კოლხეთის სამეფო

NPLG Wiki Dictionaries გვერდიდან
(სხვაობა ვერსიებს შორის)
გადასვლა: ნავიგაცია, ძიება
(ვაჭრობა)
(ერთი მომხმარებლის 5 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.)
ხაზი 4: ხაზი 4:
 
'''კოლხეთი''' - ქართული წყაროებით - ეგრისი. დასავლეთ [[საქართველო|საქართველოს]] დიდი სახელმწიფოებრივი გაერთიანება.
 
'''კოლხეთი''' - ქართული წყაროებით - ეგრისი. დასავლეთ [[საქართველო|საქართველოს]] დიდი სახელმწიფოებრივი გაერთიანება.
  
== გეოგრაფია და სახელწიდება ==
+
==== გეოგრაფია და სახელწიდება====
  
 
ძველ ბერძენ ავტორებთან სახელი კოლხეთი აღნიშნავდა შავიზღვისპირა ქვეყანას, რომლის ტერიტორია ვრცელდებოდა კავკასიონის ქედიდან ტრაპიზონამდე და აღმოსავლეთით ლიხის ქედამდე. კოლხეთი ძველი კოლხას მემკვიდრეა და აშკარაა, რომ სახელიც აქედან აქვს მიღებული.  
 
ძველ ბერძენ ავტორებთან სახელი კოლხეთი აღნიშნავდა შავიზღვისპირა ქვეყანას, რომლის ტერიტორია ვრცელდებოდა კავკასიონის ქედიდან ტრაპიზონამდე და აღმოსავლეთით ლიხის ქედამდე. კოლხეთი ძველი კოლხას მემკვიდრეა და აშკარაა, რომ სახელიც აქედან აქვს მიღებული.  
  
სახელწოდებას „კოლხიდა“, „კოლხეთი“ ქართული არ იცნობს, ის არანაირი ფორმით თუ სახით არ გვხვდება ქართულ წყაროებში და მწიგნობრული გზით იქნა გადმოტანილი ბერძნების მიერ ([http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/00000464/ ნ. ლომოური]). [[ქართველები]], ამ უძველეს ქართულ სამეფოს ეგრისს უწოდებდნენ და ვუწოდებთ.  
+
სახელწოდებას „კოლხიდა“, „კოლხეთი“ ქართული არ იცნობს, ის არანაირი ფორმით თუ სახით არ გვხვდება ქართულ წყაროებში და მწიგნობრული გზით იქნა გადმოტანილი ბერძნების მიერ ნ. ლომოური). [[ქართველები]], ამ უძველეს ქართულ სამეფოს ეგრისს უწოდებდნენ და ვუწოდებთ.  
  
 
როგორც ძველი „კოლხა“, ისე მოგვიანო პერიოდის „კოლხეთი“ საკმაოდ ვრცელ ტერიტორიებს მოიცავდნენ და, ცხადია, აქ მხოლოდ ერთი ეთნიკური ჯგუფი - კოლხები არ იყვნენ განსახლებულნი. ტერმინი „კოლხეთი“ ძველ ავტორებთან ძირითდად ორი მნიშვნელობით იხმარებოდა - როგორც საკუთრივ კოლხების ეთნოსის აღმნიშვნელი და როგორც კრებითი სახელი მთლი ამ ტერიტორიისა, რომელზეც კოლხთა პოლიტიკური ჰეგემონია ვრცელდებოდა. ასევე იყო უფრო ადრეც, როდესაც შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთი და აღმოსავლეთი სანაპიროების ტომები გაერთიანებულნი იყვნენ კოლხას სახელმწიფოში, რომლის ცენტრი კოლა-არტაანის მხარეში მდებარეობდა. კიმირიელთა შემოსევების შემდეგ კოლხას პოლიტიკურმა ცენტრმა ჩრდილოეთისკენ გადაინაცვლა და ქ. შ.-მდე VI საუკუნეში შექმნილ სახელმწიფოს კვლავ იგივე სახელწოდება შეუნარჩუნდა (კოლხა-კოლხეთი). ეს ახალი სახელმწიფოც ბერძნებისთვის იგივე კოლხეთი იყო, რადგან იგივე ტომებისგან შედგებოდა, რაც ადრე კოლხა-კულხა (ბერძნებისთვის ოქროს საწმისის ქვეყანა).  
 
როგორც ძველი „კოლხა“, ისე მოგვიანო პერიოდის „კოლხეთი“ საკმაოდ ვრცელ ტერიტორიებს მოიცავდნენ და, ცხადია, აქ მხოლოდ ერთი ეთნიკური ჯგუფი - კოლხები არ იყვნენ განსახლებულნი. ტერმინი „კოლხეთი“ ძველ ავტორებთან ძირითდად ორი მნიშვნელობით იხმარებოდა - როგორც საკუთრივ კოლხების ეთნოსის აღმნიშვნელი და როგორც კრებითი სახელი მთლი ამ ტერიტორიისა, რომელზეც კოლხთა პოლიტიკური ჰეგემონია ვრცელდებოდა. ასევე იყო უფრო ადრეც, როდესაც შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთი და აღმოსავლეთი სანაპიროების ტომები გაერთიანებულნი იყვნენ კოლხას სახელმწიფოში, რომლის ცენტრი კოლა-არტაანის მხარეში მდებარეობდა. კიმირიელთა შემოსევების შემდეგ კოლხას პოლიტიკურმა ცენტრმა ჩრდილოეთისკენ გადაინაცვლა და ქ. შ.-მდე VI საუკუნეში შექმნილ სახელმწიფოს კვლავ იგივე სახელწოდება შეუნარჩუნდა (კოლხა-კოლხეთი). ეს ახალი სახელმწიფოც ბერძნებისთვის იგივე კოლხეთი იყო, რადგან იგივე ტომებისგან შედგებოდა, რაც ადრე კოლხა-კულხა (ბერძნებისთვის ოქროს საწმისის ქვეყანა).  
  
ტერმინები „კოლხა“, „კოლხეთი“ და „კოლხები“ უკავშირდება იმ ქართულ ისტორიულ მხარეს - კოლას (კოლა-არტაანს), სადაც ძველი კოლხას ცენტრი უნდა ყოფილიყო ([http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/00001539/ ივ. ჯავახიშვილი], [http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/00001274/ გ. მელიქიშვილი]. „ამ ამ სახელწოდებას („კოლები, „კოლხები“) ატარებდნენ უთუოდ კოლას ოლქსა და მის გარშემო მდებარე ტერიტორიაზე მობინადრე კოლხას პოლიტიკური გაერთიანების შემქმნელი ტომები - მთელი მისი არსებობის მანძილზე. კოლებად, ანუ კოლხებად წოდებული ეს ტომები, როგორც ჩანს, არ გადაშენებულან მათი გაერთიანების დაშლის შემდეგაც. ისინი მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ შემდეგშიც. კერძოდ, აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის ცენტრალური რეგიონების სხვა დაწინეურებულ ტომებთან ერთად დიდ მონაწილეობას იღებდნენ ამ ტერიტორიაზე ახალი სამეფოს ე.წ. კოლხეთის სამეფოს შექმნაში და ამდენად გამოდიოდნენ ძველი კოლხური სახელმწიფოებრიობის ტრადიციების გამგრძელებლად ([http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/426/ მ. ინაძე]).
+
ტერმინები „კოლხა“, „კოლხეთი“ და „კოლხები“ უკავშირდება იმ ქართულ ისტორიულ მხარეს - კოლას (კოლა-არტაანს), სადაც ძველი კოლხას ცენტრი უნდა ყოფილიყო ([[ჯავახიშვილი ივანე|ივ. ჯავახიშვილი]], გ. მელიქიშვილი. „ამ ამ სახელწოდებას („კოლები, „კოლხები“) ატარებდნენ უთუოდ კოლას ოლქსა და მის გარშემო მდებარე ტერიტორიაზე მობინადრე კოლხას პოლიტიკური გაერთიანების შემქმნელი ტომები - მთელი მისი არსებობის მანძილზე. კოლებად, ანუ კოლხებად წოდებული ეს ტომები, როგორც ჩანს, არ გადაშენებულან მათი გაერთიანების დაშლის შემდეგაც. ისინი მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ შემდეგშიც. კერძოდ, აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის ცენტრალური რეგიონების სხვა დაწინეურებულ ტომებთან ერთად დიდ მონაწილეობას იღებდნენ ამ ტერიტორიაზე ახალი სამეფოს ე.წ. კოლხეთის სამეფოს შექმნაში და ამდენად გამოდიოდნენ ძველი კოლხური სახელმწიფოებრიობის ტრადიციების გამგრძელებლად მ. ინაძე).
 
+
== მსხვილი ქალაქური ტიპის დასახლებანი ==
+
  
 +
==== მსხვილი ქალაქური ტიპის დასახლებანი ====
 
სად იყო კოლხეთის დედაქალაქი? ამის შესახებ მრავალი განსხვავებული მოსაზრება არსებობს. საკუთრივ ქართული საისტორიო ტრადიცია ეგრისის მთავარ ქალაქად სახავს ციხე-გოჯს. იგი იმყოფებოდა დღევანდელი ნოქალაქევის ადგილას, სენაკიდან 15 კმ-ის მანძილზე. აქ იყო შემდეგში ლაზიკის დედაქალაქიც - არქეოპოლისი, რომლის ნანგრევები დღესაც დიდ შთაბეჭდილებას ახდენს. თუმცა, ქ. შ.-მდე IV საუკუნის ბერძენ ავტორს ფსევდო სკილაქს კარიანდელს კოლხეთის დედაქალაქი ეგულება დღევანდელი ქუთაისის ადგილზე, რომელიც სხვადასხვა ეპოქაში სხვადასხვა სახელით მოიხსენიება: კუტაია, კვატაია, აია.  
 
სად იყო კოლხეთის დედაქალაქი? ამის შესახებ მრავალი განსხვავებული მოსაზრება არსებობს. საკუთრივ ქართული საისტორიო ტრადიცია ეგრისის მთავარ ქალაქად სახავს ციხე-გოჯს. იგი იმყოფებოდა დღევანდელი ნოქალაქევის ადგილას, სენაკიდან 15 კმ-ის მანძილზე. აქ იყო შემდეგში ლაზიკის დედაქალაქიც - არქეოპოლისი, რომლის ნანგრევები დღესაც დიდ შთაბეჭდილებას ახდენს. თუმცა, ქ. შ.-მდე IV საუკუნის ბერძენ ავტორს ფსევდო სკილაქს კარიანდელს კოლხეთის დედაქალაქი ეგულება დღევანდელი ქუთაისის ადგილზე, რომელიც სხვადასხვა ეპოქაში სხვადასხვა სახელით მოიხსენიება: კუტაია, კვატაია, აია.  
  
მსხვილი ქალაქური ტიპის დასახლებანი უნდა ყოფილიყო, დღევანდელი ვანისა და დაბლაგორის (სამტრედიის რ-ნი) ტერიტორიაზე. აქ ვხვდებით სახელოსნო ცენტრებს. დაბლაგომის ქვევრებს სპეციალურ დამღა-ნიშნებიც კი აზის.  
+
მსხვილი ქალაქური ტიპის დასახლებანი უნდა ყოფილიყო, დღევანდელი ვანისა და დაბლაგორის (სამტრედიის რ-ნი) ტერიტორიაზე. აქ ვხვდებით სახელოსნო ცენტრებს. დაბლაგომის ქვევრებს სპეციალურ [[დამღა]]-ნიშნებიც კი აზის.
  
== კოლხური თეთრი ==
+
==== კოლხური თეთრი ====
 
[[ფაილი:Kolxuri TeTri.jpeg|thumb|კოლხური თეთრი]]
 
[[ფაილი:Kolxuri TeTri.jpeg|thumb|კოლხური თეთრი]]
  
 
ეგრისი რომ ჩამოყალიბებული სახელმწიფო ერთეული იყო, ამას ადასტირებს ქალაქური ტიპის დასახლებების გარდა, მონეტების მიმოქცევაც. კოლხეთში მიმოქცევაში იყო ფული, რომელსაც „კოლხურ თეთრს“ უწოდებენ. ეს მონეტა რომ ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ იბეჭდებოდა, დასტურდება იმითც, რომ კოლხეთში იგი განძების სახითაა აღმოჩენილი, ე.ი. ასობით ცალი. ხონში ნაპოვნია მონეტა, რომლის ერთი მხარე არის დამუშავების პროცესში, ე.ი. გლუვია.
 
ეგრისი რომ ჩამოყალიბებული სახელმწიფო ერთეული იყო, ამას ადასტირებს ქალაქური ტიპის დასახლებების გარდა, მონეტების მიმოქცევაც. კოლხეთში მიმოქცევაში იყო ფული, რომელსაც „კოლხურ თეთრს“ უწოდებენ. ეს მონეტა რომ ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ იბეჭდებოდა, დასტურდება იმითც, რომ კოლხეთში იგი განძების სახითაა აღმოჩენილი, ე.ი. ასობით ცალი. ხონში ნაპოვნია მონეტა, რომლის ერთი მხარე არის დამუშავების პროცესში, ე.ი. გლუვია.
  
== ვაჭრობა ==
+
==== ვაჭრობა ====
 +
კოლხეთის სახელმწიფოში უცხოური და, განსაკუთრებით, ადგილობრივი ფულის მიმოქცევა  მეტყველებს ვაჭრობისა და საერთოდ ეკონომიკის განვითარების მაღალ დონეზე, ქრონოლოგიურად კოლხეთის სახელმწიფოს ჩამოყალიბებას აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დაემთხვა ე.წ. ბერძნული კოლონიზაცია. ბერძნებმა აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დააარსეს ახალშენები ფაზისი (ფოთის მიდამოებში), გიენოსი (ოჩამჩირე), დიოსკურია (სოხუმის მიდამოებში), პიტიუნტი ([[ბიჭვინთა]]). უმთავრესად ამ ზღვისპირა ბერძნული ახალშენების გზით ხორციელდება კოლხეთის მოსახლეობის ინტენსიური სავაჭრო-ეკონომიური ურთიერთობა ანტიკურ სამყაროსთან. კოლხეთს სავაჭრო კავშირი ჰქონდა არა მარტო საბერძნეთთან, არაედ სირიასთნ, ეგვიპტესთან, ბოსფორის სახელმწიფოსთან. ამას ადასტურებს ყირიმში არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი კოლხური პითოსები (დიდი ზომის ჭურჭელი) და ქვევრები. აგრეთვე ქობულეთსა და ბათუმის მიდამოებში აღმოჩნდა ბერძნული ქალაქების ხელოსნების მიერ დამზადებული კერამიკის ფრაგმენტები. კოლხეთში ძირითადად შემოჰქონდათ ძვირფასი ჭურჭელი, ღვინო, ნელსაცხებლები, სამკაული, გაჰქონდათ ძვირფას ხის – ბზის და კაკლის მასალა გემთმშენებლობისათვის და ავეჯის დასამზადებლად, ფისი, ცვილი, ოქრო, რადგან კოლხეთის ჩრდილო ნაწილის – სვანეთის მდინარეები ოქროს სიუხვით გამოირჩეოდა. გაჰყავდათ კოლხური ხოხობი, რომელიც უნაკლო იყო მთელ მსოფლიოში. განსაკუთრებული თვისებებით გამოირჩეოდა და კარგად იყო ცნობილი იმდროინდელ სამყაროში კოლხური თაფლიც. გაჰქონდათ მაღალხარისხოვანი კოლხური [[სელი (მცენარე)|სელი]] და სელის ქსოვილები. კოლხეთიდან გაჰყავდათ მონებიც. ანტიკურ წყაროებში არაერთხელ ვხვდებით კოლხურ მონებს. ამ მხრივ საინტერესოა ბერძენი მწერლის ქსენოფონტეს ცნობა, რომელმაც ქ.შ-მდე 401 წელს დაქირავებულ ბერძენთა 10 000 კაციან ლაშქართან ერთად სამხრეთ კოლხეთის მიწაზე გადაიარა, როდესაც ბერძნები მაკრონების მიწა-წყალს მიადგნენ, მათ მაკრონების ხმამაღალი ლაპარაკი შემოესმათ. ერთ-ერთმა მეომარმა, რომელიც მონად იყო ნამყოფი ათენში, ქსენოფონტეს განუცხადა, რომ მას ესმის ეს ენა, რომ წარმოშობით აქაურია და შეუძლია მაკრონებთან მოლაპარაკება. ამ მაგალითიდანაც ჩანს, რომ კოლხეთიდან მონები ძირითადად ომების შედეგად გაჰყავდათ.
  
კოლხეთის სახელმწიფოში უცხოური და, განსაკუთრებით, ადგილობრივი ფულის მიმოქცევა  მეტყველებს ვაჭრობისა და საერთოდ ეკონომიკის განვითარების მაღალ დონეზე, ქრონოლოგიურად კოლხეთის სახელმწიფოს ჩამოყალიბებას აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დაემთხვა ე.წ. ბერძნული კოლონიზაცია. ბერძნებმა აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დააარსეს ახალშენები ფაზისი (ფოთის მიდამოებში), გიენოსი (ოჩამჩირე), დიოსკურია (სოხუმის მიდამოებში), პიტიუნტი (ბიჭვინთა). უმთავრესად ამ ზღვისპირა ბერძნული ახალშენების გზით ხორციელდება კოლხეთის მოსახლეობის ინტენსიური სავაჭრო-ეკონომიური ურთიერთობა ანტიკურ სამყაროსთან. კოლხეთს სავაჭრო კავშირი ჰქონდა არა მარტო საბერძნეთთან, არაედ სირიასთნ, ეგვიპტესთან, ბოსფორის სახელმწიფოსთან. ამას ადასტურებს ყირიმში არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი კოლხური პითოსები (დიდი ზომის ჭურჭელი) და ქვევრები. აგრეთვე ქობულეთსა და ბათუმის მიდამოებში აღმოჩნდა ბერძნული ქალაქების ხელოსნების მიერ დამზადებული კერამიკის ფრაგმენტები. კოლხეთში ძირითადად შემოჰქონდათ ძვირფასი ჭურჭელი, ღვინო, ნელსაცხებლები, სამკაული, გაჰქონდათ ძვირფას ხის – ბზის და კაკლის მასალა გემთმშენებლობისათვის და ავეჯის დასამზადებლად, ფისი, ცვილი, ოქრო, რადგან კოლხეთის ჩრდილო ნაწილის – სვანეთის მდინარეები ოქროს სიუხვით გამოირჩეოდა. გაჰყავდათ კოლხური ხოხობი, რომელიც უნაკლო იყო მთელ მსოფლიოში. განსაკუთრებული თვისებებით გამოირჩეოდა და კარგად იყო ცნობილი იმდროინდელ სამყაროში კოლხური თაფლიც. გაჰქონდათ მაღალხარისხოვანი კოლხური სელი და სელის ქსოვილები. კოლხეთიდან გაჰყავდათ მონებიც. ანტიკურ წყაროებში არაერთხელ ვხვდებით კოლხურ მონებს. ამ მხრივ საინტერესოა ბერძენი მწერლის ქსენოფონტეს ცნობა, რომელმაც ქ.შ-მდე 401 წელს დაქირავებულ ბერძენთა 10 000 კაციან ლაშქართან ერთად სამხრეთ კოლხეთის მიწაზე გადაიარა, როდესაც ბერძნები მაკრონების მიწა-წყალს მიადგნენ, მათ მაკრონების ხმამაღალი ლაპარაკი შემოესმათ. ერთ-ერთმა მეომარმა, რომელიც მონად იყო ნამყოფი ათენში, ქსენოფონტეს განუცხადა, რომ მას ესმის ეს ენა, რომ წარმოშობით აქაურია და შეუძლია მაკრონებთან მოლაპარაკება. ამ მაგალითიდანაც ჩანს, რომ კოლხეთიდან მონები ძირითადად ომების შედეგად გაჰყავდათ.
+
==== კოლხების ურთიერთობა აქამენიდურ ირანთან ====
 
+
== კოლხების ურთიერთობა აქამენიდურ ირანთან ==
+
  
 
ჰეროდოტე თავის თხზულებაში „ისტორია“ ლაპარაკობს ქართველური ტომების  და კერძოდ, კოლხების ურთიერთობაზე აქამენიდური ირანის სახელმწიფოსთან. აქამენიდებმა თავიანთი უზარმაზარი სახელმწიფო ცალკეულ ოლქებად ანუ სატრაპიებად დაჰყვეს. მე-18 და მე-19 სატრაპიაში ჰეროდოტეს ცნობით შედიოდნენ ქართველური ტომები - ტიბარენები, მოსინიკები, მაკრონები, მოსხები და მერები. რაც შეეხება კოლხებს, ისინი არც ერთ სატრაპიაში არ შედიოდნენ, რადგან სპარსეთმა ვერ შეძლო ამ ხალხის დამორჩილება, თუმცა კოლხეთს გარკვეული ვალდებულება მაინც დაეკისრა სპარსეთის სასარგებლოდ. როგორც ჰეროდოტე წერს, მათ აქემენიდების მიმართ იკისრეს ნებაყოფილობითი ძღვენის მიცემა – ყოველ მე-5 წელს სპარსეთში გზავნიდნენ 100 გოგონას და 100 ბიჭს. ამას გარდა, კოლხეთს სამხედრო ვალდებულებაც ჰქონდა ნაკისრი სპარსელების მიმართ. ჰეროდოტე საბერძნეთის წინააღმდეგ წამოსული სპარსეთის მეფის ქსერქსეს ლაშქარში იხსენიებს სხვა ხალხებთნ ერთად კოლხებსაც. „კოლხებს ხის მუზარადები ჰქონდათ, გამოუქნელი ტყავის პატარა ფარები, მოკლე შუბები, ამას გარდა, დანები. სასპერები ლაშქრობდნენ კოლხების მსგავსად შეიარაღებულნი“, წერს დიდი ბერძენი ისტორიკოსი.
 
ჰეროდოტე თავის თხზულებაში „ისტორია“ ლაპარაკობს ქართველური ტომების  და კერძოდ, კოლხების ურთიერთობაზე აქამენიდური ირანის სახელმწიფოსთან. აქამენიდებმა თავიანთი უზარმაზარი სახელმწიფო ცალკეულ ოლქებად ანუ სატრაპიებად დაჰყვეს. მე-18 და მე-19 სატრაპიაში ჰეროდოტეს ცნობით შედიოდნენ ქართველური ტომები - ტიბარენები, მოსინიკები, მაკრონები, მოსხები და მერები. რაც შეეხება კოლხებს, ისინი არც ერთ სატრაპიაში არ შედიოდნენ, რადგან სპარსეთმა ვერ შეძლო ამ ხალხის დამორჩილება, თუმცა კოლხეთს გარკვეული ვალდებულება მაინც დაეკისრა სპარსეთის სასარგებლოდ. როგორც ჰეროდოტე წერს, მათ აქემენიდების მიმართ იკისრეს ნებაყოფილობითი ძღვენის მიცემა – ყოველ მე-5 წელს სპარსეთში გზავნიდნენ 100 გოგონას და 100 ბიჭს. ამას გარდა, კოლხეთს სამხედრო ვალდებულებაც ჰქონდა ნაკისრი სპარსელების მიმართ. ჰეროდოტე საბერძნეთის წინააღმდეგ წამოსული სპარსეთის მეფის ქსერქსეს ლაშქარში იხსენიებს სხვა ხალხებთნ ერთად კოლხებსაც. „კოლხებს ხის მუზარადები ჰქონდათ, გამოუქნელი ტყავის პატარა ფარები, მოკლე შუბები, ამას გარდა, დანები. სასპერები ლაშქრობდნენ კოლხების მსგავსად შეიარაღებულნი“, წერს დიდი ბერძენი ისტორიკოსი.
  
 
== წყარო ==
 
== წყარო ==
 
+
აბაშიძე, ზაზა. საქართველო და ქართველები:] (საკითხავი წიგნი) : [სახელმძღვ.] / ზაზა აბაშიძე, მიხეილ ბახტაძე, ოთარ ჯანელიძე ; ზაზა აბაშიძის რედ. ; რუკების ავტ. მანანა შეყილაძე ; მხატვ. ეკა ტაბლიაშვილი. - თბილისი, 2013
[http://www.nplg.gov.ge/ec/ka/cart/search.html?cmd=search&sf=advanced&qs%5B0%5D%5Bf%5D=700&qs%5B0%5D%5Bq%5D=%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%AB%E1%83%94%2C+%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%90&qs%5B0%5D%5Bb%5D=and&qs%5B1%5D%5Bf%5D=200&qs%5B1%5D%5Bq%5D=%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D+%E1%83%93%E1%83%90+&qs%5B1%5D%5Bb%5D=and&qs%5B2%5D%5Bf%5D=212&qs%5B2%5D%5Bq%5D=&qs%5B2%5D%5Bb%5D=and&qs%5B3%5D%5Bf%5D=213&qs%5B3%5D%5Bq%5D=&qs%5B3%5D%5Bb%5D=and&qs%5B4%5D%5Bf%5D=606&qs%5B4%5D%5Bq%5D=&pft=biblio&rnum=10&kbd=en&submit_btn=%E1%83%AB%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90 აბაშიძე, ზაზა. საქართველო და ქართველები:] (საკითხავი წიგნი) : [სახელმძღვ.] / ზაზა აბაშიძე, მიხეილ ბახტაძე, ოთარ ჯანელიძე ; ზაზა აბაშიძის რედ. ; რუკების ავტ. მანანა შეყილაძე ; მხატვ. ეკა ტაბლიაშვილი. - თბილისი, 2013 (შპს „ფავორიტი პრინტი“). - 676, [10] გვ. : რუკ. ; 22 სმ.. - ყდაზე: ქართველ მეფეთა ხელრთვები და ნიშნები. - ISBN 978-9941-0-5498-3
+
  
 
[[კატეგორია:ისტორიული სახელმწიფოები]]  
 
[[კატეგორია:ისტორიული სახელმწიფოები]]  

00:15, 2 აპრილი 2021-ის ვერსია

კოლხეთის სამეფო

კოლხეთი - ქართული წყაროებით - ეგრისი. დასავლეთ საქართველოს დიდი სახელმწიფოებრივი გაერთიანება.

სარჩევი

გეოგრაფია და სახელწიდება

ძველ ბერძენ ავტორებთან სახელი კოლხეთი აღნიშნავდა შავიზღვისპირა ქვეყანას, რომლის ტერიტორია ვრცელდებოდა კავკასიონის ქედიდან ტრაპიზონამდე და აღმოსავლეთით ლიხის ქედამდე. კოლხეთი ძველი კოლხას მემკვიდრეა და აშკარაა, რომ სახელიც აქედან აქვს მიღებული.

სახელწოდებას „კოლხიდა“, „კოლხეთი“ ქართული არ იცნობს, ის არანაირი ფორმით თუ სახით არ გვხვდება ქართულ წყაროებში და მწიგნობრული გზით იქნა გადმოტანილი ბერძნების მიერ ნ. ლომოური). ქართველები, ამ უძველეს ქართულ სამეფოს ეგრისს უწოდებდნენ და ვუწოდებთ.

როგორც ძველი „კოლხა“, ისე მოგვიანო პერიოდის „კოლხეთი“ საკმაოდ ვრცელ ტერიტორიებს მოიცავდნენ და, ცხადია, აქ მხოლოდ ერთი ეთნიკური ჯგუფი - კოლხები არ იყვნენ განსახლებულნი. ტერმინი „კოლხეთი“ ძველ ავტორებთან ძირითდად ორი მნიშვნელობით იხმარებოდა - როგორც საკუთრივ კოლხების ეთნოსის აღმნიშვნელი და როგორც კრებითი სახელი მთლი ამ ტერიტორიისა, რომელზეც კოლხთა პოლიტიკური ჰეგემონია ვრცელდებოდა. ასევე იყო უფრო ადრეც, როდესაც შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთი და აღმოსავლეთი სანაპიროების ტომები გაერთიანებულნი იყვნენ კოლხას სახელმწიფოში, რომლის ცენტრი კოლა-არტაანის მხარეში მდებარეობდა. კიმირიელთა შემოსევების შემდეგ კოლხას პოლიტიკურმა ცენტრმა ჩრდილოეთისკენ გადაინაცვლა და ქ. შ.-მდე VI საუკუნეში შექმნილ სახელმწიფოს კვლავ იგივე სახელწოდება შეუნარჩუნდა (კოლხა-კოლხეთი). ეს ახალი სახელმწიფოც ბერძნებისთვის იგივე კოლხეთი იყო, რადგან იგივე ტომებისგან შედგებოდა, რაც ადრე კოლხა-კულხა (ბერძნებისთვის ოქროს საწმისის ქვეყანა).

ტერმინები „კოლხა“, „კოლხეთი“ და „კოლხები“ უკავშირდება იმ ქართულ ისტორიულ მხარეს - კოლას (კოლა-არტაანს), სადაც ძველი კოლხას ცენტრი უნდა ყოფილიყო (ივ. ჯავახიშვილი, გ. მელიქიშვილი. „ამ ამ სახელწოდებას („კოლები, „კოლხები“) ატარებდნენ უთუოდ კოლას ოლქსა და მის გარშემო მდებარე ტერიტორიაზე მობინადრე კოლხას პოლიტიკური გაერთიანების შემქმნელი ტომები - მთელი მისი არსებობის მანძილზე. კოლებად, ანუ კოლხებად წოდებული ეს ტომები, როგორც ჩანს, არ გადაშენებულან მათი გაერთიანების დაშლის შემდეგაც. ისინი მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ შემდეგშიც. კერძოდ, აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის ცენტრალური რეგიონების სხვა დაწინეურებულ ტომებთან ერთად დიდ მონაწილეობას იღებდნენ ამ ტერიტორიაზე ახალი სამეფოს ე.წ. კოლხეთის სამეფოს შექმნაში და ამდენად გამოდიოდნენ ძველი კოლხური სახელმწიფოებრიობის ტრადიციების გამგრძელებლად მ. ინაძე).

მსხვილი ქალაქური ტიპის დასახლებანი

სად იყო კოლხეთის დედაქალაქი? ამის შესახებ მრავალი განსხვავებული მოსაზრება არსებობს. საკუთრივ ქართული საისტორიო ტრადიცია ეგრისის მთავარ ქალაქად სახავს ციხე-გოჯს. იგი იმყოფებოდა დღევანდელი ნოქალაქევის ადგილას, სენაკიდან 15 კმ-ის მანძილზე. აქ იყო შემდეგში ლაზიკის დედაქალაქიც - არქეოპოლისი, რომლის ნანგრევები დღესაც დიდ შთაბეჭდილებას ახდენს. თუმცა, ქ. შ.-მდე IV საუკუნის ბერძენ ავტორს ფსევდო სკილაქს კარიანდელს კოლხეთის დედაქალაქი ეგულება დღევანდელი ქუთაისის ადგილზე, რომელიც სხვადასხვა ეპოქაში სხვადასხვა სახელით მოიხსენიება: კუტაია, კვატაია, აია.

მსხვილი ქალაქური ტიპის დასახლებანი უნდა ყოფილიყო, დღევანდელი ვანისა და დაბლაგორის (სამტრედიის რ-ნი) ტერიტორიაზე. აქ ვხვდებით სახელოსნო ცენტრებს. დაბლაგომის ქვევრებს სპეციალურ დამღა-ნიშნებიც კი აზის.

კოლხური თეთრი

კოლხური თეთრი

ეგრისი რომ ჩამოყალიბებული სახელმწიფო ერთეული იყო, ამას ადასტირებს ქალაქური ტიპის დასახლებების გარდა, მონეტების მიმოქცევაც. კოლხეთში მიმოქცევაში იყო ფული, რომელსაც „კოლხურ თეთრს“ უწოდებენ. ეს მონეტა რომ ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ იბეჭდებოდა, დასტურდება იმითც, რომ კოლხეთში იგი განძების სახითაა აღმოჩენილი, ე.ი. ასობით ცალი. ხონში ნაპოვნია მონეტა, რომლის ერთი მხარე არის დამუშავების პროცესში, ე.ი. გლუვია.

ვაჭრობა

კოლხეთის სახელმწიფოში უცხოური და, განსაკუთრებით, ადგილობრივი ფულის მიმოქცევა მეტყველებს ვაჭრობისა და საერთოდ ეკონომიკის განვითარების მაღალ დონეზე, ქრონოლოგიურად კოლხეთის სახელმწიფოს ჩამოყალიბებას აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დაემთხვა ე.წ. ბერძნული კოლონიზაცია. ბერძნებმა აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში დააარსეს ახალშენები ფაზისი (ფოთის მიდამოებში), გიენოსი (ოჩამჩირე), დიოსკურია (სოხუმის მიდამოებში), პიტიუნტი (ბიჭვინთა). უმთავრესად ამ ზღვისპირა ბერძნული ახალშენების გზით ხორციელდება კოლხეთის მოსახლეობის ინტენსიური სავაჭრო-ეკონომიური ურთიერთობა ანტიკურ სამყაროსთან. კოლხეთს სავაჭრო კავშირი ჰქონდა არა მარტო საბერძნეთთან, არაედ სირიასთნ, ეგვიპტესთან, ბოსფორის სახელმწიფოსთან. ამას ადასტურებს ყირიმში არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი კოლხური პითოსები (დიდი ზომის ჭურჭელი) და ქვევრები. აგრეთვე ქობულეთსა და ბათუმის მიდამოებში აღმოჩნდა ბერძნული ქალაქების ხელოსნების მიერ დამზადებული კერამიკის ფრაგმენტები. კოლხეთში ძირითადად შემოჰქონდათ ძვირფასი ჭურჭელი, ღვინო, ნელსაცხებლები, სამკაული, გაჰქონდათ ძვირფას ხის – ბზის და კაკლის მასალა გემთმშენებლობისათვის და ავეჯის დასამზადებლად, ფისი, ცვილი, ოქრო, რადგან კოლხეთის ჩრდილო ნაწილის – სვანეთის მდინარეები ოქროს სიუხვით გამოირჩეოდა. გაჰყავდათ კოლხური ხოხობი, რომელიც უნაკლო იყო მთელ მსოფლიოში. განსაკუთრებული თვისებებით გამოირჩეოდა და კარგად იყო ცნობილი იმდროინდელ სამყაროში კოლხური თაფლიც. გაჰქონდათ მაღალხარისხოვანი კოლხური სელი და სელის ქსოვილები. კოლხეთიდან გაჰყავდათ მონებიც. ანტიკურ წყაროებში არაერთხელ ვხვდებით კოლხურ მონებს. ამ მხრივ საინტერესოა ბერძენი მწერლის ქსენოფონტეს ცნობა, რომელმაც ქ.შ-მდე 401 წელს დაქირავებულ ბერძენთა 10 000 კაციან ლაშქართან ერთად სამხრეთ კოლხეთის მიწაზე გადაიარა, როდესაც ბერძნები მაკრონების მიწა-წყალს მიადგნენ, მათ მაკრონების ხმამაღალი ლაპარაკი შემოესმათ. ერთ-ერთმა მეომარმა, რომელიც მონად იყო ნამყოფი ათენში, ქსენოფონტეს განუცხადა, რომ მას ესმის ეს ენა, რომ წარმოშობით აქაურია და შეუძლია მაკრონებთან მოლაპარაკება. ამ მაგალითიდანაც ჩანს, რომ კოლხეთიდან მონები ძირითადად ომების შედეგად გაჰყავდათ.

კოლხების ურთიერთობა აქამენიდურ ირანთან

ჰეროდოტე თავის თხზულებაში „ისტორია“ ლაპარაკობს ქართველური ტომების და კერძოდ, კოლხების ურთიერთობაზე აქამენიდური ირანის სახელმწიფოსთან. აქამენიდებმა თავიანთი უზარმაზარი სახელმწიფო ცალკეულ ოლქებად ანუ სატრაპიებად დაჰყვეს. მე-18 და მე-19 სატრაპიაში ჰეროდოტეს ცნობით შედიოდნენ ქართველური ტომები - ტიბარენები, მოსინიკები, მაკრონები, მოსხები და მერები. რაც შეეხება კოლხებს, ისინი არც ერთ სატრაპიაში არ შედიოდნენ, რადგან სპარსეთმა ვერ შეძლო ამ ხალხის დამორჩილება, თუმცა კოლხეთს გარკვეული ვალდებულება მაინც დაეკისრა სპარსეთის სასარგებლოდ. როგორც ჰეროდოტე წერს, მათ აქემენიდების მიმართ იკისრეს ნებაყოფილობითი ძღვენის მიცემა – ყოველ მე-5 წელს სპარსეთში გზავნიდნენ 100 გოგონას და 100 ბიჭს. ამას გარდა, კოლხეთს სამხედრო ვალდებულებაც ჰქონდა ნაკისრი სპარსელების მიმართ. ჰეროდოტე საბერძნეთის წინააღმდეგ წამოსული სპარსეთის მეფის ქსერქსეს ლაშქარში იხსენიებს სხვა ხალხებთნ ერთად კოლხებსაც. „კოლხებს ხის მუზარადები ჰქონდათ, გამოუქნელი ტყავის პატარა ფარები, მოკლე შუბები, ამას გარდა, დანები. სასპერები ლაშქრობდნენ კოლხების მსგავსად შეიარაღებულნი“, წერს დიდი ბერძენი ისტორიკოსი.

წყარო

აბაშიძე, ზაზა. საქართველო და ქართველები:] (საკითხავი წიგნი) : [სახელმძღვ.] / ზაზა აბაშიძე, მიხეილ ბახტაძე, ოთარ ჯანელიძე ; ზაზა აბაშიძის რედ. ; რუკების ავტ. მანანა შეყილაძე ; მხატვ. ეკა ტაბლიაშვილი. - თბილისი, 2013

პირადი ხელსაწყოები
სახელთა სივრცე

ვარიანტები
მოქმედებები
ნავიგაცია
ხელსაწყოები