წისქვილი

მარცვლეული კულტურების დასაფქვავი სამეურნეო ნაგებობა. არსებობს წყლის წისქვილის ორი სახეობა - ჰორიზონტალურბორბლიანი, ანუ აზიური წისქვილი და ვერტიკალურბორბლიანი, რომელიც საქართველოსთვის იშვიათობას წარმოადგენს და გავრცელებული იყო თბილისში, მდ. მტკვარზე. საქართველოს დანარჩენ კუთხეებში ძირითადად გავრცელებული იყო ჰორიზონტალურბორბლიანი წისქვილი, რომლის ზოგადი სახელი ვრცელდებოდა მთელი შენობისა, სადაც გამართული იყო მფქველი ქვებისგან შემდგარი მანქანური ტიპის მოწყობილობა და მოძრაობაში მოდის წყლის მეშვეობით. წისქვილის გამართვისათვის აუცილებელ იყო წყალი, რომელიც გამოჰყავდათ საგანგებოდ გაკეთებული სათავის მეშვეობით. სათავიდან წყალი ჩაედინება 2-3-მეტრიან ხის ღარში, რომელიც მიმართულია ბორბლისკენ. ბორბალს გააჩნია ფრთები და ღერძი, რომელიც მოძრაობაში წყლის ჭავლის მეშვეობით მოდიოდა. წისქვილის იატაკიდან ღერძი ამოდის მფქველი ქვების გულში. ძირა, დედალი ქვა უძრავია, ზედა მამალ ქვას კი აბრუნებს მოძრავი ღერძი, რომელიც რკინის არქეთი გაჭედილია მამალი ქვის ფოსოში. დასაფქვავი მარცვლეულის სათავსს წარმოადგენს დაყირავებული პირამიდისებური ხის ყუთი - ხვიმირა, რომლის წვერიდანაც გამოდის მარცვლეული და იყრება დოლაბის ყელში. მარცვლეულის გადმოყრას ხვიმირადან (კრიჭა) არეგულირებს რკინის ნაჭერი - სარეკელა, რომელიც ქვაზეა დადებული და მისი მოძრაობა გადაეცემა ხვიმირის ყელს. მეცნიერებაში გამოთქმული შეხედულების თანახმად, წისქვილი დასავლეთის სამყაროში მცირე აზიიდან იქნა შეტანილი, ამ არეალში ექცევა ამიერკავკასია და განსაკუთრებით საქართველო, სადაც ყველა პირობა არსებობდა სრულყოფილი წისქვილის შესაქმნელად (დაქანებული მდინარე, ხორბლეული კულტურა, რკინამჭედლობის ტრადიციები), ამიტომ საქართველო მიჩნეულია წისქვილის მოხმარების უძველეს კერად.
ლიტ.: ს. ბედუკაძე, წყლით მზრუნავი წისქვილები არაგვის ხეობაში, 1964. ე. ნადირაძე, ხალხური ქვითხუროობა იმერეთში, 2001.
ე. ნ.