საქართველოში პოლემიკური მწერლობა ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებში ჩაისახა. შუა საუკუნეებში კათოლიკეთა მხრიდან სარწმუნოებრივი პროპაგანდის გაძლიერებამ გამოიწვია ლათინთა საწინააღმდეგო ლიტერატურის შექმნა, რომელიც შეტანილი იქნა „დოგმატიკონსა“ და „მზამეტყველებაში“. XIX-XX საუკუნეებში ავტოკეფალიის გაუქმებისა და ათეისტების გაბატონების გამო დაკნინდა ეს დარგი მწერლობისა. ბოლო ათწლეულების მანძილზე ამ მხრივ აღსანიშნავია მთავარეპისკოპოს ანანია ჯაფარიძის ქადაგებანი და წერილები, პერიოდულად გამოქვეყნებულნი საეკლესიო და საერო ორგანოებში, რომელთაგან ამოღებული რამდენიმე ნაშრომი ერთიანი კრებულის სახით პირველად ქვეყნდება. კრებულს დამატების სახით ერთვის უდეს, ხიზაბავრას, ივლიტას, ვალესა და სხვა ეკლესიათა სამრევლოების თხოვანი დედა ქართული ეკლესიის წიაღში დაბრუნების მიზნით, მათ ამჟამად აქვთ მხოლოდ ისტორიული ფაქტის მნიშვნელობა.

უკანსაკნელ დროს კათოლიკე მეცნიერები და კათოლიკე ისტორიკოსები სქელტანიანი წიგნებით ავრცელებენ მცდარ მოსაზრებას, თითქოსდა წმიდა გიორგი მთაწმინდელი, სხვა გამოჩენილი ქართველთ მამები და მოღვაწეები კათოლიკური აღმსარებლობის მხარდამჭერნი იყვნენ, ამ კათოლიკე ისტორიკოსთა მიზანია საქართველოს ახალგაზრდობასა და ელიტარულ წრეებში გააღვივონ ტენდენცია ლათინური სარწმუნოებრივი მიმართულების სასარგებლოდ, რაც საბოლოო ჯამში დააზიანებს ქართველი ერის მთლიანობას. მათ ამ მცდელობას მთავარეპისკოპოსმა ანანიამ რამდენჯერმე გასცა სათანადო პასუხი.

მეოცე საუკუნის 80-იან წლებში, მიუხედავად იმისა, რომ მესხეთში, ახალციხის გარეუბან სოფელ სხვილისში, არსებობდა მომქმედი კათოლიკური ეკლესია, ჩვენ „კათოლიკებად“ სახელდებული ქართველები სიხარულით შევეგებეთ იმჟამად ერთადერთი ახალციხის მართლმადიდებლური ეკლესიისა და საეპისკოპოს დაარსებას. დედა ქართულ ეკლესიასთან დაბრუნების დიდი წყურვილის გამო მთავარეპისკოპოს ანანია ჯაფარიძეს მოვანათლინეთ ჩვენი შვილები და შვილთშვილები. ეს იყო თითქმის 20 წლის წინ, მის შემდეგ გაიზარდა ახალი თაობა, უკვე მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში. სამართლიანად ვფიქრობთ, რომ დედა ქართულ ეკლესიაში ჩვენი შთამომავლობის დაბრუნების პროცესი იყო ეროვნულ-სარწმუნოებრივი საქმე. მეუფე ანანიას თაოსნობით 80-იან წლების დასაწყისში გროვდებოდა მსურველთა ხელწერილები სოფელ უდეში, არალში, ივლიტაში, ვალესა, ხიზაბავრასა და აბასთუმანში ქართველ კათოლიკეთა შორის, რათა დაბრუნებოდნენ დედა ქართულ-მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღს. (ამ საქმეში დიდია ელენე პარუნაშვილი-მერაბიშვილის წვლილი). ეს იმ დროისათვის იყო შეგნებული და გათვითცნობიერებული ნაბიჯი. ნაწილობრივ, დიდი ბრძოლით, მიზანი მიღწეული იქნა, მაგრამ უფრო ხშირად ვიღებდით პასუხს - „თქვენ ფრანგები ხართ, კათოლიკურ ეკლესიებში ილოცეთ“. მეუფე ანანიას ქადაგებებიდან ჩანს, რომ დაბრუნების პროცესი იმ დროს, 80-იან წლებში, იყო შთამბეჭდავი და აღმტაცი, თუმცა მაღალ წრეებში მას უსიხარულოდ ხვდებოდნენ, ამის მაგალითია ხიზაბავრასა და სოფელ ტურცხში თითქმის ბოლომდე მიყვანილი საქმის ჩაშლა. დედა ეკლესიაში მისგან განშორებული შვილების დაბრუნების პროცესის მოსაგონებლად, შევაგროვეთ და გამოსაცემად მოვამზადეთ მეუფე ანანიას წერილები რომლლებშიც კარგად ჩანს რთული ისტორიული სურათი და ჭეშმარიტება, სამწუხაროა, რომ ქართველთა დაბალი ეროვნულ-კლესიური შეგნების გამო დაწყებული საქმე ბოლომდე ვერ მივიდა. საბოლოოდ ჩვენ ვსასოებთ მაღალ ღმერთს, რომ ქართველი ერი სარწმუნოებრივადაც გამთლიანდება და მოიშუშებს XVII საუკუნის შემდეგ მაჰმადიანური აგრესიით გამოწვეულ იარებს.

პასუხი კათოლიკე მეცნიერ მურმან პაპაშვილს
(გაზეთი „მადლი“, IX, 1998)

ბოლო ათწლეულის მანძილზე გამოცემული ზოგიერთი სოლიდური ნაშრომი შეიცავს მტკიცებას იმის შესახებ, რომ, თითქოს, ჩვენს ქვეყანაში ძველად მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან ერთად ეგრეთ წოდებული „ქართული კათოლიკური ეკლესია“ ანდა „საქართველოს კათოლიკური ეკლესიაც“ არსებობდა.

აღნიშნული წიგნები დაწერილია ძირითადაღ კათოლიკური სარწმუნოების მქონე მეცნიერ-ისტორიკოსთა მიერ. მათ თავიანთი ნაშრომები მოამზადეს და წიგნებად გამოსცეს საერთაშორისო სტატუსის მქონე კათოლიკური ორგანიზაციების დახმარებით. ალბათ, არას ვიტყოდით ამ წიგნების შესახებ, ისინი გაჟღენთილნი რომ არ იყვნენ ქართველი ერისა და ეკლესიის მთლიანობისათვის საშიში ტენდენციებთ, კერძოდ, ისინი ქართველ ინტელიგენციასა და სტუდენტობაში მიზანმიმართულად ამკვიდრებენ თვალსაზრისს იმის თაობაზე, რომ თითქოს ქართველი ერის ყველაზე გამოჩენილი პირები სარწმუნეობით კათოლიკები იყვნენ და წარმოადგენდნენ წევრებს ე.წ. „ქართული კათოლიკური ეკლესიისა“.

აღნიშნულ წიგნთა ავტორებს კათოლიკური აღმსარებლობის მატარებლად და კათოლიკური ეკლესიის წევრებად გამოჰყავთ ჩვენი წმინდა მამები და პატრიარქები, საქართველოს მეფეები და მთავრები, ცნობილი სასულიერო და საერთო პირები, მათ შორის წმ. გიორგი მთაწმინდელი, საქართველოს პატრიარქი დომენტი IV, პატრიარქი ნიკოლოზ VII, წმინდა მოწამე დედოფალი ქეთევანი, იმერეთის მეფე ალექსანდრე V, (1720-1752), დასავლეთ საქაროეელოს კათალიკოსი ბესართინი (1742-1769), რაჭის ერისთავი როსტომი (1749-1769) თავის ოჯახით, დიდი თავადები ორბელიანთა საგვარეულოდან და, საერთოდ, ქართველთ თავადების უმეტესობა. „1755 წლამდე კათოლიკობა მიიღო 60-მა ქართველმა თავადმა“, წერს ავტორი წიგნისა, რომელსაც ქვემოთ განვიხილავთ (გვ. 267)

სინამდვილეში კი, საბედნიეროდ, ჩვენს ქვეყანაში არასოდეს არსებულა „საქართველოს კათოლიკური ეკლესია“, ანდა „ქართული კათოლიკური ეკლესია“, დასაბამიდანვე საქართველოში იყო მხოლოდ ერთადერთი, მოციქულთა და მათ სწორთა მიერ დაფუძვნებული ეკლესია, რომელიც მტკიცედ იცავდა მართლმადიდებლურ სარწმუნეობას.

ე.წ. „საქართველოს კათოლიკურ ეკლესიას“ ახლა ქმნიან, ჩვენს თვალწინ, მის მრევლად კი სურთ გადაქციონ ქართველ მორწმუნეთა ეროვნულ-პატრიოტული სულისკვეთებით გამსჭვალული ნაწილი, განსაკუთრებით ინტელიგენცია და ელიტარული საზოგადოება.

მაგალითად, ბატონმა მურმან ბაპაშვილმა „საქართველოში წმინდა საყდრის (ვატიკანის) დესპანის“ დახმარებით გამოსცა საკმოად სქელტანიანი წიგნი „საქართველო-რომის ურთიერითობა“ (თბილისი, 1995 წ.), რომელსაც იგი ასე ამთავრებს:

„ვამთავრებთ რა საუბარს მკითხევლთან, საბოლოოდ დავსძენთ: ქართული კათოლიკური ეკლესია მისი მრავალსაუკუნოვანი არსებობის მანძილზე მუდამ იდგა მტკიცე ეროვნულ პოზიციებზე“ (გვ. 339); ცოტა ზემოთ იგივე ავტორი წერს: „საქართველოს კათოლიკურ ეკლესიას საიმედო მომავალი აქვს. წინაპართა ოცნება რეალობად იქცა“ (გვ. 338). მისი თვალსაზრისით, „მრავალსაუკუნოვანი ქართული კათოლიკური ეკლესია“ და „ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია“ - საქართველოში არსებული ორი თანასწორი ეკლესიაა. ავტორი წერს: „დიდი სითბო და სიყვარული აკავშირებთ ქართულ კათოლიკურ და მართლმადიდებლურ ეკლესიის ულიერ მეთაურებს... ეს ტრადიცია გრძელდება დღესაც. ამ ორი ეკლესიის ქრისტეს მიერ ძმობას უდიდესი სიკეთის მოტანა შეუძლია, როგორც საქართველოსათვის, ისე, საერთოდ, ქრისტიანობისათვის" (გვ. 339). მართლაც, ვერაფერი შეედრება სიყვარულს, მაგრამ როგორ უნდა დაძმობილებულივნენ ქართული მართლმადიდებლური და ქართული კათოლიკური ეკლესიები მაშინ, როცა ეს უკანასკნელი არც წარსულში არსებულა, არც დღეს არსებობს და მის შესაქმნელად მხოლოდ ახლა ქმნიან მყარ თეორიულ საფუძველს. თუ ძველად ქართული კათოლიკური ეკლესია მართლაც არსებობდა, რატომ არ ჰყავდა მას ეკლესიის სრულფასოვნებისთვის აუცილებელი იერარქია, მმართველი ეპისკოპოსები, ეკლესიის მეთაური. სონამდვილეში ჩვენთვის ცნობილია, რომ წარსულში ვატიკანი ქართულ კათოლიკური მრევლის არსებობასაც კი არ სცნობდა და სხვადასხვა მიზეზით გაკათოლიკებულ ქართველებს უქვემდებარებდა სომხურ იერარქიას, უწესებდა სომხურენოვან ტიპიკონსა და სომხურენოვან რიტს, რადგანაც კავკასიასა და მის მომიჯნავე მცირე აზიის რეგიონებში იგი მხოლოდ სომხურ კათოლიკურ ეკლესიას ცნობდა (სომხური ტიპიკონითა და სომხური რიტით).

ჩვენს ინტელიგენციასა და ელიტარულ წრეებში გავრცელებულ თვალასაზრისს - თითქოსდა საქართველოში წარსულ საუკუნეებში მყარად ჰქონდა ფესვი გადგმული კათოლიციზმს, საფუძველი დაუდეს ცნობილმა მკვლევარებმა, რომელთა საპირისპიროდაც კორნელი კეკელიძე წერდა: „მისიონერთა და მათ მიერ მონადირებულ პირთა მოღვაწეობას და საქმიანობას არ ჰქონია და არც შეეძლო ჰქონოდა რაიმე მნიშვნელოვანი გავლენა ქართული მწერლობის ზრდა-განვითარებაზე. ვინაიდან ყველაფერ ამას გასავალი ჰქონდა მხოლოდ გარკვეულ ვიწრო წრეში. ფართო პოპულარობით ქართველთა შორის კათოლიკობა არ სარგებლობდა. მითუმეტეს, რომ პოლიტიკური იმედები, რომელთაც მისიონერთა საქმიანობაზე ამყარებდნენ, ჩვენში ეფემერული და უნიადაგო აღმოჩნდა. მისიონერთა მოღვაწეობა მართლა ისე კი არ უნდა წარმოვიდგინოთ, როგორც თამარაშვილს აქვს დახატული, თითქოს ისინი არავითარ იდეურ წინააღმდეგობას არ ხვდებოდნენ საქართველოში თავიანი ზრახვების განხორციელებაში, პირიქით, მათ მოღვაწეობას, პრაქტიკულსა და ლიტერატურულს, თავისებური რეაქცია გამოუწვევია ქართველთა შორის... მათ წინააღმდეგ დაიწერა რამდენიმე მნიშვნელოვანი და საყურადღებო შრომა, ესენია „გრდემლი“ ბესარიონ კათალიკოსისა და რამდენადმე „მზამეტყველება“ ანტონ კათალიკოსისა. („ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია“, ტ. I. გვ. 78-79).

აღსანიშნავია, რომ ანტონ კათალიკოსის უზარმაზარი თხზულება „მზამეტყველება“, როგორც კ. კეკელიძე და სხვები აღნიშნავენ, მონოფიზატობასთან ერთად, რომლის გავრცელებასაც ჩვენს ქვეყანაში სპარსეთი ცდილობდა, კათოლიციზმის წინააღმდეგაც იყო მიმართული.

კათოლიციზმთან მებრძოლ ანტონ კათალიკოსს სწორედ კათოლიკოსს სწორედ კათოლიკობა დასწამეს დაინტერესებულმა პოლიტიკურმა და საზოგადოებრივმა ძალებმა „მზამეტყველების“ გამოქვეყნებისთანავე.

იმდროინდელი მართლმადიდებლობის ბურჯის, რუსეთის ეკლესიის წმინდა სინოდმა, როგორც ეს ხშირად აღინიშნებოდა, არ დაუჭირა მხარი ცილისმწამებლებს. ანტონი ჭეშმარიტ მართლმადიდებლად მიიჩნია და სამართავად ცენტრალური ვლადიმირის ეპარქია ჩააბარა, ხოლო შემდგომ წმინდა სინოდის წევრადაც შეიყვანა.

ცილისმწამებელთა მთავარი არგუმენტი იყო ის, რომ ანტონ კათალიკოსი „მზამეტყველების“ წერის პერიოდში (ე.ი. მე-18 საუკუნის 50-იან წლებში) დაუახლოვდა კათოლიკე მისიონერებს. სინამდვილეში კი ანტონი კათოლიკე მისიონერებს დაუახლოვდა იმავე მიზნით, რომლითაც მისი წინამორბედი კათალიკოსი ბესარიონი. ბესარიონ კათალიკოსმა თავისი ანტიკათოლიკური თხზულება „გრდემლი“ ლათინი მისიონერის ფრანცისკო ბოლონიელი კაფუცინის დახმარებით დაწერა. ცხადია, ბესარიონი ჯერ დაუახლოვდა ამ მისიონერს, შეიტყო მისგან არსი კათოლიციზმისა, რადგან ეს არც თუ ისე ადვილი საქმე იყო, ჰქონდა მასთან ხანგრძლივი შეხვედრები და საუბრები, რის შემდეგაც დაწერა ანტიკათოლიკური თხზულება „გრდემლი“. ცხადია, კათოლიციზმის არსში რომ ვერ გარკვეულიყო, იგი ვერ დაწერდა ანიტიკათოლიკურ თხზულებას.

„მზამეტყველება კ. კეკელიძის სიტყვით, წარმოადგენს არაჩვეულებრივ მოვლენას არათუ ქართულ მწერლობაში, არამედ მთელი აღმოსავლეთის ეკლესიის საღვთისმეტყველო აზროვნების განვითარების ისტორიაში, მიმართულს მონოფიზიტური და კათოლიკური იდეოლოგიის წინააღმდეგ. როგორც ავღნიშნეთ, ამ უზარმაზარი თხზულების დასაწერად ანტონ კათალიკოსი უთუოდ უნდა შეხვედროდა მონოფიზიტ და კათოლიკე რჯულის მცოდნეებს. მისიონერებთან ხშირი შეხვედრები ანტონის მოწინააღმდეგე პოლიტიკურმა და საეკლესიო ჯგუფებმა თავიანთ სასარგებლოდ გამოიყენეს. მ. პაპაშვილი კი, ზემოთ აღნიშნული წიგნის ავტორი (და არა მარტო იგი), არა თუ ანტონ კათალიკოსს მიიჩნევს კათოლიკური ეკლესიის მოტრფიალედ, არამედ თვით გიორგი მთაწმინდელსაც კი, რაც არა მხოლოდ გაოცებას, არამედ აღშფოთებასაც იწვევს·

მ. პაპაშვილი აღნიშნულ წიგნში წერს: „გიორგი მთაწმინდელი ერითადერთი მიზნით იცავდა კათოლიკურ ეკლესიას, კერძოდ, მას სურდა ქართული ეკლესია უშუალოდ შესულიყო რომაულ კათოლიკური ეკლესიის მოღვაწეობის სფეროში. ამის მოთხოვნილება კი, აკაკი ბაქრაძის თანახმად, მაშინდელ საქართველოში არსებობდა“ (გვ. 69) და იქვე მიუითითებს: „ამ ფაქტთან დაკავშირებით ცნობილი სწავლული აკაკი ბაქრაძე გამოთქვამს აზრს, რომ გიორგი მთაწმინდელის მიერ კათოლიკური ეკლესიისადმი ქების სიტყვები ნაკარნახევი იყო პოლიტიკურ-რელიგიური თვალსაზრისით“ (გვ. 68).

სინამდვილეში კი გიორგი მთაწმინდელის ცხოვრებასა და ღვაწლის განხილვა სულ სხვას გვიჩვენებს. გიორგი მთაწმინდელმა მთელი თავისი სიცოცხლე შესწირა ქართული და ბერძნული. ეკლესიების კიდევ, უფრო დაახლოვების საქმეს, რისთვისაც მან ქართული წმინდა წერილის უმთავრესი წიგნები რამდენჯერმე.

„ბერძნულსა შეაწამნა და ყოვლისა ნაკლულევანებისაგან განასრულნა და სიტყვა დუხჭირობისა და ვერაგობისაგან განაშვენა და განაბრწყინვა“ („ათონის კრებული“, გვ. 310). მაშასადამე, გიორგი მთაწმინდელის ძველთაგანვე თარგმნილი, მაგრამ სხვადასხვა მიზეზით შერყვნილი ქართული წიგნები გაუწმენდია, ბერძნულისათვის შეუდარებია და ყოველივე ნაკლისაგან გაუსუფთავებია (იხ. კ კეკელიძე, ძველი ქართული ლიტ. ისტორია, I, გვ. 221).

ბერძნული და ქართული ეკლესიების დაახლოების საქმეში გაწეული ღვაწლისა და მართლმადიდებლური სარწმუნეობის სრული აღმსარებლობის გამო 1054-1056 წლებში ანტიოქიელმა პატრიარქებმა პეტრემ და თეოდოსიმ გიორგი მთაწმინდელს „სრული ბერმძენიც“ კი უწოდეს; უნდა ვიცოდეთ, რომ აქ სიტყვა „ბერძნის“ ქვეშ იგულისხმება არა ეთნიკური ბერძენი, არამედ სარწმუნოებით ბერძენი ე.ი. სრული მართლმადიდებელი, მართლმადიდებლური ორიენტაციის აღმსარებელი და დამცველი. სწორედ აღნიშნულ წლებში მოხდა დიდი განხეთქილება ბერძნულ და ლათინურ ეკლესიებს შორის.

გიორგი მთაწმინდელი იყო „ბერძენი" იმით, რომ იგი ბერძნულ: (მართლმადიდებლურ) და არა ლათინურ საეკლესიო ბანაკს განეკუთვნებოდა. ეს და სხვა მაგალითები იმდენად ცნობილი ფაქტებია, რომ მათზე მეტს აღარ შევჩერდებით. ამიტომაც საკვირველია ზოგიერთი მკვლევარის მოსაზრება, თითქოსდა გიორგი მთაწმინდელი რომაულ-ლათინური აღმსარებლობის მოტრფიალე იყო. ჯერ ერთი, საქართველოს სამოციქულო, ანუ მართლმადიდებლური ეკლესია უკვე თითქმის ათასი წელია საღმრთო ლიტურგიის დროს იყენებს გიორგი მთაწმინდელის თარგმნილ წმ. სახარებას, მაშასადამე, მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ დაკანონებული წიგნის კათოლიკეს მიერ იყო თარგმნილი? ცხადია, ასეთი შეშფოთებისათვის საფუძველი არ არსებობს. წმ. გიორგი მთაწმინდელის რომაულ-კათოლიკური აღმსარებლობის მატარებლად გამოცხადება ცილისწამებაა, მაგრამ ეს გასაკვირი არ არის, რადგან ცილი თვით მაცხოვარს იესო ქრისტესაც დასწამეს.

მაინც რატომ მიიჩნევს ზოგიერთი მკვლევარი წმინდა გიორგი მთაწმინდელს კათოლიკური ეკლესიისადმი მიდრეკილ მოღვაწედ მაშინ, როცა სწორედ საეკლესიო განხეთქილების წლებში ბერძენი პატრიარქები, როგორც ავღნიშნეთ, მას „ჭეშმარიტ ბერმენს“ უწოდებენ, ე.ი. მართლმადიდებლური ბანაკის ღირსეულ წევრად აღიარებდნენ? უნდა აღინიშნოს, რომ გიორგი მთაწმინდელთს მართლმადიდებლობაში ათეულ საუკუნეთა განმავლობაში ეჭვი არავის შეჰპარვია, მხოლოდ ახლახან ზოგიერთმა მკვლევარმა თავისი ეჭვი დააფუძნა ერთ ფაქტს: კონსტანტინეპოლში მყოფ გიორგი მთაწმინდელს, ვითარცა ბიზანტიურ მსოფლიოში სახელგანთქმულ საეკლესიო მამას, იმპერატორმა კონსტანტინე დუკიწმა (1059—1067) კითხვა დაუსვა იმის შესახებ, თუ რომელი ეკლესია იცავდა იმჟამად ჭეშმარიტ მართლმადიდებლობას. საქმე ის იყო, რომ ლათინი საეკლესიო მამები ბერძნულ ეკლესიას ბრალს დებდნენ ისტორიულად მწვალებლობისადმი მიდრეკილებაში, თითქოსდა მსოფლიო ეკლესიაში ცნობილ სხვადასხვა ერესს სწორედ ბერძნულ ეკლესიაში დაედო საფუძველი. ჩანს, ასეთი კუთხით მიმდინარეობდა მსჯელობა იმპერატორის წინაშე შეკრებილი ლათინი და ბერძნული მამებისა გიორგი მთაწმინდელის თანდასწრებით. ამ უკანასკნელმა არ დამალა ისტორიული ფაქტები, რომელიც ამჟამად ყველა სტუდენტისათვისაც კი ცნობილია: არიანელობის მონოთელიტობის, მონოფიზიტობის ხატმებრძოლეობის ერესიარქები, თავის დროზე ბიზანტიაში მოღვაწეობდნენ, მაგრამ ბიზანტიაშივე შეკრებილმა წმ. საეკლესიო კრებებმა სძლიეს და ამით დაიცვეს ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობა, ამიტომაც თქვა წმ. გიორგი მთაწმინდელმა: მართალია, ძველად ბერძნულ ეკლესიაში მრავალი ერესი აღმოცენდა, მაგრამ მან შეძლო მართლმადიდებლობის დაცვა და ამჟამად ამ წმინდა სარწმუნოებას მტკიცედ იცავს, ხოლო ლათინურ ეკლესიაში ეს ერესები არ აღმოცენებულან, მაგრამ ამჟამად ზიარებისას არ იყენებს აფუებულ პურს, როგორც მართმადიდებლობის ბურჯები, ქართული და ბერძნული ეკლესიებიო. აი, რას ამბობდა იგი წირვისას აფუებული პურის აუცილებელი გამოყენების შესახებ: წმ მსოფლიო კრებებზე „იქმნა გამოძიებაი, და დააწესეს, რათა მოვიდებთ ცომსა სახედ ხორცთა ქრისტესაითა, ხოლო პურის ცომსა - სახედ სულისა გონიერისა და მარილსა - სახედ გონებისა, წინააღმდეგ წვალებისა უსჯულოისა აპოლინარისასა, რომელი - იგი ხორცთა მათ ქრისტესათა საუფლოთა უსულოდ და უგუნებოდ იტყოდა უგუნური იგი და უსჯულოი, ხოლო ღვინოსა თანა წყალსა ურთავთ სახედ სისხლისა და წყლისა, რომელი გარდამოხდა გვერდსა მხსნელისასა ვითარცა იტყვის იოვანე ოქროპირი“ (ქართული პროზა, 1, 1982 წ. გვ.488). ლათინური ეკლესია კი ამ პრაქტიკას არ იყენებდა. მაშასადამე, მსოფლიო კრებათა მიერ დადგენილ წესს არ აღიარებდა! უფრო მეტიც, იგი ასეთი პრაქტიკით მისდევდა აპოლონარის სწავლებას, რომელიც გიორგი მთაწმინდელის სიტყვით, იყო „უგუნური და უსჯულო“. ეს, ცხადია, არაა ლათინური ეკლესიის ქება, მაგრამ გიორგი მთაწმინდელმა მისი პირდაპირი ძაგება გასაგები მიზეზეზების გამო არ ინება.

ლათინური ეკლესიის გადახვევათა შესახებ მიუთითებდა ჯერ კიდევ კონსტანტინოპოლელი პატრიარქი ფოტიოსი, რომელიც არ უყვარდათ ლათინ მოძღვრებს. გიორგი მთაწმინდელს კი ფოტიოსის სარწმუნოების სიმბოლო უთარგმნია. კ. კეკელიძე წერს: „დოგმატიკის დარგში გიორგი მთაწმინდელის თარგმანთა შესახებ აღნიშნული უნდა იქნეს სიმბოლო პატრიარქის ფოტისა - „ესრეთ მრწამს და აღვიარებ კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიასა“, რომელიც წააგავს მე-5 თავს მისი ეპისტოლისა პაპის ნიკოლოზ პირველისადმი“ (დასახ. ნაშრ., გვ. 225).

დიდ სიძნელეს არ წარმოადგენს უარყოფა მ. თამარაშვილის ცნობისა იმის თაობაზე, რომ როსტომ რაჭის ერისთავმა, მისმა ძმამ ბესარიონ კათოლიკოსმა, შვილმა გიორგიმ 1751 წელს კათოლიკობა მიიღეს და ამ სარწმუნოებაზე დარჩნენ ბოლომდე. ამ აზრს ზოგიერთი ქართველი მკვლევარი უკრიტიკოდ იზიარებს (მ. თამარაშვილი, „ისტორია კათოლიკობისა ქართველთა შორის“, 1902, გვ. 366). თუ ეს ცნობა მართალია, მაშინ როსტომ ერისთავს „გაკათოლიკებიდან“ ორი წლის შემდეგ, 1753 წელს, აუგია რაჭაში ბარაკონის ბრწყინვალე ტაძარი, 1754 წელს ველტყევის ეკლესია, ხოლო I755 წელს - იერუსალიმში დედათა მონასტერი; გარდა ამისა, მან მრავალი დანგრეული ეკლესია გაამაგრა და აღადგინა.

კათოლიკე ერისთავის მიერ აგებულ ეკლესიებში ცხადია წირვთ ლოცვაც კათოლიკური სახისა უნდა ყოფილიყო და შესაბამისად სამღვდელოებაცა და მრევლიც კათოლიკენი უნდა ყოფილივნენ. მაშასადამე, ბარაკონი, ველტყევისა და რაჭის მრავალი სხვა ეკლესია, იერუსალიმის დედათა მონასტერი, აშენებული როსტომის მიერ კათოლიკურნი უნდა ყოფილიყვნენ და შესაბამისად რაჭაში კათოლიკურ ეკლესიას ათასობით მორწმუნე უნდა ჰყოლოდა. რეალური მდგომარეობა პირიქით იყო, კათოლიკე ისტორიკოსთა მიერ გარკვეულია, რომ სწორედ აღნიშნულ ხანაში რაჭაში, კერძოდ, კი ონში, სულ ოცდათხუთმეტი კათოლიკე ცხოვრობდა, ისიც ძირითადად უცხოელები და მათი მსახურები. 1754 წელს სწორედ როსტომ რაჭის ერისათვის ზეობის დროს ისინიც გააძევეს რაჭიდან. ვფიქრობ, უკეთესი ფაქტის მოყვანა თამარაშვილის ცნობის საწინააღმდეგოდ ძნელი წარმოსადგენია. როსტომ ერისთავის დროს კათოლიკე მისიონერების რაჭიდან გაძევებას აღიარებს თვითონ კათოლიკე ისტორიკოსი მურმან პაპაშვილი. იგი წერს: „ასე რომ! რაჭის მისიონიდან კათოლიკე მამების მიერ ნავარაუდევი ნაყოფი ვერ იქნა მიღებული, იმერეთის სამეფოდან და რაჭიდან კათოლიკე მისიონერები თბილისში დაბრუნდნენ“ (დასახ. ნაშ., გვ. 267).

როგორც ვხედავთ, საფუძველი შეშფოთებთსათვის არ არსებობს. ბარაკონი, ველტყევი და სხვ ეკლესიები, მონასტრები, იერუსალიმის დედათა მონასტერი კათოლიკურნი არასოდეს ყოფილან. ტყუილად შეჰყავთ ჩვენი ინტელიგენცია და ახალგაზრდობა შეცდომაში, თითქოსდა კათოლიციზმს საქართველოში ჰქონდა წარმატება. სინამდვილეში, საქართველოში კათოლიკური ეკლესია კი არ არსებობდა, არამედ ზოგიერთი ცნობილი პირი, მხოლოდ პოლიტიკური მოტივით და არა სარწმუნოებრივი თვალსაზრისით, დროდადრო გარკვეულ სიმპათიებს აცხადებდა კათოლიციზმის მიმართ. როსტომ ერისთავიც მათ რიცხვს ეკუთვნოდა. მარტივად რომ ვთქვათ, იგი მართმადიდებელი იყო სარწმუნოებრივად და თავს კათოლიკედ ზოგიერთ ევროპელ დესპანთან მხოლოდ პოლიტიკური მოტივების გამო აცხადებდა. იგი ფიქრობდა, რომ ასეთი პოზიცია გამოადგებოდა თავისი საერისთავოს სამეფოსაგან გამოყოფის საქმეში. ასე განმარტავს მის საქციელს იტალიელი მისიონერი ლეონი (იხ. მ. რეხვიაშვილი, იმერეთის სამეფო მე-18 საუკუნეში, გვ. 84-85).

საბედნიეროდ. როსტომი მალე გამორკვეულა და მიმხვდარა, რომ მისი ასეთი ქმედება არ გამოადგებოდა ქვეყნის არც სარწმუნოებრივ და არც პოლიტიკურ საქმეს. ამიტომაც საერისთაოდან გაუძევებია კათოლიეე მისიონერები. როგორც აღინიშნა, არა მხოლოდ რაჭიდან, იმერეთიდანაც გაუძევებიათ კათოლიკური მისიონი; იმერეთის კათოლიკოსი კი ამ დროს როსტომის ძმა ბესარიონი იყო, რომელსაც ზოგიერთი მკვლევარი კათოლიკური სარწმუნოების მიმდევრად თვლის. მაშასადამე, გამოდის, რომ „კათოლიკე“ პატრიარქს თავისი სამწყსოდან გაუძევებია კათოლიკენი. სინამდვილეში ბესარიონი მართლმადიდებელი იყო და ამიტომაც გააძევა კათოლიკები.

მაგალითად იმისა, რომ ზოგიერთი ქართველი მოღვაწე სარწმუნოებით მართლმადიდებელი იყო და მხოლოდ ეჭვის ან სხვადასხვა მიზეზის გამო მიიჩნევდნენ კათოლიკედ, გამოდგება ტიმოთე გაბაშვილის ამბავი. იგი იყო ქართული ეკლესიის ღირსეული მოღვაწე. 1729 წლამდე დავით გარეჯის მონასტერში მოღვაწეობდა. 30-იან წლებში ქუთათელი მთავარეპისკოპოსი და მიტროპოლიტი გახდა, 1739 წელს იმერთა მეფე ალექსანდრე V-მ გაგზავნა ელჩად რუსეთის იმპერატორთან ოსმალეთის წინააღმდეგ დახმარების სათხოვნელად·(წერილით და რუკით), 1743-1747 წლებში ისევ ქუთათელი მთავარეპისკოპოსია (თუმცა ეს ეპარქია ამ დროისათვის გაუქმებული იყო), 1753 წლიდან კი - ქართლის მთავარეპისკოპოსი. 1755 წელს გაემგზავრა კონსტანტინეპოლში, იერუსალიმსა და ათონზე ერეკლეს და ანტონის დახმარებით ან დავალებით. იქ ურთიერთობა ჰქონდა კონსტანტინოპოლისა და იერუსალიმის პაქრიარქებთან, რომელნიც პატივს სცემდნენ მისი მტკიცე მართმადიდებლური რწმენისა და ნიჭიერების გამო. ქართლში 1759 წელს დაბრუნებულს დაახვედრეს ამბავი, რომ ანტონი ქვეყნიდან გაძევებული იყო კათოლიციზმში დადანაშაულების გამო. როგორც ფიქრობენ, თავისი მასწავლებლისა და მეგობრის ბედით შეშინებულმა ტიმოთემაც მიატოვა სამშობლო და ყიზლარში გადავიდა. შესაძლოა, მისთვისაც კათოლიკობაში ცილი დაეწამებინათ და დაესაჯათ. ტიმოთე თავის ისტორიულ თხზულებაში „მარწუხი“ მართლმადიდებლური სარწმუნოების მტკიცე დამცველია. ამ თხზულებაში სიტყვა „მართმადიდებელი“ მრავალჯერ გვხვდება, მას მიაჩნდა, რომ ისტორიულად სწორედ მართლმადიდებლურ ქვეყანას წარმოადგენდა საქართველო. შესავალში ამბობდა: „მრავაგანთქმული ესევე მართლმადიდებლობითა დიდი ივერია წარმართთა აოხრებათა მიერ შემცირებული იყო“. იხილავს შვიდ მსოფლიო კრებას, მას „შვიდ ნაკვერცხალთა მტვირთველს“ უწოდებს. სხვათა შორის, ასეთი წინადადებაც აქვს ძველ ფილოსოფოსთა წიგნების შესახებ, „უკუეთუ მართლმადიდებლობით სძებნიდე, ღვთისმეტყველება მაღალი და ჭეშმარიტი გეპოვოს და თუ უკუეთუ ვერ კეთილად და უგულისხმოდ ეძიებდე, ჰპოვე მას შინა ღელვანი და მთხრებელნი არიოზისნი და ორიგენისნი“ (კ. კეკელიძე, დასახ. ნაშრ., გვ. 358).

ალბათ, ამ ბოლო წინადადებით შეიძლება ვუპასუხოთ იმათ, რომელნიც მზად არიან ქართველი მართლმადიდებელი ერის ეკლესიის წიაღს მოწყვიტონ უდიდესი მოღვაწენი ამ ერის და ეკლესიისა: გიორგი მთაწმინდელი, სულხან-საბა ორბელიანი, ანტონ კათოლიკოსი, წმ. ქეთევან დედოფალი, პატრიარქები - დომენტი IV და ნიკოლოზ VII, მეფეები, დიდებულები და სხვა მრავალნი იმის გამო, რომ რომელიღაც მკვლევარმა ისინი კათოლიკებად და კათოლიკური ეკლესიის წევრებად მიიჩნია.

სამწუხაროდ, ზემოთ ჩამოთვლილ მოღვაწეების მიმართ კათოლიკე მკვლევართა თვალსაზრისს მათი პოზიციის უნებლიე ქომაგი ზოგიერთი მართმადიდებელიც იზიარებს. მკვლევარი ორ ცეცხლს შუა დგას. ერთი მხრივ, ხედავს, რომ ისტორიას იპარავენ და ერის საუკუთესო შვლებს უცხო ეკლესიას უსაკუთრებენ, მაგრამ, მეორე

მხრივ, ხედავს იმასაც, რომ თუ ამის შესახებ ხმამაღლა განაცხადა, ცილისწამებასა და ბეზღობას დაუწყებენ სწორედ ისინი, რომელთაგანაც მადლობასა და თანაგრძნობას ელოდა, ილია ამის შესახებ კარგად წერს: „აბეზღებენ და ცილს წამებენ გულმტკინეულობის სახელით და არავინ კითხულობს, სად ცილი და ბეზღი და სად გულმტკივნეულობა, სად ტყუილი, უბრალოდ ადამიანის თავზე ლაფის დასხმა და სად ხელშეუხებლობა ადამიანის ღირსებისა“ (ი. ჭავჭავაძე, ტ. VIII, გვ. 264-267).

მართლმადიდებლობის დასაცავად დაწერილი შრომის „მზამეტყველების“ გამოცემის შემდეგ ცილისწამებით გაოცებული ანტონი წერდა: „მოწამე იყავნ ჩემდა და მსაჯულ ცხოველმყოფელი სული, რამეთუ არა რაიმე სხვა დამედვა გულსა გარნა სიყვარული ეკლესიათა საქართველოისათა“. ანტონის აზრით, მას ცილი დასწამა მისი ნაყოფიერი მოღვაწეობით განაწყენებულმა ზოგიერთმა სასულიერო პირმა. მათ შესახებ ანტონი წერდა - „ესე საზღვარდებულება არს კაცთა ვიეთმე სამღვდელოთა თავ-ხედთა და ყოვლად უმეცართა ჩვენ შორის, რამეთუ თუ კი ვინმეს მეცნიერების მიმართ მიდრეკილებას გამოაჩენენ, ქარბორბალასა აღადგენენ მასზე და საჭესა ცხოვრებისასა განუტეხენ და მისცემენ ღელვათა წარტაცებად უფსკრულთადმი“. თითქმის ასი წლის შემდეგ საზაგადოების ერთმა ნაწილმა ანალოგიური დამოკიდებულება გამოამჟღავნა მიქაელ-გობრონ საბინინის მიმართაც. ავტოკეფალიის გაუქმების შემდეგ საქართველოში რუსულ სემინარიაში გაზრდილი სამღვდელოების ახალთაობა ნიჰილისტურად განეწყო ყოველივე ქართულის მიმართ. თაობას წაართვეს ისტორილი მეხსიერება. მისთვის ქართული ეკლესიის ისტორია უსახური იყო, რადგანაც რუსულენოვან წიგნებში მის შესახებ არაფერი იყო ნათქვამი, ხოლო უპატრონოდ მიმოფანტული ქართული ხელნაწერები გამომცემელს ელოდებოდა. მიქაელ-გობრონ საბინინმა (საბინაშვილი) წლების მანძილზე დიდი შრომით შეაგროვა ქართველ წმინდანთა ცხოვრებანი, რუსულ ენაზე თარგმნა და 1872 წელს პეტერბურგში გამოსცა. ამ წიგნმა უდიდესი ზეგავლენა მოახდინა თვით რუსეთის იმპერიის მართმადიდებელ საზოგადოებაზე. მის წინაშე უცებ გამობრწყინდა მათთვის მანამდე უცნობი მართმადიდებლური სამყარო, რაც ამავე დროს მათთვის საამაყოც იყო, რადგანაც ქართული ეკლესია უკვე მათი ეკლესიის ნაწილს შეად- გენდა. რუს მორწმუნეთათვის საქართველო „სამოთხედ“ გადაიქცა, მშვენიერ, ქრისტესთვის ღვაწლით ამაღლებულ ძველ საქრისტიანო ქვეყნად. შეიცვალა მათი დამოკიდებულება არა მხოლოდ საქართველოს ეკლესიის, არამედ თვითონ საქართველოს მიმართაც. ის რომ, რუს სლავოფილებში წარმოთმვა იდეა ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენისა, ამ წიგნის დამსახურებაც იყო. კირიონ II კათალიკოსი წერდა, რომ საქართველოში ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიაზე მხოლოდ იმის შემდეგ დაიწყეს ჩურჩული (იგულისხმება XIX საუკუნის ბოლო ათწლეული), რაც რუსმა სლავოფილმა მ. დურნოვომ მქუხარე წერილები გამოაქვეყნა რუსეთის დედაქალაქის ჟურნალ-გაზეთებში საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის მოთხოვნით (იხ. საქართველოს ეკლესიის კალენდარი, 1998, გვ. 391). მიქაელ საბინინმა გადაწყვიტა ქართულადაც გამოეცა ქართველ წმინდანთა ცხოვრება. ამის შეტყობინების შემდეგ ზოგიერთმა ქართველმა მაღალი თანამდებობის მქონე პირმა, რომელთაც მ. საბინინი უწოდებდა „სიტყვით ძლიერებს, საქმით კი უძლურებს“, ცილისწამებით ყველაფერი იღონეს, რათა არ გამო- ცემულიყო უძვირფასესი წიგნი. შვიდი წელი აბრკოლებდნენ ავტორს. ბოლოს 1882 წელს მაინც გამოვიდა ეს წიგნი - „საქართველოს სამოთხე“ (ქართულ ენაზე), რომლის ბადალი ძალზე იშვიათად თუ მოეპოვება დღესაც ჩვენს საზოგადოებას. აღნიშნულის შესახებ მ. საბინინი წერდა: „წიგნი აქამომდე გამოცემული მექნებოდა, მაგრამ ზემოთ თქმულნი პირნი იყვნენ დამაბრკოლებელნი ჩემნი, აღმიტყინეს სასულიერო და სამოქალლაქო მთავრობა, ყოვლის ღონისძიებით ცდილობენ, რათა დამიხშონ ყოველგან კარი. ყოველითა უწესობითა შემამკეს, არავინ მყავდა ქართველთაგან შემწე, არამედ მრავალნი მტრად მექცნენ და მომიძულეს ცუდად“. საბოლოოდ ცილისმწამებლებმა მიაღწიეს იმას, რომ მ. საბინინმა მოღვაწეობაზე ხელი აიღო. თ. ჟორდანია წერდა: „მთელმა იმ გუნდმა ვითომდა „პატრიოტთა“ მეჭორეთა, რომელთაც ცილისწამების იარაღით ბოლო მოუღეს მ. საბინინის მოღვაწეობას, ვერ შექმნა აჩრდილიც კი ესრეთის შრომისა“ (ქრონიკები, II, გვ. 55).

ასეთი დამოკიდებულების მიზეზად დიმიტრი ყიფიანს მიაჩნდა საქართველოს ეკლესიის ისტორიის უცოდინარობა და ამიტომაც წერდა იგი ეგზარქოსს: „ჩვენ უნდა ვაღიაროთ, რომ ჩვენში რელიგიური სულისკვეთება მოსახლეობაში მოდუნებულია. ამის ძირითადი მიზეზი კი იმაში უნდა ვეძებოთ, რომ არა გვყავს კარგად მომზადებული მღვდელმსახურები. ეს ხარვეზი აიხსნება ქართველ მღვდელმსახურთა აღმზრდელ სემინარიაში სასწავლო პროგრამის ნაკლოვანებით. ბევრი კურსდამთავრებული საერთოდ არ იცნობს ეკლესიის ისტორიას“ (დ. ყიფიანი, რა ხალხია ქართველები? თბილისი, 1995, გვ. 80).

მეოცე საუკუნის დასაწყისში მოწინავე ქართველობამ ხალხში სარწმუნოებრივი სულისკვეთების აღსადგენად საუკეთესო საშუალებად მიიჩნია საქართველოს ეკლუესიის ისტრიის ცოდნის გაღრმავება. მაგრამ ჩვენი ეკლესიის ისტორია ჯერ შესასწავლი და დასაწერი, შემდეგ კი გამოსაცემი იყო, ამიტომაც ისარგებლეს საქართველოს რუსეთთან შეერთების საიუბილეო თარიღით და 1901 წლის 12 იანვარს მიმართეს იმპერატორსა და უწმინდეს სინოდს თხოვნით, რათა სანკტპეტერბურგის სასულიერო აკადემიაში გახსნილიყო ქართული ეკლესიის ისტორიის კათედრა. მართლაც, იგი გაიხსნა მოგვიანებით კარგი ნაყოფიც გამოიღო, მაგრამ შემდეგ რევოლუციებმა და ათეისტების გაბატონებამ ჩაკლა საქართველოს ეკლესიის ისტორიის შესწავლის საქმე. ამის შედეგები კი სავალალოა ამჟამადაც; მშობლიური ეკლესიის წარსულის უცოდინარობის გამო ზოგიერთები ხშირად უსაფუძვლო ეჭვს გამოხატავენ ქართული ეკლესიის მოღვაწეთა მიმართ. ამ უკანასკნელთა ნამდვილი სარწმუნეობრივი სახის წარმოჩენას, მათი მართლმადიდებლური სარწმუნეობისათვის თავდადების აღწერის საჭირო საქმეს ემსახურებოდა საქართველოს ეკლესიის 1998 წლის კალენდარში დაბეჭდილი ჩვენი შრომის შესაბამისი თავები. უფრო ადრე გაცილებით ვრცლად დაბეჭდილნი 1994 წლის კალენდარში.

სამწუხაროდ, ზემოაღნიშნულ პირებს მათი უცოდინარობის გამო უნდა შევახსენოთ რომ საქმე შეეხება არა ერთი-ორი ისტორიული პირის აღმსარებლობას, არამედ იმას, რომ უცხო ეკლესია გვეცილება საქართველოს დედა ეკლესიის სამოციქულო მემკვიდრეობას!

რა არის ჩვენი ეკლესიის სამოციქულო მემკვიდრეობა? ესაა ის სამწყსო, რომელშიც იქადაგეს წმინდა მოციქულებმა საქართველოში მოღვაწეობის ჟამს. საქართველოს ეკლესიის სამწყსოს კი მოციქულთა და მოციქულთასწორთა დროიდან წარმოადგენდა მთელი ქართველი ერი - ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის წილხვედრი! მოციქულთა შემდეგ გავიდა დიდი დრო, ისტორიულ უბედურებათა გამო ჩვენი ეკლესიის სამწყსოს ერთ ნაწილში გაავრცელეს უცხო სარწმუნეობანი, მათ შორის კათოლიკობა, გრიგორიანელობა, მაჰმადიანობა, პროტესტანტიზმი და სხვა. ეს იყო ამ უცხო ეკლესიათა მხრიდან უკანონო ქმედება - პროზელიტიზმი. უცხო ეკლესიებს არ ჰქონდათ და არა აქვთ უფლება იქადაგონ ჩვენს ისტორიულ სამწყსოში, ე.ი· ქართველ ერში. ყოველი ქართველის შთამომავალი, რომელ სარწმუნეობასაც არ უნდა აღიარებდეს მისი მშობელი, საბოლოოდ უნდა შეუერთდეს თავის ეროვნულ ეკლესიას. როგორც კეთილმა მწყემსმა მოიძია დაკარგული ცხვარი და დაუბრუნა თავის ფარას, ასევე ჩვენმა ეკლესიამ უნდა დაიბრუნოს მისგან ძველად თუ ამჟამად გასული ქართველები, რადგანაც მთელი ქართველი ერი ჩვენი დედა ეკლესიის სამოციქულო მემკვიდრეობაა! სწორედ მას ან მის ნაწილს გვეცილებიან უცხო ეკლესიები სხვადასხვა წიგნებითა და გამოკვლევებით, მატერიალური საშუალებებით, ე.წ. „დახმარებათა“ სანაცვლოდ.

მ. პაპაშვილის წიგნიც, ჩანს, ამ საქმეს ემსახურება, კერძოდ, ქმნის თეორიულ საფუძველს იმის დასამტკიცებლად, თითქოსდა ქართველი ერი წარმოადგენს არა მხოლოდ საქართველოს სამოციქულო-მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორიულ სამწყსოს, არამედ ე.წ. „საქართველოს ათასწლოვანი კათოლიკური ეკლესიისასაც“. ეს ჩვენი ეკლესიის კანონიკური მემკვიდრეობის შებღალვაა. საქართველოს ეკლესიის სამოციქულო მემკვიდრეობა დაცვას საჭიროებს. როგორც წმ. ილია მართალი ამბობდა, „რაღაზედ უნდა დავამყაროთ ჩვენი აწმყო, ჩვენი მერმისი“, თუკი ჩვენი ერისა და ეკლესიის ისტორიას უცხო ეკლესიის წარმომადგენლები შეგვეცილებიან და უპასუხოდ მიითვისებენ?

მთავარეპისკოპოსი

ანანია ჯაფარიძე

„მადლი“. IX.98.

პასუხი პატრ იან სნიჟინსკის
(გაზეთი „ერი“. IV. 1991)

1991 წლის 27 მარტს გაზეთ „ერის“ კორესპონდენტი ესაუბრებოდა კათოლიკური წმიდა მოციქულების პეტრეს და პავლეს ეკლესიის მოძღვარს პატრ იან სნიჟინსკის:

„- პატრ იან, გთოვთ, მოგვითხროთ, თუ რამდენი კათოლიკური ეკლესიაა საქართველოში? ·

- საქართველოში გასაბჭოებამდე რამდენიმე კათოლიკური ეკლესია იყო, დღესდღეობით კი მხოლოდ ერთი - წმიდა მოციქულების პეტრე და პავლეს ეკლესიაა“.

ამ პასუხმა ჩვენში, მესხეთში, გაუგებრობა დაბადა. საქმე ისაა, რომ მხოლოდ მესხეთში დღეისათვის ხუთი კათოლიკური ეკლესია მოქმედებს, ესენია: 1) სხვილისის კათოლიკური ეკლესია, რომელიც მუდამ, კერძოდ, მაშინაც კი მოქმედებდა, როცა მესხეთის ყველა მართლმადიდებლური ეკლესია დაკეტილი იყო; 2. წყალთბილას კათოლიკური ეკლესია (ახალციხის რაიონი); 3) ტურცხის კათოლიკური ეკლესია (ახალქალაქის რაიონი); 4) ვალეს კათოლიკური ეკლესია; 5. ნაოხრების კათოლიკური ეკლესია (ახალციხის რაიონი). ამათ გარდა ათეულობით არარეგისტრირებული კათოლიკური ეკლესია მოქმედებს ნინოწმინდის (ბოგდანოვკის), ახალქალაქის და ახალციხის რაიონებში, ყველა კათოლიკურ სოფელში (ამის შემოწმება ადვილია).

ეს ეკლესიები უმოძღვრებოღ კი არ არიან მიტოვებულნი, არამედ მათ ემსახურებიან საქართველოს საზღვარგარეთიდან მოწვეული მღვდლები - პატრები. ზოგიერთი მათგანი უკვე საკმაო ხანია (მაგალიითად, სხვილისის მღვდელი ათ წელზე მეტია) რაც თავის მრევლს ემსახურება.

დღესდღეობით მესხეთში იმყოფება და მოღვაწეობს სამი კათოლიკე მოძღვარი. ისინი ცხოვრობენ სოფლებში - სხვილისში, წყალთბილასა და ტურცხში, აქედან ისინი მთელ სამცხე-ჯავახეთის რეგიონს სწვდებიან.

სულ ახლახან, 31 მარტს რეფერენდუმის წინ, ჩვენ საგანგებოდ მოვიარეთ ეპარქიის სოფლები, ეკლესიები, სადაც პარაკლისის გადახდის ჟამს წინასწარ ვლოცავდით ყველა მორწმუნეს, რომელიც ხმას მისცემდა სამშობლოს თავისუფლებას, რამეთუ „თავისუფლება თავისისთა სისხლითა მოგვანიჭა ჩვენ იესო ქრისტემან, განმათავისუფლებელმან ყოველთა კაცთა“; შევედით ზოგიერთ სომხურ სოფელშიც: კერძოდ, წყალთბილას კათოლიკურ ეკლესიაში ჩვენს ქადაგებას ესწრებოდა სამცხე-ჯავახეთის სამი(!) კათოლიკე მოძღვარი, მოწმე ამისა არის ახალციხისა და ვარძიის ორი მართლმადიდებელი მღვდელი, ერთი თბილისელი მოღვაწე ბერი, ახალციხის სასულიერო სასწავლებლის მოსწავლეები, რომელნიც გალობდნენ პარაკლისის გადახდის დროს, ამიტომაც აღარ ვიცით, რას მივაწეროთ ზემოთ მოყვანილი განცხადება, რომ საქართველოში მხოლოდ ერთი კათოლიკური ეკლესიაა.

1981 წლამდე, იმის გამო რომ საქართველოს სამოციქულო (მართლმადიდებლური) ეკლესია განსაკუთრებით იყო დევნილი ხელისუფლების მიერ, მესხეთში ანუ სამცხე-ჯავახეთის ეპარქიაში, რომელშიც შედიან ბორჯომის, ახალციხის, ადიგენის, ასპინძის, ახალქალაქის, ნინოწმინდის რაიონები, არ მოქმედებდა არც ერთი ქართული ეკლესია, მაშინ, როცა მუდამ მოქმედებდა და მორწმუნეებს ემსახურებოდა ომამდე და ომის შემდეგაც სომხურ-გრიგორიანული ეკლესიები ახალციხესა და ახალქალაქში, აგრეთვე ზემოთ აღნიშნული კათოლიკური ეკლესია სოფელ სხვილისში (ეს სოფელი დღეს ფაქტიურად ახალციხის გარეუბანს წარმოადგენს და ერთ-ერთი ყველაზე შეძლებულია ამ მხარეში).

ქართული ეკლესიების უმოქმედობის გამო ქართული მოსახლეობა იძულებული იყო ბავშვები მოსანათლად თბილისსა თუ ხაშურში წაეყვანა. ვისაც ამის შესაძლებლობა არ ჰქონდა, იძულებული იყო ბავშვები მესხეთის სომხურ ეკლესიაში მოენათლა. თვით 1944 წლის შემდეგ მესხეთში ჩამოსახლებული იმერლების დიდი ნაწილი ზემოთ აღნიშნული იძულების გამო ბავშვებს სომხურ ეკლესიაში ნათლავდა (ბავშვის მოუნათლავად დატოვება უფრო დიდ ცოდვად მიაჩნდათ ამ ახლად დასახლებულ, ღარიბ ადამიანებს, რომელთა უმრავლესობას თბილისში ბავშვის მოსანათლაღ ჩაყვანა უდიდეს ფუფუნებად მიაჩნდა და არც შეეძლო). სწორედ აღნიშნული უკუღმართი ფაქტი დაედო საფუძვლად ახალციხელების განუწყვეტელ სათხოვარს, რომლის შემდეგაც მთავრობამ ინება წმიდა მარინეს ეკლესიის გახსნა აღნიშნულ წელს. ამ ათი წლის წინ ეს ეკლესია ერთადერთი მოქმედი ეკლესია იყო მთელ სამცხე-ჯავახეთში (ღვთის შემწეობით ამჟამად აქ მრავალი ეკლესია ვაკურთხეთ, მონასტრები და სასულიერო სასწავლებლებიც კი, მაგრამ მღვდელმსახურთა ნაკლებობას განვიცდით; მაშინ, როცა ჯავახეთში თავის კათოლიკურ მრევლს საქართველოს ფარგლებსგარედან ჩამოსული პატრი ემსახურება, ქართველთა შორის ერთი მღვდელიც კი არ გამოჩნდა აქ მოღვაწეობის სურვილის მქონე, ადგილობრივი კადრი კი არ არის, თვით ჩვენს საეპარქიო სასწავლებელში არც ერთი მესხი ვაჟი არ სწავლობს, სწალობენ თბილისელი, რუსთაველი, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებიდან - სამეგრელოდან, ქართლიდან, იმერეთიდან - ჩამოსული ახალგაზრდები: ჩვენ ახალი სასწავლო წლისთვის იმედი გვაქვს, მესხი ვაჟებიც შეავსებენ ჩვენს სასულიერო სასწავლებელს).

მესხეთში ქართული ეკლესიის გახსნამ და საეპისკოპოსო ცენტრის დაარსებამ სარწმუნოებრივი ვითარება შეცვალა. ჩვენთან მოსანათლად მოდიოდნენ არა მარტო მართლმადიდებელები არამედ ქართველი კათოლიკენიც, მიუხედავად იმისა, რომ მესხეთში, როგორც აღინიშნა, უკვე არსებობდა ძლიერი, მოქმედი კათოლიკური ეკლესია (სოფელ სხვილისისა). ქართველი კათოლიკენი აშკარად ერიდებოდნენ თავიანთ კათოლიკურ ეკლესიას და ჩვენთან - საქართველოს სამოციქულო-მართლმაღიდებლურ ეკლესიასთან - ცდილობდნენ დაკავშირებას. რატომ? იმ მიზეზის გამო, რომ ისტორიულად მესხეთში კათოლიკობა მხოლოდ სარწმუნოებრივ მიმართულებას ნიშნავდა, ისტორიულად ის ამ მხარეში (ოსმალოს საქართველოში), სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის ბატონობის გამო ქართველი კათოლიკების გასომხებას უწყობდა ხელს; ასევე იყო რუსთა მპყრობელობისა და კომუნსიტების მმართველობის დროსაც. სხვილისის ეკლესიაც სომხურ-კათოლიკურია.

ვისაც მიქელ თამარაშვილის „ისტორია კათოლიკობისა ქართველთა შორის“ თუ „პასუხი სომხის მწერლებს“ წაუკითხავს, მიხვდება, რატომ არიდებენ თავს ქართველები აღნიშნულ კათოლიკურ ეკლესიას, იმასაც მიხვდება, რატომ ილტვიან ისინი ჩვენკენ - საქართველოს სამოციქულო ეკლესიისაკენ. მათ კარგად იციან, რომ სომხურ-კათოლიკრი ეკლესიის წიაღში ყოფნა, ჯავახელთა მსგავსად, მათ გასომხებას გამოიწვევს დროთა ვითარებაში, თანდათან.

გასული საუკუნის დასაწყისში თურქეთის სოფლებიდან (ველიდან, გუგუბოდან, არტანიდან და სხვ.), ჯავახეთში გადმოსახლდნენ ქართველი მართლმადიდებელები. ჯავახეთში დასახლების შემდეგ ეს ქართველობა კათოლიკური ეკლესიის მრევლად იქცა. კათოლიკური ეკლესია კი მესხეთში, როგორც აღინიშნა, სომხური ორიენტაციისა, სომხურენოვანი წირვა-ლოცვით, სომხური კულტურისადმი დაქვემდებარებით. სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის წიაღში მოქცეული ჯავახეთში გადმოსახლებული ქართველები გამრავლდნენ, მრავალი სოფელი დააარსეს, ამავე დროს კი ეროვნული სახეცვლილებაც განიცადეს; ამის გამო XIX საუკუნის ბოლოსვე ველელი თუ არტაანელი ქართველების ეროვნული კუთვნილება სადავო გახდა. სომხები მათ სომხებს აკუთვნებდნენ, ქართველები - ქართველებს, მთავრობა რუსეთისა იძულებული გახდა საგანგებო კომისიების მეშვეობით დაედგინა მათი ეროვნული ვინაობა. „1883 წ., როცა სომეხ და ქართველ კათოლიკეთა წრეში „ტომობრიობასა და გვაროვნებაზე“ კამათი ატყდა, ველიდან გადმოსახლებულთა საკითხის შესასწავლად გამოიყო კომისია სახელმწიფო გამომძიებლის იგნატიევის თავმჯდომარეობით, რომელმაც დაკითხა სოფლის მოხუცები, მათ უპასუხეს, რომ 1841 წლამდე ქართულ ტიპიკონს ვხმარობდით და ქართულად ვგალობდითო, რომ ჩვენი მამა-პაპა მართლმადიდებლები იყვნენო. საკითხის დაზუსტებისათვის 1885 წ. ამავე სოფლებში გაიგზავნა მეორე კომისია დონდუროვისა და კორსანოვის შემადგენ ლობით, მეორე კომისიამაც თითქმის იგივე გაიმეორა - ველელები წარმოშობითა და ყოფაქცევით ქართველები არიან - ახლა ასწავლიან სომხურ ენასაო. სამწუხარო, ამ კომისიების მიერ წარმოდგენილ დასკვნებს ჯეროვანი შედეგი არ მოჰყოლია“ (შ. ლომსაძე, სამცხე-ჯავახეთი, 1975, გვ. 364). კერძოდ, რით გამოიხატა კომისიის დასკვნების უშედეგობა? გამოიხატა იმით, რომ ველელები ამჟამად სომხებად აღირიცხებიან. ქართველი მართლმადიდებლები, რომელთა ქართველობა თვით რუსეთის მთავრობის საგანგებო კომისიების მიერ იყო დადგენილი, ასი წლის განმავლობაში კათოლიკური ეკლესიის წიაღში მქცევის წყალობით სომხებად იქცნენ და ამჟამადაც სომხებად აღირიცხებიან. ისინი ალბათ ჯავახეთის მოსახლეობის 10%-ს მაინც შეადგენდნენ, თუ უფრო მეტს არა.

ველელები, გუგუბოელები და სხვები ჯავახეთში გადმოსახლების შემდეგ დასახლდნენ სოფლებში - ტურცხში, ბავრაში, ხულგუმოში, კარტიკამში და სხვაგან. საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ჯავახელ კათოლიკებს ეკლესიებში დანერგილი სომხურენოვანი ტიპიკონის ანალოგიით ბოლშევიკებმა სომხურენოვანი სკოლები გაუხსნეს, სადაც მათ შეისწავლეს და გაითავისეს სომხეთის დიდებული ისტორია, შეიყვარეს ბრწყინვალე სომხური კულტურა.

აი, რატომ ილტვის ქართველი კათოლკების ინტელექტუალური ნაწილი და ახალგაზრდობა ჩვენი ეროვნული, დედა ეკლესიისაკენ. საოცარია, მაგრამ ფაქტია ის, რომ ქართველი (მესხი) კათოლიკების სწრაფვას, დაუბრუნდნენ წიაღს ქართული (მართლმადიდებლური) ეკლესიისა, რომლიდანაც ერთ დროს (ძირითადად XVII-XVIII სს.-ში) გავიდნენ მათი წინაპრები, გარკვეულწილად აფერხებდნენ თბილისის ზოგიერთ წრეებში, მაგალითად, რამდენიმე წლის წინ სოფელ ვალეს მცხოვრებნი, კათოლიკებად სახელდებულნი, დაბეჯითებით და ხვეწნა-მუდარით თხოვდნენ მთავრობას, გაეხსნა მათთვის ეკლესია, სადაც იმოღვაწევებდა ქართველი მღვდელი, ამასვე ითხოვდნენ ისინი ჩვენგანაც - დაგვენიშნა მათთვის მღვდელი, მაგრამ ამისათვის საჭირო იყო მინისტრთა საბჭოს საგანგებო ორგანოს მიერ ამ ეკლესიის, როგორც საქართველოს საპატრიარქოში შემავალის, რეგისტრაცია. მინისტრთა საბჭომ კი სოფელ ვალეს ეკლესია ფაქტიურად გადასცა სომხურ კათოლიკური სხვილისის ეკლესიის სამრევლოს თავისი შეუსაბამო რეგისტრაციის წყალობით, წინააღმდეგ ქართველი მორწმუნეების თხოვნისა. უნდა აიხსნას თუ რას ნიშნავს ეს:

ზემოთ ნახსენები პატივცემული პატრი იან სნიჟინსკიც აღნიშნავდა, რომ რომის კათოლიკურ ეკლესიას საქართველოში საეპისკოპოსო არ გააჩნია, ამიტომაც საქართველოში არსებული კათოლიკური სამრევლოები ექვემდებარება ბალტიისპირეთში არსებულ კათოლიკურ საეპისკოპოსოს, რომელსაც საქართველოში ორი სამრევლო აქვს, ერთი თბილისში და ერთი მესხეთში. მესხეთის კათოლიკური სამრევლოს ფაქტიური ცენტრი მდებარეობს სოფელ სხვილისში. ვალეს ეკლესიაც ამ სამრევლოში შეიყვანეს. ეს იმას ნიშნავს, რომ სხვილისის სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის პატრი ადის ვალეს ეკლესიაში, აყენებს იქ წირვა ლოცვას, ემსახურება ქართველ მრევლს. მართალია, ეს პატრი ეროვნებით არაა სომეხი, მაგრამ სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის წინამძღვარია და მისი მეშვეობით ქართველ კათოლიკეთა ერთი ნაწილი სომხურ-კათოლიკურ სულიერი დაქვედებარების ქვეშ ექცევა· არა მარტო ვალელები, აღნიშნული პატრი არალისა და ივლიტას ქართულ სოფლებსაც ემსახურება. ამ გზით კი მესხეთის ქართველობა ისტორიულად განიცდიდა არმენიზაციას. მით უმეტეს, რომ სომხური ეკლესიის იურისდიქციის სფეროში მოხვედრილ ქართველ კათოლიკეებს სომხური მხარე ეროვნულადაც სომხებად აცხადებს ხოლმე. რამდენი შრომა დასჭირდა ჩვენს სულკურთხეულ დიდებულ წინაპრებს ივანე გვარამაძეს, მიქელ თამარაშვილს, პეტრე ხარისჭირაშვილს და სხვებს, რათა ქართველი კათოლიკების ეროვნებით ქართველობა დაემტკიცებინათ. მათი შრომა კი დღეს წყალშია გადაყრილი აღნიშნულ სოფლებში სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის მღვდლის მუშაობის წყალობით, ან მინისტრთა საბჭოს უსამართლო რეგისტრაციის მეოხებით, რომელიც აქაურ ქართველებს არაეროვნულ ეკლესიას უქვემდებარებს.

ჩვენი ეროვნული (მართლმადიდებლური) ეკლესიის შესახებ მიქელ თამარშვილი წერდა, რომ საქართველოს ეკლესიას „მტკიცედ აქვს დაცული მსოფლიო კრებათა დადგენილ ყველა დოგმები“ დღესაც კონსტანტინეპოლში ქართველთა კათოლიკეს ტიპიკონის ბერები ხმარობენ შეუცვლელად ყველა იმ ლიტურღიის ქართულ წიგნებს, რაც დაბეჭდილია რუსეთსა და საქართველოში და რასაც დღეს საქართველოს მთელი სამღველოება ხმარობს“ (მ. თამარაშვილი, ისტორია კათოლიკობისა ქართველთა შორის. 1902, გვ. 54-55). ეს იმას ნიშნავს, ქართველი კათოლიკენი უნდა ხმარობდნენ იმ საეკლესიო წიგნებს, წირვა·ლოცვისა და საეკლესიო მსახურების იმ წესებს, რაც იხმარება ჩვენს დედა-ქართულ ეკლესიაში და არა უცხოქვეყნიურს.

მთავარეპისკოპოსი ანანია ჯაფარიძე

3 აპრილი, 1993, ახალციხე

(გაზ. „ერი“, 1.V.1991წ.)

საქართველოს ერთ-ერთ უძველეს და უდიდეს სოფელ უდეში ამოქმედდა ეკლესია. სსრ კავშირის მინისტრთა საბჭოსთან არსებულმა რელიგიების საქმეთა საბჭომ ამა წლის 14 (27) მაისის დადგენილებით რეგისტრაციაში აიყვანა ამ სოფლის მორწმუნეთა საზოგადოება.

7 (20) ივნისს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ლოცვა კურთხევით, ეკლესიის კურთხევისათვის უდეში აბრძანდა ახალციხისა და სამცხე-ჯავახეთის ეპარქიის მმართველი ეპისკოპოსი ანანია (ჯაფარიძე). ეკლესიის ეზოში ეპისკოპოსის მოლოდინში შეკრებილიყვნენ სოფლელები და მესხეთის სხვა კუთხეებიდან ჩამოსული მორწმუნეები. მათ ორმოცდაათი წლის უქმობის შემდეგ ეკლესიის გახსნით გამოწვეული სიხარულის დამალვა არ შეეძლოთ. დაირეკა ეკლესიის ზარი და ეპისკოპოსი ანანია ტაძარში შებრძანდა. დაიწყო ტაძრის კურთხევა, რის შემდგომაც მორწმუნე მრევლთან ერთად სამღვდელოებამ სამგზის შემოუარა ეკლესიას. ეპისკოპოსი აიაზმას ასხურებდა ტაძარსა და ხალხს, ისმოდა გალობა. კურთხევის დასრულებისა და ჩამოლოცვის შემდეგ ტაძრის ამბიონიდან მან სიტყვით მიმართა მორწმუნეებს.

(20 ივნისი, 1987)

სახელითა მამისათა, და ძისათა, და წმიდისა სულისათა. პატიოსანნო და დიდებულნო ქართველნო, მორწმუნენო, ქრისტესმიერ საყვარელნო შვილებო.

დღეს დიდი სიხარულისა და ბედნიერების დღეა. ათეული წლების უქმობის შემდგომ ღმერთმა ინება გახსნა და კურთხევა უდეს დიდებული ყოვლაწმიდა ღვთისმშობლის ეკლესიისა.

დღევანღელი დღე სახელოვანია, დღევანდელი დღე ისტორიულია. ჩვენ ახლა, ამ წუთებში საფუძველი დავუდეთ ქართული ეკლესიისა და ქართველი მრევლის ერთიანობას მესხეთში. ინებოს ღმერთმა, რომ თქვენმა შთამომავლობამ სიამაყით მოიგონოს ეს დღე უდეს ეკლესიისა. ტაძარი, რომელიც ჩვენ დღეს ვაკურთხეთ, ერთ-ერთი მშვენიერია საქართველოში, ისევე ცნობილია რომ თქვენ, უდელები, ქრისტეს მცნებათა მტკიცე და ერთგული დამცველი ქრისტიანები იყავით წარსულში. მრავალი ტანჯვისა და გარემომხდური მოძალების მიუხედავად, მოიტანეთ დღემდე ქრისტეს სარწმუნოება, დედაენა, მშობელი ქვეყნისადმი მამულიშვილური სიყვარული. ამიტომაცაა, რომ ღმერთმა არ დაივიწყა ჩვენი მხარე, მოხვდა წყალობით და ინება გახსნა თქვენი ეკლესიისა.

ჩვენს წმიდა წიგნში - „ქართლის ცხოვრებაში“ ნათქვამია, რომ წინა დროებაშიც ღმერთი მოწყალებით მოხედავდა ხოლმე ქართველობას და დედა ღვთისმშობელი კი თავის კალთას აფარებდა. სწორედ ასე განაცხადა. ამ მხარეში, მესხეთში შემოსულმა ჩვენი უფლისა და მაცხოვარის იესო ქრისტეს უპირველესმა მოწაფემ - მოციქულმა ანდრია პირველწოდებულმა. თქვენს წინაპრებს, ქართველთა შორის პირველ ქრისტიანებს, თავის გარშემო შემოკრებილ მესხებს ანდრია მოციქულმა ამცნო, რომ ივერია ღვთისმშობლის წილხვედრი ქვეყანაა, ხოლო ივერიელებს ყურადღებას არასდროს მოაკლებდა უფალი ღმერთი.

სწორედ ანდრია პირველწოდებულმა დაუდო საფუძველი ქართულ ეკლესიას. ჩვენი ეკლესია დაარსებულია წმიდა ანდრია მიერ. ეს არის სამოციქულო ეკლესია. მეოთხე საუკუნეში კი აქ, მესხეთში შემოვიდა თვითონვე მესხი - კაბადოკიელი ქალი, მოციქულთასწორი წმიდა ნინო. მან გაიარა სამცხე, ჩავიდა მცხეთაში, ქრისტეს სარწმუნოებაზე მოაქცია ივერიის მეფე-დედოფალი მირიანი და ნანა, რის გამოც ერთიანად მონათლა მთელი ქართველი ერი. გაიზარდა წმიდა ანდრია მიერ დაარსებული ქართული ეკლესიის მრევლი.

წმიდა ნინომ იცოდა, რომ ქართული სამოციქულო ეკლესიის ცენტრი უნდა ყოფილიყო მცხეთაში, საქართველოს მაშინდელ დედაქალაქში, სადაც შენახული იყო და ცხადია დღესაცაა კვართი უფლისა. მისი ნებით დადგენილი იქნა სრულიად საქართველოს მთავარეპისკოპოსი, რომელსაც შემდგომში კათოლიკოს-პატრიარქის ტიტული მიენიჭა. „კათოლოს“, რომლისგანაც წარმომდგარა სიტყვები „კათოლიკოსი“ და „კათოლიკე“ - ბერძნულია და ქართულად ნიშნავს - „საყოველთაოს“. „კათოლიკოს-პატრიარქი“ იგივეა ქართულ ენაზე, რაც - საყოველთაო მამამთავარი. მესხეთის ქრისტიანები, თქვენი წინაპრები, ისე როგორც სხვა კუთხეთა ქართველები, მუდამ, მხოლოდდამხოლოდ მცხეთას ექვემდებარებოდნენ. მცხეთის საკათოლიკოსო-საპატრიარქოს მრევლი იყვნენ თქვენი წინაპრები საუკუნეთა მანძილზე.

I-X საუკუნეებში მსოფლიო ეკლესია იყო ერთიანი, მთლიანი და დაუყოფელი. ამ მთლიან ეკლესიას მაშინ ეწოდებოდა საყოველთაო ანუ „კათოლიკე“ ეკლესია. მოციქულთა მრწამსში, რომელიც ყოველი მორწმუნის კრედოა, ნათქვამია - „მრწამს ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია“. რას ნიშნავს ეს? ეს იმას ნიშნავს, რომ ყოველ ქრისტიანს სწამს, რომ მთელ მსოფლიოში არსებობს ერთიანი ანუ საყოველთაო ეკლესია... ჩვენ ეს კარგად უნდა ვიცოდეთ, ჩვენი მრწამსის თანახმად ჩვენ გვწამს არა რამდენიმე, არა სხვადასხვა ეკლესია, არამედ საყოველთაო ეკლესია. მსოფლიიოში არსებობს ერთი ეკლესია, რადგანაც ერთი იყო იესო ქრისტე - დამაარსებელი და მეთაური მსოფლიო, ანუ საყოველთაო, კათოლიკე ეკლესიისა.

ეს მრწამსი, რომელსაც დღეს აღიარებს ქართული ეკლესია, საქართველოში იქადაგეს და გაავრცელეს თვით მოციქულებმა. სხვადასხვა ქართულ და უცხოურ წყაროთა თანახმად, საქართველოში ქადაგებდა არა მარტო ანდრია, არამედ სხვა მოციქულებიც, კერძოდ, სვიმონ კანანელი, მატათა, ბართლომე, თადეოზი და თომა. ჩვენი უფლისა და მაცხოვარის 12 მოციქულიდან ექვსი მოციქული საქართველოში ქადაგებდა. ეს იმითაც იყო გამოწვეულია, რომ მოციქულთა დროს იბერია იყო რომის იმპერიის მეტოქე ძლიერი სახელმწიფო, რომლის ხელშიც იყო პართიასა, სკვითიასა და ნაწილობრივ პონტოში შემავალი სავაჭრო გზები. ორი მოციქული კი მატათა და სვიმონ კანანელი საქართველოში არიან დაკრძალულნი. მოციქული მატათა აქ, ჩვენთან, დასავლეთ საქართველოში, ბათუმთან ახლოს განისვენებს. მოციქულებმა ქართველ ხალხს მისცეს მრწამსი, რომელსაც ახლაც უბიწოდ და უმწიკვლოდ იცავს ქართული ეკლესია·

ქართული სამოციქულო ეკლესია არა მარტო მრწამსის იმ ნაწილს იცავს მტკიცედ, რომელშიც ნათქვამია: „მრწამს ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია“, არამედ მთლიან მრწამსსა და სარწმუნოების საერთო სისპეტაკეს. დიდმა გიორგი მთაწმინდელმა, რომელიც ჩვენი მხარიდან, ჯავახეთიდან იყო, ღირსეულად განუცხადა ბიზანტიის იმპერატორს - „ეს არის სარწმუნოება ჩვენი ნათესავისა - რაჟამს ღმერთი ერთგზის გვიცნობიეს, არ მივდრეკილვართ არც მარცხნივ და არც მარჯვნივ და არც მივდრკებით, თუ ღმერთს უნდესო“, არსენ იყალთოელი წერდა: „ყოველი ერი ჩვენი მტკიცედ და შეურყევლად სდგას მართალ სარწმუნოებაზე“... ამასვე ამბობდნენ სხვა მამებიც. ამის თქმის უფლებას ქართველ სამღვდელოებას აძლევდა ის, რომ მაშინ, როცა მსოფლიო ეკლესია XI საუკუნეში ორად გაიყო, ბიზანტიისა და დასავლეთის ეკლესიებად, ქართული ეკლესია მოციქულთა სწავლების ერთგული დარჩა. მსოფლიო ეკლესიის ორად განყოფის იმ ქარიშხლიან დროს გიორგი მთაწმინდელმა გამოიკვლია ქართული ეკლესიის, აგრეთვე დასავლეთის, ბიზანტიისა და მონოფიზიტთა ეკლესიების სარწმუნოებრივი

მიმართულებანი და დაასკვნა, რომ მთელ მსოფლიოში ერთადერთი ქართული ეკლესია იყო ჭეშმარიტად ერთგული მოციქულთა სწავლისა.

ქართული სამოციქულო ეკლესია საუკუნეთა მანძილზე არ შეცვლილა, ის ისევე წმიდა და უბიწოა, როგორც იყო მოციქულთა დროს.

სწორედ ამაში გამოიხატა ჩვენზე მონიჭებული მადლი იესო ქრისტესი და დედა ღვთისმშობლის მფარველობისა.

მესხეთი ყოველთვის ქართული ქრისტიანობის ბურჯი იყო, მესხეთს მსოფლიო ქრისტიანობის წინაშეც მიუძღვის ღვაწლი. ამ დალოცვილმა კუთხემ მსოფლიო ეკლესიას აღუზარდა ისეთი დიდი წმიდანები და მამები, როგორებიც იყვნენ: წმიდა გიორგი, წმიდა ნინო, ბასილი დიდი და მისი ძმა დიდი გრიგოლი. ასევე მრავალი სხვა წმიდანი. ისინი კაბადოკიიდან იყვნენ. კაბადოკია კი ქართულ მხარედ ითვლებოდა. მათ მიანიჭეს სიმტკიცე მესხეთისა და მთელი საქართველოს ქრისტანობას.

აქ ტაო კლარჯეთის „ქართველთა სამეფოს“ დაარსების შემდეგ მოღვაწეობდა წმიდა მამა გრიგოლ ხანძთელი და მისი მოწაფენი, მესხეთიდან ჩასული ბერები ავსებდნენ ათონის ივერთა და პეტრიწონის მონასტრებს. ჰყვაოდა აქ ქართული ქრისტიანობა... მესხეთში არსებული თოთხმეტივე საეპისკოპოსო მთელი თავისი მრევლით სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის სამწყსოში შედიდა.

ოსმალთა მიერ მესხეთის დაპყრობამ XVI საუკუნის შემდეგ ბოლო მოუღო ქართულ ქრისტიანობას ამ კუთხეში. თურქი დამპყრობლები პირველ რიგში ებრძოდნენ და ანადგურებდნენ ქართველ სამღვდელოებას. სამასი წლის მანძილზე ანგრევდნენ (XVI-XVIII საუკუნეებში) ქართულ კულტურასა და საეკლესიო ცხოვრებას. მტერი მოითხოვდა ქართველ სამღვდელოებას გაეწყვიტა კავშირი საქართველოს საკათოლიკოსოსთან. თურქები დევნიდნენ არა მარტო ყველა ქრისტიანს, არამედ იმას, ვინც მცხეთის საკათოლიკოში შედიოდა. მაგალითად, მესხეთის 14 საეპისკოპოსოდან 1764 წლისათვის დარჩენილი იყო მხოლოდ ერთადერთი, რომლის ეპისკოპოსი გიორგი ჩამოშორდა საქართველოს ეკლესიას და დაუკავშირდა დასავლეთის ქრისტიანობას. მისი სასტიკი დევნა მაშინვე შეწყვიტეს.

მესხებს ნება მიეცათ აღიარებინათ ნებისმიერ სარწმუნოება, ოღონდ აუცილებლად უნდა უარეყოთ ქართული. მათ კავშირი უნდა გაეწყვიტათ საქართველოს ეკლესიასთან. მართლაც მესხების ძალზე დიდმა ნაწილმა იძულებით მიიღო მაჰმადიანობა. ოსმალებმა ნება მისცეს უცხოეთის სამღვდელოებას შემოსულიყო მესხეთში. ასე გაჩნდნენ მონოფიზიტები და კათოლიკენი. ძველ დროს, სამწუხაროდ, ხალხი ერთმანეთისაგან ვერ არჩევდა ეროვნებასა და სარწმუნოებას, ამიტომაც იმ ქართველებს, რომელთაც მაჰმადიანობა მიიღეს - „თათრები“ უწოდეს, იმ ქართველებს, რომელთაც მონოფიზიტობა მიიღეს - „სომხები“, ხოლო იმათ, რომელნიც ევროპულ ქრისტიანულ ცენტრს დაუკვშირდნენ - „ფრანგები“. იმ დროს მთელ ევროპას ოსმალეთში „საფრანგეთს“ უწოდებდნენ. თურქების შემოსევამდე მესხეთში არ ცხოვრობდა ქართველების გარდა არც ერთი სხვა ხალხი. ისინი არც შემდგომ ჩამოსახლებულან მესხეთში, მაგრამ, როგორც აღვნიშნეთ, „თათრები“ მაჰმადიან ქართველებს უწოდეს; ის ქართველები კი, რომელთაც მაჰმადიანობა არ მიიღეს, მაგრამ არც ქართული ეკლესიის წევრად დარჩენა შეეძლოთ, ქრისტიანობის შენარჩუნებისათვის იძულებულნი გახდნენ ევროპული პატრების მრევლად ქცეულიყვნენ.

აღნიშნული მდგომარეობის უკეთ დანახვის მიზნით მე მინდა მოგაწოდოთ ამონაწერი შოთა ლომსაძის წიგნიდან „სამცხეჯავახეთი“ (გვ. 502). „ქართველ კათოლიკებში, იმის გამო, რომ ვატიკანში კონგრეგაციის მიერ ქართული ენა არ იყო დამტკიცებული ღვთისმსახურებისათვის მოქმედ ენად, გაბატონდა ლათინური და სომხური... ქართული კათოლიკური ეკლესიებიდან გამიოდევნა ლათინური ენა და ქართველი კათოლიკენი შერჩნენ სომხურ ენას. ხშირ შემთხვევაში, ქართველ კათოლიკეთა მრევლს სომეხ კათოლიკეთა წარმომადგენლები თუ გასომხებული ქართველები წინამძღვრობდნენ. ასეთი ვითარება ქართველ კათოლიკეთა სრულ დაბნევას იწვევდა, რადგანაც მეტყველებდნენ ქართულად, აიძულებდნენ ელოცათ სომხურად, ადიდებდნენ რომის პაპს და ცხოვრობდნენ თურქული პოლიტიკის ქვეშ. სომხურ-კათოლიკური ეკლესია ხელმძღვანელობდა მათ ჯერისწერა-მონათვლას. მონათვლისას არქმევდნენ სომეხი კათოლიკე ეპისკოპოსის მიერ რეკომენდებულ სახელებს და, ასე თანდათან, იცვლებოდა მათი ნამდვილი ვინაობა. ხშირად ახალ სახელს ახალი გვარის ხელოვნურად შექმნა და გადაკეთებაც მოსდევდა. შოვინისტი კათოლიკე მოძღვარნი ყველაფერს აკეთებდნენ იმისათვის, რომ ქართველ კათოლიკებს დაევიწყებინათ მშობლიური ენა, გვარი, წარმომავლობა და ბოლოს, რადგანაც კონგრეგაციას მათ საეკლესიო ენად სომხური ენა ჰქონდა დამტკიცებული, სომხებად გამოეცხადებინათ. სამწუხაროდ, როგორც ზემოთ ვნახეთ, სოფელ ვალეს მაგალითზე, მესხეთის სინამდვილეში ეს ნაწილობრივ კიდეც გაკეთდა. ამას თითქმის აღარაფერი ეშველებოდა, რომ ეს საქმე თვით მესხეთის ქართველ კათოლიკებს არ გადაეჭრათ. ისინი: იოანე ხუცესი, პეტრე ხარისჭირაშვილი, ივანე გვარამაძე, მიხეილ თამარაშვილი და სხვანი გმირული შემართებით აღუდგნენ ყალბისმქნელებს და მეცნიერული საბუთიანობით ყველაფერი სააშკარაოზე გამოიტანეს“.

დიახ, საუკუნეთა მანძილზე აქაური ქართველი ქრისტიანები ვალდებულნი იყვნენ წირვა-ლოცვისას, ჯვრის-წერისა და ნათლობისას ეხმარათ სომხური ენა, ქართული ენა აკრძალული, უხმარი და გამოუყენებელი იყო. ამან გამოიწვია ამ მხარის ეთნიკური სახის შეცვლა. თურქი მოხელეებისა და მათი აგენტების მიერ სასტიკად იდევნებოდა არა მარტო ქართული, არამედ ყველა პირიც, ვინც გაბედავდა და ქართული ენის გამოყენებას მოითხოვდა.

ქართულო ენის დაცვისათვის XVIII საუკუნეში მესხეთიდან განდევნილი იოანე ხუცესი, იძულებული გახდა იმერეთისათვის შეეფარებინა თავი; ქართული ენის დაცვისათვის მესხეთიდან გააძევეს პეტრე ხარისჭირაშვიდთ და უცხოეთში გადახვეწეს. რისი გაკეთების ნებაც მას თავის სამ შობლოში არ მისცეს, უცხოეთში შეძლო - ქართული მონასტერი დააარსა სტამბოლში.

მამა მიქაელ თამარაშვილი, საქართველოდან გაძევებული, ჩაუჯდა რომის არქივებს და დაამტკიცა, რომ მესხეთის კათოლიკენი ეროვნებით ქათველები არიან.

„ირეკდევ და განგეღოთ თქვენ, ეძიებდეთ და ჰპოვებდეთ“ - ნაბრძანებია წმიდა სახარებაში, თანდათან სრულდება ამ კუთხის საუკუნოვანი ოცნება, იღვიძებს ქართული წირვა-ლოცვა მესხეთში.

აღსრულდა დიდი მამის, პეტრე ხარისჭირაშვილის ოცნება - უდის ღვთისმშობლის ეკლესიაში დღეიდან წირვა-ლოცვის ენა იქნება არა სხვათა ენა, არამედ - ქართული.

თქვენ ხართ ბენიერი, რადგან თქვენივე მოწადინებითა და მონდომებით შესძელით ის, რისთვისაც თქვენი წინაპრები საუკუნეთა მანძილზე იღწვოდნენ.

გიხაროდენ, ქართულად მონათლავთ თქვენს ბავშვებს.

გიხაროდენ, ამ წმიდა ტაძარში ამიერიდან მკვიდრდება ქართული ენა, ქართული გალობა.

შევთხოვ უფალს, უკუნითი უკუნისამდე იყოს თქვენი სიხარული. აღსრულდა ის, რისთვისაც მთელი სიცოცხლის მანძილზე იბრძოდნენ ამ კუთხის სახელოვანი შვილები. ხელისუფწუება მზრუნველობითა და ყურადღებით მოეკიდა თქვენს მრავალგზის სათხოვარს; თქვენი სარწმუნოებრივი მოთხოვნილებანი დაკმაყოფილებულია.

დიდი ილია ჭავჭავაძე იმდროინდელი ქართველობის შესახებ წერდა: დავიშალენით, გავითიშენით დავცალცალკევდით იმერლებად, მესხებად, ქართლელებად, მეგრელებად, კახელებად... მხოლოდ ჩვენი კუთხენი გვახსოვს. ერთიანი ერი კი გადაგვავიწყდაო. ასეთ დაყოფას სარწმუნოებრივი სისუსტეც იწვევს, რადგანაც ეშმაკი ძლიერია მცირე სარწმუნოების მქონე ადამიანთან. ღმერთი შეაერთებს, ეშმაკი კი განყოფს. ღმერთის ნებაა გაერთიანება მესხეთის ქრისტიანებისა მთელ ქართველ ქრისტიანებთან, ეშმაკის სურვილია განაცალკევოს მესხეთის ქრისტიანები საქართველოსაგან, მაგრამ სუსტდება იგი.

ერთიანია ჩვენი ერი, ერთიანია ჩვენი ეკლესია. წმიდა ანდრიას მიერ დაარსებული ქართული სამოციქულო ეკლესია საქართველოს ყველა კუთხის ქრისტიანებს ემასხურება და მწყემსავს I საუკუნიდან დღემდე. თანდათან აღსდგება ერთიანობა ქართული ეკლესიისა, ამიტომაც დღევანდელი სიხარულის - ამ ეკლესიის კურთხევის დიდებულ დღეს, მე ვლოცავ მესხეთსა და მთელ საქართველოს, გლოცავთ თქვენ, თქვენს ოჯახებს, შევთხოვ უფალ ღმერთს თქვენს გამრავლებას.

სიხარული, სიძლიერე და მშვიდობა მოგანიჭოთ უფალმა, მრავალი სიხარულს დაესწარით, ამინ.

„ჯვარი ვაზისა“, №2, 1987

კონსტიტუცია წარმოადგენს ძირითად კანონს, რომლის აღსრულება ყველა მოქალაქეს ევალება, ამიტომაც მასში არსებულ სახელწოდებებს და ტერმინებს არსებითი მნიშვნელობა ენიჭებათ. საქართველოს ახალი კონსტიტუციის მე-9 მუხლი ეხება ჩვენს ეკლესიას: „სახელმწიფო აღიარებს ქართული მართლმადიდებლური ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს საქარიუელოს ისტორიაში, ამასთან ერთად აცხადებს რწმენისა და აღმსარებლობის სრულ თავისუფლებას, ეკლესიის დამოუკიდებლობას სახელმწიფოსაგან“. აქედან ჩანს, რომ სახელმწიფოებრივი თვალსაზრისით ჩვენი ეკლესიის ოფიციალური სახელია - „ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია“. ეს, ცხადია, მართლაც ასეა, მაგრამ ამ სახელთან დაკავშირებით შეუძლებელია არ გავიხსენოთ 1917 წლის თებერვალ-მარტის ამბები. იმ დროს, როგორც ცნობილია, რუსეთში მოიშალა საიმპერატორო ხელისუფლება, ჩამოყალიბდა ახალი დემოკრატიული მთავრობა, რომელმაც ცნო ჩვენი ეკლესიის ავტოკეფალია, მაგრამ მას მიანიჭა ეთნიკური სტატუსი, ე.ი. ცნო მისი იურისდიქცია არა მთელ საქართველოს ტერიტორიაზე, არამედ მხოლოდ ქართულ მოსახლეობაზე, ხოლო საქართველოში მცხოვრები არაქართველი მართლმადიდებლები შეიყვანა რუსული ეკლესიის სამწყსოში. მაშასადამე, საქართველოს ტერიტორიაზე ცნო არა მხოლოდ ერთი, არამედ რამდენიმე მართლმადიდებელი ეკლესია, რომელთაგან ერთ-ერთი იყო ე.წ. „ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია“.

ისტორიულად, ათასწლეულთა მანძილზე, საქართველოს მიწა· წყალზე თავის იურისდიქციას ახორციელებდა მხოლოდ ერთადერთი წმინდა ანდრიასა და წმინდა ნინოს ნამუშაკევი საქართველოს საპატრიარქო ეკლესია, რომელსაც თავისი საკათალიკოსოები და ეპარქიები გააჩნდა ქვეყნის ყველა კუთხეში და საქართველოში მცხოვრები ყველა არაქართველი მართლმადიდებელი მის სამწყსოს შეადგენდა. ამიტომაც, როდესაც დროებითმა მთავრობამ ცნო ჩვენი ეკლესიის სამწყსოდ მხოლოდ ქართველი ხალხი, მისგან გამომდინარე შედეგებით, ქართველ მღვდელმთავრებს დიდი შრომა და პეტროგრადში ვიზიტებიც დასჭირდათ, რათა რუსეთის იმპერიას, რომლის შემადგენლობაშიც იმჟამად იმყოფებოდა საქართველო, ეღიარებინა ჩვენი ეკლესიის იურისდიქცია საქართველოს ტერიტორიაზე, ანუ მის სამწყსოში ქართველებთან ერთად შეეყვანა მართლმადიდებელი რუსები, ბერძნები, ოსები, აფხაზები და სხვანი, საერთოდ, საქართველოს ყველა მართლმადიდებელი.

მაშასადამე, „საქართველოს ეკლესია“ და „ქართული ეკლესია“ XIX ს-ის შემდეგ და ამჟამადაც სხვადასხვა ტერმინოლოგიურ დატვირთვას შეიცავს, მიუთითებს მისი იურისდიქციის საზღვრებსა და სამწყსოს ეთნიკური რაობის შესახებ. საზოგადოდ, ალბათ, მალე დადგება დრო, როდესაც ეს ტერმინები ერთმანეთს გადაფარავენ და „ქართული ეკლესიის“ ქვეშ მსმენელი იგულისხმებს „საქართველოს ეკლესიას“, მაგრამ, სამწუხაროდ, საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის ამჟამინდელი რღვევა ჯერჯერობით არ იძლევა ამის საშუალებას. არ უნდა დავივიწყოთ, რომ საქართველოს ისტორიულ კუთხეებში - სამაჩაბლოსა და აფხაზეთში ამჟამად უცხო ეკლესიები აღვივებენ საეკლესიო სეპარატიზმს. ჩვენი კანონმდებლობა არ უნდა აძლევდეს მათ საშუალებას იმის თქმისა, რომ საქართველოს სახელმწიფო კანონები არ ცნობს ეროვნული მართლმადიდებელი ეკლესიის იურისდიქციას საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე, რომ ჩვენი დედაეკლესია არის არა „სრულიად საქართველოს ეკლესია“, არამედ „ქართული ეკლესია“, მაშასადამე, მხოლოდ ეთნიკურად ქართველების ეკლესია. საერთოდ, ეკლესიის სახელწოდებათა ტერმინოლოგიურ აშლილობას საფუძველი დაედო XIX ს. დასაწყისში საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიიის გაუქმების შემდეგ, იქამდე, ე.ი. XIX საუკუნემდე, ისტორიულ საბუთებში, ქრონიკებში და სიგელ-გუჯარებში საქართველოს ეკლესიას არ ეწოდებოდა „ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია“, არამედ „საქართველოს სამოციქულო ეკლესია“. მოციქულთა დროიდან საქართველოს ეკლესია იყო მართლმადიდებლობისათვის მტკიცე მებრძოლი და მისი დამცველი, რაც რუის-ურბნისის კრებამაც საგანგებოდ მიუთითა. ოფიციალურად ჩვენს ეკლესიას „ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია“ უწოდა რუსეთის წმინდა სინოდმა მის მიმართ გამოცემულ პირველივე დადგენილებებში, კერძოდ, 1811 წლის 24 ივნისის სხდომაზე მან მიიღო გადაწყვეტილება: „საქართველოში გაუქმდეს ეკლესიის დამოუკიდებლობა და ჭართულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას სათავეში ჩაუდგეს წმინდა სინოდის განყოფილება - დიკასტერია, რომელიც ყველაფერში დაემორჩილება წმინდა სინოდის გადაწყვეტილებებს“ (საქ. ეკლ. კალენდარი, 1998, გვ. 368).

სერთოდ, უნდა ითქვას, რომ ტერმინი „ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია“ არის რუსულის კალკი, თარგმანი რუსულიდან ტერმინისა „გრუზინსკაია პრავოსლავნაია ცერკოვ“, აქ სიტყვა „გრუზინსკაია“ ითარგმნება ზოგჯერ როგორც „საქართველოს“, ზოგჯერ „ქართული“. XIX საუკუნეეში ამ სიტყვას თარგმნიდნენ, როგორც „საქართველოს საეგზარქოსო“, „საქართველოს სასულიერო მახარებელი“ (როგორც ამჟამადაც ტერმინს „გრუზინსკიი პოლიტეხნიჩესკიი ინსტიტუტს“ თარგმნიან - „საქართველოს პოლიტექნიკური ინსტიტუტი“).

საერთოდ, ცხადია, ტერმინი „ქართული ეკლესია“ შეიძლება გამოვიყენოთ საუბრებსა და გამოკვლევებში, მაგრამ სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საკანონმდებლო ოციფიალურ დოკუმენტებში იგი თავისი ნამდვილი სახელით უნდა იხსენებოდეს (ის სახელი მაინც ვუწოდოთ, რომელიც მას მიანიჭა კონსტანტინეპოლის საპატრიარქომ 1990 წლის 25 იანვარს გამოცემულ სიგელში).

საქართველოს ეკლესიის შესახებ მასში ნათქვამია: „მივიჩნევთ რომ იგი არის ძმურ მართლმადიდებელ ეკლესიათა პლეადაში და ვადასტურებთ აგრეთვე იმას, რომ იგი სახელწოდებულია, როგორც „წმინდა ავტოკეფალური ეკლესია სრულიად საქართველოისა“ (იხ. საქართველოს ეკლესიის კალენდარი, 1998, გვ. 416).

ძალზე ბრძნული წოდებაა - „წმინდა ეკლესია სრულიად სა ქართველოისა“, რადგანაც ზოგიერთმა „ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია“ ისე გაიგო, თითქოს ჩვენში არსებობდა და არსებობს „ქართული მონოფიზიტური“ ანდა „ქართული კათოლიკური“ ეკლესიები (ცხადია, აქ არ იგულისხმება საეკლესიო შენობების არსებობა). ქართველი მონოფიზიტები და სხვა აღმსარებლობის მქონე ქართველები უცხოეთის ეკლესიათა მრევლს წარმოადგენენ ყოველთვის. ძველ და ახალ საქართველოში არსებობდა და არსებობს მხოლოდ ერთადერთი - მოციქულთა მიერ დაფუძნებული ეკლესია, რომელიც მოციქულთა დროიდან ღირსეული წევრია მსოფლიო მართლმადიდებელ ეკლესიათა ოჯახისა.

მთავარეპისკოპოსი ანანია ჯაფარიძე.
„მადლი“. IX.98.

(გაზეთი „მაღლი“, III, 1998)

ჯერაც ღიაა ის დიდი და ღრმა ჭრილობები, რომელნიც საქართველოს წმინდა ეკლესიამ მიღო ბოლო ოთხი საუკუნის მანძილზე შაჰ-აბასის ლაშქრობათა შემდეგ, როცა აღმოსავლეთ საქართველო ფაქტიურად ირანის სახელმწიფოს ნაწილად გადაიქცა, დასავლეთ საქართველოს ბედი გაუკუღმართდა, ხოლო სამხრეთი სრულიად დაიპყრო ოსმალეთმა, რამაც თავისი დაღი დაასვა საქართველოს ეკლესიის ყოფას. XIX საუკუნეში მისი თავისთავადობა საერთოდ გაუქმდა, ხოლო მეოცეში ათეისტ-ბოლშევიკთა მიერ უკიდურესად დაეთრგუნა. ასეთი ვითარების გამო ჩვენში ნაკლებად შეისწავლებოდა საქართველოს ეკლესიის ისტორია, ამიტომაც ჩვენმა ხალხმა ინტერესით მიიღო პატრ მიქელ თამარაშვილის ნაშრომები საქართველოს ეკლესიის ისტორიის შესახებ, დაწერილნი კათოლიკური თვალთახედვით. მ. თამარაშვილს კათოლიკური სარწმუნოების აღმსარებლად გამოჰყავს საუკუნეთა მანძილზე მოღვაწე ყველასათვის ცნობილი ქართევლი კათალიკოსები, ეპისკოპოსები, გავლენიანი სამღვდელოება: სახელმწიფო მოღვაწეები, მეფეები, დიდებულები, მთავრები, ერისთავები და სხვანი. მაგალითად, საქართველოს კათალთკოს პატრიარქ დომენტი IV (1705-1742) შესახებ წერს, რომ იგი ცნობდა რომის ეკლესიის პრიმატობას, რომის პაპისა და მისი პრელატების უპირატესობას, ემორჩილებოდა მას, უნდოდა რომში წასვლა, „რათა მისმა უწმინდესობამ აზიაროს სარწმუნოებას“ (მ.თამარაშვილი, ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე, 1995, გვ.430).

მ. თამარაშვილის აზრით საქართველოს კათალიკოს პატრიარქი ნიკოლოზ VI (1742-1744) კათოლიკური აღმსარებლობისაა: „პაპ ბენედიქტე XIV-სადმი გაგზავნილი წერილიდან ჩანს, რომ იგი რომის მიმდევარი იყო, აი, ეს წერილი“ (იქვე, გვ. 432). მართლაც, მ. თამარიშვილს თავისი აზრის დასამტკიცებლად მოჰყავს დოკუმენტური მასალა. ცნობილია მთავარაშვილის აზრი სხვა კათოლიკოსთა აღმსარებლობის შესახებ. ეს შეეხება დასავლეთ საქართველოს კათოლიკოსებსაც. როგორც ავღნიშნეთ, კათოლიკეთა რიცხვს მიაკუთვნებს მრავალ მეფესა და დიდებულს. მაგალითად, მისი წიგნის ერთ-ერთი პარაგრაფის სათაურია: „გიორგი მეფისა და ექვთიმე არქიეპისკოპოსის გაკათოლიკება“. (იქვე, გვ. 630), მეორე პარაგრაფის სათაურია: ბარძიმ ერისთავის გაკათოლიკება და ქართველ დიდგვაროვანთა გაკათოლიკება“ (გვ. 638) და სხვა მსგავსი. მ. თამარაშვილი იმოწმებს უხვსა და ვრცელ ეპისტოლარულ და საარქივო მასალას, რომელიც ამჟამადაც დაცულია თბილისის, რომისა და სხვა ქალაქების არქივებში. მ. თამარაშვილზე დაყრდნობით ცნობილი ქართველი მეცნიერ-ისტორიკოსები ასკვნიან, რომ ქართველი ეკლესია ამ დროს რომის ეკლესიის ნაწილადაც კი შეიძლებოდა განხილულიყო.

ასეთია კათოლიკური თვალსაზრისი, მაგრამ საბედნიეროდ არსებობს მართლმადიდებულურიც, რომელიც, ჩვენი ფიქრით, შესანიშნავად ხსნის წარსულის სამწუხარო ფაქტებს. ეს თვალსაზრისი მოყვანილია ჩვენს წიგნში „საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ისტორია“, რომლის მოკლე კურსი 1998 წლის საქართველოს ეკლესიის კალენდარში, ხოლო უფრო ადრე, 1994 წლის კალენდარში დაიბეჭდა.

მართლმადიდებლური თვალსაზრისი ეყრდნობა აღნიშნულ საუკუნეებში საქართველოს ეკლესიის ისტორიის განზოგადოებულ განხილვას, ასევე დღემდე უხვად შემორჩენილ ქართული ეკლესიის ნამდვილი ცხოვრების ამსახველ საეკლესიო საბუთებს, სიგელ-გუჯარებს, საეკლესიო სამართლის და ეკლესიის ისტორიის წყაროებს.

ეს თვალსაზრისი მდგომარეობს შემდეგში: XVII საუკუნისათვის რუსეთის იმპერია საზღვრების სწრაფი გაფართოების შედეგად მოადგა კავკასიას. ოსმალეთისა და ირანის ხელისუფლება ფიქრობდა, რომ რუსეთის მიერ კავკასიის დაუფლება დააჩქარებდა მათი იმპერიების დაშლას, ამიტომაც ყოველი ღონით აძლიერებდნენ თავიანთ პოზიციებს კავკასიაში. ოსმალებიცა და სპარსელებიც შიშობდნენ, რომ ქართველები რუსებს გადასცემდნენ ამერკავკასიას ერთმორწმუნოების, ანუ მართლმადიდებლობის გამო, ამიტომაც მათ დაიწყეს საუკუნოვანი ომი საქართველოს ეკლესიის, ე.ი. კავკასიაში მართლმადიდებლობის ბურჯის წინააღმდეგ. მტრის მიზანს შეადგენდა ქართველთა შორის მართლმადიდებლური სარწმუნოების აღმოფხვრა. მათ სურდათ ქართველი ხალხის სარწმუნოებრივი მიმართულების შეცვლა. დაიწყეს საქართველოში კათოლიკობის, გრიგორიანელობისა და მაჰმადიანური სარწმუნოების გავრცელება, მათი სასულიერო ცენტრების მხარდაჭერა. ზოგჯერ ისმება კითხვა, რატომ უნდა შეეწყოთ ხელი მუსულმანებს ქრისტიანი კათოლიკებისა და გრიგორიანელებისათვის? საქმე ის იყო, რომ სწორედ აღნიშნულ ხანაში, კერძოდ, XVII ს. I ნახევარში ირანმა და ვატიკანმა შეკრეს პოლიტიკური კავშირი. აღსანიშნავია, რომ თავისი ძლიერების ზენიტში მყოფი ირანი სთხოვდა ვატიკანს თანამშრომლობას: „ირანის სამეფოს ვატიკანთან ურთაურთობის ძირითადი მიზანი შემდეგში მდგომარეობდა: ირანის შაჰებმა კარგად უწყოდნენ, რომ დასავლეთ ევროპის თითქმის ყველა ქრისტიანი სუვერენი რომის პაპს ექვემდებარებოდა, ხოლო მათი უშუალო დახმარებით შესაძლებელი იქნებოდა ევროპის ქვეყნების გაერთიანება თურქი დამპყრობლების წინააღმდეგ. საამისოდ ირანის ხელისუფალნი ვატიკანისაგან ითხოვდნენ თურქეთის სულათნის წინააღმდეგ ანტიოსმალური ლიგის შექმნას, რომლის წევრიც თვით ირანი იქნებოდა“ (ქ. პავლიაშვილი, კათოლიკური ეკლესია და საქართველო, 1994, გვ. 4). ამ კავშირის სანაცვლოდ ირანი მფარველობდა კათოლიკურ სარწმუნოებას. ამავე ეპოქაში ირანი გადაიქცა ასევე სომხური ეკლესიის უპირველეს ქომაგად. სომხებს ირანის დედაქალაქ ისპაჰანის უბანში (ჯულუფაში) აუშენეს უდიდესი სომხური სასულიერო ცენტრები, ბრწყინვალე არქიტექტურის ტაძრები, გრიგორიანულ ეკლესიას მიეცა მთელს ირანში დაუბრკოლებელი მოღვაწეობის ნება. საქართველოში ვითარცა ირანის სახელმწიფოს შემადგენლდობაში მყოფ ქვეყანაში, თავისუფალი მოქმედების ნება მიეცათ კათოლიკებსა და გრიგორიანელებს, მართლმადიდებლურ ეკლესიას კი, როგორც ითქვა, ირანი ებრძოდა. როსტომ ხანმა დააპატიმრა კათოლიკოსი ევდემონ დიასამიძე და თბილისის ციხის კოშკიდან გადმოაგდებინა.

საქართველოში მართლმადიდებლობის ფაქტიური დევნით კარგად ისარგებლა სომხურმა ეკლესიამ, განსაკუთრებით, სპარსელთა მიერ უშუალოდ დაპყრობილ კუთხეებში - ქვემო ქართლში (ხრამის ხეობა, თბილისი და მის სამხრეთით მიმდებარე მხარეები), აღმოსავლეთ კახეთში. ეჩმიაძინის ხელში აღმოჩნდა ქართული მრევლი თავიანთი ტაძრებით კახეთისა და ქართლის გზისპირა სოფლებში, სადაც უფრო მტკიცე იყო ირანელთა ხელისუფლება. ამასთანავე, ქართველების ერთი ნაწილი არა მხოლოდ მესხეთში, არამედ ქართლშიც და კახეთშიც მაჰმადიანდებოდა. ქართველი მრევლის და, საერთოდ, ქართველობის გადასარჩენად მხოლოდ აღნიშნულ პერიოდში, კონკრეტულ ადგილებში ქართველებმა ხელი არ შეუშალეს, კათოლიკური აღმსარებლობის ნამდვილი არსის უცოდინარობის გამო, მის მატარებლად შესაბამისი პირების გამოცხადებას, რომელთაც აშკარად ემუქრებოდათ გამაჰმადიანება ან გაგრიგორიანება, მაგრამ სომხური ეკლესიის მამები მიხვდნენ ქართველთა ამ ქმედებას და საჩივრებით მიმართეს ირანის ხელისუფლებას. ამის დამამატკიცებელი მაგალითი ასეთია: 1634 წელს ქ· გორში თხუთმეტი წლის ქართველ მართლმადიდებელ ახალგაზრდას ნასყიდა ლიპომანს (ე.ი. ლიპომაანთს, ლიპომანაშვილს), ჩანს, გაგრიგორიანება დაუპირეს. მან კათოლიკეებს მიმართა და კათოლიკედ გამოაცხადა თავი. ერთმა განაწყენებულმა პირმა „მიმართა სომხებს, მაშინვე მას ბლომად შეუერთდნენ სომხები, ძალით გამოიყვანეს პატრების სახლიდან ნასყიდა და ცემა-ტყეპის მიიყვანეს გორის ციხის უფროსთან, რომელიც იყო მაჰმადიანი“ (მ. თამარაშვილი, ისტორია კათოლიკობისა ქართველთა შორის, გვ,126). სომხები ითხოვდნენ ნასყიდას სიკვდილით დასჯას. ციხის უფროსს სომხები ვერ დაუკმაყოფილებია, ამიტომაც საჩივარი გადაუტანია თბილისში როსტომ ხანის კარზე. ამ დროისათვის კათალიკოსი ზაქარია, რომელიც არ იზიარებდა როსტომის არამართლმადიდებლურ პოლიტიკას, მეფე თეიმურაზთან ერთად გაქცეული ყოფილა იმერეთში (იქვე, გვ.127), როსტომს მის ნაცვლად დაუსვამს სხვა კათალიკოსი, რომელიც დასწრებია აღნიშნული საქმის გარჩევას სხვა ქართველ ეპისკოპოსებთან ერთად. სომხები ამ ქართველ ეპისკოპოსებს ამუნათებდნენ მხარი დაეჭირათ ნასყიდას სიკვდილით დასჯისათვის, მან ხომ „ქართველთა სარწმუნოება უარყო და მის ნაცვლად კათოლიკური მიიღოო“. მართლმადიდებლური სარწმუნოების ვითომდა ქომაგ სომხებს პასუხი გასცა კრებაზე დამსწრე ცნობილმა ეპისკოპოსმა ნიკოფორე ირბახმა (ჩოლოყოშვილმა) „სიკვდილის ღირსი არ არის, რადგან სარწმუნოება არ გამოუცვლია და სპარსელების წინააღმდეგ არაფერი უმოქმედია. ქართველების და კათოლიიკების სარწმუნოება ერთი და იგივეა, მათ შორის სხვა არაფერი განსხვავებაა, თუ არა ის რომ ფრანგები უფრო იცავენ ქრისტიანულ სარწმუნობასო“ (იქვე, გვ. 127). ასეთი განცხადება საჭიროდ მიაჩნიათ არა მხოლოდ ქართველების სიკვდილით დასჯისაგან დასახსნელად, არამედ იმისათვისაც, რათა იძულების გამო გაკათოლიკებული ქართველები (რომლებმაც ამით თავიდან აიცილეს „გასომხება“ ანდა „გათათრება“) ადვილად დაბრუნებოდნენ დედა ქართულ, ე.ი. მართლმადიდებლურ ეკლესიას. მართლაც, არც შორდებოდნენ მას. იმავე კრებაზე ნიკიფორე ირბახმა განაცხადა ერთი ძალზე მნიშვნელოვანი ფაქტის შესახებ, რომელიც კარგად გვიხატავს ქართველთა მასიური, ყოველდღიური გასომხებისა და გათათრების სურსათს. მათ გადასარჩენად კი ქართველ ეპისკოპოსთა ზრუნვას, რათა ასეთი მწარე ხვედრისათვის გამზადებულნი (და არა ყველა) სპარსელი ხელისუფლებისათვის კათოლიკეს სახელით წარედგინათ: „- ყოველდღივ ჩვენის თვალით ვხედავთ, რომ მრავალნი ქართველნი სომხდებიან და უფრო მომეტებული მათგანი მაჰმადის სარწმუნოებასაც ღებულობს, მაშ, ვისაც კი გაფრანგება უნდა რაღად უნდა დაიშალოს? ასეთი პასუხი და მსჯელობა დიდის კმაყოფილებით მოისმინეს ყველა იქ დამსწრე ეპისკოპოსებმა და ქართველ წარჩინებულ პირთა ისე, რომ სომხები დიდად შერცხვენილები დარჩნენ“ (იქვე, გვ.127). როგორც ითქვა. კათოლიკებს სახელმწიფო ცენტრი მფარველობდა, დასაღუპად გამზადებული ქართველები ამ საფარის ქვეშ თავიდან იცილებდნენ გასომხებასა და გათათრებას, ხელსაყრელი მომენტის დადგომისთანავე კი (აბრუნებდნენ მართლმადიდებლის სახელს, ეპისკოპოს ნიკიფორე ჩოლოყაშვილის სიტყვიდან ჩანს, რომ იმ დროს ქართველები „ყოველდღიურად“ სომხდებოდნენ და ანდა მაჰმადიანდებოდნენ, ეს ყოფილა ყოველდღიური ცხოვრების სურათი, რა ელოდათ გაგრიგორიანებულ ქართველებს? ისინი სამუდამოდ, საუკუნოდ წყდებოდნენ ქართულ ეკლესიას, ე.ი. მართლმადიდებლობას, იცვლებოდა მათი წირვა-ლოცვის ენა (ქართულის მაგიერ სომხური), წიგნების ენა, რომელთაც იყენებდნენ წირვა-ლოცვისა და სასულიერო საქმიანობის დროს (ქართული იცვლებოდა სომხური ლიტერატურით), იცვლებოდა მათი ზიარების სახე ([აფუებული პურისა და წყალგარეული ღვინის ნაცლად „ხმიადითა“ და „ურწყოთი“ ეზიარებოდნენ, რაც მთავარია, გაგრიგორიანებით იცვლებოდა ქართველის ეროვნული ცნობიერება, იგი საბოლოოდ შორდებოდა ქართველ ერს და სომხდებოდა. ასევე გამაჰმადიანების შემდეგ იცვლებოდა, ქართველის ცნობიერება ეკარგებოდა ეკლესიას, ხოლო რაც შეეხება „გაკათოლიკებას“, მისიონერები ქართველებს უმალავდნენ კათოლიციზმის ნამდვილ არსს და მართლმადიდებლობის ერთ სახედ უხატავდნენ. ამიტომ, „კათოლიკეს“ სახელის ფორმალური, იძულებით გამოწვეული მიღების შემდეგ პიროვნება კვლავ ძველებურად დადიოდა ქართულ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში, ეზიარებოდა მართლმადიდებლური წესით, წირვა-ლოცვის დროს იყენებდნენ არა ლათინურს, არამედ ქართულ მართლმადიდებლურ საეკლესიო კლასიკურ ლიტერატურას. ცხადია, იგულისხმება, რომ ეს ხდებოდა მხოლოდ აღნიშნულ ხანაში, და თანაც არა საქართველოს ყველა კუთხეში, არამედ ქართლ-კახეთსა და დასავლეთ საქართველოს ზოგიერთ ადგილას და ცხადია, არა XIX-XX საუკუნეებში (მესხეთში ამ პროცესმა სხვა სახე მიიღო, საქართველო არ იყო მთლიანი ქვეყანა, ამიტომ ყოველ რეგიონსა და კუთხეში პროცესმა ინდივიდუალური სახე მიიღო).

დღეისათვის, რა თქმა უნდა, XVII ს. ქართველ ეპისკოპოსთა პოზიცია მიუღებელია, მაგრამ ალბათ თავის დროზე შესაძლებლად მიაჩნდათ. ამგვარმა მიდგომამ გადაარჩინა არა მცირედი მრევლი, რადგანაც იმათი შთამომავლები დღეს მართლმადიდებლები არიან და ქართველებად აღიარებენ თავიანთ თავს (და არა სომხებად, ანდა მუსულმანებად).

ზემოთ აღნიშნული პროცესის სინამდვილეს ადასტურებს მეორე მაგალითი, რომელიც შ. ლომსაძეს მოჰყავს თავის წიგნში - დაპყრობილ მესხეთში ოსმალებმა XVII საუკუნისათვის მოსპეს თოთხმეტი ქართული საეპისკოპოსო. ბოლოს დარჩა ერთადერთი მართლმადიდებელი ეპისკოპოსი გიორგი, რომელსაც მრწამსის გამო სასტიკად სდევნიდა მაჰმადიანური ხელისუფლება. ეპისკოპოსმა გადაწყვიტა ეკლესიის გადარჩენა თავისი თავის კათოლიკედ გამოცხადებით (კათოლიკეებს არც ოსმალები დევნიდნენ), მართლაც, ამის შემდეგ თათრებმა მისი დევნა შეწყვიტეს, მაგრამ ახლა მისი სასტიკი დევნა სომხებმა დაიწყეს, ითხოვდნენ ბოლო ქართველი ეპისკოპოსის სასტიკ დასჯას იმ მიზეზით, რომ ქართველ ეპისოპოსს კათოლიკობა კი არ უნდა მიეღო, არამედ გრიგორიანობა, რადგან პორტას მიერ მესხეთის ყველა ქრისტიანი სომხურ ეკლესიას აქვს მიკუთვნებული სულთანის ბრძანებითო.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან ჩანს, თუ როგორი „კათოლიკები“ იყვნენ სინამდვილეში ე.წ. „კათოლიკე ქართველები“. აღნიშნულ ხანაში ისინი შინაგანად მართლმადიდებლები იყვნენ თავიანთი მრწამსით და საეკლესიო ცხოვრებით, ხოლო ეკლესიის გარეთ ხელისუფალთა წინაშე „კათოლიკედ“ აცხადებდნენ თავს და ხელსაყრელი მომენტის დადგომისთანავე კი ამ სახელს იშორებდნენ.

ასეთია მართლმადიდებლური პოზიცია, გამოთქმული არა მხოლოდ ჩვენს მიერ, არამედ ჩვენი ეკლესიის ისტორიის მართლმადიდებლები მკვლევარების -ე.ნ იკოლაძის, მ. კელენჯერიძის, პატრიარქ კალისტრატე ცინცაძის მიერ. სხვათა შორის, ნიკოლოზ ირბახი, ანუ ჩოლოყაშვილი, რომელიც შემდეგ დასავლეთ საქართველოს კათალიკოს პატრიარქი გახდა, ალბათ, ამ აზრის პირველი გამომთქმელია (ნიკლოზ ირბახი იყო დიპლომატი, მართლმადიდებლობის ბურჯის თეიმურაზ I-ის მოძღვარი, იტალიაში პირველი ქართული ნაბეჭდი წიგნის გამომცემელი, 1629 წელს პირველი ქართული სტამბური ანბანის ჩამომსხმელი, თბილისის, მეტეხის, იერუსალიმის ჯვრის მონასტრის წინამძღვარი (6143-49), ლევან II დადიანის უახლოესი მრჩეველი, დასავლეთ საქართველოს კათალიკოს პატრიარქი „ღირსი ყოვლითა სიკეთითა“).

ამიტომაც ითქვა, რომ ქართველთა ერთი ნაწილის ფორმალური გაკათოლიკებით, რამდენადაც ამ დროისათვის ეს ნაწილიც ქართულენოვანი მართლმადიდებლური ტიბიკონებით სარგებლობდა, ქართული ეკლესია, როგორც ორგანიზაცია არ ზიანდებოდა (გვ. 334). - დავუშვათ არ მივიღეთ ასეთი თვალსაზრისი და ჩავთვალეთ, რომ ზიანდებოდა, მაშინ თუნდაც ნიკიფორე ჩოლოყაშვილის (ირბახის) მაგალითზე დავასკვნით, რომ მისი წინამძღვრობის დროს თბილისის, მეტეხისა და იერუსალიმის ჯვრის მონასტრები კათოლიკურები ყოფილან, კათოლიკური ყოფილა მთელი დასავლეთ საქართველოს ეკლესია მისი კათალიკოს პატრიარქობის დროს და მივიღებთ სხვა, სრულიად არაადექვატურ, არასწორ სურათს. მაშინ, როცა ქართული ეკლესიები და მონასტრები მთლიანად იყო მხოლოდ და მხოლოდ მართლმადიდებლური. ამიტომაც, ვინც ჩვენს პოზიციას არ იზიარებს, იგი ნებსით თუ უნებლიედ კათოლიკურ პოზიციას განამტკიცებს.

თუ ჩვენ გვჯერა სულხან-საბას ნამდვილი კათოლიკობა, მაშინ კათოლიკური ყოფილა დავით გარეჯის უდაბნოს ნათლისმცემლის მონასტერი, რომლის წინამძღვარი იყო იგი, თუ ნამდვილად კათოლიკები იყვნენ ზემოთ აღნიშნული კათალიკოს-პატრიარქები დომენტი IV, ნიკოლოზ VI და სხვები, მაშინ კათოლიკური ყოფილა ეკლესია მათი მმართველობის დროს, ეს კი ასე არ იყო. ქართული ეკლესია ყოველთვის მართლმადიდებლური იყო და ზოგიერთი მმართველი პირის „კათოლიკედ“ სახელდება მხოლოდ პოლიტიკურ ნიღაბს წარმოადგენდა იძულების გამო მიღებულს. ამიტომაც ითქვა, რომ ასეთ კათოლიკეთა მიერ ქართული ეკლესიის ორგანიზაცია არ ზიანდებოდა. ჩვენ არა გვაქვს უფლება არ ვენდოთ იმ დროისათვის სავსებით მოწესრიგებულსა და დაწყობილ რუსულ ეკლესიას, რომლისაც არ სჯეროდა სულხან-საბას „კათოლიკობა“, და ამიტომაც მოსკოვის ვსეხსვიატსკოეს ეკლესიაში დააკრძალვინა. რუსულ ეკლესიას არ სჯეროდა ანტონ I „კათოლიკობა“ და ამიტომ მას სამართავად ჩააბარა ცენტრალური ვლადიმირის ეპარქია, შემდეგ კი საერთოდ მიიღო რუსეთის ეკლესიის წმინდა სინაოდის წევრად! რატომ უნდა უარეყოთ ისინი ცრუ ბრალდებათა გამო, მათ გარეშე ხომ წარმოუდგენელია ქართული ეკლესიის ისტორია, განა შეიძლება ნაბანს ბაშვიც გაეაყოლოთ და ამჟამად რუსეთის ეკლესიაზე უფრო მეტ მართლმადიდებლობის დამცველად წარმოვადგინოთ ჩვენი თავი?

არც თვალის დახუჭვა და საქმის ისე წარმოდგენა შეიძლება, თითქოსდა ე.წ. „კათოლიკე“ ქართველები არც არსებულან. მათ შესახებ ცნობები და საბუთები არსებობენ მსოფლიოს მრავალი ქალაქის არქივებში, საჭიროა არა უარყოფა, არამედ ახსნა და განმარტება ისტიროულად ნამდვილად მომხდარი ფაქტებისა.

ჩვენი ფიქრით, საქართველოს ეკლესიის ისტორიული მეცნიერული კვლევა ემსახურება ქართველი ერის მთლიანობისა და მისი სულის გადარჩენის საქმეს, ირკვევა, რომ ქართული ერის წიაღიდან გასულთა ერთი ნაწილი ქართული ეკლესიის ქველი სამწყსოსი. მათი უკან დაბრუნება მათი სულების გადასარჩენად გაწეული ღვაწლია.

ჩვენმა მაცხოვარმა იესო ქრისტემ და ყოვლაწმინდა დედა ღვთისამ ანდრია პირველწოდებულსა და სხვა მოციქულებს ჩააბარეს ქართველი ერი, მაგრამ გავიდა დრო, დადგა XVI-XX საუკუნეები, ქართველთა მართლამადიდებლურ სამწყსოს ჩამოშორდა მისი ნაწილი, ზოგი გამაჰმადიანდა, ზოგი გაკათოლიკღა, გაგრიგორიანდა, ზოგის გაიეღოველება ახლა მიმდინარეობს. მაშასადამე, ამჟამად ქართული ეკლესიის სამწყსო სრული არაა, მის წიაღს უნდა დაუბრუნდნენ მისი ყოფილი წევრები. ესაა მილიონობით ქალი, კაცი, ახალგაზრდა და ბავშვი საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ყოფილი წევრები, შემდეგ გამაჰმადიანებულებო· „გაფრანგებულები", გამონოფიზიტებულები, გაწარმართებულები. საეკლესიო წყაროები ღაღადებენ, რომ მათი წინაპრები ქართველები იყვნენ, რომელთა მოძიება და დაბრუნება სამწყსოში, ანუ დედა ქართული ეკლესიის წიაღში კეთილი მწყემსის მოვალეობაა, რასაც გვასწავლის წმინდა სახარება და მიგვითითებს ჩვენი წმინდა მართლმადიდებელი ეკლესიის მაღალი წოდება - „სამოციქულო“. ჯერ ერთი, საბუთების მიხედვით ესაა ჩვენი ეკლესიის ძველი სახელწოდება, მეორე - ტერმინ „სამოციქულოს“ გააჩნია ღრმა საეკლესიო-იურიდიული დატვირთვა. ასე ესმოდა ეს მომენტი 1748 წელს მოწვეულ საეკლესიო კრებას, რომელიც ჩვენს ეკლესიას ხაზგასმით უწოდებს „სამოციქულო ეკლესიას“. ერეკლე მეფემო, ნაბრძანებია მის განჩინებაში. თბილისის სამეფო პალატებში „შემოკრიბა მწყემსნი სიტყვიერთა კრავთანი... ყოველთა თხემისა სამოციქულოსა ეკლესიისაი“ სამართლის ძეგლები, III, გვ. 799). „სამოციქულო ეკლესიის ყოველი თხემი“ ეწოდება საქართველოს ეკლესიის ყველა ნაწილს (თხემს), ე.ი. პალატაში შეიკრიბნენ საქართველოს ეკლესიის ყველა ეპარქიის წარმომადგენლები.

1748 წლის კრებას, მის ორგანიზატორთა აზრით, ისეთივე როლი უნდა შეესრულებინა ისტორიაში, როგორც რუის-ურბნისის კრებას. საქმე ისაა, რომ ეს იყო I კრება ქართველ ქრისტიან მეფეთა ტახტის აღდგენის შემდეგ, ანუ მას შემდეგ, რაც ქართლ-კახეთში დასრულდა მაჰმადიან ქართველთა ასოცწლოვანი ბატონობა. ამ დროს საქართველოს სამეფოში აღარ შედიოდა მესხეთი მაჰმადიანთა გაბატონების გამო, მაინც ანტონ I თავის თავს „სამცხე საათაბაგოსა და ყოვლისა საქართველოისა პატრიარქს უწოდებდა. ამით ქართული ეკლესია გამოხატავდა ზრუნვას, რომ სამცხე-საათაბაგოს რჯულშეცვლილი ქართველობა უნდა დაბრუნებოდა დედა ეკლესიას, რომელსაც მასზე კანონიკური უფლება გააჩნდა. იმიტომაც უწოდებდა კრება თავის თავს სამოციქულოს, რომ ძველი საეკლესიო შეხედულების თანახმად, სამოციქულო ეკლესია თავის იურისდიქციის ქვეშ მყოფ მკვიდრ მოსახლეობას მისი იმჟამინდელი სარწმუნოებრივი ორიენტაციის მიუხედავად, თავის კანონიერ სამწყსოდ განიხილავდა. ე.ი. თვლიდა, რომ ნებისმიერი მოქალაქე, მის სამწყსოში შემავალი, უნდა შეერთებოდა იმ ეკლესიას, რომელიც მოციქულის მიერ იყო დაარსებული მოცემულ ტერიტორიაზე. საქართველოს მაგალითზე ეს ასეთ სახეს მიიღებდა: საქართველოში მოციქულთა სწორ წმინდა ნინოს მიერ ნაქადაგები სარწმუნოება მიიღო მთელმა მოსახლეობამ, ანუ ქართველმა ერმა, შემდეგში ამ მოსახლეობაში გავრცელდა უცხო სარწმუნეობანი (გრიგორიანობა, კათოლიკობა, წარმართობა, მაჰმადიანობა), მოსახლეობის ამ არამართლმადიდებელ ნაწილსაც ქართული ეკლესია თავის სამწყსოდ თვლიდა თავისი სამოციქულოობის გამო. ე.ი. თვლიდა, რომ მას კანონიკური უფლება ჰქონდა ემუშავა ქართული წარმოშობის კათოლიკეებთან, გრიგორიანებთან, წარმართებთან, მაჰმადიანებითნ და ეს მუშაობა მას არ ჩაეთვლებოდა პროზელიტიზმად, ე.ი. უცხო ეკლესიის სამრევლოში შეჭრად.

მაშასადამე, ტერმინი „სამოციქულო“ შეიცავდა საეკლესიო იურიდიულ დატვირთვას და „სამოციქულოს“ წოდებით საქართველოს ეკლესია მთელ მკვიდრ მოსახლეობას, რომელშიც თავის დროზე მოციქულებმა იმუშავეს, თავის კანონიერ სამწყსოდ თვლიდა. ამიტომაც უწოდებდა ანტონი თავის თავს სამცხე-საათაბაგოს პატრიარქს, თუმცა კი ეს კუთხე მისი იურისდიქციიდან ფაქტიურად გასული იყო; ასევე 1748 წლის კრება საქართველოს ეკლესიას უწოდებდა სამოციქულოს.

ალბათ, ასევე უნდა ვიფიქროთ დღესაც, წინააღმდეგ შემთხვევაში თუკი ჩვენ საქართველოში მცხოვრებ ქართველ კათოლიკებს ჩავთვლით უცხო ეკლესიის მრევლად, მაშინ არ გვექნება კანონიკური უფლება ვიქადაგოთ მათთან, რადგანაც უცხო ეკლესიის მრევლოში მუშაობა პროზელიტიზმია, რაც ეწინააღმდეგება საეკლესიო კანონებს. ჩვენ უნდა ვიცოდეთ, რომ ე.წ. ქართველი კათოლიკენი არიან ქართული ეკლესიის „ძველი სიტყვიერნი ცხოვარნი“ და მათთან ჩვენი მუშაობა კანონიკური ქმედებაა. სწორედ ასე გვესმოდა ჩვენ ეს საკითხი, როდესაც ჩვენ და მესხეთის იმჟამინდელმა სამღვდელოებამ ვაკურთხეთ და ავამოქმედეთ 1987 წელს სოფ. უდეში ქართული ეკლესია. ამით ჩვენს სამოციქულო სამწყსოს დაუბრუნდა თავისი ნაწილი.

უდეს გარდა საკუთრებად შევამზადეთ ივლიტას, ხიზაბავრას და სხვა ეკლესიებიც, მოვაწერინეთ მკვიდრ მოსახლეობას ხელი, მივიღეთ იმ დროისათვის მთავრობის ურთულესი ნებართვაც კი, მაგრამ საქმე ხიზაბავრასა და სხვაგან ჩაშალა თბილისიდან ჩამოსულმა ფანატიკურად განწყობილმა ჯგუფმა, რომელშიც მკვიდრ ქართველ „კათოლიკებს“ უმტკიცებდა, რომ მათი სულები ჯოჯოხეთში დაიშვებოდნენ. ფარაში დასაბრუნებლად შემზადებული „სიტყვიერი ცხოვარი“, ამ უცნაურმა კიჟინამ დააფრთხო და გააქცია (სხვათაშორის, ამბობდნენ ზუსტად ამ „სიტყვებს: „აა, ჩვენ თურმე სხვები ვყოფილვართ, თქვენ კიდევ სხვები და ჩვენთან რაღა გესაქმებათო“). ამის შემდეგ მათ ჩვენს ნაცვლად მთავრობის დახმარებით უცხოეთიდან მოიწვიეს კათოლიკე პატრები, რომლებიც სწორედ ახლა მუშაობენ სამცხესა და ჯავახეთის უკვე ყოფილ მრევლში ქართული ეკლესიისა, ქართული ეკლესიის ყოფილი სამწყსოა ჯავახეთის ე.წ. „სომეხი კათოლიკენიც“, ამის შესახებ ხშირად წერდა XIX ს-ის ქართული პრესა. შ. ლომსაძემ მეცნიერული გამოკვლევებით დაადასტურა, რომ ჯავახეთის სოფლების - ბავრას, ტურცხის, კარტიკამისა და სხვა სოფლებში მცხოვრები „სომეხი კათოლიკები“ არიან XIX ს-ში არტაანიდან ჯავახეთში ჩამოსახლებული ქართველი მართლმადიდებლები, რომელთაც ჯავახეთში მიიღეს სომხური ცნობიერება და გაკათოლიკდნენ. თავის დროზე ამის მიზეზი იყო, რომ XIX ს-ში ამ მართლმადიდებლებს დაუნიშნეს კათოლიკე მოძღვარი. იმჟამნდელი წესის თანახმად, სამცხე-ჯავახეთის კათოლიკებს ჰქონდათ სომხური რიტი, ანუ ტიპიკონი. სოფლელები ჩიოდნენ მთავრობაში XIX ს-ში, რომ ისინი წარმოშობით ქართველები იყვნენ და ითხოვდნენ ქართულ ტიპიკონს, მაგრამ მიზანს ვერ მიაღწიეს.

80-იან წლებში ჩვენ სოფ. ტურცხელებს შევაგროვებინეთ ხელმოწერები, რომლებშიც ითხოვდნენ დედა ეკლესიის წიაღში დაბრუნებას, მაგრამ საქმე ჩაშალა რელიგიის საქმეთა რწმუნებულის აპარატიდან მოვლენილმა ბატონმა ნ.ბ.-მ.

მესხეთში მცხოვრები კათოლიკეებისა და სხვა არამართლმადიდებლების დედა ქართული ეკლესიის წიაღში დაბრუნება ალბათ მხოლოდ მოციქულებრივი მადლით თუ შეიძლება, წმინდა ანდრიასა და მოციქულთა სწორი წმინდა ნინოს შეწევნით, რომლებმაც იქადაგეს კიდეც აღნიშნული მოსახლეობის ქართველ წინაპრებთან. ამიტომაც წმინდა ნინოს სამცხე-ჯავახეთში გავლილი გზის შესახებ პირველად ცნობა 1985 წელს გამოვაქვეყნეთ.

ვფიქრობთ, იმავე საქმეს ემსახურება ჩვენს მიერ უცხოურ წყაროებში გამოვლენილი მასალა მოციქულ მატათას შავი ზღვის პირას აფსაროსში დაკრძალვის შესახებ. ახალი სამეცნიერო გამოკვლევებით დადგენილია, რომ აფსაროსი თანამედროვე გონიოა. ე.ი. სწორედ აქ არის დაკრძალული მოციქული მატათა. ეს ცნობა პირველად გამოვაქვეყნეთ 1988 წელს ჩვენს წიგნში „საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ისტორია“, სადაც აღნიშნულია, რომ ანდრია პირველწოდებული საქართველოში აჭარის გზით შემოვიდა, რაც სიხარულით იქნა მიღებული სამხრეთ საქართველოს მცხოვრებთა მიერ. აღნიშნულ წიგნში გამოთქმული მოსაზრებანი თავის დროზე მოულოდნელი და ახალი ჩანდა, მაგრამ ისინი თანდათანობით შემდგომი მისაღები გახდა. რაც შეეხება შენიშვნებს, თუკი ისინი ობიექტური იქნება, აუცილებლად გაგიზიარებთ, რათა ჩვენი ეკლესიის ისტორიის კვლევა უფლის შეწევნით ჭეშმარიტი გზით წარიმართოს.

მთავარეპისკოპოსი
ანანია ჯაფარიძე.
26.02.98
გაზეთი „მადლი“, III, 1998

ქვემოთ, ამავე ფურცელზე, მოგვყავს. „ახალციხის მუზეუმის ხელნაწერთა აღწერილობაში“ (თბ. 1987, გვ. 114) მოთავსებული ცნობა, რომლიდანაც აშკარაა, რომ ჯერ კიდევ 1907 წელს, ივლიტას ეკლესიის სამწყსოს ოფიციალურად მიაკუთვნებდნენ „სომხთ კათოლიკებს“, თუმცა კი მრევლი, სინამდვილეში ქართველები იყვნენ. კათოლიკური ეკლესიის მეშვეობით მესხეთში ქართველი ხალხი სომხდებოდა, ამიტომაც ვირჩიეთ ჩვენ შევერთებოდით დედა ქართულ ეკლესიას 1980-იან წლებში, როცა ამის საშუალება მოგვეცა. ზაქარია ჭიჭინაძე წერდა - „ქართველი კაცი ისეთია, რომ რა სარწმუნოებასაც დაუკავშირდება, იმავ დროიდან ქართულს ივიწყებს და ეთვისება იმ ერის ენას, ვისის სარწმუნოებასაც დაუკავშირდა“ (შავშელი, „ქართველი გრიგორიანები“, გვ. 16). ასე შეითვისეს ქართველმა კათოლიკებმა მესხეთში და ოსმალოს საქართველოში სომხური ენა და გასომხდნენ. თუ დედა ქართულ ეკლესიას თავს არ შევაფარებთ ეს პროცესი იყო, არის და კიდევ გაგრძელდება. ინებეთ საბუთი, რომლითაც ივლიტას ეკლესიას „სომეხთ კათოლიკეთ“ აკუთვნებდნენ.

„ს ი ა 1852 წლიდგან შედგენილი. სია ივლიტას სომეხთ კათოლიკეთა წმიდა ჯვარის ეკლესიის ნივთეულებათა, რომელნიც ჩვენ ამა ეკლესიის მრევლთა შეუწირავს. -უფალო, შენ შეიწყალე ივლიტის საყდრის ერისაგან მიცვალებულნი და საუკუნო განსვენება მიანიჭე მათ. ხოლო გააძლიერე იგინი, რომელნიც აწმყოდ იპოებიან ცოცხალნი ამ ეკლესიის აჩრდილს ქვეშე, რათა დაუცხრომელად გაქონ და გადადონ შენ უკუნისამდე, ამინ...“ 1r-16v.

შენიშვნა: ჩანაწერები იწყება 1857 წლიდან და გრძელდება 1907 წლამდე.

„და განახლდა ეს კონდაკი. ამავე ეკლესიის ბაროხის მღვდელისაგან წელსა - 1857“ (1r).