ელეგია

სევდის გამომხატველი ლირიკული ლექსი.

ტერმინი „ელეგოს” ბერძნულად ნიშნავს მწუხარე, ანუ სამგლოვიარო სიმღერას. ეს სიტყვა ბერძნებმა მცირე აზიაში მცხოვრები ხალხებისაგან შეითვისეს. ეს უკანასკნელნი ელეგიას ფლეიტაზე დასამღერებლად სამგლოვიარო ლექსს უწოდებდნენ. (ელეგია პირდაპირი მნიშვნელობით სალამური იყო).

საბერძნეთის ძველი პატრიოტი მწერალი სიმონიდე ქიოსელი თავის ელეგიებში დასტიროდა მარათონის ბრძოლაში დაღუპულ გმირებს. იგი გამოსთქვამდა სევდას ამქვეყნიური ცხოვრების ამაოების გამო. ელეგიას, სანამ ის წმინდა ლირიკულ სახედ იქცეოდა, ჯერ ეპიკური, შემდეგ ლირიკულ–ეპიკური ხასიათი ჰქონდა: იგი სრულდებოდა მოთქმა–სიმღერით გუნდის მიერ და მოთქმის დროს ერთ–ერთი მთხრობელი ჩამოთვლიდა საინტერესო ეპიზოდებს გარდაცვალებულის ცხოვრებიდან (შეიძლება აქედან წარმოდგება ქართულ ენაში „მოთქმა”).

ლირიკის ეს სახე წარსულში უფრო ფართოდ იყო გავრცელებული. მის გავრცელებას ხელს უწყობდა მრავალი მიზეზი, როგორც, მაგალითად, ეროვნული და კლასობრივი ჩაგვრა, მომავლისადმი უიმედობა, პირად ცხოვრებაში მომხდარი უსიამოვნება, რომელიმე ძვირფასი მახლობლის დაღუპვა, სატრფოს ღალატი და სხვ.

მეცხრამეტე საუკუნის ქართულ პოეზიაში ელეგიის ნიმუშებია : ნ. ბარათაშვილის – „სულო ბოროტო”, „ვპოვე ტაძარი”, გრ. ორბელიანის – „ჩემს დას ეფემიას”, ი. ჭავჭავაძის – „ელეგია”, „გახსოვს ტურფავ”, „მას აქეთ რაკი...”, ა. წერეთლის – „თავო ჩემო”, „აღმართ–აღმართ”, „ ვედრება” და სხვ.

იმისდა მიხედვით თუ რა მოვლენას ასახავს ან რა შინაარსს გამოხატავს, – გვხვდება ელეგიის შემდეგი ფორმები:

პატრიოტული(ი. ჭავჭავაძის „ელეგია”), სატრფიალო(„გახსოვს, ტურფავ”), ფილოსოფიური(„ფიქრნი მტკვრის პირას”), პესიმისტური (ნ. ბარათაშვილის „სულო ბოროტო”, ა. წერეთლის „ვედრება”, „ახალი წელი”), საგმირო და სხვ.

საბჭოთა პერიოდის ქართულ ლტერატურაში უმთავრესად საგმირო ელეგიის ნიმუშები გვხვდება. ასეთია, მაგალითად, ს. ჩიქოვანის ლექსი, მიძღვნილი 1942 წელს კავკასიის დაცვისათვის ბრძოლაში დაღუპულ ვლ. კანკავასადმი:

„ყამირი, სისხლით ნაკვები, ნაღმების ქროლვამ მონისლა,
მტრის საზიზღარი ტანკები მოვარდნენ, ჯახი მოისმა,
არ შედრკი, შეხვდი გარეწართ, სიკვდილთან ჯიქურ მიხვედი,
ორი ურჩხული დალეწე, მოძმეს აუნთე იმედი.
რა გული გქონდა, რა ცეცხლი, ფიქრი მტკიცე და ნათელი
ყაბარდოს ველზე დაეცი, თავდადებული ქართველი!
მოძმეთა მიწას აკოცე, თითქო უთხარი მადლობა,
მტარვალი ბევრი დახოცე, ისევ გინდოდა ადგომა.
ყაბარდოს ველზე იწექი, კაცი ცეცხლი და მამაცი!
რას გიამბობდა მდინარე მშობლიურ მთიდან მქუხარი!
მკვდარი იყავ თუ მძინარე, ბედნიერი თუ მწუხარი!
თითქო სიმშვიდით გეძინა, მტერს ჩაუქციე ნაღველი
და როგორც დროშა გეფინა მკერდზე ვაჟკაცის სახელი.„

ხშირად ელეგიის ერთი და იგივე ნიმუში, მაგალითად, აკაკის „აღმართ–აღმართ” , ერთსა და იმავე დროს პატრიოტული ელეგიაცაა, საზოგადოებრივ–პოლიტიკურიც და პესიმისტურიც