ახალი პოემა

პოემა, რომელშიც ყურადღება, ეროვნული საზოგადოების ნაცვლად, პიროვნებაზეა გადატანილი და გამოხატავს რომელიმე საინტერესო ეპიზოდს არა მთელი ერის, არამედ რომელიმე პიროვნების ცხოვრებიდან.

გამოსახვის სივრცით ძველი პოემა რომანს უახლოვდება, ახალი კი – მოთხრობას ან ნოველას;

ვაჟას „ბახტრიონში” მოთხრობილია კვირიასა და ლელას ცხოვრება მხოლოდ მათ მიერ ბახტრიონის აღების მომენტში.
ვაჟას პოემა „ალუდა ქეთელაური” მთავარი გმირის ალუდას ცხოვრების მხოლოდ ერთ საინტერესო ეპიზოდს გვიხატავს.
იგი მოგვითხრობს ალუდას ცხოვრების შესახებ მხოლოდ ამ გმირის მიერ თემის ტრადიციის დარღვევის შემდეგ თემიდან მის გაძევებამდის. ალუდამ მის მიერ მოკლულ მტერს – ქისტს მუცალას მკლავი არ მოსჭრა და შემდეგ კი, ქრისტიანული დღესასწაულის დროს საკლავიც კი დაჰკლა მისი სულის შესავედრებლად. ამან გამოიწვია ალუდას ოჯახის დარბევა და მისი თემიდან გაძევება ოჯახთან ერთად.

გამოსახვის სივრცით ნოველასთან სიახლოვის გამო, ახალ პოემას ზოგჯერ ნოველისტურ პოემას უწოდებენ. ახალ პოემაში ავტორი ყურადღებას აქცევს გმირის შინაგანი განცდის გამოხატვას.

ვაჟა–ფშაველა „ალუდა ქეთელაურში” თავისივე გმირების სიტყვებით ასე გადმოგვცემს სამშობლოდან გაძევებულ ალუდას და მასთან ერთად გაძევებულ მის ოჯახის წევრთა შინაგან ტრაგედიას:

„თავის მიწა–წყლის გაწირვა
ძნელი ყოფილა მეტადა;
მომაკვდავს დავფერებივარ,
გონი გამხდია რეტადა.
მუხლებ არ მამდევს, გულშია
ბნელი ჩამიდგა სვეტადა...
მშვიდობით, საჯიხვეებო,
გამხარებელნო თვალისა,
მშვიდობით ჩემო სახლ– კარო,
გულში ამშლელო ბრალისა”.

ახალ პოემაში თხრობის ტონი, წინააღმდეგ ძველი პოემებისა, დაძაბულია. ავტორი ზოგჯერ ვერ ახერხებს ობიექტურობის დაცვას. ხშირად წყვეტს გმირის შესახებ ამბის თხრობას და საკუთარ განცდებს გვიხატავს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ახალ პოემებში საკმაოდ გვხვდება ლირიკული ელემენტები.
ლირიკული გადახვევები ახასიათებს ბარათაშვილს („ბედი ქართლისა”), ა. წერეთელს, ილიას და განსაკუთრებით ვაჟას პოემებს. ვაჟა „ბახტრიონის”დასწყისშივე მოცემულ ბუნების სურათს ასეთი ლირიზმით აგრძელებს:

„მოგესალმებით, ქედებო,
მომაქვს სალამი გვიანი!
ჩემსამც სამარეს ამკობენ
თქვენი დეკა და ღვიანი!
თქვენგანა გულობს ეს გული,
შიგ გრძნობა უდუღს ღვთიანი.
თქვენი მიწოვავ მე ძუძუ
დალიან–ბარაქიანი”.

ამავე პოემაში იგი აგვიწერს რა ბახტრიონზე ქართველ მთიელთა ძლევამოსილ გალაშქრებას, ამბის თხრობას წყვეტს და უშუალოდ გამოხატავს თავის პირად აღტაცებას:

„ხახმატელთ ცხენთა ფეხის ხმამ
შააზრიალა მთანია;
მგლური დააწყვეს ნაბიჯი,
მოკლეთ გადნოვლეს გზანია.
თითოს ხევს არაგვისასა
თან მოსდევს ლაშქრის ღვარია,
ფშავლის შვილებიც მოიდენ,
სულთქმა თან მოჰყვა ჩქარია:
რა საამური დრო არის,
რა საამური წამია!”

იმავე პოემაში ბუნების სურათის აღწერის დროს ვაჟა ამბობს:

„ნისლი ფიქრია მთებისა,
იმათ კაცობის გვირგვინი,
მიყვარს შეუდრეკს მათს მკერდზე
ხშირის ბალახის ბიბინი”.

თუმცა ახალ პოემაში მწერლის ყურადღება პიროვნებაზეა გადატანილი, მაგრამ მასში გამოსახვის საგნად ხშირად რჩება ისევ მნიშვნელოვანი მთელი ერის ცხოვრებიდან (მაგალითად: „ბედი ქართლისა”). ამ შემთხვევაში ახალი პოემის ავტორები თავიანთი ნაწარმოების შინაარსს იღებენ არა ხალხური გადმოცემებიდან, როგორც იქცეოდნენ ძველი პოემის ავტორები, არამედ ისტორიული წარსულიდან.

ახალი პოემის შემოქმედად ევროპისა და მსოფლიო ლიტერატურაში ბაირონი ითვლება. ბაირონი ამავე დროს რომანტიზმის საუკეთესო წარმომადგენელია; ბაირონის პოემებს რომანტიკულს უწოდებენ. ბაირონის პოემები გამოხატავენ პიროვნების უკმაყოფილებას ქალაქური ცხოვრებით, მისი ფუფუნებით, თვალთმაქცობით, მონობით და სხვ. ბაირონის პოემები გამოხატავენ თავისუფლებისმოყვარე ადამიანის მისწრაფებას ბუნებისაკენ, მის ზიზღს ძალადობისადმი, ანგარებისადმი.
პოემა „ჩაილდ–ჰაროლდი” მთლიანად ლირიკული წარმოშობისაა. ბაირონმა იმოგზაურა ესპანეთში, ალბანეთში, საბერძნეთსა და თურქეთში. მოგზაურობის დროს იგი ლექსად წერდა ყოველდღიურ შთაბეჭდილებებს და ამ ლირიკულ განცდათა გამომხატველ დღიურს შემდეგში მან „ჩაილდ–ჰაროლდი” უწოდა.

XVIII საუკუნის ქართულ ლიტერატურაში ჩვენ უკვე გვაქვს წმინდა ლირიკული ხასიათის შესანიშნავი პოემა „ნარგიზოვანი”. მისი ავტორის ვინაობა ჯერ კიდევ არ არის საბოლოოდ გამორკვეული.

რუსეთში რეალისტურ პოემებს წერდა პოეტი ნ. ნეკრასოვი(„ვინ ცხოვრობს კარგად რუსეთში”).

XIX საუკუნის ქართულ ლიტერატურაში რეალისტური პოემის ნიმუშია „კაკო ყაჩაღი”. ეს პოემა იმავე დროს სოციალური და საყოფაცხოვრებო შინაარსისაა.

XIX საუკუნის ქართულ ლიტერატურაში უფრო მეტად განვითარდა ისტორიული პოემის ჟანრი.
ამ ჟანრის ნაწარმოებთა შორის აღსანიშნავია ნ. ბარათაშვილის „ბედი ქართლისა”, ი. ჭავჭავაძის „მეფე დიმიტრი თავდადებული”, აკაკის „თორნიკე ერისთავი”, „ნათელა”, „ორი ქართველი” და სხვ.

სატირული ხასიათისაა აკაკის ისტორიული პოემა „ასი წლის ამბავი”. ალეგორიულ–დიდაქტიკური ხასიათისაა მისი პოემა „ალექსი”.