აგარაკის ეპარქია

NPLG Wiki Dictionaries გვერდიდან
გადასვლა: ნავიგაცია, ძიება

აგარაკის ეპარქია - საქართველოს სამოციქულო, მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთ-ერთი უძველესი ეპარქია.

აგარაკის ეპარქიის შესახებ ცნობები ძალზე მწირია. ჯუანშერის მიხედვით, მისი დაარსება მიეწერება ვახტანგ გორგასალს. მისი ცნობით, ვახტანგ გორგასალმა ერთი ეპისკოპოსი დასვა აგარაკს, რომელ არს ხუნანს გამართებით“. ჯუანშერის მიერ ჩამოთვლილ ეპისკოპოსთა შორის აგარაკის ეპისკოპოსი რიგით მეთერთმეტეა და ისტორიკოსი მას ხორნაბუჯის ეპისკოპოსის შემდეგ ასახელებს. ამ ცნობას ვახუშტი ბატონიშვილიც იმეორებს: „...ეკლესია აგარაკისა, რომელსა შინა დასვა გორგასალ ეპისკოპოზი, შემდგომად იქმნა მიტროპოლიტი და მეტოქი სომხეთისა, რომლისა სამწყსო იყო ხუნანი, გარდაბანი და ბერდუჯის მდინარე, გუნბათიანი, დიდშენი, აწ უწოდებენ ახტალას“. ზოგიერთ მკვლევარს შეცდომად მიაჩნია ვახუშტის მიერ აგარაკის ეპარქიის ახტალასთან გაიგივება. „ვახუშტის ხუნანი ქცია-მტკვრის შესართავში, ბერდუჯი კი დებედის ხეობაში ეგულება. სინამდვილეში ბერდუჯის მდინარე ახლანდელი ძეგამია, ხუნანი კი ძეგამის დასავლეთით მყოფი „თოფრახ-კალა“ (დ. ბერძენიშვილი).

აგარაკის ეპარქიის კონკრეტული საზღვრების შესახებ საუბარი ძნელია, თუმცა წყაროებში დაცული ზოგიერთი ცნობა, მიახლოებითი საზღვრების მოხაზვის საშუალებას იძლევა. „აგარაკი“ იხმარებოდა, როგორც დაბის, ველის, ყანის, სოფლის აღმნიშვნელი სიტყვა. მისი შინაარსიდან გამომდინარე, „აგარაკი“ ბევრგან შეიძლება ყოფილიყო, მათ შორის – ახტალასთანაც. არ არის გამორიცხული, რომ ვახუშტიმ ინფორმაცია მექანიკურად მიუსადაგა ახტალასთან მყოფ აგარაკს. ჯუანშერთან მოხსენიებული აგარაკი კი ხაზგასმით ხუნანთან არის მითითებული — „ხუნანს გამართებით“, რაც ხუნანის გასწვრივს გულისხმობს. თუ, ვახუშტის მიხედვით, აგარაკის ეპარქიში შედიოდა ხუნანი, გარდაბანი და ბერდუჯის მდინარე, მაშინ აქ იგულისხმება ქართულ წყაროებში მოხსენიებული ხუნანის (გარდაბნის) საერისთავო. ლეონტი მროველის ცნობით, ხუნანის საერისთავო (გარდაბანი) მოიცავდა ტერიტორიას „... ბერდუჯის მდინარითგან ტფილისამდე და გაჩიანთამდის“ (იგულისხმება ისტორიულ-გეოგრაფიული ქვეყნები). ანუ გარდაბანს დასავლეთიდან გაჩიანი ესაზღვრებოდა, ჩრდილოეთიდან კი – თბილისი. შესაბამისად, გარდაბნის მომცველ აგარაკის ეპარქიის დასავლეთით მდებარეობდა გაჩიანის მომცველი ცურტავის ეპარქია. არსებობს მოსაზრება, რომ აგარაკის ეპისკოპოსი უნდა იყოს „ეპისტოლეთა წიგნში“ მოხსენიებული „ისააკ ეპისკოპოსი ქუნანაკერტისა“, რომელიც ხუნანაკერტელად არის მიჩნეული (დ. ბერძენიშვილი). უხტანესი ქუნანაკერტს „ჰნარაკერტის“ ფორმით იხსენიებს. აღნიშნული წყაროების გარდა, აგარაკის ეპისკოპოსი სხვა წყაროებში აღარ მოიხსენიება. ამჟამად ქართულ ისტორიოგრაფიაში მიღებულია თვალსაზრისი, რომ აგარაკის ეპარქიაში უნდა შესულიყო ხუნანი თავისი ოლქით (ტერიტორია ჰასანსუსა და ძეგამჩაის შორის), ძოროფორი (აღსტაფის ხეობა) და კოლბოფორი (ინჯის ხეობა). ვახტანგ გორგასლის მიერ ხუნანის საერისთავოში აგარაკს დაარსებული საეპისკოპოსო კათედრა, პირველ რიგში, ცხადია, ქართულ მრევლს გულისხმობდა, მაგრამ არ გამორიცხავდა აქაურ სომხურ და ალბანურ მოსახლეობასაც (დ. ბერძენიშვილი). ვახტანგ გორგასლის დროს გატარებული საეკლესიო-სტრუქტურული ცვლილებები და ახალი ეპარქიების დაარსება (მათ შორის აგარაკის ეპარქიისა) ძირითადად მიმართული იყო ირანის პოლიტიკის წინააღმდეგ, რომელსაც ის ახორციელებდა სამხრეთ კავკასიაში. ბუნებრივია, აგარაკის ეპარქიის დაარსება ხელს შეუწყობდა ამ მხარეში ქართლის სამეფოს პოზიციების განმტკიცებას. სომეხ-ქართველთა საეკლე განხეთქილებით გამოწვეული მოვლენები, რაც გამოიხატებოდა დიოფიზიტურ და მონოფიზიტსრ ძალებს შორის დაპირისპირებაში, ბუნებრივია, უნდა ასახულიყო აგარაკის ეპარქიაზედაც. ეთნიკური ნიშანი უკავშირდებოდა ქრისტიანული მოძღვრების სხვადასხვა მიმდინარეობას: ქართულ – დიოფიზიტობას და სომხურ — მონოფიზიტობას. ქალკედონური მრწამსის პოზიციების განმტკიცებაში დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ჰერაკლე კეისრის საეკლესიო პოლიტიკას აღმოსავლეთში. მნიშვნელოვანია სუმბატ დავითის ძის ერთი ცნობა, რომლის მიხედვით, „მივიდა (ჰერაკლე) გარდაბანს, ვარაზ გაგელისასა, და დაილაშქრა ადგილსა მას, რომელსა ჰქკან ხუზაშენი, და ნათელ-სცა ერეკლე ვარაზ გაგელსა და ყოველსა ერსა მისსა. და იწყო შენებად ეკლესიასა, რომელი იგი უბრწყინვალეს არს ყოველთა ეკლესიათა. და წარვიდა ბერდუჯს და დადგა გულსა სოფლისასა და აღმართა ჯუარი ქვისა და დადვა საფუძველი წმიდისა ღმრთისმშობელისა ეკლესიისა და აღასრულა გუმბათი“. ბიზანტიის იმპერატორს ეს ყველაფერი, სავარაუდოდ, აგარაკის ეპარქიაში უნდა განეხორციელებინა, თუმცა წყაროებში ეპარქია არ ფიქსირდება. არ არის ცნობილი, თუ სად იყო აგარაკის ეპარქიის ცენტრი, ან როდის გაუქმდა და შეუერთდა ეს ეპარქია სხვა სამწყსოს.

ქ. ქუთათელაძე

ლიტერატურა

  • ეპისტოლეთა წიგნი, ზ. ალექსიძის გამოც., თბ., 1968;
  • ვახუშტი, აღწერა სამეფოსა საქართველოსა, წგ.: ქართლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩიშვილის გამოც., ტ. 4, თბ., 1973;
  • ჯუანშერი, ცხოვრება ვახტანგ გორგასლისა, წგ.: ქართლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩიშვილის გამოც., ტ. 1, თბ., 1955.
  • ბერძენიშვილიდ., ნარკვევები საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიიდან, ქვემო ქართლი, თბ., 1979.

წყარო

პირადი ხელსაწყოები
სახელთა სივრცე

ვარიანტები
მოქმედებები
ნავიგაცია
ხელსაწყოები