სათანაი-ბიიჩე

NPLG Wiki Dictionaries გვერდიდან
გადასვლა: ნავიგაცია, ძიება

სათანაჲ-ბიჲჩე (ბალყ.-ყარაჩ. Сатанай-бийче – „ქალბატონი სათანაჲ“; сатан ай – „ნათელი მთვარე“) – ბალყარულ-ყარაჩული ნართული ეპოსის ერთ-ერთი ცენტრალური პერსონაჟი, „მზის ასული“ (кюнкъыз), „ნართების დედა“, კულტურული გმირი, ერთ-ერთი მრავალფუნქციური სახე. მისი გარეგნობა თქმულებებში, თითქმის, არ აღიწერება, თუ არ მივიღებთ მხედველობაში პოეტურ შედარებებსა და ეფექტებს, რომელსაც მისი ხატი ბუნებაზე და ადამიანებზე ახდენს: „ისეთი საოცრება იყო სათანაჲ-ბიჲჩე, რომ მისი სილამაზე ყოველივეს აჯადოებდა და მზეს ეჯიბრებოდა; ვერცხლზე დატანილ სევადასავით შავი და მბრწყინავი წარბები და ცეცხლოვანი თვალები ჰქონდა; ხშირი თმა მზეზე უბრწყინავდა, მწყობრი იყო მისი ტანი“. მაგრამ, უწინარეს ყოვლისა, იგი ბრძენი მრჩეველი, გრძნეული გმირია: მისი რჩევების წყალობით ჲორჲუზმექი ნართებს ყიზილ ფუქის ტირანიისგან იხსნის; მისი წინამძღოლობით ნართები თემირ-ყაფუს ლაშქარს ანადგურებენ, ამარცხებენ საშინელ ურჩხულ ჟელბიდირს, ხოცავენ გიგანტურ ობობებს. სათანაჲ-ბიჲჩე იოლად იგებს ქმრის – ჲორჲუზმექის – ქარაგმებს, რომელიც დახმარებას ითხოვს. მისი რჩევით მჭედელმა დებეთმა გველის შხამით მახვილთა და ისართა წრთობა დაიწყო. სათანაჲ-ბიჲჩე ნართებს შორის ურთიერთობებს გონივრულად და ადვილად არეგულირებს. არის ექიმბაში და ჯადოქრობაში გაწაფული. სათანაჲმ ასწავლა ადამიანებს პურის ცხობა და ბოზას ხარშვა, ქალებს – კენჭებით, მამაკაცებს კი ცხვრის ბეჭით მკითხაობა; სიზმრის ახსნა, მაქციობა და მაგია, ამინდისა და მომავლის წინასწარმეტყველება, ბალახებისგან სამკურნალო წამლების დამზადება. ამასთან ერთად, „ნართების დედა“ სიზმარში ზესკნელისა და ქვესკნელის ბინადრებთან საუბრობს.

სათანაჲ ერთგული და მოსიყვარულე მეუღლე და დედაა: პატიობს რა ცოლ-ქმრულ ღალატს, იგი ჲორჲუზმექს სიკვდილისაგან რამდენჯერმე იხსნის; ზრუნავს შვილობილ სოსრუყოზე, ქალიშვილის – აგუნდას – მომავალზე.

სათანაჲ-ბიჲჩეს პერსონაჟში „არამარტო დიდი შამანისა და მთვარის ღვთაების ნიშნები ვლინდება, არამედ მაქციობა (შავმურა მელად ქცევის უნარი) მის უწინდელ (ტოტემურ) სახეზე მეტყველებს“. (მ. ჯურთუბაევი).



ლიტერატურა

  • Нарты. Героический эпос балкарцев и карачаевцев. М., 1994;
  • Карачаево-балкарский фольклор в дореволюционных записях и публикациях. Нальчик, 1974;
  • Карачаево-балкарский героический эпос. М., 2004;
  • М. Ч. Джуртубаев. Мифология и эпос карачаево-балкарского народа. Древние верования балкарцев и карачаевцев. Карачаево-балкарский героический эпос. Нальчик, 2011.

წყარო

კავკასიის ხალხთა მითები და რიტუალები

პირადი ხელსაწყოები
სახელთა სივრცე

ვარიანტები
მოქმედებები
ნავიგაცია
ხელსაწყოები