ავღანეთის ომი 1973-2001
ავღანეთის ომი 1973-2001 – სამოქალაქო ომი ქვეყნის სხვადასხვა პოლიტიკურ და ეროვნულ ძალებს შორის, უცხოეთის სახელმწიფოთა ჩარევის ფონზე ავღანეთის საშინაო საქმეებში.
1973 წლის ივლისში ავღანეთში სამხედრო გადატრიალების შედეგად დაამხეს მონარქია, რასაც მოჰყვა ხელისუფლებისათვის ბრძოლის გაძლიერება ცალკეულ პოლიტიკურ დაჯგუფებებს შორის. წარმოიშვა სამოქალაქო ომის კერები. 1978 წლის აპრილში ახალი გადატრიალებით ძალაუფლება ხელთ იგდო სახალხო-დემოკრატიული პარტიის ლიდერმა ნ. თარაკიმ. სიტუაციას ართულებდა უცხოეთის სახელმწიფოების ჩარევა შიდაავღანურ კონფლიქტებში.სსრ კავშირი და სოციალისტური ბლოკის ქვეყნები თარაკის უჭერდნენ მხარს, ოპოზიცია კი დახმარებას იღებდა მუსლიმანური ქვეყნებიდან, ჩინეთიდან და სხვა.
1979 წლის სექტემბერს პრემიერ-მინისტრმა ხ. ამინმა ახალი გადატრიალება მოაწყო, ნ. თარაკი მოკლეს. საბჭოთა ხელმძღვანელობამ, რომელსაც ეშინოდა ავღანეთში გავლენის დაკარგვის, მიიღო გადაწყვეტილება ქვეყანაში თავისი ჯარები შეეყვანა. ინტერვენცია დაიწყო 1979 წლის 25 დეკემბერს. საბჭოთა მედესანტეებმა ამინი მოკლეს, ხოლო სახელმწიფოს მეთაურად დაინიშნა სსრ კავშირისადმი ლოიალურად განწყობილი ბ. ქარმალი. სისხლიანმა გადატრიალებებმა და საბჭოთა აგრესიამ უფრო დაძაბა ვითარება ავღანეთში. საბრძოლო მოქმედებები უფრო ინტენსიური გახდა. ქარმალის სამთავრობო ჯარების ბრძოლისუნარიანობა დაბალი იყო და ოპოზიციის რაზმებთან ბრძოლაში მთავარი სიმძიმე საბჭოთა სამხედრო კონტინგენტს დააწვა, რაც იწვევდა მისი რიცხოვნობის ზრდას (1985 საბჭოთა ჯარების რაოდენობამ ავღანეთში მაქსიმუმს მიაღწია – 108,7 ათ. კაცს).
1987 წელს ავღანეთის პროსაბჭოური რეჟიმის სათავეში მოვიდა მ. ნაჯიბი, მაგრამ მოჯაჰედების პარტიზანული მოძრაობის ჩახშობა ვერ ხერხდებოდა. ოპოზიციის ძალები ავღანეთის ტერიტორიის 75% აკონტროლებდნენ. პარტიზანებთან ბრძოლა განსაკუთრებით გაძნელდა 1986–87 წლებიდან, როდესაც მათ ამერიკიდან „სტინგერები“ (სარაკეტო დანადგარები) მიიღეს.
ამ დროისათვის საბჭოთა კავშირში უკვე დაწყებული იყო ე.წ. გარდაქმნა და ქვეყანაში შექმნილი სიტუაცია ავღანეთიდან ჯარების გამოყვანას მოითხოვდა. ეს პროცესი 1989 წლის თებერვალში დასრულდა. სსრ კავშირის დაშლის შემდეგ (1991) ნაჯიბულას რეჟიმს ყოველგვარი დახმარება შეუწყდა, რამაც დააჩქარა მისი დამხობა (1992). ქვეყნის სათავეში მოვიდნენ ოპოზიციური ძალები. პრეზიდენტად აირჩიეს ბ. რაბანი. პროსაბჭოური მთავრობის გადაგდებას ავღანეთისთვის სტაბილურობა არ მოუტანია; ხანგრძლივმა ომმა აქ რადიკალური ისლამის გავლენა გააძლიერა.
1996 წელს ქაბული აიღეს რადიკალური ისლამური მოძრაობის „თალიბანის“ რაზმებმა, რომელთა კონტროლი ქვეყნის დიდი ნაწილზე გავრცელდა. თალიბთა მოწინააღმდეგე დაჯგუფებებმა პოზიციები შეინარჩუნეს ქვეყნის ჩრდილოეთში, ძირითადად, ეთნიკური ტაჯიკებითა და უზბეკებით დასახლებულ რეგიონში. თალიბების ხელისუფლება დაემხო აშშ-ის სამხედრო ოპერაციის შედეგად (2001).
