ირონია

დაცინვის მიზნით, შებრუნებული მნიშვნელობით აზრის გამოთქმა.

ზოგჯერ, როდესაც მახინჯად გვეჩვენება, ან მიგვაჩნია რაიმე მოვლენა, დაცინვის გამოსახატავად ჩვენ ვამბობთ: „მშვენიერია”. როდესაც არ მოგვწონს რაიმე საგანი, იმის ნაცვლად, რომ პირდაპირ აღვნიშნოთ მისი თვისება და ვთქვათ: „ცუდია”, ჩვენ ვამბობთ: „კარგია”, „ჩინებულია”. ასეთ შემთხვევაში „მშვენიერს”, „კარგს” დაცინვის მიზნით ვხმარობთ შებრუნებული მნიშვნელობით, ე.ი. მათში იგულისხმება მახინჯი, ცუდი. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, აზრი გამოთქმულია საწინააღმდეგო, ანუ შებრუნებული მნიშვნელობით. მაგ:
ბედნიერია ჩანჩურა! შვილი ჰყავს მას სანაქებო,
თქვენ მზეს ვფიცავ, წყალივით იცის აპელაცია!..
წვერ–ულვაშს არ ჰკადრულობს, მოუშვია ბაკები:
ეს სწავლის ნიშანია, უჰ, რა დიდი კაცია” – (აკაკი)

ხაზგასმული სიტყვები საწინააღმდეგო მნიშვნელობით არის ნახმარი. ლექსის შინაარსი სინამდვილეში ასეთია: უბედურია ჩანჩურა, მას სამარცხვინო შვილი ჰყავს, მისი საქციელი უმეცრების ნიშანია და სხვ.

„კარგი რამ იყო თავად თათქარიძის სახლ–კარი” – ქებით იწყებს ილია ჭავჭავაძე ლუარსაბ თათქარიძის კარ–მიდამოს აღწერას და ერთი შეხედვით შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ აქ არავითარ ირონიას ადგილი არ აქვს, მაგრამ კითხვის გაგრძელებისთანავე ცხადი ხდება, რომ წაკითხული შებრუნებული მნიშვნელობით უნდა გავიგოთ – „შიგ თვითონ ეზო ისეთი უწმინდური იყო, როგორც ძველი ჩინოვნიკის გული”. ან კიდევ: „ამ ორ ტახტს – შუა აღმოსავლეთის კედელზე მოჩანდა, კბილებჩაცვივნულ ბებერ დედაკაცის დაღებულ პირსავით, ერთი ამოჭვარტლული გარედამ და შიგნიდამ, ერთი მწუხარე და დაღრეჯლი ბუხარი. აქა–იქ ოთახის სამკაულად ეყარა სხვადასხვანაირი ნივთები, მაგალითებრ: ტალახიანი ყარაბაღული თეთრი წაღები, პირმოტეხილი სპილენძის თუნგი, ქონიანი შანდალი, სპილენძის საჩაიეში მოხარშული მყრალა–ბალახი, ზურგიელის ნაჭერი და სხვანი და სხვანი...”.

ირონიას მიმართავს ავტორი ლუარსაბის გარეგნობის აღწერისას – „უნდა გენახათ, რა ლამაზი იყო ჩვენი ლუარსაბი: ფეხშიშველა, ლურჯი კალმუხის ქუდით თავზედ, წითელ პერანგის და მის განუშორებელ ამხანაგის ანაბარას, გულგადაღეღილი, ფაშვიანი, ჩიბუხით ხელში...”

თავიდან ავტორი ისე გვაჩვენებს, თითქოს ლუარსაბი მართლაც ლამაზია, მაგრამ შემდეგ ისე გვიხატავს მის გარეგნობას, რომ, მოლოდინის საწინააღმდეგოდ, იგი მახინჯად წარმოგვიდგება - „ფეხშიშველა, ლურჯი კალმუხის ქუდით თავზედ, წითელ პერანგის და მის განუშორებელ ამხანაგის ანაბარა, გულგადაღეღილი, ფაშვიანი, ჩიბუხით ხელში”..

ი. ჭავჭავაძის ირონია „კაცია–ადამიანი?”! აშკარა, მკვეთრი და გამანადგურებელია. ასეთ ირონიას სარკაზმი ეწოდება, ხოლო შედარებით ფარულსა და მსუბუქ დაცინვას კი – ჰუმორი.