აზია
აზია – დედამიწის ყველაზე ვრცელი ნაწილი, ევროპასთან ერთად ქმნის ევრაზიის კონტინენტს. ფართობი (კუნძულებით) 43,4 მლნ. კმ2. ევროპასთან საზღვარი პირობითად გადის ურალის ქედის სამხრეთ ფერდობზე, მდინარე ემბაზე, კასპიის ზღვაზე, მდინარეებზე კუმა და მანიჩი (ზოგჯერ კავკასიონის მთავარი ქედის წყალგამყოფზე), აზოვისა და შავ ზღვებზე, ბოსფორის სრუტეზე, მარმარილოს ზღვაზე, დარდანელის სრუტეზე. ამერიკის კონტინენტისაგან გამოიყოფა ბერინგის სრუტით, ავსტრალიიდან – ტორესის სრუტით, აფრიკას უკავშირდება სუეცის ყელით. ჩრდილოეთიდან შემოსაზღვრულია ჩრდილოეთ ყინულოვანი ოკეანით, აღმოსავლეთით – წყნარი და სამხრეთით – ინდოეთის ოკეანეებით.
აზიას ასევე განეკუთვნება მრავალრიცხოვანი კუნძულები საერთო ფართობით 2 მლნ. კმ2-ზე მეტი (მათ შორის ჩრდილოეთის მიწა, ახალი ციმბირის, კურილიის, იაპონიის, ფილიპინების არქიპელაგი, კვიპროსი და სხვა). ტერიტორიის თითქმის 3/4 უკავია მთებს და დაბალმთიანეთს. უმაღლესი მთათა სისტემებია: ჰიმალაი (მთა ჯომოლუნგმა, ზღვის დონიდან 8848 მ, წარმოადგენს დედამიწის უმაღლეს მწვერვალს), პამირი, ყარაყუმი, ჰინდიქუში, ტიანშანი და სხვა. მოსწორებული მთიანეთის უდიდესი ნაწილი უკავიათ უდაბნოებსა და ნახევარუდაბნოებს. ვაკე-დაბლობები (მათ შორის განსაკუთრებით ვრცელია დასავლეთ ციმბირის, ინდოჩინეთის, ინდისა და განგის ვაკე, თურანისა და მესოპოტამიის დაბლობი) ძირითადად მდებარეობს ჩრდილოეთ, აღმოსავლეთ და სამხრეთ აზიაში.
კლიმატი – ჩრდილოეთით არქტიკული, აღმოსავლეთ ციმბირში მკვეთრად კონტინენტური და ინდონეზიის კუნძულებზე ეკვატორული. მყინვარების ფართობი შეადგენს 118 ათ. კმ2 (მაღალმთიანეთი და არქტიკის კუნძულები). ჩრდილოეთ განედის 470-მდე მრავალწლიანი გამყინვარებაა. აზიაში ბევრი მდინარეა.
ჩრდილოეთ აზიის მდინარეები: ობი, ენისეი, ლენა და სხვა წყალუხვია, იყინებიან 8 თვემდე. აღმოსავლეთ და სამხრეთ აზიის მდინარეები ზაფხულში წყალუხვია, ზამთარსა და გაზაფხულზე – წყალმცირე. მათგან ნაწილი შემორტყმულია დამბებით. დიდი მდინარეებია: ამური, ხუანხე, იანძი, ირავადი, მეკონგი, ბრაჰმაპუტრა, ინდი, განგი.
ცენტრალურ და დასავლეთ აზიაში ზედაპირული წყლები ნაკლებადაა. წყალუხვი თოვლ-მყინვარული კვებით ხასიათდებიან: ამუდარია, სირდარია, ტიგროსი, ევფრატი, ჰალმეიდი.
აზიის მცენარეული ზონები იცვლება ჩრდილოეთის ტუნდრიდან, სამხრეთის ეკვატორული ნოტიო ტყეებით. ჩრდილოეთ აზიის ტერიტორია და აღმოსავლეთ აზიის ჩრდილოეთი რაიონები უკავია ტაიგას; სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში ნოტიო ტროპიკული ტყეებია. ტაიმირის სამხრეთ-დასავლეთ რაიონებში, იმიერბაიკალეთში, ჩრდილო-აღმოსავლეთ ჩინეთში – ტყე-სტეპები და სტეპები. ცენტრალურ, შუა და დასავლეთ აზიაში ნახევრადუდაბნოები და უდაბნოებია.
აზიას პირველი ადგილი უკავია კონტინენტებს შორის ნავთობის, ნახშირის, ბუნებრივი აირის, ჰიდროენერგორესურსების მარაგით, მრავლად მოიპოვება ფერადი და იშვიათი ლითონები.
მოსახლეობა განაწილებულია არათანაბრად: აღმოსავლეთ და სამხრეთ აზიაში 600–700 მლნ. ადამიანზე მეტი, ცენტრალურ, დასავლეთ და ჩრდილოეთ აზიაში – მხოლოდ რამდენიმე ადამიანი 1 კმ2-ზე. ა-ის ტერიტორიაზე არის დაახლოებით 50 სახელმწიფო.
