გილგამეში
გილგამეში – შუმერული პოეტური ქმნილებებისა და აქადური ეპოსის გმირი. ურუქის ლეგენდარული მეფე, რომლის სახელი ნახსენებია შუმერის მეფეთა სიაში.
შუმერულ სიმღერებში გამოყვანილია როგორც ენერგიული და გამბედავი ჭაბუკი მეფე, რომელსაც სახიფათო თავგადასავლებისაკენ მიუწევს გული. ერთგან მისი მიზანია უთუს მზის ღმერთის სახელის დამკვიდრება იქ, სადაც მისი სახელი არ დამკვიდრებულა, ხოლო იქ, სადაც უთუს სახელი მკვიდრობს, თავისი საკუთარი სახელის დამკვიდრება. ამავე სიმღერის მიხედვით გილგამეში შეძრულია ადამიანის გარდუვალი მოკვდავობის ფაქტით და სწორედ ამ პერსპექტივის დაძლევის მიზნით გაემართება სალაშქროდ კედარის ტყისკენ, რომელსაც ტექსტში „ცოცხალი კაცის ქვეყანა“ ეწოდება. ეს მოტივი აქადურ ეპოსში გარდაქმნილია სიკვდილ-სიცოცხლის საიდუმლოს ძიების მოტივად.
ერთი ბუნდოვანი შუმერული ტექსტი მოგვითხობს გილგამეშის კონფლიქტზე ინანასთან. ხოლო ნახევრად ისტორიულ, თითქოს „დოკუმენტურ“ თქმულებაში მოთხრობილია ურუქის მოწინააღმდეგე ქალაქის – ქიშის ბელადზე მისი გამარჯვების ამბავი. როგორც აქ, ისე კედარის ტყის ეპიზოდში, მისი განუყრელი თანამგზავრია ენქიდუ, რომელიც შუმერულ ტექსტებში მის ყმად იწოდება.
სხვა წრის ტექსტებში გილგამეში გვევლინება ინანას ძმად და მის მფარველად, მისი სურვილების აღმსრულებლად: იგი განდევნის ინანას მიერ დარგული ხიდან ანზუდს და მოკლავს ხის ძირში მოკალათებულ „მომნუსხველ გველს“. ამ ხის ფესვებიდან იგი გაიკეთებს მუსიკალურ საკრავებს, რომლებიც შემდგომ ქვესკნელში ჩაუცვივდება. ამასთან არის დაკავშირებული ერთი სიმღერა, რომელიც მოგვითხრობს ენქიდუს ჩასვლას ქვესკნელში ამ საკრავების ამოსატანად. ენქიდუ ვეღარ ამოდის უკან და გილგამეში მხოლოდ მის სულთან ამყარებს კონტაქტს.
გილგამეშის პიროვნება არსებითად განსხვავებულია აქადურ ეპოსში, რაც ერთი მხრივ გამოწვეულია იმით, რომ აქ ენქიდუ მის მეგობრად არის გამოყვანილი. ამავე დროს მისი ბუნება არ არის ერთხელ და სამუდამოდ განსაზღვრული, იგი გარდაქმნებს განიცდის ეპოსის მდინარებაში: სხვაა გილგამეში ენქიდუსთან დამეგობრებამდე და სხვაა ენქიდუსთან დამეგობრების შემდეგ. ენქიდუ თავისი გამოჩენით აღვიძებს მასში ზნეობრივ, ხოლო თავისი სიკვდილით – მოაზროვნე პიროვნებას. სწორედ მეგობრის სიკვდილის შემდეგ დაფიქრდება გილგამეში სიკვდილ-სიცოცხლის მარადიულ საიდუმლოზე და არ შეუშინდება შორეულ გზას უთანაფიშთისკენ.
გილგამეშის თავგადასავლის მთავარი ეპიზოდებია: ბრძოლა ხუმბაბასთან და კედარის ტყის დაპყრობა, იშთარის სასიყვარულო წინადადების უარყოფა და მის დასასჯელად გამოგზავნილი ცეცხლისმფრქვეველი ხარის განადგურება (ენქიდუსთან ერთად), სიკვდილის წყლების გადალახვა უთანაფიშთისკენ მიმავალ გზაზე, „განჭაბუკების ბალახის“ ამოტანა ოკეანის სიღრმიდან, მისი დაკარგვა და რაც მთავარია, „წარღვნამდელი ამბის“ მოტანა ურუქში (მან თავად უთანაფიშთისაგან, წარღვნის გმირისაგან და თვითმხილვევლისაგან მოისმინა წარღვნის ამბავი და შემოუნახა თანამემამულეებს).
ეპოსის პროლოგში ნათქვამია, რომ მან თვითონ ამოკვეთა ქვაზე მთელი თავისი თავგადასავალი და ამასთან ერთად, უნდა ვიგულისხმოთ, წარღვნის მითოსიც.
