იორიუზმექი
ჲორჲუზმექ-ი (ბალყ.-ყარაჩ. Ёрюзмек) – ბალყარულ-ყარაჩული ნართული ეპოსის ერთ-ერთი ცენტრალური პერსონაჟი, უსხურთუქისა და ასანეჲს შვილობილი (იბადება მიწაზე ჩამოვარდნილი კომეტის ბირთვისგან), ნართების ბელადი და კანონმდებელი, სათანაჲს ქმარი, ოთხი შვილის (სოსურუყის, სიბილჩის, ბჲურჩეს, აგუნდას) მამა. მის საგმირო საქმეთაგან აღსანიშნავია ნართების მტრის, ზეციური ფუქის დამარცხება, ამ უკანასკნელის მომხრე ალიქების ნართული გვარის გაწყვეტა და სხვ. განუზომელი ძალღონის მამაცი ჲორჲუზმექი მრისხანე და დაუნდობელია, ცხოვრობს პრინციპით: საშიშროების წინაშე არ დაიხიოს და არ გაუშვას არცერთი ლამაზი ქალი. მექალთანე ჲორჲუზმექი (სხვათა შორის, აცდენს აწ უკვე გარდაცვლილი შვილობილის ცოლს – აყბილექს, რამდენადაც ქვისგან შობილი სოსურუყი რკინისტანა იყო და ცოლ-ქმრულ მოვალეობას ვერ ასრულებდა) სათანაჲს ღალატში იქეთ სდებს ბრალს.
ჲორჲუზმექის სახეში შემონახულია ტოტემი მგლის ნიშნები: ნაკვებია ძუ მგლის რძით, ატარებს მგლის ბეწვის ქურქს (ეს ნიშანი მოგვიანებით მისი ატრიბუტი ხდება). თქმულებებში ბევრია გმირის ღვთაებრივი წარმომავლობის დეტალი მისი სასწაულებრივი დაბადების ჩათვლით.
ლიტერატურა
- Карачаево-балкарский фольклор в дореволюционных записях и публикациях. Нальчик, 1974;
- Карачаево-балкарский героический эпос. М., 2004;
- Карачаево-балкарские мифы. Составитель М. Джуртубаев. Нальчик, 2007;
- М. Ч. Джуртубаев. Мифология и эпос карачаево-балкарского народа. Древние верования * балкарцев и карачаевцев. Карачаево-балкарский героический эпос. Нальчик, 2011;
- Джуртубаев М. Ч. Происхождение Нартского эпоса. Нальчик, 2013.
