ადოლფ ბარტელსი

გერმანელი მწერალი, ჟურნალისტი და პოეტი, პროფესორი, ლიტერატურის ისტორიკოსი, გერმანული ნაციონალ-სოციალიზმისა და ანტისემიტიზმის წინამძღვარი და მხარდამჭერი. "Heimatkunst" კონცეფციის გამომგონებელი. ადოლფ ბარტელსი დაიბადა 1862 წლის 15 ნოემბერს,  ვესელბურენში  ხელოსნის ოჯახში. ის ლიტერატურას სწავლობდა ლაიფციგსა და ბერლინში. 1895 წლის შემდეგ მუშაობდა ვაიმარში ჟურნალისტად. 1890-იანი წლების მეორე ნახევრიდან ბარტელსმა მიატოვა ლიბერალიზმის პოზიცია და გახდა აქტიური ანტისემიტი.

1897 წელს მან დაწერა გავლენიანი და პოპულარული გერმანული ლიტერატურის ისტორია, რომელიც შეიცავდა რასიზმისა და აშკარა ანტისემიტიზმის ყველა მახასიათებელს და ასევე გამოაქვეყნა მრავალი ლიტერატურული მიმოხილვა ნაციონალ-სოციალიზმის სულისკვეთებით. ანტისემიტიზმის თვალსაზრისით, ბარტელსმა დაიწყო ყველა გერმანელი მწერლისა და პოეტის კლასიფიკაცია „ებრაელი/არაებრაელი“-ს საფუძველზე. საქმე იქამდე მივიდა, რომ ნაცისტებმაც კი პირველად აკრძალეს მისი ისტორიის ახალი გამოცემები, სანამ ავტორი არ გადაასწორებდა მას და არ მოუხსნიდა უსაფუძვლო გერმანელებს ებრაელობის უსაფუძვლო ბრალდებებს. ამის მიუხედავად, უკიდურესი ნაციონალისტები და ნაცისტები დიდად აფასებდნენ თავად ბარტელსს და მის ლიტერატურულ-კრიტიკულ მოღვაწეობას, მხარს უჭერდნენ და აჯილდოვებდნენ „პოპულისტ მებრძოლს“, რომელიც ადიდებდა მათ იდეებს.

1920 წელს ის იყო სახალხო გამომცემელთა კავშირის დამფუძნებელი, მოგვიანებით ყოველთვიური ჟურნალის Deutsches Typetum (გერმანული ნაწარმოებები) რედაქტორი, რომელიც ძირითადად აქვეყნებდა ანტისემიტური შინაარსის სტატიებს.

1924 წელს მან გამოაქვეყნა ნაშრომი "გერმანიის ნაციონალ-სოციალისტური განთავისუფლება", სადაც ადიდებდა ნაცისტურ მოძრაობას. ამან ნაცისტური ლიდერების დიდი მოწონება დაიმსახურა.

ადოლფ ბარტელსის თაყვანისმცემლებს შორის იყვნენ ჯოზეფ გებელსი და ბალდურ ფონ შირახი. 1937 და 1942 წლებში ბარტელსის იუბილეები ოფიციალური ზეიმით აღინიშნა. 1937 წელს ჰიტლერმა პირადად გადასცა ბარტელს მედალი - გერმანიის სახელმწიფოს არწივის ფარი.

ბალტერსს ეკუთვნის ისტორიული რომანები, პიესები და ლექსები გამორჩეული ხალხური პერსონაჟებით. მან გააერთიანა ლიტერატურული შემოქმედება აშკარა ანტისემიტიზმთან (მაგალითად, მონოგრაფია "ლესინგი და ებრაელები", 1918).

მცირე წარმატება ხვდა წილად მის ლექსებს, კომიკურ ეპოსს "Der dumme Teufel" (1896), ისტორიულ რომანს "Die Dithmarscher" (1898) და დრამატულ ტრილოგიას "ლუთერი" (1900-1904). საერთო ყურადღება მიიპყრო მისმა ისტორიულმა და ლიტერატურულმა ესეებმა „Die deutsche Dichtung der Gegenwart“ (1897, 5 გამოცემა) და „გერმანული ლიტერატურის ისტორიამ“ (1902), რომლებიც შორს არ იყო შოვინიზმისგან.

ბარტელსს ეკუთვნის მემუარების წიგნი "Kinderland" ("ბავშვობის ქვეყანა") მშობლიურ ქალაქ ვესელბურენზე, ასევე ვრცელი ისტორიული რომანი "Die Dithmarscher" (1898).

1913 წელს მიუნხენში გამოვიდა ადოლფ ბარტელსის "მსოფლიო ლიტერატურის შესავალი. უძველესი დროიდან თანამედროვეობამდე გოეთეს ცხოვრებასა და თხზულებებთან დაკავშირებით". ("Einführung in die Weltliteratur (von den ältesten Zeiten bis zur Gegenwart) im Anschluß an das Leben und Schaffen Goethes. 3 Bände. Callwey, München 1913). როგორც ქვესათაურიდან ჩანს, მსოფლიო ლიტერატურის მოვლენები დანახულია "ფაუსტის" ავტორისადმი მიმართების პრიზმიდან. პირველ ტომში ლაპარაკია გოეთეს ბიოგრაფიასა და მის ადრინდელ ნაწარმოებებზე; მეორეში - მწერლის დამოკიდებულებაზე კლასიკური და რომანტიკული ლიტერატურის წარმომადგენელბისადმი; მესამეში - მოხუცი გოეთეს დამოკიდებულებაზე მსოფლიო ლიტერატურისადმი. ამავე ტომში არის თავი "აღმოსავლური ლიტერატურები", რომელშიც მიმოხილულია გოეთეს დამოკიდებულება სპარსული, არაბული, ინდური, ჩინური და იაპონური ლიტერატურებისადმი. იქ სადაც სრულდება სპარსული ლიტერატურა, განხილულია თურქული ლიტერატურა, ხოლო შემდეგ - ქართული მწერლობა, რომელსაც მოსდევს სომხური ლიტერატურა.

ავტორი ქართული მწერლობის დახასიათებას იწყებს განცხადებით, რომ ქართულმა მწერლობამ განიცადა სპარსული ლიტერატურის დიდი გავლენა. შემდეგ ის ახასიათებს ქართველ ხალხს, როგორც მცირერიცხოვან ერს, რომელსაც გააჩნია თავისი ისტორია და საინტერესო და მიმზიდველი კულტურა. ავტორის თქმით, ქართული ლიტერატურა, ისევე როგორც სომხური, ქრისტიანული საეკლესიო ხასიათისაა, რამაც სპარსულ ლიტერატურას ხელი ვერ შეუშალა მასზე დიდი გავლენა მოეხდინა. სწორედ, სპარსული მწერლობის დიდი ზეგავლენით, თამარის მეფობის დროს, განსაკუთრებით აყვავდა საკარო პოეზია. ქართველი პოეტები პროზაულად ამუშავენებ სპარსულ თქმულებებს ვისისა და რამინის შესახებ, თურმე სპარსული ლიტერატურის გავლენით დაიწერა რუსთაველის პოემა. ავტორი ასევე აღნიშნავს, რომ მეცამეტე საუკუნეში შეწყდა ლიტერატურის განვითარება და მეჩვიდმეტეში აღორძინდა ლიტერატურულად განსწავლული ქართველი მეფეების თეიმურაზის და არჩილის მეშვეობით. საუბარია ვახტნაგ მეექვსეზეც, რომლემაც დაწერა სამართლის წიგნი და სწავლულ კაცებს დაამუშავებინა "ქართლის ცხოვრების" ახალი რედაქცია. ასევე მოხსენიებულია დავით გურამიშვილი და ანტონ კათალიკოსი, ხოლო გიორგი ერისთავს და ილია ჭავჭავაძეს მოიხსენიებს როგორც მეცხრამეტე საუკუნის უმთავრეს მწერლებად.

ადოლფ ბარტელსის თანახმად, გოეთე თავის ენაზე ლექსავდა სპარსული პოეზიის ნიმუშებს სწორედ ისე, როგორც ქართველი პოეტები თარგმნიდნენ თავიანთ ენაზე ფირდოუსისა და ნიზამის პოეზიის ნიმუშებს. ავტორის აზრით, ქართველ პოეტებსა და გოეთეს შორის საერთო ყოფილა დიდი სიყვარული სპარსული პოეზიისადმი.

ადოლფ ბარტელსი თავის ნაშრომში საუბრობს უფრო მეტად ქართულ მწერლობაში სპარსული ელემენტების არსებობის შესახებ, რის გამოც ის არაფერს ამბობს ქრისტიანულ რელიგიასა და სასულიერო მწერლობაზე. სპარსული ლიტერატურის ასპექტიდან ქართული მწერლობის შეფასების დროს უადგილო იქნებოდა ლაპარაკი ქრისტიანულ სარწმუნოებასა და ქართულ სასულიერო მწერლობაზე.

ადოლფ ბარტელსი გარდაიცვალა  1945 წლის 7 მარტს, ვაიმარში.

წყარო

1. რევიშვილი შოთა. გერმანულ-ქართული ეტიუდები, თბ., 1977

2. Adolf Bartels https://dbpedia.org/page/Adolf_Bartels

3. Адольф Бартельс https://ru.wikibrief.org/wiki/Adolf_Bartels