ჰათიაკო

ჰათიაკო (ადიღ. ХьэтиякIо / ХьэтиякIуэ) — ჯეგუაკოს ერთ-ერთი ფუნქცია – საწესი ცეკვებისა და საწესო სასაცილო თამაშების ორგანიზება და ცერემონმაისტერობა. მის მოვალეობაში შედიოდა წეს-ჩვეულებათა ელემენტებში არამარტო რიტუალური წესრიგის დაცვა, არამედ მათში სამხიარულო-სასაცილო საწყისის შეტანა.

ლექსემა „ჰათიაკო“ მხოლოდ ადიღეურ ენაში და მის დიალექტებში გამოიყენება (ადიღეურში, ამავე მნიშვნელობით, გვხვდება ტერმინი КууакIо – „მაუწყი“), ყაბარდოულ-ჩერქეზულში, ამ ენის ყუბანური დიალექტის გამოკლებით, იგი ცნობილი არ არის: აღნიშნულ სპეციალობას ჯეგუაკოს რთული ცნება გულისხმობს და ტერმინოლოგიურად არ გამოიყოფა.

ჰათიაკოს გარეშე არცერთი, ასე თუ ისე მნიშვნელოვანი, საზეიმო ღონისძიება არ ჩაივლიდა. განსაკუთრებული იყო მისი როლი საქორწილო ცერემონიებში. როგორც წესი, ქორწილში ორ ჯეგუაკოს იწვევდნენ: ერთს – მუსიკალურ ანსამბლთან ერთად, მეორეს – ჰათიაკოს ფუნქციით. როგორც საწესო ცეკვების განმწესრიგებელს, ჰათიაკოს მოადგილეებიც (შაფს. Iофтабгэ) ჰყავდა: ორი ვაჟი (кIалэ хьэтыякIу – „ვაჟთა ჰათიაკო“) და ორიც ქალიშვილი (пшъашъэ хьатыякIу – „გოგონათა ჰათიაკო“). ვიდრე ცეკვები სრულდებოდა, ყველანი – მოცეკვავეებიც და მუსიკოსებიც, მას ემორჩილებოდნენ. გარდა ამისა, ჰათიაკო თან ახლდა მაყრიონს, მონაწილეობდა საწესო ნადიმში და იქ მყოფთ სიმღერებით ართობდა; მამისეულ სახლში პირველი მოსვლის დროს ნეფეს სასმელით სავსე ყანწს მიართმევდა და წარმოთქვამდა ძალზე საინტერესო ტრადიციულ ხოხს (სადღეგრძელოს), რომელიც არამარტო მაგიური სადიდებელი, არამედ იუმორისტული ხასიათისაც იყო (ამავე როლში შეიძლებოდა, წარმომდგარიყო სახალხო პოეტი усакIуэ – ფუნქციურად არქაული ჯეგუაკოს განაყარი). ჰათიაკო ქორწილში ასრულებდა ნეფე-პატარძლის სადიდებელ სიმღერებს მაშინაც კი, როცა ისინი თავიანთი ფიზიკური გარეგნობითა და სხვა მონაცემებით ქებას არ იმსახურებდნენ. მაგრამ ამ სიმღერათა შორის აუცილებლად იქნებოდა ერთი, რომლის ტექსტის შინაარსი და განწყობა საქორწილო სადიდებლებს ეწინააღმდეგებოდა და სიძე-პატარძალს, დედამთილ-მამამთილს, ნათესავებს, მოხუცსა და ახალგაზრდას, ყველას დასცინოდა (ადიღურ საქორწილო წეს-ჩვეულებათა კომპლექსში შედიოდა რიტუალი – „ნეფის ბებიის გაქცევა“, რომელიც თავისი შინაგანი წყობით ამ სიმღერას შეესატყვისებოდა). მაგრამ ეს დაცინვა არა წყენას, არამედ მხიარულებასა და სიცილ-ხარხარს იწვევდა. ეს სიცილი კი გენეტიკურად საწესო, ცხოველმყოფლურ-მაგიურ სიცილს უკავშირდება და ჰათიაკოს, როგორც საერთო მხიარულების შემოქმედსა და ქორწილისათვის კარნავალურ-სადღესასწაულო საწყისის მიმნიჭებელს, საკრალურ ფიგურად – მაგად, წარმოაჩენს.

ლიტერატურა

• Мафедзев С. Х. Обряды и обрядовые игры адыгов в XIX – начале XX в. Нальчик, 1979;
• Бгажноков Б. Х. Черкесское игрище. Нальчик, 1991.

წყარო

კავკასიის ხალხთა მითები და რიტუალები