სასტენდო სროლა
სასტენდო სროლა − სასროლო სპორტის ნაირსახეობა, საფანტის სროლა გლუვლულიანი თოფით საგანგებოდ მოწყობილ მოედანზე (სტენდზე) სპეციალური დანადგარიდან ნატყორცნ მფრინავ სამიზნეებზე.
სარჩევი |
ისტორია
სანადირო თოფით საფანტის მიზანში სროლა ცნობილია ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებიდან. იმდროინდელი მონადირეები რაიმე საგანს ააგდებდნენ და ერთმანეთს სროლის სიზუსტეში ეჯიბრებოდნენ. ვიდრე სპორტული შეჯიბრების ფორმას მიიღებდა, სასტენდო სროლა შეძლებულთა და დიდგვაროვანთა აზარტულ გასართობად იყო მიჩნეული.
ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში სამიზნედ გარეულ მტრედებს იყენებდნენ და ბუნების დამცველთა პროტესტის მიუხედავად, ეროვნულ საკონკურსო ტურნირებსაც აწყობდნენ. ამგვარი ტურნირები განსაკუთრებით პოპულარული იყო XVIII-XIX საუკუნეების საფრანგეთში, გერმანიასა და იტალიაში, სადაც მონადირეთა არაერთი სპეციალური კლუბი არსებობდა. მოგვიანებით, ასეთი კლუბები ამერიკაშიც გაიხსნა.
XIX საუკუნის 30-იან წლებში ბოსტონელმა მსროლელებმა ცოცხალი სამიზნეები შუშის ბურთულებით შეცვალეს. მალე ამერიკაშივე ვინმე ბოგარუსმა გამოიგონა ამგვარი ბურთულების ამოსატყორცნი სპეციალური მანქანა. 1880 წლიდან შუშის ბურთულების ნაცვლად შემოიღეს თიხის თეფშები და მოედან-სტენდები. XX საუკუნის დამდეგის შეჯიბრებებზე მეტწილად მაინც ცოცხალ სამიზნეებს იყენებდნენ და ამ ტურნირებს „მტრედებზე სროლაში შეჯიბრებას“ უწოდებდნენ. იმავე პერიოდში გავრცელდა სასანგრე სტენდი – სროლა ცეცხლის ერთი საერთო ხაზიდან (საერთაშორისო ტერმინოლოგიით – „ტრაპი“, ინგლ. trap).
1920-იანი წლებიდან შემოვიდა მრგვალი სტენდი (ინგლ. skeet). აქ თეფშების ფრენის ტრაექტორია არ იცვლება, თავად მსროლელები იცვლიან სროლის ადგილს და კუთხეს. დღეისათვის მხოლოდ სასანგრე და მრგვალი სტენდი ითვლება კლასიკურ სასტენდო ვარჯიშებად და ოფიციალური საერთაშორისო შეჯიბრებებიც ამ დისციპლინებში იმართება. სასტენდო სროლა ოლიმპიურ პროგრამაში 1900 წელს, პარიზის თამაშებზე შეიტანეს. ცოცხალ მტრედებზე სროლაში (არ შედიოდა პროგრამაში) ბელგიელმა ლეონ დე ლუნდენმა გაიმარჯვა, ხელოვნურ მტრედებზე – ფრანგმა როჟე დე ბარბარენმა. სასანგრე სტენდი ოლიმპიდების პროგრამაში შედიოდა აგრეთვე 1908-24, 1952-2016, მრგვალი სტენდი კი – 1968-2016 წლებში. 1988-92 წლებში მამაკაცებთან ერთად სარბიელზე ქალებიც გამოდიოდნენ. 2000-დან კი ცალკე ასპარეზობენ. 1992 წელს, ბარსელონაში ჩინელმა მსროლელმა ქალმა ჩჟან შანმა მრგვალ სტენდზე 200-ივე სამიზნე დააზიანა, ყველა მამაკაცი ჩამოიტოვა და ჩემპიონობა დაისაკუთრა.
სასტენდო სროლა საქართველოში
საქართველოში სასტენდო სროლას საფუძველი ჩაეყარა XX საუკუნის 30-იან წლებში ახალჩამოყალიბებული მონადირეთა კავშირის ინიციატივით. ამ კავშირის წევრები – ვლადიმერ ჯაბახაძე, გურგენ ავალოვი, პეტრე სარქისოვი, დავით ცაგარეიშვილი და სხვები პირველ საკავშირო შეჯიბრებებში მონაწილეობდნენ. დიდუბეში, ძველი იპოდრომის ტერიტორიაზე, მოეწყო პირველი თვითნაკეთი სასროლო სტენდი, რომელიც მალე დაიშალა, თუმცა რამდენიმე შეჯიბრება გაიმართა და სოლიდური პრიზებიც გათამაშდა.
1940-იან წლებში საქართველოს მონადირეთა კავშირის ხელმძღვანელების – კონდრატ ციმაკურიძისა და ვლადიმერ ბურჯანაძის თაოსნობით ჩამოყალიბდა სასტენდო სროლის ფედერაცია (თავმჯდომარე – ბორის ოსიპოვი) და სპორტული სექცია. 1947 წელს თბილისში, მუშთაიდის ბაღში, მოეწყო სტანდარტული სტენდი, რომელმაც რამდენიმე წელიწადს იარსება. მოგვიანებით, სასროლო სტენდები და სპორტული სექციები გაჩნდა აფხაზეთში, აჭარაში, ოზურგეთში, ზუგდიდსა და ქუთაისში. რეგულარულად იმართებოდა საქალაქო და რესპუბლიკური ტურნირები. სასტენდო სროლა დაინერგა სპორტსაზოგადოებებში „დინამოსა“ და „ლოკომოტივში“, არმიის სპორტულ კლუბში.
საქართველოს სპორტსმენებს იმ დროისთვის უკვე მოპოვებული ჰქონდათ მნიშვნელოვანი გამარჯვებები. 1938 წელს სასტენდო სროლის სხვადასხვა დისციპლინაში საკავშირო ჩემპიონატი მოიგეს ჯაბახაძემ და ავალოვმა, 1947-ში – სარქისოვმა, 1950-ში – ბორის გობარევმა, მომდევნო წლებში – ბორის ანტონოვმა, დავით ცაგარეიშვილმა, კარლო დარასელიამ, იური საგანელიძემ, ზურაბ მაჩხანელმა და ვილი ალავერდოვმა. მაჩხანელი არაერთხელ გამოსულა სსრკ ნაკრების შემადგენლობაში, 1954 წელს მან ვარშავაში გამართულ ევროპის არაოფიციალურ პირველობაში გაიმარჯვა, მერე კი მწვრთნელად დაიწყო მუშაობა და მრავალი სახელოვანი მესტენდურე აღზარდა. მათ შორის პირველ დიდ წარმატებას მიაღწია ტარიელ ჟღენტმა, რომელიც ოთხჯერ იყო ევროპის ჩემპიონი პირად და გუნდურ ჩათვლაში, სამჯერ – მსოფლიოს ჩემპიონი გუნდურ ჩათვლაში, 1973 წელს კი მსოფლიო რეკორდი დაამყარა. ასევე, დიდი წარმატებები მოიპოვა თამაზ იმნაიშვილმა – ევროპის 7-გზის და მსოფლიოს ჩემპიონმა პირად ჩათვლაში, სამი ოლიმპიური თამაშების მონაწილემ. 1970-იან წლებში საერთაშორისო სარბიელზე თავი გამოიჩინა თემურ მატოიანმა – ევროპის თასის მფლობელმა და მსოფლიოს ჩემპიონატის მეორე პრიზიორმა. სასტენდო სროლაში საქართველოს წარმომადგენლებმა ბოლო მნიშვნელოვან წარმატებებს 1994 წელს მიაღწიეს: თამაზ იმნაიშვილმა, დავით ქვათაძემ და გივი შენგელიამ მსოფლიო თასის გუნდურ გათამაშებაში ვერცხლის მედლები მოიპოვეს, მსოფლიოს ჩემპიონატში კი – ბრინჯაოსი.
წესები
სასანგრე სტენდისთვის განკუთვნილ მოედანზე განლაგებულია 5 საცეცხლე წერტილი და 15 მტყორცნელი მანქანა. მანძილი საცეცხლე წერტილებს შორის 3, 20 მეტრია, ხოლო ცეცხლის ხაზიდან მტყორცნელ მანქანამდე – 15. მანქანები განლაგებულია 5 ჯგუფად, 3-3 თითოეული საცეცხლე წერტილისთვის.
სამიზნე თეფშის სიმაღლეა – 25-27 მმ, დიამეტრი – 110.მმ, წონა – 100-110 გ. შეჯიბრებისათვის შერჩეული სამიზნის ფერი (შავი, თეთრი, ყვითელი) ყველა მსროლელისათვის ერთი უნდა იყოს. თითოეულ ჯგუფში 3-3 მტყორცნელი მანქანა, სქემის მიხედვით, თეფშებს სხვადასხვა მიმართულებით ტყორცნის, სქემა ისეა შემუშავებული, რომ წინასწარ არავინ იცის, რომელი მანქანა ჩაირთვება კონკრეტული მომენტისათვის. ტყორცნის საუკეთესო მანძილად ითვლება 70-80 მ.
ისვრის 6 კაცისაგან შემდგარი გუნდი. 5 სპორტსმენი საცეცხლე წერტილებზე დგას, მეექვსე კი მზად არის, რომ დაიკავოს №1 საცეცხლე წერტილი. თითოეულ საცეცხლე წერტილისათვის უშვებენ თითო სამიზნეს. გასროლის შემდეგ ყოველი მონაწილე გადაადგილდება მარჯვნივ მდებარე საცეცხლე წერტილზე, №5 მსროლელი უკან გადგება და მზად არის, დაიკავოს №1 საცეცხლე წერტილი. სროლა გრძელდება მთლიანი წრის (რაუნდის) დამთავრებამდე. ყოველი რაუნდი თითოეული მონაწილისთვის 25 გასროლისგან შედგება. მსროლელი იარაღს ორი ვაზნით გატენის და მზადყოფნის სიგნალს იძლევა. იმავე წამს მანქანიდან თეფში ამოიტყორცნება. თუ მონაწილემ პირველი ააცდინა, შეუძლია იმავე სამიზნეს მეორე ლულიდან ესროლოს. საერთაშორისო შეჯიბრებებზე თითოეული გუნდი 4-4 მსროლელისაგან შედგება. ინდივიდუალურ შეჯიბრებაზე ტყორცნიან 200 სამიზნეს, ხოლო საუკეთესო ეროვნული გუნდი პირველი 150 სროლის შედეგით ვლინდება.
გამარჯვებულის გამოსავლენად ეწყობა 25-გასროლიანი ფინალური სერია 16 საუკეთესო მსროლელთა შორის. ეს შედეგები ემატება მათ მიერ წინა სერიებში მოპოვებული ქულების ჯამს. იმარჯვებს ის, ვისაც მეტი ქულა დაუგროვდება.
მრგვალ სტენდზე სროლა
მოედანზე განლაგებულია 8 საცეცხლე წერტილი, აგრეთვე „მაღალი სახლი“ (მარცხნივ) და „დაბალი სახლი“ (მარჯვნივ). „მაღალი სახლიდან“ სამიზნეები იტყორცნება მიწიდან 3,05 მეტრის, „დაბალი სახლიდან” კი – 1 მეტრის სიმაღლეზე. თეფშებმა თავზე უნდა გადაუაროს ცენტრალურ მოედანს და ჰაერში იფრინოს 65-70 მეტრზე. ტაიმერის მექანიზმი თეფშს ტყორცნის მსროლელის სიგნალის შემდეგ 0-3 წამში. თეფშები ზუსტად ისეთივეა, როგორიც სატრანშეო სტენდზე შეჯიბრებისას. სპორტსმენები თითოეული საცეცხლე წერტილიდან მორიგეობით 6-6-ჯერ ისვრიან. მათ აწვდიან ერთ სამიზნეს „მაღალი სახლიდან“ და ერთს –– „დაბალი სახლიდან“. ორმაგი სამიზნეები ზუსტად ერთდროულად უნდა გამოჩნდეს. №8 საცეცხლე წერტილიდან სპორტსმენმა სამიზნეს მანამ უნდა ესროლოს, სანამ ის ცენტრის ხაზს გადაკვეთს. ქულების დათვლის სისტემა ისეთივეა, როგორც სატრანშეო სტენდზე.
