სურამი

(ქც 4: 377,21). იხსენიება შემდეგ წერილობით წყაროებში: ვახუშტი ბაგრატიონის „აღწერა სამეფოსა საქართველოსა“ (ქც 4: 377,21,24; 378,27; 379,10; 422,29; 433,21; 438,21; 457,15; 476,2; 478,12; 520,5; 842,24), ბერი ეგნატაშვილის „ახალი ქართლის ცხოვრების“ პირველი ტექსტი (ქც 2: 240,15; 387,3,26; 417,24; 493,8; 521,23), XVIII-XIX სს-ის ისტორიული საბუთები (საქ. სიძ. 1909: 30, 58, 354, 489; 1910: 11, 53, 59, 125, 127, 130, 171, 175, 182, 321, 322; 1920: 205, 317, 344, 476; მასალები საქ. ეკ. ისტ. 1938: 155; 1953: 210, 252, 262-267; 1955: 70, 135, 147, 278, 344, 351, 352, 371, 473; დოკ. საქ. სოც. ისტ. 1940: 155, 185, 230, 231, 325, 328, 436, 441; 1953: 75, 151, 163, 169; ისტ. დოკ. 1958: 56, 57; ქართ. სამართ. ძეგ. 1965: 405, 420, 546; 1970ა: 686; 1972: 61, 62; 1974: 208, 547, 637; 1977: 20, 25, 91; 1981: 42, 44, 57, 123, 127, 177-179, 213, 214, 218, 220, 258, 259, 275, 336, 350, 391, 413, 439, 455, 522, 632, 671, 761; 1985: 32, 49, 183, 185, 216, 264, 270, 364, 490, 517, 521, 663, 927; ქართლ-კახეთის ... 1903: 15; საქ. ისტ. ქრონიკები ... 1980: 44, 64, 68, 69, 80, 96, 103, 110, 113, 125, 127, 130, 131, 156-158, 161, 178, 184, 210, 213, 256, 263, 266), ქართულ-სპარსული და სპარსული ისტორიული საბუთები (ქართულ-სპარსული ... 1955: 6, 15, 16, 62, 105, 142, 189, 190, 191; სპარ. ისტ. საბ. 1961: 32, 33), ფარსადან გორგიჯანიძის „ისტორია“ (გორგიჯანიძე 1926: 33, 34, 38, 66, 67), „ცხოვრება საქართველოისა“ (ცხოვრება ... 1980: 41, 50, 68), პაპუნა ორბელიანის „ამბავნი ქართლისანი“ (ორბელიანი 1981: 50, 56, 57, 64, 66-68, 72, 73, 76-78, 80, 88, 90, 93, 94, 96, 94, 149, 180, 189, 212, 221, 241), თეიმურაზ ბაგრატიონის „ახალი ისტორია“ (ბაგრატიონი 1983: 54, 59, 75, 76), იოანე ბაგრატიონის „ქართლ-კახეთის აღწერა“ (ბაგრატიონი 1986: 44), დავით ბაგრატიონის „ახალი ისტორია“ (ბაგრატიონი დავით 1941: 11, 17, 35, 36), ბაგრატ ბაგრატიონის „ახალი მოთხრობა“ (ბაგრატიონი ბაგრატ 1941: 92), ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი (ჩილდირის ... 1979: 192), ჰასან რუმლუს ცნობები საქართველოს შესახებ (ჰასან რუმლუ 1966: 21, 32), ისკანდერ მუნშის ცნობები საქართველოს შესახებ (მუნში 1969: 90), ევლია ჩელების „მოგზაურობის წიგნი“ (ჩელები 1971: 296), დე გრაი დე ფუას ცნობები საქართველოს შესახებ (დე გრაი დე ფუა 1985: 52-54, 55, 57, 59).

მდებარეობს ქართლში, ხაშურის მუნიც-ში, ხაშურიდან ჩრდილო-დასავლეთით, მდ. სურამულას ნაპირას.

სურამი, როგორც ქალაქი, XII ს-დან მოიხსენიება (მესხია 1959: 144; ბერძენიშვილი 1964: 73). 1526 წ. იმერეთის მეფე ბაგრატ III-მ (1510-1565) ლუარსაბ I-თან შეთანხმებით მიიღო ქართლის დასავლეთი ნაწილი – არადეთის წყლის გამოღმა ალი, სურამი და ახალდაბა (სინ 1973: 102). XVIII ს-ში სურამი სამეფო ქალაქია და მას მოურავი მართავს (მესხია 1959: 143).

სურამი არქეოლოგიურად შეუსწავლელია.

სურამის მიდამოებში შემთხვევით აღმოჩნდა გვიანბრინჯაოს ხანის ნივთები: ბრინჯაოს საკინძი, რგოლი, სამაჯური და საკიდი; სურამის მახლობლადაა მიკვლეული გვიანანტიკური ხანის ჭვირული ბალთა (არქ. მას. კატ. 1955: 32). შემთხვევით აღმოჩენათა რიცხვს მიეკუთვნება ვერცხლის აქემენიდური მონეტა (პახომოვი 1926: 14).

სურამის ციხე მდებარეობს დაბის სამხრეთ ნაწილში, მდ. სურამულას მარჯვენა ნაპირზე, კლდოვან გორაკზე. კომპლექსში შედის გალავანი, ციხე, წმინდა გიორგის ეკლესია, სასახლე. ციხე აგებულია XII-XIII სს-ში. კაპიტალურად შეკეთდა XVI ს-ის პირველ ნახევარში. ამ პერიოდის გალავანი შემორჩენილია ციხის ჩრდილო-დასავლეთ კუთხეში. დანარჩენი ნაწილები აღდგენილია XVII-XVIII სს-ში (სძა 1990: 446).