გა-გონება-ჲ

1. Gk. νόησις
   გონებითი შემეცნება, წვდომა, ინტუიცია
    

   აწ აქა პლატონის მიერ თქუმად არათუ თჳთ საკუთრებითისა გაგონებისა, [არამედ მიმოგონებისა] (ნემეს. პეტრ., 89, 20-21); არა არს სხჳსა თჳთებაჲ გაგონებაჲ გაგონებულისაჲ, ვითარ გაიგონებს (პრ., კავშ., პეტრ., 168; 101.2); ყოველი გონებაჲ თჳსსა გაგონებასა შორის წარმოაყენებს შემდგომთა (τὰ μετ’ αὐτόν) (პრ., კავშ., პეტრ., 173; 104.8-12); არცა თნებითი ძალი მოქმედებს მათდამი (ღმრთებრივთადმი) და არცა ზედმიწევნაჲ და მიდმოგონებაჲ და არცა გაგონებაჲ (პრ., კავშ., პეტრ., 123; 76.8); თუ [გონება] თჳთ თავსა თჳსსა გაიგონებს, ერთ და იგივე [არს] გონებაჲ და გასაგონოჲ, და გაგონებაჲ და გონებაჲ იგივე და გასაგონოჲ (პრ., კავშ., პეტრ., 169; 101.14-16);

2. Gk. τὸ νοεῖν
   სულისმიერი შემეცნება, აზროვნება, განსჯა
    

   სულსაცა გონებისა მიერ აქუს ნიადაგ გაგონებაჲ (ἀεὶ νοεῖν), ვითარ სხეულსა სულისა მიერ – თჳსი მიდრეკაჲ (პრ., კავშ., პეტრ., 20; 18.4); – νόησις ἡ – თჳს [არს] სულისა სიტყჳერისა მხოლოდ მის და ოდენ მარტოდ ცხორებაჲ, გაგონებაჲ და სიტყჳერი წადიერებაჲ (დამასკ., ორთა ნებ., არს., S1463, 131v); გაგონებათა კეთილთა და სამართალთა და უმჯობესთა კეთილისმხედველთა ცნობითა უდებ-ჰყოფენ... (ეკლსტ., გელ., 58. II); ხოლო საცნაურ არს, ვითარმედ [კაცის სული] და უსულოთაცა ეზიარების და უტყუთა ცხოველთაჲსა-თანა აქუს ცხოველობისა და სიტყჳერთაჲსა-თანა მიუღიეს გაგონებისა [ძალი] (ნემეს. პეტრ., 6, 10); რამეთუ სული გრძნობადთა ვინაჲმე გრძნობისსაცავთა მიერ მიითუალავს და იქმნების თნება, ხოლო გონიერთა – გონებისა მიერ და იქმნების გაგონება (ნემეს. პეტრ., 89, 15-17); – διάνοια ἡ – სულისაცა ჩუენისა მრჩობლნი არიან მოქმედებანი: რომელნიმე მეცნიერებითნი, ვითარ თნებაჲ, გრძნობაჲ, ოცნებაჲ, გაგონებაჲ (ამონ., ტარიჭ., 12,17); უმჯობეს არს უკუჱ ესრე, გინათუ ესრესახედ გაგონებად წინამდებარისა (ნემეს. პეტრ., 12, 10-12); ვინაჲცა გაგონებაჲ ითქუმის მოგონებისაგან და განშჯისა, რამეთუ განბჭობილი და განჩინებული ჭეშმარიტად გონებად სახელ-იდების (დამასკ., გარდ., 127, ეფრ. // რომლისათჳსცა განგონება სახელ-ედების განმგონებელობისათჳს და განმრჩეველობისა, არს.); – აზრი, გააზრება, გაგება – διάνοια ἡ – ესევე გაგონებაჲ დაუც აკჳლასცა და თეოდოტიონს (თტე., ამოს. 1.3, გელ., S 417, 101r); ზედამიწევნით ვისწავოთ გაგონებაჲ საღმრთოთა ამათ სიტყუათა (თტე., წინასწ., ამოს., მიზეზი, გელ., A 1108, 284r); კუალად უკუჱ ნაწევაროანი მიმორქუმაჲ, შეეხო რაჲ გაგონებასა და გულისსიტყუასა, ქადაგადცა შეიქმნა იგი გონებითთა მიმოდრეკათაჲსა (ნემეს. პეტრ., 10, 6-8); – ἔ‡‡ννοια ἡ – აზროვნება, – პირველი აღძრვაჲ გონებისაჲ მოგონებად ითქუმის, ხოლო იგონებდე თუ ვისთჳსმე რასმე, ამას გაგონება სახელ-ედების (დამასკ. გარდ., 127, ეფრ.); მრჩობლი გაგონებაჲ აქუს სახელსა შიშისასა (დამასკ., გარდ., 214, არს.); გაგონებისასა არცა-რაჲ დამეტებული, არცა დაკლებული აქუს წარწერასა ნათესავისასა (ამონ., ტარიჭ., 54,32); – κατανοήσις ἡ – საკუთრებითნი უკუჱ და უფლებრივნი გემონი არიან, რომელნი გაგონებასა ზედა საღმრთოსა და სწავლულებითთა ზედმიწევნილებათა და სათნოებათა რაჲზომვე ზედმიქმნულ და თანშეთხზულ არიან (ნემეს. პეტრ., 101. 23-26); – διαλογισμός ὁ – გულისჴმისყოფაჲ და სიტყჳერი წადიერებაჲ, გაგონებაჲ ...მოქმედებანი არიან (დამასკ., ორთა ნებ., S1463, 132r არს.); – συνιδεῖν – გაგონებისა არ მნებებელთა (თტე., წინასწ., იონა, 1.2, გელ., A 1108, 289r)

   Antonym: განსჯა
   Source: ძველქართულ-ძველბერძნული ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ტერმინოლოგიის დოკუმენტირებული ლექსიკონი = Old georgian-greek documented dictionary of philosophical-theological terminology: (მასალები) / [ქართველოლ., ჰუმანიტ. და სოც. მეცნ. ფონდი რუსთაველის ფონდი; პროექტის ავტ. და სამეცნ. ხელმძღვ. დამანა მელიქიშვილი; პ/მგ რედ. ანა ხარანაული, ბერძნ. ტექსტის რედ.: ლევან გიგინეიშვილი, ვიქტორია ჯუღელი]. - I-ლი გამოც.. - თბ.: ბაკურ სულაკაურის გამ-ბა, 2010. - 29სმ.