ქვიშხეთი

(ქც 4: 237,21). იხსენიება შემდეგ წერილობით წყაროებში: ვახუშტი ბაგრატიონის „აღწერა სამეფოსა საქართველოსა“ (ქც 4: 237,21; 378,5-7; 380,3), ჟამთააღმწერელი (ქც 2: 246,16; 292,21), იოანე ბაგრატიონის „ქართლ-კახეთის აღწერა“ (ბაგრატიონი 1986: 45), პაპუნა ორბელიანის „ამბავნი ქართლისანი“ (ორბელიანი 1981: 93-95, 147, 213, 245), „ცხოვრება საქართველოისა“ (ცხოვრება ... 1980: 157), XVII-XVIII სს-ის ისტორიული საბუთები (დოკ. საქ. სოც. ისტ. 1953: 129; ისტ. დოკ. ... 1958: 46, 87; საქ. ისტ. ქრონიკები ... 1980: 61, 63, 79, 91), გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი (გურჯისტანის ვილაიეთის ... 1958: 469, 494, 495), ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი (ჩილდირის ეიალეთის ... 1979: 110).

ვახუშტი ბაგრატიონი ქვიშხეთის შესახებ გადმოგვცემს: „შოლის პირის დასავლით, შოლისავ კიდეზედ, არს ქვიშხეთი“ (ქც 4: 378,5-7).

მდებარეობს ხაშურის მუნიც-ში, მტკვარსა და სურამისწყალს შორის, თანამედროვე სოფ. ქვიშხეთის ტერიტორიაზე.

წყაროებში პირველად იხსენიება XIII ს-ში. 1289 წ. აღმოსავლეთ საქართველოს დიდებულები ქვიშხეთში შეხვდნენ ქუთაისიდან მომავალ დავით ნარინსა (1247-1293) და მის შვილს ვახტანგს (ქც 2: 292,21). ქვიშხეთზე გადიოდა დასავლეთიდან აღმოსავლეთ საქართველოში და სამხრეთ საქართველოდან შიდა ქართლში მიმავალი გზები (მაკალათია 1957: 6; ბერძენიშვილი 1966: 37). 1711 წლიდან ქვიშხეთს ფლობდა ვახუშტი აბაშიძე (ისტ. დოკ. ... 1958: 46). 1744 წ. ერეკლე ბატონიშვილმა აქ დაიწერა ჯვარი ზაალ აბაშიძის ქალ ანაზე (საქ. ისტ. ქრონიკები ... 1980: 79; ორბელიანი 1981: 94). XVIII ს-ის შუა ხანებში ქვიშხეთი რამდენჯერმე დაარბიეს ლეკებმა (საქ. ისტ. ქრონიკები ... 1980: 61, 63, 91; ორბელიანი 1981: 147).

ქვიშხეთი არქეოლოგიურად შეუსწავლელია.

ნამოსახლარი გალანძირი მდებარეობს ჭალისუბანში, 10 მ სიმაღლის ბორცვზე. ნამოსახლარზე აიკრიფა შავად და ნაცრისფრად გამომწვარი უხეშკეციანი თიხის ჭურჭლის ფრაგმენტები და ბრინჯაოს 2 ჭვირული ბალთა. თარიღდება გვიანი ბრინჯაოს ხანით. მასალა დაცულია ქვიშხეთის საშუალო სკოლაში. ნამოსახლართან ახლოს აღმოჩნდა გვიანი შუა საუკუნეების ციხე-დარბაზის ნანგრევები (სძა 1990: 451).

ქვიშხეთში შემორჩენილია რამდენიმე დარბაზული ეკლესია, ციხე და 2 კოშკი (სძა 1990: 451, 452).