ჰუგო ჰუპერტი

ავსტრიელი მწერალი, ქართველოლოგი ჰუგო ჰუპერტი დაიბადა 1902 წლის 5 ივნისს პოლონეთში, სილეზიის ქალაქ ბიელიცში (ამჟამად, ბელსკო-ბიალა), რომელიც მაშინ ავსრტია-უნგრეთის ნაწილი იყო, სახელმწიფო მოხელის ოჯახში. მოზარდობისას დაინტერესდა მარქსისტული იდეოლოგიით. 1920 წლიდან იგი იყო ახალგაზრდული ლეიბორისტული მოძრაობის აღმოსავლეთ სილეზიის განყოფილების წევრი, ხოლო 1921 წელს, ვენის უნივერსიტეტში მმართველობის სწავლისას, გახდა ავსტრიის კომუნისტური პარტიის წევრი. ჰანს კელსენის ხელმძღვანელობით სწავლის დამთავრების შემდეგ, 1925 წელს, გადავიდა პარიზში და დაიწყო სოციოლოგიის სწავლა სორბონაში. იქ ის შეხვდა ანრი ბარბუსს, ჟორჟ დუჰამელს და ჟან კოკტოს.

1926 წელს ჰუპერი დაბრუნდა ვენაში. 1927 წლის ივლისის აჯანყების შემდეგ, იგი მცირე ხნით დააპატიმრეს, შემდეგ კი მიწვევით გაემგზავრა მოსკოვში, სადაც 1928 წლის მარტიდან 1932 წლის სექტემბრამდე მუშაობდა მარქსისა და ენგელსის ინსტიტუტში, მონაწილეობდა „მარქსისა და ენგელსის კრებულ“-ს  გამოცემაში (Marx-Engels-Gesamtausgabe). 1933-1935 წლებში სწავლობდა ლიტერატურას მოსკოვის წითელ პროფესორთა ინსტიტუტში, სადაც გაიცნო მაქსიმ გორკი. იმ დროს ჰუპერტმა ბევრი იმოგზაურა მთელს საბჭოთა კავშირში: 1928 წელს მოინახულა ცენტრალური აზია, 1928 და 1929 წლებში - რუსეთის ჩრდილოეთი, კერძოდ კარელია, 1933 წელს - ურალი და დასავლეთ ციმბირი, ხოლო 1934 წელს - უკრაინა და ყირიმი. 1928 წელს მოსკოვში დაუმეგობრდა ვლადიმერ მაიაკოვსკის და შემდგომში თარგმნა მისი ძირითადი ნაწარმოებები გერმანულად. ამან შთააგონა ჰუპერტს გამოექვეყნებინა თავისი პირველი ლექსები 1940 წელს.

1934 წლიდან მუშაობდა მოსკოვის Deutsche Central Zeitung-ის (ცენტრალური გერმანული გაზეთი, კომუნისტური ინტერნაციონალის გერმანული განყოფილების ორგანო) კულტურის განყოფილების რედაქტორად, ხოლო 1936 წელს გახდა ჟურნალ Internationalen Literatur - Deutsche Blätter-ის (მსოფლიო ლიტერატურა - გერმანული გვერდები") მთავარი რედაქტორის მოადგილე, რომელსაც მაშინ ხელმძღვანელობდა იოჰანეს რობერტ ბეხერი. სსრკ-ში დიდი რეპრესიების დროს ჰუპერტი ჩაერთო სტალინის დევნის კამპანიაში, მათ შორის კომუნისტების წინააღმდეგ. მისმა მწერალმა კოლეგებმა იგი ინფორმატორად მიიჩნიეს. კერძოდ, ცენტრალურ გერმანულ გაზეთში ჰუპერტმა გააკრიტიკა ანდორ გაბორის საკადრო პოლიტიკა, რაც, სავარაუდოდ, პარტიული ხაზიდან გადახრას ნიშნავდა. მან დაგმო თავისი წინამორბედის ორპირობა მსოფლიო ლიტერატურის პოსტზე - გერმანული გვერდები, კარლ შმუკლე და, თავად ბრალდებულის თქმით, მას მოსისხლე მტერი უწოდა. ამიტომ, 1938 წლის მარტში კარლ შმუკლე დააპატიმრეს და დახვრიტეს. გარდა ამისა, ჰუპერტმა თავად გააკეთა დენონსაცია ხელისუფლებასთან. იმავე წელს თავად ჰუპერტი დააპტიმრეს. 1939 წელს გაათავისუფლეს ციხიდან და 1941 წლამდე ის მუშაობდა გორკის ლიტერატურის ინსტიტუტში ასისტენტ პროფესორად. შემდეგ, 1944 წლისთვის, მუშაობდა წითელი არმიის პოლიტიკურ ადმინისტრაციაში, ხოლო ამ წლის ზაფხულში გახდა ილია ერენბურგის პირადი მდივანი. შემდეგ მუშაობდა თავისუფალი გერმანიის ეროვნულ კომიტეტში. გარდა ამისა, ჰუპერტი ასწავლიდა გერმანელი სამხედრო ტყვეების, ეგრეთ წოდებულ ანტიფაშისტურ სკოლებში (Antifa-Schulen ).

1944 წლიდან, როგორც საბჭოთა არმიის ოფიცერი, ჰუპერტი მონაწილეობდა რუმინეთის, უნგრეთის, სლოვაკეთის, ქვემო ავსტრიისა და თავად ვენის განთავისუფლებაში. მიიღო მაიორის წოდება. ომის შემდეგ დასახლდა ვენაში და 1945-1949 წლებში მუშაობდა ავსტრიული გაზეთის (Österreichische Zeitung) რედაქციაში. 1949 წელს მიიწვიეს საბჭოთა კავშირში, სადაც დასახლდა თბილისში. შემდეგ მას ნება დართეს ბალტიისპირეთის რესპუბლიკებში სამეცნიერო მოგზაურობაზე. 1956 წლის 4 აპრილს, კომუნისტური პარტიის  XX  შემდეგ, როდესაც დაიწყო დესტალინიზაცია, ჰუპერტი დაბრუნდა ვენაში. 1963 წელს კვლავ გადავიდა სსრკ-ში, სადაც დიდხანს დარჩა.

1946 წელს ჰუპერტი შეუერთდა PEN-კლუბის (PEN International) ავსტრიის ფილიალს, მაგრამ 1957 წელს ის გააძევეს უნგრეთში საბჭოთა კავშირის შეჭრის მხარდაჭერის გამო. შემდეგ გახდა გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის PEN კლუბის წევრი. 1969 წელს ჰუპერტმა მიიღო საპატიო პროფესორის წოდება ავსტრიის პრეზიდენტისგან ზოგადად გაწეული საქმიანობისთვის. მან ასევე მოიპოვა ჰაინრიხ ჰაინეს პრემია გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის კულტურის სამინისტროსგან (1964წ.), გდრ-ის სახელმწიფო პრემია (1967წ.) და გდრ-ს ხელოვნების პრემია (1976წ.), ხოლო 1977 წელს მიიღო ავსტრიის პირველი კლასის საპატიო სამკერდე ნიშანი მეცნიერებასა და ხელოვნებაში.

როგორც მწერალი, ჰუგო ჰუპერტი მუშაობდა სოციალისტური რეალიზმის ჟანრში. ღირებულია მისი თარგმანებიც. მან ამ ტიპის შემოქმედებას მიმართა 1936 წელს, როდესაც მაიაკოვსკის თარგმნა დაიწყო. რუსულიდან თარგმნა ნიკოლაი ტიხონოვის, კონსტანტინე სიმონოვის, ანდრეი ვოზნესენსკის, ალექსანდრე ტვარდოვსკის და ისააკ ბაბელის პოეზია და პროზა. უკრაინულიდან - შევჩენკოს ნაწარმოებები.1972 წელს ჰუპერტმა მიიღო საბჭოთა მშვიდობის ფონდის პრიზი საბჭოთა ლიტერატურის ნაწარმოებების გერმანულ ენაზე თარგმნისთვის.

ჰუპერტის შემოქმედებაში საქართველო ერთ-ერთი წამყვანი თემაა. საქართველოში იგი პირველად ჩამოვიდა 1949 წელს და დაიწყო მზადება ვეფხისტყაოსნის სათარგმნელად, რომელიც დაასრულა 1954 წელს. წიგნი პირველად გამოვიდა 1955 წელს, მეორედ გამოიცა 1970 წელს (ილუსტრირებული ლ. ცუცქირიძის მიერ), მესამედ 1980 და მეოთხედ 1982 წლებში. 

ჰუგო ჰუპერტი არ არის "ვეფხისტყაოსნის" მხოლოდ მთარგმნელი. მან რამდენიმე სტატია უძღვნა პოემას, ხოლო 1955 წელს გამოცემულ ტექსტს დაურთო წინასიტყვაობა - "რუსთაველი და მისი პოემა", შენიშვნები და ბიბლიოგრაფიული ცნობები. თარგმანზე მუშაობისას, ჰუპერტი მჭიდროდ თანამშრომლობდა ქართველ რუსთველოლოგებთან. საქართველოში დიდხანს ცხოვრებამ, ისტორიული და თანამედროვე ქართული სინამდვილის შესწავლამ შეაძლებინა ჰუპერტს თარგმანში მიეღწია მაქსიმალური აზროვანი სიზუსტისა და პოეტური კეთილხმონებისათვის. ჰუპერტისთვის რუსთაველი არის ადრერენესანსის უბადლო კლასიკოსი, ხოლო საქართველო - ქვეყანა, რომლის მაღალი კულტურის წიაღში შოთას დაბადება იყო ფრიად ლოგიკური მოვლენა. ჰუპერტი მიუთითებს საქართველოს უძველეს კულტურაზე, პოემის ბევრი დეტალის მსგავსებაზე ამირანის თქმულებასთან და იცავს ვეფხისტყაოსნის ადგილობრივ ნიადაგზე აღმოცენების თეორიას. იგი ასევე, ახასიათებს ქართული ფილოსოფიის და ლიტერატურის ცალკეული მესვეურების ნააზრევს, მიუთითებს იმაზე, რომ ქართულმა თვითმყოფადმა კულტურამ შეითვის დასავლეთის და აღმოსავლეთის სულიერი ფასეულობანი. რუსთაველი მისთვის არის ფილოსოფიური პოეზიის წარმომადგენელი, რომლის შემოქმედება განსხვავდება მის თანამედროვეთა - ნიზამისა და დანტეს - შემოქმედებისაგან.

ჰუგო ჰუპერტს საქართველოსადმი მიძღვნილი აქვს ლირიკული კრებული "ყარიბის ქართული არგანი". 1956 წლიდან ცხოვრობდა ვენაში. თანამშრომლობდა გდრ-ის ჟურნალებში, უმთავრესად „ველტბიუნეში“, სადაც აქვეყნებდა საქართველოსადმი მიძღვნილ წერილებს — „რეპორტიორის თვალით დანახული რუსთაველი“ (1956), „ღირსპატივსაცემი თბილისი“ (1959წ.), რომლებიც შევიდა ჰუპერტის პუბლიცისტურ წერილთა კრებულში „წუთები და მომენტები“ (1978, გდრ). 1958 წლიდან ავსტრიის სხვადასხვა ქალაქებში კითხულობდა მოხსენებათა ციკლს საერთო სახელწოდებით „საქართველო — კალიფორნია შავი ზღვის პირას“. 1966 წელს მონაწილეობდა რუსთაველის საიუბილეო ზეიმში, გამოვიდა სიტყვით, მისი ინტერვიუ დაიბეჭდა გაზეთ „კომუნისტში“ (1966წ.). ჰუპერტის სამწიგნიანი მემუარების მესამე წიგნში „ქიში ორეულს“ (1979წ.) შევიდა მოგონებები საქართველოზე. მის ბოლო ლირიკულ კრებულში „ნიშნები ანუ სავსე მთვარე შეკვეთით“ (1981წ.) ჩართულია ლექსი „კავკასიაში, ირაკლი აბაშიძის მოტივების მიხედვით“ (1979წ.).

ჰუპერტი წერდა: “ქართველები – ეს არის ხალხი, რომელთა უჯრედები ატარებს შუმერების, ურარტუელების, კოლხების, იბერების, ხალიბების, არიელების და სხვა პირველი ცივილიზაციების და კულტურების შემოქმედთა გენეტიკას. ეს არის დიდი “კარდჰუს ერი”, რომელიც იმდენი ჭამეს გარშემომყოფმა მტრებმა, სანამ არ დააქვეითეს მისი ძლიერება".

1967 წელს დაჯილდოვდა „საპატიო ნიშნის“ ორდენით.

ჰუგო ჰუპერტი გარდაიცვალა ვენაში 1982 წლის 25 მარტს.

წყარო

1. რევიშვილი შოთა. გერმანულ-ქართული ეტიუდები. - თბ., 1977

2. Хупперт Хуго https://www.wikiwand.com/ru