აისანა
აჲსანა (ოს. Aйсæна) – ნართული ეპოსის პერსონაჟი, ურუზმაგისა და სათანას ვაჟი, რომლის დაბადება ზეციურ საფას ცის ქუხილივით შეესმა. გადმოცემის მიხედვით, ვინც ბიჭს დღეობას გადაუხდიდა აღზრდის (ყანის) უფლებაც მას ექნებოდა. საფამაც არ დაახანა, თეთრ ხარს ყელზე აბრეშუმის თოკი შეაბა, ნართების სოფელში ჩამოიყვანა, ნართებს ქეიფი გაუმართა და აისანა აღსაზრდელად ზეცაში წაიყვანა. უკვე წამოზრდილი აისანას სანახავად საფას მეგობრები – ვასთირჯი, ვაცილა, აფსათი, თუთირი და ნოგ ბონი მოვიდნენ; შუა მოლხენაში არ იყვნენ, როცა შეამჩნიეს: ნართების სოფელს აგურის ლაშქარი მუსრს ავლებდა სახელოვანი ნართების არყოფნის ჟამს. აისანა მოძმეების მისაშველებლად გაემზადა: ვასთირჯიმ თავისი სამფეხა ცხენი აჩუქა, თუთირმა – თვითმსროლელი კაპარჭი, ვაცილამ – ბოლათის ხმალი, ნოგბონი კი დაპირდა, რომ ბრძოლის ველზე მისი შემწე იქნებოდა და საჩუქარს მტრის დამარცხების შემდეგ გადასცემდა. ნართების სოფელში ჩასულმა აისანამ აგურის ლაშქარი მალევე გაანადგურა (სხვა ვარიანტით, მოძალადეებს ურუზმაგის ვაჟი ქრიმ-სულთანი ამარცხებს); შემდეგ სოსლანის ცოლის წაქეზებით და ვასთირჯის ნაჩუქარი ცხენის შემწეობით თვალუწვდენელი სიმაღლის კოშკში მცხოვრები მზეთუნახავი – სავრამონ ბურძაბახი შეირთო ცოლად.
ეპოსის სხვა ვარიანტით, აისანა დონბეთირებთან (ზოგიერთი გადმოცემით, ქურდალაგონთან) იზრდება და სათანა მას უკან აბრუნებს ახსართაგათების მტრის – აზნის ვაჟების წინააღმდეგ საბრძოლველად. აისანა ანადგურებს მტრებს, შემდეგ კი იწყებს ბორათების წვალებას — უკლავს ხარებს, სტაცებს ცხენებს და ა. შ. ამის გამო ბრათები მას კლავენ, რაც ახსართაგათებსა და ბორათებს შორის დაუსრულებელი ომის მიზეზი ხდება (უფრო მართებული იქნებოდა გვეთქვა, რომ აისანას მკვლელობა არის ორ გვარს შორის ატეხილი კონფლიქტის საბაბი, მიზეზი მათ სოციალურ ურთიერთობებშია საძიებელი).
ლიტერატურა
- ნართები. ოსური ხალხური ეპოსი. თარგმნა მ. ცხოვრებოვამ. ცხინვალი, 1977;
- Нартовские сказания: Эпос осетинского народа. Книга 3. Владикавказ, 2005.
