მთა - ტყე - მდელოს ნიადაგები

მთა - ტყე - მდელოს ნიადაგებისათვის დამახასიათებელია არადიფერენცირებული პროფილი, მცირე და საშუალო სიმძლავრე, ძლიერი გამოტუტვა. მთა - ტყე - მდელოს ნიადაგები ხასიათდებიან: მთელი პროფილის მჟავე რეაქციით, ცალკეული ჟანგეულების მეტ-ნაკლები თანაბარი განაწილებით, მაძღრობის დაბალი ხარისხით, მაღალი კაოლინიტ-გალუაზიტის მინერალების სიჭარბით, რკინის მოძრავი ფორმების მომატებული რაოდენობით. მთა - ტყე - მდელოს ნიადაგები ძირიადი ელემენტარული ნიდაგწარმომქმნელი პროცესებია: ჰუმუსსიალიტიზაცია და ჰუმუსწარმოქმნა. მთა - ტყე - მდელოს ნიადაგების გავრცელების საერთო ფართობი საქართველოში შეადგებს 7,2% (492 000 ჰა). ეს ნიადაგები ფართოდაა გავრცელებული კავკასიონისა და ამიერკავკასიონის სამხრეთი მთიანეთის სუბალპურ ზონაში, ზღვის დონიდან 1800 (2000) მ დან -2000 (2200) მ-მდე. მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგების შესახებ ყველაზე სრული გამოკვლევები ჩაატარა თ. ურუშაძემ (1972, 1977, 1989), კვლევის თანამედროვე მეთოდების გამოყენებით მან შეისწავლა ამ ნიადაგების გენეზისური თავისებურებანი, დაადგინა გეოგრაფიული გავრცელების კანონზომიერებანი, დაამუშავა მათი კლასიფიკაცია. სუბალპური ტყეების არეალში გაბატონებულია მაღალმთიანთის ეროზიულ-დენუდაციური რელიეფი მყინვარული გენეზისის ფორმების სიჭარბით. ზოგჯერ გავრცელებულია მეოთხეული ეფუზიური ვულკანიზმით შექმნილი რელიეფის ფორმები. ეროზოული ხეობები ხასიათდებიან საკმაოდ ციცაბო ფერდობებით. დასავლეთ საქართველოში ნიადაგწარმომქმნელი ქანები წარმოდგენილია კრისტალური ან კვარციან-ქარსიანი ფიქლებით, კვარციანი დიორიტებით და კირქვებით. აღმოსავლეთ საქართველოში ძირითადად გვხვდება თიხა-ფიქლები, ქვიშაქვები, კირქვები, მონერული ნაფენები. სამხრეთ საქართველოში ნიდაგწარმომქმნელ ქანებს მიეკუთვნებიან ანდეზიტები, პორფირიტები, სიენიტები. კლიმატი ცივია, ხანმოკლე გრილი ზაფხულითა და მკაცრი ხანგრძლივი ზამთრით. საშუალო წლიური ტემპერატურა უდრის 3,2 – 4,1⁰ C. სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა სამი-ოთხი თვეა. ნალექების წლიური რაოდენობა მერყეობს 605 – 1575 მმ შორის. ჰაერის საშუალო წლიური ფარდობითი ტენიანობა 70 – 79% აღწევს. სუბალპური ტყეები ხასიათდება ტანბრეცილებით, მეჩხერებითა და ბუჩქნარებით. მათი სახეობრივი შედგენილობა აერთიანებს შმდეგ მცენარეულ ფორმაციებს: წიფლნარებს, ნეკერჩხლნარებს, მუხნარებს, ფიჭვნარებს, ზოგჯერ ნაძვნარებსადა სოჭნარებს, დეკიანებს იელიანებს, ღვიანებს. მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგების პროფილის შემდეგი შენება: Aჿ - A – AB – B – BC – CD.

Aჿ - მკვდარი საფარი სისქით 1 – 3 სმ, სუსტად გახრწნილი ფოთლები

A - მოშავო - ყომრალი ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი სიმძლავრით 10-20 სმ, თიხნარი, წვრილმარცვლოვანი, ხშირად ხრეშის ჩანართებით, ბევრია ფესვები, გადასვლა თანდათანობითი.

AB - მუქი ყომრალი გარდამავალი ჰორიზონტის სიმძლავრით 15 – 25 სმ, ფესვები ნაკლებად, თიხნარი, კოშტოვან-კაკლოვანი, გვხვდება ხრეში, გადასვლა თანდათანობითი.

B - ყომრალ-ჟანგიანი ილუვიური ჰორიზონტი სიმძლავრით 20 – 30 სმ, ფესვები ერთეულად, თიხნარი, კოშტოვანი, მომკვრივო, გვხვდება ქანის ნამტვრევები, გადასვლა თანდათანობითი.

BC - გარდამავალი ჰორიზონტი, რომელშიც ჭარბობს ნიადაგწარმომქმნელი ქანების თვისებები.

CD - ღია ყომრალი ქანების გამოტუტული ელუვიონი, ელუვიონ-დელუვიონი და დელუვიონი სიმძლავრით 20 – 40 სმ, თიხნარი, უსტრუქტურო, ქანის ნამტვრევები დიდი რაოდენობით. მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები მთა-მდელოს ნიადაგებისაგან (რომლებიც ფორმირდებიან სუბალპური სარტყელის ზედა ნაწილში) განსხვავდებიან ღია შეფერილობით, უარესი და ნაკლებად მტკიცე გასტრუქტურებით, ნაკლები ხირხატონობით, მეტი სისქით, ნაკლები ჰუმუსირებით, მეტი არამაძღრობით, რკინის მოძრავი ფორმების ნაკლები შემცველობით. მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები ყომრალი ნიადაგებისგან (რომლებიც ფორმირდებიან უფრო თბილ პირობებში) განსხვავდებიან უფრო მუქი შეფერილობით, ნაკლებად მტკიცე სტრუქტურით, მეტი სიფხვიერით, ხირხატიანობით, ნაკლები სიმძლავრით, ჰუმუსის მეტი შემცველობით და უფრო ღრმა ჰუმუსირებით, მეტი არამაძღრობით, უფრო მჟავე რეაქციით, ნაკლები გათიხებით და რკინის მოძრავი ფორმების მეტი შემცველობით. მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები აერთიანებს ნიადაგების სამ ტიპს: მთა-ტყე-მდელოს ტიპური, მთა-ტყე-მდელოს ტორფიანი და მთა-ტყე-მდელოს მუქი.

ტ ი პ უ რ ი მ თ ა-ტ ყ ე-მ დ ე ლ ო ს ნიადაგები ფორმირდებიან არყნარ და წიფლნარ ტანბრეცილებსა და ნეკერჩხლნარი მეჩხერების ქვეშ.

ტ ო რ ფ ი ა ნ ი მ თ ა-ტ ყ ე-მ დ ე ლ ო ნიადაგები ფორმირდებიან ბუჩქნარების ქვეშ და ხასიათდებიან კარგად გამოხატული გატორფებული ჰორიზონტის არსებობით, გადიდებული ხირხიტიანობით, თიხნარი მექანიკური შედგენილობით, პროფილის ზე და ნაწილში არასილიკსატური რკინის დაგროვებით, ჰუმუსის ფულვატური ტიპით, მჟავე რეაქციით, მაღალი ჰუმუსიანობით და ღრმა ჰუმუსირებით, ფუძეების არამაძღრობით.

მ უ ქ ი მ თ ა-ტ ყ ე-მ დ ე ლ ო ს ნიადაგები ფორმირდებიან აღმოსავლეთ საქართველოში ფიჭვნარი და მუხნარი მეჩხერების ქვეშ, მშრალ სამხრეთ ფერდობებზე. ეს ნიადაგები მუქია, კარგად გასტრუქტურებული, ხასიათდებიან მძლავრი ჰუმუსოვანი ჰორიზონტით. მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგებში გამოყოფენ შემდეგ ქვეტიპებს: ჩვეულებრივი, მაძღარი, გაეწერებული.

ჩ ვ ე უ ლ ე ბ რ ი ვ ი - ნიადაგები ცალკეული ტიპების ძირითადი თვისებებით და ნიშნებით.

მ ა ძ ღ ა რ ი - განვითარებული ფუძე ქანების გამოფიტვის პროდუქტებზე. არასრულგანვითარებული - პროფილის საერთო სიმძლავრე მცირეა და ამოვარდნილია ერთ-ერთი გენეზისური ჰორიზონტი.

გ ა ე წ ე რ ე ბ უ ლ ი - ხასიათდებიან გაეწერებული A₂ ჰორიზონტის არსებობით. მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგების ქვეტიპებში, ჰუმუსოვანი ჰორიზონტის ხასიათის მიხედვით, გამოყოფენ გვარებს: ფაშარ-კორდიანი, ნეშომპალა-ტორფიანი, ტორფიანი. მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები იყოფა სახეობებად ჰუმუსოვანი პროფილის სისქის მიხედვით: მცირე სიმძლავრის - A+B>80 სმ. ტორფიანი მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგების სახეობებს გამოყოფენ გატორფებული ჰორიზონტის სიმძლავრის მიხედვით. მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო მონაცემთა ბაზის უმბრისოლების ჯგუფს. ნიადაგების პროფილში დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორი ფერიკი.