:: მუზეუმები :: მამარდაშვილის ციფრული ბიბლიოთეკა

საქართველოს ისტორიულ ძეგლთა ბიბლიოგრაფიული ლექსიკონი - ბ

საქართველოს ისტორიულ ძეგლთა ბიბლიოგრაფიული ლექსიკონი - ბ

დასახელება		წყარო
ბაბანეური (ახმეტის რ-ნი)		ბაბანეური //საქერთველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.სოფ.ბაბნეურის ღვთაების სახ. ეკლესიის (დარბაზული ტიპის, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს), სამხ.-აღმ.-ით, ტყეში აგებული ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის (განეკუთვნება გვაინდელ შუა საუკუნეებს), სამხ.-აღმ.-ით ნაგები წამებულის სახ. ეკლესიისა (განეკუთვნება XIX საუკუნეს, რესტავრირებულია 1980 წელს)და წმ. მარინეს სახ. ეკლესიის (დგას სოფ. დას.-ით, ნატეხია ნატეხი ქვიშაქვით, დარბაზული ტიპისაა) მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა.
ბაბის ეკლესია (ხარაგაულის რ-ნი)		ბაბის წმინდა გიორგის სახელობიას ეკლესია //ვეფხვაძე ი. ხარაგაული.-ქუთაისი.-2010.-გვ.102. დარბაზული ტიპის, ნახევარწრიული აფსიდით, წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. მოცემულია ძეგლისა და მისი ფრაგმენტების ფოტოები, აქ მოღვაწე საეკლესიო პირების ნუსხა.
ბაგა (დუშეთის რ-ნი)		ბაგა //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.224. სოფლის სამხრ.-დას.-ით, ფერდობზე , გვიანდელ შუა საუკუნეებში აგებული დარბაზული ტიპის წმ. ნიკოლოზის სახ. ეკლესიისა და სოფლის ჩრდ.-ით, სასაფლაოზე აშენებულიმ გვიანდელი შუა საუკუნეების ჯაჭველ წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის ხუროთმნოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს ეკლესიების გეგმები.
ბაგინეთი		იხ. არმაზციხე (მცხეთა)
ბაგინის კოშკი (ახალგორის რ-ნი)		1.ბაგინი //სქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.314. ქსნის ხეობაში მდებარე XVI-XVII საუკუნეების ძეგლის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.XVI-XVIII საუკუნეების სიმაგრეები კოშკები: ბაგინი //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უჩველესი დროიდან XVIII სს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.423-425. ძეგლის მდებარეობა და დახასიათება. 3.ზაქარაია პ. ლენინგორის რაიონი.-თბ.,1981.-გვ.11. სოფ. ბაგინის მატერიალური ძეგლების მოკლე აღწერილობა. 4.კოშDკები: ბაგინი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.165. ქსნის ხეობაში, სოფ.ბაგინში შემორჩენილი სათვალთვალო კოშკის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ახლავს ბაგინის კოშკის ფოტო. 5.ზაქარაია პ. ქსნის ხეობის ციხესიმაგრეები //საქართველოს მუზეუმის მოამბე.XVI-B.-1950.-გვ.189. სათვალთვალო კოშკის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. 6.ქსნის ხეობა ფოტომეგზური.- თბ.,2006.-გვ.31. კოშკის მდებარეობა და მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. დართული აქვს ძეგლის ფოტო. 7.სიმაგრეები. ბაგინი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ქალაქები და ციხეები.-თბ.,1973.-გვ.151. სოფ.ბაგინის განაპირას აღმართული ციხის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ერთვის ტაბ.50. 7.ქართული ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები პირამიდული კოშკები: ბაგინი //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.423-425. სადაზვერვო კოშკის გადარჩენილი ოთხი სართულის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (სურ.188; ტაბ.147). 8.კოშკები: ბაგინი //ზაქარაია პ. სამშობლოს გუშაგები.-თბ.,1965.-გვ.193. მოკლე ცნობა ძეგლის შესახებ.
ბაგრატის ტაძარი (ქუთაისი)		1.ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1961.-გვ.236-238. ქუთაისის ბაგრატის ტაძრის ისტორია, ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ქუთაისი, ბაგრატის ტაძარი //ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.52-53; გვ.133. "მატიანე ქართლისაი" ბაგრატის ტაძრის შესახებ. მშენებლობის ეტაპები. მოხსენიებულია ტაძრის რესტავრაციის პროექტის ავტორი და ხელმძღვანელი ვ.ცინცაძე. მოცემულია ტაძრის ზომები. ტექტს დართული აქვს ტაძრის გეგმა და ფოტოები (ტაბ.82-85). 3.გორგაძე ს. ბაგრატის ტაძარი.-თბ.,1911. ბაგრატის ტაძრის აღწერილობა: ძეგლის მნიშვნელობა, ისტორია, ნაგებობის გეგმა. 4.ერემეიშვილი ი. ბაგრატის ტაძრის მოჭირნახულე //ქუთაისი.-1984(1აგვ.). მოთხრობილია ქუთაისში მოღვაწე ბულგარელ სტოიანოვზე, რომელსაც დიდი წვლილი მიუძღვის ბაგრატის ტაძრის შესწავლის, დაცვისა და აღდგენის საქმეში. 5.მოსულიშვილი ჰ. ბაგრატის ტაძრის კომპოზიციის აგებულების კანონზომიერებანი //ძეგლის მეგობარი.-1979.-N52.-გვ.41-49. ბაგრატის ტაძრის შედარება ახალი იშხნისა და ოშკის ტაძრებთან. 6.ჩაკვეტაძე დ. ძეგლი უქიმერიონზე.-თბ.,1964. ქუთაისის კათედრალური ტაძრის-ბაგრატის ისტორია, მხატვრული ანალიზი. მოხსენიებულია ტაძრის შესახებ არსებული საეკლესიო საბუთები და ცნობილ ისტორიკოსთა თუ გეოგრაფ-მოგზაურთა გადმოცემები. აღნიშნულია ტაძრის უკან მდებარე ძველის ციხესიმაგრე. ტექსტს ერთვის ფოტოები. 7.ჩუბინაშვილი გ. ქართული ხუროთმოძღვრება საშუალო საუკუნეებში და მისი სამი მთავარი კათედრალი //"არილი".კრ.-თბ.,1925.-გვ.107-126. ბაგრატის ტაძრის ხუროთმოძღვრული და არქიტექტურული დახასიათება. 8.ცინცაძე ვ. ბაგრატის ტაძრის დიდებულ ნანგრევებთან //ძეგლის მეგობარი.-1964.-N1.-გვ.25-29. ბაგრატის ტაძრის აღდგენა-კონსერვაციისათვის ჩატარებული სამუშაოების შესახებ. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 9.ცინცაძე ვ. ბაგრატის ტაძარი.-თბ.,1964. ბაგრატის ტაძრის დახასიათება და რეკონსტუქციის გეგმა. 10.განვითარებული ფეოდალიზმის არქიტექტურა (X-XIV სს.):ბაგრატის ტაძარი //ციციშვილი ირ. ქართული არქიტექტურის ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.60-61. ბაგრატის ტაძრის მოკლე არქიტექტორული დახასიათება და ცნობები აგებისა და მისი დანგრევის შესახებ. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.XXII.სურ.2; ტაბ.XXIII. ნახ.1-9). 11.ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1971.-გვ.230-233. ქუთაისის კათედრალური ტაძრის ისტორია, გეგმა, არქიტექტურული ფორმები და ფასადთა გაფორმების დეტალები. 12.ბაგრატის ტაძარი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის სახელმწიფო პროგრამა 2004-2005 წწ..-ტბ.,2006.-გვ.81-83. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ხუროთმოძღვრული და საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევის შედეგები. 13.ბაგრატის ტაძარი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.132. ცნობები ბაგრატის ტაძრის ხუროთმოძღვრული და მხატვრული ფორმების შესახებ. 14.ბაგრატის ტაძარი //ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება (დამხმარე სახელმძღვანელო).-თბ.,1981.-გვ.43-45. ქუთაისში, უქიმერიონის მთაზე აგებული ბაგრატის ტაძრის აღწერილობა, შიდა ფასადი, დათარიღება.მოხსენიებულია მეფე ბაგრატ III. 15.ბაგრატის ტაძარი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.321. X-XI საუკუნეების ძეგლის - ბაგრატის ღვთისმშობლის სახ. ტაძრის ხუროთმოძღვრული დახასიათება და წარწერების ანალიზი. 16.ბაგრატი //ნაკაშიძე ლ. საქართველოს საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.91. მოკლე ცნობები ძეგლზე ქართულ და ინგლისურ ენებზე. 17.ბერიძე ვ. ბაგრატის ტაძარი //დროშა.-1987.-N4.-გვ.12. მოკლე ცნობები ტაძრის ისტორიისა და მხატვრული ღირებულების შესახებ. 18.ბერიძე ვ. ხელოვნება (X-XII სს.) //საქართველოს ისტორიის ნარკვევები.-თბ.,1979.-გვ.479-480. მოკლე ცნობები ბაგრატის ტაძრის ხუროთმოძღვრებისა და დეკორატიული გაფორმების შესახებ. 19.ბოცვაძე ხ. და სხვ. ბაგრატის ტაძარი //ბოცვაძე ხ. და სხვა.-ქუთაისი.-1960. გზამკვლევში აღწერილია ბაგრატ III-ის დროს აგებული ტაძრის შესახებ. 20.ბოჭორიძე გ. იმერეთის ისტორიული ძეგლები.-თბ.,1995.გვ.125-126. ბაგრატის ტაძრის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები(სურ.10,11). 21.გაბრიაძე ა. ცხოველთა ბრძოლის ამსახველი ერთი რელიეფი ბაგრატის ტაძრიდან //კულტურის ისტორიის საკითხები.-VII.-1998.-გვ.49-53. წარმართობისდროინდელი სცენები და სიუჟეტები ბაგრატის ტაძრის რელიეფებზე. 22."განგებათა დიდითა და მიუწვდომელთა" //განთიადი.-1987.-N5.-გვ.185-191. ბაგრატის ტაძრის აღდგენა-რესტავრაციის საკითხებზე ჟურნალ "განთიადის" რედაქციის მუშაკების: რ. ჭეიშვილისა და ა. ყურაშვილის საუბარი ხელოვნებათმცოდნე ვ. ცინცაძეს, არქეოლოგ ო. ლანჩავასა და კულტურის ძეგლთა დაცვის ქუთაისის განყოფილების თავმჯდომარე რ. ჯავახაძესთან. 23.გერსამია თ. ქუთაისი (ალბომი).-თბ.,1990. ბაგრატის ტაძრის ხუროთმოძღვრული ფორმებისა და გაფორმების დეტალების შესახებ. მოცემულია სურათების აღწერილობა. 24.დანელია კ. სარჯველაძე ზ. ბაგრატის ტაძრის წარწერები //დანელია კ. სარჯველაძე ზ. ქართული პალეოგრაფია.-თბ.,1997.-გვ.72-73. ტაძრის ჩრდილოეთის ფასადზე ამოკვეთილი არაბული ციფრების შესახებ. 25.ერემეიშვილი ი. ჩვენი დიდების მესიტყვე //განთიადი.-1987.-N5.-გვ.177-184. ცნობები ძეგლის გამოკვლევისა და აღდგენა-დაცვის შესახებ. მოხსენიებულია ა. ი. სტოიანოვი. 26.ვაჭრიძე პ. "ისე ნაგებია სიზმრის გეგონება" //განთიადი.-1987.-N5.-გვ.168-176. ბაგრატის ტაძრის არქიტექტურული დახასიათება, ძეგლის შესახებ არსებული სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა. 27.მასხულია კ. ქუთაისის ძველი ტაძრის ნანგრევი //ჟ. ”კვალი” .-1895.-N39.-გვ.8-10. ტაძრისა და მისი შემოგარენის სავალალო მდგომარეობა. 28.მეფისაშვილი ე. ჩვენი სათაყვანო ბაგრატი ...//ძეგლის მეგობარი.-1993.-N1.-გვ.54-55. ქართველ და უცხოელ მწერალთა და ხელოვანთა გამონათქვამები ბაგრატის ტაძარზე. 29.ბაგრატის ტაძარი //მოსულიშვილი ჰ. ქართული ძეგლის სტრუქტურა: IV-XIII სს. გუბათოვანი არქიტექტურა.-თბ.,1983.-გვ.92-97; 139. საქართველოში კათედრალების ჯგუფის ნაგებობების - ბაგრატის ტაძრის კომპოზიციური სტრუქტურის ფორმების კანონზომიერებათა შესახებ. მოცემულია გეგმის აგების სტადიების, შიდა სივრცისა და გარე მოცულობის სქემატური გამოსახულებები. 30.ბაგრატის ტაძარი //ნიკოლეიშვილი მ. ვაჭრიძე პ. ქუთაისი. გზამკვლევი.-თბ.,1967.-გვ.24-28. ბაგრატის ტაძრის აღწერილობა. 31.ჟვანია ზ. ქუთაისის სიონი (ბაგრატის ტაძარი.-ქუთისი.-1997. ბაგრატის ტაძრის წინამძღვრის - მამა ზინობის (ზვიად ჟვანია) ნარკვევი ქუთაისის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის მიძინების ტაძრის შესახებ. ისტორიული და რელიგიური რელიქვიების აღწერა რუსი ელჩების ა. ივლევისა და ნ. ტოლჩანოვის ცნობების მიხედვით. 32.სილოგავა ვ. ეპიგრაფიკული მასალა ბაგრატის ტაძრიდან და მისი მიდამოების არქეოლოგიური გათხრებიდან //ქუთაისის უნივერსიტეტის მოამბე.-1995.-N4.-გვ.55-80. 33.ქუთაისი, ბაგრატის ტაძარი // ქართული ლაპიდარული წარწერების კორპუსი.II.: დასავლეთ საქართველოს წარწერები.ნაკვ.I(IX-XIII სს.).-თბ.,1980.-გვ.51-54; გვ.123-124. ბაგრატის ტაძარზე შემორჩენილი (იატაკის "განმტკიცების" შესახებ, საამშენებლო, ბაგრატ მეფის) წარწერების აღწერილობა, პალეოგრაფიულ-ენობრივი ანალიზი. 34.ღამბაშიძე კ. ქუთაისის შესანიშნავი ბაგრატის ტაძრის გეგმა //მწყემსი.-1904.-N6-7.-გვ.6-7. ტაძრის სავალალო მდგომარეობის შესახებ. ტექსტს ახლავს ტაძრისა და ბალავრის გეგმა. 35.ჩაკვეტაძე ვ. ქუთაისის ისტორია .-თბ.,1960.-გვ.94-98. ძეგლის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათბა. 36.ცინცაძე ვ. ბაგრატის ტაძრის მეცნიერული დაცვის საკითხები // ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის XIV სამეცნიერო სესია. 1959 წლის 25 მაისი მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები.-თბ.,1959.-გვ.4-5. ტაძრის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 37.ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1995.-გვ.86-87. ბაგრატის ტაძრის მოკლე ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული დახასიათება. ტექსტს ახლავს ტაძრის სამხრ. ფასადის ფოტო. 38.ძველი და ახალი ქუთაისი.-თბ.,1973.-გვ.216-218. ბაგრატის ტაძრის ისტორია და მოკლე ხუროთმოძღვრული ანალიზი. 39.ხუჯაძე ზ. ბაგრატის ტაძარი, კულტურული მემკვიდრეობა თანამედროვე მემკვიდრეთა ხელში //კავკასიონი.-1998.-4 მარტი.-გვ.9. ტაძრის აღდგენასთან დაკავშირებულ პრობლემათა შესახებ. 40.ჯაოშვილი ვ. ქუთაისი ეკონომიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება .-თბ.,1962.-გვ.308-312. ბაგრატის ტაძრის მნიშვნელობა ქართულ ხუროთმოძღვრებაში, ძეგლის არქიტექტურული ფორმები და მხატვრული დეტალები. 41.ადგილობრივი ამბები //შრომა.-1883.-N4(26 იანვ.).-გვ.2. ბაგრატის ტაძრის ნანაგრევების გამოყენება სასულიერო სასწავლებლის საერთო საცხოვრებლის შენობისათვის. 42.(ავალიანი დავით)დონ-ვალიანი ბაგრატის ტაძრის ნანაგრევები ქუთაისში (წერილი ქუთაისიდან) //ცნობის ფურცელი.-1903.-N2122(15 აპრ.).-გვ.3. გ. ე. ფონ-შულცის აზრი ტაძრის შესახებ. 43.(ავალიანი დავით) დონ-ვალიანი ქუთათური რამე-რუმე... //ცნობის ფურცელი.-1904.-N2647(22 ოქტ.).-გვ.2. ტაძრის დაცვის შესახებ. 44.ახალი ამბავი //ივერია.-1888.-N257(6 დეკ.)გვ.2. უვაროვას თხოვნა ბაგრატის ტაძრის შესახებ. 45.ქუთაისის სემინარია და ქუთაისის ციხის ნანგრევები //კვალი.-1894.-N39.-გვ.1-2. ბაგრატის ტაძრის გვერდით სემინარიის აშენების საწინააღმდეგო მოსაზრება. 46.ბ. მ. ჯანაშვილისაგან მოგვივიდა //ცნობის ფურცელი.-1903.-N2123(შენიშვნა ბაგრატის ტაძრის აგების თარიღის შესახებ) 48.ჯანაშვილი დ. "როგორც აცხადებთ"... //დროება.-1880.-N189(7 სექტ.).-გვ.2-3. ქუთაისის ტაძრის ნანაგრევების შესწავლის აუცილებლობის შესახებ. 49.ძველის მოყვარული . კიდევ ქუთაისის ტაძრის რესტავრაციის გამო (წერილი ქუთაისიდან).-ივერია.-1903.-N198(17 სექტ.).-გვ.2. 50.ყიფიანი მ. ჩვენი ძველი ცხოვრების ძეგლები //დროება.-1875.-N93(17 აგვ.).-გვ.1-2. ქუთაისის ძეგლების შესახებ. 51.ქუთაისის ქალაქის საბჭო //ცნობის ფურცელი.-1904.-N2670(14 ნოემბ.).-გვ.3. ხმოსან გ. ე. ფონ-შულცის მოხსენება ბაგრატის ტაძრის ნანაგრევების დაცვის შესახებ. 52.ქუთაისის ტაძრის რესტავრაცია //ივერია.-1903.-N169(2 აგვ.). 53.ქუთათური. ქუთაისისა და მოწამეთას ტაძრების რესტავრაციის გამო //ივერია.-1903.-N196(14 სექტ.).-გვ.1. 54.ტფილისი //ივერია.-1904.-N99(27 აპრ.).-გვ.2. ბაგრატის ტაძრის აღდგენაზე. 55.ერისთავი ზ. ქუთაისის საზოგადო აღწერა. ძველი ქალაქი ბაგრატის ტაძარი. ფერმა //ცისკარი.-1860.-N6.-გვ.106. ბაგრატის ტაძრის მახლობლად მდებარე ციხე უქიმერიონის აღწერა. 56.ქუთაისის ბაგრატის ტაძრის ნანგრევები //საქართველოს კალენდარი.-1903.-გვ.313. 57.მასხულია ვ. ქუთაისის ძველი ტაძრის ნანაგრევები //კვალი.-1895.-N39.-გვ8. ტაძრის ნახვით მიღებული შთაბეჭდილებები. 58.პოლი ბაგრატის შესანიშნავი ნაშთი ქუთაისში მეტი აღარ არის //ცნობის ფურცელი.-1899.-N914. 59.ნა[ნეიშვი]ლი ა. ივერია.-1888.-N234(6 ნოემბ.).-გვ.1. ძველი არქეოლოგიური ნაშთების დაცვის აუცილებლობა. 60.მკითხველს ეხსომება, რომ...//ივერია.-1888.-N243(18 ნოებ.).-გვ.2. ახალი ტაძრის აშენებისათვის ბაგრატის ტაძრის ქვების გამოყენების აკრძალვა. 61.მგზავრი. ბაგრატის ტაძრის ნანაგრევებთან //ივერია.-1903.-N153(19 ივლ.).-გვ.2-3. 62.ლიხთ-ამერი. ბაგრატის ტაძრის ნანგრევები //ივერია.-1888.-N237. 63.გორგაძე ს. ქართული ხელოვნების ისტორიიდან . ბაგრატის ტაძარი//სახალხო გაზეთი.-1911.-N395.-გვ.2-3. 64.ღვთისმშობლის სასწაულთმოქმედი ხატები. ბაგრატის ტაძარი //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.148-151. ბაგრატ III-ის მეფობის ხანაში აგებული (X-XI სს.) ჯვარგუმბათოვანი ტაძრის მდებარეობისა და ხუროთმოძღვრების შესახებ. მოხსენიებულია ვახუშტი ბატონიშვილი. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. დართულია ტაძრის ფოტოები. 65.ბაგრატის ტაძარი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის სახელმწიფო პროგრამა.-თბ.,2004-2005.-გვ.83. არქეოლოგიური და კვლევითი სამუშაოების მიმდინარეობა ბაგრატის ტაძარში. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ახლავს ტაძრის საერთო ხედისა და გათხრების შედეგად აღმოჩენილი აკლდამის ფოტოები. 66.ბაგრატის ტაძარი: არქეოლოგიური გათხრები //ძეგლთა რეაბილიტაცია საქართველოში.-თბ.,2006. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ბაგრატის ტაძრის ტერიტორიაზე ჩატარებული არქეოლოგიური კვლევა-ძიების შედეგები. ტექსტს ერთვის ფოტომასალა. 67.ალავიძე მ. //გაზ. "ქუთაისი".-1976(13 აგვ.).-გვ.13. ბაგრატის ტაძარში ნაპოვნი თურქულენოვანი წარწერიანი ქვის აღწერილობა. მოხსენიებულია ს. ჯიქია. 68.ალიმბარაშვილი ხ. ბაგრატის ტაძარი 1000 წლის იუბილესა და გადარჩენის მოლოდინში //"დილის გაზეთი".-2003(16 სექტ.).-გვ.10. ტაძრის აგების ისტორია. 69.ასათიანი ნ. მივხედოთ ბაგრატის ტაძარს //გაზ. "ქუთაისი".-1972(11 აგვ.). 70.ბაგრატთან ერთად აღსდგება საქართველო //ჟ. "ბურჯი ეროვნებისა".-1996.-N10.-გვ.4. ბაგრატის ტაძრის ისტორიულ როლსა და მნიშვნელობაზე საუბრობს ქუთათელ-გაენათელი მიტროპოლიტი კალისტრატე (მარგალიტაშვილი). 71.ბალანჩივაძე ნ. კათედრალი //გაზ. "ქუთაისი".-1976(15 ივლ.).-გვ.3-4. 72.ბზვანელი ლ. უქიმერიონისა და ბაგრატის ტაძრის ნანგრევების გარშემო //გაზ. "კომუნისტი".-1924(22 მარტი).-გვ.4. 73.გაგუა ლ. ათასწლოვანი ბაგრატის ტაძარი - ქვეყნის გაერთიანების სიმბოლო //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-2002(26 სექტ.).-გვ.16. 74.გაგუა ლ. ტაძარს სწორედ ძნელბედობისას უნდა უპატრონო... //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-1994.-N49.-გვ.1. ბაგრატის ტაძრის აღორძინების საღამო თბილისში. 75.გოქაძე ა. ტაძარი უნდა აღდგეს //გაზ. "ქუთაისი".-1990(20 აპრ.).-გვ.4. 76.გრემელაშვილი ი. უნდა გადაიხუროს თუ არა ბაგრატის ტაძარი? /"დილის გაზეთი".-2002(15 მარტი).-გვ.7. ინტერვიუ ხუროთმოძღვრული მემკვიდრეობის რესტავრაციის ცენტრის დირექტორ ი. გრემელაშვილთან /ესაუბრა თ. ბოდოკია. 77.გუბელაძე გ., ნიკოლეიშვილი მ. ორი შეხედულება ერთ საკითხზე //გაზ. "ქუთაისი".-1990(7 მარტი).-გვ.4. ტაძრის აღდგენისა და რესტავრაციის შესახებ. 78.ერემეიშვილი ი. ბაგრატის ტაძრის მოჭირნახულე //გაზ. "ქუთაისი".-1984(1აგვ.).-გვ.3. ალ. სტოიანოვის ღვაწლი ბაგრატის ტაძრის შესწავლისა და დაცვის საქმეში. 79.ერემეიშვილი ი. კიდევ ერთხელ ბაგრატის ტაძარზე //გაზ. "ქუთაისი".-1984(15 ნოემბ.).-გვ.3. ა.პრახოვის მოსაზრებანი ბაგრატის ტაძრის თაობაზე. 80.თევდორაძე ვ. ვიდრე არქეოლოგის წერაქვი შეეხება //გაზ. "ქუთაისი".-1984(24 ნოემბ.).-გვ.1, 2. ტაძრისა და მიმდებარე ტერიტორიის რეკონსტრუქციის თაობაზე. 81.კიკაჩეიშვილი მ. საქართველოს ბაგრატის ტაძრის 1000-წლოვანი იუბილე აღნიშნა. 82.კობაიძე მ. ერთიანობის ათასი წლისთავის აღსანიშნავად //"დილის გაზეთი".-2003(15 იანვ.).-გვ.16. 83.ლარცულიანი მ. დგას უგუმბათო ეს ღვთის ტაძარი //"დილის გაზეთი".-2003(20 სექტ.).-გვ.20. ტაძრის ისტორიულ მნიშვნელობაზე. 84.ლარცულიანი მ. რომ ალაპარაკდნენ უტყვი კედლები...//გაზ. "ქუთაისის".-1984(21 მარტი).-გვ.3. ბაგრატის ტაძრის მცველ აპოლონ (ტატული) მანაგაძის თაობაზე. 85.ლარცულიანი მ. "საუბრობს" უქიმერიონი... //გაზ. "ქუთაისი".-1988(30 ივლ.).-გვ.4. ტაძრის სარესტავრაციო სამუშაოთა შესახებ. 86.მამალაძე ე. ბაგრატის ტაძარი - წარსულის მოამბე //გაზ. "ბრძოლის დროშა"(ჩოხატაური).-1962(10 იანვ.)87. 87.მეფისაშვილი . ბაგრატის ტაძარი გალაკტიონის თვალით //გაზ. "ქუთაისის".-1985(14 დეკ.).-გვ.3. 88.მეფისაშვილი გ. გადაფურცლე წარსულის მატიანე //გაზ. "კომუნისტი".-1959(9 აგვ.).-გვ.4. 89.მიქაბერიძე ნ. გაზაფხული ბაგრატზე //გაზ. "ქუთაისის".-1990(14 აპრ.).-გვ.4. ბაგრატის ტაძრის შემოგარენის განახლების გამო. 90.მოსულიშვილი ჰ. ბაგრატის ტაძარი უნდა აღდგეს //გაზ. "ლიტერატურული საქართველო".-1990929 ივნ.).-გვ.11. 91.ნიკოლეიშვილი მ., ლანჩავა ო. "ოდეს განმტკიცდა იატაკი... //გაზ. "კომუნისტი".-1988(13 აგვ.).-გვ.1. აღდგენითი სამუშაოები ბაგრატის ტაძარში. 92.ნიკოლეიშვილი ა. ქუთაისი, გელათი, გეგუთი //გაზ. "ქუთაისი".-1980(24 იანვ.).-გვ.3. ძეგლთა დაცვის თაობაზე. 93.ნოზაძე მ. ბაგრატის ტაძარს პატრონი გამოუჩნდა: რესტავრაცია თუ კონსერვაცია //"ახალი ეპოქა".-2003(30 მაისი).-გვ.9. 94.რევაზიშვილი რ. ძეგლის ცოცხალი წინაპარია //გაზ. "ქუთაისი".-1980(1 მაისი).-გვ.4. ტაძრის დაცვისა და მოვლა-პატრონობის აუცილებლობის თაობაზე. 95.სვანი შ. აქ თითოეული ქვა ისტორიაა //"ახალი ეპოქა".-2003(19-25 სექტ.).-გვ.3. ბაგრატის ტაძარი 10000 წლისაა. 96.ქობულია ს. ბრძოლას ყოველთვის აქვს აზრი... //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-2001(11 ივლ.).-გვ.1, 5. ტაძრის 1000 წლისთავისადმი მიძღვნილი საიუბილეო ზეიმის თაობაზე. 97.ქორიძე ვ. ქვის მშვენიერი სულის მატიანე //"დილის გაზეთი".-2003(11 აგვ.).-გვ.9. 98.ღვინეფაძე ნ. "აღსდექ, ნანგრეო!"...//გაზ. "კომუნისტი".-1982(8 სექტ.).-გვ.4. ინტერვიუ არქიტექტორ ვ. ცინცაძესთან. 99.ღვინეფაძე ნ. საუკუნის მოზიარენი //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი'.-1972(23 მაისი).-გვ.3. ბაგრატის ტაძრისა და პეტრიწონის მონასტრის შესახებ. 100.შარვაშიძე ე. რესტავრატორები გამოდარებას ელოდებიან //გაზ. "ქუთაისი"(1 თებ.).-გვ.3. გელათსა და ბაგრატის ტაძარში მიმდინარე სარესტავრაციო სამუშაოების თაობაზე. 101.ცინცაძე ვ. ბაგრატის ტაძარი - 1000 //გაზ. "ახალი განათლება".-2003.-N26.-გვ.2. 102.ჭეიშვილი რ. უნდა გადაწყდეს! //გაზ. "ლიტერატურული საქართველო".-1990(23 მარტი).-გვ.7. 103.ხაბურძანია ვ. ბაგრატის ტაძარი გერმანელი ინჟინრის თვალით //გაზ. "ქუთაისის".-1984(17 აგვ.).-გვ.3. მოხსენიებულია რევოლუციამდელ ქუთაისში მოღვაწე გერმანელი ინჟინერი გ. ფონ-შულცი. 104.ხანანაშვილი დ. ბაგრატის ტაძარზე ასასვლელი ქვის კიბე //გაზ. "ქუთაისი".-1978(16 მაისი).-გვ.3. არქიტექტორ ა. მიხაილოვსკის მიერ 1909 წელს შედგენილი პროექტის შესახებ. 105.ხატისკაცი ნ., მახარაძე ი. ბაგრატის ტაძარი სდუმს //გაზ. "ლიტერატურულ;ი საქართველო".-1989(17 ნოემბ.).-გვ.7. 106.ხუროძე დ. ფიქრები ბაგრატის ტაძართან //გაზ. "ქუთაისის".-1966(16 მარტი). 107.ჯავახაძე რ.უძვირფაზსესი სამკაული - უთავსამკაულოდ //გაზ. "ქუთაისი".-1990(26 აპრ.).-გვ.4. ბაგრატის ტაძრის აღდგენისა და მისთვის თავდაპირველი ფუნქციის დაბრუნების შესახებ. 108.ჯიქია ლ. ფიქრები ბაგრატის ტაძარზე //გაზ. "ქუთაისი".-1990(16 ტებ.).-გვ.3. ტაძრისა და მისი შემოგარენის აღდგენა-რესტავრაციისა და კონსერვაციის თაობაზე. 109.ალადაშვილი ნ. არწივის სიმბოლიკა შუა საუკუნეების ქართულ ქანდაკებაში //საბჭოთა ხელოვნება.-1989.-N12.-გვ.111-1118. ტაძრის ფასადებზე გამოქანდაკებული არწივის რელიეფების მონუმენტურობა, როგორც ღვთაებრივი ძალის გამოხატულება. ტექსტს ერთვის რელიეფების ფოტოები. 110.ქუთაისის ბაგრატის ტაძარი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები.-თბ.,2010.-გვ.263-265. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ტაძრის მოკლე ისტორიულ-ხუროთმოძღვრული დახსიათება. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 111.ბაგრატი //ნაკაშიძე ლ. //საქართველოს საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.92. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. მოკლე ცნობა ბაგრატ III-ს დროს აგებული ტაძრის შესახებ. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტო. 112.მიქაუტაძე რ. ქართული კულტურის ძეგლი-ბაგრატის ტაძარი XX საუკუნის I მეოთხედში: (პრესის მასალების მოხედვით) //კულტურის ისტორიისა და თეორიის საკითხები.-2004.-N18.-გვ.195-202. რეზ. ინგლ. ენაზე. 113.ჯაბუა ნ. ტრიკონქის ტიპის შესახებ სამხრეთ კავკასიის ხუროთმოძღვრებაში //სამეცნიერო შრომების კრებული: თსუ ხელოვნების ისტორიისა და თეორიის კათედრა.-2000.-გვ.333-345. რეზ. ინგლ. ენაზე. 114.ერისთავი ზ. ქ. ქუთაისის საზოგადო აღწერა//ცისკარი.-1860.-N6.-გვ.106. 115.ლიხთ-ამერი //გაზ."ივერია".-1888(10 ნოემბ.).-N237.-გვ.3. ბაგრატის ტაძრის აღდგენა. 116.ბაგრატის ტაძარი //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.-2011.-გვ.22. მოკლე ინფორმაცია ძეგლის აგების, ხუროთმოძღვრებისა და მხატვრული გაფორმების შესახებ. მოხსენიებულია მეფე ბაგრატ მესამე. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 117.Мшвениерадзе Д. Строительное искусство в древней Грузии.-Тб.,1959.-с.69-70. с табл. 118.Муравьев Грузия и Армения. Ч.3.-СПБ.,1848.-с.122-143. 119.Меписашвили Р., Цинцадзе В. Кутаиси. Гелати. Гегути.-Тб.,1966. 120.Материалы по археологии Кавказа. Вып.1.-М.,1893.-с.30-45. 121.Марков Е. Очерки Кавказа.-СПБ.,1887.-с.258-271. 122.Каспари А. Покоренный Кавказ.-СПБ.,1904.-с.622. 123.Джанберидзе Н., Цицишвили И. Храм Баграта в Кутаиси //Джанберидзе Н., Цицишвили И. Архитектурные памятники Грузии.-М.,1996.-с.175-186 с илл. 124.Гомелаури И., Кениа Р. Каталог проектов, оьмеров и рисунков академика архитектуры Н.П. Северова //Ars Georgica. Серия В.-1964.-N6.-С.157-222. 125.Новый расцвет архитектуры в Грузии //Агабабиян Р. Композиция купльных сооружений Грузии и Армении.-Ереван.,1950.-с.85. 126.Анисимов С. Сванетия. Путеводитель.-М.,1929.-С.121. Краткая справка о храме Баграта в Кутаиси. 127.Асанидзе М. Храм Баграта //Газ. "Заря ВостокаЭ.-1989(8 апр.).-С.4. 128.Беридзе В. Памятники культуры Грузии и их охрана // "Литературная Грузия".-1970.-N11.-С.70-80. 129.ბაგრატის კათედრალი //არქიტექტურის რესტავრაცია საქართველოში. ისტორიოგრაფია, ტრადიცია, გამოცდილების ანალიზი.-თბ.,2012.-გვ.60-64. 129.ბაგრატის ტაძარი //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.161-162. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 130.ქართული ხუროთმოძღვრების მეორე აყვავების პერიოდი (X1-საუკუნის პირველი მესამედი). ბაგრატის ტაძარი // მოსულიშვილი ჰ. ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების სტრუქტურა.-თბ.,2012.-გვ.87-91. ბაგრატის ტაძრის გეგმის აგების სტადიები. ტექსტს ახლავს ნახაზები. 131.ბაგრატის ტაძარი//გველესიანი გ. საქართველოს ეკლესია-მონასტრები.-ქუთ.,2013.-გვ.58. 132.ბაგრატის ტაძარი //საქართველოს ისტორია (საკითხავი წიგნი ილუსტრაციებით).-თბ.,2021.-ტ.2.-გვ.188.
ბაგრატის ციხე (სოხუმი)		1.აფხაზეთში (ექსპედიციის ხელმძღვანელის დღიურიდან) //ბერძენიშვილი ნ. საქართველოს ისტორიის საკითხები.I.-თბ.,1964.-გვ.294-296. //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფია.-თბ.,1962.-გვ.289-300. მოკლე ცნობები სოხუმის ახლოს მდებარე ბაგრატის ციხის შესახებ. 2.ბღაჟბა ო. სოხუმის ბაგრატის ციხის დამატებითი არქეოლოგიური დაზვერვა 1969 //არქეოლოგიური კვლევა-ძიება საქართველოში 1969 წ.-თბ.,1971.-გვ.112-114. ბაგრატის ციხეზე 1969 წელს ჩატარებული სამუშაოების შედეგები. 3.ბაგრატის ციხე //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა. აფხაზეთი.ტ.I.თბ.,2007.-გვ.98-99. ბაგრატის ციხის მოკლე ისტორია. დართული აქვს ციხის ნანგრევის ფოტო. ტექსტი ქართულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე. 4.მიბჩუანი თ. აფხაზეთი.ნაწ.I.-თბ.,2003.-გვ.203-204. მოკლე ცნობა სოხუმის სამხრ.-აღმ.-ით მდებარე ბაგრატის ციხის შესახებ. 5.Пачулия В. По историческим местам Абхазии.-Сухуми.,1956.-с.24-25.//Пачулия В. Сухуми:историко-культурный очерк.-Сухуми.,1978.-с.140-141 //Пачулия В. По древней, но вечно молодой Абхазии.-Сухуми.,1969.-с.38-39 //Пачулия В. В краю золотого руна.-М.,1964.-с.24-26 //Пачулия В. Абхазия - край туризма.-Сухуми.,1975.-С.21. 6.Сихарулидзе В. Сухуми.-Тб.,1967.-С.21 с илл. 7.ბაგრატის ციხე //აფხაზეთის კულტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2017.-გვ.24.
ბადაანი (თიანეთის რ-ნი)		1.ბადაანის ცხრაკარა //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.323. შუა საუკუნეების ძეგლის მოკლე აღწერილობა. 2.სონღულაშვილი ჯ. კიდევ ერთი ცხრაკარა ივრის ხეობაში //ძეგლის მეგობარი.-1974.-N36.-გვ.18-22. სოფ. ბადაანის მახლობლად მდებარე სამეფო სასახლის შემორჩენილი ნაგებობების აღწერილობა. 3.რამიშვილი რ. ჯორბენაძე ბ. ერწო-თიანეთის ექსპედიციის სადაზვერვო მუშაობის შედეგები //მაცნე, ისტორიის ...სერია.-1977.-N4.-გვ.162-163. მდ. ივრის მარცხენა ნაპირზე (ისტორიული ჟალეთი) მდებარე სოფ. ბადაანის ციხესიმაგრის, სასახლისა და ეკლესიის აღწერილობა. 4.ბადაანი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.368-369. სოფ.ბადაანის ხუროთმოძღვრული ძეგლების: ეკლესიის (დგას სოფლის ჩრდ.-აღმ.-ით, ტყეში, განეკუთვნება განვითარებულ შუა საუკუნეებს, აგებულია ნატეხი ქვითა და შირიმის გათლილი ქვით, დაზიანებულია), ეკლესიის (დგას სოფლის ჩრდ,-დას.-ით, გუბეების თავად წოდებულ ადგილზე, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, თაღს და კამარას შეისრული ფორმა აქვს), ეკლესიის (მდებარეობს ტყეში, დარბაზული ტიპისაა, დათარიღებულია გვიანდელი შუა საუკუნეებით), ცხრაკარას სასახლის კომპლექსის(შედის: სასახლე, დარბაზული ტიპის ეკლესია, ორი კოშკი. ნაგებობოები სხვადასხვა დროსაა აგებული) ხიუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს ართული აქვს ცხრაკარას სასახლის კომპლექსის გეგმა და გრძივი განაკვეთის სქემატური ჩანახატი.
ბადრიაანთ საყდარი		იხ. ხორხელი (ახმეტის რ-ნი)
ბავრა (ახალქალაქის რ-ნი)		1.ბერძენიშვილი ნ. საქართველოს ისტორიის საკითხები.I.-თბ.,1964.-გვ.107. სოფ. ბავრის ეკლესიის წარწერების შესახებ. 2.ბავრას წარწერები //ცისკარიშვილი ვ. ჯავახეთის ეპიგრაფიკა როგორც საისტორიო წყარო.-თბ.,1959.-გვ.121-122. სოფ. ბავრის ეკლესიაზე შემორჩენილი ასომთავრული წარწერის პალეოგრაფიული და ენობრივი ანალიზი. 3. კათოლიკური ეკლესიები //ჭიჭინაძე ზ. სამცხე-საათაბაგო.-ტფ.,1905.-გვ.68-69. მოკლე ცნობები სოფ. ბავრის XVII საუკუნის წმინდა ჯვრის ეკლესიისა შესახებ. 4.სოფელი ბავრა //ხარაძე კ. ჯავახეთის ხუროთმოძღვრული და ბუნების ძეგლები.-თბ;2003.-გვ.48. X-XI საუკუნეების დარბაზული ტიპის ეკლესიის აღწერილობა. აღმოსავლეთის ფასადზე გამოსახული ბარელიეფისა (დანიელი ლომთა ხაროში)და მის ქვეშ ასომთავრული წარწერის შესახებ. ძეგლის მშენებლებად მოხსენიებულია სოფრონ ქონქოლას ძე. ტექსტ ერთვის ფოტო.
ბაზალეთის ეკლესია (დუშეთის რ-ნი)		ბაზალეთი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ. სოფ.ბაზალეთის ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის (განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, დარბაზული ტიპისაა, ნაგებია რიყისა და ნატეხი ქვით, აღნიშნულია თანადროული მინაშენი) მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს დართული აქვს ეკლესიის გეგმა.
ბაზალეთის ეკლესია (ხარაგაულის რ-ნი)		ბაზალეთის მაცხოვრის სახელობის ეკლესია //ვეფხვაძე ი. ხარაგაული.-ქუთაისი.-2010.-გვ.87. XIX საუკუნეში ნაგები დარბაზული ტიპის მაცხოვრის სახ. ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. მოცემულია ძეგლის ფოტოები.
ბაზალეთის ციხე		იხ. პატარძეულის კოშკები (საგარეჯოს რ-ნი)
ბათუმის ეკლესიები ბათუმის ილია ჭავჭავაძის მუზეუმი შემოქმედება ნობელების მუზეუმი მხატვრული ლიტერატურა		1.ბათუმის ეკლესიის ირგვლივ //ომეგა.-2001.-N10.-გვ.124-125. საქართველოს საპატრიარქოსა და დასავლეთის კათოლიკური ეკლესიის მიერ მოწოდებული მასალები ეკლესიის მიმართულების (მართლმადიდებლური თუ კათოლიკური)სადავოდ მიჩნეულ საკითხებზე. 2.კომახიძე თ. ლუკა ასათიანი.-ბათუმი.-2003.-გვ.112-116. ბათუმის კათოლიკური ეკლესიის მშენებლობასთან დაკავშირებული საკითხები. 3.ლეკვეიშვილი ა. მოქმედი მართლმადიდებლური ტაძრები აჭარაში.[ადგ.აღნ.ა.ა].-2001.-გვ.46-61. წმ.ნიკოლოზის სახ. ტაძრის (XIX სა-ის 6-იანი წწ.), ღვთისმშობლის სახ. საკათედრო ტაძრის (კათოლიკური, მშენებლობა დაიწყო 1898წ.), ყოვლადწმინდა სამების სახ. ტაძრის (აგებულია მე-19 საუკუნის II ნახ.-ში), წმ. ნინოს სახ. ეკლესიის (გაიხსნა 1994 წელს წმ.ანდრია პირველწოდებულის სახ. სასულიერო სემინარიის შენობაში), წმ. გიორგის სახ. ტაძრის (აშენდა 1994 წელს), წმ. ბარბარეს სახ. ტაძრის (საფუძველი ჩაეყარა 1888 წელს), წმ. იოაკიმ და ანას სახ. ტაძრის (მშენებლობა დამთავრდა1999 წელს), მთავარანგელოზთა სახ. ტაძრის (აშენდა ნაეკლესიარზე 1995 წელს), წმ. მოწამე ეკატერინეს სახ. ტაძრის (გაიხსნა 1997 წელს), წმ. ილია წინასწარმეტყველის სახ. ეკლესიის (გაიხსნა 2000 წელს) მშენებლობათა მოკლე ისტორია. 4.ჩხიკვაძე მ. შემომწირველთა საყურადღებოდ //ივერია.-1898.-N134(25 ივნ.).-გვ.4. ბათუმის მახლობლად მდებარე სამების ეკლესიის აღწერილობა. 5.ჩოხატაურელი ლ. ბათომი. თამარის დროის ეკლესია //ცნობის ფურცელი.-1898.-N526(6 მაისი).-გვ.3. 6.ჭიჭინაძე ზ. კათოლიკური ეკლესია //ჭიჭინაძე ზ. სამცხე-საათაბაგო.-ტფ.,1905.-გვ.122,130-157. ცნობები კათოლიკური ეკლესიის ხუროთმოძღვრების, მხატვრული ფორმებისა და კურთხევის შესახებ. 7.ღვთისმშობლის ტაძარი //ნაკაშიძე ლ. საქართველოს საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.23. ცნობები ბათუმის კათოლიკური ეკლესიის შესახებ. 8.სამების ეკლესია //ბაქრაძე დ. არქეოლოგიური მოგზაურობა გურიასა და აჭარაში.-ბათუმი.-1987.-გვ.27-28. მოკლე ცნობა ნანგრევების სახით შემორჩენილი ეკლესიაზე. 9.ძიძიშვილი მ. გაიხსნა წმიდა ბარბარეს სახელობის ეკლესია //ოქრო აჭარის ლაჟვარდში.-1997.-N6.-გვ.1-4. 10.ვაშაყმაძე მ., ვადაჭკორია ბ. ვის უხმობს ბათუმის სამრეკლოს ზარი //გაზ. "სამშობლო".-1989.-ივნისი.-N15.-გვ.8. ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის ბათუმში გახსნისა და ამოქმედების თაობაზე. 11.ტაბიძე ნ. ბათუმის მატერიალური კულტურის ძეგლების გამოყენება საქართველოს ისტორიის სწავლებისას //საზრისი.-2001.-N5.-გვ.127-133. რეზ. ინგლ. ენაზე. ბათუმის ანუ თამარის ციხის, კათოლიკური ეკლესიისა და წმ. ნიკოლოზის სახ. ტაძრის მოკლე ისტორია. 12.ბათუმი //გაზ. "ივერია".-1895(6 იანვ.).-N4.-გვ.2. ქალაქის განაპირას მდებარე ეკლესიის ნანგრევების აღდგენის შესახებ. 13.ბათუმი //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2011.-გვ.103. ძმები ზუბალაშვილების დაფინანსებით, 1898-1902 წლებში აგებული ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის (ყოფილი კათოლიკური) მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ღვთისმშობლის სახ. საკათედრო ტაძრის ფოტო. 14.Москвич Г. Путеводитель по Кавакзу.-П.,1915.-с.448. 15.წმ.ნიკოლოზის სახ. ტაძარი //პონტოელი ბერძნები აჭარაში წარსული და თანამედროვეობა.-ბათუმი.,2017.-გვ.105-112. ცნობები ბათუმის ბერძნული ეკლესიის დაგეგმარებისა და სამშენებლო არქიტექტურის შესახებ.
ბათუმის კათოლიკური ეკლესია		1.კათოლოკური ეკლესია //ჭიჭინაძე ზ. სამცხე-საათაბაგო.-ტფ.,1905.-გვ.122,130-157. ინფორმაცია კათოლოკური ეკლესიის ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული ფორმებისა და ტაძრის კურთხევის შესახებ. 2.ტაბიძე ნ. ბათუმის მატერიალური კულტურის ძეგლების გამოყენება საქართველოს ისტორიის სწავლებისას //საზრისი.-2001.-N5.-გვ.127-133. რეზ. ინგლ. ენაზე. ბათუმის ანუ თამარის ციხის, კათოლიკური ეკლესიისა და წმ. ნიკოლოზის სახ. ეკლესიის მოკლე ისტორია.
ბათუმის მეჩეთი		1.ბათუმის მეჩეთი //ბარამიძე რ. მუსლიმური საკულტო ძეგლები.-ბათუმი.-2010.-გვ.3. მოკლე ცნობა 1866 წელს აგებული მეჩეთის შესახებ. ინფორმაციას ახლავს ფოტოები. 2.კომახიძე თ., ასათიანი ლ. ბათუმი.-2003.-გვ.122-124. 1895 წლის ბათუმში მოქმედი სხვადასხვა აღმსარებლობის ეკლესია-მეჩეთების ნუსხა. 3.Материалы по археологии Кавказа. Вып. 3.-М.,1893.-С.80. Краткие сведения о древной мечети в Батуми.
ბათუმის ციხე		1.ბათუმის ციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.151. ბათუმის ციხის (თამარის, ბიზანტიური წყაროებით-ლოსორიანი ანუ ლოსორისის) მოკლე აღწერილობა. 2.კახიძე ა. ხახუტაიშვილი დ. ბათუმის ციხის სტრატიგრაფიისათვის //სამხრეთ საქართველოს ძეგლები.-თბ.,1989.-გვ.45-58. ბათუმის ციხის არქეოლოგიური კვლევის მასალები. 3.ბათუმის ციხე //შუბითიძე ვ. ქარტული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.192. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე.
ბათურაანთ ეკლესია		იხ. მატანი (ახმეტის რ-ნი)
ბაიები (ახალციხის რ-ნი)		1.ბერიძე ვ. სოფ. ბაიებში (ბაიოღლები), კლდეში ნაკვეთი ხუროთმოძღვრული კომპლექსის შესახებ. 2.ბერიძე ვ. სამცხის ხუროთმოძღვრული ძეგლები.-თბ.,1970.-გვ.35-36. სოფ. ბაიების კლდეში გამოკვეთილი გალავნისა და ორი ეკლესიისაგან შემდგარი შენობათა ჯგუფის აღწერილობა. 3.თორდია კ. ბაიების (მესხეთი) კლდეში გამოკვეთილი ეკლესიები სადგომებით //ძეგლის მეგობარი.-1986.-გვ.61-65. სოფ. ბაიების (ბაიოღლები) ორი ეკლესიისა და სადგომების აღწერილობა. სამცხე-ჯავახეთის ისტორიული მუზეუმის თანამშრომლების მიერ ჩატარებული სამუშაოების მასალები. 4.ბაიები //ხარაძე კ. სამცხის ბუნებისა და ხუროთმოძღვრების ძეგლები.-თბილისი.,2016.-გვ.68. ტექსტს ერთვის ბაიების სამონასტრო კომპლექსის საერთო ხედის ფოტო.
ბაილეთი (ოზურგეთის რ-ნი)		ბაილეთი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.337. მოკლე ცნობები სოფ. ბაილეთის 1609 წელს აგებული ეკლესიის შესახებ. 2.Байлети [ბაილეთის ეკლესია] //თაყაიშვილი ექ. თხზულებანი ტ. 5.-თბ.,2018.-გვ. 191. ტექსტი რუსულ და ინგლისურ ენებზე. 3.ბაილეთი //ქართველიშვილი თ. გურიის საეპისკოპოსოები (XV-XIX საუკუნეები) საქართველოს ეკლესიის ისტორია 2.-თბ., 2006.-გვ.81. ბაილეთის მთავარანგელოზთა ეკლესიის ისტორია და არქიტექტურული თავისებურებანი.
ბაილეთის ციხე (ოზურგეთის რ-ნი)		ბაილეთი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.337. მოკლე ცნობები სოფ. ბაიეთში შემორჩენილი ციხის შესახებ.
ბაიხოს ეკლესია (ახმეტის რ-ნი)		1.ბაიხო //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.337. სოფ. ოჟიოს მახლობლად მდებარე ბაიხოს წმინდა სამების ბაზილიკური ეკლესიის აღწერილობა. 2.Элизбарашвили И. К вопросу об эволюции двухнефных церквей Грузии //4-ый Международный симпозиум по грузинскому искусству.-Тб.,1983.-с.2. 3.Церковь Самеба в Байхо // Чубинашвили Г. Архитектура Кахетии.-Тб.,1959.-с.91-94. 4.Путеводитель к выставке древне-грузинской архитектуры //Газ. "Заря Востока".-1935.-32 с. 5.ჯაბუა ნ. ქრისტიანული ტაძრის არქიტექტურული ტიპები შუა საუკუნეების საქართველოში.–თბ.,2012.–გვ.57. ბაიხოს სამების ორნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული ანალიზი. 6.ბაიხო //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.102. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე.
ბაკურხევის ეკლესია ( დუშეთის რ-ნი)		1.ბაკურხევი //საქართველო:ენციკლპედია.-თბ.,1997.-გვ.341. სოფ. ბაკურციხის დასავლეთით, კანჩხის მთაზე, ნანგრევების სახით შემორჩენილი დარბაზული ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. 2.ბაკურხევი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.225. მოკლე ცნობა სოფ.ბაკურხევის ადრინდელი შუა საუკუნეებით დათარიღებული, ეკლესიის ნანგრევების (შემორჩენილია ნალისებრი აფსიდის ნაწილი და დას. კედელი. აღმოჩენილია შირიმის ქვის საკურთხევლისწინა ჯვრის სწორკუთხაღრმულიანი პოატამენტი)შესახებ.
ბალაანი (ახალგორის რ-ნი)		1. ბალაანი //საქართველოს:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.341. სოფ. ბალაანში მდებარე ბალაშვილების ოთხსართულიანი პირამიდული კოშკისა და წმინდა გიორგის სახელობის ერთნავიანი ეკლესიის აღწერილობა. 2.ზაქარაია პ. ქსნის ხეობის ციხესიმაგრეები //საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე.XVI-B.-1950.-გვ.188. სოფ.ბალაანის (დღევანდელი ქარჩოხის) კოშკის აღწერილობა. 3.ადრე და შუაფეოდალური ეპოქების კოშკები (V-XV სს.): ქარჩოხი //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.190;გვ.431-432.ტექსტებს ახლავს ფოტომასალა (სურ.193; ტაბ.67;150; ქსნის ხეობაში მდებარე, სოფ.ბალაანის კოშკის დახასიათება. 4.კოშკები: ბალაანი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.167-168. სოფ.ბალაანის ორფერდა სახურავით გადახურული კოშკის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 5.მაკალათია ს. ქსნის ხეობა.-თბ.,1968.-გვ.107. ბალაანთ კოშკისა და წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 6.ზანგურაშვილი ვლ. ნიქოზისა და ცხინვალის ეპარქიის ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2007.-გვ.36. მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 7.ბალაანის კოშკი //ქსნის ხეობა ფოტომეგზური.-თბ.,2006.-გვ.32. ძეგლის მოკლე აღწერილობა. 8.დ.ახალგორი, სოფ.ბალაანი. "ცეცხლიჯვრობას" კოშკი //შიდა ქართლი. ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.26. გვიანი შუა სააუკუნეების ოთხკუთხა კოშკის მოკლე არქიტექტურული დახასიათება. ტექსტს ახლავს გეგმა.
ბალაანის ეკლესიები (ახალგორის რ-ნი)		სოფ.ბალაანი. ეკლესია "წმ.გიორგი"; ადგილი "ძაბუეთი". ეკლესია; სასაფლაოს ტერიტორია. ღვთისმშობლის ნიში; ციხის კომპლექსი, ეკლესია, კოშკი; სასფლაოს ტერიტორია. ღვთისმშობლის ნიში //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.27-29. გვიანი შუა საუკუნეების, სხვადასხვა ზომის ქვით ნაგები, წმ.გიორგის სახ. ეკლესიის, გეგმით მართკუთხა ეკლესიის, სოფლის ციხის კომლექსისა (ეკლესიის, კოშკის) და ღვთისმშობლის ნიშის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს ახლავს წმ.გიორგის სახ. ეკლესიისა და ძაბუეთის ეკლესიის გეგმები.
ბალანთა (ბორჯომის რ-ნი)		მაღრაძე რ. არდავიწყება მშობლიური მხარის //ჯვარი ვაზისა.-1988.-N2.-გვ.68-69. ჯავახეთის ზეგანის დასაწყისში მდებარე, სოფ. ბალაანის ზედა და ქვედა საყდრების რესტავრაციის შესახებ. მოხსენიებულია მიტროპოლიტი კონსტანტინე (დიმიტრი მელიქიძე).
ბალაჯორი ახალციხის რ-ნი)		კათოლიკეთა ეკლესია //ჭიჭინაძე ზ. სამცხე-საათაბაგო.-ტფ.1905.-გვ.109.-110. მოკლე ცნობები სოფ.ბალაჯორში მდებარე ორი პატარა ეკლესიის შესახებ.
ბალდის ეკლესია (მარტვილის რ-ნი)		1.ელიავა გ. აბაშისა და ტეხურის ხეობების ისტორიული ღირშესანიშნაობანი.-თბ.,1971.-გვ.59. სოფ. ბალდაში მდებარე XVIII საუკუნის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. 2.ბალდა //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.-თბ.,1977.-გვ.168.
ბალებიანი ეკლესია		იხ. ჟინვალი (დუშეთის რ-ნი)
ბალვანას მონასტერი (თურქეთი)		1. ბალვანას მონასტერი //ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები.-თბ.,2016.-გვ. 17-22. ისტორიულ შავშეთში კლდის ძირას გაშენებული სამონასტრო კომპლექსის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა. 2.ბალვანა/სულესი //ტაო-კლარჯეთი. ისტორიისა და კულტურის ძეგლები [კატალოგი].-თბ.,2017.-გვ.15-16. მონასტრის მოკლე არქიტექტურული მიმოხილვა.
ბალთა (ზნაურის რ-ნი)		1.სოფ. ბალთა //შიდა ქართლი : ზნაურის (ყორნისი) რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.II.-თბ.,2004.-გვ.13-22. ტექსტი ქართულ და რუსულ ენებზე. ცნობები სოფ. ბალთის კულტურის ძეგლების: ძველი ეკლესიის, შუა საუკუნეების, განვითარებული შუა საუკუნეების, კვირაცხოვლისა და ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიების ნანგრევების შესახებ. 2.ბალთას ღვთისმშობლის ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.193.
ბალთის ეკლესია (ზნაურის რ-ნი)		1.სოფ. ბალთა კვირაცხოვლის ეკლესიის ნანგრევი //შიდა ქართლი: ზნაურის (ყორნისის) რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-ტ.II.-თბ.,2004.-გვ.17-18. კვირაცხოვლის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. ტექსტი ქართულ და რუსულ ენებზე. ერთვის ძეგლის გეგმა და ჩრდილო-აღმოსავლეთი ფრაგმენტის ფოტო. 2.ბალთას კვირაცხოვლის ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.193.
ბალთის ეკლესია		იხ. ეკლესია კომნაძე (ზნაურის რ-ნი)
ბალთის ეკლესია (ზნაურის რ-ნი)		სოფ. ბალთა ეკლესია //შიდა ქართლი: ზნაურის (ყორნისის) რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.ტ.II.-თბ.,2004.-გვ.13-14. სოფ. ბალთის გვიანი შუასაუკუნეების ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტი ქართულ და რუსულ ენებზე. ერთვის ძეგლის გეგმა.
ბალთის ეკლესიების ნანგრევები (ზნაურის რ-ნი)		1.სოფ. ბალთა ეკლესიის ნანაგრევები //შიდა ქართლი: ზნაურის (ყორნისის) რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.ტ.II.-თბ.,2004.-გვ.15-17. შუა საუკუნეებისა და განვითარებული შუა საუკუნეების ორი ეკლესიის ნანგრევების მოკლე აღწერილობა. ტექსტები ქართულ და რუსულ ენებზე. ერთვის გვიანი შუა საუკუნეების ეკლესიის გეგმა და აღმოსავლეთ ფასადის ფოტო. 2.ბალთას წმ. ბასილის ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტერბი და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.192.
ბალიჭი (ბოლნისის რ-ნი)		ბალიჭი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.346. სოფ.ზედა ბალიჭში სუფსარქისის სახელით ცნობილი ძველი ბაზილიკური ეკლესიის ნანგრევების აღწერილობა. 2.ბალიჭის ზედა ეკლესია //ხარაძე, კ. ბოლნისის მუნიციპალიტეტი; ბუნება, წარსული,აწმყო.-თბ.,2021.-გვ.219-221. ნანგრევებად ქცეული ძველი ქართული ჩუქურთმებიანი და ბოლნურჯვრიანი ეკლესიის მოკლე ისტორია. 3.ბალიჭის ახალი ეკლესია(XIX ს.) //ხარაძე, კ. ბოლნისის მუნიციპალიტეტი; ბუნება, წარსული,აწმყო.-თბ.,2021.-გვ.220.
ბამბორის სამონასტრო კომპლექსი		იხ. ლიხნის ტაძარი (გუდაუთის რ-ნი)
ბანა (თურქეთი)		1.ბანა //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.348. VII საუკუნეში აგებული ტაძრის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ბაქრაძე დ. ისტორია საქართველოსი.-ტფ.,1889.-გვ.223. მოკლე ცნობები ბანასა და ოშკის შესახებ. 3.ბანა //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.185. მოკლე ცნობები ბანას ტაძრის შესახებ. 4.დიდი ხუთეული ტაოთა:ბანა //გივიაშვილი ი. კოპლატაძე ი.ტაო-კლარჯეთი.-თბ.,2004.-გვ.123-128. ძეგლის ისტორია, არსებული წერილობითი წყაროების მიმოხილვა, ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოხსენიებულნი არიან: ვახუშტი ბატონიშვილი, კარლ კოხი, ს.კლდიაშვილი, დ.ბაქრაძე, ე.ვეიდენბაუმი, ექვ.თაყაიშვილი, ა.კალგინი, ი.ზდანევიჩი, ვ.ჯობაძე, რ.ედვარდსი, ჟ.და მ.ტიერები, დ.თუმანიშვილი, რ.მეფისაშვილი, გ.ჩუბინაშვილი, ვ.ბერიძე, ნ.ზაქარაია. ტექსტს დართული აქვს ბანას ფოტოები (გადაღებული 1902 წელს) 5.გუგუნავა ალ. მოგზაურობა ისტორიულ სამხრეთ საქართველოში.-თბ.,1996.-გვ.28-29. XI საუკუნის ისტორიკოს სუმბათ დავითის ძის ცნობა ტაძრის შესახებ. ძეგლის მნიშვნელობა ქართული კულტურის განვითარებაში. ძეგლის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ცნობები ტაძრის დღევანდელი მდგომარეობის შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: ზაქარია ბანელი (X-XI სს.), ვახუშტი ბატონიშვილი. ტექსტს დართული აქვს ძეგლის ფოტოები (გვ.42-43). 6.ბანას დიდი მრგვალი ტაძარი; ბანას პატარა ეკლესია; ბანას მღვიმეში დაცული ეკლესია //თაყაიშვილი ექვ. არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და სოფელ ჩანგლში 1907 წელს.-პარიზი,1938.-გვ.19-28. //იგივე ტექსტი იხ.დაბრუნება.ტ.I.-თბ.,1991.-გვ.315-326. ბანის დიდი ტაძრის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება, მისი ისტორია, ცნობები ბანას პატარა და მღვიმეში დაცული ეკლესიების შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: ბანას პირველი ეპისკოპოსი კვირიკე; ნ.სევეროვი, ბოტანიკოსი კარლ კოხი, ნ.მარი. 7.მეფისაშვილი რ. თუმანიშვილი დ. ბანას ტაძარი: შესწავლისა და რეკონსტრუქციის საკითხები.-თბ.,1989. ტქსტი ქართულ და რუსულ ენებზე. ტაძრის შესახებ არსებული სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა. წარმოდგენილია ძეგლის ანაზომები, გეგმა, გრაფიკული რეკონსტრუქციები და სხვადასხვა დროს გადაღებული ფოტოსურათები. 8.ჯანაშვილი მ. მესხეთი.-თბ.,1915.-გვ.21. მოკლე ცნობები მეფე ადარნასეს დროს აგებულ ბანას ტაძარზე. 9.ბანა //ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.32-35;გვ.111-112. სოფ.ფანაქის (ფენიაკის) ბანას მონუმენტური კათედრალის ხუროთმოძღვრული დახასიათება.მოხსენიებულნი არიან: ვახუშტი ბაგრატიონი, გ.ჩუბინაშვილი. ტექსტს ახლავს ტაძრის გეგმა და ფოტოები (ტაბ.40-44). 10.ძველი ქართული განვითარების მესამე ეტაპი აყვავების ხანაში: ბანა და იშხანი. ბანა //ჩუბინაშვილი გ. ქართული ხელოვნების ისტორია.ტ.1.-ტფ.,1936.-გვ.168-174. ტაძრის ვრცელი აღწერილობა, მშენებლობისა და შემდგომი განვითარების ეტაპები, დათარიღება.მოხსენიებულნი არიან: ექვ. თაყაიშვილი, სტრაგოვსკი. ტექსტს ახლავს არქ. ან. კალგინის მიერ შესრულებული ჩანახატები; სურათები (სურ.119-126; ტაბ.VIII). 11.ბოლქვაძე თ. იმოგზაურეთ ტაო-კლარჯეთში //ბურჯი ეროვნებისა.-2003.-N1-2.-გვ.20-23. ბანის მდგომარეობის თაობაზე. 12.ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1971. გეგმით ტეტრაკონქიანი სამსართულიანი ბანის ტაძრის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის გეგმა. 13.ჯანაშვილი მ. საქართველოს ისტორია.-ტფ.,1906.-გვ.327. ცნობები ადარნასე II კურაპალატის დროს (IX-X სს.) აგებული ბანას ტაძრის შესახებ. 14.სხირტლაძე ზ. ეკლესია -მონასტერთა გამოსახულებები შუა საუკუნეების ქართულ სახვით ხელოვნებაში //ხელოვნება.-1992.-N1-2.-გვ.10-22. ტაძრის ისტორია, ფრესკული გამოსახულებების აღწერილობა. 15.ბერიძე ვ. ადრეფეოდალური ხანის ქართული ხელოვნება //საქართველოს ისტორიის ნარკვევები.II.-თბ.,1973.-გვ.629-630. მოკლე ცნობები საეპისკოპოსო ტაძრის - ბანას შესახებ. 16. ჩუბინაშვილი გ. ქართული არქიტექტურის გზები.-თბ.,1936.-გვ.69-70. VII საუკუნის კათედრალური ტაძრის - ბანის შესახებ. 17.ფეოდალური ეპოქის არქიტექტურა: იშხანი და ბანა //ციციშვილი ირ. ქართული არქიტექტურის ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.46-47. VII საუკუნის ძეგლის კონსტრუქციული დახასიათება, გეგმის თავისებურება. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.XIV,XV). 18. ტაო-კლარჯეთში მდებარე ძეგლების ფოტოთეკა /ფონდი "ღია საზოგადოება საქართველო" ეროვნული კულტურული მემკვიდრეობის პროგრამა. საანგარიშო კრებული.-1998.-გვ.113-114. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ძეგლის ხუროთმოძღვრული და არქიტექტურული დახასიათება. 19.ალექსიძე ნ. ხოშტარია დ. ახალი ცნობები ტაო-კლარჯეთის სიძველეთა შესახებ //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1991.-N1.-გვ.117-161. ტაძრის თანამედროვე მდგომარეობის შესახებ. 20.ბანის ეპარქია //სილოგავა ვ. შენგელია კ. ტაო-კლარჯეთი.-თბ.,2006.-გვ.94-102. ძეგლის აგების, სახელწოდების ეტიმოლიგიისა და ისტორიული წყაროების შესახებ. ბანაში მიმდინარე ლიტერატურული საქმიანობა. მოხსენიებულნი არიან:ზაქარაია ბანელი, იაკობ ჯაყელი; ელ. მეტრეველი, ლ.მენაბდე. ტექსტს ერთვის ტაძრის გეგმა და ფოტოები (სურ.26-28). 21.ბანას კათედრალი //ჯობაძე ვ. ადრეული შუა საუკუნეების ქართული მონასტრები ისტორიულ ტაოში, კლარჯეთსა და შავშეთში.-თბ.,2007.-გვ.97-105. მდ. ოლთუს შენაკადის - ბანასწყლის ნაპირზე მდებარე ტაძრის მდებარეობა, კათედრალის აღწერილობა, ისტორიული და კულტურული მიმოხილვა. მოხსენიებულნი არიან: კ.კოხი, დ.ბაქრაძე, ექვ. თაყაიშვილი, ნ.ტიერი, რ.ედვარდი. ტექსტს დართული აქვს ილუსტრაციები (26.26-ა) და ტაბულები (106-118). 22.ბანა //საქართველოს სულიერიო საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.71-73. ბანის ტაძრის ნანგრევების მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. დართული აქვს ტაძრის ნანგრევების საერთო ხედის, სვეტის კაპიტელისა და ფასადის ნაწილის ფოტოები. 23.ბანას ტაძარი //თორაძე ვ., თორაძე ნ. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორია.-[2006].-გვ.146-147. ვახუშტი ბატონიშვილისა და ბაგრატიონთა ისტორიკოს ცუმბატ დავითის ძის გადმოცემა ბანას შესახებ. მოხსენიებულია ექვ. თაყაიშვილი. 24.Bayram Fahriye Anadolu da Tetraconchos Planlii Gurcu Kiliseleri //Anadolu ve Ceveresinde ORTACAG.-1.-Ankara,2007.-p.61-88. რეზ. ინგლ. ენაზე. ბანას ხუროთმოძღვრული დახასიათება, დაგეგმარებისა და დეკორის თავისებურებანი. 25.Северов Н. Памятники грузинского зодчества.-М.,1947.-С.189-190. 26.Агабабиян Р. Композиции купольных сооружении Грузии и Армении.-Ереван.,1950.-С.98-99. 27.Бакрадзе Дм. Кавказ в древних памятниках христианства //Записки Общества любителей кавказской археологии. Кн.1.-Тифл.,1875.-С.19-177. 28.Бана //Закарая П. Зодчество Тао-Кларджети.-Тб.,1990.-С.18, с.45-53. 29.Путеводитель к выставке древне-грузинской архитектуры.-Тифл.,1935.-С.11-12 с илл. 30.Беридзе В. Место памятников Тао-Кларджети в истории грузинской архитектуры.-Тб.,1981.-С.136-138 с илл. 31.ბანა //იმოგზაურე ტაო–კლარჯეთში.–თბ.,2014.–გვ.10–13. ბანას ისტორიული მნიშვნელობა და მხატვრულ–არქიტექტორული ანალიზი. ტექსტს ახლავს ფოტოები. 32.ბანა //ტაო-კლარჯეთი. ისტორიისა და კულტურის ძეგლები [კატალოგი].-თბ.,2017.-გვ.17-19. მონასტრის მოკლე არქიტექტურული მიმოხილვა. 33.ბანა //ტაო-კლარჯეთი. ისტორიისა და კულტურის ძეგლები [კატალოგი].-თბ.,2017.-გვ.60. 34.ბანა //ექვთიმე თაყიშვილი და ტაო-კლარჯეთი:[კრებული].-თბ.,2017.-გვ.161-169. ტექსტს ახლავს მდიდარი ფოტომასალა. 35.ბანას დიდი მრგვალი ტაძარი //თაყაიშვილი ექვ. თხზულებანი. ტ.I.-თბ.,2016.-გვ.44-53. ტექსტს ერთვის ეკლესიის გეგმა და ფასადის ფოტო. 36.ბანა //გრძელიშვილი ნ. რელიგიური ტურიზმი.-თბ.,2018.-გვ.174-175. 37.ბანა //ნონეშვილი ა. ქართული კულტურა უცხოეთში 100 მოღვაწე და ძეგლი.-თბ., 2017.-გვ. 46. ტექსტს ახლავს ფერადი ფოტო. 38.ბანა //ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები.-თბ.,2018.-გვ.39. 39.ბანა //კუდავა ბ. ტაო-კლარჯეთი. ფოტოემოციები.-თბ.,2019.-გვ.18. 40.ბანა //ფუტკარაძე ო. შორეული ახლობლები:მოთხრობები თურქეთის საქართველოსა და ქართველებზე.-ბათუმი.,2021.-გვ.181-183. 41.ბანა //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.3.-თბ.,2021.-გვ.16-17. მრავალწახნაგა ტაძრის ისტორია, არქიტექტურა, ორნამენტები, წარეწერები. ტექსტს ახლავს ფერადი ფოტომასალა. 42.ბანა //საქართველოს ისტორია (საკითხავი წიგნი ილუსტრაციებით).-თბ.,2021.-ტ.2.-გვ.173. ბანას ეკლესიის არქიტექტურული აღწერილობა. 43.ბანას საეპიკოპოსო //სიხარულიძე ი. ტაონი- საისტორიო გეოგრაფიის საკითხები.-თბ.,2022.-გვ.30-40. 44.ბანა //ქადაგიშვილი ლ. მამული ჩვენი ტაო-კლარჯეთი.-თბ.,2018.-გვ.132-138.
ბანას მონასტერი (ქარელის რ-ნი)		ურბნისისა და რუისის ეპარქია: ბანას წმ. გრიგოლ ხანძთელის მონასტერი: მამათა //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.122. მოკლე ცნობა 2003 წელს დაარსებული მონასტრის შესახებ. მოხსენიებული არიან: მიტროპოლიტი იობი (აქიაშვილი), მღვდელმონაზონი მიქაელი (მოსაშვილი), მღვდელმონაზონი თეოდოსი. ტექსტს ახლავს ტაძრის ფოტო.
ბანცურთკარი (დუშეთის რ-ნი)		ბანცურთკარი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.226. შოთნიანთ უბანში აგებული, გვიანდელი შუა საუკუნეებით დათარიღებული, დარბაზული ტიპის, დაზიანებული ეკლესიის, სოფლის ჩრდილოეთით, გაგელთუბანში აგებული შუა საუკუნეების, ძლიერ დაზიანებული, ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიისა და ნატეხი ქვითა და ფიქალით ნაშენი, თითქმის მთლიანად დანგრეული, დარბაზული ტიპის, წმ. კვირიკეს სახ. ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
ბანძა (მარტვილის რ-ნი)		1. ბანძა //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.349-350. სოფ. ბანძაში ნანაგრევების სახით შემორჩენილი მატერიალური ძეგლების შესახებ. 2.ელიავა გ. აბაშისა და ტეხურის ხეობების ისტორიული ღირშესანიშნაობანი.-თბ.,1979.-გვ.30-33. სოფ. ბანძის მატერიალურიკულტურის ძეგლების: სამოთხის კარის ეკლესიის, ბაზილიკური ნაგებობის, ციხის ნაშთისა და გალავნის ნანგრევების აღწერილობა. 3.თაყაიშვილი ე. ბანძა //თაყაიშვილი ე. არხეოლოგიური მოგზაურობანი და შენიშვნები.წ. II.-ტფ.1914.-გვ.38-39. სოფ. ბანძაში მდებარე ვედილი კარის მთავარანგელოზისა და შაური კარის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიებისა და მათში დაცული ხატების შესახებ.
ბარათაშვილების კოშკი (თეთრიწყაროს რ-ნი)		ბერიძე ვ. XV-XVIII საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1985.-გვ.176. სოფ. ბორბალოში მდებარე ბარათაშვილების კოშკის მოკლე დახასიათება.
ბარაკონი (ამბროლაურის რ-ნი)		1. ბარაკონის "ღვთისმშობელი" //ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.174. ძეგლის არქიტექტურისა და მხატვრული გაფორმების შესახებ. 2.თითმერია ჯ. მივხედოთ //ლიტერატურული საქართველო.-1973.-5 ოქტომბერი. ბარაკონის ციხის მდგომარეობასა და მისი დაცვის აუცილებლობაზე. 3.არჯევანიძე ი. ზოგიერთი ღირსშესანიშნავი ადგილი ქუთაისსა და მის მიდამოებში.-თბ.,1955.-გვ.107. მოკლე ცნობები ბარაკონის ეკლესიას, რაჭის ერისთავთა სასახლის ნანგრევებისა და "მინდა ციხის" შესახებ. 4.ბარაკონი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.354. ბარაკონის ღვთისმშობლის სახ.ტაძრის მოკლე აღწერილობა. 4.ბარაკონი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1971.-გვ.200-201. ბარაკონის ღვთისმშობლის სახელობის გუმბათიანი ტაძრის დახასიათება. 5.ბერიძე ვ. ბარაკონის ტაძარი //საქართველოს მეცნიერებაა აკადემიის ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის XXI სამეცნიერო სესია 1966 წლის 31 მაისს და 1 ივნისს მოხსენებათა თეზისები და მუშაობის გეგმა.-თბ.,1966.-გვ.17-18. ტაძრის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 6.ბერიძე ვ. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1994.-გვ.194-204. სოფ.წესში მდებარე ძეგლის ხუროთმოძღვრული ფორმების, ფასადთა გაფორმების, შიდა სივრცისა და წარწერების განხილვა. ტექსტს ერთვის გეგმა, სიგრძივი და განივი განაკვეთები; სურ.166,167; ტაბ.267-289. 7.დვალი მ. ბარაკონის ღვთისმშობლის ტაძარი //ძეგლის მეგობარი.-1993.-N2.გვ.23-27. ტაძრის ხუროთმოძღვრული დახასიათება; სამშენებლო წარწერებისა და მხატვრული ფორმების ანალიზი; ძეგლის აღდგენის საკითხისათვის. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 8.თაყაიშვილი ექვ. არქეოლოგიური მოგზაურობა რაჭაში.-თბ.,1963.-გვ.109-113. ეკლესიის წარწერებისა და საეკლესიო ნივთების აღწერილობა. 9.ჭელიძე რ. ჭელიძე შ. რაჭა.-თბ.,1971.-გვ.30. ბარაკონის ეკლესიისა და ციხის შესახებ. 10.სოფელ წესში-ბარაკონის ეკლესია //ცნობის ფურცელი.-1903.-N2123.-გვ.3. 11.ბარაკონი //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.332-333. გუმბათიოვანი ტაძრის მოკლე აღწერილობა. მოხსენიებულნი არიან: რაჭის ერისთავი როსტომი(1753 წ.), ხუროთმოძღვარი ავთანდილ შულავრელი. ტექსტი ქართულ და ინგლ. ენებზე. დართულია ძეგლის ორი ფოტო. 12.ბერიძე თ. რაჭა.-თბ.,1983.-გვ.104-105. XI-XIII საუკუნეებში აგებული ეკლესიის მშენებლობის მოკლე ისტორია, მხედრული წარწერების ანალიზი. მოხსენიებულნი არიან: რაჭის ერისთავი როსტომი, ეკლესიის ამგები ავთანდილ შულავრელი. 13.ბარაკონის "ღვთისმშობელი" //ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.174. ძეგლის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს ტაძრის ფოტო (ტაბ.206). 14.საქართველოს სტიქიით დაზარალებული ძეგლები (1991 წლის 29 აპრილისა და 15 ივნისის მიწისძვრის შედეგად): ბარაკონი.-თბ.,1991.-გვ.40. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენაზე. მოკლე ცნობა 1753 წელს აგებული ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის შესახებ. მოცემულია ფოტოები სტიქიამდე და სტიქიის შემდეგ. 15.კერესელიძე აკ. ბარაკონი //გაზ. "კომუნიზმის დროშა"(ამბროლაური).-1972.-19 სექტემბერი. ძეგლის დაცვისა და შესწავლის შესახებ. 16.ნატმელაძე ვლ. ბარაკონი //გაზ. "კომუნიზმის დროშა"(ამბროლაური).-1984.-21 თებერვალი.-გვ.4. 17.სხირტლაძე შ. ილია და ბარაკონი //გაზ. "თბილისი".-1987.-21 აგვ.-გვ.4. 18.ქიქავა თ. ძეგლის ახალი სიცოცხლე-ბარაკონი //გაზ. "ახალგაზრდა ივერიელი.-1991.-29 ოქტ.-გვ.1. ბარაკონის რესტავრაციის შესახებ. 19.ჭელიძე შ. ბარაკონი //გაზ. "განთიადი"(ონი).-1966.-6 ოქტომბერი. 20.ჭელიძე შ. ბარაკონი //გაზ. "კომუნარი"(ამბროლაური).-1956.-29 ივლისი. 21.ჭელიძე შ. საინტერესოა ვიცოდეთ //გაზ. "კომუნიზმონს დროშა"(ამბროლაური).-1965.-12 ივნისი. 22.ბარაკონი //რაჭა 1991: მიწისძვრით დაზიანებული ძეგლები.-თბ.,2008.-გვ.26. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. მოკლე ცნობა რაჭის ერისთავ როსტომის მიერ 1753 წელს აგებული გუმბათიანი ეკლესიის - ბარაკონის შესახებ. ტაძარი ამჟამად რესტავრირებულია. 23.ბარაკონი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები.-თბ.,2010.-გვ.301-303. ტაძრის მოკლე არქიტექტურული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ძეგლისა და დეტალების ფოტოები. 24.წესის ღვთისმშობლის (ბარაკონის) ეკლესია //კეზერაძე მ. ეგზარქოსისდროინდელი რაჭის ეკლესიები და მღვდლები.-ქუთაისი.,2005.-გვ.38. 1811-1917 წწ. ბარაკონში მოღვაწე მღვდლების ნუსხა. 25.ჭიჭინაძე ვ. წესი (რაჭია მაზრა) //გაზ. "ივერია".-1902(1 აგვ.).-N162).-გვ.2. 26.რაჭის ხუროთმოძღვრება //დვალი ირ. ჩვენი რაჭა.-თბ.,2006.-გვ.50-66. სწორკუთხა გუმბათიანი, როსტომ ერისთავის მიერ აგებული ეკლესიის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ახლავს ძეგლის ფოტო. 27.ბარაკონი და ხოტევი //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2011.-გვ.70. მოკლე ცნობა 1753 წელს აგებული, ღვთისმშობლის სახ. ტაძრის შესახებ. მოხსენიებულია რაჭის ერისთავი როსტომი, ამშენებელი ავთანდილ შულავრელი. ტექსტს ერთვის ბარაკონისა და ტიმპანის ქტიტორული წარწერის ფოტოები. 28.Цеси (Баракони) //Северов Н. Памятники грузинского зодчества.-М.,1947.-С.206-207. 29.Привалова Е. Павниси.-Тб.,1977.-С.134 с илл. 30.ბარაკონი //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.202. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 31.ბარაკონი //გედენიძე ი. საქართველო- რასაც არწივები ხედავენ.-თბ.,2018.-გვ.210-211.ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე.
ბარალეთი (ახალქალაქის რ-ნი)		1.ბარალეთი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.355. სოფ. ბარალეთში მდებარე შუა საუკუნეების სამნავიანი ბაზილიკისა და მისი წარწერების თაობაზე. 2.ბარალეთი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.201. მოკლე ცნობები სოფ. ბარალეთის სამნავიან ბაზილიკურ ეკლესიაზე 3.ჯავახეთის 1933 წლის ექსპედიციის დღიური //ბერძენიშვილი ნ.საქართველოს ისტორიის საკითხები.I.-თბ.,1964.-გვ.143-147. სოფ. ბარალეთის ისტორია, ეკლესიაში შემორჩენილი ლაშა გიორგის ჯავახეთისადმი დამოკიდებულების მაჩვენებელი წარწერის ანალიზი. 4.ლაფაჩი ც. შუასაუკუნეების ისტორიული ძეგლები ბარალეთის ტერიტორიაზე //ჯავახეთი.ტ.I.-ახალციხე.-2002.-გვ.204-210. რეზ. რუსულ და ინგლისურ ენებზე. ტაბ. გვ.211. ბარალეთში შემორჩენილი ლაშა გიორგის დროინდელი წმინდა გიორგის სახელობის ბაზილიკური ეკლესიისა და მის მახლობლად მდებარე აბანოს ნანგრევების აღწერილობა. 5.როსტომაშვილი ი. სოფელი ბარალეთი (ძველი ქართული ეკლესია და ამაღლების სვეტი) //მოგზაური.-1901.-N1.-გვ.26-31. სოფ. ბარალეთის საყდარსა და ამაღლების ქვის ჯვრის შესახებ შემორჩენილი თქმულებები. 6.ბარალეთის წარწერა //ცისკარიშვილი ვ. ჯავახეთის ეპიგრაფიკა როგორც საისტორიო წყარო.-თბ.,1959.-გვ.52. განხილულია სოფ. ბარალეთის ეკლესიის კედელზე შემორჩენილი XII საუკუნის წარწერა. 7.სოფელი ბარალეთი //ხარაძე კ. ჯავახეთის ხუროთმოძღვრული და ბუნების ძეგლები.-თბ.,2004.-გვ.38. ძეგლის მდებარეობა, მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტო. 8.იამბე, ციხის ნაშალო....-თბ.,2007.-გვ.26. ბარალეთის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის შესახებ არსებული ხალხური გადმოცემა. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტო. 9.ალელიშვილი ნ. ს.ბარალეთი. ამაღლების ჯვარი //გაზ. "ოქტომბრის დროშით"(ახალქალაქი).-1959.-21 აგვისტო. 10.ბარალეთი: ღმრთისმშობლის ეკლესია, XIII ს. //ძეგლთა რეაბილიტაცია საქართველოში.-თბ.,2006. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. ბარალეთის ღვთისმშობლის სახ.ორნავიანი ეკლესიის სარეაბილიტაზიო სამუშაოების სედეგები. ტექსტს ერთვის ფოტომასალა.
ბარანის ციხე		იხ. ლორეს ციხე (სომხეთი)
ბარბარეთის ეკლესია (მცხეთა)		1.ბარბარეთის ეკლესია //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.242. მცხეთის ჩრდილო-დასავლეთით მდებარე, X-XI საუკუნეებით დათარიღებული ეკლესიის შიდა სივრცის - საკურთხევლის, თაღების მოკლე აღწერილობა. აღნიშნულია დას. ფასადზე აღმოჩენილი ორსტრიქონიანი წარწერა ("სტეფანე"). 2.ბარბარეთის ეკლესია //კოზმანაშვილი ვ. ღმერთის სავანე.მცხეთა;2009.-გვ.14. მოკლე ცნობა მცხეთის დასავლეთით აგებული, X-XX საუკუნეებით დათარიღებული, დარბაზული ეკლესიის შესახებ. აღდგენილია 2004 წელს. ტექსტს ერთვის ეკლესიის ფოტო.
ბარდნალას ეკლესია (ამბროლაურის რ-ნი)		მოგზაურობა რაჭა-ლეჩხუმში. მრავალტომეული. ტ.12. სასულიერო მწერლობა. ამბროსი ხელაია სრულიად საქართველოს კათოლოკოს-პატრიარქი წიგნი 1. გვ.322-324. მოცემულია სოფ. ბარდნალას მარჯვნივ მდებარე ხის ეკლესიის მდგომარეობის შესახებ. აღნიშნულია კონსტანტინე დადიანის სასახლე. მოხსენიებულნი არიან: ჩუბინაშვილი, ცაგარელი.
ბარეთელთა (თურქეთი)		1.ინგოროყვა პ. გიორგი მერჩულე.თბ.,1954.-გვ.356. კლარჯეთში მდებარე ბარეთელთას სავანისა და შემორჩენილი ხიდის მოკლე ისტორია. 2.ბარათელთა //საქართველო: ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.358. ცნობები ისტორიულ სამხრეთ საქართველოში, კლარჯეთის პროვინციაში IX საუკუნის პირველი ნახევარში დაარსებული მონასტრის შესახებ. 3.წმ. გრიგოლ ხანძთელი და საქართველოს "სინაი", ანუ კლარჯეთის თორმეტი სავანე: ბარეთელთა //გივიაშვილი ი., კოპლატაძე ი. ტაო-კლარჯეთი.-თბ.,2004.-გვ.83. მოკლე ცნობა წყაროთავის სამონასტრო კომპლექსთან ერთად IX საუკუნეში აგებული ძეგლის შესახებ. "გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრების" თანახმად, "მაშენებლი ბარეთელთისაი" არის "მამაი ზაქარია". დღემდე მოღწეულია წყაროთავისა და მიძნაძორის სავანეებთან დამაკავშირებელი ერთთვლიანი ხიდი. ტექსტს დართული აქვს ბარეთელთას ხიდის ფოტო. 4.ბარეთელთა //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.2.-თბ.,1977.-გვ.207. მოკლე ცნობა IX საუკუნის პირველ ნახევარში ზაქარია ბარეთელთელის მიერ დაარსებული ბარეთელთის მონასტრის შესახებ. 5.ბარეთელთა //ჩოხარაძე მ. ხანძთა და "ათორმეტ სავანეთა" მხარის ძველი სალოცავები.-თბ.,ბათუმი.-2015.-გვ.270-274. 6.ბარეთელთა //ტაო-კლარჯეთი. ისტორიისა და კულტურის ძეგლები [კატალოგი].-თბ.,2017.-გვ.20.
ბარეული (ამბროლაურის რ-ნი)		1.ბარეული //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.358. 1991 წლის მიწისძვრით დანგრეული ბარეულის XI საუკუნის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის შესახებ. 2.ბოჭოროძე გ. რაჭა-ლეჩხუმის ისტორიული ძეგლები და სიძველეები .-თბ.,1994.-გვ.126-127. მოკლე ცნობებ ბარეულის "დედა ღვთისას" ეკლესიის, სატრაპეზოსა და შემორჩენილი წარწერიანი ქვის შესახებ. 3.ბოჭოროძე გ. რაჭის ისტორიული ძეგლები //საქართველოს მუზეუმის მოამბე.VII.-1933.-გვ.207-208. ბარეულის "დედა ღვთისას" ერთნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 4.ბარეულის მაცხოვრის ეკელსია //კეზევაძე მ. ეგზარქოსობისდროინდელი რაჭის ეკლესიები და მღვდლები.-ქუთაისის, 2005.-გვ.11. მოცემულია 1811-1917 წლებში ეკლესიაში მოღვაწე მღვდლების ნუსხა.
ბარის ეკლესიები (ონის რ-ნი)		1.ბოჭორიძე გ. რაჭის ისტორიული ძეგლები //საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე.VIII.-თბ.,1935.-გვ.294-302. აღწერილია სოფ. ბარში მდებარე ეკლესიების (მაცხოვრის ძველი და ახალი, ღვთისმშობლის, მთავარანგელოზის სახ.ძველი და ახალი და ციხისლიანთ უბანში მდგარი ეკლესიები) ხუროთმოძღვრული აღწერილობა, შემორჩენილი წარწერებისა და მხატვრობის მიმოხილვა. 2.ბოჭორიძე გ. რაჭა-ლეჩხუმის ისტორიული ძეგლები და სიძველეები.-თბ.,1994.-გვ.192-201. სოფ. ბარში დაცული ხუთი ეკლესიის მოკლე აღწერილობანი. 3.ბარი //ქართული ლაპიდარული წარწერების კორპუსი.II.: დასავლეთ საქართველოს წარწერები.ნაკვ.I(IX-XIII სს.).-თბ.,1980.-გვ.67-69. ონის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმში დაცული სოფ. ბარის ეკლესიის ტიპმანის XI საუკუნის ნუსხური წარწერიანი ფილებისა და სვიმეონ დეკანოზის წარწერის აღწერილობა, პალეოგრაფიული აღწერილობა. მოცემულია საილუსტრაციო მასალა (სურ.45, 47, 48). 4.ბერაძე თ. რაჭა.-თბ.,1983.-გვ.126-127. მოკლე ცნობები სოფ. ბარში შემორჩენილ ეკლესიებზე. 5.ქვემო ბარი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.X.-თბ.,1986.-გვ.513. მოკლე ცნობები სოფ.ქვემო ბარში შემორჩენილი მთავარანგელოზის სახელობისა და საბუკის მთაზე მდგარი ეკლესიის შესახებ. 6.ზემო ბარი//ქართული საბჭოთა ენციკოპედია.ტ.IV.-თბ.,1979.-გვ.507. მოკლე ცნობა მთავარანგელოზის სახ. ერთნავიანი ეკლესიის შესახებ. 7.ბარის მაცხოვრის აღდგომის ეკლესია. ბარის მთავარანგელოზ გაბრიელის ეკლესია //კეზევაძე მ. ეგზარქოსობისდროინდელი რაჭის ეკლესიები და მღვდლები.-ქუთაისი, 2005.-გვ.11. 1811-1917 წლებში ბარის ეკლესიებში მოღვაწე მღვდლების სია. 8.ქვემო ბარის ეკლესია //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.209. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე.
ბარნაბიანთკარი (კასპის რ-ნი)		1.ბარნაბიანთკარი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.143. სოფ. ბარნაბიანთკარის მთავარანგელოზისა და წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიების მშენებლობის თარიღის განსაზღვრა, ეკლესიათა და სამრეკლოების მოკლე აღწერილობა. 2.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. თეძმის ხეობა.-თბ.,1959.-გვ.10. მოკლე ცნობა 1920 წლის მიწისძვრისაგან დანგრეული ორი ეკლესიის-მთავარანგელოზისა და წმ.გიორგის სახ.ეკლესიების შესახებ.
ბარში (მესტიის რ-ნი)		1.ბარში //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.361. ეცერის სოფლის საკრებულოში შემავალი სოფ. ბარშის დადეშქელიანების ციხე-დარბაზიდან შემორჩენილი სვანური სახლისა და საბრძოლო კოშკის აღწერილობა. 2.სოფელი ბარში //თაყაიშვილი ექვ. არქეოლოგიური ექსპედიცია ლეჩხუმ-სვანეთში 1910 წელს.-პარიზი,1937.-გვ.404-407. //იგივე ტექსტი იხ.დაბრუნება.ტ.II.-თბ.,1991.-გვ.462-464. სოფ.ბარშის დადეშქელიანების (დადიშკელიანების)ციხე-დარბაზის ხუროთმოძღვრული მიმოხილვა. 3.ქალდანი ა. დადეშქელიანების ციხე-დარბაზი სოფ. ბარშში //ძეგლის მეგობარი.-1967-7.-N43-44.-გვ.55-59. დადეშქელიანების ციხე-დარბაზის კოშკისა და ნანგრევების მოკლე მიმოხილვა. 4.ეცერი //ყენია რ., ალადაშვილი ნ. ზემო სვანეთი (შუა საუკუნეების ხელოვნება): გზამკვლევი.-თბ.,2000.-გვ.91. რეზ. ინგლ. ენზე. მოკლე ცნობა ეცერის თემის სოფ.ბარშის წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის, მოხატულობისა და ეკლესიაში დაცული ხელნაწერი ოთხთავის შესახებ.
ბასილი დიდის, გრიგოლ ღმრთისმეტყველისა და იოანე ოქროპირის სახ. ეკლესია		იხ. თბილისის სამი მღვდელმთავრის სახ. ეკლესია
ბასოს კოშკი (ახმეტის რ-ნი)		ბასო //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.67. ნასოფლარის განაპირას, XVII-XVIII საუკუნეებში აგებული , გეგმით ოთხკუთხა, ექვსსართულიანი კოშკის აღწერილობა. ტექსტს ახლავს კოშკის გეგმები სართულების მიხედვით.
ბატონის ციხე (თელავი)		1.ბატონის ციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.229. მოკლე ცნობები კახეთის მეფეთა რეზიდენციის-ბატონის ციხის შესახებ. 2.ბატონის ციხე //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.368. ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.177. მოკლე ცნობები ბატონის ციხის შესახებ. 4.ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ქალაქები და ციხეები.-თბ.,1973.-გვ.37-40. თელავში მდებარე ბატონის ციხის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 5. ციხე-ქალაქი თელავი //ზაქარაია პ. ქართული ციხე-ქალაქები ციხესიმაგრეები ციხე-დარბაზები ციხე-გალავნები კოშკები.-თბ.,2001.-გვ.56-63. ქ. თელავის ისტორია, მისი ციხეების:ბატონის ციხის, "ვახვახიშვილების", "ყორჩიბაშიშვილების" ციხეების აღწერილობა. ტექსტს ერთვის "ბატონის ციხის" გეგმა. 6.არქიტექტურული კომპლექსი //თელავის ისტორიული მუზეუმი. გზამკვლევი.-თელავი.-2011.-გვ.9-12; გვ.16-18. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. კახეთის მეფეთა ყოფილი რეზიდენციის (ბატონის ციხე - XVII-XVIII სს. შედგება: ორჭიშკრიანი ციხის ზღუდის, სასახლის, სამეფო კარის ორი ეკლესიის, აბანოსა და საიდუმლო გვირაბისაგან) მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოხსენიებულია არიან: ე. თაყაიშვილი, ლ. რჩეულიშვილი. ტექსტს ერთვის ფოტოები. 7.თელავი და ”ბატონის ციხე” //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაზე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2011.-გვ.34. მოკლე ცნობა კახეთის მეფეთა რეზიდენციის - ბატონის ციხის შესახებ. აღნიშნულია ერეკლე მეორის მიერ აგებული კარის ეკლესიისა და მცირე ეკლესიის შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: ერეკლე მეორე, არჩილ მეფე. ტექსტს ერთვის ციხის ფოტო. 8.Джанберидзе Н. Памятники архитектуры Грузии.-Тб.,1965.-19с. 9.Чубинашвили Г. Архитектура Кахетии. Исследование развития архитектуры в восточной провинции Грузии в IV-XVIII вв.-Тб.,Тб.,1959.-С.539-541 с илл. 10.ბატონის ციხე //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.102-103. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე.
ბაურაყის ეკლესია		იხ. ჭალისოფელი (დუშეთის რ-ნი)
ბაღდათის ეკლესია (ბაღდათის რ-ნი)		ვანისა და ბაღდათის ეპარქია: ბაღდათის წმ. თამარ მეფის მონასტერი (დედათა) //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები.-თბ.,2005.-გვ.48. მოკლე ცნობა 1997 წელს დაარსებული სამლოცველოს თაობაზე. მოხსენიებულია მღვდელმონაოზი ისააკი (ფირცხალავა). ტექსტს ახლავს ბაღდათის რეზიდენციის ფოტო.
ბაღდათის ციხე (ბაღდათის რ-ნი)		1.აბესაძე რ. ბაღდათის ციხე //წითელი დროშა (მაიაკოვსკი).-1968.-26-28 დეკემბერი. ციხის ისტორიული დახასიათება. მოხსენიებულია იმერეთის მეფე სოლომონ პირველი. 2.ბაღდათის ციხე //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.378. მოკლე ცნობები ხანისწყლის ნაპირზე აგებულ ციხეზე. 3.ბაღდათის ციხე //თოლორდავა, ზ. ჩვენი ბაღდათი.-ქუთ.,2020.-გვ.5-11. ბაღდათის(თხმელის)ციხის დაარსების ისტორია.
ბაღიაანთკარის ეკლესია		იხ. ლაფანაანთკარი (დუშეთის რ-ნი)
ბაღიანები (ქარელის რ-ნი)		რამიშვილი რ. ჯორბენაძე ბ. ერწო-თიანეთის არქეოლოგიური ექსპედიციის მუშაობის შედეგები //მაცნე ისტორიის...სერია.-1978.-N1.-გვ.158. მოკლე ცნობა სოფ. ბაღიანებში ნანგრევების სახით შემორჩენილი ორი ეკლესიისა და კოშკის შესახებ.
ბაყილოვანი (ახმეტის რ-ნი)		ბაყილოვანი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.68. სოფლის განაპირას, სასაფლაოზე აგებული, ბაზილიკური ტიპის, XVIII საუკუნის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. ძეგლი დაზიანებულია.
ბაშ-კუნგუთი (საინგილო)		ბაშ-კუნგუთი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1977.-გვ.380. შუა საუკუნეების ეკლესიის მოკლე აღწერილობა.
ბაშართი. ღმრთისმშობლის ეკლესია (ახალგორის რ-ნი)		1.ბაშართი.ღმრთისმშობლის ეკლესია//ქსნის ხეობა.-თბ.,2013.-გვ.86. ცხრაძმულას ხეობაში აგებული ბაშართის ღმრთისმშობლის ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული ანალიზი. ტექსტს ახლავს ფოტო გვ.29.
ბაშის ეკლესია (სამტრედიის რ-ნი)		ბაშის ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარი //ხონისა და სამტრედიის ეპარქიის ისტორია 1996-2011 წწ.,თბ.,2011.-გვ.208-209. ისტორიული წყაროები ტაძრის შესახებ; აღდგენითი სამუშაოების ეტაპები (ტექსტის ავტორია ტაძრის წინამძღვარი, დეკანოზი იოანე კოხრეიძე). მოხსენიებულნი არიან: ივანე ხაზარაძე, მამუკა ხაზარაძე, გიორგი, მამია, თემურ ხაზარაძეები. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები.
ბაშქოი (წალკის რ-ნი)		ბაშქოი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.380. მოკლე ცნობა სოფ. ბაშქოიში ნანგრევების სახით შემორჩენილ ეკლესიაზე.
ბაცალიგო (დუშეთის რ-ნი)		ბაცალიგო //საქართველოს ისტორიისა და კულრუტირის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.226. გვიანდელ შუა საუკუნეებში, ნატეხი ქვით ნაგები, ძლიერ დაზიანებული თინიგეგაურთ კოშკის მოკლე აღწერილობა. შემრჩენილია ორი სართული. ტექსტს ახლავს პირველი და მეორე სართულის გეგმები.
ბახვი (ოზურგეთის რ-ნი)		ეკლესიის აშენება //ნიკოლაიშვილი ც. თავართქილაძე შ. სოფელი ბახვი.-თბ.,2003.-გვ.72-73. გაბრიელ ეპისკოპოსის (ქიქოძე) თაოსნობით აშენებული ეკლესიის (1870 წ.)მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
ბახთალის ეკლესია (საინგილო)		1.ედილი ზ. საინგილო.-თბ.,1070.-გვ.151- საინგილოს ძეგლებს შორის შედარებით კარგად შემონახული ბახთალის ღვთისმშობლის სახ. ტაძრის ისტორიის, მდებარეობისა და ხუროთმოძღვრული ფორმების შესახებ. 2.ყულოშვილი მ. ზეგამის ეკლესია //გაზ. "სოფლის ცხოვრება".-1990(12 სექტ.).-გვ.6. სოფ.ბახთალის ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის თაობაზე. .ედილი ზ. საინგილო.-თბ.,1947.-გვ.32. ბახთალის ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.ივანიცკი ტ. ბახთალის ძველი ეკლესია //ივერია.-1895.-N211(3 ოქტ.).-გვ.1-2. დაბა ზაქათალასთან მდებარე ეკლესიის დახასიათება. 4.ბახთალა //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.381-382. ზაქათალის რაიონის სოფ.ალიაბალთან მდებარე ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის მოკლე დახასიათება. 5.ჭილაშვილი ი. კახეთის ქალაქები.-თბ.,1980.-გვ.163-167. ნაქალაქარი ბაზარის-ზაგების ტერიტორიაზე შემორჩენილი ფერიყალის, იგივე ბახთალის ეკლესიის აღწერილობა. 6.ბახთალის ეკლესია //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.8.-თბ.,2021.-გვ.68-69. ღვთისმშობლის სახ. ჯვარ-გუმბათოვანი ეკლესიის ისტორია და თანამედროვე მდგომარეობა.
ბახმარო (ჩოხატაურის რ-ნი)		1.სიხარულიძე ი. ბახმაროს ფერისცვალების ეკლესია.-ბათუმი.-1998. ტაძრის აღწერილობა, მშენებლობის ისტორია. ტექსტს ერთვის ფოტოები. 2.ხარაიშვილი თ. სიკეთის მოქმედნი: ბახმაროში მაცხოვრის ფერისცვალების სახელობის ეკლესია გაიხსნა //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-1997.-7 სექტ.-გვ.7. 3.ჟიბუტი გ.ბამაროს ფერისცვალების ეკლესია //გაზ. "მადლი".-1997.-18 სექტ.-გვ.6.
ბახტრიონი (ახმეტის რ-ნი) ლიტერატურა ვაჟა-ფშაველა - ბახტრიონი წერეთელი აკაკი - ბაში-აჩუკი გამსახურდია კონსტანტინე დიდი იოსები		1.ბახტრიონის ციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია. ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.256. ცნობები კახეთის ფეოდალური ხანის ციხესიმაგრის შესახებ. 2.ბახტრიონის ციხე //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.384. მოკლე ცნობები ბახტრიონის ციხეზე. 3.ციხესიმაგრეები: ბახტრიონი //ზაქარაია პ. ქართული ციხე-ქალაქები, ციხესიმაგრეები, ციხე-დარბაზები, ციხე-გალავნები, კოშკები.-თბ.,2001.-გვ.120-121. ციხის ტერიტორიაზე არსებული ნაშთების აღწერილობა, მათი მოკლე ისტორია. 4.ბოჭორიძე გ. თუშეთი.-თბ.,1993.-გვ.67-68. ბახტრიონის ციხის მოკლე აღწერილობა. სოფ. ფარსმის მკვიდრის მონათხრობი ბახტრიონის ციხის აღებაზე. 5.ციხეები და ციხესიმაგრეები:ბახტრიონი //ზაქარაია პ. კახეთის საფორტიფიკაციო ნაგებობანი.-თბ.,1968.-გვ.48-49. ციხის ისტორია, შემორჩენილი ნაშთების ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 6.ციხეები და ციხე-დარბაზები: ბახტრიონი //ზაქარაია პ. სამშობლოს გუშაგები.-თბ.,1965.-გვ.158-160. ციხის ნაშთების აღწერილობა. 7.სიდამონიძე ვ. ბახტრიონი //სოფლის ცხოვრება.-1970.-27 მარტი. ძეგლის სახელწოდების კვლევა. 8.იამბე, ციხის ნაშალო....-თბ.,2007.-გვ.27. ციხის შესახებ არსებული ლეგენდა. 9.სიმაგრეები. ბახტრიონი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ქალაქები და ციხეები.-თბ.,1973.-გვ.123-124. მდ. ალაზნის მარცხენა ნაპირზე მდებარე ციხის ნაშთების მოკლე აღწერილობა და ისტორია. 10.სიმაგრეები: ბახტრიონი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.130-131. უმნიშვნელო ფრაგმენტებით შემორჩენილი ბახტრიონის ციხის შესახებ. 11.ბახტრიონის ციხე და ეკლესია //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.68-69. ბახტრიონის ციხის მოკლე ისტორია, ციხის აღმ.-ით მდგარი, გვიანდელი შუა საუკუნის, გეგმით სწორკუთხა, უაფსიდო ეკლესიის აღწერილობა. ძეგლის სანახევროდ დანგრეულია.
ბახტრიონის ეკლესია (ახმეტის რ-ნი)		იხ. ხორბალო (ახმეტის რ-ნი)
ბახჩალარი (დმანისის რ-ნი)		1.ზურტაკეტის ველის ხელოვნების ძეგლთა დახასიათების საკითხისათვის //რჩეულიშვილი ლ. ქართული ხელოვნების ისტორიის ნარკვევები.-თბ.,1994.-გვ.55-56. ერთნავიანი ეკლესიის ნანაგრევებისა და შემორჩენილი ასომთავრული წარწერის შესახებ. 2.ბახჩალარი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.384-385. ფრაგმენტების სახით შემორჩენილი XI საუკუნის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. 3.ბერძენიშვილი დ. თრიალეთის უცნობი წარწერები //საქართველოს ისტორილული გეოგრაფიის კრებული VI.-თბ.,1982.-გვ.5-6. სოფ. ქვემო ყარაბულახის (ისტორიულად ზურტაკეტი) წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიისა და მის ბალავრის ქვაზე შემორჩენილი ხუთსტრიქონიანი ასომთავრული წარწერის მოკლე აღწერილობა. 4.რჩეულიშვილი ლ. ზურტაკეტის მხარის ხელოვნების ძეგლთა დახასიათების საკითხი //საქართველოს მეცნიერებათა კადაემია. საზოგადოებრივ მეცნიერებათა განყოფილების XVI სამეცნიერო სესია 1944 წლის 6, 8 და 9 მაისი. მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები.-თბ.,1944.-გვ.4-5. თრიალეთის, ქვემო ქართლისა და ჯავახეთის ძეგლების შედარებითი დახასიათება. 5.ბახტაძე ნ. ქცია-ხრამის ხეობის კლდის ძეგლთა ტიპოლოგიისათვის //მასალები საქართველოს მატერიალური კულტურისა და ეკონომიკის ისტორიისათვის.-თბ.,1982.-გვ.8-11. კომპლექსის არქიტექტურულ-გეგმარებითი ანალიზის შედეგები.
ბახჩალო ყიშლა (თურქეთი)		1.ბახჩალო-ყიშლა //საქართველო: ენციკლპოპედია.-თბ.,1997.-გვ.385. ოლთისში მდებარე X საუკუნის გეგმით ტრიკონქის ტიპის ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ერუშეთი, კოლა-ოლთისში და შავშეთი: ბახჩალო-ყიშლა //გივიშვილი ი., კოპლატაძე ი. ტაო-კლარჯეთი.-თბ.,2004.-გვ.109. მოკლე ცნობები მიწის ზემოთ ფრაგმენტების სახით შემორჩენილი მარტივი ჯვარგუმბათოვანი ეკლესიისა და ციხის შესახებ. მოხსენიებულია ექვ.თაყაიშვილი. ტექსტს დართული აქვს ტრიკონქის (სამაფსიდიანი ეკლესია)ნანგრევებისა და ციხის ფოტოები, ტრიკონქის გეგმა, ახალი ანაზომები შესრულებული ნ.ბაგრატიონის მიერ. 3.თაყაიშვილი ექვ. არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს.-პარიზი.-1938.-გვ.53. ოლთისის ოლქში , სოფელ ბახჩალო-ყიშლაყში აგებული, ქვით ნაშენი, ჯვრის გეგმის გუმბათიანი ეკლესიის აღწერილობა.
ბაჯითი (საჩხერის რ-ნი)		1.ბოჭორიძე გ. იმერეთის ისტორიული ძეგლები.-თბ.,1995.-გვ.216-218. მოკლე ცნობები ბაჯითის სამების ერთნავიანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრებისა და შემორჩენილი წარწერების შესახებ. 2.ბაჯითი //ქართული ლაპიდარული წარწერების კორპუსი .II.:დასავლეთ საქართველოს წარწერები. ნაკვ.I(IX-XIII სს.).-თბ.,1980.-გვ.69-72. ბაჯითის ეკლესიიაში შემორჩენილი XI საუკუნის ცხრასტრიქონიანი ნუსხური წარწერების აღწერილობა. 3.ბაჯითის სამების ტაძარი//დვალიშვილი გ.საჩხერე და ჭიათურა.-თბ.,2013.-გვ.60-61. ტექსტს ახლავს ფოტო.
ბაჯიხევის ეკლესია (ონის რ-ნი)		1.ბოჭორიძე გ. რაჭა–ლეჩხუმის ისტორიული ძეგლები და სიძველეები.–თბ.,1994.–გვ.244. ნანაგრევების სახით შემორჩენილი ბაჯიხევის მთავარანგელოზის სახ. ეკლესიის სიძველეთა აღწერილობა. 2.ბაჯიხევის მთავარანგელოზის ეკლესია //კეზევაძე მ. ეგზარქოსობისდროინდელი რაჭის ეკლესიები და მღვდლები.-ქუთაისი.,2005.-გვ.12. 1811-1917 წწ. ბაჯიხევის ეკლესიაში მოღვაწე მღვდლების სია.
ბებრისციხე		იხ. ანანური (დუშეთის რ-ნი)
ბებრისციხე (მცხეთა)		1.ბებრის ციხე //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.386. ციხესიმაგრის მოკლე აღწერილობა. 2.ბებრისციხე-ბელტისციხე //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.242. მცხეთის ჩრდილოეთით მდებარე ბებრისციხეზე (ვახუშტი ბატონიშვილის მიხედვით-ბელტის ციხე) წარმოებული არქეოლოგიური გათხრების შედეგების შესახებ.მოცემულია ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.ბებრისციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.262. მოკლე ცნობები ბებრისციხეზე. 4.ბებრის ციხე //ნაკაშიძე ლ. საქართველოს საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.125. მოკლე ცნობები ქართულ და ინგლისურ ენებზე. 5.ბოჭოიძე მ. საქართველოს ციხე-კომპლექსები სარესტავრაციო პრაქტიკაში //ძეგლის მეგობარი.-1994.-N1(91).-გვ.61. სამეცნიერო-კვლევითი და სარესტავრაციო-საპროექტო სამუშაოების შესახებ. ტექსტს ერთვის ციხის ფოტო. 6.ბოჭოიძე მ. ბებრის ციხე //ძეგლის მეგობარი.-1987.კრ.75.-გვ.41. ციხის არქიტექტურისა და აღდგენითი სამუშაოების შესახებ. 7.თბილისი-მცხეთა //ზაქარაია პ. არაგვისა და თერგის ხეობა.-თბ.,1972.-გვ.17. ბებრის ციხის აღწერილობა, ეტიმოლოგია. ციხის სახელწოდებასთან დაკავშირებული ხალხური თქმულება. 8.ბებრის ციხე //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.54-55. ბებრის ციხის კომპლექსიდან შემორჩენილი ნაგებობების აღწერილობა, ძეგლთან დაკავშირებული ხალხური ლეგენდა. ტექსტს ახლავს ციხის ფოტო. 9.ზაქარაია პ. ბებრის ციხე.-თბ.,1959. მოკლე ცნობები ციხის ისტორიიდან. 10.სიმაგრეები: ბებრის ციხე //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ქალაქები და ციხეები.-თბ.,1973.-გვ.50-52. ციხის მდებარეობა, სტრატეგიული დანიშნულება, (კეტავდა მცხეთის კარს), კოშკებისა და ციხის ნანგრევების აღწერილობა, ხალხური თქმულება ციხის შესახებ. ტექსტს ერთვის ციხის ფოტო (ტაბ.10). 11.ზაქარაია პ. სამშობლოს გუშაგი.-თბ.,1965.-გვ.64-66. ციხის მდგომარეობა, სტრატეგიული მნიშვნელობა. 12.ზაქარაია პ. თბილისი.ბორჯომო.ვარძია.-თბ.,1977.-გვ.16-17. ციხის კონსტრუქციული დახასიათება, ეტიმოლოგია. 13.ქართული ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები XVI-XVIII საუკუნეებში პირამიდული კოშკები: "ბებრის ციხე"(ანანურთან) //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.64-67. ბებრის ციხის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, მოკლე ისტორია.ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (სურ.22-24; ტაბ.12,13). 14.კალანდაძე ზ. არქეოლოგიური გათხრები ბებრის ციხეზე //არქეოლოგიური ძიებანი.-თბ.,1982.-გვ.143-147. ბებრის ციხის კომპლექსის ხუროთმოძღვრული ანალიზი. 15.როსტომაშვილი ი. ბელტის ციხე //მგზავრი.-1901.-N1.-გვ.34-36. ბელტის ციხის ისტორია. ტექსტს ახლავს ილუსტრაცია-გვ.13. 16.იამბე, ციხის ნაშალო....-თბ.,2007.-გვ.28-29. ბებრის ციხის შესახებ ხალხში გავრცელებული ლეგენდა. ტექსტს ერთვის ფოტო. 17.ციხესიმაგრეები ბებრის ციხე //ზაქარაია პ. ქართული ციხე-ქალაქები ციხესიმაგრეები ციხე-დარბაზები ციხე-გალავნები კოშკები.-თბ.,2001.-გვ.67-70. ციხის ნანგრევების ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ხალხური გადმოცემა ციხის შესახებ. ტექტს ერთვის ფოტო. 18.ბებრის ციხე (ბელტის ციხე) //კოზმანაშვილი ვ. ღმერთის სავანე.მცხეთა;2009.-გვ.15-16. მოკლე ცნობა მცხეთის ჩრდილოეთით, ადრინდელ ფეოდალურ ხანაში აგებული ბებრის ციხის (შედგება ქვედა ეზოსა და ციტადელისაგან) შესახებ. ტექსტს ერთვის ციხის ფოტო. 19.ბებრისციხე //ნიკოლაიშვილი ვ., სიხარულიძე ა., დიღმელაშვილი ქ. და სხვ. ბელტისციხე-ბებრისციხე.-თბ.,2009. ბებრისციხეზე ჩატარებული საკონსერვაციო და არქეოლოგიური სამუშაოების შედეგები. ტექსტს ერთვის არქეოლოგიური მეთვალყურეობისას აღმოჩენილი მასალების კატალოგი, ფოტომასალა, ტაბულები. 20.Закарая П. Бебрис-цихе.-Тб.,1959.-8с. С илл. 21.Арджеванидзе А. Мцхетские памятники архитектуры //Военно-грузинская дорога.-Тб.,1954.-с.149-151. 22.МаМукелашвили В. Татарашвили Г. Мцхета и его окрестности.-Тб.,1986.-с.38. С илл. 23.ბებრის ციხე//შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.18-19. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ბებრის ციხის მოკლე ისტორია.
ბეგოთკარი (დუშეთის რ-ნი)		ბეგოთკარი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.227-228. სოფ.ბეგოთკარის მთავარმოწამის სახ. ეკლესიის კომპლექსის (მდებარეობს სოფლის ჩრდ.-დას.-ით, მინდორში, სამშენებლო წარწერის მიხედვით აგებულია 1908 წელს, შედგება დარბაზული ტიპის, ნატეხი ქვით ნაგები, ამჟამად შეკეთებული ეკლესიის, ორსართულიანი სამრეკლოსა და ქვით ნაგები გალავნისაგან - შემორჩენილია ნაშთები) მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა.
ბეგოშვილების ციხე (ხულოს რ-ნი)		1.სიხარულიძე ი. სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს ტოპონიმიკა. I.-ბათუმი.-1958.-გვ.168-169. აჭარაში, სოფ. დიაკონიძეებში , ბეგოშვილების სერზე მდებარე ციხის შესახებ შემორჩენილი თქმულება, ძეგლის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.აჭარის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა: ცნობარი.ნაკვ.II.-თბ.,1987.-გვ.99. მოკლე ცნობა მდ. უჩხოსწყლის მარჯვენა ნაპირზე აგებულ, ძლიერ დაზიანებულ ბეგოშვილების ციხის შესახებ.
ბედენის კარი (თეთრიწყაროს რ-ნი)		მელითაური კ. ბედენის ხის აკლდამის კონსტრუქცია //ძეგლის მეგობარი.-1974.კრ.35.-გვ.79-82. ბედენის ზეგანზე აღმოჩენილი ხის აკლდამის ნაწილების აღწერილობა. მოხსენიებულია გ. გობეჯიშვილი.
ბედია (ოჩამჩირის რ-ნი)		1.ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1971.-გვ.242. მოკლე ცნობები ბედიის ტაძრის ხუროთმოძღვრებაზე. 2.ახალაძე ლ.ბედიის ტაძრის ფრესკული წარწერა და დადიანთა მანდატურთუხუცესის საკითხი //საისტორიო ძიებანი.II.-თბ.,199.-გვ.61-67. რეზ. რუსულ ენაზე. ერისთავთ-ერისთავი გიორგი დადიანისა და დედოფალთ-დედოფლის მარიხის მოხსენება ფრესკულ წარწერაზე (XIV-XV სს.) 3.ახალაძე ლ. აღმაშენებელი პალატისა //აფხაზეთის რეგიონალური მეცნიერებათა აკადემია. მაცნე: ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა სერია.-2000.-N1.-გვ.196-201. რეზ. რუსულ ენაზე. ბედიის საეპისკოპოსო ტაძრის აღმაშენებელ ანტონ ბედიელის , იგივე ანტონ ჟუანისძის მოღვაწობაზე. 4.ბედიის ტაძრის ეპიგრაფიკა //ახალაძე ლ. აფხაზეთის ეპიგრაფიკა, როგორც საისტორიო წყარო:ლაპიდარული და ფრესკული წარწერები.I.-თბ.,2005.-გვ.21-74. ქართული ისტორიული წყაროები ბედიის ტაძრის შესახებ; წარწერების ვრცელი ენობრივ-პალეოგრფიული ანალიზი. 5.ახალაძე ლ. "...მეოხ ექმენ საყდრის აღმაშენებელს" //საისტორიო ძიებანი.-2000.-N3.-გვ.54. ბედიის ტაძრის ეპიგრაფიკა. 6.ახალაძე ლ. სვიმეონის წარწერის დათარიღების საკითხი და ძველი ქართული სამოხელეო ტერმინი //აფხაზეთის მოამბე .-1998.-N1.-გვ.64-68. ტაძარში შემორჩენილი წარწერის ენობრივი ანალიზი. 7.ბედიის ტაძარი //მწყემსი.-1893.-N12.-გვ.4-5;N13.-გვ.12-14. ბედიის ტაძრის გეგმა, ხუროთმოძღვრული ფორმები, ბარძიმზე შემორჩენილი წარწერების განხილვა, ტაძრის ისტორია. 8.ბედიის მონასტერი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.265-266. მოკლე ცნობები ბედიის სამონასტრო კომპლექსის შესახებ. 9.ბედია //გაბაშვილი ც. პორტალები ქართულ არქიტექტურაში.-თბ.,1955.-გვ.38. X-XI საუკუნის ღვთისმშობლის სახელობის ბედიის ტაძრის შესახებ. 10.გუნია ბედიის ტაძარი: ათასს უძლო, კვლავ გაუძლების.-2000.-N3.-გვ.55-59. რეზ. რუსულ ენაზე. ტაძრის მნიშვნელობა შუა საუკუნეების საქართველოში. 11.ბედიის ეკლესიის წარწერა //დანელია კ. სარჯველაძე ზ. ქართული პალეოგრაფია.-თბ.,1997.-გვ.71. ტაძრის დასავლეთ კედელზე ამოკვეთილი X საუკუნის ასომთავრული წარწერის განხილვა. 12.ვარსიმაშვილი ი. ბედია //ძეგლის მეგობარი.-1973.-N31-32.-გვ.50-55. ბედიის ხუროთმოძღვრულ ანსამბლში 1968-1971 წლებში ჩატარებულ სარესტავრაციო სამუშაოებზე. 13.კალანდია გ. ბედიელ ეპისკოპოსთა ქრონოლოგიური რიგი //არტანუჯი.-1995.-N4.-გვ.33-37. ეპისკოპოსთა ქრონოლოგიური რიგი ისტორიული წყაროების მიხედვით. 14.კასტელი დონ კრისტოფორო დე. ცნობები და ალბომი საქართველოს შესახებ.-თბ.,1976.-გვ171-172. წიგნში 443-ე ნომრით წარმოდგენილი ბედიის ტაძრის ნახატზე გამოსახული წარწერის თარგმანი. 15. კვაშილავა ი. სულიერი კულტურის ძეგლები სამურზაყანოში (ბედია) //საქართველო და ქრისტიანობა.-თბ.,2001.-გვ.45-51. რეზ. ინგლისურ ენაზე. ტაძრის ისტორია, ხუროთმოძღვრული დახასიათება, მხატვრობის განხილვა. 16.კილანავა ბ. ბედიის ტაძარი //დროშა.-1981.-N11.-გვ.22-23. ბაგრატ მესამის მეფობის დროს სასახლის კარის ეკლესიად აგებული ბედიის ტაძრის მოკლე აღწერილობა. 17.ბედიის ტაძარი //მიბჩუანი თ. აფხაზეთი.ნაწ.I.-თბ.,2003.-გვ.217-223. ძეგლის ისტორია, ხუროთმოძღვრული დახასიათება, მოკლე ცნობები ბედიის ბარძიმზე. 18.პაპასკირი ზ. ბედიის ტაძარი-ერთიანი ქართული სახელმწიფოებრიობის სიმბოლო // საისტორიო ძიებანი.-2000.-N3.-გვ.3-8. რეზ. რუსულ ენაზე. ბაგრატ მესამის მიერ ქართული ტაძრის აფხაზეთში აშენების მიზეზები და მისი მნიშვნელობა. 19.ბედია //ქართული ლაპიდარული წარწერების კორპუსი.II.: დასავლეთ საქართველოს წარწერები .ნაკვ.I.-თბ.,1980.-გვ.38; გვ.172; გვ.175-176. ბედიის ტაძრის სვიმეონ გალატოზთუხუცესის , ნიკოლოზ კათალიკოსის, სოფრონ ბედიელის წარწერების აღწერილობა. მოხსენიებულია მ.ბროსე. 20.შმერლინგი რ. ბედიის ტაძრის მოხატულობის ქრონოლოგიური განაწილების საკითხისათვის //ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის IV სამეცნიერო სესია 1949 წლის 9-11 ივნისს მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები.-თბ.,1949.-გვ.9. სესიაზე წაკითხული მოხსენებათა თეზისები. 21.შმერლინგი რ. ბედიის ტაძრის დათარიღების საკითხისათვის //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე.ტ.XVIII.-1957.-N4.-გვ.503-511. სამი ქრონოლოგიური ეტაპის გამოყოფა ტაძარში შემორჩენილი მხატვრობის სტილისტური ანალიზის საფუძველზე. 22.ჩხეიძე თ. ბედია- საქართველოს ბედზე სალოცავი ტაძარი //ქრისტიანობა და მედიცინა:ბედია-1000.-თბ.,2000.-გვ.20-21. ტაძრის ისტორიიდან. 23.ჩხეიძე თ. ბედიის ტაძარი //მნათობი.-2000.-N11-12.-გვ.112-114. ტაძრის აშენების ისტორია, აფხაზეთში შემორჩენილი ქართული ტოპონიმები. 24.წერეთელი გ. ბედიის ტაძარი //კვალი.-1893.-N22.-გვ.7-10. ტაძრის ხუროთმოძღვრული ფორმების, მხატვრული დეტალების, წარწერების ვრცელი განხილვა. ძეგლის დათარიღება. 25.წურწუმია ზ. ბედია //ცისკარი.-1993.-N2.-გვ.150-154. ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 26.ხვისტანი რ. ბედიის სამონასტრო კომპლექსი //აფხაზეთის მოამბე.-1998.-N1.-გვ.56-60. რეზ. რუსულ და ინგლისურ ენებზე. ძეგლის მოკლე აღწერილობა. 27.ბედიის ტაძარი //ხვისტანი რ. მასალები საქართველოს ქრისტიანული არქეოლოგიისათვის.-თბ.,2009.-გვ.25-38. ტექსტი ქართ., რუს. და ინგლ. ენებზე. ისტორიული წყაროები ბედიის ტაძრის შესახებ, სამონასტრო კომპლექსის ვრცელი ხუროთმოძღვრული დახასიათება, მხატვრული ფორმებისა და წარწერათა ანალიზი, დაწვრილებითი ცნობები ბედიის ბარძიმის შესახებ, ბედია, როგორც შუა საუკუნეების საქართველოს რელიგიურ-პოლიტიკური ცენტრი. მოხსენიებულნი არიან: ლ.ხიმშიაშვილი, ვახუშტი ბაგრატიონი, მიტროპოლიტი გერმანე ჩხეტიძე, გ. ჩუბინაშვილიმ. ბარამიძე.ტექსტს ერთვის საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.IV). ხორავა ბ. ბედიის საეპისკოპოსო //ქრისტიანობა და მედიცინა:ბედია-1000.-თბ.,20000.-გვ.24-25. ბედიის საეპისკოპოსოს შექმნის შესახებ (X ს.) 28.ხიმშიაშვილი ლ. რესტავრაციის ზოგიერთი საკითხი //ძეგლის მეგობარი.-1968.-N14.-გვ.78-79. ბედიის ტაძრის რეკონსტრუქციისათვის მოსამზადებელი და ძეგლის თარიღის დადგენისათვის ჩატარებული სამუშაოები. 29.აბ. აფხაზეთ-სამურზაყანო //ივერია.-1894.-N52(10 მარტი.-გვ.3. ბედიის ტაძრის შესახებ. 30.არდაშელია ც. არ არსებობს აფხაზეთი უსაქართველოდ , არც საქართველო არსებობს უაფხაზეთოდ //ჯვარი ვაზისა.-1996.-N1.-გვ.34-40. ბედიის ტაძრის ისტორია, მისი დახასიათება. 31.ბედია (სამურზაყანო).-ცნობის ფურცელი.-1896.-N65(23 დეკ.).-გვ.2. ბედიის ტაძრის რუსი ბერების ხელში გადასვლის გამო. 32.ჭოჭუა მ. დავიცვათ ბედიის მონასტრის კომპლექსი //საბჭოთა აფხაზეთი.-1972.-8 იანვარი. ძეგლის მდგომარეობის შესახებ. 33.ბედიის სამონასტრო კომპლექსი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა. აფხაზეთი.ტ.I.-თბ.,2007.-გვ.14. მოკლე ცნობები ბედიის სამონასტრო კომპლექსის(ღვთისმშობლის სახელობის ტაძარი, საეპისკოპოსო სასახლე და სამრეკლოს ნაწილი) მდებარეობის, აგების ისტორიისა და ტაძრის ლაპიდარული წარწერების შესახებ. მოხსენიებულია მეფე ბაგრატ მესამე, მიტროპოლიტი ანტონ ჟუანისძე (XV ს.) ტექსტს ერთვის ტაძრის საერთო ხედის ფოტო. მოცემულია ტაძრის სიძველეთა აღწერილობა და ფოტოები (ბედიის ბარძიმი-გვ.48-49; გულანი-გვ.68-69. ფრესკა-ქტიტორების ოჯახი-გვ.80). ტექსტები ქართულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე. 34.ეკლესია-"დიდშუენიერ გუმბათიანი". ბედიის მონასტერი //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.301-302. ბაგრატ III-ის მიერ (X-XI სს.)დაარსებული საკათედრო ტაძრის (ახლანდელი ნაგებობა XIII-XIV აუკუნეებს განეკუთვნება) მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება, ბედიელ ბერთა მიერ წიგნსაცავის შექმნის შესახებ. მოხსენიებულა მიტროპოლიტი გერმანე ჩხეტიძე (XVI ს.). ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. დართული აქვს ტაძრის ორი ფოტო. 35.ბედიის ტაძარი //როგავა გ. რელიგია და ეკლესია აფხაზებში.-თბ.,2007.-გვ.155-157 //როგავა გ. აფხაზეთის ისტორიის საკითხები.-თბ.,2009.-გვ.156-157. ბაგრატ III-ის მიერ X-XI საუკუნეებში აგებული (ახლანდელი ნაგებობა XIII-XIV საუკუნეებს განეკუთვნება), გუმბათიანი, სწორკუთხა მოხაზულობის ტაძრის აგების მოკლე ისტორია, ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული აღწერილობა. მოხსენიებულნი არიან: ბაგრატ III, ეპ.ბედიელი, გრიგოლ დადიანი, მეფე კონსტანტინე (XIV ს.)). 36.არდაშელია ბ. ბედიის ტაძარი //გაზ. "სტალინური გზით" (გალი).-1956.-9 თებერვალი. 37.გიორგობიანი ბ. ბედიის სამონასტრო კომპლექსი //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი".-1988.-9 ივლ.-გვ.4 ძეგლის აღდგენითი სამუშაოების შესახებ. 38. დადიანი ც. მიუტევებელი გულგრილობა //გაზ. "სახალხო განათლება.-1951.-8 აგვ.-გვ.4. 39.ზუხბაია ვ. ათასი წელი, ვითარცა ერთი წამი //დილის გაზეთი.-199.-19 აპრ.-გვ.13 (ჩართულია გალის დამოუკიდებელი გაზეთი "სათანჯო" N16). 40.კილანავა ბ. ბედია //გაზ. "ლენინერლი"(გალი).-1970.-21 თებერვალი. 41.კორსანტია ნ. ბადიის ტაძარი - სიმბოლო ერთიანობისა //დილის გაზეთის დამატება "სათანჯო".-2004.-N38.-გვ.1,4-6. 42.კუკავა ვ. ისტორიული ძეგლი - უყურადღებოდ //გაზ. "საბჭოთა აფხაზეთი".-1978.-5 დეკ.-გვ.4. 43.მიბჩუანი თ. საქართველოს ერთიანობის სიმბოლო - ბედიის ტაძარი 1000 წლისაა //გაზ. "საქართველოს,რესპუბლიკა".-2000.-6-7 თებ.-გვ.7. 44.პაპასკირი ზ. ბედიის ტაძარი ერთიანი საქართველოს სახელმწიფოებრიობის სიმბოლო //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-2001.-24 აპრ.-გვ.6. 45.ფაჩულია ვ. ბედიის ტაძარი //გაზ. "საბჭოთა აფხაზეტი".-1956.-4 სექტემბერი. 46.ქიქავა თ. ბედია //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-2002.-5 მაისი.-გვ.8. მონასტრის მდებარეობისა და აგების თარიღის შესახებ. 47.შონია ჯ. ბედია საქართველოს ერთიანობის სიმბოლო //იბერია-სპექტრი.-2000.-13-19 დეკ.-გვ.9. 48.ზუხბაია ვ. დავიცვათ არქიტექტურული ძეგლები //ძეგლის მეგობარი.-1965.-N4.-გვ.53-55. ბედიის ტაძრის დაცვის თაობაზე. 49.Шервашидзе Л. Некоторые средновековые стенные росписи на территории Абхазии.-Тб.,1971.-187 с. Главной задачей исследования является попытка создать специальное искусствоведческое исследование и найти средневековым стенным росписям на территории Абхазии соотвествующее место среди памятников Грузии а также Византии и стран находившимся в сфере ее влияния. 50.Ардзинба И. Архитектурные памятники Абхазии.-Сухуми,1958.-155 с. Автор знакомит с архитектурой сел. Агу-Бедия, окружееного крепостной оградой, с воротами и руинами колокольни с западной стороны. План храма, его архитектурные формы и оформление фасадов имеют типичные черты церковной архитектуры Грузии средних веков. Строителем храма был царь абхазский и карталинский Баграт III (978-1014), погребенный там же. С западной стороны храма находится руины колокольни с надписью XII-XIV вв.и развалины дворцовой постройкис сохранившимися сводами и коллонами нижнего этажа. 51.თორაძე ვ., თორაძე ნ. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორია.-თბ.,[2006].-გვ.122-123. ხალხური გადმოცემა ტაძრის შესახებ; ძეგლის აგების ისტორია; ქრისტეფორე კასტელის ცნობა ბედიიდ შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: ნ. ბერძენიშვილი, მ. ჩუბინაშვილი. 52.ზუხბაია ვ. ქართული კულტურის ძეგლები აფხაზეთში //ძეგლის მეგობარი.-2000.-N1(108).-გვ.29-34. რეზ. ინგლ. ენაზე. ძეგლის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 53.გუნია ი. ბედიის ტაძარი: ”ათასს უძლო, კვლავ გაუძლებს ათას წელს” //საისტორიო ძიებანი.-2000.-N3.-გვ.55-59. რეზ. რუს. ენაზე. ბედიის ტაძრის მნიშვნელობა შუა საუკუნეების საქართველოს სულიერ ცხოვრებაში. 54.ხვისტანი რ. ბედია - შუა საუკუნეების საქართველოს რელიგიურ-პოლიტიკური ცენტრი //საისტორიო ძიებანი.-2000.-N3.-გვ.10-14. რეზ. რუს. ენაზე// ქრისტიანობა და მედიცინა: ბედია-1000.-თბ.2000.-გვ.23. ძეგლის სტარატეგიული და პოლიტიკური მნიშვნელობა; ტაძრისათვის შეწირული ოქროს ბარძიმის აღწერილობა. 55.ხორავა ბ. ბედიის საეპისკოპოსო //ქრისტიანობა და მედიცინა: ბედია-1000, ბედიის ტაძრის 1000 წლისთავისადმი მიძღვნილი სამეცნიერო კონფერენცია: კონფერენციის მასალები.-თბ.,2000.-გვ.24-25. ტექსტი ქართ. და რუს. ენებზე. 56.ბედიის ტაძარი //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2011.-გვ.111. ერთიანი საქართველოს პირველი მეფის - მაგრატ III -ს მიერ, სავარაუდოდ, 999 წელს აგებული ღვთისმშობლის სახ. მთავარი ტაძრის მხატვრობის სამი ფენის დათარიღება, ეკლესიის სი[ელის - ოქროს ბარძიმის აღწერილობა. მოხსენიებულია: ბაგრატ III ბაგრატიონი, ბედიელი მიტროპოლიტი ანტონ ჟუანისძე. ტექსტს ერთვის ბედიის ტაძრის, ბაგრატ III-ის ფრესკისა და ბედიის ბარძიმის ფოტოები. 57.Архитектурный комплекс Бедиа //Пачулия В. По древней, но вечно молодой Абхазии.-Сухуми.,1969.-с.89-90. 58.Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.-М.,с.203. 59.Анчабадзе З. Из истории средневековой Абхазии.-Сухуми.,1959.-с.197. 60.Бакрадзе Дм. Кавказ в древних памятниках христианства //Заметки Общества любителей кавказской археологии.Кн.1.-Тифл.,1875.-с.39. 61.Берже А. Кавказ в археологическом отношении.-Тифл.,1874.-с.18. 62.Вирсаладзе А. Основные этапы развития грузинской средневековой монументальной живописи.-Тб.,1977.-с.23. 63.Габашвили Ц.Порталы в грузинской архитектуре.-Тб.,1955.-с.66. 64.Гомелаури И., Кениа Р. Каталог проектов, обмеров и рисунков академика Н.П. Северова //Ars Georgica. Серия-В.-1964.-N6.-с.215. 65.Доброхотов Ф.Черноморское побережье Кавказа. Справочная книга.-М.,1916.-с.449. 66.Иоселиани П. Города, существовавщие и существующие в Грузии.-Тифл.,1850.-с.34-35. 67.Левинтас В. Бедийский храм //Газ. "Советская Абхазия".-1979(1 Февр.). 68.Материалы по археологии Кавказа. Вып.II.-М.,1893.-с.26-29.ПаПаскири З. Бедийский храм - символ единой грузинской государственности //ქრისტიანობა და მედიცინა: ბედია -1000.-თბ.;2000.-გვ.7-8. 69.Северов Н. Памятники грузинского зодчества.-М.,1947.-с.193. 70.Толстой И., Кондаков Н. Русские древности в памятниках искусства. Вып. IV. Христианские древности Крыма, Кавказа и Киева.-СПБ.,1891.-с.53-55. 71.Чхеидзе Т. Храм Бедиа - судьбонсный памятник земли Грузинской //ქრისტიანობა და მედიცინა: ბედია - 1000.-თბ.,2000.-გვ.21-23. 72.Шмерлинг Р. Малые формы в архитектуре средневековой Грузии.-Тб.,1962.-с.109-111. 73. ბედიის მონასტერი //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.210. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 74.ხვისტანი რ. ბედიის სამონასტრო კომპლექსი//ენგურ-მოქვისწყალის აუზის(აფხაზეთი)ქრისტიანული ძეგლები.-თბ.,2015.-გვ.49-64. ტაძრის მდებარეობა, რელიგიურ-პოლიტიკური მნიშვნელობა,გუმბათიანი მონასტრის სამკაულები, სიწმინდეები, ფრესკები და წარწერები. 75.ბედიის მონასტერი //აფხაზეთი:[ფოტოალბომი].-2016.,თბ.-გვ.26-27. მოკლე ისტორიული ცნობები და ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. 76.ბედიის ტაძარი //აფხაზეთის კულტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2017.-გვ.17. ისტორიული ცნობები ბედიის სამონასტრო კომპლექსის შესახებ. მონასტრის ფოტო იხ. გვ. 161. 77.ბედიის ტაძარი //კობახიძე, გ. აფხაზეთი-ქართული სულიერების სამკვიდრო (საეკლესიო ხუროთმოძღვრული ძეგლები და სიწმინდეები).ნაწ.-I.-თბ.,2014.-გვ.80-113. ბედიის ვლაქერნის ღვთისმშობლის ხატის სახ. ეკლესია. 78.ბედია //ამ-ბერი. ბედია და ბედიის ტაძარი.-გაზ."მიწა".- თბ.,1920.-N9:N10,N11,N12.-გვ.2. ბედიის ციხე-ქალაქის ისტორიული მნიშვნელობა. 79.ბედიის ტაძარი //შარია, შ. ბედიის სამონასტრო კომპლექსი.-თბ.,2021.-გვ.29-101. ღვთისმშობლის სახელობის ჯვარგუმბათოვანი ტაძრის ისტორია და არქიტექტურული აღწერილობა; ბედიის საგანძური; წერილობითი კულტურის ძეგლები; ტაძრის კედლის მხატვრობა და დეკორატიული მორთულობა; საეპისკოპოსო სასახლე და სამონასტრო კომპლექსის გალავანი. ტექსტს ახლავს ტაძრის ნახაზები და მდიდარი ფოტომასალა. 80.ბედია-საქართველოს ერთიანობის სიმბოლო //ხორავა, ბ. ქვეყანა სავსე ქრისტეს სარწმუნოებით.-თბ., 2021.-გვ.44-68.
ბედიანი (წალკის რ-ნი)		1.ზურტაკეტის ველის ხელოვნების ძეგლთა დახასიათების საკითხისათვის //რჩეულიშვილი ლ. ქართული ხელოვნების ისტორიის ნარკვევები.-თბ.,1994.-გვ.61-65. მდ. ხრამის ხეობაში მდებარე ბედიანის სამნავიანი ბაზილიკების: ჭეჭეს საყდრისა და მონასტრის (ახლა -ბედიანი; მეორე ეკლესია ე.წ."უმადლო საყდარი") ვრცელი ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა (სურ.15). 2.ციციშვილი ირ. "მონასტრის" კომპლექსი //მიმომხილველი.-1951.-N11.-გვ.277-298. ძეგლის აგსავარაუდო დათარიღება, ფასადებისა და დეტალების თავისებურებანი, ორნამენტთა ანალიზი. 3.ქართლი //ბერიძე ვ. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული საეკლესიო ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1994.-გვ.11-15. მდ.ხრამის მარჯვენა ნაპირზე მდებარე ე.წ. "მონასტრის" ქვის ლორფინებით გადახურული ეკლესიის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული ანალიზი. ტექსტს ერთვის ძეგლის გეგმა, ანაზომები და ფოტომასალა. სურ.3-6; ტაბ.3-7. 4.მანგლისის და წალკის ეპარქია: ბედიანის ღვთისმშობლის მიძინების მონასტერი (სტავროპიგიალური) დედათა //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.53. მოკლე ცნობები XIV-XV საუკუნეებში დაარსებული , "მონასტრის" სახელით ცნობილი ტაძრის შესახებ. მოხსენიებული არიან: საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი ილია II, იღუმენი მარიამი (მიქელაძე), ექიმი ვ. ჩაგუნავა, გიორგი და ელისაბედ კაპანაძეები. ტექსტს ახლავს ტაძრის ფოტო. 5.ბედიანის ეკლესია //გენგიური ნ. კუპელჰალე.-თბ.,2005.-გვ.151. მოკლე ცნობა სამეკლესიანი ბაზილიკის შესახებ.
ბედონი (დუშეთის რ-ნი)		ბედონი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.227. სოფ.ბედონის ისტორიული ძეგლების: სოფლის განაპირას ნაგები კოშკის(თარიღდება X-XII საუკუნეებით, ზურგიანი, აღუდგენიათ დას. კედელი და სამლოცველოდ გადაუქცევიათ),გეგმით კვადრატული კოშკის (განეკუთვნება XIII საუკუნეს, ძლიერ დაზიანებულია, პირველი სართულის შესასვლელის გარდა, სხვა არქიტექტურული ელემენტი არ გააჩნია), ყველაწმინის სახ. ეკლესიის (აგებულია სოფლის ჩრდილოეთით, თარიღდება IX-X საუკუნეებით, დარბაზული ტიპის, მიდგმული აქვს ორფერდასახურავიანი ნაგებობა, საკურთხეველი გადახურულია ტლანქად ნაწყობი კონქით, აღინიშნება ფიქალით ნაგებ კვარცხლბეკზე ქვის ჯვარი, რომელზეც რომბში ჩასმული მზის გამოსახულებაა) ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს ეკლესიის გეგმა.
ბევრეთი (მცხეთის რ-ნი)		ბევრეთი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.271. სოფ. ბევრეთთან, სათოვლის მთაზე ნანგრევების სახით შემორჩენილი ეკლესიის მოკლე აღწერილობა.
ბეთანია		1.ბეთანია //ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1971.-გვ.267-270. ბეთანიის ტაძრის კედლის მხატვრობის სტილისტურ-იკონოგრაფიული ანალიზი. 2.გოგიბერიძე ვ. ბეთანია //საქართველოს ბუნება.-1973.-N10.-გვ.16. ცნობები XII საუკუნის დასასრულს თამარ მეფის დაკვეთით აგებული მონასტრის შესახებ. 3.გოგიბერიძე ვ. მივხედოთ ბეთანიას //ლიტერატურული საქართველო.-1970.-11 სექტემბერი. ძეგლის დაცვის შესახებ. 4.ზაქარაია პ. ბეთანია (XIII საუკუნის დასაწყისი).-თბ.,1959.1 ფ. XII-XIII საუკუნეების გუმბათოვანი ტაძრისა და ფრესკული მხატვრობის აღწერა //ზაქარაია პ. ქართული ცენტრალურ-გუმბათოვანი არქიტექტურა.ტ.II.-თბ.,1978.-გვ.9-38. 5.სანიკიძე თ. ბეთანია //ფრესკა.-1974.-N6.-გვ.44-46. ძეგლის ხუროთმოძღვრული, ფრესკული მოხატულობისა და რელიეფური ორნამენტების აღწერილობა. 6.ჯანგიძე მ. ბეთანია //თბილისი.-1973.-18 იანვარი. მდ. ვერეს ხეობაში, XII საუკუნეში აგებული ძეგლის წარწერები, არქიტექტურული და მხატვრული დახასიათება. 7.ჯანაშვილი ე. კეჩხუაშვილი ი. კანონზომიერების პრინციპები ბეთანიის მცირე ტაძრის არქიტექტურაში //თბილისის უმაღლესი სასწავლებლების სტუდენტთა III სამეცნიერო კონფერენციის შრომები.-1950.-წიგნ. IV.-გვ.50-58. ბეთანიის ერთნავიანი სწორკუთხა, მარტივი გეგმის მქონე, მცირე ეკლესიის აღწერილობა. 8.გოგიაშვილი თ. ცნობარი ძეგლთა შესწავლისათვის //ქართული ენა და ლიტერატურა სკოლაში.-1975.-N3.-გვ.54-47. ბეთანია-მოკლე ცნობები და ბიბლიოგრაფია. 9.გოგიბერიძე ვ. ბეთანია //საქართველოს ბუნება.-1972.-N12.-გვ.10.-1973.-N10.-გვ.16. ძეგლის ისტორია და მისი დაცვის საკითხები. 10.ლაზარე (აბაშიძე) არქიმანდრიტი "ბეთანია-სახლი სიგლახაკისა" //რანი ვართ ქართველნი?!.-1997.-N4.-გვ.18-23. მონასტრის ისტორია, მოხატულობა და არქიტექტურა. 11.XII საუკუნის ბოლოსა და XIII საუკუნის პირველი მესამედის ხუროთმოძღვრება: ბეთანია //ზაქარაია პ. ქართული ხუროთმოძღვრება XI-XIII სს.-თბ.,1990.-გვ.57-72. ძეგლის აღწერილობა, ტაძრის ჩრდილოეთ კედელზე გამოსახული მეფეების: ლაშა გიორგის, თამარის, გიორგი მესამის გამოსახულებების სტილისტური ანალიზი. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა (სურ.15-18; ტაბ.XVI-XXIII). 12.ბეთანია //ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.152-153. ბეთანიის ტაძრის მდებარეობა, მოკლე მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს დართული აქვს ტაძრის განივი განაკვეთი (ანაზომი მ.კალაშნიკოვისა) და ფოტოები (ტაბ.150,151). 13.ზაქარაია პ. ბეთანია (XIII საუკუნის დასაწყისი).-თბ.,1959. ბეთანიის გუმბათოვანი ტაძრის ფრესკული მხატვრობის მიმოხილვა. 14.მესხია შ. საშინაო პოლიტიკური ვითარება და სამოხელეო წყობა XII საუკუნის საქართველოში.-თბ.,1979.-გვ.13-17. ბეთანიის ტაძრის ჩრდილოეთ კედელზე განთავსებული ასომთავრული წარწერის ანალიზი. მოხსენიებულია სუმბატ ორბელი. 15.ბეთანიის ეკლესია //მოსულიშვილი ჰ. ქართული ძეგლის სტრუქტურა IV-XIII სს. გუმბათოვანი ატრქიტექტურა.-თბ.,1985.-გვ.113-117; 143. ბეთანიის ეკლესიის კომპოზიციური ფორმების სტრუქტურის კანონზომიერებათა შესახებ. მოცემულია ძეგლის გეგმის, შიდა სივრცისა და გარე მოცულობის სქემატური გამოსახულებები. 16.პრივალოვა ე. ბეთანიის მოხატულობის შესახებ //ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის XXXVI სამეცნიერო სესია. მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები. 1981 წლის 29-30 იანვარი.-თბ.,1981.-გვ.27-28. ტაძრის სარესტავრაციო, გაწმენდა-აღდგენითი სამუშაოებისა და მოხატულობის შესახებ. 17.პრივალოვა ე. ბეთანიის მოხატულობა //საბჭოთა ხელოვნება.-1980.-N8.-გვ.55-62. ბეთანიის ტაძრის კედლის მხატვრობის იკონოგრაფიულ-სტილისტური ანალიზი. 18.როსტომაშვილი ი. ვერის ხევი ანუ სკვირეთისა //ჟ. ”მოგზაური”.-1902.-N2.-გვ.10-14. ბეთანიის მონასტრის აღწერა. ტექსტს ერთვის ფოტოები. 19.ურუშაძე ნ. ესქატოლოგიური პროგრამა მონუმენტურ მხატვრობაში //თბილისის სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის შრომები.-1999.ტ.VI.-გვ.131-137. ბეთანიის ტაძრის კედლის მხატვრობის ანალიზი. 20.ქართველიშვილი მ. ჯავახიშვილი თ. ბეთანიის ტაძრის აკუსტიკის საკითხისათვის //ძეგლის მეგობარი.კრ.75.-1987.-გვ.51- ბეთანიის ტაძარში ჩატარებული სარესტავრაციო სამუშაოების შესახებ. მოხსენიებულია ხელოვნებათმცოდნე-რესტავრატორი ვ. ცინცაძე. 21.ცინცაძე ვ. ბეთანიის ხუროთმოძღვრული ანსამბლის აღდგენა-რესტავრაცია //ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის XXVIII სამეცნიერო სესია. მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები. 1981 წყლის 29-30 იანვარი.-თბ.,1981.-გვ.29-31. ბოლო წლებში ჩატარებული სარესტავრაციო სამუშაოების შედეგების. 22.განვითარებული ფეოდალიზმი: ბეთანია //ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1995.-გვ.97. ბეთანიის ტაძრის მოკლე აღწერილობა. 23.ა-ძე ი. ბეთანიის ტაძრის შეკეთება //ცნობის ფურცელი.-1898.-N638(25 სექტ.).-გვ.2. 24.ამთვის 17-ს აკურთხებენ ბეთანიის მონასტერს //ცნობის ფურცელი.-1898.-N530(10 მაისი).-გვ.1. 25.არისტოს[ქუთათელაძე] ბეთანიის მონასტრის ბედი //სახალხო გაზეთი.-1912.-N737.-გვ.2. 26.ახალი ამბები //დროება.-1880.-N166(8 აგვ.).-გვ.2-3. არქეოლოგიური საზოგადოების მიერ ბეთანიის სასაფლაოს გათხრის განზრახვის შესახებ. 27.ბეთანიის მცირე ეკლესიის კურთხევა //ივერია.-1898.-N110(27 მაისი).-გვ.3-4. დავით ბარათაშვილის ღვაწლი ბეთანიის მცირე ეკლესიის აღდგენაში. მოხსენიებულნი არიან:ე.თაყაიშვილი, ა.ქუთათელაძე, ზ.ჩხიკვაძე. 28.ბეთანიის მონასტერი //ივერია.-1899.-N266(10 დეკ.).-გვ.2. ტაძრის ფრესკების მდგომარეობისა და ფრესკების აღდგენის აუცილებლობის თაობაზე მოხსენიებულნი არიან:გრ. ორბელიანი, მ. ვორონცოვი, პლ. იოსელიანი. 29.ბეთანიის ღვთისმშობლის ეკლესია და მისი განახლება //ცნობის ფურცელი.-1896.-N64(22 დეკ.).-გვ.3. 30.მურიე ხ-ევ! //დროება.-1884.-N207(25 სექტ.).-გვ.1-2. წერილი "დროების" რედაქტორს ბეთანიის ტაძრის ნგრევისა და მისი დაცვის აუცილებლობის შესახებ. 31.ბეთანიის ეკლესია //ცნობის ფურცელი.-1897.-N96(26 იანვ.).-გვ.2. დავით ბარათაშვილისათვის ტაძრის შეკეთების ნებართვის გამო. 32.ბეთანიის ეკლესიის ნანგრევები//ცნობის ფურცელი.-1902.-N72(5 დეკ.).-გვ.2. ტაძრის სურათი. 33.თამარ მეფის სურათი ბეთანიის მონასტერში //ცნობის ფურცელი.-1897.-N415(30 დეკ.).-გვ.2. 34. ბეთანიის ტაძარი //თემი.-1912.-N89(17 სექტ.).-გვ.3. 35.სფირიდონი მღვდელ-მონაზონი. წერილი რედაქციის მიმართ //ივერია.-1900.-N14(20 იანვ.).-გვ.4. დავით ზაალის ძე ბარათაშვილის დახმარება ბეთანიის მონასტრის გასაახლებლად. 36.ქუთათელაძე ა. ბეთანია //ივერია.-1898.-N227(24 ოქტ.).-გვ.3. ბერ ს[პ]ფირიდონის ღვაწლი ტაძრის განახლებაში. ეკლესიის წარწერები. 37.ქუთათელაძე ა. ბეთანია //ივერია.-1898.-N98(12 მაისი).-გვ.3. მონასტრის წარსული. ძეგლის განახლება და კურთხევა. 38.ქიქოძე გ. ბეთანია //სახალხო ფურცელი.-1914.-N32(8 ივლ.).-გვ.2-3. 39.[ყიფშიძე გრ.] რა უფრო საჭიროა ჩვენთვის? //დროება.-1884.-N216(7 ოქტ.).-გვ.1-2. ბეთანიის ტაძრის განახლების შესახებ. 40.შინაური ქრონიკა //დროება.-1884.-N214(5 ოქტ.).-გვ.2-3. მონასტრის განახლების თაობაზე. 41.ჩვენ მივიღეთ გაზეთში დასაბეჭდათ //დროება.-1880.-N156(23 ივლ.).-გვ.2. გ. ზალიკანოვის შენიშვნა ბეთანიის მონასტერზე. 42.ძველი მონასტერი შეკეთებას ელის //ცნობის ფურცელი.-1897.-N396(10 დეკ.).-გვ.2. 43.ხოშტარია ნ. ბეთანიის მონასტერი //ტრიბუნა.-1922.-N232.-გვ.4. 44.ამავე გაზეთში ვკითხულობთ //მწყემსი.-1884.-N20.-გვ.13-14. ბ. მურიეს წერილი ბეთანიის ტაძრის შესახებ. 45.არჯევანიძე ი. თბილისის უახლოესი მიდამოები.-თბ.,1940.-გვ.7-8. ბეთანიის ტაძრის აღწერილობა. 46.ბეთანია //ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1961.-გვ.280-288. ძეგლის კედლის მხატვრობის განხილვა. 47.ბეთანია //ნაკაშიძე ლ. საქართველოს საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.39. მოკლე ცნობებინ ტაძრის შესახებ ქართულ და ინგლისურ ენებზე. 48.ბეთანია //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.268. მოკლე ცნობები ტაძრის ხუროთმოძღვრებისა და მხატვრული ფორმების შესახებ. 49.ბეთანია //ძველი ხუროთმოძღვრება (დამხმარე სახელმძღვანელო).-თბ.,1987.-გვ.56-57. ბეთანიის ტაძრის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა, ტაძრის ახლოს მდებარე XII საუკუნის მცირე ზომის დარბაზული ეკლესიის მოკლე დახასიათება. 50.გოზალიშვილი დ. ბეთანია //თბილისის შემოგარენი.-თბ.,1976.-გვ.14-17. ტაძრის აგების ისტორია და მისი აღწერილიბა. 51.იამბე, ციხის ნაშალო....-თბ.,2007.-გვ.30-31. ტაძრის მდებარეობა. ძეგლის შესახებ არსებული ხალხური გადმოცემა .ტექსტს დართული აქვს ტაძრის ფოტო. 52.მონასტერის ჩაუქრობელი სანთელნი. ბეთანია //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.269-273. ტაძრის ისტორია, ხუროთმოძღვრული დახასიათება, მორთულობათა აღწერილობა. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. დართულია ტაძრისა და ფრესკების ფოტოები. 53.მცხეთა-თბილისის ეპარქია: ბეთანიის ღვთისმშობლის შობის ტაძარი (მამათა) //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.66-67 //გუნია ირ. მცხეთა-თბილისის ეპარქიის ტაძრები.-თბ.,2002.-გვ.14-15. ტაძრის დაარსების ისტორია, ცნობები ღვთისმშობლის შობის სახელობის ტაძრის, წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიისა და აქ მოღვაწე პირების შესახებ-მოკლე მიმოხილვა. მოხსენიებულნი არიან: იღუმენი საბა (კუჭავა), მღვდელმონაზონი იაკობი(ბანძელაძე), მღვდელმონაზონი ნაომი(ვაჭრიძე), მღვდელმონაზონი სპირიდონი (კეთილაძე)არქიმანდრიტი იოანე (მაისურაძე) არქიმანდრიტი გიორგი (მხეიძე), რესტავრატორები: დ.ხიდაშელი, თ.გოჩიაშვილი. ტექსტს ახლავს მონასტრის ფოტო. 54.განვითარებული ფეოდალიზმის არქიტექტურა (X-XIV სს.): ბეთანია //ციციშვილი ირ. ქართული არქიტექტურის ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.65. ტაძრის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა და ფასადთა მორთულობის კომპოზიციური თავისებურებანი. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.XXVI. ნახ.5-8). 55.ბეთანია //გაზ. "სამშობლო".-1988.-აპრ.-გვ.7. 56.გელოვანი აკ. ბეთანია //გაზ. "თბილისი".-1980.-5 მაისი.-გვ.3. ტაძრის მოკლე ისტორია და აღწერილობა. 57.იოსელიანი ე. წამყე ბეთანიისაკენ //ახალი ეპოქა.-2000.-12-14 დეკ.-გვ.10. ბეთანიის ფრესკების გამოფენა ძველ გალერეაში. 58.კანდელაკი ბ. ვერის ხევი, ბეთანია, წვერის ციხე - სად დავისვენოთ? //გაზ. "თბილისი".-1960.-11 აგვ.-გვ.3. 59.კოკოშაშვილი რ. გარდასულ დღეთა უტყვი მოწმენი-ბეთანია-მანგლისი //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი".-1959.-5 სექტ.-გვ.2-3. 60.მეგრელიშვილი რ. სული ამაღლებული //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-2002.-20 აგვ.-გვ.8. 61.სანიკიძე თ. ბეთანია //გაზ. "კომუნისტი".-1956.-11 აგვ.-გვ.4. 62.ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლები: ბეთანია //ახალგაზრდა ჟურნალისტი.-1978.-N16.-გვ.18. 63.ჯანგიძე მ. ბეთანია //გაზ. "მეტრომშენებელი".-1972.-21 სექტემბერი. 64.ჯვარიძე თ. ტაძრის კკედელი //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი".-1971.-20 მაისი.-გვ.3. 65.Амиранашвили Ш. Бетания //Тифлис и его окрестности. Путиводитель.-Тфл.-1925.,с.298-290. Описаны архитектурные формы и фресковая живопись Храма Бетания. 66.Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.т.1.-М.,1950.-с.192-193 // Амиранашвили Ш. история грузинской монументальной живописи.Т.1.-Тб.,1957.-с.13 //Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.-М.,1963.-с илл.// Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.-М.,1963.-с.223-226. Анализируется композиции росписи алтарной обсиды, декоративное оформление храма Бетания. 67.Бакрадзе Дм. Кавказ в древних памятниках христианства //Записки Общества любителей кавказской архитектуры.Кн.1.-1875.-с.19-177. 68.берадзе В. Архитектура Грузии.-М.,1948.-с.68-74. Автор дает сравнительную характеристику архитектурных форм памятников грузинской архитектуры рубежа XII-XIII вв.церкви бетания и Питаретского храма. 69.Беридзе В. Некоторые аспекты грузинской купольной архитектуры со второй половины вю до канца В. Доклад на международном симпозиуме по грузинскому искусствув г. Бергамо 29.1974.-Тб.,1976.-с.53.-с илл. Краткое описание архитектурного памятника конца XII-нач. XIII вв. Бетания. 70.Герценштейн В. Иллюстринованный спутник по Тифлису и его окрестностям.-Тфл.,1899.-с.129ю 71.Гильшдорф И. Фреска открывает тайну.-Тб.,1982.-11 с.-с илл. 72.Джанберидзе н., Кинцурашвили С. Каталог выставки "Грузинская архитектура".-Тб.,1958.-с.26. 73.закараия П. Бетания.-Тб.,1959.-8 с.-с илл. Автор рассказывает о Бетании - купольном храме XII-XIII вв. 74.Картвелишвили М. . Джавашвили Т. К вопросу акустики Бетанийского храма(Антология) //ძეგლის მეგობარი.-1987.-№1(75).-с.83. 75.МеффертГ. Эксурсии по Грузии.-Вып.1.-Тфл.,1920.-с.111-112. Краткое описание монастыря Бетания. 76.Москвич Г. Путеводитель по Кавказу.-П.,19915.-с.283.-с илл. Краткая справка о полуразрушенной церкви Бетания. 77.Памятники культуры Грузии.-Тб.,1967.-с.96.-с илл. Краткие сведения о копиях фресок храма Бетания выполненных С. Мирзашвили. 78.Привалова Е. Новые данные о Бетании ..Международный симпозиум по грузинскому искусству.-Тб.,1983.-21с. 79.Привалоав Е. Павниси.-Тб..1977.-с.47.-с илл. Образец головного убора из росписи Бетании. 80.Привалова Е. роспись ТимоТесубани. Исследование по истории грузинской монументальной живописи.-Тб.,1980.-с.132-134. Стилистические особенности и характер исполнения росписи - купольной церкви Богоматери в Бетании. 81.Ростомов И. Сквиретское или Верийское ущелье. Археологический и этнографический очерк //Сбор. Кавказская жизнь.Кн.2.-Тфл.,1897.-с.33-37. 82.Северов Н. Памятники грузинского зодчества.-М.,1947.-с.181.-с илл. Автор знакомит со схемой архитектурной крмпозиции и декоративной отделкой фасадов большого храма в Бетании. 83.Сидоров В. Кавказ. Путевые заметкии впечатления.-С/П.-1897.-с.193-194. Описание фресок в Бетанийском монастыре. 84.Толмачевская Н. Декоративное наследие древнегрузинской фрески.-Тб.,1939.-с.33-34; с.23; с.43-44. Об изображении складок одежды на фресках Бетании. 85.Цинцадзе Я. Когда будет дорога до Бетании?// ძეგლის მეგობარი.-1971.-N27-28.-с.115. 86.Шмерлинг Р. Малые формы в архитектуре средневековой Грузии.-Тб.,1972.-с.188. Краткое описание архитектурного орнамента в Бетания. 87.Шмерлинг Р., Долидзе В., Барнавели Т. Окрестности Тбилиси: Архитектурный путеводитель.-Тб.,1960.-с.84-86. Путеводитель знакомит с внутренним и внешним устроиством купольного храма Бетания. 88.Беридзе В. Некоторые аспекты грузинской архитектуры со второй половины X в. до конца XIII в.-Тб.-1976.-с.53 88.ამავე გაზეთში ვკითხულობთ... //მწყემსი.-1884.-N20.-გვ.13-14. გაზ. "დროებაში" მოთავსებული ცნობა ფრანგი მოგზაურის - მურიეს საქართველოში მოგზაურობის შესახებ და მისი წერილი ბეთანიაზე. 89.ტარასი მღვდელ-მონაზონი //ივერია.-1902(11 მაისი).-N98.-გვ.1 ბეთანიის მონასტრის დათვალიერება ეპისკოპოს კირიონის მიერ. 90.ბეთანია //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2011.-გვ.52. მოკლე ისტორიულ-იკონოგრაფიული ანალიზი. მოხსენიებულნი არიან:თამარ მეფის მამიდა რუსუდანი - მთავარი ტაძრის დასავლეთით აგებული წმ. გიორგის სახ. მცირე დარბაზული ეკლესიის ქტიტორი, მეფე გიორგი III, თამარი, გიორგი, ტაძრის ქტიტორი სუმბატ ორბელი, მხატვარი გრიგოლ გაგარინი. ტექსტს ერთვის ტაძრის ორნამენტების, ბაგრატიონთა სამეფო ოჯახისა და ბეთანიის საერთო ხედის ფოტოები. 91.ბეთანიის მონასტრის დათვალიერება ეპისკ. კირიონის მიერ //ჟ. ”მწყემსი”.-1902.-N8-9.-გვ.12-13. 92.ბეთანიის ეკლესია //არქიტექტურის რესტავრაცია საქართველოში. ისტორიუგრაფია, ტრადიცია, გამოცდილების ანალიზი.-თბ.,2012.-გვ.65-66. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 93.ქართული ხუროთმოძღვრება განვითარებულ შუა საუკუნეებში (X1ს-ის მეორე მესამედიდან X111 საუკუნემდე). ბეთანიის ეკლესია // მოსულიშვილი ჰ. ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების სტრუქტურა.-თბ.,2012.-გვ.118-120. ბეთანიის ეკლესიის შიდა სივრცისა და გარე მოცულობის ანალიზი. ტექსტს ახლავს ნახაზები. 94.ბეთანიის მონასტერი//გველესიანი გ. საქართველოს ეკლესია-მონასტრები.-ქუთაისი.,2013.-გვ.40-43. 95.ბეთანია //ქვემო ქართლი:[ფოტოალბომი].-თბ.,2016.-გვ.128-131. 96.ბეთანია //გედენიძე ი. საქართველო- რასაც არწივები ხედავენ.-თბ.,2018.-გვ.72-73.ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 97.ბეთანია //საქართველოს ისტორია (საკითხავი წიგნი ილუსტრაციებით).-თბ.,2021.-ტ.3.-გვ.214.
ბეთლევი (ამბროლაურის რ-ნი)		1.ბეთლევი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.26. მოკლე ცნობები სოფ. ბეთლევის სასაფლაოზე მდგარ XV საუკუნის ღვთისმშობლის სახელობის დარბაზული ტიპის ეკლესიაზე. 2.ბეთლევი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.391. 1991 წლის მიწისძვრის შედეგად დანგრეულ ეკლესიაზე. 3.ბოჭორიძე გ. რაჭა-ლეჩხუმის ისტორიული ძეგლები და სიძველეები.-თბ.,1994.-გვ.150-154. ბეთლევის ერთნავიანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, შემორჩენილ სიძველეთა აღწერილობა. 4.ბოჭორიძე გ. რაჭის ისტორიული ძეგლები //საქართველოს მუზეუმის მოამბე.VII.-თბ.,1933.-გვ.227-231. ძეგლის მხატვრული ანალიზი, წარწერების მომოხილვა. 5.ბეთლევის ღვთისმშობლის შობის ეკლესია //კეზევაძე მ. ეგზარქოსობისდროინდელი რაჭის ეკლესიები და მღვდლები.-ქუთაისი.,2005.-გვ.12. 1811-1917 წწ. ბეთლევის ეკლესიაში მოღვაწე მღვდლების სია.
ბეთლემი (ამბროლაურის რ-ნი)		მოგზაურობა რაჭა-ლეჩხუმში. სოფ. ბეთლემი //მწიგნობრობა ქართული. მრავალტომეული. ტ.12. სასულიერო მწერლობა ამბროსი ხელაია სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი წიგნი 1.-თბ.,2011.-გვ.410-411. სოფ. ბეთლემის ეკლესია აგებულია ძველი ეკლესიის ნანგრევებზე. მოცემულია მოკლე ხუროთმოძღვრუკლი აღწერილობა.
ბეთლემი (თბილისი)		1. ბეთლემი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.392. გივი ამილახვრის მიერ აღდგენილი ბეთლემის იგივე ფეთხაინის(კრწანისის რ-ნი)მოკლე მიმოხილვა. 2.მაჭარაშვილი გ. თბილისის ზემო და ქვემო ბეთლემის ტაძრები //მადლი.-1998.-თებ.-გვ.7. 3.ჭოლიკიშვილი ლ. ბეთლემი //გაზ. "ახალგაზრდა ივერიელი".-1990(9 აგვ.).-გვ.7. თბილისის ბოტანიკური მაღის გორაკზე მდებარე ბეთლემის ეკლესიების (ორი ეკლესია)დღევანდელი მდგომარეობის შეახებ. 4.ბეთლემის მაცხოვრის შობის სახელობის (ზემო) ეკლესია; ბეთლემის მაცხოვრის შობის სახელობის (ქვემო) ეკლესია ; მაცხოვრის შობის სახ. ტაძარი //გუნია ირ. მცხეთა-თბილისის ეპარქიების ტაძრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2002.-გვ.74-75; გვ.145. მოკლე ცნობები ქვემო ბეთლემის, ზემო ბეთლემისა ვარკეთილის მეტროსთან მდებარე (20002 წლისათვის იყო მშენებარე) მაცხოვრის შობის სახ.ეკლესიების შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი ილია II, გივი ამილახვარი, წინამძღვარი, მღვდელი იოანე როსტიაშვილი,მამა კახაბერ ღაჟონია, მხატვრები: დ.ხიდაშელი, მ.ჩაკვეტაძე, არქ.ნ. მალაუტაშვილი. ტექსტს ერთვის მშენებარე ტაძრის ფოტო. 5.ჯაჭვაძე ი. მამა იოანე სამშობლოს და ერს ქრისტეს ავედრებს //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-2002(23 თებ.).-გვ.8. ზემო ბეთლემის მაცხოვრის შობის (VI ს.)სახ. ეკლესიის აგების ისტორია და დღევანდელობა. 6.მექაძე მ. კლდის უბნის ბეთლემის ეკლესიის მიმდებარე ტერიტორიის განაშენიანების პრობლემები //კავკასიის მაცნე:(სპეციალური გამოცემა 3).-2004.-გვ.71-73. რეზ. რუს. და ინგლ. ენებზე.
ბეთლემი (სამცხე-ჯავახეთი)		ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.,1992.-გვ.24-25. ბეთლემის ეკლესიის ხუროთმოძღვრება, მხატვრობა და წარწერების ნაშთების აღწერილობა.
ბეთლემი (სტეფანწმინდა)		1.ბეთლემი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.268. ბეთლემის გამოქვაბული-არქეოლოგიური გამოკვლევა. 2.გოგიაშვილი თ. ცნობარი ძეგლთა შესწავლისათვის //ქართული ენა და ლიტერატურა სკოლაში.-1975.-N3.-გვ.54-57. მოკლე ცნობები ბეთლემის გამოქვაბულის შესახებ. 3.ზარდალიშვილი გ. ბეთლემი //დროშა.-1952.-N11.-გვ.9-12. ბეთლემის მონასტრის აღმოჩენა და მასში დაცული ნივთების აღწერა. 4.თაბორიძე მ. განდეგილის გარშემო //სკოლა და ცხოვრება.-1962.-N11.-გვ.51-54. ბეთლემის გამოქვაბულის აღმოჩენა ალ. ჯაფარიძის მიერ. 5.მაკალათია ს. ხევი.-თბ.,1934.-გვ.235-242. ბეთლემის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ხალხური გადმოცემები ძეგლის შესახებ. 6.მარგველაშვილი პ. ბეთლემი, სტეფანწმინდა-სამონასტრო კომპლექსი //ძეგლის მეგობარი.-1979.კრ.52.-გვ.17-23. თსუ ახალგაზრდა მეცნიერთა საბჭოს მიერ ბეთლემის სამონასტრო კომპლექსში ორგანიზებული ექსპედიციის მასალები. 7.მჭედლიშვილი ბ. არქეოლოგიური მასალები ბეთლემის ქედიდან //მეცნიერება და ტექნიკა.-1981.-N1.-გვ.36-40. 1978-1979 წლებში თსუ ახალგაზრდა მეცნიერთა საბჭოს მიერ მოწყობილი ექსპედიციის შედეგად აღმოჩენილი ნივთების აღწერა. 8.მჭედლიშვილი ბ. ნიკოლაიშვილი ბ. ბეთლემის მონასტრის არქეოლოგიური მონაპოვარი //ძეგლის მეგობარი.-1986.კრ.71.-გვ.42-50. 1980 წელს თსუ ახალგაზრდა მეცნიერთა საბჭოს მიერ მოწყობილი ექსპედიციის შედეგები. 9.შმერლინგი რ. დოლიძე ვ. თბილისიდან კავკავამდე.-თბ.,1991.-გვ.42. ცნობები ბეთლემის გამოქვაბულსა და იქ დაცულ ნივთებზე. 10.ჯაფარიძე ს. ილიას "განდეგილი" და ბეთლემის მღვიმე //ძეგლის მეგობარი.-1987.-N3.-გვ.56-59. 11.ჯაფარიძე ს. ბეთლემი //საქართველოს ბუნება.-1989.-N11.-გვ.18-19. გამოქვაბულის საიდუმლოება. მასზე შექმნილი თქმულებები. 12.იამბე, ციხის ნაშალო....-თბ.,2007.-გვ.31-33. ბეთლემის შესახებ არსებული ლეგენდის ვერსიები. 13.ბეთლემის კომპლექსი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.445. მოკლე ცნობა ისტორიული წყაროები ბეთლემის შესახებ; ექსპედიციების შედეგები; ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. 14.ბეროძე ნ. რა საიდუმლოებას ინახავს ბეთლემი //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი".-1970.-24 ვფჰნბ.-გვ.3. 14.თევდორაძე გ. ბეთლემის ნანგრევებზე //გაზ. "ლიტერატურული საქართველო".-1940.-1იანვ.-გვ.3. 15.თომაძე ა. ბეთლემის კარი ნაპოვნია //უაზპ. "კომუნისტი".-1966.-26 ივლ.-გვ.4 16.კობაიძე ა. ისევ ბეთლემის შესახებ //გაზ. "დარიალი".-1966.-6-8 სექტემბერი. 17.მირიანაშვილი გ. ახალი ნაპოვნი ბეთლემში //გაზ. "კომუნისტი".-1966.-20 ოქტ.-გვ.4. 18.მირიანაშვილი გ. ბეთლემი //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი".-1970.-23 მაისი.-გვ.4. 19.მირიანაშვილი გ. ბეთლემის საიდუმლოების ნაკვალევზე //გაზ. "დარიალი".-1966.-1,4,11,13 ოქტომბერი. 20.სუჯიშვილი გ. ბეთლემი ელოდება //გაზ. "დარიალი"(ყაზბეგის რ-ნი).-1971.-18 მაისი. 21.ჯაფარიძე ალ. ბეთლემის გამოქვაბული აღმოჩენილია //გაზ. "კომუნისტი".-1948.-1 თებერვალი. 22.ბეთლემის მონასტერი //მინდორაშვილი დ. საქართველოს არქეოლოგია 11-111. განვითარებული და გვიანდელი შუა საუკუნეები.-ბათუმი.,2015.-გვ.70-72. ინფორმაცია მყინვარის აღმოსავლეთ ფერდობზე მდებარე ბეთლემის მონასტრის შესახებ. 23.ბეთლემი //საქართველოს გამოჩენილი და საქმიანი ადამიანები. საქართველო.-2015.,თბ.-გვ.282. 24.ბეთლემი //ქერაშვილი გ. ხევი და მოხევეები.-თბ.,2012.-გვ.108-110.
ბელაქანი (საინგილო)		ედილი ზ. საინგილო.-თბ., 1947.-გვ.146-149. ბელაქნის მახლობლად მდებარე ორი ეკლესიის , ნურ-ქილისა (მადლის ეკლესია),მისი სამრეკლოსა და სოფ. ბერთაბინის მონასტრის ნანგრევების აღწერილობა. 2.მადლის ეკლესია (ნურ-ქილისა) //კალანდია გ. ქართველები მსოფლიო ისტორიაში ტ.8.-თბ.,2021.-გვ.68.
ბელოთი (ცხინვალის რ-ნი)		1.ბელოთი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.289. მოკლე ცნობები სოფ. ბელოთის თავდაცვითი ნაგებობის შესახებ. 2.ბერიძე ვ. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრება.თბ.,1983.-გვ.130-132. ციხე-დარბაზის გეგმა და ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.ბელოთი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.131-134. ძეგლის საკულტო, საფორტიფიკაციო და საერო ხასიათის ძეგლებისაგან შემდგარი ნაგებობების მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 3.ქართული ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები XVI-XVIII საუკუნეებში ციხე-დარბაზები: ბელოთი //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.379-383. ძეგლის გეოგრაფიული სივრცე; საფორტიფიკაციო, საკულტო და საერო ხასიათის ძეგლების აღწერილობა. მოხსენიებულნი არიან: ციხე-დარბაზის უკანასკნელი მფლობელი - ერეკლეს ძე იულონი; გენერალი ტიუტჩევი. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (სურ.158,159; ტაბ.127-129). 4.ზაქარაია პ. ცხინვალის რაიონი.-თბ.,1981.-გვ.4-5. კომპლექსიდან შემორჩენილი ნაგებობების - ეკლესიის, ციხის, კოშკებისა და ციხე-დარბაზის მოკლე აღწერილობა. 5.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ლიახვის ხეობა.-თბ.,1971.-გვ.55-56. ბელოთის ციხე-გალავნის, წმინდა მარინეს ეკლესიისა და "ხადურიანთ" კოშკის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, მოკლე ისტორია. მოხსენიებულია ვახუშტი ბაგრატიონი. 6.ბელოთის კომპლექსი //შიდა ქართლი: პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.I.-თბ.,2002.-გვ.29-33. სოფ.ბელოთის კომპლექსის (ეკლესია, სამრეკლო, ციხე)მდებარეობა და ვრცელი ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ფოტოები. 7.ციხე-დარბაზები ბელოთი //ზაქარაია პ. ქართული ციხე-ქალაქები ციხესიმაგრეები ციხე-დარბაზები ციხე-გალავნები კოშკები.-თბ.,2001.-გვ.171-175. ძეგლის მდებარეობა, ციხე-დარბაზის აგების თარიღი ანალოგიების მიხედვით. 8.სოფ.ბელოთის ღვთისმშობლის ეკლესიის ნანგრევები //შიდა ქართლი : პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.I.-თბ.,2002.-გვ.28-29. მდებარეობა, მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ძეგლს ახლავს ეკლესიის გეგმა. 9.გვასალია ჯ. პატარა ლიახვის ხეობის ისტორიული ძეგლები.-1976-77.-N43-44.-გვ.27. ეკლესიისა და ციხის აგების მოკლე ისტორია; ციხეში შემავალი ერთნავიანი, ნახევარწრიული აფსიდიანი, დარბაზის ტიპის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. სავარაუდოდ, განეკუთვნება X საუკუნეს. მოხსენიებულია ვახუშტი ბაგრატიონი. 10.ბელოთის მაცხოვრის ამაღლების ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,201..-გვ.130.
ბელტისციხე		იხ. ბებრისციხე (მცხეთა)
ბენისის ეკლესია (კასპის რ-ნი)		დვალი თ. ბენისის წმინდა გიორგის ეკლესია //საქართველოს მეცნიერებათა აკდემიის მაცნე: ისტორიის....სერია.-1986.-N4.-გვ.119-135. ნასოფლარ ბენისის ტერიტორიაზე აღმოჩენილი დარბაზული ტიპის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება და სტილისტური ანალიზი.
ბეჟაანთკარის კვირაცხოვლის ნიში (ახალგორის რ-ნი)		სოფ.ბეჟაანთკარი კვირაცხოვლის ნიში //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.30. მოკლე ცნობა ძველი ეკლესიის ადგილას მოწყობილი სალოცავი ნიშის შესახებ.
ბეჟაანთკარის წმ. გიორგის სახ.ეკლესია (ახალგორის რ-ნი)		სოფ.ბეჟაანთკარი. წმ. გიორგის ეკლესია //შიდა ქართლი. ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.29. სხვადსხვა ზომის რიყის ქვით ნაგები, დარბაზული ტიპის, XVI-XVII საუკუნეების ეკლესიის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა.
ბეჟანიანთ კოშკი (ზნაურის რ-ნი)		ფალავანდიშვილი ს. ბეჟანიანთ და ფეშანგიანთ კოშკები //ძეგლის მეგობარი.-1971.-N27-28.-გვ.96. ფრონის ველზე მდებარე XV-XVI საუკუნეების ორი ციხე-კოშკის აღწერა.
ბეჟანიანთ ციხე-დარბაზი		იხ. ქვემო ჭალის კომპლექსი (კასპის რ-ნი)
ბეჟანო (ახალქალაქის რ-ნი)		ბერძენიშვილი დ. ჯავახეთის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფია.კრ.5.-თბ.,1975.-გვ.115. სოფ. ბეჟანოს მახლობლად მდებარე უსახელო სამონასტრო კომპლექსის მოკლე მიმოხილვა.
ბერბუკის კოშკი (გორის რ-ნი)		ბერბუკის კოშკი და მთავარანგელოზის ეკლესია //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.48. სოფ. ბერბუკის კოშკისა და 1830 წელს გიგაურების მიერ აგებული მთავარანგელოზის სახელობის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
ბერდიკის ციხე (ბოლნისის რ-ნი)		1.ბერდიკის ციხე //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.399. სოფ. ფოლადაურის მახლობლად მდებარე ციხის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ბერდიკის ციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-1977.-გვ.315. მოკლე ცნობები ციხის შესახებ. 3.შუაფეოდალური ეპოქის ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები (X-XV სს.): ბერდიკი //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.178-179. ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობა ციხის შესახებ; გეოგრაფიული სივრცე, ციხის კოშკების ხუროთმოძღვრული დახასიათება.ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (ტაბ.60-62). 4.ბერძენიშვილი დ. "ხევი ბოლნისისა" //დმანისი.IV.-თბ.,2003.-გვ.222-224. სავარაუდოდ, XI-XII საუკუნეებში აგებული ციხის აღწერილობა.ტექსტს ახლავს ძეგლის ჩანახატი და გეგმა. 5.ბერდიკის ციხე//შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.20. ტექსტი ინგლისურ და რუსულ ენებზე. ბერდიკის ციხის მოკლე ისტორია.
ბერების საყდარი		იხ. წინამძღვრიანთკარი (მცხეთის რ-ნი)
ბერების საყდარი		იხ. მატანი (ახმეტის რ-ნი)
ბერების სერი (სიღნაღის რ-ნი)		1.ბერების სერი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.399. სოფ. ზემო მაღაროს მახლობლად მდებარე კომპლექსის მოკლე აღწერილობა. 2.ბერების სერი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-გვ.315. მოკლე ცნობები VI-VIII საუკუნეების გამოქვაბულთა კომპლექსის შესახებ.
ბერეკლესია		იხ. ბერთეკლესია (საჩხერის რ-ნი)
ბერთა (თურქეთი)		1.ბაგრატიონი გ. მოგზაურობა თურქეთში //ძეგლის მეგობარი.-1996.-N1/92.-გვ.38. მოკლე ცნობები ბერთას ეკლესიის ნანგრევების შესახებ. 2.ბერთა //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.317. ძეგლის მოკლე დახასიათება. 3.წმ.გრიგოლ ხანძთელი და საქართველოს "სინაი", ანუ კლარჯეთის თორმეტი სავანე: ბერთა //გივიაშვილი ი., კოპლატაძე ი. ტაო-კლარჯეთი.-თბ.,2004.-გვ.52-54. გრიგოლ ხანძთელის მოღვაწეობის დროს დაარსებული სამონასტრო კომპლექსის, მთავარი ტაძრის სწორკუთხა საკურთხევლისა და სხვა (საქართველოში იშვიათად გვხვდება - აჩაბეთი, ფანევი, რეხა) ხუროთმოძღვრული ფორმების შესახებ. აღნიშნულია ბერთას ორი ოთხთავი (ერთი ინახება აშშ-ში , ქ.ნიუტონში, მეორე - თბილისში, ხელნაწერთა ინსტიტუტში ). ტექსტს დართული აქვს ბერთას მონასტრისა და სამონასტრო ნაგებობების ნაშთის ფოტოები. 4.გუგუნავა ალ. მოგზაურობა ისტორიულ სამხრეთ საქართველოში.-თბ.,1996.-გვ.12-13. მოკლე ცნობა ბერთას მონასტრის ისტორიისა და თანამედროვე მდგომარეობის შესახებ. ტექსტს ახლავს ძეგლის ფოტო. 5.ინგოროყვა პ. გიორგი მერჩულე.-თბ.,1954.-გვ.356-357. ბერთას სავანის ანსამბლიდან შემორჩენილი მთავარი ტაძრისა და სხვა ნაგებობების აღწერილობა. 6.ხოშტარია დ. ბერთისა და სინკოთის ტაძრების ხუროთმოძღვრული სახისათვის //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე :ისტორიის....სერია.-1990.-N2.-გვ.149-158. ძეგლის დახასიათება 1901 წელს გამოცემული ნ. მარის ნაშრომის -"შავშეთ-კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურის"-მიხედვით. 7.გაფრინდაშვილი ქ. ტაო-კლარჯეთი (გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრების მიხედვით) //გაფრინდაშვილი ქ. ქართული სულიერების სათავეებთან.-2005.-გვ.73-150. ძეგლის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 8.ხოშტარია დ. შავშეთ-კლარჯეთის ეკლესიები //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1998.-N2.-გვ.53-80. ბერთას (თურქეთი)გუმბათოვანი ტაძრის დეტალური აღწერილობა. 9.ტაო-კლარჯეთის ძეგლების ფოტოთეკა //ეროვნული კულტურული პროგრამა. საანგარიშო კრებული.-1998.-გვ.113-114. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ბერთას ტაძრის აღწერილობა. 10.ხოშტარია დ. კლარჯეთის IX-XI საუკუნეთა სამონასტრო ხუროთმოძღვრება //სვეტიცხოვლობისადმი მიძღვნილი პირველი სამეცნიერო კონფერენცია 11-13 ოქტომბერი, 1995: საქართველოს ეკლესიის, ქართული სასულიერო მწერლობის და ქრისტიანული ხელოვნების ისტორიის საკლითხები.-თბ.,1998.-გვ.436-451. რეზ. ინგლ. ენაზე. მოკლე ცნობა XIX საუკუნეში ჯამედ გადაკეთებული ბერთას ეკლესიის ისტორიისა და აგების თარიღის შესახებ. 10.ბაირამი ფაჰრიე ტაო-კლარჯეთის ქართული მონასტრები //ორიენტალისტი.-2003-2004.-ტ.2.-გვ.19-29. ტექსტი ქართულ და თურქულ ენებზე. 11.Рчеулишвили Л. Композиция трех крестов в архитектурной декоре грузинских храмов средневековья //V международный симпозиум по грузинскому искусству.-Тб.,1983.-с.5-6. 12. Амиранашвили Ш. История грузинского искусства.-М.,1963.-с.174-175. 13.ბერთა //ჩოხარაძე მ. ხანძთა და "ათორმეტ სავანეთა" მხარის ძველი სალოცავები.-თბ.,ბათუმი.-2015.-გვ.241-243. 14.ბერთა //კლარჯეთი.,ბათუმი.-2016.-გვ.149-152. 15.ბერთა //ტაო-კლარჯეთი. ისტორიისა და კულტურის ძეგლები [კატალოგი].-თბ.,2017.-გვ.20. მონასტრის მოკლე ისტორიული მიმოხილვა. 16.ბერთა //გრძელიშვილი ნ. რელიგიური ტურიზმი.-თბ.,2018.-გვ.183.
ბერთეკლესია (საჩხერის რ-ნი)		1.ბოჭორიშვილი გ. იმერეთის ისტორიული ძეგლები.-თბ.,1995.-გვ.128. "ჭაბუკმთის" ბერთეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. 2.ლაშხი ც., ბერიძე გ. ჭაბუკმთის ისტორიული ძეგლები //ძეგლის მეგობარი.-1968.-კრ.14.-გვ.66-69. რეზ. რუს. ენაზე. ჭაბუკმთის სამი ძეგლის-საღვთო საყდრის, წმ. გიორგის სახ. ბაზილიკისა და ბერეკლესიის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ერთვის ბერეკლესიის ნანგრევებისა და წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის სარკმლის ჩუქურთმიანი ქვის ფოტოები.
ბერთუბანი		იხ. დავითგარეჯა (საგარეჯოს რ-ნი)(ნ.1)
ბერიკაანთ ხატი		იხ. მაღრაანი (ახმეტის რ-ნი)
ბერის საყდარი (ონის რ-ნი)		ბერის საყდარი //გობეჯიშვილი ვ. რაჭის მონასტრები.-თბ.,2006.-გვ.74. მოკლე ცნობა ბერების სამლოცველოდ XII საუკუნეში აგებული ბერების საყდრის შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: პ.უვაროვა, ექვ.თაყაიშვილი, გ.ბოჭორიძე. ტექსტს ერთვის საყდრის ფოტოები.
ბერის საყდარი (ცხინვალის რ-ნი)		1.მეფისაშვილი რ. ბერის საყდარი //ქართული ხელოვნება.-1971.-N7.-გვ.91-107. X საუკუნის შუა წლების სამეკლესიანი ბაზილიკის ხუროთმოძღვრება და დეკორაციული მორთულობის თავისებურებანი. 2.ბერის საყდარი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.403. X საუკუნის ძეგლის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება.3.ბერის საყდარი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.321. სოფ. ერედვის მახლობლად მდებარე ბაზილიკური ეკლესიის მოკლე დახასიათება. 3.სოფ. ერედვი //ბერის საყდარი //შიდა ქართლი : პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.I.-თბ.,2002.-გვ.63-64. ძეგლის ვრცელი ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 4.ბერის საყდარი//შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.20. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ბერის სამეკლესიანი ბაზილიკის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა.
ბერის წმ. გივარგის სახ. ეკლესია		იხ. ტყარშეტი (ყაზბეგის რ-ნი)
ბერისაყდარი (ბორჯომის რ-ნი)		1.გელაშვილი ბ. "ტაძარი გვქომდეს, მლოცველები გამოჩნდებიან"//დილიდ გაზეთი.-2003.-26 სექტ.-2 ოქტ.-გვ.11. მოკლე ცნობა ბერისაყდრის სამონასტრო კომპლექსზე. 2.ბერისსაყდრების ეკლესია//გოგოლაძე თ. ბორჯომის ხეობის ისტორიული და ხუროთმოძღვრული ძეგლები(გზამკვლევი).–თბ.,2014.–გვ.31. ტაძრის ფრაგმენტის ფოტო იხ.გვ.197.
ბერისის ეკლესია		იხ. ბრილი (ხაშურის რ-ნი)
ბერისხევი (ასპინძის რ-ნი)		1.ბერისხევი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.403. XIII საუკუნის კლდეში ნაკვეთი ხუროთმოძღვრული ანსამბლის მოკლე აღწერილობა. 2.ბერისხევი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.-თბ.,1977.-გვ.321. მოკლე ცნობები XIII საუკუნის კლდეში ნაკვეთი კომპლექსის შესახებ.
ბერიჯვარის ეკლესია (ცხინვალის რ-ნი)		სოფ. ბერიჯვარის ეკლესიის ნანაგრევები //შიდა ქართლი[I]:პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2002.-გვ.35-36. ძეგლის მდებარეობა და მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ნანაგრევების გეგმა.
ბერკი (თურქეთი)		ბაგრატიონი გ. მოგზაურობა თურქეთში //ძეგლის მეგობარი.-1996.-გვ.54-56. თურქეთის ტერიტორიაზე მდებარე სოფელ ბერკის X საუკუნის დარბაზული ტიპის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა.
ბერშუეთი (გორის რ-ნი)		1.ბერშუეთი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.48-49. სოფ. ბერშუეთის მატერიალურ ძეგლთა - გვიანფეოდალური ხანის ცილინდრული კოშკის, მთავარანგელოზისა და სამების სახ. ეკლესიების შიდა და გარე სივრცეთა აღწერილობა. მოცემულია სამების ეკლესიის გეგმა. 2.ბერშუეთის მთავარანგელოზის ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.95.
ბერციხე (თერჯოლის რ-ნი)		1.ბერციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.335. მოკლე ცნობები ადრინდელი ფეოდალური ხანის ციხესიმაგრის შესახებ. 2.ბერციხე //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.162. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე.
ბერციხე (ახალგორის რ-ნი)		1.გვასალია ჯ. ქსნის ხეობის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები.III.-თბ.,1967.-გვ.28-29. სოფ. თოგოიანთან მდებარე ბერციხის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ზაქარაია პ. ლენინგორის რაიონი.-თბ.,1981.-გვ.10-11. ჟამურის ხეობაში აგებული "ბერციხის " მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
ბერძენაული (ქარელის რ-ნი)		ბერძენაული //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.V.-თბ.,1990.-გვ.360. იოანე ნათლისმცემლის სახელობის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
ბერძნების ეკლესია		იხ. ხაშური
ბერძნისწყაროს ეკლესია (სამტრედიის რ-ნი)		ბერძნისწყაროს წმიდა ილია წინასწარმეტყველის ტაძარი //ხონისა და სამტრედიის ეპარქიის ისტორია 1996-2011 წწ.-თბ.მ,2011.-გვ.206-207. ტაძრის შიდა და გარე სივრცის აღწერილობა, აგების მოკლე ისტორია (ტექსტის ავტორია ტაძრის წინამძღვარი, დეკანოზი დავით თოლორაია). მოხსენებულნი არიან ადგილობრივი მკვიდრნი: სერგო გოგიბერიძე, ქტიტორი ედემ ბოცვაძე. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები.
ბესალთავი		ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯაცახეთში.-თბ.,1992.-გვ.34. წრიოხის ხევის მარცხენა მხარეს, კლდის წვერზე აგებული ციხესიმაგრის შესახებ.
ბესლეთის ხიდი (სოხუმის რ-ნი)		1.კვარაცხელია ი. ბესლეთის ხიდი //საბჭოთა აფხაზეთი.-1963.-11 მაისი. სოხუმის მახლობლად მდებარე უძველესი თაღოვანი ბესლეთის ხიდის დათარიღება და ძეგლის წარწერის პალეოგრაფიული ანალიზი. 2.რჩეულიშვილი ლ. ჩუბინაშვილი ნ. XI-XII სს. ხიდი მდინარე ბესლეთზე //შოთა რუსთაველის ეპოქის მატერიალური კულტურის ძეგლები.-თბ.,1938.-გვ.267-282. ძეგლის ხუროთმოძღვრულ-ინჟინერული დახასიათება. 3.შონია ნ. ძმობის ხიდი //საბჭოთა აფხაზეთი.-1976.-20 ნოემბერი. ბესლეთის ციხის სახელწოდების წარმოშობის შესახებ. 4.აფხაზეთში (ექსპედიციის ხელმძღვანელის დღიურიდან. 1951 წ.) //ბერძენიშვილი ნ. საქართველოს ისტორიის საკითხები.I.-1964.-გვ.293. ბესლეთის ხიდის წარწერის გამო.
ბეღელა (ახმეტის რ-ნი)		ბეღელა //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.69. ნასოფლარის განაპირას მდგარი, გვიანდელი შუა საუკუნეების, ექვსსართულიანი კოშკის აღწერილობა სართულების მიხედვით. ძეგლი დაზიანებულია.
ბეღლეთი (ხაშურის რ-ნი)		ბეღლეთი //საქართველოს იტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.425. სოფ. ბეღლეთის ორი ეკლესიის (ორივე წმ. გიორგის სახელობისაა, ერთი აგებულია ნამოსახლარზე XX საუკუნის დასაწყისში, ხოლო მეორე - XIX საუკუნით) ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
ბეღლეთის მეჩეთი (ხულოს რ-ნი)		ბეღლეთის მეჩეთი //ბარამიძე რ. მუსლიმური საკულტო ძეგლები.-ბათუმი.-2010.-გვ.99. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. მოკლე ცნობა სოფლის მეჩეთის შესახებ. იინფორმაციას ერთვის ფოტოები.
ბეყმარი (ზნაურის რ-ნი)		სოფ. ბეყმარი // შიდა ქართლი: II. ზნაურის (ყორნისი)რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2004.-გვ.23-24. ტექსტი ქართულ და რუსულ ენებზე. ცნობები სოფელში შემორჩენილი ეკლესიის ნანგრევების შესახებ.
ბეყჩოს ციხე (გორის რ-ნი)		მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ლიახვის ხეობა.-თბ.,1971.-გვ.52. მოხსენიებულია შანბიანისა და ჩაბარუხის ხევების შესართავთან მდებარე ბეყჩოს ციხე (ვახუშტი ბაგრატიონის მიხედვით)
ბეშთაშენი (წალკის რ-ნი)		1.ბერძენიშვილი დ. თრიალეთის უცნობი წარწერები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.ტ.VI.-თბ.,1982.-გვ.11-13. სოფ. ბეშთაშენის (ვახუშტი ბაგრატიონის მიხედვით - ბეშქენაშენი) ნათლისმცემლის, წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიებისა და მათში შემორჩენილი წარწერების აღწერილობა. 2.ბეშთაშენი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტII.-თბ.,გვ.347. სოფ. ბეშთაშენის მატერიალური კულტურის ძეგლთა აღწერილობა. 3.ლომთათიძე გ. გრძელიშვილი ი. თრიალეთში 1949 წელს მივლინების ანგარიში //მიმომხილველი. II.-1951.-გვ.321-325. სოფ. ბეშთაშენის (თაყაიშვილის მიხედვით ბეშქენაშენი)წმინდა თევდორეს, წმინდა გიორგისა და წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ეკლესიების აღწერილობა. 4.ბაქრაძე ა. თრიალეთისა და ატენის ეპიგრაფიკული ზეგლები, როგორც ისტორიული წყარო //საქართველოს სახ. მუზეუმის მოამბე.-XX-В.-1959.-გვ.55-77. ბეშთაშენის ეკლესიაში შემორჩენილი წარწერების მიმოხილვა. 5.Бешкенашени, ныне Бешташен [ბეშთაშენის ეკლესია] //თაყაიშვილი ექ. თხზულებანი ტ. 5.-თბ., 2018.-გვ. 233-234.
ბეშქენაშენი		იხ. ბეშთაშენი
ბეჩოს ეკლესია (მესტიის რ-ნი)		1.თაყაიშვილი ექვ. არქეოლოგიური ექსპედიცია ლეჩხუმ-სვანეთში 1910 წელს.-პარიზი,1937.-გვ.379-384 //იგივე ტექსტი იხ.დაბრუნება.ტ.II.-თბ.,1991.-გვ.431-460. სოფ.ბეჩოს ახალი ეკლესიის მოკლე ისტორია და სიძველეების ვრცელი აღწერილობა. მოხსენიებულნი არიან: დ.ბ 2.ბეჩო //ცაგურიშვილი თ. ბალზემო და ბალქვემო.-თბ.,2010.-გვ.78. მოკლე ცნობა ბეჩოს ჭოხულდის მაცხოვრის სახ. ეკლესიის შესახებ. ტექსტს ერთვის ტაძრის ფოტო.
ბეწენწურები (თიანეთის რ-ნი)		ბეწენწურები //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.369-370. სოფლის განაპირას მდგარი, გვიანდელი შუა საუკუნეებით დათარიღებული, გეგმით სწორკუთხა, დაზიანებული კოშკის, უაფსიდო, დარბაზული ტიპის, გვიანდელი შუა საუკუნეების ეკლესია- სვიმონის ხატის, XIII-XIV საუკუნეებით დათარიღებული, სოფლის განაპირას აგებული, დარბაზული ტიპის ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიისა და სოფლის ჩრდ.-აღმ.-ით მდებარე, ძლიერ დაზიანებული, გვიანდელი შუა საუკუნეების ეკლესიის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. მოცემულია ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის გეგმა.
ბეწენწური (დუშეთის რ-ნი)		რამიშვილი რ. ჯორბენაძე ბ. ერწო-თიანეთის არქეოლოგიური ექსპედიციის სადაზვერვო მუშაობის შედეგები //მაცნე. ისტორიის....სერია.-1978.-N1.-გვ.143. ერწო-თიანეთის მხარეში მდებარე სფ. ბეწენწურის ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიისა და კოშკის ნანგრევების აღწერილობა.
ბეჭისციხე (თურქეთი)		1.ბეჭისციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.351. მოკლე ცნობა ბეჭისციხის (ვახუშტის მიხედვით - ქუმურლუს ციხე) შესახებ.2. 2.ბეჭისციხე //საქართველო:ენციკლოპედია.-1990.I.-გვ.420. კოლას პროვინციაში მდებარე ბეჭისციხის მოკლე დახასიათება. 3.ბეჭისციხე //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია- მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.133. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 4.ბეჭისციხე //კუდავა ბ. ტაო-კლარჯეთი. ფოტოემოციები.-თბ.,2019.-გვ.104-105.
ბეხუშეს ციხე (ცხინვალის რ-ნი)		ბეხუშეს ციხე //შიდა ქართლი[I]:პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2002.-გვ.21-22. სოფ. აწრისხევის ციხის მდებარეობა, მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ფოტო და სქემატური გეგმა.
ბეხჩო (გორის რ-ნი)		1.ბეხჩო, ბეხუშე //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1990.-გვ.421. ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ბეხჩო, ბეხუშე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.351. მოკლე ცნობები ციხის შესახებ. 3.გვასალია ჯ. ქსნის ხეობის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.III.-თბ.,1967.-გვ.48. ჩაბარუხის ხეობაში მდებარე ბეხუშის ციხის აღწერილობა. 4.გვასალია ჯ. პატარა ლიახვის ხეობის ისტორიული ძეგლები //ძეგლის მეგობარი.-1976-1977.-N43-44;გვ.20-20-28. ძეგლის აღწერილობა.
ბზა (თეთრიწყაროს რ-ნი)		1.ქვემო ქართლი //ფონდი "ღია საზოგადოება საქართველო" ეროვნული კულტურული მემკვიდრეობის პროგრამა: საანგარიშო კრებული.-თბ.,1997.-გვ.11-13; გვ.XIII. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. მოკლე ცნობა სოფ. ბზის X-XI საუკუნეებით დათარიღებული, სასაფლაოზე აგებული , დარბაზული ტიპის, ძლიერ დაზიანებული ეკლესიის შესახებ. იხ. ახალსოფლის ეკლესია (თეთრიწყაროს რ-ნი) 2.Ахали-сопели, или Бза [ბზის ეკლესია] //თაყაიშვილი ექ. თხზულებანი ტ. 5.-თბ., 2018.-გვ. 229.
ბზასაყდარი		იხ. ახალდაბა (ახმეტის რ-ნი)
ბზვანის ეკლესია (ვანის რ-ნი)		ბოჭორიძე გ. იმერეთის ისტორიული ძეგლები.-თბ.,1995.-გვ.50. ბზვანის წმინდა ნიკოლოზისა და წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიების მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება, სიძველეთა აღწერილობა. ტექსტს ერთვის ეკლესიის ფოტო(სურ.8).
ბზიანეთის საყდარი		იხ. ახმეტა (ახმეტის რ-ნი)
ბზიანი (მცხეთის რ-ნი)		1.ბზიანი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.353. მოლე ცნობა სოფ.ახალსოფლის სამხრ.-აღმ.-ით მდებარე, შუა საუკუნეების ხუროთმოძღვრული კომპლექსის (შემორჩენილია ორი ეკლესია, და ზღუდის ნაშთი, წმ. გიორგის სახ. VII-VIII საუკუნის, ორნავიანი ეკლესია) შესახებ. 2.ელიზბარაშვილი ი. ბზიანის წმინდა გიორგის ეკლესია //ძეგლის მეგობარი.-1984.-N67.-გვ.6-15. ძეგლის მეცნიერული კვლევის შედეგები, დათარიღება. 3.ჯაბუა ნ. ქრისტიანული ტაძრის არქიტექტურული ტიპები შუა საუკუნეების საქართველოში.–თბ.,2012.–გვ.57. ბზიანას წმინდა გიორგის სახელობის ორნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული ანალიზი. 4.ბზიანი//შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.20-21. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ბზიანის ეკლესიის მოკლე ისტორია.
ბზიანი საყდარი		იხ. ფიჩხოვანი (ახმეტის რ-ნი)
ბზიანის ეკლესია		იხ. საჩალე (ახმეტის რ-ნი)
ბზიანის ეკლესია		იზ. ხეობა (დუშეთის რ-ნი)
ბზიანის კომპლექსი (დუშეთის რ-ნი)		იხ. ნეძიხი (დუშეთის რ-ნი)
ბზიანის საყდარი		იხ. ზემო ალვანი (ახმეტის რ-ნი)
ბზიანის საყდარი		იხ. ზემო ხალაწანი (ახმეტის რ-ნი)
ბზიანის საყდარი		იხ. მაღრაანი (ახმეტის რ-ნი)
ბზიანის ქედის ეკლესია		იხ. ლაფანაანთკარი (დუშეთის რ-ნი)
ბზიანის წმ. გიორგის სახ. ხატი		იხ. საჩალისჭალა (დუშეთის რ-ნი)
ბზიფის ეკლესია (გუდაუთის რ-ნი)		1.ბზიფი //საქართველო:ენციკლოპედია.I.-თბ.,1990.-გვ.442 ციხესიმაგრის, ტაძრისა(VIII-X სს.)და სხვა ნაგებობების მოკლე აღწერილობა. 2.ბზიფი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.353. ცნობები სოფ.ბზიფში მდებარე IX-X საუკუნეების ხუროთმოძღვრულ კომპლექსზე. 3.ბზიფის ეკლესია //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა. აფხაზეთი.ტ.I.-თბ.,2007.-გვ. 40-41. სოფ. ბზიფში შემორჩენილი IX-X საუკუნეების ხუროთმოძღვრული კომპლექსის (ციხე,"ჩაწერილი ჯვრის " ტიპის ტაძარი) მოკლე აღწერილობა. დართული აქვს ძეგლის ნანგრევების ფოტო. ტექსტი ქართულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე. 4.აფხაზეთის საეკლესიო ხუროთმოძღვრება //ხვისტანი რ. მასალები საქართველოს ქრისტიანული არქეოლოგიისათვის.-თბ.,2009.-გვ.52-53. ტექსტი ქართ., რუს. და ინგლ. ენებზე. მოკლე წნობა "ჩაწერილი ჯვრის" ტიპის ბზიფის ტაძრის შესახებ. 5.ზუხბაია ვ. დავიცვათ არქიტექწტურული ძეგლები //ძეგლის მეგობარი.-1965.-N4.-გვ.53-55. ბზიფის ეკლესიის დაცვის თაობაზე. 6.ბზიფის ეკლესია //კობახიძე გ. აფხაზეთი ქართული სულიერების სამკვიდრო. საეკლესიო არქიტექტურული ძეგლები და სიწმინდეები II.–თბილისი.,2016.–გვ.37-44. 7.ბზიფის ციხის ეკლესია //აფხაზეთის კულტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2017.-გვ.22. 8.ბზიფის ციხის ტაძარი //რჩეულიშვილი, ლ. VIII-X საუკუნეების გუმბათოვანი ხუროთმოძღვრება აფხაზეთში.-თბ.,2018.-გვ.9-23. ბზიფის ციხის ტაძრის აგების ისტორია და ხუროთმოძღვრული აღწერილობა.
ბიეთი (ახალციხის რ-ნი)		1.ბაქრაძე დ. ისტორია საქართველოსი.-ტფ.,1889.-გვ.222-223. მოკლე ცნობები ბიეთის ტაძრის შესახებ. 2.ბერიძე ვ. სამცხის ხუროთმოძღვრული ძეგლები.-თბ.,1970.-გვ.55-57. ნანგრევების სახით შემორჩენილი ტაძრის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ფოტო ტაძრის სამხრეთ-აღმოსავლეთი მხრიდან. 3.ბერიძე ვ. სამცხის ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1955.-გვ.155-164. ბიეთის გუმბათოვანი ტაძრის ხუროთმოძღვრება, მხატვრული ანალიზი, დათარიღება. 4.ბიეთი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1996.-გვ.429. სოფ. გურკელის მახლობლად, ნანგრევების სახით შემორჩენილი ბიეთის XIV საუკუნის ეკლესიის დახასიათება. 5.სამსონაძე ვ. სამცხის ხუროთმოძღვრული ძეგლები. ბიეთი //საბჭოთა ხელოვნება.-1974.-N12.-გვ.53. ბიეთის კომპლექსის შესახებ. 6.ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.,1992.-გვ.35-38. ტაძრის ხუროთმოძღვრება, დეკორატიული გაფორმების დეტალები, შემორჩენილი მხატვრობის ანალიზი. 7.ბიეთი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.2.-თბ.,1977.-გვ.362. მოკლე ცნობები XIV საუკუნის ცენტრალურ-გუმბათოვანი ტაძრის ნანგრევების შესახებ. 8.ბიეთი //ეროვნული კილტურურლი მემკვიდრეობის პროგრამა.-თბ.,1998.-გვ.217-218. მოკლე ცნობა სოფ. წინუბნის მახლობლად აგებული, XIV საუკუნის ძლიერ დაზიანებული ეკლესიის შესახებ. ტექსტს დართული აქვს ეკლესიის მინაშენის ფოტო. 9.თორდია კ. ისტორიული ძეგლები საიმედო ხელშია //კომუნისტი.-1990.-22 აგვ.-გვ.4. 10.ბიეთი //შუბითიზე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.133. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე.
ბიეთი (ცხინვალის რ-ნი)		1.სოფ. ბიეთის ღვთისმშობლის ეკლესია //შიდა ქართლი: პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.I.-თბ.,2002.-გვ.36. ძეგლის მდებარეობა და მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ეკლესიის გეგმა. 2.ბიეთი. სამების (გვიან წმ.თევდორეს) ეკლესია //ქართული წარწერების კორპუსი.I.: აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველო (V-X სს.).-თბ.,1980.-გვ.192-1980. რეზ.რუს.ენაზე. ბიეთის ეკლესიის ოთხი წარწერის (X ს.-იოვანე ერისთავთ-ერისთავის, მოსახსენებელი ვაჩესი და ბეშქენისა, მოსახსენებელი ფრაგმენტი, ნუსხახუცური გრაფემა)პალეოგრაფიულ-ენობრივი ანალიზი. მოცემულია საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.69. სურ.1-4).
ბიეთის სამონასტრო კომპლექსი (ცხინვალის რ-ნი)		1.სოფ. ბიეთის მონასტერი //შიდა ქართლი: პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.ტ.I.-თბ.,2002.-გვ.37-39. ძეგლის მდებარეობა და ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის მონასტრის ფოტო და გეგმა. 2.ბიეთი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.-თბ.,1997.ტ.II.-გვ.362. მდ. მეჯუდის ახლოს მდებარე, IX საუკუნის სამონასტერო კომპლექსის (საკულტო, სამეურნეო, საცხოვრებელი დანიშნულების ნაგებობები) მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ახლავს კომპლექსის ფოტო. 3.ზაქარაია პ. ცხინვალის რაიონი.-თბ.,1981.-გვ.10-11. ბიეთის სამონასტრო კომპლექსის ნაგებობათა მოკლე დახასიათება, აღნიშნულია წარწერები და და ეკლესიის აგების სავარაუდო თარიღი. 4.ბიეთი //საქართველო:ენციკლოპედია.I.-თბ.,1997.-გვ.429-430. IX საუკუნის სამონასტრო კომპლექსის მოკლე აღწერლობა. 5.არაგუმბათიანი ხუროთმოძღვრების ძეგლები აყვავების ხანაში //ჩუბინაშვილი გ. ქართული ხელოვნების ისტორია.ტI.-ტფ.,1936.-გვ.194-198. წმ. თევდორეს სახელობის ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, დეკორატიული დეტალების ანალიზი. ტექსტს ერთვის ეკლესიის აფსიდის კაპიტელისა და შესავალი კარის ფოტოები. 6.ოთინაშვილი ნ. ბიეთი //საბჭოთა ოსეთი.-1989.-6 იანვ.-გვ.4 //სოფლის ცხოვრება.-1991.-14 მაისი.-გვ.4
ბიისის ეკლესია		იხ. ბობნევი (გორის რ-ნი)
ბილანიშვილების კოშკი		იხ. პატარძეულის კოშკები (საგარეჯოს რ-ნი)
ბინაძორი (მარნეულის რ-ნი)		ბერძენიშვილი დ. "ხევი ბოლნისისა" //დმანისი.IV.-თბ.,2003.-გვ.235. შულავრისხევის ზემო წელზე შემორჩენილი დარბაზული ტიპის ეკლესიის ნანგრევების აღწერილობა.
ბირთვისის ციხე (თეთრიწყაროს რ-ნი)		1.ბირთვისი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.399. ცნობები ქვემო ქართლში მდებარე XI საუკუნის ძეგლის შესახებ. 2.გეგია თ. ბირთვისის ციხე //ომეგა.-2001.-N1.-გვ.131-136. ტექსტს ახლავს ილუსტრაციები. ძეგლის შესახებ არსებული ისტორიული მასალების მიმოხილვა. 3.ბირთვისი //გიგაური ზ. ბეჟუაშვილი დ. ალგეთის ხეობა.-თბ.,2003.-გვ.82. მოკლე ცნობები ძეგლის შესახებ. 4.შუაფეოდალური ეპოქის ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები (X-XV სს.): ბირთვისი //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.175-178. ციხის ისტორია, გეოგრაფიული სივრცე, თავისებური განლაგება(ბუნებრივი სიმაგრე), ვახუშტი ბატონიშვილის , "ქართლის ცხოვრებისა" და სხვა მემატიანეთა ცნობები ციხის შესახებ //ზაქარაია პ. ქვემო ქართლის ზოგიერთი ციხე-სიმაგრე //ძეგლის მეგობარი.-1970.-კრ.20.-გვ.45-46. 5.ციხეები და ციხე-დარბაზები: ბირთვისი //ზაქარაია პ. საქართველოს საერო ხუროთმოძღვრული ძეგლები.-თბ.,1960.-გვ.23-24. ძეგლის მდებარეობა, მოკლე ისტორია, ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 6.ციხესიმაგრეები: ბირთვისი //ზაქარაია პ. საქართველოს ციხე-ქალაქები, ციხესიმაგრეები, ციხე-დარბაზები, ციხე-გალავნები, კოშკები.-თბ.,2001.-გვ.86-88. ციხის ისტორია და აღწერილობა. 7.მარუაშვილი ლ. მთა-ციხე ბირთვისის ღირსშესანიშნაობანი //საქართველოს ბუნება.-1990.-N5.-გვ.34-35. ბირთვისის ისტორიული მნიშვნელობა. 8.ტაბატაძე კ. ამბავი საოცრებად მიჩნეული ბირთვისის ციხისა //ძეგლის მეგობარი.-1993.-N2.-გვ.53-57. ბირთვისის ციხის ისტორია. 9.სიმაგრეები: ბირთვისი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.63-65. ბირთვისის ციხე ისტორიული წყაროების მიხედვით. მოხსენიებულნი არიან: ქაიხოსრო და ხოსია ბარათაშვილები. 10.ზაქარაია პ. სამშობლოს გუშაგები.-თბ.,1965.ლ-გვ.68-70. ბირთვისის ციხესიმაგრის ისტორია. 11.სუხიტაშვილი მ. ბირთვისი //ლენინური გზა (თეთრიწყარო).-1967(18 ივნ.). ალგეთის ხეობის ციხესიმაგრესთან დაკავშირებული თქმულებები და გადმოცემები. 12.ტაბატაძე გ. თურმე რა გადაგხდენია, ციხეო ბირთვისისაო //ლენინური გზა(თეთრიწყარო)1969(22 ნოემბ;2 დეკ.). მხატვრული ნარკვევი თემურ-ლენგის ლაშქრის მიერ ბირთვისის ციხის აღების შესახებ 13.გეგია თ. ბირთვისის ციხე //ომეგა.-2001.-N1.-გვ.131-136. ციხის ისტორია. ტექსტს ახლავს ბ. კუდავას ფოტოები. 14.ბირთვისი//შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.21. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ისტორიული ციხესიმაგრის არქიტექტურული აღწერილობა. 15.ბირთვისი //საქართველოს გამოჩენილი და საქმიანი ადამიანები. საქართველო.-2015.,თბ.-გვ.202-203. 16.ბირთვისი //რუსთავი.-ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტი.,2017.-გვ.7. 17.ბირთვისის ციხე //გიგაური,ზ. ალგეთის ხეობა.-თბ.,2019.-გვ.66.
ბირკიანი (ახმეტის რ-ნი)		ბირკიანი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.70. სოფ.ბირკიანის ტერიტორიაზე აგებული ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიისა (დგას სოფლის დას.-ით, განეკუთვნება VIII-IX საუკუნეებს, დარბაზული ტიპის, ორშესასვლელიანი) და ციხის (კომპლექსი, მდებარეობს ცქვიტაძისხევში, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს). ძეგლი დაზიანებულია.
ბისოს კოშკი (დუშეთის რ-ნი)		ბისო //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.228. მოკლე ცნობა სოფ. ბისოს ჩრდ.-ით ნაგები, გვიანდელი შუა საუკუნეების, ორსართულიანი კოშკის შესახებ.
ბიყარის ეკლესია (ცხინვალის რ-ნი)		სოფ. ბიყარის ეკლესია //შიდა ქართლი[I]:პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2002.-გვ.39-40. ძეგლის მდებარეობა და მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის ეკლესიის ფოტო და გეგმა.
ბიყარის კოშკი (ცხინვალის რ-ნი)		სოფ. ბიყარის კოშკი //შიდა ქართლი[I]:პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2002.-გვ.41-42. კოშკის მდებარეობა და მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტს ერთვის კოშკის ფოტო.
ბიწმენდის ეკლესია (მცხეთის რ-ნი)		1.ბიწმენდი //საქარათველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.272. XIX საუკუნის დარბაზული ტიპის ეკლესიისა და სასაფლაოზე აგებული კვირაცხოვლის სახ.ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. 2.წილკნისა და დუშეთის ეპარქია: ბიწმენდის ამაღლების მონასტერი: დედათა //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.151 //გუნია ირ. მცხეთა-თბილისის ეპარქიის ტაძრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2002.-გვ.10. მოკლე ცნობა 1999 წელს დაარსებული მცირე ჯვარგუმბათიანი ტაძრის შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: მთავარეპისკოპოსი ზოსიმე (შიოშვილი), მონაზონი მარიამი(ბადავაძე), იღუმენი ანტონი (ნადიბაიძე), ამგები თ.აბესაძე, არქ.დ.ჯობაძე, მშენებელი ო.ჩიტრეკიშვილი, მხატვარი მ.მიქელაძე. 3.ლალიაშვილი გ. ამაღლებული ბიწმენდი //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-1999.-25 მაისი.-გვ.4. მაცხოვრის ამაღლების სახ. ეკლესიის ამოქმედების თაობაზე.
ბიჭვინთა (გაგრის რ-ნი)		1.ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1971.-გვ.244-245. ბიჭვინთის ტაძრის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.აფაქიძე ა. ბიჭვინთის არქეოლოგიური ექსპედიცია //საველე არქეოლოგიური კვლევა-ძიება 1973 წელს (მოკლე ანგარიშები).-თბ.,1974.-გვ.53. მოკლე ცნობები ბიჭვინთის უძველეს ტაძარზე. 3.ახალი ამბავი //ივერია.-1886.-N30(7 ოქტ.).-გვ.2. ბიჭვინთის მონასტრის გაუქმების გამო. 4.ბერიძე ვ. ადრეფეოდალური ხანის ქართული ხელოვნება //საქართველოს ისტორიის ნარკვევები.ტ.III.-თბ.,1973.-გვ.634. ბიჭვინთის ეკლესიის იატაკის V-VI საუკუნის მოზაიკური წარწერის აღწერილობა. 5.ბიჭვინტა //ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.44-128. X საუკუნის ჯვარგუმბათოვანი ნაგებობის -ბიჭვინთის საეპისკოპოსო ტაძრის აღწერილობა, ბიჭვინთა - უცხოურ ისტორიულ წყაროებში, ისტორიის ინსტიტუტის მიერ ჩატარებული გათხრების შედეგები. 6.ბიჭვინთა //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.422-423. მოკლე ცნობები ბიჭვინთის ციხისა და საკათედრო ტაძრის ხუროთმოძღვრებასა და მხატვრულ გაფორმებაზე. 7.დავრიშაშვილი ი. ქართული ხუროთმოძღვრება //გუშაგი.-1989.-N18.-გვ.68-69. მოკლე ცნობები ტაძრის შესახებ. 8.კ. კოხისა და ო. სპენსერის ცნობები საქართველოსა და კავკასიის შესახებ.-თბ.,1987.-გვ.119-120. ბიჭვინთის ტაძრის აღწერილობა (XIX საუკუნის ინგლისელი მოგზაურ ო. სპენსერის მიხედვით). 9.ლომოური ნ. ეგრისის სოციალური და კულტურული ვითარება. ქრისტიანობის მიღება //საქართველოს ისტორიის ნარკვევები.ტ.II.-თბ.,1973.-გვ.181-182. ცნობები ბიჭვინთის ადრექრისტიანული ტაძრის მოზაიკის შესახებ. 10.ლორთქიფანიძე გ. ადრექრისტიანული ბაზილიკები ბიჭვინთის X ს. კათედრალის ეზოში //კულტურის ისტორიისა და თეორიის საკითხები.-თბ.,2000.-გვ.35-38. რეზ. ინგლისურ ენაზე. ცნობები სამნავიანი ბაზილიკის (VI-VIII სს.) შესახებ. 11.ლორთქიფანიძე გ. ბიჭვინთა //ძეგლის მეგობარი.-1977.ნაკვ.46.-გვ.38-42. არქეოლოგიური გათხრების მასალები. 12.აფხაზეთის მატერიალური კულტურის ძეგლები და ეპიგრაფიკა (IX-XV სს.) ბიჭვინთის ტაძარი //მიბჩუანი თ. აფხაზეთი. ნაწ.I.-თბ.,2003.-გვ.192-196. ძეგლის ისტორია წერილობითი წყაროების მიხედვით. 13.მიქელაძე თ. ბიჭვინთის ორაფსიდიანი ეკლესია //მასალები საქართველოსა და კავკასიის არქეოლოგიისათვის.III.-1963.-გვ.125-131. ბიჭვინთის ნაქალაქარის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 14.მოგზაურობა მისი მაღალ ყოვლად უსამღვდელოესობის არქიეპისკოპოსის პავლესი, საქართველოს ექსარხოსისა თბილისიდამ ბიჭვინტამდი და ძველი ბიჭვინტის სობორის კურთხევა //მწყემსი.-1881.-N21.-გვ.4-5. ტაძრის ისტორია და აღწერილობა. 15.პიწუნდა. ბიჭვინტა //მწყემსი.-1893.-N18.-გვ.10-12. ტაძრის მდგომარეობა, ისტორია და ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 16.ოდიშელი მ. ბიჭვინთის ბაზილიკის მოზაიკის სიმბოლიკა //საბჭოთა ხელოვნება.-1985.-გვ.73-81 //საბჭოთა ხელოვნება.-1990.-N2.-გვ.140-153. მოკლე ცნობები ბიჭვინთის მონასტერზე; მოზაიკის იკონოგრაფიულ-სტილისტური თავისებურებანი. 17.ბიჭვინთა -გამოკვლევის ნაწილი. ბიჭვინთის ღვთისმშობლის ეკლესია //რჩეულიშვილი ლ. ქართული ხელოვნების ისტორიის ნარკვევები.-თბ.,1994.-გვ.279-197. ტაძრის აგების ისტორია, მდებარეობა, ისტორიული წყაროები ბიჭვინთის ტაძრის შესახებ; მშენებლობის თარიღის განსაზღვრისათვის; ვრცელი ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტაძრის აგების თარიღის შესახებ. 18.ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1995.-გვ.71-73. ტაძარში აღმოჩენილი მოზაიკური იატაკის აღწერილობა. ტექსტს ახლავს მოზაიკური იატაკის ფოტო. 19.ფეოდალური ეპოქის ხელოვნება: ბიჭვინთა //ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.41 ბიჭვინთის ნაქალაქარის ტერიტორიაზე ჩატარებული გათხრების შედეგები. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა. 20.ყაუხჩიშვილი თ. ბიჭვინთის ბერძნული წარწერების გამო //ძიებანი საქართველოს და კავკასიის ისტორიიდან.-თბ.,1976.-გვ.83-87. ტაძრის მოზაიკური წარწერის განხილვა. 22.ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.64. ბიჭვინთის ტაძრის (X ს.)მოკლე აღწერილობა. 23.ცინცაძე ვ. ნაქალაქარი ბიჭვინთა //ძეგლის მეგობარი.-1971.-N26.-გვ.57-64. განხილულია ძეგლის დაცვის საკითხები. 24.ყაუხჩიშვილი თ. აფხაზეთი. ბიჭვინთა //საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004.-გვ.59-62. ეკლესიის ნანგრევებისა და ღვთისმშობლის სახელობის კათედრალური ტაძრის წარწერების განხილვა. 25.ყაუხჩიშვილი თ. ბერძნული წარწერები საქართველოში.-თბ.,1951.-გვ.1-7. ძეგლის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება და აქ შემორჩენილი ბერძნული წარწერების ანალიზი. 26.შინაური ქრონიკა //დროება.-1883.-N215(28 ოქტ.).-გვ.1-2. ბიჭვინთის მონასტრის განახლების შესახებ. 27.შინაგანი ცნობები //დროება.-1869.-N43(23 ოქტ.).-გვ.1. ტაძრის კურთხევის შესახებ. 28.ძველი ნაშთების განადგურების გამო //ცნობის ფურცელი.-1901.-N1586(19 სექტ.).-გვ.4. მხატვარ ვ.ვ.ვერეშჩაგინის წერილი ბიჭვინთის ტაძრისადმი ბარბაროსული დამოკიდებულების გამო. ნ. დურნოვოს აზრი საქართველოს სიძველეთა დაცვაზე. 29.ჟან შარდენის მოგზაურობა სპარსეთსა და ახლო აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნებში.-თბ.,1975.-გვ.132-133. მოკლე ცნობები ბიჭვინთის ტაძარზე. 30.ბიჭვინთის ტაძარი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა. აფხაზეთი. ტ.I.-თბ.,2007.-გვ.12. ძველი ანტიკური ქალაქის-დიდი პიტიუნტის ფარგლებში მდებარე, X-XI საუკუნეების ტაძრის ისტორია, რესტავრაციის პერიოდები, მხატვრობის მოკლე აღწერილობა და ფოტოები(გვ.78). მოცემულია ტაძრის სიძველეთა აღწერილობა და ფოტოები(ღვთისმშობლის სახელობის ხატი-გვ.50; ბიჭვინთის ოთხთავი-გვ.70; მოზაიკა-გვ.84). ტექსტი ქართულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე. 31.ბიჭვინთა-წმიდა მოციქული ანდრია პირველწოდებულის საყდარი. ბიჭვინთა //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.130-132. ბიჭვინთის ღვთისმშობლის ხატის ისტორია, მოკლე ცნობები V საუკუნით დათარიღებული სამნავიანი ბაზილიკის ნანგრევებისა და X-XI საუკუნეებში აგებული დიდი ტაძრის შესახებ. მოხსენიებულნი არიან:ევდემონ ჩხეტიძე (XVI ს.) და ა.მურავიოვი. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. დართულია ძეგლის საერთო ხედის ორი ფოტო. 32.ბიჭვინთა //რჩეულიშვილი ლ. ქართული ხელოვნების ნარკვევები.-თბ.,1994.-გვ.279-291. ტაძრის შესახებ არსებული ქართული და უცხოური ისტორიული წყაროებისა და სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა, ვრცელი ხუროთმოძღვრული დახასიათება, შიდა და გარე სივრცის აღწერილობა. ტექსტს ახლავს მცირე ეკლესიის დეტალების ჩანახატი. 33.ბიჭვინთის ტაძარი //როგავა გ. რელიგია და ეკლესია აფხაზებში.-თბ.,2007.-გვ.143-147//როგავა გ. აფხაზეთის ისტორიის საკითხები.-თბ.,2009.-გვ.143-146. ტაძრის მშენებლობის ეტაპები, ისტორია, ხუროთმოძღვრული ანალიზი უცხო და ქართული წყაროების მიხედვით. ტრადიციული გადმოცემები იოანე ოქროპირის, ანდრია პირველწოდებულისა და სიმონ კანანელის ტაძარში დაკრძალვის შესახებ . მოხსენიებულნი არიან:ჰეროდოტე, მწყემსმთავარი სტრატოფილე (IV ს.), დ.ბაქრაძე, ევდემონ ჩხეტიძე (აფხაზეთის პატრიარქი XVII ს.-ს მეორე ნახ.)მ.ბროსე, ნ.კონდაკოვი, ვ.ბერიძე. 34.ბიჭვინთა //ყაუხჩიშვილი თ. საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004.-გვ.59-64. ბიჭვინთის ტაძრის მოზაიკური (V-VI სს.) და ევდემონის კაპელის ფრესკული (XVI ს.) წარწერების პალეოგრაფიული აღწერილობა. 35.აფხაზეთის საეკლესიო ხუროთმოძღვრება //ხვისტანი რ. მასალები საქართველოს ქრისტიანული არქეოლოგიისათვის.-თბ.,2009.-გვ.5357. ტექსტი ქართ., რუს. და ინგლ. ენებზე. ბიჭვინთის ყურეში აგებული ჯვარგუმბათოვანი ტაძრის (სამხრ.-დას.-ით: აბანო, სასახლე, ტაძრების ნაშთები)მოკლე აღწერილობა. მოხსენიებულია ლ. ხიმშიაშვილი. 36.იცით თუ არა... //გაზ. "ლენინური გზა"(თეთრიწყარო)_.-1973.-25 სექტ.-გვ.4 37.კუჭავა ნ. ბიჭვინტა //გაზ. "სახალაო განათლება".-2002.-10 აპრ.-გვ.7. ტაძრის ისტორიულ და არქიტექტურულ მნიშვნელობაზე. 38.ფაჩულია ვ. პიცუნდა //გაზ. "საბჭოთა აფხაზეთი".-1956.-1 ივნისი. 39.ჯანბერიძე ნ. ბიჭვინთის მოზაიკა //გაზ. "ლიტერატურული საქართველო".-1968.-9 აგვ.-გვ.4. 40.ყაუხჩიშვილი თ. ბიჭვინთის ბერძნული წარწერის გამო //წ.ძიებანი საქართველოსა და კავკასიის ისტორიიდან.-თბ.,1976.-გვ.83-87. 41.ზუხბაია ვ. დავიცვათ არქიტექტურული ძეგლები //ძეგლის მეგობარი.-1965.-N4.-გვ.53-55. ბიჭვინთის ტაძრის დაცვის თაობაზე. 42.Бгажба О. Долгая жизнь Пицундского храма//газ. "Сов. Абхазия".-1981(19 фев.).с.4. Об архитектуре памятника VII-X вв. 43.Шервашидзе Л. Некоторые стенные росписи на территории Абхазии.-Тб.,1971.-187с. Главной задачей исследования является попытка создать специальное искусствоведческое исследование и найти средновековым стенным росписям на территории Абхазии соответствующее место среди памятников Грузии а также Византии и стран находившимся в сфере ее влияния. 44.Асеев Ю., Джулай В. Давнина грузинська i давнина украiнська //Хронiка/-2000-2001.-Вип.44.-с.5-9. ინტერვიუ უკრაინელ არქიტექტორ იური ასეევთან საქართველოსა და უკრაინის სიძველეებზე. მოცემულია ბიჭვინთის ტაძრის არქიტექტურის მოკლე მიმოხილვა. 45.ლორთქიფანიძე გ. ადრექრისტიანული ბაზილიკები ბიჭვინთის ს კათედრალის ეზოში //კულტურის ისტორიისა და თეორიის საკითხები.-2000.-N9.-გვ.35-38. რეზ. ინგლ. ებაზე. სამნავიანი ბაზილიკის აგების ისტორია და აღწერილობა. 46.ბიჭვინთა //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2011.-გვ.110. მოკლე ცნობა X საუკუნეში აგებული ჯვარ-გუმბათოვანი ტაძრის შესახებ. გამოთქმულია მოსაზრება წმ. იოანე ოქროპირის, ანდრია პირველწოდებულისა და სვიმონ კანანელის ტაძარში დაკრძალვის თაობაზე. ტექსტს ერთვის ძეგლისა და ტაძრის მოზაიკის ფოტოები. 47.Пицундский храм //пачулия В. По древней, но вечно молодой Абхазии.-Сухуми.,1967.-с.168-172. 48.ბიჭვინტის ტაძარი //არქიტექტურის რესტავრაცია საქრთველოში. ისტორიოგრაფია, ტრადიცია, გამოცდილების ანალიზი.-თბ.,2012.-გვ.67-68. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 49. ჯაბუა ნ. ქრისტიანული ტაძრის არქიტექტორული ტიპები შუა საუკუნეების საქართველოში.-თბ.,2012.-გვ.63-64. ბიჭვინთის ერთნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული ანალიზი. 50.ბიჭვინთა //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.211-212. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 51.დიასამიძე ბ. ადრეფეოდალური ხანის მთავარი საეკლესიო ცენტრები დასავლეთ საქართველოში //კრ. სამხრეთ საქართველოს ისტორიისა და ეთნოგრაფიის საკითხები. X.-ბათუმი.,1981.-გვ. 53-74. ჩვენამდე მოღწეული ქართული და უცხოური წერილობითი წყაროებისა და არქეოლოგიური გათხრების მონაცემების მიხედვით ნაშრომი გვაწვდის ინფორმაციას ბიჭვინთის საეკლესიო ცენტრის აღმოცენების დროის, პირობების, მქმედების არეალის, აგრეთვე, ტაძრის ხუროთმოძღვრებისა და მოზაიკური იატაკის შესახებ არსებულ მასალებს. 52.ბიჭვინთის საეპისკოპოსო ტაძარი //აფხაზეთი:[ფოტოალბომი].-2016.,თბ.-გვ.70-71. მოკლე ისტორია და არქიტექტურული აღწერილობა. 53.ბიჭვინთის საეკლესიო ანსამბლი //აფხაზეთის კულტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2017.-გვ.15. სამნავიანი ბაზილიკის მოკლე ისტორია და ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტაძრის ფოტო და გეგმა იხ. გვ.155. 54.ბიჭვინთის ტაძარი //კობახიძე, გ. აფხაზეთი-ქართული სულიერების სამკვიდრო (საეკლესიო ხუროთმოძღვრული ძეგლები და სიწმინდეები).ნაწ.-I.-თბ.,2014.-გვ.4-33. ღვთისმშობლის სახ. ტაძრის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. 55.ბიჭვინთა და მისი ქრისტიანული სიძველენი //ხორავა, ბ. ქვეყანა სავსე ქრისტეს სარწმუნოებით.-თბ., 2021.-გვ.127-140. ბიჭვინთის ღვთისმშობლის ჯვარგუმბათოვანი ტაძრის ისტორია, არქიტექტურული აღწერილობა და სიწმინდეები. 56.განთიადის ბაზილიკა (ახლანდ. ცანდრიფში) //ხორავა, ბ. ქვეყანა სავსე ქრისტეს სარწმუნოებით.-თბ., 2021.-გვ.11-13. Vl ს-ის სამნავიანი ბაზილიკის ნაშთები გაგრის ჩრდილო-დასავლეთით, დ. განთიადში.
ბიჯნითი (ხაშურის რ-ნი)		ბიჯნითი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.425. მოკლე ცნობა სოფ.ბიჯნითის სასაფლაოზე აგებული, სტილისტური ნიშნებით გვიანდელი ფეოდალური ხანით დათარიღებული, დარბაზული ტიპის წმ. მარინეს სახ. ეკლესიის შესახებ. ეკლესია თითქმის მთლიანად დანგრეულია.
ბიჯნისი (ხაშურის რ-ნი)		ბიჯნისი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.425. სოფ. ბიჯნისის სასაფლაოზე ნანგრევების სახით შემორჩენილი წმინდა მარინეს სახელობის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა.
ბნავისი (გორის რ-ნი)		ბნავისი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.49. ბნავისის ნასოფლარზე ნანგრევების სახით შემორჩენილი დარბაზული ეკლესიის მოკლე აღწერილობა.
ბნელა საყდარი		იხ. კევლიანი (მცხეთის რ-ნი)
ბნელეთის ღვთისმშობლის სახ. ეკლესია		იხ. სკრის ხეობის ეკლესიები (გორის რ-ნი)
ბნელი საყდარი		იხ. ცხვარიჭამია (მცხეთის რ-ნი)
ბნელი ხატი		იხ. ბოჭორმა (თიანეთის რ-ნი)
ბობისგერის ეკლესია (თურქეთი)		ბობისგერი //თაყაიშვილი ექვ. არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და სოფელ ჩანგლში 1907 წელს.-პარიზი,1938.-გვ.43-45.იგივე ტექსტი იხ.დაბრუნება.ტ.I.-თბ.,1991.-გვ.342-343. ოლთისის ოლქის სოფელ ბობისგერში აგებული ოთხაფსიდიანი, ჯვრის ფორმის (გამორჩეული გეგმის) ეკლესიის აღწერილობა, წარწერების სტილისტური ანალიზი. 2.ბობისგერი //თაყაიშვილი ექვ. თხზულებანი. ტ.I.-თბ.,2016.-გვ.71-73. ტექსტს ახლავს ტაძრის გეგმა.
ბობნევი (გორის რ-ნი)		1.ფირალიშვილი ო. ბობნევის მოხატულობა და რეალისტური ტენდენცია XVII საუკუნის ქართულ მხატვრობაში.-თბ.,1952.-გვ.92. რეალისტური ნიშნები მცირე დარბაზული ტიპის ეკლესიის მოხატულობაში. 2.ბობნევი //ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.49-51. სოფ. ბობნევში შემორჩენილი სხვადასხვა ეპოქის ეკლესიების: ბიისის ეკლესიის, იოანე ნათლისმცემლის, კვირაცხოვლისა და წმ. გიორგის სახ. ეკლესიების ხუროთმოძღვრული დახასიათება; იოანე ნათლისმცელის ეკლესიის ფრესკული მხატვრობის აღწერილობა. მოცემულია ეკლესიათა გეგმები. 3.ყაუხჩიშვილი თ. ბერძნული წარწერები საქართველოში.-თბ.,1959.-გვ.193-199. ბობნევის იოანე მახარებლის სახ. ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ფრესკების ბერძნული წარწერების ვრცელი აღწერილობა და პალეოგრაფიულ-ენიბრივი ანალიზი. 4.ბობნევი //ყაუხჩიშვილი თ. საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004.-გვ.300-303. ბობნევის ეკლესიის ჩრდილო, სამხრეთ, დასავლეთ კედელების, საკურთხევლისა და ცენტრალური ნაწილის თაღის ბერძნულ წარწერათა პალეოგრაფიულ-ენობრივი ანალიზი.. 5.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ატენის ხეობა.-თბ.,1957.-გვ.26. სოფ. ბობნევის "კოშკების" ეკლესიის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 6.შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.21-22. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ბობნევის დარბაზული ტიპის ე.წ. "კოშკების ეკლესიის" არქიტექტურული აღწერილობა.
ბოგრეშის კოშკი (სვანეთი)		ახვლედიანი ბ. ქურდიანების კოშკი //ძეგლის მეგობარი.VII.-1966.-გვ.31-34. კოშკის ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
ბოდავი (დუშეთის რ-ნი)		1.ბოდავი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.452. ღვთისმშობლის სახ. გუმბათოვანი ეკლესიის ("ფუძნარი") ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 2.ბოდავი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.440. მოკლე ცნობა XIII საუკუნის პირველი ნახევრით დათარიღებული, ნატეხი ქვითა და შირიმის კვადრებით ნაგები, ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის შესახებ. 3.ბოდავის წმ.გიორგის სახ. ნიშის გამოკვლევა //ცნობის ფურცელი.-1899.-N875(25 ივლ.).-გვ.1. სომხების მიერ ნიშის მითვისების გამო. 4.ბოდავი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.229. მოკლე ცნობა სოფ.ბოდავის გვიანდელი შუა საუკუნეების, სწორკუთხა და ზურგიანი კოშკებისა და წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის კომპლექსის (დარბაზული ეკლესია, სწორკუთხა კოშკი და წრიული ფორმის გალავანი)შესახებ. 5.ბოდავის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესია // იოსელიანი პლ. აღწერა დუშეთისა, თბილისის გუბერნიის ქალაქისა.-თბ.,1860.-გვ.119. მოკლე ცნობა სასაფლაოზე აგებული ტაძრის შესახებ.
ბოდბე (სიღნაღის რ-ნი)		1.არჯევანიძე ი.თბილისიდან ალაზნის ველისაკენ.-თბ.,1958.-გვ.269. მოკლე ცნობები ბოდბის წმინდა ნინოს სახელობის დედათა მონასტრის შესახებ. 2.ახალი ამბები //დროება.-1880.-N182(29 აგვ.).-გვ.1-2. 3.ბარნაველი თ. კახეთის ისტორიული ძეგლების წარწერები.-თბ.,1961.-გვ.36-43. განხილულია ბოდბის წმინდა ნინოს სახელობის ეკლესიის კედლებსა და სხვადასხვა საეკლესიო ნივთებზე შემორჩენილი წარწერები. 4.ბოდბის მონასტერი //ნაკაშიძე ლ. საქართველოა საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.104. მოკლე ცნობები ქართულ და ინგლისურ ენებზე. 5.ბოდბის მონასტერი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.453. ბოდბის სამეკლესიანი ბაზილიკის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 6.ბოდბის მონასტერი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.440-441. მოკლე ცნობები წმინდა ნინოს სახელობის ბოდბის სამონსტრო კომპლექსზე. 7.გოგებაშვილი ი. საგანძური.-თბ.,1982.-გვ.234. ცნობები ბოდბის წმინდა ნინოს სახელობის ტაძრის შესახებ. 8.ბოდბის ტაძარი //ჟ. ”კვალი”.-1895.-N4.-გვ.9-10. ტაძრის სავალალო მდგომარეობა. 9.თოდრია თ. ქიზიყის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.VI.-თბ.,1982.-გვ.86-88. 10.კერესელიძე ი. 22-ს ოქტომბერს 1860 წ. დედოფლისწყარო (ბოდბის მონასტერი) //ცისკარი.-1861.-N5.-გვ.45-53. მონასტრის დაარსების ისტორია, მხატვრობის აღწერილობა. მოხსენიებულია ტაძრის უკანასკნელი მიტროპოლიტი-იოანე. 11.მენთეშაშვილი ე. წარმტაცი სიტურფე ბოდბის მონასტერში //ბოდბის სამრეკლო.-2003.-ივნისი-ივლისი.-გვ.24-26. რეზ. ინგლისურ ენაზე. ქართველი მწერლები ბოდბის მონასტრის შესახებ-ამონარიდები ნაწარმოებებიდან. 12.იბერიის უდიდესი სამლოცველო //შაიშმელაშვილი ი. ქიზიყი.-თბ.,1973.-გვ.46-63. ტაძრის შესახებ არსებული ისტორიული საბუთები, მკვლევართა ნაშრომები, მოგზაურთა შთაბეჭდილებები ,ხალხური თქმულებები. 13.ჩახნაშვილი ც. და სხვა. ახალი მონაცემები ბოდბის წმინდა ნინოს სახ.ეკლესიის შესახებ //საქართველოს ეკლესიის, ქართული სასულიერო მწერლობისა და ქრისტიანული ხელოვნების ისტორიის საკითხები.-თბ.,1998.-გვ.374-393. ეკლესიის მდებარეობა, მეცნიერთა მოსაზრებები ტაძრის აგების თარიღთან დაკავშირებით, არქიტექტურა, წარწერები, არქეოლოგიური გათხრების მასალები. 14.ჩუბინიშვილი გ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1936.-გვ.27. მოკლე ცნობა ტაძრის შესახებ. 15.ჯანჯალია მ. ბოდბის ტაძრის ეგვტერის მოხატულობა და მისი ლიტერატურული წყაროები /საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე: ისტორიის ...სერია.-1990.-N3.-გვ.144-152. ბოდბის ეკლესიის მოხატულობის ანალიზი. 16.ბოდბის მონასტერი //საქართველო.-1917.-N107.-გვ.4. ტაძრის ისტორია. მოხსენიებულია მეფე მირიანი. 17.ს. ქედელი. წმ.ნინოს დღეობის გამო //ცნობის ფურცელი.-1897.-N82(12 იანვ.).-გვ.3. წმინდა ნინოს საფლავი და დედათა მონასტერი. 18.სიღნაღი //ცნობის ფურცელი.-1889.-N172(13 აგვ.).-გვ.2. მონასტრის გალავანში რუსი მონაზვნის დაკრძალვის შესახებ ყოფილი წინამძღვრის -დიონისი ჯანდიერის საფლავზე. 19.სოფ. ბოდბე (სიღნაღის მაზრა) //ივერია.-1894.-N. 20.ჩვენი შეურაცმყოფელი //საქართველო.-1917.-N81. 21.წმ. ნინოს მონასტერი ბოდბეში (ქიზიყი), სადაც დაკრძალულია წმ. ნინო //ცნობის ფურცლის სურათებიანი დამატება.-1902.-N23(13 იანვ.).-გვ.2. ტაძრის სურათი. 22.არჯევანიძე ი. თბილისიდან ალაზნის ველისაკენ.-თბ.,1958.-გვ.269. მოკლე ცნობები დედათა მონასტრის შესახებ. 23.ბეგიაშვილი ლ. სიღნაღი.-თბ.,1970. რაიონის ტერიტორიაზე შემონახული საერო, სამხედრო და საკულტო ხასიათის ისტორიული ძეგლების აღწერილობა. 24.ხელიძე მ. წმინდა ნინოს ტაძარი ბოდბეში //გაზ."კოლმეურნე "(სიღნაღი).-1961.-1 დეკემბერი. მონასტრის ისტორია. 25.იამბე, ციხის ნაშალო....-თბ.,2007.-გვ.35-37. ტაძრის შესახებ არსებული თქმულება. ტექსტს დართული აქვს ძეგლის ფოტო. 26."სავანე სულისა და წმიდისა ქნარისაო ". ბოდბის მონასტერი //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.330-331. წმ. ნინოს სახ. სამონასტრო კომპლექსის მოკლე ისტორია, ცნობები აქ მოღვაწე მწიგნობართა შესახებ მოხსენიებულნი არიან: იოანე მაყაშვილი, ზაქარია ბოდბელი, ონოფრე ბოდბელი, იოანე ჯორჯაძე, დავით ბოდბელი. ტექსტი ქართულ და ინგლ.ენებზე. დართულია საერთო ხედის ფოტო. 27.ბოდბის ეპარქია: ბოდბის წმ.ნინოს მონასტერი (დედათა) //გუნია ირ. საქართველოს მონასტერები.-თბ.,2005.-გვ.35-37. ბოდბის ისტორია; დაარსებისა და აგების თარიღის დადგენა; ბოდბელ მღვდელმთავართა შესახებ; კულტურულ-საგანმანათლებლო საქმიანობა ბოდბეში; ქართული გალობის აღორძინების თაობაზე; სარესტავრაციო სამუშაოების შედეგები; სამონასტრო ცხოვრების აღდგენა . მოხსენიებულნი არიან: საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი ილია II, იღუმენია თეოდორა (მახვილაძე), ვახუშტი ბატონიშვილი, ზაქარია ბოდბელი, იოანე ბოდბელი ჯორჯაძე, დავით ბოდბელი, წინამძღვარი იოანე მაყაშვილი (XVIII ს.), იღუმენია იუვენალია II (თამარ მარჯანიშვილი, კოტე მარჯანიშვილის და), იღუმენია ნინო ვაჩნაძე; არქ.თ.ბერაძე, მთავარეპისკოპოსი ნოკოლოზი (ფაჩუაშვილი, 2001 წელს აკურთხა პატარა ტაძარი). მოხმობილია ცნობა წმინდა ზაბულონისა და წმინდა სოსანას სახელობის პატარა ტაძრის აგების შესახებ. ტექსტს ახლავს ბოდბის კომპლექსისი სამი ფოტო. 28.ჩაჩხუნაშვილი ც., ძნელაძე მ., ლ. ახალაია ახალი მონაცემები ბოდბის წმინდა ნინოს ეკლესიის შესახებ //სვეტიცხოვლობისადმი მიძღვნილი პირველი სამ,ეცნიერო კონფერენცია 11-13 ოქტომბერი, 1995: საქართველოს ეკლესიის, ქართული სასულიერო მწერლობის და ქრისტიანული ხელოვნების ისტორიის საკითხები.-თბ.,1998.-გვ.374-392. რეზ. ინგლ. ენაზე. სამეცნირო ლიტერატურაში არსებული მოსაზრებანი ბოდბის ეკლესიის აღწერილობის, მშენებლობის ისტორიის, აგების თარიღის, წარწერათა წაკითხვისა და მოხატულობის შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: ი. გიულდენშტედტი, ვახუშტი ბატონიშვილი, პლ. იოსელიანი, იოანე მაყაშვილი, ა. ხახანაშვილი, დ. ფურცელაძე, მ. საბინინი, თ. ბარნაველი, დ. ბერნიშვილი, გ. ჩუბინაშვილი. ტექსტს ერთვის ი. ზენკოს, ბ. მაცაბერიძის, რ. ცხადაძის, ზ. ქუფრაშვილისა და გ. გიორგობიანის მიერ შესრულებული ფოტოები . 29.ბოდბე //ქალთა გაზეთი.-1997.-ივლ.-გვ.7. წმ. ნინოს სახ. დედათა მონასტრის ისტორია. 30.ჯორჯაძე ა. ბოდბის წმიდა ნინოს მონასტერი //სახალხო გაზეთის სურათებიანი დამატება.-1910.-N5-6. 31.ბოდბის მონასტერი.-ბოდბის წმ. ნინოს დედათა მოსატერი.-2010.-48 გვ. მონასტის ისტორია; ცნობები აქ მოღვაწე სასულირრო პირთა შესახებ. ტექსტს ერთვის მდიდარი ფოტომასალა. 32.ბოდბის მონასტერი //ნაკაშიძე ლ. საქართველოს საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.104. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. მოკლე ცნობა ბოდბის წმ. ნინოს სახ. სამონასტრო კომპლექსის შესახებ. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტო. 33.სიღნაღი. გზამკვლევი.-თბ.,1970.-გვ.32-34. ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობა სამონასტრო კომპლექსის შესახებ. ძეგლის დაარსების ისტორია; მშენებლობისა და რესტავრაციის ეტაპები. მოხსენიებულია სიღნაღისა და ქიზიყის მიტროპოლოტი იოანე მაყაშვილი. 34.გამრეკლოვი ნ. წმინდა ნინოს ტაძარი (კახეთში)//ცისკარი.-1859.-N8.-გვ.264-275. 35.ქიზიყელი [ბეგიაშვილი სიმონ]. შენიშვნა //გაზ. "დროება".-1882(27 ივნ.).-N154.-გვ.1-2. წმ. ნინოს საფლავისა და მონასტრის მდგომარეობა; ქალთა სასწავლებლის გახსნის საჭიროება. 36.დამსწრე. სიღნაღი, 15 დეკემბერს //დროება.-1880(23 დეკ).-N271.-გვ.2-3. მ. საბინინის ღვაწლი ტაძრის განახლებაში და პარაკლისი ამის გამო. 37.ბოდბე //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2011.-გვ.33. ძეგლის აგების მოკლე ისტორია, დამაარსებელთა ვინაობა, სამონასტრო ცხოვრება - ზოგადი მიმოხილვა. მოხსენიებულნი არიან: წმინდა ნინო, ვახტანგ გორგასალი, დემეტრე პირველი (1125-1156), მონასტრის წინამძღვარი იოანე მაყაშვილი (XX ს.-ის 20-იანი წლები), იღუმენია დედა თამარი - თამარ მარჯანიშვილი. აღნიშნულია მონასტრის სიწმინდის - ივერიის ღვთისმშობლის სასწაულთმოქმედი ხატის შესახებ. ტექსტს ერთვის წმ. ნინოს სახ. დედათა მონასტრის, წმ. ნინოს წყაროზე ჩამავალი ბილიკისა და კარიბჭის, მონაზონთა საცხოვრებელი კელიების ფოტოები. 38.ბოდბის ტაძარი //არქიტექტურის რესტავრაცია საქართველოში.ისტორიოგრაფია, ტრადიცია, გამოცდილების ანალიზი.-თბ.,2010.-გვ.69-72. ტექტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 39.ბოდბის მონასტერი //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.104. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 40.ქვემო ბოდბე //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.125. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. მოკლე ცნობა სოფ. ქვემო ბოდბეს წმ. ელიას სახ. ეკლესიაზე. 41.ბოდბის მონასტერი//გველესიანი გ. საქართველოს ეკლესია-მონასტრები.-ქუთაისი.,2013.-გვ.24-27. მოკლე ისტორიული მიმოხილვა. 42.ბოდბის წმ. ნინოს დედათა მონასტერი //გედენიძე ი. საქართველო- რასაც არწივები ხედავენ.-თბ.,2018.-გვ.20-21. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 43.ბოდბის მონასტერი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა I-IV.-თბ.,2021.-გვ.122-126. წმ. ნინოს სახ. დედათა მონასტრის ისტორია და არქიტექტურული აღწერილობა.
ბოდბისხევის ყველაწმინდა (სიღნაღის რ-ნი)		1.კუდავა ბ. X საუკუნის ორი წარწერა ბოდბისხევის ეკლესიიდან //არტანუჯი.-1995.-N4.-გვ.28-32. წარწერების მნიშვნელობა ტაძრის აშენების თარიღისა და ამშენებლის სახელის დადგენისათვის. 2.ცისკარიშვილი ვ. ექვსი უცნობი ქართული წარწერა //მაცნე. ისტორიის...სერია.-1980.-N2.-გვ.138-142. ბოდბისხევის ყველაწმინდას წარწერების შესახებ.
ბოდოკლდის ციხე		იხ. კურცხანა (ადიგენის რ-ნი)
ბოდორნა (დუშეთის რ-ნი)		1.ალუდაური ბ. ბოდორნა //ომეგა.-2003.-N12(50).-გვ.28-31. რეზ. ინგლისურ ენაზე. ბოდორნის ღვთისმშობლის ეკლესიის ისტორია, წარწერების ანალიზი. 2.ბერიძე ვ. XVI-XVIII საუკუნეების ქართული საეკლესიო ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1994.-გვ.90-94. ერთნავიანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა და მხატვრული ანალიზი. ტექსტს ერთვის ფოტომასალა. 3.ბოდორნა //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.442. მოკლე ცნობა ბოდორნის ციხისა და ღვთისმშობლის ერთნავიანი ეკლესიის შესახებ. 4.ბოდორნის ტაძარი //სახალხო გაზეთი.-1912.-N698(14 სექტ.).-გვ.2-3. 5. ბოდორნის ღვთისმშობელი //გენგიური ნ. კუპელჰალე.-თბ.,2005.-გვ.88-93. 1717 წელს,არაგვის ერისთავის შვილის, ნინოწმინდელი მიტროფანესა და სახლთუხუცეს ქაიყუბათ იაკობაშვილის მიერ აგებული ტაძრის ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული დახასიათება, წარწერების პალეოგრაფიული ანალიზი. ტექსტს დართული აქვს ძეგლის ფოტოები. 6.გვასალია ჯ. არაგვის ხეობის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.V.-თბ.,1975.-გვ.78. მოკლე ცნობები ბოდორნის ღვთისმშობლის ეკლესიასა და ციხეზე. 7.შინაური ქრონიკა //დროება.-1884.-N206(23 სექტ.).-გვ.1-2. ბოდორნის მონასტერის შესახებ 8.ჯაფარიძე ს. ბოდორნის სვეტი და ქვაბები //ძეგლის მეგობარი.-1988.-კრ.80.-გვ.55-61. ბოდორნის ბუნებრივ და ისტორიულ ძეგლთა კომპლექსის მოკლე აღწერილობა. 9.ბოდორნა //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.229-230. ბოდორნის ისტორიული ძეგლების: კოშკის(დათარიღებულია გვიანდელი შუა საუკუნეებით, გეგმით მრგვალია, შემორჩენილია პირველი სართული) და ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის (მოცემულია მოკლე იტორია, ნაშენია ეკლესია რიყის ქვითა და აგურით , დარბაზული ტიპისაა, შეკეთებულია 1912 წელს) ხუროთმოძღვრული ანალიზი. ტექსტს დართული აქვს სამხრ. ფასადის წარწერის ფოტო, გეგმა, აღმ.ფასადის ჩანახატი. 10.დავლიანიძე ჯ. თეთრი წუხილი //გაზ. "კომუნისტი".-1989.-7 ივნ.-გვ.4. 11.მარუაშვილი ლ. ბოდორნა //გაზ."კომუნისტი".-1980.-15 ივნ.-გვ.4. 12.ხარაძე კ. ბოდორნის სვეტი //გაზ."სოფლის ცხოვრება".-26 იანვ.-გვ.8. 13.ხარაძე კ. ბოდორნა.-თბ.-2010.-44 გვ. მოცემულია ფოტო-საინფორმაციო მასალა ბოდორნის ეკლესიის, კლდის სვეტის, გამოქვაბულებებისა და ნასოფლარების შესახებ. 14.ალუდაური ბ. ბოდორნა //ომეგა.-2003.-N12(50).-გვ.23-27. რეზ. ინგლ. ენაზე. 15.ბოდორნა //საქართველოს გამოჩენილი და საქმიანი ადამიანები. საქართველო.-2015.,თბ.-გვ.280-281. 16.Бодорна [ბოდორნა] //თაყაიშვილი ე. თხზულებანი ტ. 5.-თბ.,2018.-გვ.381-391.
ბოდოჯის ცხრაკარა (თიანეთის რ-ნი)		ბერძენიშვილი ნ. საქართველოს ისტორიის საკითხები.I.-თბ.,1964.-გვ.184-185. მოკლე ცნობები ბოდოჯის ცხრაკარას შესახებ.
ბოეთანი (საინგილო)		მარჯანიშვილი გ. ჰერეთი.-თბ.,2005.-გვ.43-45. ძეგლის ნაშთის აღწერილობა, აგების სავარაუდო თარიღი. მოხსენიებულია ი.ადამია. გ.მარსაგიშვილი.
ბოეთნი		იხ. ბოსტან-ქალაქი.
ბოზუკ კალე (თურქეთი)		ბოზუკ კალე //ანდრიაძე გ. უცნობი ისტორიული საქართველო (ქრისტიანული ლაზეთი).-თბ.,2013.-გვ.63. მოკლე ცნობა ქრისტიანული ლაზეთის ტერიტორიაზე მდებარე ბოზუკ კალეს (რუხის ციხე) შესახებ.
ბოკონი (თიანეთის რ-ნი)		ბოკონი //საქატთველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.370. სოფლის სამხრ.-აღმ.-ით მდგარი , გვიანდელი შუა საუკუნეების, დარბაზული ტიპის ეკლესიის - ადგილის დედის ხატისა და სოფლის ჩრდ.-აღმ.-ით მდგარი, ასევე გვიანდელი შუა საუკუნეებით დათარიღებული, დარბაზული ტიპის ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
ბოკორნის ეკლესია		იხ. ძველი ოსები (დუშეთის რ-ნი)
ბოკოწინი		იხ. გალავანი (მცხეთის რ-ნი)
ბოლაჯური (ადიგენის რ-ნი)		1.ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.,1992.-გვ.90-91. სოფ. ბოლაჯურში შემორჩენილი ორი ეკლესიისა და მიზგითის აღწერილობა. 2.ბოლაჯური //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.-თბ.,ტ.II.-1977.-გვ.448. მოკლე ცნობა XIII საუკუნის ეკლესიის ნანგრევების შესახებ. 3.ბოლაჯურის ეკლესიის ნანგრევები //ბერიძე ვ. სამცხის ხუროთმოძღვრული ძეგლები.-თბ.,1970.-გვ.59. ძეგლის მოკლე აღწერილობა, აგების სავარაუდო თარიღი.
ბოლის ბერითავის ეკლესია		ბოლის ბერითავის წმ. გიორგის ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.70-71. ქვიტკირისაგან ნაშენი, ნანგრევების სახით შემორჩენილი სოფლის ერთნავიანი ბაზილიკის შესახებ - მოკლე ცნობა. მოცემულია ზარის წარწერის ტექსტი.
ბოლისმანის ეკლესია		ბოლისმანის წმ. გიორგის ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.69-70.
ბოლნისის სიონი		1.აბრამიშვილი გ. ადრექრისტიანული ქართლის (იბერიის) ეროვნული იკონოგრაფიის სათავეებთან //ქრისტიანობა, წარსული, აწმყო, მომავალი.საერთაშორისო სიმპოზიუმი.-თბ.,2000.-გვ.7-8; //საქართველოს სახელმწოფო მუზეუმი. ნარკვევები.-თბ.,2001.VII.-გვ.62-69. რეზ. ინგლისურ ენაზე. ძეგლის ქანდაკებებისა და აღმშენებელთა შესახებ. 2.ალავიძე ო. ბაზილიკური ტიპის ეკლესიები //ისტორია, საზოგათმცოდნეობა და გეოგრაფია სკოლაში.-1983.-N4.-გვ.56-68. ტაძრის მხატვრული სახისა და გენეზისის ძირითადი საკითხები. 3.ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1971.-გვ.113-118; ტაძრის აღწერილობა და მისი ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 4.ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.წ.1.-თბ.,1944.-გვ.138-148. ვრცელი ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული ანალიზი. 5.ამირანაშვილი შ. ბოლნისის ტაძრის აგების თარიღის დაზუსტებისათვის //საქართველოს პოლიტექნიკური ინსტიტუტის შრომები.ტ.4.-თბ.,1958.-გვ.3-5. ძეგლის აგების თარიღისათვის. 6.ანდღულაძე ნ. თუმანიშვილი დ. საყვარელძე თ. ბოლნისის სიონის საკითხისათვის //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე ისტორიის...სერია.-1984.-გვ.129-141. ბოლნისის სიონის დათარიღების შესახებ ბ. მჭედლიშვილისა და ს. კაკაბაძის წერილების განხილვა. 7.ბერიძე ვ. ბოლნისის სიონი //ფრესკა.-1968.-N2.-გვ.23-25. ბაზილიკური ტაძრის ხუროთმოძღვრებისა და წარწერების დახასიათება. 8.ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.23-25;გვ.88-89. V საუკუნის ბოლნისის სიონის ისტორიული მნიშვნელობა და მხატვრული ღირებულება; 1936-1937 წლებში ჩატარებული ექსპედიციების შედეგები, ტაძრის სამშენებლო წარწერის ანალიზი. მოხსენიებულნი არიან: გ.ჩუბინაშვილი, ივ.ჯავახიშვილი, ლ.მუსხელიშვილი, აკ.შანიძე, ბოლნელი ეპისკოპოსი ნიკოლოზი (XVII ს.), არქიტექტორი რ.გვერდწითელი. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.11-13). 9.ბერიძე ვ. ადრეფეოდალური ხანის ქართული ხელოვნება //საქართველოს ისტორიის საკითხები.ტ.II.-თბ.,1973.-გვ.620-623. ძეგლის ქანდაკებების დახასიათება. 10.ბოგვერაძე ა. ძიებანის საუკუნის საქართველოს ისტორიიდან //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე: ისტორიის...სერია.-N4.-გვ.159-177. ტაძართან დაკავშირებული სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა, ძეგლის დათარიღება. 11.ბოლნისის სიონი //ნაკაშიძე ლ. საქართველოს საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.129. მოკლე ცნობები ქართულ და ინგლისურ ენებზე. 12.ბოლნისის სიონი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.454. ბოლნისის სიონის ხუროთმოძღვრება, მხატვრული გაფორმების დეტალები და წარწერები. 13.გვერდწითელი რ. ბოლნისის სიონი //ძეგლის მეგობარი.-1968.-N15.-გვ.59-62. ბოლნისის სიონში ჩატარებული სარემონტო-სარესტავრაციო სამუშაოების ანგარიში. ტექსტს ერთვის ძეგლის გეგმა. 14.დავრიშაშვილი ი. ქართული ხუროთმოძღვრება //გუშაგი.-1989.-N18.-გვ.65. სიონის მოკლე აღწერილობა. 15.დეკანოსიძე ლ. ბოლნისის სიონი //ჯვარი ვაზისა.-1989.-N2.-გვ.94-96. ტაძრის ხუროთმოძღვრების, მხატვრული გაფორმების დეტალებისა და საამშენებლო წარწერების განხილვა. 16.დოლიძე ვ. ბოლნისის სიონი.-თბ.,1961. ძეგლის ხუროთმოძღვრება, მხატვრული ფორმები და წარწერების მიმოხილვა. 17.ზაქარაია პ. ბოლნისები და წუღრუღაშენი.-თბ.,1953.-გვ.74. ბოლნისის სიონის დახასიათება. 18.ზედლმაირი ჰ. V-VI საუკუნეების ქართული ეკლესიები და PREMIER SUYLE ROMAN //ძეგლის მეგობარი.-1973.-N31-32.-გვ.78-79. ზედლმაირის ნაშრომის პირველი ნაწილის განხილვა, რომელიც ეხება ბოლნისის სიონის ხუროთმოძღვრულ სტილს. 19.კაკაბაძე ს. ბოლნისის ტაძრის წარწერების შესახებ //მნათობი.-1985.-N5.-გვ.145-154. საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიაში ს. კაკაბაძის მიერ წაკითხული მოხსენება. 20.ბოლნისის ტაძრის წარწერების ინტერპრეტაციის საკითხები //კეკელიძე კ. ეტიუდები ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან.ტ.VI.-თბ.,1960.-გვ.418-420. ბოლნისის ტაძრის წარწერებთან დაკავშირებული ისტორიული გადმოცემებისა და მეცნიერეული თეორიების კრიტიკული მიმოხილვა. 21.ლომოური ნ. და სხვა. ბოლნისის სიონის საკითხისათვის //საქართველოს მეცნიერებათა აკდემიის მაცნე: ისტორიის ...სერია.-1984.-N3.-გვ.115-141. ძეგლის დათარიღების შესახებ გამოქვეყნებული ს. კაკაბაძისა და ბ. მჭედლიშვილის სტატიების კრიტიკული განხილვა. 22.ლომოური ნ. კვლავ ბოლნისის სიონის დათარიღების საკითხისათვის //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე: ისტორიის...სერია.-1986.-N3.-გვ.156-167. პასუხი ბოლნისის სიონის დათარიღების შესახებ გამოქვეყნებული ა.ბოგვერაძის წერილზე "ძიებანი V საუკუნის საქართველოს ისტორიიდან". 23.ლორთქიფანიძე მ. ქართლი V საუკუნის მეორე ნახევარში.-თბ.,1979.-გვ.62-65. ძეგლის მშენებლობასა და წარაწერებთან დაკავშირებით სამეცნიერო ლიტერატურაში გამოთქმულ მოსაზრებათა მიმოხილვა. 24.მალაღურაძე ჯ. საქართველოს ხუროთმოძღვრების ისტორიის მოკლე ცნობები.-თბ.,1989.-გვ.-26. მოკლე ცნობები ბოლნისის სამნავიანი ბაზილიკური ეკლესიის (478-493 წწ.) შესახებ. 25.მღებრიშვილი ძ. ბოლნისის სიონი //დროშა.-1985.-N9.-გვ.20. ცნობები ბოლნისის სიონის სამნავიანი ბაზილიკის ხუროთმოძღვრების, რელიეფური ჩუქურთმებისა და წარწერების შესახებ. 26.მარსაგიშვილი გ. ბოლნისის სიონი //მეცნიერება და ტექნიკა.-1981.-N10.-გვ.39-43. ძეგლთან დაკავშირებული სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა, ხუროთმოძღვრების, რელიეფებისა და წარწერების განხილვა. 27.მარსაგიშვილი გ. ბოლნისის სიონი.-თბ.,1984. ძეგლის ისტორია, ხუროთმოძღვრება, სკულპტურული და ორნამენტული სამკაულები, დამწერლობის უძველესი ნიმუშები. 28.მაჭავარიანი ე. ბოლნისის სიონის საამშენებლო წარწერა.-თბ.,1965. ტაძრის წარწერების შინაარსობლივი და სტრუქტურული ანალიზი. 29.მუსხელიშვილი ლ. ბოლნისი //ენიმკის მოამბე.III.-1938.-გვ.311-376. ტაძრის დათარიღების შესახებ. 30.მჭედლიშვილი ბ. ბოლნისის სიონის დათარიღებისათვის //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე: ისტორიის...სერია.-1984.-N3.-გვ.100-114. ბოლნისის სიონის აგების თარიღის საკითხი ძველი ქართული საისტორიო წყაროებში. 31.პატარიძე რ. ბოლნისის ტაძრის საამშენებლო წარწერები //მნათობი.-1984.-N1.-გვ.140-159. ძეგლის წარწერების დათარიღება, სტილისტური ანალიზი. 32.საყვარელიძე თ. ბოლნისის სიონი.-თბ.,1983. ტექსტს ერთვის ილუსტრაციები. ტაძრის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 33.სილოგავა ვ. ბოლნისის უძველესი ქართული წარწერები.-თბ.,1994. წარწერების შესახებ არსებული სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა; შინაარსობრივ-ქრონოლოგიური კლასიფიკაცია, პალეოგრაფიული და ენობრივი ანალიზი. ტექსტს დართული აქვს მდიდარი საილუსტრაციო მასალა. 34.შანიძე ა. ბოლნისის წარწერები //ნობათი.-1975.-N1.-გვ.28-31. ტაძარზე შემორჩენილი სამი უძველესი წარწერის ანალიზი. 35.ბოლნისის სიონი //ჩუბინაშვილი გ. ქართული ხელოვნების ისტორია.ტ.I.-ტფ.,1936.-გვ.32-50. ბოლნისის სიონის ხუროთმოძღვრული ფორმები და მხატვრული მორთულობა - ვრცელი მიმოხილვა. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა (სურ.12-31). 37.ჩხენკელი თ. ბოლნური ჯვარი //ფრესკა.-1977.-N9.-გვ.22-23. ბოლნისის სიონის ჯვარი -განხილვა. 38.ბოლნისის სიონი //ციციშვილი ირ. ქართული არქიტექტურის ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.39-40; 41-42. ძეგლის ხუროთმოძღვრული ფორმებისა და დეკორატიული მორთულობის ანალიზი. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.IX, ნახ.1-10; ტაბ.X; სურ.1). 39.ბოლნისის სიონი //საქართველოს სასულიერო საგანძური.წიგნი.I.-თბ.,2005.-გვ.18-22. ტაძრის მდებარეობა, ხუროთმოძღვრული დახასიათება, წარწერების მოკლე აღწერილობა. მოხსენიებულნი არიან: ი.რევიშვილი, მ.მაჭუტაძე, იოვანე ბოლნელი. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ერთვის ძეგლის ფოტოები. 39.ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1995.-გვ.53-54. ბოლნისის სიონის ხუროთმოძღვრება, შიდა სივრცე, ინტერიერის მორთულობა-განხილვა. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა. 40.ბოლნისის სიონი ; ქვაჯვრის ფრაგმენტი //ქართული წარწერების კორპუსი.I.:აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველო (V-X სს.).-თბ.,1980.-გვ.63-70; გვ.73-88; გვ.118; გვ.151-154. რეზ. რუს. ენაზე . ტაძრის მოკლე აღწერილობა, V და X საუკუნეების წარწერების ვრცელი აღწერილობა და პალეოგრაფიულ-ენობრივი განხილვა. მოხსენიებულია ლ.მუსხელიშვილი, გ.ჩუბინაშვილი. მოცემულია საილუსტრაციო მასალა (ტაბ.1-13; 98,99). 41.ბოლნისის სიონის დავით [ბოლნელი] ეპისკოპოსის წარწერა //ჯავახიშვილი ივ. ქართული დამწერლობათმცოდნეობა ანუ პალეოგრაფია.-თბ.,1949.-გვ.163-166. ტაძრის წარწერების პალეოგრაფიულ-სტილისტური ანალიზი და მათი დათარიღების საკითხები. 42.ბოლნისის წარწერები //დანელია კ. სარჯველაძე ზ. ქართული პალეოგრაფია.-თბ.,1997.-გვ.7-20. ბოლნისის სიონის აგების თარიღის დადგენა. დავით ეპისკოპოსის, აზარუხტის წარწერების სწორად წაკითხვისათვის. 43.გოგიაშვილი თ. ცნობარი ძეგლთა შესწავლისათვის. ბოლნისის სიონი //ქართული ენა და ლიტერატურა სკოლაში.-1975.-N3.-გვ.54. მოკლე ცნობები ტაძრის შესახებ. 44.ბოგვერაძე ა. ბოლნისის სიონის საამშენებლო წარწერის დათარიღებისათვის //საქართველოს ფეოდალური ხანის ისტორიის საკითხები.VII.-თბ.,1999.-გვ.79-103. წარწერების პალეოგრაფიულ-სტრუქტურული ანალიზი. 45.მუსხელიშვილი ლ. ბოლნისი //ენიმკის მოამბე.III.-გვ.311-376. ტაძრის აღწერლობა, აგების თარიღი. 46.იმნაიშვილი დუმილით მეტყველი ძეგლი //ლიტერატურული საქართველო.-1963.-13 დეკემბერი. ტაძარში შემონახული ხანმეტი ტექსტის შესახებ. 47.ბერძენიშვილი დ. "ხევი ბოლნისისა" //დმანისი.IV.-თბ.,2003.-გვ.203-205. ბოლნისის სიონის ისტორია,ძეგლის შესახებ ისტორიულ წყაროებში არსებული ცნობები, ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული ანალიზი, წარწერების მიმოხილვა. 48.ბარდაველიძე ნ. ...და ბოლნისის სიონი და... //გაზ. "სამშობლო".-1989.-მარტი.-N6.-გვ.1. 49.ბიწაძე დ. ბოლნისის სიონის ზარები //გაზ. "კომუნისტი".-1989.-25 მარტი.-გვ.4. 50.ბოლნისის სიონი //ჟ."მუზა".-1996.-N1.-გვ.8. ძეგლის მოკლე ისტორია. 51.გვინჩიძე გ. ბოლნისის სიონი 1500 წლისაა //გაზ. "ლიტერატურული საქართველო".-1997.-20-27 ივნ.-გვ.14. ძეგლის აგების თარიღის დადგენა რესტავრაციის დროს აღმოჩენილი სამშენებლო წარწერის მიხედვით. 52.გოგოჭური ც. ბოლნისის სიონი "ავადაა"... //გაზ. "ახალგაზრდა კომუნისტი".-1988.-26 ნოემბ.-გვ.2. ტაძრის მოვლა-პატრონობის თაობაზე. 53.იმნაიშვილი ი. ბოლნისის სიონი //გაზ. "თბილისის უნივერსიტეტი".-1963.-13 დეკემბერი. 54.იმნაიშვილი ი. დუმილით მეტყველი ძეგლი //გაზ. "გამარჯვების დროშა"(ბოლნისი).-1963.-19 დეკემბერი //გაზ. "ლიტერატურული საქართველო".-1963.-13 დეკ.-გვ.4. 55.მირზაშვილი თ. ბოლნისის სიონის აღმშენებლის სახელი და აგების დრო ჯერაც მედროვე ისტორიკოსთა ხელშია //გაზ. "დრონი".-1999.-23 თებ.-გვ.8. 56.მუშკუდიანი თ. ბოლნისის სიონი //გაზ. "განმარჯვების დროშა".-1966.-14 ივლისი. 57.მუშკუდიანი თ. ცხოველ არს ტაძარი ღვთისა და ერისა! //გაზ."ლიტერატურული საქართველო".-1989.-10 მარტი.-გვ.13. 58.ჯაში პ. ბოლნისის სიონი //გაზ. "სამშობლო".-1979.-იანვ.-გვ.5. 59.აბრამიშვილი გ. სტილისტური და შედარებითი ანალიზი და ძეგლთა ქრონოლოგიის საკითხი //საქართველოს შ. ამირანაშვილის სახ. ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმის საშემოდგომო სამეცნიერო სესია. მოხსენებათა თეზისები.-თბ.,1994.-გვ.5-8. ბოლნისის სიონის კომპლექსური კვლევის მასალები. 60.ჭიჭინაძე ზ. სამხრეთ საქართველო //მოგზაური.-1901.-N2.-გვ.172-182. ტაძრის მოკლე აღწერილობა. 61.ბოლნისის სიონი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები.-თბ.,2010.-გვ.125-131. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. მოკლე ინფორმაცია სიონის არქიტექტურული თავისებურებებისა და უძველესი წარწერების შესახებ. ტექსტს ერთვის ძეგლისა და მისი დეტალების ფოტოები. 62.მალაღურაძე ჯ. საქართველოს ხუროთმოძღვრების ისტორიის მოკლე ცნობები.-თბ.,1989.-გვ.26. მოკლე ცნობა სამნავიანი ბაზილიკისათვის დამახასიათებელი არატიპიური ეკლესიის შესახებ. დართულია ბოლნისის სიონის გეგმა. 63.ბოლნისის სიონი //ნაკაშიძე ლ. საქართველოს საქმიანი და გამოჩენილი ადამიანები.-თბ.,2003.-გვ.130 476-493 წლებში აგებული, სამნავიანი ბაზილიკური ტიპის, ფირუზისფერ-მომწვანო გათლილი ქვის კვადრატებით აგებული ეკლესიის მოკლე აღწერილობა (მნიშვნელოვანია იმითაც, რომ რელიეფური სკულპტურული გამოსახულება წინაქრისტიანულ ხანასთანაა დაკავშირებული, რაც ქრისტიანული სარწმუნოების მიერ შეთავსებულია). ტექსტი მოცემულია ქართულ და ინგლისურ ენებზე. დართული აქვს ძეგლის ფოტო. 64.თორაძე ვ., თორაძე ნ. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორია.-თბ.,[2006].-გვ.123. მოკლე ინფორმაცია ბოლნისის სიონის რელიეფურ ქანდაკებათა (პირისპირ მჯდომი ორი ფრთოსანი ლომი და მათ შორის გაქცეული ქურციკი; რელიეფი ხარის თავის გამოსახულებით, რომელსაც რქებს შორის ჯვარი აქვს; ფარშევანგი-აღდგომის სიმბოლო; ირემი-მორწმუნე სულის სიმბოლო) შესახებ. 65.Wilkinson J. Planning Religous Architekture //სამეცნიერო შრომების კრებული: ხელოვნებათმცოდნეობა.-2003.-N5.-გვ.143-188. 66.გრიგოლია მ. უძველესი ეკლესიები საქართველოში: (I-VI სს.) /კლიო.-2001.-N11.-გვ.35-44. რეზ. ინგლ. ენაზე. ბოლნისის სიონი - საეკლესიო არქიტექტურის განვითარების ეტაპი. 67.დმანისი და მანგლისის სიონი //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2011.-გვ.53. მოკლე ინფორმაცია საქართველოში ერთ-ერთი უძველესი ქრისტიანული ტაძრის - ღვთისმშობლის სახ. სამნავიანი ბაზილიკის გამორჩეული არქიტექტურისა და ორნამენტების შესახებ. აგების თარიღი(479-494) განსაზღვრულია სამშენებლო წარწერის მოხედვით. აღნიშნულია, რომ წარწერა საქართველოს ტერიტორიაზე აღმოჩენილი ქართული დამწერლობის უძველესი ნიმუშია. მოხსენიებულია ტაძრის ქტიტორი, პირველი ბილნელი ეპისკოპოსი დავითი, მეფე ვახტანგ გორგასალი. ტექსტს ერთვის დავით ეპისკოპოსის ქტიტორული წარწერისა და ბოლნისის სიონის ფოტოები. 68.ჯაბუა ნ. ქრისტიანული ტაძრის არქიტექტურული ტიპები შუა საუკუნეების საქართველოში. თბ.,2012.-გვ.24. ბოლნისის სიონის სამნავიანი ბაზილიკის არქიტექტურული და მხატვრული თაისებურებანი.(გეომეტრიული, მცენარეული და ცხოველური მოტივებით გაფორმებული სანათლავის სვეტისთავები). 69.ბოლნისის სიონი //არქიტექტურია რესტავრაცია საქართველოში. ისტორიოგრაფია, ტრადიცია, გამოცდილების ანალიზი.-თბ.,2012.-გვ.73-74. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები. 70.შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.22-23-24. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ბოლნისის სიონის სამნავიანი ბაზილიკის არქიტექტურულ-მხატვრული თავისებურებანი. 71. ბოლნისის სიონი//ბერიძე ვ. ქართული ხუროთმოძღვრების ისტორია.–თბ.,2014.–გვ.57–61. ცნობები ბოლნისის სიონის არქიტექტურულ, ისტორიულ და პალეოგრაფიულ მნიშვნელობაზე. 72.ბოლნისის სიონი //საქართველოს გამოჩენილი და საქმიანი ადამიანები. საქართველო.-2015.,თბ.-გვ.122-123. 73.ბოლნისის სიონი //ქვემო ქართლი:[ფოტოალბომი].-თბ.,2016.-გვ.47-49. 74.ბოლნისის სიონი //გედენიძე ი. საქართველო- რასაც არწივები ხედავენ.-თბ.,2018.-გვ.70-71.ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. 75.ბოლნისის სიონი //საქართველოს ისტორია (საკითხავი წიგნი ილუსტრაციებით).-თბ.,2021.-ტ.1.-გვ.229.
ბოლნისის ძეგლები		1.ალადაშვილი ნ. ადრეფეოდალური ხანის ქართული რელიეფების ერთი ჯგუფი //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე: ისტორიის... სერია.-1978.-N1.-გვ.134-146. მაცხოვრის ამაღლება-განდიდების თემის ასახვა ქვემო ბოლნისის, ეძანისა და თეთრიწყაროს ეკლესიების რელიეფებზე (VI ს.) 2.ზაქარაია პ. ბოლნისები და წუღრუღაშენი //თბ.,1953. ბოლნისის ბაზილიკური ეკლესიის, მცირე ტაძრისა და წუღრუღაშენის გუმბათოვანი ტაძრის შედარებითი დახასიათება. 3.ბოლნისის ტაძრის ინტერპრეტაციისათვის //კეკელიძე კ. ეტიუდები ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, ტ.VI,თბ.,1960.-გვ.418-420. ბოლნისის ტაძრის წარწერებთან დაკავშირებული ისტორიული გადმოცემებისა და მეცნიერული თეორიების კრიტიკული მიმოხილვა. 4.მუსხელიშვილი ლ. ბოლნისი //ენიმკის მოამბე.-1938.-III.-გვ.311-376. ბოლნისის კათედრალური ტაძრის, მის ირგვლივ მდებარე ტერიტორიის ისტორიისა და დათარიღების საკითხები. 5.საყვარელიძე თ. მივხედოთ ბოლნისის რაიონის ძეგლებს //ძეგლის მეგობარი.-1969.-კრ.18.-გვ.38-43. ცნობები ბოლნისის რაიონის ტერიტორიაზე მდებარე აკვანების, კიანეთის, მუშევანის, სათხის, კაზრეთისა და სხვა ეკლესიათა მდგომარეობის თაობაზე. მითითებულია ძეგლების რესტავრაციის აუცილებლობაზე. ტექსტს ერთვის კაზრეთის, აკვანებას, კიანეთის, მუშევანის ფოტოები (ავტორები: რ.მეფისაშვილი, გ.ბარტიშევსკი, ვ.დოლიძე). 6.ჩუბინაშვილი გ. ბოლნისების მდებარეობის საკითხისათვის //სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საქართველოს ფილიალის მოამბე,ტ.1.-1949.-N3.-გვ.332-335. ბოლნისის პატარა ეკლესიის კარის თავზე გადებული ლოდის ასომთავრული წარწერის განხილვა. 7.ზედლმაიერი ჰ.V-VI საუკუნეების ქართული ეკლესიები და premier stule roman //ძეგლის მეგობარი.-1973.-N31-32.-გვ.78-79. ბოლნისის სიონის ხუროთმოძღვრული სტილის შესახებ. 8.ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-1974.-გვ.93-94. ქვემო ბოლნისის ტაძრის აღწერილობა. 9.მეფისაშვილი რ. კიდევ ერთხელ ბოლნისისა და დმანისის ხუროთმოძღვრულ ძეგლთა ისტორიულ და მხატვრულ მნიშვნელობაზე. 10.ბერძენიშვილი დ. "ხევი ბოლნისისა" //დმანისი.კრ.IV.-თბ.,2003.-გვ.31-32;გვ.212. ბოლნისის გორებზე ნანაგრევების სახით შემორჩენილი XI-XIII საუკუნეების გალავანთა ნაშთების, ქაფანაქჩის სამეკლესიანი ბაზილიკისა და სოფ. ვანათის (ვახუშტი ბაგრატიონის მიხედვით) V-VI საუკუნეების ეკლესიების შესახებ. მოხსენიებული არიან: გ. ჩუბინაშვილი, ვახუშტი ბაგრატიონი. 18.ჩუბინაშვილი გ. რამდენიმე თავი ქართული ხელოვნების ისტორიიდან.-თბ.,1926.-გვ.97-99. ბოლნისის ქაფანაქჩში მდებარე სამეკლესიანი ბაზილიკის აღწერილობა. 19.ჩუბინაშვილი გ. ქართული ხელოვნების ისტორია.ტ.I.-თბ.,1936.-გვ.66-67. ბოლნისის ბაზილიკური ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 20.ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.41-42. სამეკლესიანი ბაზილიკის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 21.ჯაფარიძე ვ. ქართული ხელოვნებისა და დამწერლობის ახლად აღმოჩენილი უძველესი ძეგლები ქვემო ქართლიდან //ძეგლის მეგობარი.-1970.-კრ.XX.-გვ.52-63. ბოლნისის ახლოს, ე.წ. ლამაზ გორაზე აღმოჩენილი სამონასტრო კომპლექსის აღწერილობა. 22.ქვემო ბოლნისი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.X.-თბ.,1986.-გვ.513. მოკლე ცნობები V-VI საუკუნეების სამეკლესიანი ბაზილიკის ხუროთმოძღვრება და მხატვრული ფორმები -ზოგადი მიმოხილვა. 23.ზაქარაია პ. ვანათის სამეკლესიანი ბაზილიკა //ჟღერს ქვის ჰარმონია.ნაკვ.II:საკითხავი ყმაწვილთათვის.-თბ.,2007.-გვ.13. მოკლე ცნობა ამჟამად ძლიერ დანგრეული, V-VI საუკუნის ძეგლის-ვანათის სამეკლესიანი ბაზილიკის - ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის შესახებ. ერთვის ძეგლის ფოტო. 24.გოგოლაშვილი მ. წმინდა ქეთევან წამებულის ეკლესიაში წირვა საუკუნის შემდეგ აღდგა //გაზ. "ახალი თაობა".-2002.-9 იანვ.-გვ.9. 25.სილაგაძე ნ. სამეკლესიანი ბაზილიკის გვერდით ეკლესიების ფუნქციური დატვირთვის საკითხისათვის //სამეც. შრ. კრ.: ხელოვნებათმცოდნეობა.-2001.-N2.-გვ.144-153. რეზ. ინგლ. ენაზე. ილ.: გვ.154-156. 26.დამსწრე ს. ბოლნისი (ბორჩალოს მაზრა) //ივერია.-1902(იანვ.).-N9.-გვ.2. ბასილაშვილების მიერ განახლებული XVII საუკუნის ეკლესია //ივერია.-1902(იანვ.).-N9.-გვ.2. 27. ეკატერინენფელდი, 10 იანვარს //გაზ. "ივერია".-1890(18 იანვ.).-N13.-გვ.2-3. ბოლნისის წარსულისა და მის ტერიტორიაზე აგებული ტაძრების შესახებ. 28. ჯაბუა ნ. ქრისტიანული ტაძრის არქიტექტურული ტიპები შუა საუკუნეების საქართველოში.-თბ.,2012.-გვ.42. ქვემო-ბოლნისის სამეკლესიიანი ბაზილიკის არქიტექტურულ-მხატვრული თავისებურებანი. 29.ბოლნისის წმ. გიორგის ისტორია //ხარაძე, კ. ბოლნისის მუნიციპალიტეტი; ბუნება, წარსული,აწმყო.-თბ.,2021.-გვ.267.
ბორას საყდარი		იხ. ძეგვი (მცხეთის რ-ნი)
ბორბალო (თეთრიწყაროს რ-ნი)		Шмерлинг Р., Долидзе В., Барнавели Т. Окростнести Тбилиси.-Тб.,1960.-91. Краткие сведения о маленькой церкви св. Георгия в сел. Борбало (XIX в.).
ბორითის სავანის ეკლესია (ხარაგაულის რ-ნი)		ბორითის სავანის წმინდა გიორგის ეკლესია //ვეფხვაძე ი. ხარაგაული.-ქუთაისი.-2010.-გვ.42-46. სოფ. ბორითის სასაფლაოზე IX-XI ს. აგებული წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. მოცემულია ი. ხუსკივაძის ჩანაწერი ბორითის ეკლესიის მხატვრობის შესახებ. ტექსტს ერთვის ძეგლისა და ფრესკების ფოტოები, ეკლესიაში მოღვაწე საეკლესიო პირების ნუსხა.
ბორის ეკლესია (ხარაგაულის რ-ნი)		1.ბორი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.463. მოკლე ცნობა XVI საუკუნის ეკლესიაზე. 2.ბორი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.-თბ.,1977.-გვ.470. მოკლე ცნობა ეკლესიის შესახებ. 3.ბოჭორიძე გ. იმერეთის ისტორიული ძეგლები.-თბ.,1995.-გვ.169. კლდის ქვისა და კირისაგან ნაშენი ბორის ერთნავიანი ბაზილიკური ტიპის ეკლესიის აღწერილობა. 4.ბორის წმინდა გიორგის სახ.ელობის ეკლესია //ვეფხვაძე ი. ხარაგაული.-ქუთაისი.-2010.-გვ.23-24. მართკუთხა ფორმის, ბრტყელაფსიდიანი, შუა საუკუნეებში აგებული ეკლესიის ძლიერ დაზიანებული მხატვრობისა და ხუროთმოძღვრების მოკლე აღწერილობა.
ბორკილჯვარის ეკლესია (მარტყოფი)		ბორკილჯვარის წმ. გიორგის სახელობის ეკლესია //საქართველო XXI საუკუნე მარტყოფის ციხე-ტაძრები. ცნობარი.-თბ.,2007.-გვ.7. მოკლე ცნობა ეკლესიის შესახებ. მოხსენიებულია ძეგლის განმაახლებელი ბერი დავით დილებაშვილი. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ერთვის ეკლესიის გვერდითი ხედის ფოტო.
ბორცვისჯვარის ეკლესია (ცხინვალის რ-ნი)		სოფ. ტბეთი. ბორცვისჯვარის ეკლესია //შიდა ქართლი[I]:პატარა და დიდი ლიახვის ხეობების არქიტექტურული მემკვიდრეობა.-თბ.,2002.-გვ.174-177. დარბაზული ტიპის ეკლესიის აღწერილობა, წარწერის გ აშიფვრა. ტექსტს დართული აქვს დასავლეთი ფასადისა და კედლის ფრაგმენტის ფოტო, ძეგლის გეგმა.
ბორცისჯვრის ეკლესია		იხ. ტბეთი (ცხინვალის რ-ნი)
ბორჯომის წმ. ნიკოლოზის სახ. ეკლესია		1.კორსანტია ნ. თუ საქართველო ტაძარია გაუბზარავი, ბორჯომი იყოს, ძმებო, კარი აღსავლისა //დილის გაზეთი.-2000.-22 მაისი.-გვ.9. ბორჯომში წმ. ნიკოლოზის სახ. ეკლესიის კურთხევის თაობაზე. 2.ქობულია ს. სოსო ორჯონიკიძე: ბორჯომში ჩემი ქართული რწმენა ცხოვრობს //გაზ. "საქართველოს რესპუბლიკა".-2000.-23 მაისი.-გვ.1,6. ახალი ტაძრის გახსნის შესახებ.
ბორჯომის წმ. სერაფიმე საროველის მონასტერი		ბორჯომისა და ბაკურიანის ეპარქია: ბორჯომის წმ. სერაფიმე საროველის მონასტერი (დედათა) //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები.-თბ.,2005.-გვ.43. მოკლე ცნობა მონასტრისა და მისი სიწმინდეების შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: ეპისკოპოსი ანანია (ჯაფარიძე), ეპისკოპოსი სერაფიმე (ჯოჯუა).
ბოსელეთი		ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.,1992.-გვ.130-131. ბოსლეთის ნაქალაქარიდან შემორჩენილი კულტურის ძეგლების მოკლე აღწერილობები.
ბოსელთას მთავარანგელოზის სახ. ეკლესია (ახალგორის რ-ნი)		სოფ.ბოსელთა. ადგილი "ყოიჯვარი". მთავარანგელოზის ეკლესიის ნანგრევი //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.31. მოკლე ცნობა შუა საუკუნეებში ნაგები მთავარანგელოზის სახ.ეკლესიის შესახებ.
ბოსელთის ღვთისმშობლის სახ. ეკლესია (ახალგორის რ-ნი)		სოფ.ბოსელთა. ღვთისმშობლის ეკლესია, სასაფლაოზე //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.30. დარბაზული, შვეულაბსიდიანი, ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ახლავს გეგმა.
ბოსელთის წმ. გიორგის სახ. ეკლესია (ახალგორის რ-ნი)		სოფ.ბოსელთა, ადგილი "ყოიჯვარი", სასფლაოზე. წმინდა გიორგის ეკლესიის ნანგრევი //შიდა ქართლი: ახალგორის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.IV.-თბ.,2008.-გვ.30-31;სოფ.ბოსელთა. წმინდა გიორგის ეკლესია //იხ. იგივე.-გვ.31-32. სოფ.ბოსელთაში ნაგები წმინდა გიორგის სახელობის ორი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტებს ახლავს ეკლესიათა გეგმები.
ბოსლები (დმანისის რ-ნი)		1.ბოსლების სამება //მუსხელიშვილი ლ. არქეოლოგიური ექსკურსიები მაშავრის ხეობაში.-თბ.,1941.-გვ.44-51. ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, დეკორატიული მორთულობისა და კუთხოვანი თახჩების აღწერილობა, ძეგლის აგების თარიღის განსაზღვრა. 2.ბოსლები //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.469. ძეგლის მდებარეობა, არქიტექტურული ანალიზი, ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოხსენიებულნი არიან:ვახუშტი ბაგრატიონი, ი. გიულდენშტედტი.
ბოსლევის ეკლესია (ზესტაფონის რ-ნი)		ბოჭორიძე გ. იმერეთის ისტორიული ძეგლები.-თბ.,1995.-გვ.144-145. ბოსლევის წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის სიძველეთა აღწერილობა. ტექსტს ერთვის ფოტო(სურ.19).
ბოსტან-ქალაქი (საინგილო)		ჭილაშვილი ლ. კახეთის ქალაქები.-თბ.,1980.-გვ.214-216. ნაქალაქარ ბოეთნის იგივე ბოსტან-ქალაქის ტერიტორიაზე მდებარე ორი ძეგლის-"ლამაზ ბინა"(ან "ლამაზ შეპირ") და XVI საუკუნის ნაეკლესიარის მოკლე აღწერილობა. მათ შესახებ არსებული ისტორიული წყაროების მიმოხილვა.
ბოსტანა (ამბროლაურის რ-ნი)		1.ბოჭორიძე გ. რაჭა-ლეჩხუმის ისტორიული ძეგლები და სიძველეები .-თბ.,1994.-გვ.131-132. მოკლე ცნობები ბოსტანას ეკლესიის სიძველეთა შესახებ. 2.ბოჭორიძე გ. რაჭის ისტორიული ძეგლები //საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე.VII.-1933.-გვ.211. მოკლე ცნობა ეკლესიის სიძველეთა შესახებ. 3.ბოსტანას მთავარანგელოზთა ეკლესია //კეზევაძე მ. ეგზარქოსობისდროინდელი რაჭის ეკლესიები და მღვდლები.-ქუთაისი.,2005.-გვ.13. 1811-1917 წწ. ბოსტანას ეკლესიაში მოღვაწე მღვდლების სია.
ბოტისის ღვთისმშობლის სახ. ეკლესია		იხ. წინარეხი (კასპის რ-ნი)
ბოყვის ეკლესიები (ონის რ-ნი)		1.ბოჭორიძე გ. რაჭა-ლეჩხუმის ისტორიული ძეგლები და სიძველეები.-თბ.,1994.-გვ.233-234. სოფ. ბოყვის მთავარანგელოზის სახ.ეკლესიის აღწერილობა, აგების თარიღის განსაზღვრა. ტექსტს ერთვის ეკლესიის დასავლეთ სარკმლის, კანკელის სვეტებიანი ფრაგმენტების ფოტოები (სურ. 68–70). 2.ბოჭორიძე გ. რაჭის ისტორიული ძეგლები //საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე.VIII.-1935.-გვ.330. ერთნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული დახასიათება, აგების თარიღის განსაზღვრა. 3.რაჭა //გაზ. "ივერია".-1890.-N190(6 სექტ.).-გვ.2. ეკლესიასთან მისასვლელი გზის შეკეთებაზე. 4.ჩუბინაშვილი ნ. IX და X საუკუნეების დარბაზული ეკლესიების ორგინალური არქიტექტურული ტიპი ქვემო და ზემო რაჭაში //ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის XXI სამეცნიერო სესია 1966 წლის 31 მაისს და 1 ივნისს. მოხსენებათა თეზისები და მუშაობის გეგმა.-თბ.,1966.-გვ.8-10. ცნობები ეკლესიის შესახებ. 5.ბერაძე თ. რაჭა.-თბ.,1983.-გვ.125. მოკლე ცნობა IX-X საუკუნეებით დათარიღებული, მთავარანგელოზის სახ. აღდგენილ ეკლესიაზე. 6.საქართველოს სტიქიით დაზარალებული ძეგლები (1991 წლის 29 აპრილისა და 15 ივნისის მიწისძვრიას შედეგად): ბოყვა.-თბ.,1991.გვ.27. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. მოკლე ცნობა XV-XVI სს. დარბაზული ტიპის ეკლესიაზე. მხატვრული თვალსაზრისით აღნიშნულია სამხრ. ფასადის წყობაში ჩატანებული რელიეფები. მოცემულია ძეგლის გეგმა და ფოტოები სტიქიამდე და სტიქიის შემდეგ. 7.ბოყვა //რაჭა 1991: მიწისძვეით დაზიანებული8 ძეგლები.-თბ.,2008.-გვ.26. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. მოკლე ცნობა XV-XVI საუკუნის დარბაზული ეკლესიის შესახებ. 8.ბოყვას მთავარანგელოზის ეკლესია. ბოყვას წმ. გიორგის ეკლესია //კეზევაძე მ. ეგზარქოსობისდროინდელი რაჭის ეკლესიები და მღვდლები.-ქუთაისის.,2005.-გვ.13. 1811-1917 წწ. ეკლესიებში მოღვაწე მღვდლების სია.
ბოშურა (გორის რ-ნი)		მაკალათია ს. ატენის ხეობა.-თბ.,1957.-გვ.27-28. მშრალი ხევის (საყდრის ხევი) ღვთისმშობლის ეკლესიის (სოფ. ბოშურა)მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება, ისტორია, წარწერების ანალიზი.
ბოწორისი (ახალციხის რ-ნი)		სამსონიძე ვ. ბოწორისი //გაზ. "წითელი დროშა".-1969.-20 დეკემბერი.
ბოჭორმა (ახმეტის რ-ნი)		ბოჭორმა //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.70. გვიანდელი შუა საუკუნეების, ოთხსართულიანი კოშკისა და საკულტო ნაგებობის - გეგმით სწორკუთხა, ფიქალით ნაშენი წმ. გიორგის სახ. ხატის აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს კოშკის I და II სართულების გეგმები, წმ. გიორგის სახ, ხატის განაკვეთის სქემატური ჩანახატი. 2.ბოჭორმა//უჯარმიდან ალავერდამდე.-თბ.,2013.-გვ.10-13. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ბოჭორმის ციხის საფორტიფიკაციო მნიშვნელობა.შიდა ციხეში მდებარე წმ.გიორგის ექვსაფსიდიანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტაძრის კედელზე გამოხატული ქტიტორის ვინაობა. წმ. გიორგის ხატის შექმნის ისტორია. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა. 3.ბოჭორმის წმ. გიორგის ეკლესია //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა 1-IV.-თბ.,2021.-გვ.38.
ბოჭორმა (თიანეთის რ-ნი)		1.ალიბეგაშვილი გ. ბოჭორმის წმინდა გიორგის ეკლესიის მოხატულობა //ქართული ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის XII სამეცნიერო სესია 1957 წლის 21-22 მაისს. მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები.-თბ.,1957.-გვ.9-10 //ძეგლის მეგობარი.-1967.-კრ.9.-გვ.25-29. ძეგლის მოხატულობის შესრულების მანერა, კომპოზიციური თავისებურებები, წმინდა გიორგის ცხოვრების სცენების მხატვრობის სტილისტური ანალიზი. 2.ბარნაველი თ. კახეთის ისტორიული ძეგლების წარწერები.-თბ.,1961.-გვ.43-44. ბოჭორმის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის შემორჩენილი წარწერების ენობრივ-სტილისტური ანალიზი. 3.ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.121. ცნობები ბოჭორმის შესახებ. 4.ბოჭორმა //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-ტბ.,1977.-გვ.496. ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობა სოფ. ბოჭორმაზე, შემორჩენილი ციხესიმაგრის ( წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესია, სასახლე და სხვა ნაგებობანი)ვრცელი ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული დახასიათება. აღნიშნულია შემორჩენილი XII საუკუნის კედლის მხატვრობის ფრაგმენტები. ტექსტს დართული აქვს წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის სამხრ.-დას.-ის კარიბჭისა და ციხის ცენტრალური კოშკის ფოტოები. 5.ვაჩნაძე დ. სასახლეები ჭერემსა და ბოჭორმაში //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე: ისტორიის...სერია.-1991.-ნ2.-გვ.158-171. ბოჭორმის ისტორია, X საუკუნის ეკლესიისა და სასახლის ნანგრევების ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 6.ბოჭორმა //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.80-85. ძეგლის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 7.შუაფეოდალური ეპოქის ციხე-ქალაქები და ციხესიმაგრეები (X-XV სს.): ბოჭორმა //ზაქარაია პ. ქართულ ციხესიმაგრეთა ისტორია უძველესი დროიდან XVIII ს. ბოლომდე.-თბ.,2002.-გვ.179-184. ბოჭორმის ციხის შესახებ არსებული სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა; გეოგრაფიული გარემო; ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოხსენიებულია ვახუშტი ბატონიშვილი. ტექსტს ახლავს ფოტომასალა (სურ.79; ტაბ.63). 8.ციხეები და ციხესიმაგრეები:ბოჭორმა //ზაქარაია პ. კახეთის საფორტიფიკაციო ნაგებობანი.-თბ.,1962.-გვ.40-47. ციხის ტერიტორიაზე შემორჩენილი ნაგებობების არქიტექტურულ-მხატვრული ანალიზი. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა(ტაბ.VII; სურ.1,2). 9.სიმაგრეები: ბოჭორმა //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ქალაქები და ციხეები.-თბ.,1973.-გვ.70-75. ძეგლის ისტორია, ორი ნაწილისაგან შემდგარი ციხის, ექვსაფსიდიანი გუმბათიანი ეკლესიის, ცილინდრული კოშკის, "მეფის დარბაზის", სასახლისგალავნის ნანგრევების აღწერილობა. მოხსენიებულნი არიან: მემატიანე ომან ხერხეულიძე, ისტორიკოსი პაპუნა ორბელიანი, ვახტანგ ბატონიშვილი, მეფე ერეკლე II. ტექსტს ერთვის ტაბ.21. 10.ოქროპირიძე ა. წითელი ფერის სიმბოლური გააზრების ზოგიერთი ასპექტი შუა საუკუნეების ქართულ მხატვრობაში // საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე : ისტორიის...სერია.-1983.-N3.-გვ.156-166 //რწმენა და ცოდნა.-2000.-N3.-გვ.29-33. ცეცხლისა და , შესაბამისად, წითელი ფერის საღმრთო წერილისეული ტრადიციის გააზრების ცდა და მისი მისადაგება ბოჭორმის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიის მოხატულობასთან. 11.სონღულაშვილი ჯ. კიდევ ერთი ცხრაკარა ივრის ხეობაში //ძეგლის მეგობარი.-1974.-N36.-გვ. 18-22. ციხის მახლობლად აღმოჩენილი სასახლის ნანგრევების არქიტექტურული აღწერილობა. 12.ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.58. მოკლე ცნობა ბოჭორმის X საუკუნის ეკლესიაზე. 13.ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1995.-გვ.95. ბოჭორმის ეკლესია-მოკლე ხუროთმოძღვრული მიმოხილვა. 14.ოქროპირიძე ა. ქტიტორის გამოსახულება წმ.გიორგის სახელობის ეკლესიაში //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1990.-N1.-გვ.235-251. 15.ვაჩნაძე დ. სასახლეები ჭერემსა და ბოჭორმაში //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მაცნე: ისტორიის ...სერია.-1991.-N2.-გვ.158-171. ბოჭორმის, ჭერემისა და ნეკრესის სასახლეების შედარებითი დახასიათება. 16.ციხესიმაგრეები: ბოჭორმა //ზაქარაია პ. ქართული ციხე-ქალაქები ციხესიმაგრეები ციხე-დარბაზები ციხე-გალავნები კოშკები.-თბ.,2001.-გვ.102-104. შუა საუკუნეების ციხის მდებარეობა, აგების სავარაუდო დათარიღება, მემატიანე პაპუნა ორბელიანის ცნობა ციხის შესახებ, მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ერთვის ციხის გენგეგმა და ფოტო. 17.ციხეები და ციხე-დარბაზები: ბოჭორმა //ზაქარაია პ. სამშობლოს გუშაგები.-თბ.,1965.-გვ.90-96. ციხის მოკლე ისტორია და ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. 18.განვითარებული ფეოდალიზმი: ბოჭორმა //ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.–თბ.,1995.–გვ.81. მოკლე ცნობა ბოჭორმის შესახებ. ტექსტს ახლავს გეგმა. 19.განვითარებული ფეოდალიზმის არქიტექტურა (X-XIV სს.): ბოჭორმა //ციციშვილი ირ. ქართული არქიტექტურის ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.58. მოკლე ცნობა X საუკუნის ტაძრის შესახებ. 20.ბოჭორმა //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.370-373. სოფ.ბოჭორმის ტერიტორიაზე განლაგებული ისტორიული ძეგლების: ბნელი ხატის (დგას სოფლის აღმ.-ით, დარბაზული ტიპის, დათარიღებულია გვიანდელი შუა საუკუნეებით, დაზიანებულია), ეკლესიის (მდებარეობს სოფლის სასაფლაოზე, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, დარბაზული ტიპის, დაზიანებულია), ეკლესიის (დგას სოფლის ჩრდ.-აღმ.-ით, ქისტაურებში, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, ეკლესიის კამარა ნახევარწრიული ფორმისაა), კოშკის (დგას ე.წ.ადგილ მქივანაში, დათარიღებულია შუა საუკუნეებით, აგებულია რიყის ქვითა და კირის ხსნარით, შემორჩენილია ორი სართულის სიმაღლეზე) სამების სახ. ეკლესიის (დგას სოფლის ჩრდ.-ით, დარბაზული ტიპის, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, დაზიანებულია), ციხესიმაგრის (გეგმით რთული, ტეხილი მოხაზულობის; შედის: რამდენიმე კოშკი, X საუკუნის, ექვსაფსიდიანი ცენტრალურგუმბათოვანი, წმ. გიორგის სახ. ეკლესია, სამრეკლო, მცირე ეკლესია, ცილინდრული კოშკი, სასახლე) ვრცელი ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს საილუსტრაციო მასალა. 21.ოქროპირიძე ა. ბოჭორმის წმ. გიორგის ეკლესია საჭიროებს გადაუდებელ შველას //"მუზა".-1998.-სექტ.(N10).-გვ.1. 22.ისტორიული ძეგლები ივრის ხეობის ზემო წელზე //პატურაშვილი თ. ისტორიული კახეთი.-თბ.,2005.-გვ.19-20. ციხის აგების მოკლე ისტორია.მოხსენიებულია ვახუშტი ბატონიშვილი. 23.ბოჭორმა //საქართველოს გამოჩენილი და საქმიანი ადამიანები. საქართველო.-2015.,თბ.-გვ.230-231.
ბოჭორმის ციხე		1.ზაქარაია პ. სამშობლოს გუშაგები.-თბ.,1965. გვ.90-96. გომბორის უღელტეხილზე მდებარე ბოჭორმის ციხის დაწვრილებითი არქიტექტორული აღწერა. 2.თამარაშვილი ლ. ბოჭორმა //სტალინური სიტყვა (საგარეჯო).-1951.-11 სექტემბერი. ბოჭორმის ციხის განსაკუთრებული სტრატეგიული მნიშვნელობა. 3.სონღულაშვილი ჯ. კიდევ ერთი ცხრაკარა ივრის ხეობაში //ძეგლის მეგობარი.-1974.-N36.-გვ.18-22. აღწერილია ივრის ხეობაში, ბოჭორმის ციხის მახლობლად აღმართული უძველესი სასახლის ნანგრევები. 4.ციცხვაია ხ. ციხე-ქალაქი ბოჭორმა //ლენინის გზით (გურჯაანი და ყვარელი).-1963.-2 ივლისი. ბოჭორმის ციხე-სიმაგრის გეოგრაფიული მდებარეობა, ისტორია და არქიტექტურული დახასიათება. 5.ვახტანგ ცინცაძის გახსენება //ძეგლის მეგობარი.-1996.-N1/92. ბოჭორმის ძეგლის ნგრევისა და რესტავრაციის საკითხებთან დაკავშირებით, 1991 წელს ძეგლთა დაცვის საზოგადოების სხდომაზე ვახტანგ ცინცაძის მიერ წარმოთქმული სიტყვა. 6.ოქროპირიძე ა. ქტიტორის გამოსახულება წმ. გიორგის სახელობის ეკლესიაში //ლიტერატურა და ხელოვნება.-1990.-N1.-გვ.235-251. წმინდა გიორგის სახელობის ბოჭორმის ეკლესიის მხატვრობა. 7.ოქროპირიძე ა. ბოჭორმის წმინდა გიორგის სახ. ეკლესია საჭიროებს გადაუდებელ შველას //მუზა.-1998.-N10(სექტ.).-გვ.7. 8.ბოჭორმა //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.104-105. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე.
ბჟინევის ეკლესია (ხარაგაულის რ-ნი)		1.ბერაძე თ. ხეფინის ხევი გვიანფეოდალურ ხანაში //ძეგლის მეგობარი.-1976-77.-N43-44.-გვ.37. სოფ. ბჟინევის წმ. გიორგის სახ. (ტბეთის)ეკლესიის ეტიმოლოგია; ეკლესიის აგების თარიღის განსაზღვრა. 2.ბჟინევის წმინდა გიორგის ეკლესია //ვეფხვაძე ი. ხარაგაული.-ქუთაისი.-2010.-გვ.76. XIX საუკუნეში აგებული სოფ. ბჟინევის ეკლესიის (ამჟამად აღდგენილია) მოკლე აღწერილობა. მოცემულია ძეგლის ფოტო. 3[ციცქიშვილი] ქრისტეფორე-ზემოიმერელი. ტბეთის ეკლესია (შორაპნის მაზრა) //ჟ. ”კვალი”.-1893.-N38.-გვ.6-7.
ბრეთი (ქარელის რ-ნი)		1.ავალიშვილი ი. წერილი რედაქციის მიმართ //ივერია.-1902.-N245(15 ნოემბ.).-გვ.4. შემოწირულობანი სოფ. ბრეთის ტაძრის განახლებისათვის. 2.გვასალია ჯ. ფრონის ხეობის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.VII.-თბ.,1989.-გვ.11. მოკლე ცნობა სოფ. ბრეთის წმინდა გიორგის სახელობის ბაზილიკაზე. 3.ბრეთი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.360-361. სოფ. ბრეთის მატერიალური კულტურის ძეგლების : მამა პიროსის ეკლესიისა და წმ. გიორგის, კვირაცხოვლის, წმ. მარინეს სახ. ეკლესიების, ბრეძის კომპლექსის, ზღუდერის ეკლესიის, ნასოფლარზე აგებული დარბაზული ეკლესიის ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს კვირაცხოვლის სახ. ეკლესიის სამხ.ფასადი და გეგმა და სამხ. ხედის ფოტო. 4.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ფრონის ხეობა.-თბ.,1963.-გვ.26. VI-VII საუკუნეების ბრეთის წმინდა გიორგის სახელობის სამნავიანი ბაზილიკის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 5.სანიკიძე თ. ბრეთის "მამა პიროსი" //ძეგლის მეგობარი.-1974.-N35.-გვ.48-57. ეკლესიის აგების თარიღის განსაზღვრა, ხუროთმოძღვრული კვლევის შედეგები. ტექსტს ერტვის ძეგლის გეგმა, ფოტოები. 6.ურბნისისა და რუისის ეპარქია: ბრეთის წმ. პიროსის მონასტერი: დედათა //გუნია ირ. საქართველოს მონასტრები:ენციკლოპედიური ცნობარი.-თბ.,2005.-გვ.129. VI საუკუნის ძეგლის ისტორია, კულტურულ-საგანმანათლებლო საქმიანობა, სამონასტრო ცხოვრების აღდგენა - ზოგადი მიმოხილვა. მოხსენიებულნი არიან: მიტროპოლიტი იობი (აქიაშვილი), მონაზონი მარიამი (ფეიქრიშვილი). ტექსტს ახლავს ეკლესიის ფოტო. 7.მურმანიშვილი დ. მისაბაძი ინიციატივა //გაზ. "ლიტერატურული საქართველო".-1981.-26 ივნ.-გვ.13. 8.ბრეთის წმ. გიორგის ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.189.
ბრელისის წმ. გიორგის სახ. ეკლესია		იხ. მუხურა (ტყიბული)
ბრეძა (ქარელის რ-ნი)		1.ბრეძა //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.361-362. სოფ.ბრეძის ზღუდერის, წმინდა მარინესა და კვირაცხოვლის სახ. ეკლესიების აღწერილობა. 2.გვასალია ჯ. ფრონის ხეობათა ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.VII.-თბ.,1989.-გვ.20. წმინდა მარინეს სახელობის ერთნავიანი ეკლესიის შესახებ. 3.მატერიალური კულტურის ძეგლები //მაკალათია ს. ფრონეს ხეობა.-თბ.,1963.-გვ.51. ცნობები სოფ. ბრეძის წმინდა მარინეს სახელობის ეკლესიაზე. 4.კვირაცხოველი //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.24. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. სოფ. ბრეძის აღმოსავლეთით მთაზე მდგარი, მცირე ზომის, ნანგრევების სახით შემორჩენილი ეკლესიის მოკლე აღწერილობა.
ბრითათას კოშკი (ჯავის რ-ნი)		სოფ. ბრითათა კოშკი //შიდა ქართლი ჯავის რაიონის არქიტექტურული მემკვიდრეობა.ტ.III.-თბ.,2004.-გვ.11-12. მოკლე ცნობა კოშკის შესახებ. ტექსტი ქართულ და რუსულ ენებზე. ერთვის კოშკის მეორე სართულის გეგმა და ჩრდილოეთი ფასადის ფრაგმენტის ფოტო.
ბრილი (ხაშურის რ-ნი)		1.ბრილი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.425. სოფ. ბრილის მატერიალური კულტურის ძეგლების: ეკლესია ბერისას (მდებარეობს სოფლის განაპირას, დიდი ზომის, ნაგებია კირქვით, ძეგლი დანგრეულია, შემორჩენილია კედლები), სომხების საყდრის (მდებარეობს სოფლის ჩრდ.-დას.-ით, ნაგებია კირქვითა და ბაზალტის ქვით, დანგრეულია, შემორჩენილია საკურთხევლისა და დარბაზის კედლის ნაწილი), ქვაბთაკერის წმ. ნინოს სახ. (აგებულია სოფლის დას.-ით, აღინიშნება მხედრული სამშენებლო წარწერა, დაზიანებულია, აქვს ორი შესასვლელი), ღვთაების ეკლესია (აგებულია სოფლის ჩრდ.-აღმ.-ით, თარიღდება IX საუკუნით, გადაკეთებულია გვიანდელ ფეოდალურ ხანაში, შემორჩენილია XVII საუკუნით დათარიღებული მოხატულობის ფრაგმენტები), ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის (დგას სოფლის ჩრდ.-ით, თარიღდება IX-X საუკუნეებით, დარბაზულია ტიპის, დაზიანებულია), წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის (მდებარეობს სოფლის სამმხ.-აღმ.-ით, ნაგებია უსწორმასწორო ქვიშაქვით, შემორჩენილია მხოლოდ სამხ. კედლის ნაწილი) აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს ღვთაებისა და ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიების ნახაზები, გეგმები. წარწერის მიხედვით კტიტორად მიჩნეულია დიასამიძე (XVII-XVIII სს.). 2.გვასალია ჯ. ფრონის ხეობა. ისტორიულ- გეოგრაფიული საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.VII.-თბ.,1989.-გვ.25. მოკლე ცნობები სოფ. ბრილის წმინდა ნინოსა და ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიების შესახებ. 3.მაკალათია ს. ფრონის ხეობა.-თბ.,1963.-გვ.76-78. სოფ. ბრილის წმინდა ნინოსა და ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიების მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 4.ბრილის ღვთაების ეკლესია.წმ. ნინოს ეკლესია. ბრილის ციხე და ღვთისმშობლის ეკლესია. კვერისის წმ. გიორგის ეკლესია. ბერისის ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.215-220.
ბრილის ციხე (ხაშურის რ-ნი)		1.ბრილის ციხე //ლაცაბიძე თამარ. ლაცაბიძე თამაზ. იამბე ციხის ნაშალო...(ხაშურის რაიონის საფორტიფიკაციო ნაგებობები).-ხაშური.,2015.-გვ.21-22. ბრილის ციხე-ეკლესიის ისტორია და მოკლე არქიტექტურული აღწერილობა. ტექსტს ახლავს ფოტო.
ბრმა ჯვარი		იხ. არგოხი (ახმეტის რ-ნი)
ბროლისკალოს წმ. გიორგის სახ. ხატი		იხ. მუცო (დუშეთის რ-ნი)
ბროწლეთი (გორის რ-ნი)		1ბროწლეთი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.51. სოფ. ბროწლეთის ღვთისმშობლის სახელობისა და გვიანფეოდალური ხანის დარბაზული ტიპის ეკლესიებისის ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოკლე ცნობა ტიმპანის ქვაზე გამოსახული ჯვრისა და მის ორივე მხარეს გამოკვეთილი ცხოველთა ფიგურების შესახებ. ტექსტს ერთვის ფასადის, განაკვეთისა და გეგმის ნახაზები. 2.ბროწლის სასაფლაოს ღვთისმშობლის ეკლესია //ბოჭორიძე გ. ქართლის ეკლესია-მონასტრები და სიძველეები.-თბ.,2011.-გვ.
ბუბის მონასტერი (ონის რ-ნი)		ბუბის მონასტერი //გობეჯიშვილი ვ. რაჭის მონასტრები.-თბ.,2006.-გვ.45-46. მოკლე ცნობა, სავარაუდოდ, X საუკუნეში ბუბისწყლის ხეობაში აგებული მონასტრის (შემორჩენილია ბუბის ჯვრის ეკლესიის კედლების ნანგრევები)შესახებ. ტექსტს ერთვის ნამონასტრალის ფოტოები.
ბუბის ჯვარი		იხ. ბუბის მონასტერი (ონის რ-ნი)
ბუგეული (ამბროლაურის რ-ნი)		1.ბოჭორიძე გ. რაჭის ისტორიული ძეგლები //საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე.V.-თბ.,1930.-გვ.169-173. ბუგეულის ღვთისმშობლის სახელობის (XVI ს.)ერთნავიანი ეკლესიის აღწერილობა. 2.ბოჭორიძე გ. რაჭა-ლეჩხუმის ისტორიული ძეგლები და სიძველეები.-თბ.,1994.-გვ.69-74. ძეგლის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, კედლის მხატვრობისა და წარწერების აღწერილობა. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები (სურ.19–29). 3.ბუგეული //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.548. მოკლე ცნობები ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესიის შესახებ. 4.გვიანი შუა საუკუნეების მხატვრობა //ფონდი "ღია საზოგადოება საქართველო" ეროვნული კულტურული მემკვიდრეობის პროგრამა: საანგარიშო კრებული.-თბ.,1997.-გვ.59-60; გვ.VII-VIII. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. დასავლურ-ქართულ მონუმენტურ ძეგლთა (შეირჩა: ბუგეულის, ცაიშის, კორცხელის, დერჩის, ჩხარის ოქონისა და ამაშუკეთის ეკლესიები) გრაფიკული და ფოტო ფიქსაციის მიზნით, ფონდის მიერ მოწყობილი ექსპედიციის შედეგების შესახებ; მოცემულია ბუგეულის ცალნავიანი, XVI საუკუნით დათარიღებული , 1991 წლის მიწისძვრის შედეგად დაზიანებული, წმ. მთავარანგელოზთა სახ. ეკლესიის მოხატულობის სტილისტური ანალიზი. ტექსტს დართული აქვს ნახაზები. 5.თაყაიშვილი ექვ. არქეოლოგიური მოგზაურობა რაჭაში 1919-1920.-თბ.,1963.-გვ.64-67. ერთნავიანი ეკლესიის მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. 6.კაკაბაძე ს. საისტორიო კრებული. IV.-ტფ.1929.-გვ.108-109. ერთნავიანი ეკლესიის მოხატულობის განხილვა. 7.ბუგეული //ხუსკივაძე ი. ქართულ ეკლესიათა გვიანი შუა საუკუნეთა "ხალხური" მოხატულობანი.-თბ.,2003.-გვ.225-270. სოფ.ბუგეულის მთავარანგელოზთა ეკლესიის მოხატულობის იკონოგრაფიულ-სტილისტური ანალიზი. 8.ჭელიძე რ. ჭელიძე ს. რაჭა.-თბ.,1971.-გვ.29-30. სოფ.ბუგელისა და ბეთლევის ეკლესიების ფრესკები იმდროინდელი ჩაცმულობის შესწავლის თვალსაზრისით. 9.დასავლეთი საქართველო //ბერიძე ვ. XVI-XVIII საუკუნეების საეკლესიო ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1994.-გვ.206-207. სოფ.ჩხარისა (თერჯოლის რ-ნი) და სოფ.ბუგეულის ეკლესიების ხუროთმოძღვრების შედარებითი დახასიათება. ტექტს ერთვის ფოტომასალა (ტაბ.296-301; 303-304). 10.ბუგეული //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.323-325. ღვთისმშობლის სახელობის ერთნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტექსტი ქართულ და ინგლ ენებზე. დართული აქვს საკურთხევლის კონქისა და XVI-XVII საუკუნის მოხატულობის ფოტოები. 11.ბერაძე თ. რაჭა.-თბ.,1983.-გვ.86-87. XVI საუკუნეში აგებული, ფრესკებით მდიდარი ეკლესიის მოკლე დახასიათება. მოხსენიებულნი არიან:ლასხიშვილები. 12.საქართველოს სტიქიით დაზარალებული ძეგლები (1991 წლის 29 აპრილისა და 15 ივნისის მიწისძვრის შედეგად): ბუგეული.-თბ.,1991.-გვ.40. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. მოკლე ცნობა პორტალთა სახასიათო მორთულობითა და სარკმელთა ორნამენტული საპირეებით გამორჩეული, XVI-XVII სს. ღვთისმშობლის სახ. დარბაზული ეკლესიის შესახებ. მოცემულია ძეგლის ფოტოები სტიქიამდე და სტიქიის შემდეგ. 13.ბუგეულის მთავარანგელოზთა ეკლესიის მოხატულობა//რაჭა 1991: მიწისძვრით დაზიანებული ძეგლები.-თბ.,2008.-გვ.14-19.ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. მთავარანგელოზთა სახ. ეკლესიის მხატვრობის ვრცელი იკონოგრაფიულ-სტილისტური ანალიზი. ტექსტს ერთვის მდიდარი ილუსტრაციები. 14.მოგზაურობა რაჭა-ლეჩხუმში. ბუგეული //მწიგნობრობა ქართული. მრავალტომეული. ტ.12. საულიერო მწერლობა ამბროსი ხელაია სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი წიგნი 1.-თბ.,2011.-გვ.390-391. მოკლე ინფორმაცია თლილი ქვით ნაგები უგუმბათო ეკლესიის შესახებ. მოხსენიებულია ვახუშტი ბატონიშვილი. 15.ბუგეულის მაცხოვრის ეკლესია. ბუგეულის ღვთისმშობლის შობლის ეკლსია //კეზერაძე მ. ეგზარქოსობისდროინდელი რაჭის ეკლესიები და მღვდლები.-ქუთაისის.,2005.-გვ.14. მოცემულია ეკლესიებში 1811-1917 წწ. მოღვაწე მღვდლების სია. 16.რაჭის ხუროთმოძღვრება //დვალი ირ. ჩვენი რაჭა.-თბ.,2006.-გვ.50-66. ღვთისმშობლის სახ. დარბაზული ეკლესიის მოკლე მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ერთვის ძეგლის ფოტო.
ბუდაზორის ციხე (თურქეთი)		1.ბუდაზორის ციხე //კლარჯეთი.-ბათუმი.,2106.-გვ.58-59. ძეგლის მდებარეობა და თანამედროვე მდგომარეობა.
ბუეთი (ტყიბული)		ბოჭორიძე გ. იმერეთის ისტორიული ძეგლები.-თბ.,1995.-გვ.82-83. მოკლე ცნობები ბუეთის (ხრესილის სოფლის საკრებულო) მთავარანგელოზის ერთნავიანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრებისა და მხატვრული დეტალების შესახებ.
ბუზავეთი		იხ. ბუზავრეთი (ახალქალაქის რ-ნი)
ბუზავრეთი (ახალქალაქის რ-ნი)		1.ჯავახეთი //ფონდი "ღია საზოგადოება საქართველო" ეროვნული კულტურული მემკვიდრეობის პროგრამა: საანგარიშო კრებული.-თბ.,1997.-გვ.14-15; გვ.I. ტექსტი ქართ. ინგლ. ენებზე. ფონდის მიერ მოწყობილი ექსპედიციის შედეგები. მოცემულია ბუზავეთის IX-X სს.-ის მიჯნაზე აგებული, დარბაზული ტიპის (სამხრეთის აფსიდიანი ეგვტერით), ძლიერ დაზიანებული ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება.ტექსტს დართული აქვს ძეგლის გეგმა. 2.მირიანაშვილი ი. ბუზავრეთი //სამეცნიერო შრომების კრებული. თსუ ხელოვნების ისტორიის კათედრა.-თბ.,2000.-გვ.138-147. სოფ. ბუზავრეთის (ბუზავეთის) ეკლესიის(X ს.) მხატვრულ-სტილისტური ანალიზი, ძეგლის აგების თარიღის განსაზღვრა. 3.ბუზავრეთი //მირიჯანაშვილი ი. ჯავახეთის დარბაზული ეკლესიები.-თბ.,2009.-გვ.66-78. სოფ. ბუზავრეთის დარბაზული ტიპის, სამხრეთის მოკლე ეკვდერითა და შვერილი სამწახნაგა აფრისიდებით, ძლიერ დაზიანებული ეკლესიის ვრცელი ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული აღწერილობა. ტექსტს ერთვის საილუსტრაციო მასალა (გვ.133-137. ფოტოები ი. მირიჯანაშვილისა).
ბუზალა (ჯავის რ-ნი)		გიულდენშტედტის მოგზაურობა საქართველოში.ტ.I.-თბ.,1962.-გვ.101. ცნობები სოფ. ბუზალას (გუზალას) ეკლესიის შესახებ.
ბუზმარეთი		ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში.-თბ.,1992.-გვ.60-61. ბუზმარეთის (ზიარეთის) ეკლესიის დახასიათება.
ბუის საყდარი		იხ. ხორხელი (ახმეტის რ-ნი)
ბუკისციხე (ჩოხატაურის რ-ნი)		სიხარულიძე ი. ბუკისციხე //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ასპირანტთა და ახალგაზრდა მეცნიერ-მუშაკთა მესამე სამეცნიერო კონფერენცია 1952 წლის 27-30 მაისი. მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები.-თბ.,1952.-გვ.17. ძეგლის მდებარეობა, ხუროთმოძღვრული დახასიათება, არქეოლოგიური სამუშაოების მასალები.
ბულაჩაური (დუშეთის რ-ნი)		ბულაჩაური //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თვ.,2004.-გვ.231-232. სოფ.ბულაჩაურის ტერიტორიაზე განლაგებული ისტორიული ძეგლების: ეკლესიის(დარბაზული ტიპის, თარიღდება გვიანდელი შუა საუკუნეებით, ჩრდ.-ით მინაშენით, დანგრეული), ეკლესიის (დგას სოფლის ზემო უბნის აღმ.-ით, განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, დარბაზული ტიპისაა, შემორჩენილია ნანგრევების სახით), კოპალას ეკლესიის (დგას სოფ.ჩრდ.-დას.-ით, დათარიღებულია გვიანდელი შუა საუკუნეებით, აგებულია რიყის ქვითა და აგურით, დარბაზული ტიპისაა), კოპაძეების ეკლესიის(მდებარეობს კოპაძეების უბანში, ნაგებია სხვადასხვა ზომის ნატეხი ქვით, შიგნით და გარეთ შელესილია), წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის(დათარიღებულია XIX საუკუნით, ორშესასვლელიანია, დგას სოფლის დას.-ით, ძლიერ დაზიანებულია) მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწერილობა. ტექსტს დართული აქვს წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის აღმ. ფასადის განაკვეთის ნახატი, გეგმა.
ბულბულისციხე (ხაშურის რ-ნი)		1.გოგიბერიძე ვ. ბულბულისციხე //ძეგლის მეგობარი.-1975.-N38.-გვ.34-36. სურამის ქედზე, ქვიშხეთის მხარეს აღმართული ციხესიმაგრის აღწერილობა. 2.ბულბულისციხე //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.-თბ.,1990.-გვ.427. მოკლე ცნობები ბულბულისციხის (ქვიშხეთის)შესახებ. დართულია ძეგლის ფოტო. 3.ბულბულისციხე //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.559. ციხის მოკლე დახასიათება. 4.გვასალია ჯ. ფრონის ხეობის ისტორიულ გეოგრაფიულო საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.VII.-თბ.,1989.-გვ.31. ციხის (ვახუშტის მიხედვით ციხისძირი) მოკლე აღწერილობა. 5.იამბე, ციხის ნაშალო....-თბ.,2007.-გვ.37-39. ციხის მოკლე ისტორია და ხალხში გავრცელებული თქმულება. ტექსტს ერთვის ციხის ნაშთის ფოტო. 6.კოშკები: ქვიშხეთი //ზაქარაია პ. საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები.-თბ.,1988.-გვ.170-171. სადაზვერვი კოშკის მოკლე აღწერილობა. ტექსტს ახლავს კოშკის საერთო ხედის ფოტო. 7.გორი-ბორჯომი //ზაქარაია პ. თბილისი. ბორჯომი. ვარძია.-თბ.,1977.-გვ.33. ბორჯომის ხეობის ჩამკეტი სიმაგრის - ქვიშხეთის ციხისა და კოშკის მოკლე დახასიათება. 8.ბულბულისციხე // ლაცაბიძე თამარ. ლაცაბიძე თამაზ. იამბე ციხის ნაშალო...(ხაშურის რაიონის საფორტიფიკაციო ნაგებობები).-ხაშური.,2015.-გვ.99-103. ციხესიმაგრის ისტორიული დანიშნულება. ტექსტს ახლავს ფოტო.
ბულულის ეკლესია		იხ. ახმეტა (ახმეტის რ-ნი)
ბურდიანი (საგარეჯოს რ-ნი)		1.ბურდიანის უდაბნო-მონასტერი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის სახელმწიფო პროგრამა 2004-2005.-თბ.,2006.-გვ.46. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. ძეგლზე ჩატარებული კვლევისა და დაცვის ღონისძიებათა შესახებ. 2.ბურდიანის უდაბნო-მონასტერი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის სახელმწიფო პროგრამა. 2004-2005.-თბ.,2006.-გვ.46. ტექსტი ქართულ და ინგლისურ ენებზე. კვლევა-ძიებისა და დაცვითი ღონისძიებების შესახებ. 3.ბურდიანი: უდაბნო-მონასტრის არქეოლოგიური გათხრები, VI ს. //ძეგლთა რეაბილიტაცია საქართველოში.-თბ.,2006. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. სოფ. მანავის მახლობლად ადგილ ბურდიანში აღმოჩენილ ადრეშუასაუკუნეების უდაბნო-მონასტერში (კლდეში გამოკვეთილი ორნავიანი ეკლესიით, შემკულია VI ს.-ში) ჩატარებული არქეოლოგიური კვლევა-ძიებისა და პრევენციულ-გამაგრებითი სამუშაოების შედეგები. ტექსტს ერთვის ფოტომასალა.
ბურმასიგის კოშკი (ყაზბეგის მუნიციპალიტეტი)		მლეთა-ყაზბეგი //ზაქარაია პ. არაგვისა და თერგის ხეობა.-თბ.,1972.-გვ.43-44. მოკლე ცნობა პირამიდული კოშკისა და კოშკური სახლის შესახებ. ძეგლს აგრეთვე უწოდებენ ჩალისფერ კოშკსაც.
ბურნაშეთი (ახალქალაქის რ-ნი)		1.ბერძენიშვილი ნ. საქართველოს ისტორიის საკითხები.I.-თბ.,1964.-გვ.153-154. სოფ. ბურნაშეთის ეკლესიის ასომთავრული წარწერის განხილვა. 2.ბურნაშეთი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.580. დარბაზული ტიპის ეკლესიის მოკლე აღწერილობა. 3.ბურნაშეთის წარწერები //ცისკარიშვილი ვ. ჯავახეთის ეპიგრაფიკა როგორც საისტორიო წყარო.-თბ.,1959.-გვ.27-29. ბურნაშეთის ეკლესიაზე შემორჩენილი ორი ასომთავრული წარწერის ენობრივი ანალიზი. 4. სოფელი ბურნაშეთი //ხარაძე კ. ჯავახეთის ხუროთმოძღვრული და ბუნების ძეგლები.-თბ.,2003.-გვ.34-35. სოფ. ბურნაშეთის ეკლესიის არქიტექტურული აღწერილობა, ასომთავრული წარწერების ანალიზი. ძეგლის სამხრეთ ფასადზე გამოსახული მზის საათის შესახებ.ტექსტს ერთვის ფოტო.
ბუღაანის ეკლესია (ახმეტის რ-ნი)		ბუღაანი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.71-72. მოკლე ცნობა ადგილ ნაგომურალში აგებული, გვიანდელი შუა საუკუნეების, გეგმით სწორკუთხა კოშკისა და სოფლის აღმ.-ით მდგარი ღვთისმშობლის სახ. ეკლესიის შესახებ.
ბუღაურა (ხაშურის რ-ნი)		ბუღაურა //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.5.-თბ.,1990.-გვ.427. მოკლე ცნობა სოფ. ბუღაურას სასაფლაოზე მდებარე წმ. მარინეს სახ. ეკლესიაზე.
ბუჩაანთ ეკლესია		იხ. ჩანადირთკარი (დუშეთის რ-ნი)
ბუჩაანთკარი (დუშეთის რ-ნი)		1.ბუჩაანი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.511-512. ბუჩაანთკარის ნამოსახლარის აღწერილობა. 2.გვასალია ჯ. არაგვის ხეობის ისტორიული გეოგრაფიის საკითხები //საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული.V.-თბ.,1975.-გვ.70. მოხსენიებულია ბუჩაანთკარის ციხე (მერის ციხე).
ბუჩაანი (დუშეთის რ-ნი)		1.ბუჩაანი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.511-512. სოფ. ბუჩაანის IX-X საუკუნეების ეკლესიის მოკლე 2.ბუჩაანი //საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა.ტ.2.-თბ.,2004.-გვ.232-236. სოფ.ბუჩაანის მიდამოებში ნაგები ისტორიული ძეგლების: ეკლესიის (განეკუთვნება X საუკუნეს, აგებულია მკვეთრად დაქანებულ ფერდობზე, გეგმით სწორკუთხა,ძლიერ დაზიანებული, შემორჩენილია კონქის ნაწილი და მოხატულობის ფრაგმენტები), მერეს ციხის (მდებარეობს სოფლის ჩრდ.-ით, თარიღდება განვითარებული და გვიანდელი შუა საუკუნეებით, ციხე დაზიანებულია. 1983 წელს ჩაუტარდა რესტავრაცია-ხელმძღ. ნ.მინდორაშვილი), ზურგიანი კოშკის (ნაგები ნატეხი ქვით, რვასართულიანი, დაზიანებული), გალავნის (აგებულია კირის დუღაბით, შემორჩენილია მასზე მიშენებული ნაგებობების მცირე ნაწილი), სამლოცველოს (მოქცეულია კოშკსა და გალავნის კედელს შორის, ფორმით სამკუთხედს წააგავს, გადახურულია), მზეწვერის წმ. გიორგის სახ.ეკლესიის (კომპლექსი, მდებარეობს სოფლის სამხრ.-ით, ტყით დაფარული მაღალი მთის წვერზე, შეიცავს ქრონოლოგიურად განსხვავებულ რამდენიმე ნაგებობას. ეკლესია თარიღდება IX-X საუკუნეებით, დარბაზული ტიპისაა, ორ რეესტრად წარმოდგენილი მოხატულობა XII-XIII საუკუნეებს განეკუთვნება, აღნიშნულია გვიანდელი მიშენებები), მთავართას კომპლექსის (მდებარეობს სოფლიდან ჩრდ.-დას.-ით, მასში შედის: წმ. გიორგის სახ. ეკლესია, რამდენიმე სამეურნეო და საცხოვრებელი ნაგებობა და გალავანი), ეკლესია (განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, დარბაზული ტიპისაა, ნაგებია სხვადასხვა ზომის კლდის ნატეხი ქვით, დაზიანებულია), ჩირდილის ეკლესიის (განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს, მდებარეობს მდ.არაგვის მარცხენა ნაპირას, სოფლის სამხრ.-დას.-ით, აღინიშნება გეგმით სწორკუთხა მინაშენი) მხატვრულ-ხუროთმოძღვრული დახასიათება. მოცემულია გეგმები. 3.კავლელაშვილი ე. მზეწვერის წმ. გიორგის ეკლესიის ფრესკული წარწერები //ნარკვევები. VI (საქართველოს ხელოვნების მუზეუმი).-2000.-გვ.68-70. 1978 წელს ჟინვალის არქეოლოგიური ექპედიციის სადაზვერვო ჯგუფის მიერ სოფ. ბუჩაანთკარის მახლობლად გამოვლენილი მზეწვერის წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის აგების თარიღის განსაზღვრა ფრესკული წარწერების მიხედვით.
ბუჩურაშენი		იხ. ბუჩურიანი
ბუჩურიანი (ბოლნისის რ-ნი)		1.ბუჩურიანი //საქართველო:ენციკლოპედია.-თბ.,1997.-გვ.512. ძეგლის მოკლე დახასიათება. 2.სინაურიძე მ. 1970-1971 წწ. კაზრეთის არქეოლოგიური ექსპედიციია //საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის არქეოლოგიური ექსპედიციები.III.-თბ.,1974.-გვ.92-95. ბუჩურიანის დარბაზული ეკლესიის აღწერილობა. 3.სინაურიძე მ. კაზრეთის არქეოლოგიური ექსპედიცია //არქეოლოგიური კვლევა-ძიება საქართველოში 1971 წელს.-თბ.,1972.-გვ.64. მოკლე ცნობები ბუჩურიანის ეკლესიაზე. 4.ყაუხჩიშვილი თ. ბერძნული წარწერა //საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე.XXVII-B.-თბ.,1967.-გვ.152-165. ნასოფლარ ბუჩურიანის ანუ ბუჩურაშენის ბაზილიკური ეკლესიის წარწერიანი ქვის დახასიათება. 5.ჯაფარიძე ვ. ისტორიის ერთი მემატიანე //ძეგლის მეგობარი.-1976.-N39.-გვ.73-76. ბუჩურაშენის ეკლესიის სავალალო მდგომარეობისა და წარწერების შესახებ.