ყუმრანი

ჩირბეთ ყუმრანი ეწოდება ადგილს მკვდარ ზღვასთან, სადაც მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ წლებში ესეველთა (ანუ ყუმრანელთა) სექტის ცენტრის, საკულტო შენობის ნანგრევები აღმოაჩინეს. ამ სექტის წევრებს განეკუთვნება იმავე პერიოდში იმავე რეგიონის სხვადასხვა ადგილას ნაპოვნი ხელნაწერები, რომლებსაც ყუმრანის, ანუ მკვდარი ზღვის დოკუმენტებად მოიხსენიებდნენ. ეს ხელნაწერები ქრისტეს შობამდე ერთი საუკუნით ადრე და მისი შობიდან შემდგომი ერთი საუკუნის პერიოდს განეკუთვნება და უაღრესად მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ყუმრანელთა სექტის, არამედ, ზოგადად, ქრისტეს ეპოქის იუდაიზმისა და თვით ქრისტიანობის საწყისების შესწავლის თვალსაზრისით.