აღუზი
აღუზ-ი (ოს. Æгъуз) – ოსური ეთნოგენეტიკური და გენეალოგიური გადმოცემების მიხედვით, აღუზოვების (Æгъузатæ) ძველი გვარის დამაარსებელი, ოსთა პირველწინაპრის – ოს-ბაღათარის – ერთ-ერთი ვაჟი. მართალია, აღუზოვების გვარი მრავალრიცხოვან ცალკეულ გვარებად დაიშალა, მაგრამ ოსებში შემონახულია ცოცხალი გადმოცემები ამა თუ იმ გვარის აღუზოვებისაგან წარმოშობის თაობაზე. მაგალითად, დიდი ლიახვის ხეობაში სოფ. სბამდე მცხოვრები გვარები (ბაევი, ჯათიევი, შავლოხოვი, თომაევი, პლიევი, ჯიჯოევი, გაგლოევი, სანაკოევი და სხვ.), ასევე კუდაროს ხეობის მკვიდრი ზოგიერთი გვარი თავიანთ თავს აღუზის შთამომავლებად თვლიან. აღუზოვთა გვარი ტრადიციული ოსური საზოგადოების არისტოკრატულ ფენად განიხელებოდა და უაზდანლაგთა კატეგორიას განეკუთვნებოდა. გადმოცემის მიხედვით, აღუზის შთამომავლები სხვა ელიტარული გვარებისაგან (სიდამონოვების, ცარაზონოვების, კუსაგონოვებისა და ცახილოვებისაგან) თავიანთი ძლიერებითა და მეომრული ძალმოსილებით გამოირჩეოდნენ (აღუზს მამამ მემკვიდრეობად ოქროს მახვილი დაუტოვა).
აღუზოვების გვარს განეკუთვანებოდა გაქართველებული პოეტი და საზოგადო მოღვაწე ივანე ელღუზისძე (1770-1830 წწ.). იგი ქართულ ენაზე დაწერილ თავის პოემაში („ალღუზიანი“) აღუზების (ალღუზების) გვარის წარმომავლობას ავგუსტ კეისრის ვაჟის ალღუზის სახელს უკავშირებს (აქვე უნდა ითქვას, რომ კ. ხეთაგუროვის ცნობით ზოგიერთი ოსური გვარი თავის წარმოშობას სხვადასხვა უცხოეულ სულთანებს, ხანებს, ბეგებს, პრინცებს უკავშირებდა; „მეფურ“ წარმომავლობაზე განსაკუთრებული პრეტენზიები ჰქონდათ ცარაზონოვებს და აღუზოვებს). ვ. აბაევს ი. იალღუზიძის ამ ცნობაში ეჭვი არ შეაქვს და თვლის, რომ ყველა დროში ძალაუფლების ხელში ჩამგდებნი, თავიანთი ბატონობისათვის კანონიერების მინიჭების მიზნით, თხზავდნენ ფანტასტიურ გენეალოგიებს და ითვისებდნენ ტიტულებს და რეგალიებს. მეცნიერის მიერ შემოთავაზებული ლინგვისტური ანალიზი ადასტურებს ტერმინ „ავგუსტ“-იდან „აღუზის“ („აგუზის“) მიღების შესაძლებლობას.
ლიტერატურა
- Абаев В. И. Избранные работы. Т. I. Религия. Фольклор. Литература. Владикавказ, 1990;
- Бязыров А. Х. Мифические предания и поверья о происхождении осетин // ИЮОНИИ. 1980. Вып. XXV.
