დასწავლის კანონები

დ- ას (დამახსოვრებას) რ-რც ად-ის აქტივობის ერთ-ერთ სახეს სრულებით მოწესრიგებული და კანონზომიერი მიმდინარეობა ახასიათებს. მისი ფუნქციობა გარკვეულ კანონებს ემორჩილება, ასეთებია: გამეორების ადგილის კანონი, გეშტალტიზაციის კანონი, დასამახსოვრებელი ერთეულის ადგილის კანონი, იოსტის კანონი, მთლიანი სწავლის კანონი, ფუკოს კანონი, ჰიპერფიქსაციის კანონი.

1. გამეორების ადგილის კანონი დ-ში: მასალის გარკვეული მოცულობის დასასწავლად რამდენიმე გამეორებაა საჭირო, ვთქვათ 20 გამეორება. ამ ოცის რიგში ყოველ გამეორებას განსხვავებული წილი შეაქვს მასალის დასწავლაში. ექსპერ-ულად დადასტურებულია, რომ, რაც უფრო ახლოა რიგში გამეორება დასწავლის დასაწყისთან, მით უფრო დიდი წვლილი შეაქვს მას დამახსოვრების საერთო შედეგში, ანუ მით უფრო დიდია მისი მნემური ღირებულება. პირველი გამეორება ყველაზე უფრო დიდი მნიშვ-საა, ხოლო უკანასკნელი (ჩვენს მაგალითში მეოცე გამეორება) ყველაზე ნაკლები. თუმცა კი დასწავლის სიმტკიცისთვის უკანასკნელი გამეორებაც აუცილებელია.

2. გეშტალტიზაციის კანონი დ-ში უფრო ადვილად დასწავლის მიზნით, სწავლის პროცესში მნიშვ. აქვს მასალის დასტრუქტურებას, ელემენტების გაერთიანებას, მასალის გარდაქმნას შინაგანად დანაწევრებულ კომპლექსურ ერთეულებად; ამისათვის სუბ. წინასწარ აჯგუფებს მასალას რაიმე ნიშნის მიხედვით, აწესრიგებს, აორგანიზებს მას აზრიან ერთეულად, იყენებს უმთავრესად რიტმიზაციის ხერხს, გამოკვეთს გარკვეული თანამიმდევრობით მთლიან ერთეულებს. მაგ., ლექსი უფრო ადვილად დაისწავლება, ვიდრე პროზაული შინაარსის მასალა, რადგან მისი გეშტალტი რიტმის პრინციპითაა დასტრუქტურებული რიტმიზაცია თვით უაზრო მასალის გაგეშტალტებაზედაც ახდენს გავლენას.

3. დასამახსოვრებელი ერთეულის რიგში ადგილის კანონი — ჰ . ებინგჰაუსის ცდებით (უაზრო მარცვლებზე) დადასტურდა, რომ დამახსოვრებას ხელს უწყობს ის ადგილი, რ-იც დასასწავლ წევრთა რიგში უკავია ამა თუ იმ ერთეულს: ყველაზე უფრო სწრაფად და ადვილად ცპ. იმახსოვრებს რიგის პირველ და უკანასკნელ წევრებს, ვიდრე შუა ადგილზე მოთავსებულს.

აღნიშნული კანონზმიერება ებინგჰაუსის შემდეგ ჩატარებული ცდებითაც დადასტურდა, ოღონდ შემდეგი განსხვავებით: როცა დასამახსოვრებელი მასალა ჰომოგენურია და შინაარსობრივადაც ერთიანი (უაზრო მარცვლები, ციფრები, ფიგურები), მაშინ, როგორც წესი, რიგში პირველი და ბოლო ადგილის უპირატესობა დამახსოვრებისათვის ყოველთვის ძალაში რჩება; ხოლო როცა მასალა აზრიანია და შინაარსობრივადაც განსხვავებული (სიტყვები, სურათები, წინადადებები), მაშინ საკუთრივ ემოციურ-აფექტური შინაარსის მქონე წევრების სიტყვის, სურათის თუ წინადადების დამახსოვრების ეფექტი რიგის შუა ადგილზეც დიდია.

4. ა. იოსტის კანონი ეხება საკითხს, აქვს თუ არა რაიმე მნემური ღირებულება მასალის დახსომებისათვის საჭირო გამეორებებს შორის ჩართული ინტერვალების ხანგრძლივობას. ამ საკითხზე ა. იოსტის კანონის პასუხი შემდეგი ორი დებულების სახით შეიძლება გამოითქვას:

ა) „ვიზუალური მასალის“ (მარცვლების რიგის, ციფრების, ცალ-ცალკე სიტყვების თუ ლექსის) ზეპირად დასამახსოვრებლად იმ შემთხვევაში უფრო ნაკლები გამეორებაა საჭირო, როცა გამეორებათა შორის ჩართული ინტერვალი უფრო ხანგრძლივია, ვიდრე იმ შემთხვევაში, როცა ეს უკანასკნელი ხანმოკლეა" (დ. უზნაძე). სხვანაირად რომ ვთქვათ, მასალის დიდი ინტერვალებით გამეორება აადვილებს დ-ას.

ბ) როცა მასალის დამახსოვრებისათვის საჭირო გამეორებები (გამეორებით წაკითხვები ზედიზედ თანმიყოლებით ანუ უინტერვალოდ წარმოებს, ყოველ ასეთ შემთხვევაში გაცილებით უფრო ბევრი გამეორებაა საჭირო, ვიდრე მაშინაც კი, როცა ამ გამეორებებს შორის ძალიან მცირე დროითი ინტერვალია ჩართული. ერთი სიტყვით, „უინტერვალო გამეორება“ განსხვავებით „ინტერვალებით გამეორებისაგან“ ზრდის მასალის დახსომებისათვის საჭირო გამეორებათა რიცხვს და, მაშასადამე, აძნელებს დ-ას.

უკანასკნელი დებულება უდავოდ სწორია და რისამე მხრივ შესწორებას არ საჭიროებს; მაგრამ იგივე არ ითქმის პირველი დებულების შესახებ. აქ შემდეგი შენიშვნა უნდა გაკეთდეს.

დასამახსოვრებელი მასალის „ინტერვალებით გამეორება“ სჯობნის მის „ზედიზედ თანმიყოლებით გამეორებებს“, მაგრამ ეს მაინც იმას არ ნიშნავს, რომ, თითქოს, რაც უფრო გავზრდით (გავახანგრძლივებთ) გამეორებათა შორის ჩართულ ინტერვალს, სულ უფრო და უფრო უკეთეს შედეგს მივიღებთ. არა, ინტერვალის ზრდამ მხოლოდ განსაზღვრულ ფარგლებში შეიძლება გააადვილოს მასალის დამახსოვრება, თორემ ძალზე ხანგრძლივი დროითი ინტერვალი, პირიქით, დავიწყების ფაქტორი შეიძლება იყოს და არა დახსომებისა. უნდა არსებობდეს დასწავლილი მასალის გამეორებათა შორის ჩართული ინტერვალის „ოპტიმალური ხანგრძლივობა“ ანუ ისეთი „ოპტიმალური ინტერვალი“, რიც თავისი მნემური მნიშვ-ით უფრო ხანმოკლე ინტერვალებს ჯობნის და უფრო ხანგრძლივებსაც.

მასალის დამახსოვრებისათვის გამეორებათა „ოპტიმალური ინტერვალის“ მნიშვ-ის საკითხი ა. იოსტს არ შეუსწავლია და საერთოდ მის ცდებში იგი არც ჩანს „ოპტიმალური ინტერვალის“ ფაქტი პირველად ფრანგმა ფს- გმა ჰ. პიერონმა გამოიკვლია.

ცდებს, რ-ებიც მან ამ მიმართულებით ჩაატარა, უნდა გაერკვია, თუ რამდენი გამეორება იქნებოდა საჭირო 20 ციფრის დახსომებისათვის ხანგრძლივობით განსხვავებულ ინტერვალთა პირობებში.

პიერონის ცდების თანახმად შეიძლება ითქვას, რომ გამეორებათაშორის ჩართული მზარდი ინტერვალებიდან ოპტიმალურად ნაყოფიერი მხოლოდ ის ინტერვალია, რ-იც 10 წუთსა და 20 წუთს შუა მდებარეობს და რ-იც თავისი ნაყოფიერებით უფრო ხანმოკლე ინტერვალებსაც სჯობნის (1,5 წუთ. 10 წუთ-მდე) და უფრო ხანგრძლივებსაც (20 წუთ. 24 საათ-დე).

დ. უზნაძე კანონის შემდეგ ფორმულას იძლევა: „ყოველი მასალის დასამახსოვრებლად საჭირო გამეორებათა მინიმალური რაოდენობა დამოუკიდებელია ამ გამეორებათა შორის ჩართული ინტერვალების ოპტიმალურ ხანგრძლივობაზე“.

5. მთლიანი დასწავლის კანონი–გამოცდილებით ვიცით, რომ რაიმე მასალის,მაგ., ლექსის ზეპირად დასწავლა ყველა ად-ნის მიერ ერთნაირი წესით არ ხდება.

ა) არიან ად-ები, რ-ნიც ლექსის „ნაწილ- ნაწილად დასწავლის ხერხს მიმართავენ: ყოფენ ლექსს ნაწილ- ნაწილად (სტროფებად). „და თითოეულ ნაწილს ცალკე სწავლობენ; ხოლო როცა ყველა ნაწილს ისწავლიან, შემდეგ იწყებენ ამ ნაწილების მნემურ გაერთიანებას ახლა ლექსს კითხულობენ მთლიანად და მრავალჯერ გამეორებით მანამდე, სანამ ცალ-ცალკე დასწავლილ ნაწილებსა და მის თანამიმდევრობას უშეცდომოდ არ აღადგენენ.

ბ) ისეთ ად-ნებსაც ვხვდებით, რ-ნიც ზეპირად დასასწავლ ლექსს თავიდანვე „მთლიანად კითხულობენ“ მანამდე, სანამ ლექსი უშეცდომოდ არ იქნება აღდგენილი („მასალის გლობალური ანუ მთლიანი დ-ის წესი).

თუ რომელია დასწავლის ამ ორი ხერხიდან უფრო რაციონალური ეს საკითხი ექსპერ-ლად უნდა გადაწყდეს. „ამჟამად დაგროვილი მასალის მიხედვით „მთლიანი ანუ გლობალური მეთოდით“ სწავლა (დასასწავლი ტექ-სტის საშუალო მოცულობის პირობებში) მაინც უფრო რაციონალურად არის ცნობილი, ვიდრე „ნაწილ-ნაწილ დასწავლის ხერხი“. ზოგი მასალის ზეპირად დ-ისათვის ყველაზე უფრო ნაყოფიერად თვლის ასეთ წესს, რ-იც აღწერილი ორი წესის ერთგვარ გაერთიანებას წარმოადგენს და რ-საც იგი „პროგრესულს“ უწოდებს; სახელდობრ: ცპ ნაწილ-ნაწილად დაისწავლის მასალას, მაგრამ ასეთი წესით: ჯერ ლექსის პირველ ნაწილს დაისწავლის, მერე – მეორეს და შემდეგ ორივეს ერთად; შემდეგ დაისწავლის მესამე ნაწილს და სამივეს ერთად; შემდეგ დაისწავლის მეოთხე ნაწილს და ოთხივეს ერთად და ასე ბოლომდე, სანამ მთელი ლექსი არ ეცოდინება ზეპირად. ე. მოიმანი ორივე მეთოდის გაერთიანების იდეას იზიარებს. მისი აზრით პირველად საჭიროა მასალის მთლიანი გაცნობა, ე. ი. მასალის მთლიანი წაკითხვა გამეორებით, მერე უნდა გამოიყოს ძნელი ადგილები და უნდა მოხდეს მათი ცალ- ცალკე დასწავლა, ხოლო შემდეგ მთელი მასალის მთლიანი კითხვა უნდა გაგრძელდეს სრულ დასწავლამდე.

6. ე. ფუკოს კანონი გამოსახავს მასალის მოცულობის მიმართებას მის დასასწავლად საჭირო დროსთან, ანუ გამეორების საჭირო რაოდენობასთან. მაგ., ვთქვათ რაიმე მასალის დასასწავლად 6 წუთია საჭირო, მაგრამ ორჯერ გადიდებული ამ მასალის დასამახსოვრებლად შესაფერისად ორჯერ გადიდებული დრო საკმარისი აღარაა ფუკოს კანონი სწორედ ამ საკითხზე იძლევა პასუხს, თუ რა კანონზომიერებით უნდა გაიზარდოს მასალის მოცულობის შემთხვევაში მის დასასწავლად საჭირო დრო ფუკომ მასალის მოცულობასა და მის დასასწავლად საჭირო დროის ურთიერთდამოკიდებულების ფორმულა წამოაყენა, რომლის თანახმად, რაიმე მასალის დასამახსოვრებლად საჭირო დრო ამ მასალის რაოდენობის კვადრატის პროპორციულად იზრდება. შემდეგი შემოწმებით დამტკიცდა (ჰ. პიერონი), რომ ფუკოს ამ კანონს დაახლოებითი მნიშვ. აქვს და საქმის სრულ ვითარებას ვერ გამოხატავსა დადასტურებულია, რომ არსებობს დასამახსოვრებელი მასალის მოცულობის გარკვეული ოპტიმუმი (დ. უზნაძე), რ-იც უფრო ნაკლებ დროს მოითხოვს დასამახსოვრებლად, ვიდრე მისგან განსხვავებული სხვა მოცულობა.

7. ჰიპერფიქსაციის კანონი– პასუხს იძლევა საკითხებზე: მას შემდეგ, რაც მასალა კარგადაა დასწავლილი აქვს თუ არა რაიმე მნემური მნიშვ. ამ მასლის „დამატებით (ჭარბ) გამეორებებსაც“. სპეციალური ცდებით დადასტურებულია, რომ ჰიპერფიქსაციას დიდი მნიშვ. აქვს მასალის დახსომების განმტკიცებისათვის: რაც იმას ნიშნავს, რომ დასწავლილი მასალა უფრო ხანგრძლივად გვამახსოვრდება ჰიპერფიქსაციის ხერხის გამოყენებით, ვიფრე იმ შემთხვევაში, როვა ამ ხერხს არ მივმართავთ.