ნეოლოგიზმი

ახლად გაჩენილი სიტყვები ან გამოთქმები (ბერძნულად „ნეოს” - ახალი; „ლოგოს” – სიტყვა).

ასეთი სიტყვებია „თვითმფრინავი”, „ელმავალი”, „კოსმონავტი” , „კოსმოდრომი” და ა.შ.

ყოველი ახალი მოვლენა, ახალი საგანი, ცხოვრების ახალი ფორმა ახალი სიტყვების გაჩენის მიზეზია. ის იწვევს ენაში ახალი სიტყვების, ანუ ნეოლოგიზმების წარმოშობას. უფრო ხშირად ნეოლოგიზმების წარმოსაქმნელად ორი ან მეტი სიტყვის ძირია გამოყენებული – „თვითმფრინავი”, „ელმავალი”. XIX საუკუნის ქართულ ლიტერატურაში გაჩნდა შემდეგი ნეოლოგიზმები: „სახელმძღვანელო”, „თვალსაჩინო”, „გამოფენა”, „ორთქმავალი”, „გამომცემლობა”, „მატარებელი” და სხვა. ეს ნეოლოგიზმები შედგენილი იყო უკვე ცნობილი ქართული სიტყვების ძირისაგან. მათი შემოღება აუცილებელი იყო უკვე გარკვეული ცნებების გამოსახატავად და ისინი ისე დამკვიდრდა ჩვენს სალიტერატურო ენაში, რომ დღეს ვეღარც კი ვამჩნევთ, რომ ეს სიტყვები ოდესღაც ნეოლოგიზმებს წარმოადგენდა. ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ ჩვენში მრავალი ნეოლოგიზმი გაჩნდა სიტყვათა შემოკლების ან სიტყვის წინა ასოების შეერთების საშუალებთ.

ზოგჯერ იგონებენ ისეთ სიტყვებს, რომლებიც უფრო უცხოა მკითხველთათვის, ვიდრე მანამდე არსებული, რომლის გაძევებასაც ცდილობენ. ჩვენში უკვე ცნობილი სიტყვებია: „ვაგონი”, „სამოვარი”, „კალოში”, „ჩაი”, „პიჯაკი”, „პალტო” და სხვ.
ამ სიტყვების ნაცვლად ზოგიერთებმა მოიგონეს ასეთი ნეოლოგიზმები: „რონოდა” (ვაგონი), „თვითმადუღარი”(სამოვარი) და სხვ. აღნიშნული ნეოლოგიზმები ნაძალადევი აღმოჩნდა და არც ენაში დამკვიდრებულა.

აი, ნეოლოგიზმების გამოყენების ნიმუშები თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში:

„გკითხულობენ და გმღერიან
ლხენით გულდამერცხლებული:
შენგან ჰყავს ხალხის სიცოცხლეს
სიკვდილი დამარცხებული...
...შენ ხმალის ღარზე ეწერა
ანდერძი ოქროხმოვანი:
„სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა
სიკვდილი სახელოვანი”
(გ. ლეონიძე)

ნეოლოგიზმები ენაში ხშირად ჩნდება სხვა ენის გავლენით.
რუსული „ВЛИЯНИЕ” – ს მიხედვით ქართულში გაჩნდა ახალი სიტყვა „გავლენა”. ასეთივე გზით გაჩნდა ქართულში „განვითარება”(ფრანგულად – DEVELOPPEMENT, რუსულად – РАЗВИТИЕ), „გადატრიალება” (რუს. „ПЕРЕВОРОТ”), და სხვა მისთანანი. თუ ასეთი სიტყვა მკითხველისათვის გასაგებია, მაშინ ასეთი ნეოლოგიზმი ამდიდრებს სიტყვების მარაგს, აადვილებს ურთიერთობას და ენაშიც მკვიდრდება.