სამთავისი (სოფელი)
სამთავისი - სოფელი აღმოსავლეთ საქართველოში, შიდა ქართლის მხარის კასპის მუნიციპალიტეტში, მდებარეობს მდინარე ლეხურის მარცხენა ნაპირას, კასპიდან 11 კმ-ზე.
VI საუკუნის 50-იან წლებში ერთ-ერთმა ასურელმა მამამ – ისიდორემ (ეზდერიო) აქ ააშენა ეკლესია. ძველად სამთავისი საგანმანათლებო კერა იყო, სადაც მოღვაწეობდნენ მწიგნობრები და კალიგრფები: ილია (XVI ს.), არქიეპისკოპოსი ევდემონი (XVII ს), კვიპრიანე სამთავნელი (XVII–XVIII სს), ანტონ I კათალიკოსი და სხვ. აქ იყო საქართველოს ერთ-ერთი უძველესი საეპისკოპოსო, რომელიც გაუქმდა 1811 წელს.
სოფლისა და მის მიმდებარე ტერიტორიებზე არაერთი ისტორიული მოვლენა მოხდა: XVIII საუკუნის 30-იან წლებში ყიზილბაშებს განუდგა ქართველ დიდებულთა ერთი ნაწილი (შანშე ქსნის ერისთავი, გივი ამილახვარი, ვახუშტი აბაშიძე და სხვ.). გამდგარ თავადებს ყიზილბაშებმა რაზმი შეუსიეს. 1736 წ. ყიზილბაშთა რაზმსა და ქართველებს შორის გაიმართა ბრძოლა. მტერმა დაიკავა სამთავისი, მაგრამ მალე ისინი დაამარცხეს ქართველთა რაზმებმა. მტერი გაიქცა და თბილისის ციხეს შეაფარა თავი.
