ბიჭვინთის ეკლესია

ბიჭვინთის ეკლესია.
ხედი სამხრეთ-დასავლეთიდან

ბიჭვინთის ეკლესია - ტაძარი აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის, გაგრის მუნიციპალიტეტის, დაბა ბიჭვინთაში.

ბიჭვინთის ეკლესია.
ნართექსის ინტერიერი, მოხატულობა

კომპლექსში შემავალი ნაგებობები

გუმბათიანი ეკლესია, ნაქალაქარი, დარბაზული ეკლესია.

ისტორიულ-არქიტექტურული აღწერა

საეკლესიო გადმოცემით, ბიჭვინთის სანახებში I საუკუნეში წმ. ანდრია მოციქულს უქადაგია და ამიტომაც ბიჭვინთის საეპისკოპოსო კათედრას „წმ. ანდრიას საყდრად” მოიხსენიებენ. დღევანდელი გუმბათიანი საკათედრო ტაძარი X-XI საუკუნეებშია აგებული. III საუკუნის ბოლოსა და IV საუკუნის დასაწყისში ბიჭვინთა მნიშვნელოვან საეკლესიო ცენტრად იქცა, რასაც მოწმობს ბიჭვინთის ეპისკოპოსის სტრატოფილეს მონაწილეობა 325 წელს ქ. ნიკეაში გამართულ პირველ მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე. საუკუნეების განმავლობაში ბიჭვინთაში მდებარეობდა დასავლეთ საქართველოს საეკლესიო ცენტრი, რომელიც XVI საუკუნის შუა ხანებში, ჩრდილო კავკასიელ მთიელთა შემოსევების შემდეგ, გელათში გადმოვიდა. XVII საუკუნეში ბიჭვინთის ტაძარი მიტოვებული იყო და არ ფუნქციონირებდა. XVIII საუკუნეში ტაძარს მეხი დაეცა და ძლიერ დაზიანდა.

ბიჭვინთის ეკლესია.
აღმოსავლეთი ფასადის ჯვრები

ბიჭვინთის ტაძარი წარმოადგენს გეგმით წაგრძელებულ ჯვაროვან-გუმბათოვან ნაგებობას, დასავლეთით ნართექსით, ხოლო აღმოსავლეთით 3 შვერილი აფსიდით. აღსანიშნავია, რომ ნართექსი საქართველოში იშვიათად გვხვდება, შვერილი აფსიდები კი ახასიათებს საქართველოს ადრინდელი პერიოდის ეკლესიებს, ხოლო უფრო გვიან, დასავლეთ საქართველოს, შავი ზღვის სანაპიროს ძეგლებს (თუმცა აქა-იქ გვხვდება აღმოსავლეთ საქართველოშიც). ტაძრის დასავლეთი მკლავი სამმხრივი პატრონიკეთია აღჭურვილი. გუმბათი ემყარება საკურთხევლის კედლებსა და ორ ბურჯს.

ბიჭვინთის ტაძარი ნაგებია მონაცვლეობით ნაწყობი ბრტყელი აგურისა და გათლილი ქვის ჰორიზონტალური რიგებით. გუმბათის ყელი მთლიანად აგურითაა ამოყვანილი. ტაძარი შიგნით მოხატული იყო, მაგრამ XIX საუკუნის 30-იან წლებში რუსეთის იმპერატორის ბრძანებით ის შეაკეთეს, შეცვალეს გუმბათის ფორმა, შელესეს და შეათეთრეს ფასადები, რის გამოც ნაგებობამ სახე იცვალა, დამახინჯდა და ძველი მოხატულობა განადგურდა, განადგურდა ასევე ნართექსის სამხრეთ-დასავლეთ კუთხეში ჩაშენებული პატარა, აფსიდიანი საძვალე და მის კედლებზე იმდროისათვის შემონახული მოხატულობა, რომელიც XVI საუკუნის II ნახევრით არის დათარიღებული. XX საუკუნის 60-იან წლებში ქართველი სპეციალისტების - აკადემიკოს გიორგი ჩუბინაშვილის რეკომენდაციითა და პროფესორ ვახტანგ ცინცაძის ხელმძღვანელობით, ტაძარში ჩატარდა სარესტავრაციო სამუშაოები, მოიხსნა შელესილობა, გამოიცვალა სახურავი, მოწესრიგდა ეზო და ტაძრის თავდაპირველი იერსახე აღდგა.

ბიჭვინთის ეკლესია.
აღმოსავლეთი ფასადი

სამუშაოების შესრულების დროს ტაძრის ინტერიერში აღმოჩნდა ძველი მოხატულობის მცირე ფრაგმენტები. ტაძრის ირგვლივ მრავალი სხვადასხვა დანიშნულების ნაგებობაა: პატარა ეკლესიები, სამლოცველოები, მონასტრის საცხოვრებელი და სამეურნეო შენობები.

ამჟამინდელი მდგომარეობა

ტერიტორია ამჟამად ოკუპირებულია რუსეთის მიერ, რის გამოც ტაძრის შესწავლა და შესაბამისი სამუშაოების განხორციელება შეუძლებელია. მთავარ ტაძარს ესაჭიროება გადახურვის გამოცვლა, ხოლო კომპლექსის ტერიტორიაზე არსებული ნაგებობების ფიზიკური მდგომარეობა ძალზე რთულია.

ბიჭვინთის ტაძარს მინიჭებული აქვს საქართველოს ეროვნული მნიშვნელობის ძეგლის სტატუსი

ბიჭვინთის ეკლესია.
ინტერიერი, ხედი აღმოსავლეთისკენ

ბიბლიოგრაფია

1. ამირანაშვილი შ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1971.-გვ.244-245. ბიჭვინთის ტაძრის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
2. აფაქიძე ა. ბიჭვინთის არქეოლოგიური ექსპედიცია //საველე არქეოლოგიური კვლევა-ძიება 1973 წელს (მოკლე ანგარიშები).-თბ.,1974.-გვ.53. მოკლე ცნობები ბიჭვინთის უძველეს ტაძარზე.
3. ახალი ამბავი //ივერია.-1886.-N30(7 ოქტ.).-გვ.2. ბიჭვინთის მონასტრის გაუქმების გამო.
4. ბერიძე ვ. ადრეფეოდალური ხანის ქართული ხელოვნება //საქართველოს ისტორიის ნარკვევები.ტ.III.-თბ.,1973.-გვ.634. ბიჭვინთის ეკლესიის იატაკის V-VI საუკუნის მოზაიკური წარწერის აღწერილობა.
5. ბიჭვინტა //ბერიძე ვ. ძველი ქართული ხუროთმოძღვრება.-თბ.,1974.-გვ.44-128. X საუკუნის ჯვარგუმბათოვანი ნაგებობის -ბიჭვინთის საეპისკოპოსო ტაძრის აღწერილობა, ბიჭვინთა - უცხოურ ისტორიულ წყაროებში, ისტორიის ინსტიტუტის მიერ ჩატარებული გათხრების შედეგები.
6. ბიჭვინთა //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.II.-თბ.,1977.-გვ.422-423. მოკლე ცნობები ბიჭვინთის ციხისა და საკათედრო ტაძრის ხუროთმოძღვრებასა და მხატვრულ გაფორმებაზე.
7. დავრიშაშვილი ი. ქართული ხუროთმოძღვრება //გუშაგი.-1989.-N18.-გვ.68-69. მოკლე ცნობები ტაძრის შესახებ.
8. კ. კოხისა და ო. სპენსერის ცნობები საქართველოსა და კავკასიის შესახებ.-თბ.,1987.-გვ.119-120. ბიჭვინთის ტაძრის აღწერილობა (XIX საუკუნის ინგლისელი მოგზაურ ო. სპენსერის მიხედვით).
9. ლომოური ნ. ეგრისის სოციალური და კულტურული ვითარება. ქრისტიანობის მიღება //საქართველოს ისტორიის ნარკვევები.ტ.II.-თბ.,1973.-გვ.181-182. ცნობები ბიჭვინთის ადრექრისტიანული ტაძრის მოზაიკის შესახებ.
10. ლორთქიფანიძე გ. ადრექრისტიანული ბაზილიკები ბიჭვინთის X ს. კათედრალის ეზოში //კულტურის ისტორიისა და თეორიის საკითხები.-თბ.,2000.-გვ.35-38. რეზ. ინგლისურ ენაზე. ცნობები სამნავიანი ბაზილიკის (VI-VIII სს.) შესახებ.
11. ლორთქიფანიძე გ. ბიჭვინთა //ძეგლის მეგობარი.-1977.ნაკვ.46.-გვ.38-42. არქეოლოგიური გათხრების მასალები.
12. აფხაზეთის მატერიალური კულტურის ძეგლები და ეპიგრაფიკა (IX-XV სს.) ბიჭვინთის ტაძარი //მიბჩუანი თ. აფხაზეთი. ნაწ.I.-თბ.,2003.-გვ.192-196. ძეგლის ისტორია წერილობითი წყაროების მიხედვით.
13. მიქელაძე თ. ბიჭვინთის ორაფსიდიანი ეკლესია //მასალები საქართველოსა და კავკასიის არქეოლოგიისათვის.III.-1963.-გვ.125-131. ბიჭვინთის ნაქალაქარის ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
14. მოგზაურობა მისი მაღალ ყოვლად უსამღვდელოესობის არქიეპისკოპოსის პავლესი, საქართველოს ექსარხოსისა თბილისიდამ ბიჭვინტამდი და ძველი ბიჭვინტის სობორის კურთხევა //მწყემსი.-1881.-N21.-გვ.4-5. ტაძრის ისტორია და აღწერილობა.
15. პიწუნდა. ბიჭვინტა //მწყემსი.-1893.-N18.-გვ.10-12. ტაძრის მდგომარეობა, ისტორია და ხუროთმოძღვრული დახასიათება.
16. ოდიშელი მ. ბიჭვინთის ბაზილიკის მოზაიკის სიმბოლიკა //საბჭოთა ხელოვნება.-1985.-გვ.73-81 //საბჭოთა ხელოვნება.-1990.-N2.-გვ.140-153. მოკლე ცნობები ბიჭვინთის მონასტერზე; მოზაიკის იკონოგრაფიულ-სტილისტური თავისებურებანი.
17. ბიჭვინთა -გამოკვლევის ნაწილი. ბიჭვინთის ღვთისმშობლის ეკლესია //რჩეულიშვილი ლ. ქართული ხელოვნების ისტორიის ნარკვევები.-თბ.,1994.-გვ.279-197. ტაძრის აგების ისტორია, მდებარეობა, ისტორიული წყაროები ბიჭვინთის ტაძრის შესახებ; მშენებლობის თარიღის განსაზღვრისათვის; ვრცელი ხუროთმოძღვრული დახასიათება. ტაძრის აგების თარიღის შესახებ.
18. ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1995.-გვ.71-73. ტაძარში აღმოჩენილი მოზაიკური იატაკის აღწერილობა. ტექსტს ახლავს მოზაიკური იატაკის ფოტო.
19. ფეოდალური ეპოქის ხელოვნება: ბიჭვინთა //ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.41 ბიჭვინთის ნაქალაქარის ტერიტორიაზე ჩატარებული გათხრების შედეგები. ტექსტს ახლავს საილუსტრაციო მასალა.
20. ყაუხჩიშვილი თ. ბიჭვინთის ბერძნული წარწერების გამო //ძიებანი საქართველოს და კავკასიის ისტორიიდან.-თბ.,1976.-გვ.83-87. ტაძრის მოზაიკური წარწერის განხილვა.
21. ციციშვილი ირ. ქართული ხელოვნების ისტორია.-თბ.,1955.-გვ.64. ბიჭვინთის ტაძრის (X ს.)მოკლე აღწერილობა.
22. ცინცაძე ვ. ნაქალაქარი ბიჭვინთა //ძეგლის მეგობარი.-1971.-N26.-გვ.57-64. განხილულია ძეგლის დაცვის საკითხები.
23. ყაუხჩიშვილი თ. აფხაზეთი. ბიჭვინთა //საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004.-გვ.59-62. ეკლესიის ნანგრევებისა და ღვთისმშობლის სახელობის კათედრალური ტაძრის წარწერების განხილვა.
24. ყაუხჩიშვილი თ. ბერძნული წარწერები საქართველოში.-თბ.,1951.-გვ.1-7. ძეგლის მოკლე ხუროთმოძღვრული დახასიათება და აქ შემორჩენილი ბერძნული წარწერების ანალიზი.
25. შინაური ქრონიკა //დროება.-1883.-N215(28 ოქტ.).-გვ.1-2. ბიჭვინთის მონასტრის განახლების შესახებ.
26. შინაგანი ცნობები //დროება.-1869.-N43(23 ოქტ.).-გვ.1. ტაძრის კურთხევის შესახებ.
27. ძველი ნაშთების განადგურების გამო //ცნობის ფურცელი.-1901.-N1586(19 სექტ.).-გვ.4. მხატვარ ვ.ვ.ვერეშჩაგინის წერილი ბიჭვინთის ტაძრისადმი ბარბაროსული დამოკიდებულების გამო. ნ. დურნოვოს აზრი საქართველოს სიძველეთა დაცვაზე.
28. ჟან შარდენის მოგზაურობა სპარსეთსა და ახლო აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნებში.-თბ.,1975.-გვ.132-133. მოკლე ცნობები ბიჭვინთის ტაძარზე.
29. ბიჭვინთის ტაძარი //საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა. აფხაზეთი. ტ.I.-თბ.,2007.-გვ.12. ძველი ანტიკური ქალაქის-დიდი პიტიუნტის ფარგლებში მდებარე, X-XI საუკუნეების ტაძრის ისტორია, რესტავრაციის პერიოდები, მხატვრობის მოკლე აღწერილობა და ფოტოები(გვ.78). მოცემულია ტაძრის სიძველეთა აღწერილობა და ფოტოები(ღვთისმშობლის სახელობის ხატი-გვ.50; ბიჭვინთის ოთხთავი-გვ.70; მოზაიკა-გვ.84). ტექსტი ქართულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე.
30. ბიჭვინთა-წმიდა მოციქული ანდრია პირველწოდებულის საყდარი. ბიჭვინთა //საქართველოს სულიერი საგანძური.წ.I.-თბ.,2005.-გვ.130-132. ბიჭვინთის ღვთისმშობლის ხატის ისტორია, მოკლე ცნობები V საუკუნით დათარიღებული სამნავიანი ბაზილიკის ნანგრევებისა და X-XI საუკუნეებში აგებული დიდი ტაძრის შესახებ. მოხსენიებულნი არიან:ევდემონ ჩხეტიძე (XVI ს.) და ა.მურავიოვი. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე. დართულია ძეგლის საერთო ხედის ორი ფოტო.
31. ბიჭვინტა //რჩეულიშვილი ლ. ქართული ხელოვნების ნარკვევები.-თბ.,1994.-გვ.279-291. ტაძრის შესახებ არსებული ქართული და უცხოური ისტორიული წყაროებისა და სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა, ვრცელი ხუროთმოძღვრული დახასიათება, შიდა და გარე სივრცის აღწერილობა. ტექსტს ახლავს მცირე ეკლესიის დეტალების ჩანახატი.
32. ბიჭვინთის ტაძარი //როგავა გ. რელიგია და ეკლესია აფხაზებში.-თბ.,2007.-გვ.143-147//როგავა გ. აფხაზეთის ისტორიის საკითხები.-თბ.,2009.-გვ.143-146. ტაძრის მშენებლობის ეტაპები, ისტორია, ხუროთმოძღვრული ანალიზი უცხო და ქართული წყაროების მიხედვით. ტრადიციული გადმოცემები იოანე ოქროპირის, ანდრია პირველწოდებულისა და სიმონ კანანელის ტაძარში დაკრძალვის შესახებ . მოხსენიებულნი არიან:ჰეროდოტე, მწყემსმთავარი სტრატოფილე (IV ს.), დ.ბაქრაძე, ევდემონ ჩხეტიძე (აფხაზეთის პატრიარქი XVII ს.-ს მეორე ნახ.)მ.ბროსე, ნ.კონდაკოვი, ვ.ბერიძე.
33. ბიჭვინტა //ყაუხჩიშვილი თ. საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი.-თბ.,2004.-გვ.59-64. ბიჭვინთის ტაძრის მოზაიკური (V-VI სს.) და ევდემონის კაპელის ფრესკული (XVI ს.) წარწერების პალეოგრაფიული აღწერილობა.
34. აფხაზეთის საეკლესიო ხუროთმოძღვრება //ხვისტანი რ. მასალები საქართველოს ქრისტიანული არქეოლოგიისათვის.-თბ.,2009.-გვ.5357. ტექსტი ქართ., რუს. და ინგლ. ენებზე. ბიჭვინთის ყურეში აგებული ჯვარგუმბათოვანი ტაძრის (სამხრ.-დას.-ით: აბანო, სასახლე, ტაძრების ნაშთები)მოკლე აღწერილობა. მოხსენიებულია ლ. ხიმშიაშვილი.
35. იცით თუ არა... //გაზ. „ლენინური გზა“(თეთრიწყარო)_.-1973.-25 სექტ.-გვ.4
36. კუჭავა ნ. ბიჭვინტა //გაზ. "სახალაო განათლება".-2002.-10 აპრ.-გვ.7. ტაძრის ისტორიულ და არქიტექტურულ მნიშვნელობაზე.
37. ფაჩულია ვ. პიცუნდა //გაზ. „საბჭოთა აფხაზეთი“.-1956.-1 ივნისი.
38. ჯანბერიძე ნ. ბიჭვინთის მოზაიკა //გაზ. "ლიტერატურული საქართველო".-1968.-9 აგვ.-გვ.4.
39. ყაუხჩიშვილი თ. ბიჭვინთის ბერძნული წარწერის გამო //წ.ძიებანი საქართველოსა და კავკასიის ისტორიიდან.-თბ.,1976.-გვ.83-87.
40. ზუხბაია ვ. დავიცვათ არქიტექტურული ძეგლები //ძეგლის მეგობარი.-1965.-N4.-გვ.53-55. ბიჭვინთის ტაძრის დაცვის თაობაზე.
41. Бгажба О. Долгая жизнь Пицундского храма//газ. "Сов. Абхазия".-1981(19 фев.).с.4. Об архитектуре памятника VII-X вв.
42. Шервашидзе Л. Некоторые стенные росписи на территории Абхазии.-Тб.,1971.-187с. Главной задачей исследования является попытка создать специальное искусствоведческое исследование и найти средновековым стенным росписям на территории Абхазии соответствующее место среди памятников Грузии а также Византии и стран находившимся в сфере ее влияния.
43. Асеев Ю., Джулай В. Давнина грузинська i давнина украiнська //Хронiка/-2000-2001.-Вип.44.-с.5-9. ინტერვიუ უკრაინელ არქიტექტორ იური ასეევთან საქართველოსა და უკრაინის სიძველეებზე. მოცემულია ბიჭვინთის ტაძრის არქიტექტურის მოკლე მიმოხილვა.
44. ლორთქიფანიძე გ. ადრექრისტიანული ბაზილიკები ბიჭვინთის ს კათედრალის ეზოში //კულტურის ისტორიისა და თეორიის საკითხები.-2000.-N9.-გვ.35-38. რეზ. ინგლ. ებაზე. სამნავიანი ბაზილიკის აგების ისტორია და აღწერილობა.
45. ბიჭვინთა //ელიზბარაშვილი ნ., კუპატაძე ბ. საქართველოს 100 ღირსშესანიშნაობა.-თბ.,2011.-გვ.110. მოკლე ცნობა X საუკუნეში აგებული ჯვარ-გუმბათოვანი ტაძრის შესახებ. გამოთქმულია მოსაზრება წმ. იოანე ოქროპირის, ანდრია პირველწოდებულისა და სვიმონ კანანელის ტაძარში დაკრძალვის თაობაზე. ტექსტს ერთვის ძეგლისა და ტაძრის მოზაიკის ფოტოები.
46. Пицундский храм //пачулия В. По древней, но вечно молодой Абхазии.-Сухуми.,1967.-с.168-172.
47. ბიჭვინტის ტაძარი //არქიტექტურის რესტავრაცია საქრთველოში. ისტორიოგრაფია, ტრადიცია, გამოცდილების ანალიზი.-თბ.,2012.-გვ.67-68. ტექსტს ერთვის ძეგლის ფოტოები.
48. ჯაბუა ნ. ქრისტიანული ტაძრის არქიტექტორული ტიპები შუა საუკუნეების საქართველოში.-თბ.,2012.-გვ.63-64. ბიჭვინთის ერთნავიანი ეკლესიის მოკლე ხუროთმოძღვრული ანალიზი.
49. ბიჭვინთა //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია-მონასტრები.-თბ.,2012.-გვ.211-212. ტექსტი ქართ. და ინგლ. ენებზე.
50. დიასამიძე ბ. ადრეფეოდალური ხანის მთავარი საეკლესიო ცენტრები დასავლეთ საქართველოში //კრ. სამხრეთ საქართველოს ისტორიისა და ეთნოგრაფიის საკითხები. X.-ბათუმი.,1981.-გვ. 53-74. ჩვენამდე მოღწეული ქართული და უცხოური წერილობითი წყაროებისა და არქეოლოგიური გათხრების მონაცემების მიხედვით ნაშრომი გვაწვდის ინფორმაციას ბიჭვინთის საეკლესიო ცენტრის აღმოცენების დროის, პირობების, მქმედების არეალის, აგრეთვე, ტაძრის ხუროთმოძღვრებისა და მოზაიკური იატაკის შესახებ არსებულ მასალებს.

წყარო

• კულტურული მემკვიდრეობა აფხაზეთში Cultural heritage in Abkhazia / აფხაზეთის მთავრობა, აფხაზეთის განათლებისა და კულტურის სამინისტრო; სარედაქციო კოლეგია: ირაკლი გელენავა (მთავარი რედაქტორი), გიორგი პატაშური, ქეთევან დავითაია; თარგმნა: მარიკა ლომაძე, ქეთევან დავითაია.
• საქართველოს ისტორიულ ძეგლთა ბიბლიოგრაფიული ლექსიკონი

იხილეთ აგრეთვე

• ბიჭვინთის მოზაიკა
• ბიჭვინთის ოთხთავი
• ბიჭვინთის საწინამძღვრო ჯვარი
• ბიჭვინთის ღვთისმშობლის ტაძარი