლარჯეთსა და შავშეთში.-თბ.,2007.-გვ.34-37. ისტორიული წყაროები არტანუჯის ციხისა და ეკლესიის შესახებ. ოთხი განსხვავებული დანიშნულების სათავსოსაგან შემდგარი ეკლესიის აღწერილობა, აგების თარიღი. მოხსენიებულია კ. კოხი. ტექსტს დართული აქვს გეგმა(გვ.35)და ტაბულები (16-18). 11.არტანუჯი - ბაგრატიონთა პირველი სატახტო ქალაქი //ხოშტარია დ. კლარჯეთის ეკლესიები და მონასტრები.-თბ.,2009.-გვ.70-79. ადგილობრივი მოთეთრო-სპილოსძვლიფერი კლდოვანი ქვით ნაგები, დანგრეული ეკლესიის შესახებ; აგების თარიღის განსაზღვრა სტილისტური ნიშნებით;აღნიშნულია ქალაქის უძველესი ნაგებობა-კლდოვან კონცხზე აგებული , ამჟამად თითქმის მთლიანად დანგრეული ეკლესიარომლის არქიტექტურული სახე აღდგენილია დ. ბაქრაძის, პრ. უვაროვასა და ნ. მარის ნაშრომების მიხედვით. ტექსტს ერთვის არტანუჯის ციხის გეგმა, (რ. ედვარდსის მიხედვით), ციხის სამლოცველო, გეგმა (ვ.ჯობაძის მიხედვით), ქალაქის ეკლესიის გეგმა. 12.Бакрадзе Дм. Кавказ в древних памятниках христианства //Записки Общества любителей кавказской археологии.Кн.1.-Тифл.,1875.-с.19-177 с илл. 13.Бакрадзе Дм. Об археологической поездке, совершенной в 1879 году поп поручению Академии наук, в Чорощский бассейн, в Батум, Артвин и Артанудж.-СПБ.,1880.-с.4. Упоминается Артануджская церковь, сохранившаяся в развалинах и без надписей. 14.Иоселиани П. Города, существовавщие и существующие в Грузии.-Тифл.,1850.-с.22-23. 15.Марр Н. Дневник поездки в Шавшию и Кларджию.-СПБ.,1911.-95-97; 110 с илл. 16.Месхиа Ш. Города и городской строй феодальной Грузии XVII-XVIIIввю-Тб.,1959.-440 с. 17.არტანუჯი //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.131. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 18.არტანუჯის ციხე//იმოგზაურე ტაო–კლარჯეთში.–თბ.,2014.–გვ.24–27. ციხე–ქალაქ არტანუჯის ისტორია და არქიტექტურული ანალიზი. ტექსტს ახლავს ფოტოები. 19.არტანუჯის ეკლესია//სტუდენტური ექსპედიცია თურქეთში. ნარკვევები. ლექსიკონი.–თბ.,2014.–გვ.87. 20.არტანუჯი // ჩოხარაძე მ. ხანძთა და "ათორმეტ სავანეთა" მხარის ძველი სალოცავები.-თბ.,ბათუმი.-2015.-გვ.217-222. 21.არტანუჯი //ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები.-თბ., 2016.-გვ.70-75. არტანუჯის ციხე-ქალაქის,ეკლესიისა და წარწერის ისტორია. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა. 22.არტანუჯის ციხე //კლარჯეთი.-ბათუმი.,2016.-გვ.65-68. არტანუჯის ციხის ისტორია და გეგმა , ოსმან აითექინის მიხედვით. 23.არტანუჯი //ტაო-კლარჯეთი. ისტორიისა და კულტურის ძეგლები [კატალოგი].-თბ.,2017.-გვ.129-130. 24.არტანუჯი //გრძელიშვილი ნ. რელიგიური ტურიზმი.-თბ.,2018.-გვ.193-195. 25.არტანუჯი //ნონეშვილი ა. ქართული კულტურა უცხოეთში 100 მოღვაწე და ძეგლი.-თბ., 2017.-გვ.23. ტექსტს ახლავს ფერადი ფოტო. 26.არტანუჯი //ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები.-თბ.,2021.-გვ.19-20. კლარჯეთის ისტორიული ციხე-ქალაქისა და ეკლესიის ისტორია. 27.არტანუჯი //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.3.-თბ.,2021.-გვ.22-23. 28.არტანუჯის ციხე-ქალაქი //საქართველოს ისტორია (საკითხავი წიგნი ილუსტრაციებით).-თბ.,2021.-ტ.2.-გვ.281. ისტორია, ტოპოგრაფია, სამხედრო-სტრატეგიული მნიშვნელობა. 29.არტანუჯი //ქადაგიშვილი ლ. მამული ჩვენი ტაო-კლარჯეთი.-თბ.,2018.-გვ.96-97.

არტოზანი (თელავის რ-ნი)

1.არტოზანი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.210. ნასოფლარ არტოზანის სამონასტრო კომპლექსში შემორჩენილი "ყველაწმინდის" ეკლესიის ბაზილიკის (VII-VIII სს.) აღწერილობა. 2.ვაჩეიშვილი ნ. არტოზანის წმ. შიოს ეკლესია //მაცნე ისტორიის...სერია.-1993.-N3-4.-გვ.130-139. რეზ. რუსულ ენაზე. სოფ. რუისპირისა და იყალთოს თავზე, თურდოს ხევის პირას მდებარე წმ. შიოს სახელობის დიდი დარბაზული ტიპის ეკლესია. ძეგლის მხატვრული-სტილისტური ანალიზისა და ფრესკებზე გამოსახულ მეფეთა იდენტიფიკაციის მიხედვით ავტორი ძეგლს 1247-1259 წლებით ათარიღებს. ერთვის საილუსტრაციო მასალა. 3.ჩილოიძე ც. არტოზანის სამონასტრო კომპლექსი //ძეგლის მეგობარი.-1084.-N68.-გვ.55-59. ნასოფლარ არტოზანის ტერიტორიაზე არქეოლოგების მიერ გამოვლენილი სამონასტრო კომპლექსის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 4.ჩიკოიძე ც. ქალაქი თელავი.-თბ.,1979.-გვ.20-21. მოცემულია თელავის შემოგარენში ნასოფლარ არტოზანის სამონასტრო კომპლექსის ბაზილიკის არქეოლოგიური შესწავლის მასალები, გეგმა, ფორმები, მხატვრული გაფორმების დეტალები. 5.ხელიძე მ. საისტორიო მასალები //ივერია.-1888.-1მაისი(M20).-გვ.2-3. სოფ. არტოზანის თავში, თურდოს ხევის კლდის პირზე წმინდა შიოსა და კვირაცხოვლობის ეკლესიების წარწერების შესახებ.

არქეოპოლისი

იხ. ნოქალაქევი (სენაკის რ-ნი)

არყისციხე (ახალციხის რ-ნი)

1.არყისციხე //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.217-218. ისტორიული მასალების მიხედვით მოთხრობილია ციხის ისტორია. 2.სიხარულიძე ი. ყულალისი-არყისციხე //სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს არქიტექტორული ძეგლები.-I.-ბათუმი.-1980.-გვ.56-66. არყისციხის(დღევანდელი სოფელი ყულალისი) აგების ისტორია და მთავარი ფუნქცია.

არშა (ყაზბეგის რ-ნი)

1.ბერიძე ვ. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1983.-გვ.114. აღწერილია თერგის ხეობაში მდებარე არშის ციხე. 2.მლეთი-ყაზბეგი //ზაქარაია პ. არაგვისა და თერგის ხეობა.- თბ.,1972.-გვ.48-50. არშის ციხე-მდებარეობა, ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ერთვის ფოტო. 3.არშა //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.79-80. სოფლებიდან გახიზნული მოსახლეობის თავშესაფრად აგებული არშის ციხის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 4.ქართული ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები XVI-XVIII საუკუნეებში ციხეები: არშა //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.278-279. ისტორიულ ხევში მდებარე ციხის დახასიათება ისტორიული წყაროებისა და სამეცნიერეო ლიტერატურის მიხედვით. მოხსენიებულნი არიან: ვახუშტი ბატონიშვილი, ა.კობაიძე. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (ტაბ.95,96). 5.სიმაგრეები. არშა //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ქალაქები და ციხეები.-თბ.,1973.-გვ.68-70. მოთხრობილია არშის ციხის ისტორია, აღნიშნულია მისი მოხერხებული ბუნებრივი მდებარეობა. 6.მაკალათია ს. ხევი.-თბ.,1934.-გვ.115-121. არშის ციხე-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. აქ დაცული რკინის ჯოხის (კვერთხის) ხუცური წარწერის განხილვა. ხალხური გადმოცემა ციხის შესახებ. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტო. 7.შმერლინგი რ. დოლიძე რ. თბილისიდან კავკავამდე.-თბ.,1991.-გვ.31-32. ნანგრევების სახით შემორჩენილი არშის ციხისა და ეკლესიის მოკლე დახასიათება. 8.არშის ციხე //გაზ. "ივერია".-1890.-25 აპრ.(N86).-გვ.2. ციხის მდებარეობისა და თქმულებების მის შესახებ. 9.იამბე, ციხის ნაშალო....-თბ.,2007.-გვ.21-22. ციხის მდებარეობა, ისტორია და ხალხური გადმოცემები. ტექსტს დართული აქვს ფოტო. 10.ციხესიმაგრეები არშა //ზაქარაია პ. ქართული ციხე-ქალაქები ციხესიმაგრეები ციხე-დარბაზები ციხე-გალავნები კოშკები.-თბ.,2001.-გვ.111-113. ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობა ციხის შესახებ, მოკლე აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს ძეგლის ფოტო. 11.სტეფანწმინდის ეპარქია: არშის მონასტერი: მამათა //გუნია ირ. საქართველოს მონასტერები: ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.114. მოკლე ცნობა 2003 წელს დაარსებული მონასტერის შესახებ. 12. არშა //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.438. მოკლე ცნობა XVI -XVII საუკუნეების ციხის, მისი ისტორიის, IX-X საუკუნეების ეკლესიის, ციხის ტერიტორიაზე მდგარი წმ. გიორგის სახ. ხატისა და სოფლის ჩრდ.-დას.-ით აგებული წმ. გიორგის სახ. ახალი ხატის შესახებ. 13.Арджеванидзе А. Аршская крепость //Военно-грузинская дорога.-Еб.,1954.-с.224-225. 14.Долидзе В., Шмерлинг Р. Военно-Грузинская дорога.-Тб.,1956.-с.51-53. Путеводитель 15.Закарая П. Крепостное сооружения Картли.-Тб.,1968.-с.9-11 с илл. 16.Квезерели-Копадзе Н. Военно-Грузинская дорога.-Тб.,1976.-107-108. 17.არშის ციხე //საქართველოს გამოჩენილი და საქმიანი ადამიანები. საქართველო.-2015.,თბ.-გვ.261. 18.არშის ციხე //ხარაძე, კ. ხევის ბუნებისა და ხუროთმოძღვრების ძეგლები.-თბ., 2015.-გვ.46. 19.არშის ციხე //ქერაშვილი გ. ხევი და მოხევეები.-თბ.,2012.-გვ.95-98.

არჩილის მონასტერი

იხ. ნადოკრა (თიანეთის რ-ნი)

არცევის ეკლესიები (ცხინვალის რ-ნი)

სოფ. არცევი //შიდა ქართლი [I].-პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2002.-გვ.13-15. სოფ. არცევის გვიანი შუა საუკუნეებისს ეკლესიის ნანგრევის, ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიის, ადრე შუა საუკუნეების ნაეკლესიარის (გოიანთა) მდებარეობა, მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება.

არხოტი (თეთრიწყაროს რ-ნი)

1.არხოტი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.222. ცნობები სოფ. არხოტის ორი ეკლესიის -"ღვთისმშობლისა" და თლილი ქვით ნაგები დარბაზული ეკლესიის შესახებ. 2.ქვემო ქართლი //"ღია საზოგადოება საქართველო" ფონდი. ეროვნული კულტურული მემკვიდრეობა პროგრამა: საანგარიშო კრებული.-თბ.,1997.-გვ.11-13; გვ.XIII. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ისტორიულ-ხუროთმოძღვრული გზმკვლევის მომზადების მიზნით ფონდის მიერ მოწყობილი ექსპედიციის შედეგების შესახებ. მოცემულია მოკლე ცნობა სოფ.არხოტის ღვთისმშობლის სახ. შვერილაფსიდიანი, თლილი ბაზალტით ნაგები ეკლესიის თაობაზე. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა. 3.წიკლაური მ. მატერიალური კულტურის ძეგლები არხოტის თემში //ისტორიულ-ეთნოგრაფიული ძიებანი.-თბ.,2003.-ტ.V.-გვ.414-432. არხოტში ციხეთა და ბანიანი სახლების დახასიათება.

არჯევანი (წალკის რ-ნი)

1.არჯევანი: არჯევან-არვანის ეკლესია, XI ს. //ძეგლთა რეაბილიტაცია საქართველოში.-თბ.,2006. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. არჯევან-სარვანის ეკლესიაზე ჩატარებული რეაბილიტაციის შედეგები. ტექსტს ერთვის ფოტომასალა. 2.Такайшвили Е. Археологические экскурсии, разыскания и заметки.Вып.4.-Тфл.,1913.-с.61-63 с илл.

ასკანის ციხე (ოზურგეთის რ-ნი)

1.ასკანის ციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.I.-თბ.,1975.-გვ.634-635. მოკლე მონაცემები ასკანის ციხის შესახებ. 2.კოპლატაძე გ. ასკანის ციხე //პიონერი.-1962.-N9.-გვ.28-29. ხალხური თქმულება ასკანის ციხეზე. 3.მეგრელიძე დ. ასკანის ციხე //თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასპირანტთა სამეცნიერო შრომების კრებული.ტ.I.-თბ.,1950.-გვ93-101. აღნიშნულია ასკანის ციხის სტრატეგიული მნიშვნელობა. მიმოხილულია ძეგლის შესახებ არსებული სამეცნიერო ლიტერატურა და ისტორიული საბუთები. 4.სოსელია ა. გადავარჩინოთ ასკანის ციხე//ძეგლის მეგობარი. X-XI.-თბ.,1967.-გვ.69-71. ციხის მოკლე აღწერილობა, ძეგლის შესახებ არსებული ხალხური გადმოცემები. 5.კ-ძე პ.თ. წერილი გურიიდგან //ივერია.-1889.-15 თებ.(N35).-გვ.2-3. 6.იამბე, ციხის ნაშალო...-თბ.,2007.-გვ.22. ციხის შესახებ არსებული ლეგენდა. 7.Мшвениерадзе Д. Строительное искусство в древней Грузии.-Тб.,1959.-с.52-53 с илл. 8.Соселия А. Оградим Асканскую крепость от разрушения //ძეგლის მეგობარი.-1967.-N10-11.-с.88-89. 9.ასკანის ციხე-სიმაგრე //შარაძე, გ. ძველი გურია ტ.I.-თბ.,2022.-გვ.431. სიმაგრის მოკლე ისტორია და კლდეში ნაკვეთი ეკლესია.

ასპარაშენი

ასპარაშენი //საქართველო. ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.231. ციხესიმაგრის მოკლე დახასიათება.

ასხის ციხე (აბაშის რ-ნი)

ელიავა ა. აბაშისა და ტეხურის ხეობის ისტორიული ღირშესანიშნაობები.-თბ.,1971.-გვ.13-94. ასხის მთაზე მდებარე ციხესიმაგრის მოკლე აღწერილობა.

ატენის კვირაცხოვლის სახ. ეკლესია (გორის რ-ნი)

დიდი ატენი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.59. სოფ.ატენის სასაფლაოზე მდებარე კვირაცხოვლის სახ. ორშესასვლელიანი, თლილი ქვით ნაგები ეკლესიის, საკურთხევლის, სამრეკლოს მოკლე აღწერილობა. მოკლე ცნობა 1980 წელს ჩატარებული, სარესტავრაციო სამუშაოების შესახებ. მოხსენიებულნი არიან რესტავრატატორები: დ.ჭიკაიძე, გ.ჭეიშვილი. მოცემულია ძეგლის საერთო ხედის ფოტო და გეგმა.

ატენის სიონი (გორის რ-ნი)

1.ალექსიძე ზ. ატენის სიონის სომხური წარწერები.-თბ.,1978.-რეზ. რუსულ და ინგლისურ ენებზე. ტაძრის ფასადსა და ინტერიერში შემორჩენილი სხვადასხვა დროის (X-XVII სს.) სომხური წარწერების მნიშვნელობა ტაძრის ისტორიისა და გენეზისის პრობლემებთან დაკავშირებული საკითხების შესწავლაში.ტექსტს ერთვის ტაბულები. 2.ატენის სიონი //ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება (დამხმარე სახელმძღვანელო).-თბ.,1987. ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, ტაძარში შემორჩენილი XI საუკუნის მეორე ნახევრის მოხატულობისა და წარწერების ანალიზი. 3.აბრამიშვილი გ. ირმების სიმბოლიკა ატენის სიონის ტიმპანის რელიეფზე //ნარკვევები VI (საქართველოს ხელოვნების მუზეუმი).-2000.-გვ.61-67. მოცემულია ტაძრის ჩრდილოეთი კარის ტიმპანზე დაბალი რელიეფით გამოქანდაკებული დიდ წრიულ წყალსატევს დაწაფებული ორი ირმის სტილისტური ანალიზი. 4.ალექსიძე ზ. ატენის სიონის ოთხი წარწერა.-თბ.,1983.-გვ.40. XI საუკუნის ფრესკების ქვეშ აღმოჩენილი წარწერის ტექსტის ანალიზი. 5.აბრამიშვილი გ. ატენის სიონის რესტავრატორ-ხელოსანთა პორტრეტული ქანდაკებები //ნარკვევები.III (საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმი).-თბ.,1997.-გვ.97-103. რეზ. ინგლ. ენაზე. ატენის სიონის მეორე საამშენებლო პერიოდის (X ს-ის მიწურული) მრავალრიცხოვან სკულპტურათა შორის არსებული სამი ხელოსნის პორტრეტული ქანდაკების განხილვა. 6.აბრამიშვილი გ. ატენის სიონის საქტიტორო წარწერა //ძეგლის მეგობარი.- XIX.-1969.-გვ.30-37. ულტრაიისფერი დასხივებით გადაღებისა და ცალკეული დანაწილების მკაფიოდ გამოვლენის შედეგად მიღებული დასკვნები. 7.აბრამიშვილი გ. კიდევ ერთხელ ატენის სიონის მოხატულობის თარიღისა და ქტიტორთა იდენტიფიკაციის საკითხებზე //ნარკვევები V (საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმი).-თბ.,1999.-გვ.72-98. სამეცნიერო ლიტერატურაში ატენის მხატვრობის შესახებ გამოთქმული სხვადასხვა თვალსაზრისის მიმოხილვა, ტაძრის აგების თარიღი. 8.ატენის მხატვრობა ღვთიმშობლის "ცხოვრების" აპოკრიფული ციკლით //ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1971.-გვ.189-194. ტაძარში შემორჩენილი ფრესკული მოხატულობის ანალიზისა და წარწერების მიხედვით დადგენილია კედელზე გამოსახული საერო პირთა ვინაობა და მოხატვის თარიღი. 9.აბრამიშვილი გ. ატენის სიონის სამი გრაფიტი //მნათობი.-1984.-N9.-გვ.159-168. ტაძრის აგების თარიღის გამო. 10.აბრამიშვილი გ. სტეფანოზ მამფალის ფრესკული წარწერა ატენის სიონში.-თბ.,1971. ატენის სიონის VIII საუკუნის ფრესკული წარწერის შესახებ. 11.აბრამიშვილი გ. ატენის სიონის უცნობი წარწერები //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე: ისტორიის...სერია.-1976.-N2.-გვ.170-176. ტაძრის ინტერიერში 1969 წელს აღმოჩენილ ორ წარწერის შესახებ. 12.აბრამიშვილი გ. ატენის სიონის რელიეფები //საბჭოთა ხელოვნება.-1965.-N9.-გვ.66-67. დავით გარეჯელის ცხოვრების ამსახველი რელიეფები ატენის სიონში. 13.აბრამიშვილი გ. შენიშვნები ატენის სიონის მხატვრობის დათარიღებისათვის //საქართველოს მეცნერებათა აკადემიის მოამბე. XXX.-1963.-N5.-გვ.685-690. ტაძრის დასავლეთის აფსიდის კედლის მხატვრობის ანალიზი. 14.ბარნაველი თ. ატენის ახალი წარწერები //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე. ტ.VII.-1946.-N1-2.-გვ.83-89. ატენის სიონის ქვაზე ამოკვეთილი წარწერების პალეოგრაფიული ანალიზი. 15.ატენის სიონი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.-თბ.,1975.-გვ.666. ცნობები VII საუკუნის I ნახევრის ხუროთმოძღვრული ძეგლის არქიტექტურისა და მხატვრული გაფორმების შესახებ. 16.ატენი //ნაკაშიძე ლ. საქართველოს საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.105. მოკლე ცნობები ქართულ და ინგლისურ ენებზე. 17.ატენის სიონი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.242-243. ატენის სიონის ხუროთმოძღვრების, მხატვრული გაფორმების, მხატვრობისა და შემორჩენილი წარწერების შესახებ. 18.ბარნაველი თ. ატენის სიონის წარწერები.-თბ.,1957. ატენის სიონის წარწერათა ტექსტის დადგენა, მათი პალეოგრაფიული და ენობრივი ანალიზი. 19. ბარნაველი თ. ატენის სიონის მხატვრობის თარიღის შესახებ //საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე. ტ.17.-1956.-N3.-გვ.281-286. შ. ამირანაშვილისა და რ. შმერლინგის მოსაზრებები ტაძრის აგების თარიღთან დაკავშირებით. 20.ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.106-108. ცნობები ატენის სიონის შესახებ. ტექსტს ერთვის გეგმა, ფასადები, განაკვეთი მ.კალაშნიკოვის ანაზომის მიხედვით და ფოტოები (ტაბ.32-34; 36,37. 21.გილდენდორფი ი. რენტგენო-ემისიოგრაფიით შესწავლის ახალი მეთოდი //საბჭოთა ხელოვნება.-1978.-N8.-გვ.82-84. ატენის სიონში ჩატარებული ულტრაიისფერი და ინფრაწითელი სხივებით ფრესკის გამოკვლევის პირველი ექსერიმენტული სამუშაოების შედეგები. 22.გვერდწითელი რ. ნემსაძე თ. ატენის სიონის გუმბათის სახურავის პირვანდელი ფორმის დადგენის ცდა //ძეგლის მეგობარი.-1969.-N7.-გვ.50-56. რეზ. რუსულ ენაზე. ატენის სიონის გუმბათის სახურავის გახსნის შესახებ. 23.დოლიძე ვ. ატენის სიონი.-თბ.,1960. ბუკლ. ატენის სიონის მხატვრობისა და მრავალრიხცოვანი წარწერების შეასახებ. 23.ვირსალაძე თ. ატენის სიონის მხატვრობის დათარიღებისა და ქტიტორთა პორტრეტების იდენტიფიკაციის საკითხისათვის //ქართული ხელოვნება.ტ.X.-1991.-გვ.103-142. ტაძრის დასავლეთ მკლავში წარმოდგენილ ქტიტორთა ჯგუფური პორტრეტის მიმოხილვა. 24.ვირსალაძე თ. ატენის სიონის მოხატულობა.ალბომი.-თბ.,1984.-გვ.5-12. ტაძრის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. XV საუკუნის მხატვრობის იკონოგრაფიული და სტილისტური ანალიზი. 25.ვირსალაძე თ. ატენის სიონის მოხატულობა // ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის XII სამეცნიერო სესია 1958 წლის 5-6 ივნისს. მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები.-თბ.,1958.-გვ.8-9. ტაძრის მოხატულობის იკონოგრაფიული და სტილისტური ანალიზი. 26.ვირსალაძე თ. ატენის სიონის მხატვრობის დათარიღებისა და ქტიტორთა პორტრეტების იდენტიფიკაციის საკითხისათვის //საბჭოთა ხელოვნება.-1988.-N4.-გვ.123-144. 27.მცხეთა-გორი. ატენის ტაძარი //ზაქარაია პ.თბილისი. ბორჯომი.ვარძია.- თბ.,1977.-გვ.26-28. ტაძრის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება; ძეგლის შესახებ ხალხში შემორჩენილი თქმულება. ტექსტს ახლავს ტაძრის ფოტო. 28.კანდელაკი ბ. რეპლიკა ატენის სიონის შესახებ //ძეგლის მეგობარი.-1979.-N49.-გვ.62-63. ჟურნალ "საქართველოს ბუნებაში" (1972 წ. N12) გამოქვეყნებული წერილის "ატენის სიონის" შესახებ. 29.ლორთქიფანიძე ი. ქართული ფერწერის ისტორიიდან //ქართული სახვითი ხელოვნების საკითხები.-თბ.,1982.-გვ.57-59. ატენის სიონის მხატვრობის ანალიზი. 30.მაკალათია ს. ატენის სიონი //მომავალი.-1920.-N1.-გვ.22-26. მოკლე ცნობები ტაძრის წარწერებისა და ხუროთმოძღვრების შესახებ. 31.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ატენის ხეობა.-თბ.,1957.-გვ.18-19. სოფ. ატენის სიონის მხატვრულ-ისტორიული დახასიათება, წარწერების ანალიზი. 32.ატენის სიონი //მოსულიშვილი ჰ. ქართული ძეგლის სტრუქტურა: IV-XIII სს. გუმბათოვანი არქიტექტურა.-თბ.,1983.-გვ.45-49; VII საუკუნის, ტეტრაკონქის ტიპის ძეგლის კომპოზიციური სტრუქტურის ფორმების კანონზომიერებათა შესახებ. მოცემულია ატენის სიონის გეგმა, შიდა სივრცისა და გარე მოცულობის სქემატური გამოსახულებანი (ანაზომები მ.კალაშნიკოვისა). 33.რჩეულიშვილი ლ. ატენის მცირე გუმბათიანი ეკლესია //ქართული ხელოვნება.-1942.-ტ.1.-გვ.31-40. ეკლესიის შენობის დათარიღების შესახებ. 34.ქანდაურაშვილი ა. ატენის სიონი //საქართველოს ბუნება.-1972.-N12. ატენის სიონის ხუროთმოძღვრული ანალიზი. სტატიაზე რეცენზია იხ. "ძეგლის მეგობარი"-1979 წ. N49, გვ.62-63. 35.ატენი. მცირეგუმბათიანი ეკლესია //ქართული წარწერების კორპუსი.I.: სამხრეთ და აღმოსავლეთ საქართველო (V-XII).თბ., 1980.-გვ.39-45.გვ.201-220. რეზ.რუს ენაზე. ატენისა (მცირეგუმბათიანი) და ატენის სიონზე შემორჩენილი წარწერები. 36.ფრესკული წარწერები: ატენის სიონი //ქართული წარწერების კორპუსი.III.-თბ.,1989. მიკვლეული ყველა ფრესკული წარწერა ფოტოპირებით, გრაფიკული მონახაზებითა და კედლებზე განაწილების სქემებით. 37.ქუთათელაძე ა. არხეოლოგიური მოგზაურობა ატენი 16 ივნისს 1896 წ. //კვალი.-1897.-N15.-გვ.303-304. ატენის სიონის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა და შემორჩენილი წარწერების ანალიზი. 38.ყაუხჩიშვილი თ. ბერძნული წარწერები საქართველოში.-თბ.,1951.-გვ.191-193. ტაძრის სამხრეთ ფასადზე არსებული ბერძნული წარწერის მოკლე აღწერილობა. 39.ატენი //ყაუხჩიშვილი თ. საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004.-გვ.197-199. ტაძარში შემორჩენილი ბერძნული წარწერების მიმოხილვა. 40.შმერლინგი რ. ატენის სიონის დათარიღებისათვის // ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის I სამეცნიერო სესია 1946 წლის 17, 18 და 19 იანვარი. სამუშაო გეგმა და მოხსენებათა თეზისები.-გვ.7. 41.შმერლინგი რ. ატენის სიონის კედლის მხატვრობის დათარიღებისათვის //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე.-ტ.VIII.-1947.-N4.-გვ.261-268. ლაპიდარული, ფრესკული და ვერცხლზე ჭედური წარწერების ატენის სიონის წარწერებთან შეჯერების შედეგები. 42.ატენის სიონის დამოკიდებულება მცხეთის ჯვართან //ჩუბინაშვილი გ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-ტ.1.-ტფ.,1936.-გვ.128-136. ატენის სიონის ხუროთმოძღვრული ანალიზი (შედარება მცხეთის ჯვართან) და სომხურ ენაზე შერულებული წარწერების მიმოხილვა. 43.შუა საუკუნეების ხელოვნება: ატენის სიონი //ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1995.-გვ.70-71;116. ატენის სიონის XI საუკუნის მეორე ნახევრის კედლის მხატვრობისა და ფასადების სხვადასხვა კატეგორიის რელიეფების ანალიზი. ტექსტს ახლავს სამხ. მკლავის მოხატულობის ფოტო. 44.ჯავახიშვილი ივ. ქართული დამწერლობათმცოდნეობა ანუ პალეოგრაფია.-თბ.,1948.-გვ.168;გვ. 173. ატენის სიონის შიდა კედლისა(853 წ.) და გარეთა კედლის (1060-1065 წწ.) წარწერათა პალეოგრაფიული დახასიათება. 45.ჯანაშვილი მ. საქართველოს ისტორია.-ტფ.,1906.-გვ.367. ატენის სიონის კედლების შემკულობა. 46."ამა წლის ივლისის 30 დღის..." //ივერია.-1902.-N162.-გვ.1. ატენის სიონის მნიშვნელობა და საისტორიო ძეგლთა სავალალო მდგომარეობა. 47.ახალი ამბავი //ივერია.-1891.-1 ოქტ.(N208).-გვ.1-2. თ. ჟორდანიას შენიშვნა ატენის ტაძრის შესახებ. 48.ბაქარაძე დ. შენიშვნა //დროება.-1882.-13 ნოემბ.(N237).-გვ.3. იოსებ დავითაშვილის მიერ ატენის სიონის წარწერის გადმოღების თაობაზე. 49.დიდი ატენი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.55-59. ატენის სიონის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება.1968-1975 წლებში ჩატარებული სარესტავრაციო სამუშაოების მასალები.ტექსტს ერთვის ძეგლის ნახაზები და ფოტოები. 50.ატენის სიონი //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.51-55. VII საუკუნის პირველ ნახევარში აგებული ცენტრალურ-გუმბათოვანი ტაძრის არქიტექტურის, ფასადების შემკულობისა და მხატვრობის შესახებ. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ახლავს ტაძრის, რელიეფურ გამოსახულებათა და მხატვრობის დეტალების ფოტოები. 51.ატენის სიონი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის სახელმწიფო პროგრამა.-თბ.,2004-2005.-გვ.80. ტაძრის კონსტრუქციული გამოკვლევებისა და მდგომარეობის სტაბილიზაციის ღონისძიებათა შედეგები. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ახლავს ატენის საერთო ხედის ფოტოები. 52.ციხეები და ციხე-დარბაზები: ატენი //ზაქარაია პ. სამშობლოს გუშაგები.-თბ.,1965.-გვ.71-74. ატენის სიონისა და ციხის მოკლე ისტორია. 53.სამთავისისა და გორის ეპარქია: ატენის ღვთისმშობლის შობის მონასტერი: დედათა //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.108-109. მონასტრის დაარსება, საკულტო და საერო ხასიათის ნაგებობების მოკლე აღწერილობა, სამონასტრო ცხოვრების აღდგენა, სარემონტო-სარესტავრაციო სამუშაოების შედეგები. მოხსენიებულნი არიან: ეპისკოპოსი ანდრია (გვაზავა), მონაზონი ნინო (მაზანიშვილი); ა.წერეთელი, ზ.ლიპარტელიანი და სხვები. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა. 54.ფეოდალური ეპოქის არქიტექტურა: ატენის სიონი //ციცშვილი ირ. ქართული არქიტექტურის ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.45. მცხეთის ჯვრის ტიპის ტაძრის - ატენის სიონის მოკლე აღწერილობა. 55.ატენი. მცირეგუმბათიანი ეკლესია //ქართული წარწერების კორპუსი.I.: აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველო (V-X სს.).-თბ.,1980.-გვ.201-220. რეზ.რუს.ენაზე. მოცემულია საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.72-82, 35 სურ.). ატენის სიონისა და მცირეგუმბათიანი ეკლესიის წარწერების (IX ს.-მოსახსენებელი ნერსე-სტეფანოზის, ხელოსან ბაგრატის, ზღუდის საამშენებლო, ატენის სარქლის, ზღუდის შემქმნელი ხელოსნისა და პილიგრიმული წარწერების)ვრცელი აღწერილობა და პალეოგრაფიულ-ენობრივი ანალიზი. 56.დიდი ატენი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-55-59. ატენის სიონის ხურომოძღვრული აღწერილობა, სამშენებლო მასალებისა და სარესტავრაციო სამუშაოების შესახებ, ეპიგრაფიკული ძეგლებისა და მოხატულობის ვრცელი მიმოხილვა, კარიბჭის აღწერილობა. მოცემულია საილსტრაციო მასალა. 57.ლორთქიფანიძე ი. ძველი ქართული ფერწერის ისტორიიდან //ქართული სახვითი ხელოვნების საკითხები.-თბ.,1982.-გვ.47-49. ატენის სიონის XIII ს.-ის მხატვრობის ფენის ქვეშ აღმოჩენილი VII ს.-ის დეკორის სტილისტური ანალიზი. 58.ატენის სიონი //შუბითიძე-მაჭარაშვილი ვ., ბოლქვაძე დ. ქართული ციხე-სიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2008.-გვ.14. მოკლე ცნობა ძეგლის მხატვრული ფორმების შესახებ. ტექსტს ერთვის ტაძრის ფოტო. 59.აბრამიშვილი ბ. "სეიფის ზვარი" ატენის სიონის წარწერებში //"ლიახვი.-1988.-გვ.367-373. 60.ბოჭოიძე მ.ატენის სიონი გადარჩენის მოლოდინშია //"დილის გაზეთი".-2003.-19 თებერვალი.-გვ.9. 61.ვაშაკიძე გ. სახლი ატენის სიონის ეზოში //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-2001.-1 მაისი.-გვ.1. 62.ლეკვეიშვილი ი. ერის საუნჯე - შთამომავლობას //გაზ. "თბილისი".-1975.-20 მაისი.-გვ.3. 63.სიმონიშვილი ნ. ნიკოპეას ტიპის ღვთისმშობლის გამოსახულებისა და ქტიტორთა ჯგუფური პორტრეტის ურთმიმართების საკითხისათვის //სამეცნ. შრ. კრებული: ხელოვნებათმცოდნეობა.-2004.-N5.-გვ.189-234. რეზ. ინგლ. ენაზე. 64.სოხაშვილი გ. ატენის სიონი //გაზ. "სტალინელი"(გორი).-1961.-22 აპრილი. 65.ხუციშვილი ს. ქართული ხუროთმოძღვრების შესანიშნავი ძეგლი //გაზ. "სტალინელი"(გორი).-1961.-11 ივნისი. 66.ატენი: წმ. გიორგის ეკლესია, XI ს. //ძეგლთა რეაბილიტაცია საქართველოში.-თბ.,2006. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. XI საუკუნეში, ბაგრატ IV მეფობის დროს, აგებული წმ. გიორგის სახ. ეკლესიაში ჩატარებული სარეაბილიტაციო სამუშაოების შედეგების თაობაზე. ტექსტს ერთვის ფოტომასალა. 67.ატენის სიონი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები.-თბ.,2010.-გვ.99-104. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ძეგლისა და ფრესკების ფოტოები. 68.ატენი //ნაკაშიძე ლ. საქართველოსდ საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.106. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. მოკლე ცნობა ჯვარ-გუმბათოვანი ტაძრის არქიტექტურისა და უნიკალური წარწერების შესახებ. ტექსტს ერთვის ტაძრის ფოტოю 69.Абрамишвили Г. Два строительных периода Атенского Сиона //მაცნე(Вестник). Серия истории, археологии, этнографии и истории искусства.-1972.-N1.-с.32-55. 70.Абрамишвили Г. Ктиторская надпись Атенского Сиона //ძეგლის მეგობარი.-1969.-N19.-с.76. 71.Абрамишвили Г. Неизвестные надписи Атенсского Сиона //მაცნე(Вестник). Серия истории, археологии, этнографии и истории искусства.-1976.-N2.-с.176. 72.Развитие куполов в монументальном зодчестве VI-VII вв. //Агабабян Р. Композиция купольных сооружении Грузии и Армении.-Ереван.,1950.-с.64-73. 73.Алексидзе З. "Мнимое апоминание" одного топонима в армянской надписи Атенского Сиона //თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის შრომები.ტ.327.-1998.-გვ.77-79. 74.Амиранашвили Ш. Вклад Грузии в сокровищницу художественной культуры.-Тб.,1963.-с.18-19 с. илл. 75.Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.-М.,1963.-с.160-165; 181-185 с табл. и илл. 76.Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.-Т.1.-М.,1950.-с.114; 116-117 с илл. 77.Багратиони вахушти История царства Грузинского.-Тб.,1976.-с.28. 78.Бакрадзе Дм. Кавказ в древних памятниках христианства //Записки Общества любителей кавказской археологии.Кн.1.-Тифл.,1875.-с.31-32 с илл. 79.Берже Ад. Кавказ в археологическом отношении.-Тифл.,1874.-с.30. 80.Беридзе В. Архитектура Грузии.-М.,1948.-с.27-28. 81.Беридзе В. Грузинская архитектура с древнейщих времен до начала XX века.-Тб.,1967.-с.33 с табл. 82.Беридзе В. Протв искажения истории грузинского искусства.-Тб.,1949.-90 с. 83.Вейденбаум Е. Путеводитель по Кавказу.-Тифл.,188.-с.373. 84.Вирсаладзе Т. Основные этапы пазвития грузинской средневековой монументальной живописи.-Тб.,1977.-с.3-4; 15-16. 85.Вольская А. Рельефы Шиомгвиме и их место в развитии грузинской средневековой скульптуры.-Тб.,1957.-с.20-21; 62-63 с табл. 86.Гвердцители Р., Долидзе В. Тбилиси. Мцхета. Гори.-Тб.,1977.-2; 30-33 с илл. 87.Гвердцители Р., Долидзе В. Тбилисию Мцхета. Гори._Тб.,1966.-с.22 с илл. Путеводитель. 88.Герценштейн В. Иллюстрированный спутник по Тифлису и его окрестностях.-Тифл.,1899.-с.137. 89.Гильгендорф И. Выявление невидимых фресковых надписей альтрафиолетовыми и инфракрасными лучами //მაცნე.-1970.-N4.-с.161-176. 90.Гильгендорф И. Комплексное исследование фресковых портретов царицы Тамары (Четвертый Международный симпозиум по грузинскому искусству).-Еб.,1983.-с.10-11. 91.Гомелаури И., Кениа Р. Каталог проектов, обмеров и рисунков академика архитектуры Н.П. Северова //Ars Georgia. Серия В-Вопросы нового и советского искусства.-N6.-с.173. 92.Джавахов Ив. К вопросу о времени построения грузинского храма в Атен по вновь обследованным памятникам.-СПБ.,1912ютю1.-вып.3.-с.277-297 с табл. и илл. 93.Джанберидзе Н., Кинцурашвили С. Каталог выставки "Грузинская архитектура".-Тб.,1958.-с.24. 94.Атенский Сион //Джанберидзе Н., Цицишвили И. Архитектурные памятники Грузии.-М.,1996.-с.68-81 с илл. 95.Долидзе в. Атенский Сион.-Тб.,1960.-10 с. с илл. 96.Закарая П. Древние крепости Грузии.-Тб.,1969.-с. илл. 97.Жордания Ф. Состояние древнего Атенского храма. Разные известия и заметки //Прибавления к духовному вестнику грузинского Экзархата.-Тифл.,1891.-N15.-с.24-25. 98.Иоселиани П. Города существовавщие и существующие в Грузии.-Тифл.,1850.-с.23-24. 99.Канделаки Б. Заметка об Атенской Сиони //ძეგლის მეგობარიю-1979/-N49.-с.74. 100."Картлис-Цховреба" - Жизнь Грузии (Из XXXV вып. "Сборника материалов для описания местностей и племен Кавказа")Тифл.,.-с.60-62. Текст надписи на стене Атенского Сиона, прочитанный ученным Д.З. Бакрадзе. Содержание надписи идентично сведениям из "Картлис Цховреба" и "Жития св. Константина". 101.Лафонтен-Дозонь Ж. Исследования по декоративным программам средневековых церквей Грузии в связи с византийской монументальной живописью //Второй Международный симпозиум по грузинскому искусству.-Тб.,1977.-6-9. 102.МАК.-Вып.IV.-М.,1894.-с.148-153. Архитектурныу украшения церкви. Имеются план памятника, таблица общего вида храма и рисунки с изображением отдельных деталей. 103.Макалатия С. Атенское ущелье (Историко-этнографический очерк).-Тб.,1958.-с.19 с рис. 104.Месхиа Ш. Города и городской строй феодальной Грузии XVII-XVIII დდ/-§,/?1959/-ც/40-43; 69-70. Краткие сведения о постройке города Атени и храма принадлежащий Мцхетскому католикосу. Дается содержание надписи на Атенском храме. 105.Атени: Обитель Сионская //Муравьев А. Грузия и Армения. Кн.III.-С.П.Б.,1848.-с.101-108. 106.Авчинников А. Копия-реконструкция как метод восстановления утраченной иконографии //IV Международный симпозиум по грузинскому искусству.-Тб.,1983.-20 с. 107.Памятники культуры Грузии. Каталог выставки.-Тб.,1967ю-с.95-96. 108.Привалова Е. Павниси.-Тб.,1977.-с.31; с.48. Образцы костюмов из росписи Атени. 1-9.Путеводитель к выставке древне-грузинской архитектуры.-Тифл.,1935.-с.13 с илл. 109.Рознберг Л. Сохраним для народа //Молодежь Грузии.-1972.-19 февр. 110.Северов Н. Памятники грузинского зодчечтва.-М.,1947.-с.173-174. 111.Сидоров В. Кавказ. Путевые заметки и впечатления.-С.П.Б.,1897ю-с.471-472. 112.Сищарулидзе В. Тбилиси. Кутаиси. Поти. Батуми.-Тб.,1974.-с.46 с илл. 114.Толмачевская Н. Декоративное наследие древно-грузинской фрески.-Тб.,1939.-с.33; 36; 48-50ю 115.Толмачевская Н. Фрески древней Грузии.-Тифл.,[б.г.].-с.8-9; 43; 46 с илл. 116.Толстой И., Кондаков Н. Русские древности в памятниках искусства. Вып. IV. Христианские древности Крыма, Кавказа и Киева.-С.П.Б.,1891.-48-49. Краткий обзор архитектурных особенностей Атенского храма. Имеется план церкви. 117.Урушадзе Н. Язические элементы декоративных храмов Грузии //მაცნე.-Серия истории, археологии, этнографии и истории искусства.-1975.-N2.-c.127-138. 118.Чубинашвили Г. Памятники типа Джвари.-Тб.,1948.-с.115-117. 119.Шевякова Т. К вопросу о возникновении и характере фресковых росписей Грузии VIII-X вв. //მოამბე.-1962.-N2.-с.256-264. 120.Шмерлинг Р. Малые формы в архитектуре средневековой Грузии.-Тб.,1962.-с.30-31; 152-154. 121.ლომოური ნ. ხმა პროვინციიდან //მწყემსი.-1889.-N22.-გვ.6-8. ტაძრის სავალალო მდგომარეობის შესახებ. 122.ისტორიული შენიშვნა //გაზ." ივერია".-1886(12 იანვ.).-N8.-გვ.2. მოკლე ცნობა ატენის ეკლესიის შესახებ. 123.სამთავისის და ატენის სიონი //ელიზბარაშვილი,ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2001.-გვ.65. VIII საუკუნეში აგებული ტეტრაკონქის ტიპის ჯვარგუმბათოვანი ტაძრის მოკლე ხუროთმოძღვრულმხატვრული ანალიზი, აღნიშნულია წარწერების მნიშვნელობა ენისა და დამწერლობის თვალსაზრისით. ტესტს ერთვის ატენის სიონის, საკურთხევლის მოხატულობის, დეკორატიული ორნამრნტებისა და არაბი სარდლის ბუღა-თურქის ლაშქრობის შესახებ სიონში არსებული წარწერის ფოტოები. 124.ატენის სიონი //არქიტექტურის რესტავრაცია საქართველოში. ისტორიოგრაფია, ტრადიცია, გამოცდილების ანალიზი.-თბ.,2012.-გვ.55-57. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 125.ატენის სიონი//შუბითიძე ვ. "ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები".-თბ.,2012.-გვ.14-15-16. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ატენის სიონის ცენტრალურგუმბათოვანი ტაძრის არქიტექტურულ-მხატვრული თავისებურებანი. 126.ქართული ძეგლის სტრუქტურული ანალიზი. პირველი აყვავების პერიოდი (V1ს. დამლევი და V11ს. დამდეგი).ატენის სიონი // მოსულიშვილი ჰ. ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების სტრუქტურა.-თბ.,2012.-გვ.44-46. ატენის სიონის გეგმის ანალიზი. შიდა სივრცის და გარე მოცულობის აღწერილობა. ტექსტს ახლავს ნახაზები. 127.ატენის სიონი//გველესიანი გ. საქართველოს ეკლესია-მონასტრები-ქუთაისი.,2013.-გვ.15-17. მოკლე ისტორიული მიმოხილვა.

ატენის ციხე (გორის რ-ნი)

1.ატენის ციხე //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.243. ატენის ციხის ( საცივის ციხე, იგივე ორბელიანის ციხის-X-XI სს.) მოკლე ისტორია და ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.სიმაგრეები: ატენი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.65-67. ატენის ციხის მოკლე აღწერილობა. ბერ ეგნატაშვილის ცნობა ციხის შესახებ. ძეგლის ისტორია. 3.ატენის ციხე, საცივის ციხე, ორბელიანის ციხე //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლები.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.45-46. სოფ.ატენში, მდ. ტანის მარცხენა სანაპიროზე მდებარე XI საუკუნის ციხის ისტორია. 4.შუაფეოდალური ეპოქის ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები (X-XV სს.): ატენი //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVI ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.158-161. ატენის ციხის შესახებ არსებული ისტორიული წყაროების მიმოხილვა. ციხის ნანგრევების ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოხსენიებულია ბერი ეგნატაშვილი. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (სურ.69,70; ტაბ.51,52). 5.მაკალათია ს. ატენის ხეობა.-თბ.,1957.-გვ.16-18. მოხსენიებულია ატენის საყარაულო კოშკი.მოცემულია ატენის ციხის მდებარეობა, ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 6.ისქანდერ მუნშის ცნობები საქართველოს შესახებ.-თბ.,1969.-გვ.21. 7.ციხეები და ციხე-დარბაზები: ატენი //ზაქარაია პ. საქართველოს საერო ხუროთმოძღვრების ძეგლები.-თბ.,1960.-გვ.21-22. ატენის ციხის ისტორია და მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 8.ზაქარაია პ. სამშობლოს გუშაგები.-თბ.,1965.-გვ.207. ისტორიულ წყაროებში VII საუკუნიდან მოხსენიებული ატენის ციხის ისტორია. 9.ატენის ციხე, საცივის ციხე, ორბელიანის ციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.1.-თბ.,1975.-გვ.666. მოკლე ცნობები ატენის ხეობაში მდებარე X-XI საუკუნის ციხე-სიმაგრის შესახებ. 10.ციხესიმაგრეები: ატენი //ზაქარაია პ. ქართული ციხე-ქალაქები ციხესიმაგრეები ციხე-დარბაზები ციხე-გალავნები კოშკები.-თბ.,2--2.-გვ.93-95. ციხის ისტორიულ-გეოგრაფიული სივრცე. ბერი ეგნატაშვილის ცნობა ციხის შესახებ. 11.ატენის ციხე //შუბითიძე-მაჭარაშვილი ვ., ბოლქვაძე დ. ქართული ციხე-სიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2008.-გვ.14. მოკლე ცნობა ციხის ხუროთმოძღვრების შესახებ. 12.ატენის ციხე//შუბითიძე ვ. "ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები".-თბ.,2012.-გვ.16. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. მემატიანეთა ცნობები ატენის ციხის ადგილმდებარეობისა და სახელწოდებების შესახებ:(საცივის ციხე, ორბელიანის ციხე)

ატენის წმ. გიორგის სახ. ეკლესია

წმ. გიორგის სახ. ეკლესია //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.60-61. სოფ.ატენის ძველ უბანში, ასომთავრული წარწერის მიხედვით 1060-72 წლებით დათარიღებული ეკლესიის ვრცელი აღწერილობა. მოცემულია ძეგლის გეგმა და გრძივი განაკვეთი სამხრ.-კენ.

ატოცი (ქარელის რ-ნი)

1.ატოცი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.244-245. ცნობები სოფ. ატოცის მატერიალური კულტურის ძეგლების (XVIII საუკუნის ციხე-გალავანი, ღვთისმშობლის ორი ეკლესია და სხვ.) შესახებ. 2.გვასალია ჯ. ფრონის ხეობის ისტორიულ-გეოგრაფიული საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.VII.-თბ.,1989.-გვ.19-20. სოფ. ატოცში მდებარე მთავარანგელოზის სახელით ცნობილი ციხის ეკლესიისა და წმინდა გიორგის სახელობის ორი ეკლესიის ( ქართული და სომხური) მოკლე აღწერილობა. ცნობა ატოცის წმ. გიორგის ხატის შესახებ. ატოცი ისტორიულ წყაროებში. 3.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ფრონის ხეობა.-თბ.,1963.-გვ.48-49. ატოცის მთავარანგელოზის ეკლესიის დათარიღებისა და ეკლესიის შესახებ ხალხური გადმოცემის თაობაზე. 4. ატოცი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.-ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.357-358. სოფ.ატოცის ტერიტორიაზე განლაგებული ძეგლების: კოდას წმ. ელიას (აგებულია სოფლის განაპირას, სტილისტური ნიშნებით თარიღდება VIII-IX საუკუნეებით, მთლიანად აღდგენილია, შემორჩენილია მოხატულობის კვალი), მთავარანგელოზის( დარბაზული ტიპის, თარიღდება X საუკუნით, დაზიანებულია, მოგვიანებით მიშენებულია კოშკი), ღვთისმშობლის (ორი ეკლესია, ერთი დგას სოფლის ცენტრში და თარიღდება გვიანდელი ფეოდალური ხანით, მეორე - სოფლის განაპირას, ძლიერ დაზიანებული), წმ. გიორგის (აგებულია 1903 წელს, დგას სოფლის ცენტრში, აგებულია ნატეხი ქვითა და აგურით), წმ. მარინეს (ორი ეკლესია. ერთი მათგანი აგებულია სოფლის სამხ.-ით, თარიღდება გვიანდელი ფეოდალური ხანით, ხოლო მეორე - სოფლის განაპირას, გულიკაანთ უბანში, დარბაზული ტიპის)სახელობის ეკლესიების ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს მთავარანგელოზის სახ.ეკლესიის აღმ. ფასადი, გრძივი განაკვეთი სამხრეთისაკენ და გეგმა. 5.Бакрадзе Дм. Кавказ в древних памятниках христианства //Записки Общества любителей кавказской археологии.Кн.1.-Тифл.,1875.-с.32; 188 с илл. 6.Закараия П. Крепостные сооружения Картли.-Тб.,1968.-с.120-123 с илл. 7.Материалы по археологии Кавказа.Вып.IV.-М.,1894.-с.165.

აფნიის ეკლესია

იხ. მარტყოფი (გარდაბნის რ-ნი)

აფშო (დუშეთის რ-ნი)

1.აფშო //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.248. სოფ. აფშოში შემორჩენილი გვიანი შუა საუკუნეების ლაშარის ჯვრის კომპლექსისა და სოფლის აღმოსავლეთით მდებარე ეკლესიებისა და ნაგებობათა ნაშთების აღწერილობა. 2.აფშო //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.220-221. სოფლის ახლოს, ტყით დაფარულ ქედზე ნაგები, შუა საუკუნეებით დათარიღებული, კლდის ნატეხი ქვითა და რიყის ქვით აგებული ეკლესიის, სწორკუთხა შუა საუკუნეების, მთაზე ნაგები კოშკისა და განვითარებული შუა საუკუნეების, დარბაზული შარაოს წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის მოკლე დახასიათება.

აღაიანი (კასპის რ-ნი)

1.აღაიანი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.260. ცნობები აღაიანის XIX საუკუნის წმინდა გიორგისა და თხოთის მთაზე მდგარ VII-VIII საუკუნის წმინდა ნინოს ეკლესიებზე. 2.აღაიანი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.-ტ.5.-თბ.,1990.-გვ136-140. სოფ.აღაიანის ტერიტორიაზე განლაგებული საკულტო და საერო ნაგებობების (XIX საუკუნის დარბაზული ტიპის წმ. გიორგის სახ. ეკლესია, IX-X საუკუნეებით დათარიღებული ჯვარგუმბათოვანი ნინოწმინდის ეკლესია, XVIII საუკუნით დათარიღებული ხუთსართულიანი ცილინდრული კოშკი) ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოცემულია ეკლესიების საკურთხეველში შემორჩენილი მოხატულობისა და წარწერების ფრაგმენტების აღწერილობა. ტექსტს ერთვის საილუსტრაციო მასალა - გეგმები, ნახაზები. 3.სოსო. სოფ. აღაიანი, 8 მაისს //დროება.-1883.-11 მაისი(N86).-გვ.2-3. ლეგენდა წმინდა ნინოს ეკლესიის მშენებლობის შესახებ. ერთვის ლექსი:"წმინდაო ნინო, შენთან მოვილტვით". 4.Бочохадзе А. Мирианашили Н. Настакисская археологическая экпедиция Мцхетского района // Полевые археологические исследования в 1976 году.-Тб.,1979.-с.97-107. Об итогах работ Настакийсского археологической экспедиции в окрестностях сел. Агаяни. 5.აღაიანის წმ. გიორგის ეკლესიის სიძველეები //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.64.

აღდგომის სახ. ეკლესია

იხ. ქვიშხეთის ეკლესიები (ხაშურის რ-ნი)

აღჯაყალა (თურქეთი)

1.აღჯაყალა (თეთრი ციხე) //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.-ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.66. მოკლე ცნობები აღჯაყალას ციხის შესახებ. 2.მუსხელიშვილი დ. აღჯაყალა-გაგის ციხე //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფია. კრ.I.-თბ.,1960.-გვ.113-140. აღწერილია მდ. დებედის ხეობაში მდებარე ციხე-სიმაგრე. აღჯაყალის სახელით ცნობილი ძეგლის (XV-XVIII სს.) გაიგივება გაგის (X-XIII სს.) ციხესთან. 3.გუგუნავა ალ. მოგზაურობა ისტორიულ სამხრეთ საქართველოში.-.-თბ.,1996. ჩილდირის ტბაში შეჭრილ ნახევარკუნძულზე მდებარე შუა საუკუნეების ციხე-ქალაქის - "თეთრა-ციხის" ნაშთები. 4.შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.25. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. გაგის (აღაჯალას) ციხე-სიმაგრის მოკლე ისტორია. 5.გაგის ციხე //ხარაძე, კ. მარნეულის მუნიციპალიტეტი ბუნება, წარსული, აწმყო.-თბ.,2019.-გვ.184-202.

აშურიანი (კასპის რ-ნი)

1.აშურიანი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.267-268. კასპში, თეთრახევში მდებარე XI საუკუნის მცირე ზომის ერთნავიანი ეკლესიის აღწერილობა. 2.აშურიანი //შუბითიძე-მაჭარაშვილი ვ., ბოლქვაძე დ. ქართული ციხ-სიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,გვ.14-15. მოკლე ცნობა XI საუკუნის აშურიანის ეკლესიის შესახებ. მოხსენიებულია ეპისკოპოსი ილარიონი. 3.აშურიანი//შუბითიძე ვ. "ქართული ციხე-სიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები".-თბ.-2012.-გვ.16. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. აშურიანის ერთნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა.

აჩაბეთის ეკლესია (ცხინვალის რ-ნი)

1.აჩაბეთი //ზანგურაშვილი ვლ.ნიქოზისა და ცხინვალის ეპარქიის ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2007.-გვ.19-20. წმინდა ესტატეს სახ. ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. 2.ზაქარაია პ. ცხინვალის რაიონი.-თბ.,1981.-გვ.7; ზაქარაია პ. შიდა ქართლის საეკლესიო ხუროთმოძღვრება //ჯვარი ვაზისა.-1997.-N1.-გვ.40. მოკლე ცნობა ნანგრევების სახით შემორჩენილი, IX-X საუკუნეებით დათარიღებული აჩაბეთის ეკლესიის შესახებ. 3.ჯაბუა ნ.ქრისტიანული ტაძრის არქიტექტურული ტიპები შუა საუკუნეების საქართველოში.–თბ.,2012.–გვ.66. აჩაბეთის ერთნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული ანალიზი.

აჩაქველი (დუშეთის რ-ნი)

1.აჩაქველი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.269. ხუროთმოძღვრული კომპლექსის: ციხე-გალავნის, წმინდა გიორგის ეკლესიისა და სხვა ნაგებობათა მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ასათიანი ნ. აჩაქველი //ძეგლის მეგობარი.-თბ.,1971.-გვ.95. მოკლე ცნობები არაგვის აუზში, ხორხის ხეობაში მდებარე აჩაქველის სამონასტრო კომპლექსის შესახებ.

აჩხოტი (ყაზბეგის რ-ნი)

1.აჩხოტი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.269. სოფ.აჩხოტში მდებარე საყარაულო კოშკის აღწერილობა. 2.სტეფანწმინდის ეპარქია: აჩხოტის წმ.ნიკოლოზის მონასტერი მამათა //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.113. მოკლე ცნობები XX საუკუნის 90-იან წლებში დაარსებული მონასტრის შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი ილია II, იღუმენი ეფრემი(კეზევაძე), ფშავ-ხევსურეთის ეპისკოპოსი იეგუდიელი(ტაბატაძე), მღდელმონაზონი იაკობი(იაკობაშვილი). ტექსტს ახალავს ფოტო.

აცის ეკლესია (მესტიის რ-ნი)

1.უზნაძე ი. XI საუკუნის დეკორატიული ძეგლი ლაშედან.-თბ.,1062.-გვ48-50. სოფ. აცის ეკლესიის მოხარატებული კარის აღწერილობა და მხატვრული ანალიზი. 2.იფარი //ყენია რ., ალადაშვილი ნ. ზემო სვანეთი (შუა საუკუნეების ხელოვნება): გზამკვლევი.-თბ.,200.-გვ.63-64. რეზ. ინგლ. ენაზე. სოფ. აცის წმ. მთავარანგელოზის ეკლესიის ხუროთმოძღვრების, მხატვრობისა და შემორჩენილი წმ. მთავარანგელოზის ხატი (X-XI სს.)აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა. 3.ნიჟარაძე დ. აცის ეკლესიის კარი //გაზ. "ახალი სვანეთი".-1970.-22 სექტემბერი. 4.სილოგავა ვ. ქტიტორთა ფრესკული წარწერები ზემო სვანეთში //სვანეთი. I.-თბ.,1971.-გვ.43-74. საქართველოს სახ. მუზეუმის სვანეთის სამეცნიერო კომპლექსური ექსპედიციის მიერ შეკრებილი ეპიგრაფიკული წარწერებიდან ერთი ნაწილის - ქტიტორთა ფრესკული წარწერების ანალიზი. 5.Шмерлинг Р. Малые формы в архитектуре средневековой Грузии.-Тб.,1962.-с.258. 6.Шевякова Т. Роспись первого слоя живописи церкви Ламариа села Тибиани сельсовета Ушгул (Верхняя Сванетия) //მაცნე.-1964.-N2.-გვ.200. 7.Шевякова Т. К вопросу о возникновении и характере фресковых росписей в Грузии VIII-X вв. //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე.-1962.-N1.-с.256-264.

აძვის სამების ეკლესია (გორის რ-ნი)

აძვის სამების ეკლესია //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.-ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.47. სოფელ აძვის ცენტრში მდებარე XIX საუკუნის სამების დარბაზული ტიპის ეკლესია.

აძვისთავის კოშკი (ცხინვალის რ-ნი)

სოფ. აძვისთავის ზურგიანი კოშკის ნანგრევი //შიდა ქართლი [I]:პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2002.-გვ.17-18. კოშკის ნაშთის მდებარეობა, მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ფოტოები და სქემატური გეგმა.

აძიკვი (თეთრიწყაროს რ-ნი)

1.აძიკვი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.270. მდ. ალგეთის ხეობაში მდებარე XI საუკუნის ერთნავიანი ეკლესიისა და ბარელიეფის შესახებ. 2. აძიკვის წარწერის გამო //ბერძენიშვილი ნ. საქართველოს ისტორიის საკითხები. ტ.I.-თბ.,1964.-გვ.272-282. აძიკვის ეკლესიის ბარელიეფის წარწერის მოიმოხილვა. 3.აძიკვი //ქართული საბჭოთსა ენციკლოპედია .ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.75. ერთნავიანი, ორი მინაშენიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული და მხატვრული დახასიათება. 4.Адзикви [აძიკვის ეკლესია] //თაყაიშვილი ექ. თხზულებანი ტ. 5.-თბ., 2018.-გვ. 227-229.

აწრისხევი (ცხინვალის რ-ნი)

1.აწრიხევი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.271. სოფ. აწრისხევის IX-X საუკუნეების წმინდა მარიამის სახელობის ერთნავიანი ეკლესიისა და ციხის ნანგრევების მოკლე აღწერილობა. 2.გვასალია ჯ. პატარა ლიახვის ისტორიული ძეგლები //ძეგლის მეგობარი.-1976-77.-N43-44.-გვ.21-22. აწრისხევის ციხე-გალავნის ნაშთების ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.ზაქარაია პ. ცხინვალის რაიონი.-თბ.,1982.-.-გვ.5-6. მოკლე ცნობები სოფელ აწრისხევის ციხის ნანგრევებსა და ეკლესიის შესახებ. 4.წმ. მარიამის ეკლესია //შიდა ქართლი: პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2002.-გვ.24-25. ძეგლის მდებარეობა, მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ახლავს ფოტო და გეგმა. 5.მტერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ლიხვის ხეობა.-თბ.,1971.-გვ.52-54. აწრევი (აწერი)ციხე-გალავნის ნაშთის მოკლე აღწერილობა. აღნიშნულია ღვთისმშობლის სახელობისა და სამების ეკლესიები. მოხსენიებულია ვახუშტი ბაგრატიონი. 6.სოფ. აწრისხევის ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესია //შიდა ქართლი: პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.I.-თბ.,2002.-გვ.26-27. ტაძრის მდებარეობა, მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ფოტო და გეგმა. 7.Шмерлинг Р., Закараия П. Три неизвестных памятника: в. селе Хандо, Цинкибе и Ацрисхеви //მაცნე(Вестник) Серия стории, археологии, этнографии и истории искусства.-1971.-№2.-с.78-84. 8.Шмерлинг Р. Малые формы в архитектуре средневековой Грузии.-1962.-с.105.

აწრიხევის ციხე(ცხინვალის რ-ნი)

სოფ. აწრისხევის ციხე (XVIII ს.) //შიდა ქართლი [I]:პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2002.-გვ.20. ციხის მდებარეობა, მოკლე ხუროთმოძღცრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ციხის ფოტო. მოხსენიებულია შანშე ქსნის ერისთავი.

აწყვიტა (ასპინძის რ-ნი)

1.ივანიძე ნ. აწყვიტა და მისი შემოგარენი //ძეგლის მეგობარი.-1988.-კრ.-82.-გვ.51-56. მოკლე ცნობები აწყვიტის მიდამოებში არსებული ნასოფლარების: დადეშის, ქუნცის, როკეთისა და ქვაბისხევის ტერიტორიაზე განლაგებული მატერიალური ძეგლების შეასხებ //ივანიძე ნ. მივხედოთ //კრიტიკა.-1988.-N4.-გვ.68-64. 2.აწყვიტა //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.271. მოკლე ცნობა სოფ. აწყვიტაში შემორჩენილი ძეგლების შესახებ.

აწყური (ახმეტის რ-ნი)

1.აწყური //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.271-272. სოფ. აწყურის მახლობლად აგებული ”თეთრი გიორგის” გუმბათოვანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.აწყური //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.2.-თბ.,1977.-გვ.77. აღნიშნულია XVIII საუკუნის ეკლესიის - ”თეთრი გიორგის” შესახებ.

აჭი (ოზურგეთის რ-ნი)

1.იოსებიძე ჯ. ძველი ქართული მონუმენტური მხატვრობის ისტორიიდან //საბჭოთა ხელოვნება.-1978.-N2.-გვ.88-94. სოფ. აჭის წმ. გიორგის სახ. XIII საუკუნის ძეგლის მოხატულობის აღწერილობა. 2.აჭი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.277. სოფ.აჭში მდებარე XIII საუკუნის წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის ხუროთმოძღვრული და მხატვრული დახასიათება. 3.აჭი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.78. მოკლე ცნობა სოფ.აჭის XIII საუკუნით დათარიღებული წმინდა გიორგის სახ. დარბაზული ტიპის ეკლესიაზე. ტექსტს დართული აქვს ეკლესიისა და მოხატულობის ფრაგენტის ფოტოები. 4.ბაქრაძე დ. არქეოლოგიური მოგზაურობა გურიასა და აჭარაში.-ბათუმი.-1987.-გვ.94.-97. აჭის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, ფრესკებისა და სიძველეთა მიმოხილვა. 5.თაყაიშვილი ექვ. არხეოლოგიური მოგზაურობანი და შენიშვნები.-ტფ.,1907.-გვ.24. აჭის ეკლესიის აღწერილობა, დათარიღება და წარწერების მიმოხილვა. 6.ქობულეთის რაიონის კულტურის ძეგლები.-ბათუმი.-1980.-გვ.28-29. მოკლე ცნობები აჭის ეკლესიაზე. 7. აჭი // ყაუხჩიშვილი თ. საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004.-გვ.137-141. აჭის წმინდა გიორგის სახელობის ბაზილიკური ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, ბერძნული ფრესკული წარწერების ანალიზი და მათი დათარიღება. 8.სიხარულიძე ი. სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს ტოპონიმიკა.II.-ბათუმი.-1951.-გვ.125-126. აჭის ციხის შესახებ არსებული ისტორიული მასალებისა და სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა. 9.აჭი //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.214-216. მოკლე ცნობა აჭის ხუროთმოძღვრებასა და ფრესკულ ფერწერაზე. ტექსტი ქართულ და ინგლ. ენებზე. დართულია აჭის ეკლესიის საერთო ხედისა და კედლის მხატვრობის ფოტოები. 10.აჭი //საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004.-გვ.137-141. წმ.გიორგის სახ.ეკლესიის ქართული და ბერძნული წარწერების პალეოგრაფიულ-ენობრივი ანალიზი. 11.აჭი //ყაუხჩიშვილი თ. ბერძნული წარწერები საქართველოში.-თბ.,1951.-გვ.107-110. წმ.გიორგის სახ.ეკლესიის აღწერილობა, ეკლესიაში შემორჩენილი ბერძნული წარწერების ანალიზი. 12.გოგუაძე ე. აჭის ეკლესია //"ალიონი".-1981.-გვ.81-85. 13.Бакрадзе Д. Кавказ в древних памятниках христианства //Записки Общества любителей кавказской археологиию К.1.-Тифл,-1875.-188 с. с илл. 14.Такайшвили Е. Археологические экскурсии, разыскания и заметки. Вып.3.-Тифл._1907.-56 с. с илл. автор исследует надписи хуцури, обнаруженные в небольшой церкви из тесаного камня в дер. Ачи. 15.Иосебидзе Дж. Роспись Ачи.-Тб.,1989.-110с. с илл. 16.Иосебидзе Дж. Некоторые черты иконографии и стиля в росписи XIII века у Ачи //II Международный симпозиум по грузинскому искусству.-Тб.,1977.-14с. 17.აჭის ეკლესია //გედენიძე ი. საქართველო- რასაც არწივები ხედავენ.-თბ.,2018.-გვ.234-235.ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 18.Адчи [აჭის ეკლესია] //თაყაიშვილი ექ. თხზულებანი ტ. 5.-თბ.,2018.-გვ. 184-187. ტექსტი რუსულ და ინგლისურ ენებზე. 19.აჭის მონასტერი //გურია. ჩემი საქართველო-2-თბ., 2015.-გვ.14-15. 20.აჭის ტაძარი //აჭი VIII-IX.-თბ.,2012.-10 გვ. აჭის წმ. გოირგის ეკლესიის ისტორია, არქიტექტურა, დედთა მონასტერი, ლეგენდები, ფრესკები, მოხატულობა, თამარ მეფის ჯვარი. 21.აჭი //ქართველიშვილი თ. გურიის საეპისკოპოსოები (XV--XlX საუკუნეები), საქართველოს ეკლესიის ისტორია 2.-თბ.,2006.-გვ.65-70.

ახა (დმანისის რ-ნი)

1.ახა //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.277. სოფ. ახის ერთნავიანი ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. 2.Такайшвили Е. Археологические экскурсии, разыскания и заметки.Вып.IV.-.-Тифл.,1913.-с.102-103 с илл.

ახალგორი (ახალგორის რ-ნი)

1.ბერიძე ვ. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1983.-გვ.127-130. ქსნის ერისთავების რეზიდენციის აღწერილობა. ტექსტს ერთვის საილუსტრაციო მასალა. 2.ბოჭორიძე მ. ლენინგორის სასახლის რესტავრაცია //ძეგლის მეგობარი.-1986.-N73.-გვ.5-10. ახალგორში მდებარე ქსნის ერისთავთა სასახლის სარესტავრაციო სამუშაოების შედეგების შესახებ. 3. ახალგორი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.104-108. ახალგორის ხუროთმოძღვრული ანსამბლის დახასიათება, ძეგლის შესახებ არსებული სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა.ტექსტს ახლავს ციხის მთავარი კოშკის ჩანახატები. 4.სიმაგრეები: ახალგორი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ქალაქები და ციხეები.-თბ.,1973.-გვ.97--102. ქსნის ერისთავთა საგვარეულო სამი ციხე-დარბაზის აღწერილობა. 5.ზაქარაია პ. ქსნის ხეობის ციხე-სიმაგრეები //საქართველოს მუზეუმის მოამბე.XVI-B.-1950.-გვ.190-195. ახალგორში მდებარე ქსნის ერისთავთა რეზიდენციის დახასიათება. 6.ციხეები და ციხე-დარბაზები: ახალგორი //ზაქარაია პ. სამშობლოს გუშაგები.-თბ.,1965.-გვ.124-130. სამი არქიტექტურული კომპლექსის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, მათი ისტორია; ახალგორი ისტორიულ წყაროებში. 7.ზაქარაია პ. XVI-XVIII საუკუნეების სასახლეები //საქართველოს მუზეუმის მოამბე.XXიV-B.-1963. ფეოდალთა რეზიდენციის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 8.ზაქარაია პ. ლენინგორის რაიონი.-თბ.,1981.-გვ.2-4. ახალგორის რეზიდენციიდან შემორჩენილ ნაგებობათა მოკლე აღწერილობა. 9.მაკალათია ს. ქსნის ხეობა.-თბ.,1968.-გვ.61-65. ახალგორის ხუროთმოძღვრული კომპლექსის ნაგებობათა დახასითება. 10.ახალგორი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.278. XVIII საუკუნის ხუროთმოძღვრული ანსამბლის აღწერილობა. 11.ქართული ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები XVI-XVIII საუკუნეებში. ციხე-დარბაზები: ახალგორი //ზაქარაია პ. ქართულ ცხისიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.300-309. მოკლე ცნობები ქსნის ერისთავთა შესახებ, მემატიანე გორგისჯანიძის ცნობა ახალგორის შესახებ. ციხე-დარაბზების ვრცელი აღწერილობა. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (სურ.118-125; ტაბ.103-105). 12.ახალგორის ციხე-დარბაზები //ქსნის ხეობის ფოტომეგზური.-თბ.,2006.-გვ.39-41. ციხის მდებარეობა, მოკლე აღწერილობა, სტრატეგიული მნიშვნელობა. ტექსტს ერთვის ფოტო. 13. ციხე-დარბაზები ახალგორი //ზაქარაია პ. ქართული ციხე-ქალაქები ციხესიმაგრეები ციხე-დარბქზები ციხე-გალავნები კოშკები.-თბ.,2001.-გვ.152-157. ქსნის ხეობაში მდებარე სამი ანსამბლის (ერისთავის ციხე-დარბაზის, კოშკების :შვიდსართულიანი, სამსართულიანი-თაღოვანსარკმლიანი, მცირე ზომის,ოთხკუთხა კოშკის, გალავნის, სასახლის, აბანოს ნაშთების სა სხვა ნაგებობების ნანგრევების მოკლე აღწერილობა. ახალგორი ქართულ ისტორიულ წყაროებში,ძეგლის ისტორია. მოხსენიებულნი არიან: მემატიანე ფარასადან გორგიჯანისძე, შანშე ერისთავი (XVIII ს.). ტექსტს ერთვის ახალგორის მთავარი ანსამბლის ფოტო. 14.დ.ახალგორი. მიქელ-გაბრიელის ეკლესია //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.12-13; დ.ახალგორი. ქსნის ერისთავთა ციხე-დარბაზი (რეზიდენცია) //იგივე ნაშრომი.-გვ.16-18. გვიანი შუა საუკუნეების ,გეგმით სწირკუთხა მოხაზულობის ეკლესიისა და ერისთავთა რეზიდენციის (ციხე-დარბაზი, კოშკები)მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს სასახლის კომპლექსის ფოტოები. 15.სოფ.ლარგვისი, სოფლის სამხეთით 2 კმ-ზე, ადგილი იფნევი. ქსნის ერისთავების რეზოდენცია (ციხე-დარბაზი) //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.109-111. ძეგლის მოკლე ისტორია ქართული ისტორიული მასალების მიხედვით, ნანგრევების მოკლე აღწერილობა. მოცემულია კოშკის გეგმა და საერთო ხედის ფოტო. 16. გვრიტიშვილი დ. ქსნის ერისთავების სასახლე //ძეგლის მეგობარი.-1965.-N4.-გვ.7-8. ქსნის ერისთავთა ორსართულიანი სასახლის აგების თარიღის განსაზღვრისათვის. 17.Закарая П. Древние крепости Грузии.-Тб.,1969.-с.94-105. Предметами описания являются три архитектурных ансамбля Ахалгори, где находилась резиденция ксанских Эриставов. 18.Меписашвили Р., ЦинЦадзе В. Архитектура нагорной части исторической провинции Грузии - Шида-Картли.-Тб.,1975.-с.153-160. 19.Такайшвили Е. Археологические экскурсии, разыскания и заметки.-Тифл.,1915.-с.123-132. Дается описание дома князей Эриставов - Николая и Георгия Давидовичей, возведенном бывшей крепости ксанских Эриставов в Ахалгори. Рядом с домом небольшая церковь с куполом из каштаного дерева. 20.ახალგორი. ერისთავების სასახლე//ქსნის ხეობა.-თბ.,2013.-გვ.86. მოკლე ინფორმაცია ქსნის ერისთავთა რეზიდენციისა და სასახლის მუზეუში დაცული საეკლესიო სიწმინდეების შესახებ. ტექსტს ახლავს ფოტოები გვ.12-13.70.

ახალგორის კვირაცხოვლის ეკლესია (ახალგორის რ-ნი)

1.დ.ახალგორი. "კვირაცხოვლის" ეკლესია //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.22,23. მოკლე ცნობა ნანგრევებად ქცეული მცირე ზომის ეკლესიის შესახებ. ტექსტს ახლავს ეკლესიის გეგმა.მოხსენიებულია სასაფლაოზე ნაგები კვირაცხოვლის ეკლესიის ნანგრევები. 2.შუბითიძე ვ. ქართული ციხე-სიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.24. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. კვირაცხოვლის დარბაზული ეკლესიის მოკლე ისტორია.

ახალგორის ღვთისმშობლის ეკლესია (ახალგორის რ-ნი)

დ.ახალგორი. ღვთისმშობლის ეკლესია //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-IV.-თბ.,2008.-გვ.14. გვიანი სუა საუკუნეების, გეგმით წაგრძელებული სწორკუთხა , ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიის გარეგნული ფორმების, სამშენებლო მასალისა და რელიეფურ გამოსახულებათა მოკლე აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს ეკლესიის გეგმა.

ახალგორის წმ. მარინეს სახ. ეკლესია

1.დ.ახალგორი. წმინდა მარინეს ეკლესია //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.13. გეგმით მართკუთხა მოხაზულობის (ადგილი "ტახტაბანი") დარბაზული ტიპის, ძლიერ დაზიანებული ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ახლავს გეგმის ფრაგმენტი. 2.ახალგორის წმ. მარინეს ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.72.

ახალდაბა (ბორჯომის რ–ნი)

1.ახალდაბის ციხე// გოგოლაძე თ. ბორჯომის ხეობის ისტორიული და ხუროთმოძღვრული ძეგლები (გზამკვლევი).–თბილისი.,2014.–გვ.9–13 ახალდაბის ციხის ისტორიული და სტრატეგიული მნიშვნელობა. ციხის ფოტო იხ. გვ.195.

ახალდაბა (მცხეთის რ-ნი)

ახალდაბა //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.270. სოფ. ახალდაბის ნანგრევების სახით შემორჩენილი წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის აღწერილობა.

ახალდაბის ეკლესია (ზუგდიდის რ-ნი)

ახალდაბის მთავარანგელოზის მიქაელის ეკლესია //გაბისონია პ. სოფელ ჭკადუაშის ეკლესიები.-თბ.,2007.-გვ.3-8. მთავარანგელოზ მიქაელის სახ. ეკლესიის ვრცელი ხუროთმოძღვრული დახასიათება, წარწერები, ისტორია. მოხსენიებულნი არიან:ნიკო დადიანი, ისტორიკოსები:ო. სოსელია, შ. ბურჯანაძე, გ. ჩუბინაშვილი, აკ. ჭანტურია, მღვდელი ზოსიმე ალშიბაია, ხატმწერი პეპუ მეუნარგია.

ახალი ათონი (გუდაუთის რ-ნი)

1.ახალი ამბები //დროება.-1880.-N151(17 ივლ.).-გვ.2. ახალი ათონის სიმონ კანანიტის მონასტრის დაარსება. 2.ახალი ათონის მონასტერი //ცნობის ფურცელი. სურ. დამ.-1902.-N47(30 ივნ.).-გვ.2-3. მონასტრის სამი სურათი. 3.დღიური //დროება.-1876.-N11(30 იანვ.).-გვ,2. ახალი ათონის მონასტრის აგების ისტორია. 4.მოგზაურობა მისი მაღალ ყოვლად უსამღვდელოესობის პავლესი. საქართველოს ექსარხოსისა თბილისიდამ ბიჭვინტამდი და ძველი ბიჭვინტის სობორის კურთხევა //მწყემსი.-1885.-N18.-გვ.7-9.,N19.-გვ.2-4. ახალი ათინის სიმონ კანანელის მონასტრის დაარსების ისტორია, ბერთა და მორჩილთა მოღვაწეობა. 5. აფახაზეთის მატერიალური კულტურის ძეგლები და ეპოგრაფიკა (IX-XV სს.). ანაკოფიის ძეგლები (ახალი ათონი) //მიბჩუანი თ. აფხაზეთი. ნაწ.I.-თბ.,2003.-გვ.200-202. მოკლე ცნობები ივერიის მთაზე ნანგრევების სახით შემორჩენილი ანაკოფიის ციხისა და ტაძრის შესახებ. 6.ნარკვევები //ივერია.-1902.-N97(9 მაისი).-გვ.3. რეცენზია ნ.პ. კონდაკოვის წიგნზე "Памятники христианского искуства на Афоне" ჟურნალ "Кавказский вестник"-ში. 7.შინაური ქრონიკა //დროება.-1884.-125(12 ივნ.).-გვ.2. ახალი ათონის წარწერების შესახებ. 8.წმ.მოციქულის სიმონ კანანელის ტაძარი აფხაზეთში //მწყემსი.-1893.10.-გვ.5-8. ანაკოფიის მოკლე ისტორია, სიმონ კანანელის სახელობის ეკლესიის აღწერილობა, შემორჩენილი მხატვრობის მიმოხილვა. 9.აფხაზეთი ახალი ათონი //ყაუხჩიშვილი თ. საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004.-გვ.67-73. სიმონ კანანელის ტაძრის IX-X საუკუნეების ბერძნული წარწერების ანალიზი. 10.ყაუხჩიშვილი თ. ბერძნული წარწერები საქართველოში.-თბ.,1951.-გვ.16-21. 11.ჩაძირული ქალაქების საიდუმლო //სოფლის ცხოვრება.-1961(14 დეკემბერი). სოხუმისა და ახალი ათონის მახლობლად ჩატარებული გათხრების შედეგები. 12.ახალი ათონის მონასტერი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა. აფხაზეთი.ტ.I.-2007.-გვ.28-29. 1875 წელს ათონის მთიდან (საბერძნეთი) მოსული ბერების მიერ თანამედროვე ახალი ათონის ტერიტორიაზე , ივერიის მთაზე დაარსებული წმინდა პანტელეიმონის სახელობის ტაძრის შესახებ. ტექსტს ერთვის კომპლექსის საერთო ხედის ფოტო. ტექსტი ქართულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე. 13.ახალი ათონი //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.341. მონასტრის მოკლე ისტორია. ტექსტი ქართულ და ინგლ.ენებზე. დართული აქვს ტაძრის ორი ფოტო. 14/Пачулиа В. Новый Афон. Историко-культурный очерк.-1973.-с.59 с илл. 15.ახალი ათონის მონასტერი //აფხაზეთი:[ფოტოალბომი].-2016.,თბ.-გვ.30-33. მოკლე ისტორია და არქიტექტურული აღწერილობა. 16.წმ. პანტელეიმონის ტაძარი //გრძელიშვილი ნ. რელიგიური ტურიზმი.-თბ.,2018.-გვ.246. 17.ახალი ათონის მონასტერი //გრძელიშვილი ნ. რელიგიური ტურიზმი.-თბ.,2018.-გვ.246.

ახალი ნავარძიევი (ასპინძის რ-ნი)

გაფრინდაშვილი გ. ახალი ნავარძიევის წარწერა //მეცნიერება და ტექნიკა.-1953.-№9.-გვ.35-36. ვარძიის ქვაბულში - ახალ ნავარძიევში აღმოჩენილი მეთერთმეტე საუკუნის წარწერის მიმოხილვა.

ახალი ხატი

იხ. მატანი (ახმეტის რ-ნი)

ახალიკის ეკლესია (წალკის რ-ნი)

Такайшвили Е. Археологические экскурсии, разыскания и заметки. Вып.IV.-Тифл.,1913.-с.14-15 с илл. Предмет описания старая грузинская церковь Св. Николая в сел. Ахалык, возобнвленная в 30-х годахв XIX в. 2.Ахалык [ახალიკის ეკლესია] //თაყაიშვილი ექ. თხზულებანი ტ. 5.-თბ., 2018.-გვ. 232-233.

ახალკაცას ეკლესია

ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-1992.-გვ.115. მოხსენიებულია ახალკაცას ეკლესია.

ახალსოფელი (ხაშურის რ-ნი)

ნამოსახლარი და მაცხოვრის ეკლესია //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.425. მოკლე ცნობა სოფ.ახალსოფლის სამხრეთით აღმოჩენილი ნასახლარისა და მის ტერიტორიაზე შემორჩენილი , დარბაზული ტიპის, გვიანდელი ფეოდალური ხანით დათარიღებული მაცხოვრის სახ. ეკლესიის ნანაგრევების შესახებ.

ახალსოფლის ეკლესია (თეთრიწყაროს რ-ნი)

1.ახალი სოფლის ეკლესია ; სტელის ფრაგმენტი //ქართული წარწერების კორპუსი.I.:აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველო.-თბ.,1980.-გვ.139-140; გვ.258-259. რეზ.რუს.ენაზე. სოფ. ახალსოფელის მდებარე ძველი ეკლესიის ასომთავრული წარწერის ანალიზი. მოხსენიებულნი არიან: ბაგრატ III და დედოფალი გურანდუხტი. 2.ახალსოფელი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.285. სოფ. ახალსოფლის XI საუკუნის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. სასაფლაოზე აგებული ღვთისმშობლის პატარა ეკლესიისა და სოფლის მახლობლად ნანგრევების სახით შემორჩენილი კვირაცხოვლის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.ახალსოფლის პეტრე-პავლეს ეკლესია //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა 2014-2015.-თბ.,2015.-გვ.23.

ახალსოფლის ეკლესიები

იხ. ბზიანი (მცხეთის რ-ნი)

ახალუბანი (გორის რ-ნი)

ახალუბნის ახალი ჯვრის ეკლესია //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობ.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.48. სოფ. ახალუბნის განაპირას მდებარე XIX საუკუნით დათარიღებული ახალი ჯვრის ეკლესიისა და სამრეკლოს აღწერილობა.

ახალუბანი (მცხეთის რ-ნი)

ახალუბანი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.271. სოფ. ახალუბნის ღვთისმშობლის სახ. დარბაზული ეკლესიისა და მხედრული წარწერის შესახებ.

ახალქალაქი (კასპის რ-ნი)

1.ახალქალაქი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.287. სოფ. (ყოფილი წითელქალაქი) ახალქალაქში შემორჩენილი ღვთისმშობლისა და წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიებისა და ციხე-გალავნის აღწერილობა. 2.ახალქალაქი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.140-141. მოკლე ისტორიული მიმოხილვა ახალქალაქის შესახებ; ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის კომპლექსისა (დარბაზული ეკლესია, სათავსი, სამრეკლო, ციხე-გალავანი, კოშკი)და წმინდა თევდორეს სახელობის დარბაზული ეკლესიის ვრცელი ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოცემულია ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის კომპლექსის გეგმა, კოშკის საერთო ხედის ფოტო. 3.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. თეძმის ხეობა.-თბ.,1959.-გვ.14-15. სოფ. ახალქალაქის ტაძრის ისტორია, წარწერების მოკლე ანალიზი. 4.

ახალშენი (კასპის რ-ნი)

1.ახალშენი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.290. სოფ. ახალშენის XVI-XVII საუკუნეების წმინდა გიორგის სახელობის დარბაზული ტიპის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. 2.ახალშენი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.142. სოფ. ახალშენის გვიანდელი ფეოდალური ხანით დათარიღებული წმ. გიორგის სახელობის დარბაზული ეკლესიის აღწერილობა.

ახალშენის ეკლესია (ხულოს რ-ნი)

1.ახალშენის ფერისცვალების სახელობის ტაძარი //ლეკვეიშვილი ს. მოქმედი მართლმადიდებლური ტაძრები აჭარაში.-ბათუმი,2001.-გვ.62-63. ტაძრის აგების მოკლე ისტორია. 2.გორგილაძე მ. სოფელს ტაძარი შეემატა //საქართველოს რესპუბლიკა.-1997.-11 სექტემბერი. ფერისცვალების სახ. ეკლესიის გახსნა სოფ.ახალშენში. 3.ახალშენის ფერისცვალების სახელობის ტაძარი //პონტოელი ბერძნები აჭარაში წარსული და თანამედროვეობა.-ბათუმი.,2017.-გვ.112-119. ახალშენის ბერძნული ეკლესიის მშენებლობის ისტორია და თანამედროვე მდგომარეობა.

ახალციხე (კასპის რ-ნი)

1.ახალციხე //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.291. მდ. თეძმის ხეობაში, სოფ. ახალციხის ერთნავიანი ეკლესიისა და XVII საუკუნის ციხის ნანგრევების აღწერილობა. 2.ქართული ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები XVI-XVIII საუკუნეებში ციხეები: ახალციხე (თეძმის ხეობა) //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.277-278. მდ.თეძმის მარჯვენა მხარეს აგებული , გეგმით "ციხე-გალავნის" ციხის გეგოგრაფიული სივრცის, ცილინდრული კოშკებისა და გალავნის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (სურ.104; ტაბ.94). 3.ახალციხე //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.142. სოფ.ახალციხის1868 წელს აგებული დარბაზული ეკლესიის, ზედაჯვრის, კვირაცხოვლის სახ. ეკლესიების ვრცელი ხუროთმოძღვრული დახასიათება, ძლიერ დაზიანებული მოხატულობის ფრაგმენტების ანალიზი, მინაშენების აღწერილობა. 4.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. თეძმის ხეობა.-თბ.,1959.-გვ.18-19. მოკლე ცნობები ნანგრევების სახით შემორჩენილი სოფ.ახალციხეში დაცული კვირაცხოველის, ოძისის მთავარანგელოზის, მუხურის წმ. გიორგისა და იოანე ნათლისმცელის სახელობის ძველი ეკლესიების შესახებ.

ახალციხის ეკლესიები

1.ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.,1992.-გვ.182-189. ახალციხის მართლმადიდებლური წმ. მარინეს სახელობის, ქართული კათოლიკური სკარდოს (პატრებიანთ) და სურპ-სტეფანეს სახელობის ეკლესიების ხუროთმოძღვრული დახასიათება, სიძველეთა აღწერილობა. 2.ქტიტორულ რელიეფი ახალციხიდან //რჩეულიშვილი ლ. ქართული ხელოვნების ისტორიის ნარკვევები.-თბ.,1994.-გვ.105.-115. ახალციხის რაბათის მიდამოებში, კათოლიკეთა ეკლესიის ნანგრევებთან მიკვლეულ ფილაზე გამოკვეთილი ქტიტორული სცენის აღწერილობა. 3.ჯანაშვილი მ. მესხეთი.-თბ.,1915.-გვ.21-22. ახალციხის ახლოს მდებარე დედათა მონასტრის ხუროთმოძღვრული ანალიზი. 4. კათოლიკეთა ეკლესია //ჭიჭინაძე ზ. სამცხე-საათაბაგო.-ტფ.,1905.-გვ.11-15. 1540 წელს აშენებული წმ. სავარდისის (ახალციხის), XIII საუკუნის ჯვრის ეკლესიისა და იოანე ნათლისმცემლის სახელობის ეკლესის მოკლე ისტორია, საეკლესიო ნივთების მიმოხილვა, საერთო აღწერილობა. 5.ახალციხის. ტაო–კლარჯეთისა და ლაზეთის ეპარქია: რაბათის წმ. მარინეს მონასტერი (დედათა) //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.–თბ.,2005.–გვ.27–28; ახალციხის ღვთისმშობლის მიძინების მონასტერი (დედათა) //იხ. იგივე ნაშრომი.–გვ.28. ძეგლის დაარსება, სარესტავრაციო სამუშაოები, სამონასტრო მოღვაწეობა–ზოგადი მიმოხილვა. მოხსენიებულნი არიან: ეპისკოპოსი თევდორე(ჭუაძე), მღვდელი ალექსანდრე გალდავა, მღვდელმონაზონი ლუკა (კოლჩაკოვი); მონაზონი ნატალია (ქაფიანიძე), ეპისკოპოსი სერგი (ცეკურიშვილი). ტექსტს ახლავს წმ.მარინეს მონასტრის ფოტო. 6.ბავრელი ს. რაბათის ეკლესია //ჯვარი ვაზისა.-1906.-N16. რაბათის ეკლესიის ნანგრევების აღწერილობა. 7.რაბათის ციხე //გედენიძე ი. საქართველო- რასაც არწივები ხედავენ.-თბ.,2018.-გვ.156-157.ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე.

ახატელი (თელავის რ-ნი)

1.სოფ. ახატელი //ბარნაველი თ. კახეთის ისტორიული ძეგლების წარწერები.-თბ.,1961.-გვ.34-35. სოფ. ახატელში მდებარე "ღვთაების " ეკლესიის XVIII საუკუნის წარწერების ანალიზი. 2.ბერიძე ვ. XVI-XVIIII საუკუნეების ქართული საეკლესიო ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1994.-გვ.148-149. ახატელის "ღვთაების" ეკლესიის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება.

ახაშენის ეკლესია (ასპინძის რ-ნი)

1.ჩუბინაშვილი ნ. საურმაგის-ძის ნიღვარაის ქტიტორული რელიეფი ჯავახეთის ახაშენიდან //ქართული ხელოვნება.-1959.-N5.-გვ.135-154. სოფ.ახაშენში შემონახული დარბაზული ტიპის ეკლესიის აღწერილობა. 2.ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში .-თბ.,1992.-გვ.105-106. მოკლე ცნობები ახაშენის ერთნავიანი ეკლესიისა და წარწერების შესახებ. 3.Габашвили Ц. Ахашени: (Церковь начала XI века) //Габашвили Ц. Вардзия.-Тб.,1957.-с.39. 4.Джанбурия Г. Милитаури К. и др. Вардзия. Путеводитель.-Тб.,1957.-с.39 с илл. 5.Материалы по археологии Кавказа. Вып.XII.-М.,1909.-с. 7-8 с илл. 6.Шмерлинг Р. Малые формы в архитектуре средневековой Грузии.-Тб.,1962.-с.109 с илл. и с табл. 7.ახაშენი //ნათენაძე ნ. მესხი მელექსე.-თბ.,2018.-გვ.292.

ახბულახი (თეთრიწყაროს რ-ნი)

კათოლიკეთა ეკლესია //ჭიჭინაძე ზ. სამცხე-საათაბაგო.-ტფ.,1905.-გვ.125-126. ღვთისმშობლის მიძინების ეკლესიის მოკლე აღწერილობა.[დღევანდელი თეთრიწყაროს თათრული სახელწოდება.მეფის რუსეთის მმარეთველობის დროს ეწ."ბელი კლიუჩი").

ახიელის ციხე (დუშეთის რ-ნი)

1.მაკალათია ს. ხევსურეთი.-თბ.,1984.-გვ.117-121. ახიელის (ხარის) ციხის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ახლავს ფოტო. 2.ახიელი //საქართველ:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.299. სოფ. ახიელის კოშკის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.ქართული ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები XVI-XVIII საუკუნეებში პირამიდული კოშკები: ახიელი //ზაქარაია პ. ქართული ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.451-454. პირიქითა ხევსურეთში მდებარე, ცისკარაულთა საგვარეულო კოშკის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ახლავს სურ.206-208. 4.ახიელი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.223-224. სოფ.ახიელის ბათაკათ ციხე-სახლის, ნასოფლარ ციხებნის, ხარათ ციხის შემორჩენილის ნანგრევების აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს ხარათ ციხის კოშკის გეგმები სართულების მიხედვით.

ახიზის ციხე (თურქეთი)

1.ალექსიძე ნ. ხოშტარია დ. ახალი ცნობები ტაო-კლარჯეთის სიძველეთა შესახებ //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1991.-N1.-გვ.117-161. ცნობები ახიზის ციხის შესახებ. 2.ახიზის ციხე //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.299. მდინარე არტანუჯის ნაპირზე აგებული ახიზის ციხის მოკლე აღწერილობა. მოხსენიებულია ვახტანგ გორგასალი. 3.გუგუნავა ა. მოგზაურობა ისტორიულ სამხრეთ საქართველოში.-თბ.,1996.-გვ.22. მოკლე ცნობა ვახტანგ გორგასალის მიერ V საუკუნეში აგებული ციხის ისრტორიისა და თანამედროვე მდგომარეობის შესახებ. 4.ახიზის ციხე //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.132. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 5.ახიზის ციხე//იმოგზაურე ტაო–კლარჯეთში.–თბ.,2014.–გვ.38–39. ახიზის ციხის ისტორიული მნიშვნელობა. ტექსტს ახლავს ფოტოები. 6.ახიზა //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.3.-თბ.,2021.-გვ.28-29.

ახმაჯის კოშკი (ახალგორის რ-ნი)

სოფ.ახმაჯი, კოშკი //შიდა ქართლი. ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.25. მოკლე ცნობა ფლეთილი და რიყის ქვით ნაგები კოშკის შესახებ.

ახოს მეჩეთი (ქედის რ-ნი)

ჭიჭილეიშვილი მ. მეჩეთების მხატვრულ-არქიტექტურული თავისებურებანი //ქართველის მუსლიმები თანამედროვეობის კონტექსტში.-ბათუმი.-2010.-გვ.454. მოკლე ინფორმაცია ორნამენტული მორთულობის შესახებ.

ახპატის ეკლესია (სომხეთი)

ჭიჭინაძე ზ. სამხრეთ საქართველო //ჟ."მოგზაური".-1901.-ნ2.-გვ.172-182. აღნიშნულია, რომ ახპატიოს ეკლესია აგებულია ვახტანგ გორგასალის მიერ, ვრცელი, გუნბათიანი; XV საუკუნიდან მიითვისეს სომხებმა. 2.ახპატი და სანაინი //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.7.-თბ.,2021.-გვ.56-61. ეკლესიის საკურთხევლს ქართულ-სომხური წარწერები; ქართველ მეფეთა და დედოფალთა სადიდებელები; სოხურ-ქართული ეპიტაფიები."ხოლო არს ახპატი და სანაინი მეფეთა ქართველთაითა აღშენებული"-ვახუშტი ბაგრატიონი. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა.

ახტალა (სომხეთი)

1. ახტალის მონასტერი //ბერძენიშვილი დ. ნარკვევები.-თბ.,2005.-გვ.197-217. სამონასტრო კომპლექსის (წმინდა გიორგის, სამებისა და ღვთისმშობლის სახელობის ჯვარგუმბათოვანი ტაძრების) ხუროთმოძღვრული დახასიათება და წარწერების ანალიზი. 2.XII საუკუნის ქართული კედლის მხატვრობა //ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1971.-გვ.261-263. ახტალის ტაძრის პირველი ფენის მოხატულობის ანალიზი. 3.ახტალა //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.30. ახტალის მონასტრის ისტორია, ხუროთმოძღვრული დახასიათება, შემორჩენილი წარწერებისა და ფრესკების ანალიზი. 4.ახტალის მონასტერი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.109. მოკლე ცნობები დღევანდელი სომხეთის ტერიტორიაზე მდებარე XIII საუკუნის ძეგლის , ახტალის ჯვარგუმბათოვანი ტაძრის შესახებ. 5.ახტალა //ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.155. სომხეთის ტერიტორიაზე (ძველი სომხითი)ნაგები XIII საუკუნის ტაძრის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა და ორნამენტების თავისებურებათა დახასიათება. ტექსტს დართული აქვს ტაძრის ფოტოები (ტაბ.162,163). 6.გურგენიძე ი. სად. ახტალა //ცნობის ფურცელი.-1901.-N1584(17 სექტ.).-გვ.1-2. ახტალის ქართული ეკლესიის მოხატულობისა და წარწერების შესახებ. 7.ახტალის მხვთის მშობლის მონასტერი //ცნობის ფურცელი.-1898.-N492(25 მარტი).-გვ.2. ახტალის ტაძრის მდგომარეობის გამო. 8.გიულდენშტედტის მოგზაურობა საქართველოში.-თბ.,1962.-გვ.77. ახტალის მონასტრისა და მისი შემოგარენის აღწერილობა. 9.შმერლინგი რ. ახტალის მთავარი ტაძრის როგორც საქართველოსა და სომხეთის მომიჯნავე ძეგლის დახასიათების საკითხისათვის //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის საზოგადოებრივ მეცნიერებათა განყოფილების XI სამეცნიერო სესია 1943 წლის 26, 27 და 28 აპრილი. მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები.-თბ.,1943.-გვ.10-11. ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, დათარიღება, ისლამური და სომხური ელემენტები, ტაძრის ქართული არქიტექტურული ხასიათი. 10. ახტალა //ყაუხჩიშვილი თ. საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004.-გვ.245-250. ღვთისმშობლის სახ.ტაძრის საკურთხეველსა და კედლებზე შემორჩენილი ბერძნული წარწერების ვრცელი პალეოგრაფიულ-ენობრივი ანალიზი. 11.ყაუხჩიშვილი თ. ბერძნული წარწერები საქართველოში.-თბ.,1951.-გვ.351-362. ტაძრის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება, ბერძნული ფრესკული წარწერების ვრცელი აღწერილობა და პალეოგრაფიულ-ენობრივი ანალიზი. მოხსენიებულნი არიან: შ.ამირანაშვილი, რ.შმერლინგი. 12.XII საუკუნის ბოლოსა და XIII საუკუნის პირველი მესამედის ხუროთმოძღვრება: ახტალა //ზაქარაია პ. ქართული ხუროთმოძღვრება XI-XIII სს.-თბ.,1990.-გვ.131-146. ძეგლის შესახებ არსებული ისტორიული წყაროებისა და სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა, დათარიღება, არქიტექტურულ-მხატვრული ანალიზი. ტაძრის ამგებად დასახელებულია ივანე მხარგრძელი (XIII ს.). მოხსენიებულნი არიან: მემატიანე ჯუანშერი, ვახუშტი ბატონიშვილი, ნ.ბერძენიშვილი, შ.ამირანაშვილი, ნ.ტოლმაჩევსკაია, სტეფანოზ ორბელიანი, სომეხი ისტორიკოსი კირაკოს განძელი. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა (სურ.35-36; ტაბ.XLVII-LII/2). 13.ზაქარაია პ. XII-XVIII საუკუნეების ქართული ცენტრალურ გუმბათოვანი არქიტექტურა.წ.I.-თბ.,1978.-გვ.193-225. სომხეთის ტერიტორიაზე მდებარე ახტალის გუმბათოვანი ტაძრის აღწერილობა და არქიტექტურულ-მხატვრული ანალიზი. 14.ახტალა //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.277-278. სომხეთში, თურმანანის რაიონში მდებარე, XIII საუკუნის ჯვარ-გუმბათოვანი ტიპის მონასტრის მორთულობის აღწერილობა. ტექსტი ქართულ და ინგლ. ენებზე. დართული აქვს საერთო ხედის ფოტო. 15.ჭიჭინაძე ზ. სამხრეთ საქართველო //მოგზაური.-1901.-N2.-გვ.172-182. ახტალის ტაძრის მოკლე აღწერილობა. 16.Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.-М.,1963.-с.218-219 с табл. 17.Амиранашвили Ш. история грузинского искусства.Т.1.-М.,1950.-с.190-191 с илл. 18.Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.-М.,1963.-с.274 с табл. 19.Бакрадзе Дм. Кавказ в древних памятниках христианства //Записки Общества любителей кавказской археологии.-1875.-с.19-177. 20.Монастырь Ахтала //Ж. "Кавказская старина".-Тифл.,1872.-N1.-с.20-24. 21.Беридзе В. Некоторые аспекты грузинской купольной архитектуры со второй половины X в. до конца XIII в. Доклад на международном симпозиуме по грузинскому искусству в г. Бергамо (Италия) 29.II.1974.-Тб.,1976.-с.52.- с илл. 22.Иоселиани П. Путевые заметки от Тифлиса до Ахталы.-1850.-38 с. //Закавказский вестник.-1850.-№16-18. 24.Исарлов Л. По пути на Ахталы //Исарлов Л. Письма о Грузии.-1899.-с.87-103. 25.Толмачевская Н. Фрески древней Грузии.-Тифл.,(Б.Г.).-с.15; с.43-44. 26.Сидоров В. Кавказ. Путевые заметки и впечатления.=СПБ.,1897.-с.201. 27.Северов Н. Памятники грузинского зодчества.-М.,1947.-с.183 с илл. 28.Освещение храма в Ахталинском монастыре //Прибавление к "Духовному вестнику" грузинскаго Экзархата.-Тифл.,1903.-N4.-с.5-7. 29.Гагарин Г. Собрание византийских, грузинских и древнерусских орнаментов и памятников архитектуры.-1897. Альбом. 30.Гомелаури И., Кениа Р. Каталог проектов, обмеров и рисунков академика архитектуры Н. Северова //Ars GeorgicaСерия В. Вопросы нового и советского искусства.-1964.-№6.-с.173. Список рисунков крепости в Ахтала, выполненным академиком архитектуры Н.П. Северовым. 31.Путеводитель к выставке древне-грузинской архитектуры.-Тифл.,1935.-с.23 с илл. 32.Цинцадзе В. Архитектурный ансамбль "Сохастери" //Ars Geopgica. Разыскания Института истории грузинского искусства им. Г.Н. Чубинашвили. Серия А.-1979.-№8.с.29-45. 33.ახტალის ტაძარი //გრძელიშვილი ნ. რელიგიური ტურიზმი.-თბ.,2018.-გვ.208-209. 34.ახტალის ქართული ტაძარი //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.7.-თბ.,2021.-გვ.26-33. ღვთისმშობლის ეკლესიის ისტორია, არქიტექტურა, ჩუქურთმა, წარწერები, მოხატულობა.

ახშანი (ახმეტის რ-ნი)

1.ახშანი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.307. სოფ. ახშანის მახლობლად მდგარი VI საუკუნის ხუროთმოძღვრული კომპლექსის აღწერილობა. 2.სოფ.ახშანის ტერიტორიაზე მდებარე ძეგლების: გორისჯვრის ეკლესიის (კომპლექსი, შედგება IX საუკუნის ეკლესიის, XV-XVI საუკუნეების სამლოცველოს, ნანგრევებად ქცეული რამდენიმე ნაგებობისა და ფრაგმენტების სახით შემორჩენილი გალავნისაგან), ეკლესიის (მდებარეობს სოფლის ვენახებში, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, ძლიერ დაზიანებულია), წმ. ელიას სახ. ეკლესიის (დათარიღებულია გვიანდელი შუა საუკუნეებით, მდებარეობს სოფლის სასაფლაოზე, დარბაზული ტიპის), ქორუბნის ეკლესიის (დგას სოფლის სამხრ.-ით, დარბაზული ტიპის, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს)და XVIII საუკუნეების , გეგმით წრიული კოშკის ვრცელი ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა. 3.[ფურცელაძე ბესარიონ]მეთვალყურე. სოფ. ახშანი (თელავის მაზრა), აპრილის 24 //გაზ. ”დროება”.-1885(12 მაისი).-N99.-გვ.3. მოკლე ცნობა წმ. გიორგის სახ. ტაძრისა და ტაძარ ”საჩენის” შესახებ. 4.ი.ს.დ. გორის-ჯვარის ეკლესია და მისი ისტორიული ნაშთები //მწყემსი.-1885.-N1.-გვ.6-8.