საემეგო
საემეგო – ოჯახის გაყოფისას უფროსი ძმისათვის გამოყოფილი დამატებითი წილი. საერთოდ, ტრადიციულ განუყოფელ სახლობაში – „ერთიანობის სახლში” წარმოდგენილი უძრავ-მოძრავი ქონების უმეტესი ნაწილი, რომელიც საერთო საკუთრებას წარმოადგენდა, ოჯახთა ჯგუფის თითოეული წევრის განუწყვეტელი შრომითა და გარჯით იქმნებოდა. ჯგუფურ საკუთრებასთან მიმდევრულად სახლეულის უფროსი წევრები, განსაკუთრებით კი ისინი იცავდა, რომელთაც ხანგრძლივი მუშაობით საერთო დოვლათის შექმნაში მეტი წვლილი ჰქონდათ შეტანილი.
აჭარული ერთიანობის სახლი რამდენიმე ოჯახს აერთიანებდა და ორი, სამი ან და ოთხი თაობის ახლო ურთიერთობაში მყოფი ადამიანებისაგან შედგებოდა. ისინი ერთმანეთთან გენეალოგიით – ნათესაობით, ქორწინებით, ადოფციით, სამეურნეო ინტერესებითა და ტერიტორიით იყვნენ დაკავშირებულნი. საკუთრება ჯგუფური იყო, ხოლო წარმოება – საზოგადოებრივი. აჭარაში ერთიანობის სახლის გაყოფას ჯალაბობის სიმრავლე თუ ეკონომიკურ საფუძველზე გაჩენილი უთანხმოება იწვევდა. სახლის დიდი იძულებული ხდებოდა ძმები გაეყო და ცალ-ცალკე დაესახლებინა, მიეცა და გაენაწილებინა სახნავი მიწები, ბაღჩა და სათიბები. გაყრის პერიოდში ქონებაზე საკუთრების უფლება უფროსი თაობის ძმებს გააჩნდათ. წილში არ ვარდებო და პირად სარგებლობაში მოქცეული საგნები და ნივთები: ტანსაცმელი, სამკაული, იარაღი, მზითვი, სათავნო.
დიდი სახლეულის რღვევაში საკმაო წვლილი ქალებს, განსაკუთრებით, რძლებს შეჰქონდათ. ერთიანობის სახლში ქონების მოწილეებად და მამის მემკვიდრეებად შვილები ითვლებოდნენ. შვილები ანდა ძმები დანატოვარი ქონებიდან ღებულობდნენ უფლებას სეგმენტაციისას, როგორც დამოუკიდებელი მოწილეები, ისე გამოყოფილიყვნენ. ერთიანობის სახლში ძმების თუ ძმა-ბიძაშვილების გაყოფისას შესამჩნევ როლს საზოგადოებრივი თანასწორობა და დემოკრატიზმი თამაშობდა, თუმცა მოგვიანებით სოლიდარობისა და დემოკრატიულობის გვერდით გაჩნდა დამატებითი საწილო ქონებაც „საუმფოსოს” და „დამასახლებელის” (დასასახლებელის) სახით. დასასახლებელი უმცროსი, უცოლშვილო ვაჟისათვის მიცემული საქორწინო ხარჯი იყო. ერთიანობის სახლში უფროსი ძმისათვის საუფროსო წილი მისი შრომისა და მზრუნველობის დაფასების მიზნით გამოიყოფოდა. მას დამატებით ხარს, ცხენს, რამდენიმე სულ ცხვარს, შენობას – მთის სახლს ან და ყიშლას, სამშენებლო მასალასა და, მოგვიანებით, ზოგჯერ ფულსაც აკუთვნებდნენ. ამ წილს „საემეგოს” უწოდებდნენ, რაც მას სახლეულში გაწეული ამაგისათვის ეძლეოდა, რაზეც თავად ამ სიტყვის მნიშვნელობაც მიუთითებს.
მამის გარდაცვალების შემდეგ გაყოფისას „ხშირად” უფროსი ძმა ფუძე სახლში რჩებოდა და ძველ მამაპაპურ კერასთან განაყრების კავშირის სიმტკიცისათვის ზრუნვა მომავალში მის ფუნქციაში შედიოდა, მშობლების სიცოცხლეში კი მამაპაპური სახლი უმცროსი ძმისა იყო. საერთოდ, დაცოლშვილებული ძმებიდან მამისეულ სახლში დარჩენის პრიორიტეტს უფროსი იტოვებდა, მაგრამ რადგან უმცროსი ძმა უმეტესად უცოლშვილო იყო, ამიტომ უფრო ხშირად ამ უპირატესობის საფუძველზე მამისეულ სახლს იგი ეუფლებოდა. ასეთ პირობებში მოხუცებულ ცოლ-ქმარს ანუ „ბერ-დედაბერს” წილში მშობლების სარჩო გამოეყოფოდა. მშობლები „გარიგებაში ასწევდნენ” ერთ ძროხას ანდა ქონების გარკვეულ ნაწილს, რომელიც მათ მოსავლელდა დასაკრძალავ სახარჯო ქონებას წარმოადგენდა. შესაბამისად, აჭარაში ჩამოყალიბდა ისეთი ტერმინოლოგია, რომელიც ამ მხრივ ოჯახის სამართლებრივ ნორმებს უშუალოდ ასახავდა. ასეთები იყო ასამწევრო, მოსამლელო, სამარხო, და ბაბას საწილო. მშობლების გარდაცვალების შემდეგ შვილები საქონელს ყიდნენ და აღებულ ფულს მათ დასაკრძალავად იყენებდნენ, ხოლო მიწის ნაკვეთს ერთმანეთში იყოფდნენ ანდა საზიაროდ იტოვებდნენ, მაგრამ ზოგჯერ ქონების ამ ობიექტებს იმ ძმას აკუთვნებდნენ, ვისთანაც მშობლები გაყრის შემდეგ აგრძელებდნენ ცხოვრებას.
ლიტერატურა
მგელაძე, 1967; 2009; ბექაია, 1964; 1969; აჩუგბა, 1983:56.
