განვითარების აშლილობა სპეციფიკური მეტყველებისა და ენის
განვითარების აშლილობა სპეციფიკური მეტყველებისა და ენის - (F80), (developmental disorder, specific of speech and language), მეტყველების დაუფლების ჩვეულებრივი სტერეოტიპის დარღვევა, რომელიც განვითარების ადრეულ სტადიაზე იწყება.
აშლილობა არ შეიძლება აიხსნას ნევროლოგიური პათოლოგიით ან მეტყველების წარმოქმნის მექანიზმის პათოლოგიით, სენსორული დარღვევებით, ჭკუასუსტობით ან გარეშე ფაქტორებით. ენისა და მეტყველების სპეციფიკურ აშლილობას ხშირად თან სდევს პრობლემები, მაგ.: კითხვის ან წერის დროს გაჩენილი სიძნელეები, ინტერპერსონალური ურთიერთობების დარღვევები, ემოციებისა და ქცევის აშლილობები.
ბავშვები მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან თავიანთი ენობრივი შესაძლებლობებით. ბავშვების ნახევარი სიტყვების აზრიანად გამოყენებას იწყებს 12.5 თვის, ხოლო 97% - 21 თვის ასაკისთვის. ნახევარი ახერხებს სიტყვების წინადადებაში გაერთიანებას 23 თვისთვის (Neligan and Prudham., 1969). სიტყვათა მარაგისა და გრამატიკული წყობის დასწავლა სწრაფად ხდება სკოლამდელ ასაკში. მიუხედავად ამისა, სწავლის დაწყებისთვის 1%-ს აღენიშნება გამოხატული მეტყველების დარღვევები, ხოლო 5%-ს უჭირს უცხო ადამიანის ნათქვამის შინაარსის გაგება. ენისა და მეტყველების ათვისების პროცესი ძალიან რთულია და ბოლომდე შესწავლილი არაა. მეტყველების დარღვევები ასოცირებულია ფსიქიკურ აშლილობებთან რადგან:
- (I) ორივე შეიძლება გამოწვეული იყოს ტვინის ანომალიურობით და
- (II) მეტყველების აშლილობები უარყოფით გავლენას ახდენს სოციალურ ურთიერთობებსა და განათლებაზე.
ენისა და მეტყველების აშლილობების მიზეზები
ენისა და მეტყველების აშლილობების მქონე ბავშვების უმრავლესობაში არანაირი მიზეზი არ არის ნანახი. ასეთ შემთხვევებში ამბობენ, რომ გვაქვს ენისა და მეტყველების სპეციფიკური აშლილობები. სხვა შემთხვევებში ძალიან მნიშვნელოვანია პირველადი მიზეზის დადგენა. ყველაზე ხშირად სხვა მიზეზთაგან გვხვდება დასწავლის დარღვევები (გონებრივი ჩამორჩენილობა), ასევე სიყრუე, ცერებრული დამბლა, აუტიზმი და აუტიზმის სპექტრის აშლილობა. სოციალურმა დეპრივაციამ შეიძლება გამოიწვიოს მეტყველების მსუბუქი ჩამორჩენა ან გახდეს დამატებითი ფაქტორი სხვა მიზეზებთან ერთად.
კლასიფიკაცია
DSM-IV-სა და ICD-10 კლასიფიკაციებს შორის არსებობს გარკვეული განსხვავება: მეათე გადასინჯვაში მოცემულია სათაური „ენისა და მეტყველების განვითარების სპეციფიკური აშლილობა”, მაშინ, როცა DSM-IV-ში უფრო ფართო ტერმინია გამოყენებული - „კომუნიკაციის დარღვევები”. ორივე კლასიფიკაციის მიხედვით, დაავადებათა ამ ჯგუფში, გარკვეული ნომენკლატურული განსხვავებით, სამი აშლილობა მოიაზრება:
- ფონოლოგიური აშლილობა (DSM-IV) ან მეტყველების არტიკულაციის სპეციფიკური აშლილობა (ICD-10);
- ექსპრესიული მეტყველების განვითარების სპეციფიკური აშლილობა (ორივე კლასიფიკაციაში ერთი და იგივე ტერმინი გამოიყენება);
შერეული რეცეპციულ-ექსპრესიული აშლილობა (DSM-IV); ICD-10-ში უფრო ვიწრო მნიშვნელობის ტერმინი გამოიყენება _ რეცეპციული მეტყველების განვითარების აშლილობა (ამ განსხვავების მიზეზი ქვემოთაა განმარტებული).
ICD-10-ში, მაგრამ არა DSM-IV-ში, არის მეოთხე კატეგორია - ეპილეფსიით გამოწვეული აფაზია. DSM-IV-ში უფრო ფართო სათაურის გამოყენება იძლევა „ენაბლუობის” ჩართვის საშუალებას. ICD-10-ის უფრო ვიწრო მნიშვნელობის სათაური არ ფარავს „ენაბლუობას” და ეს დარღვევა შესულია ბავშვობის ასაკში დაწყებულ ქცევით აშლილობებში (ოქსფორდის მოკლე სახელმძღვანელო ფსიქიატრიაში)
