საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია

NPLG Wiki Dictionaries გვერდიდან
გადასვლა: ნავიგაცია, ძიება

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია - მართლმადიდებელ ავტოკეფალურ ეკლესიებს შორის ერთ-ერთი უძველესი ეკლესიაა, რომლის ოფიციალური სახელწოდებაა „საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია“. ხშირად მას „ქართულ ეკლესიას“ უწოდებენ, თუმცა თვითგანსაზღვრებით იგი ტერიტორიული ცნებაა და არა ნაციონალური (ეროვნული).

სმეის კანონიკური ველი მოიცავს საქართველოს, მისი ეპარქიები მოქმედებს თურქეთის, სომხეთის, აზერბაიჯანის (საინგილოს) ტერიტორიაზე და დასავლეთ ევროპაში მისი იურისდიქცია ამჟამად, პოლიტიკური ვითარების გამო, ვერ ვრცელდება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის გარკვეულ ნაწილში. საქართველოს კონსტიტუცია აღიარებს სმეს ისტორიულ როლს, ხოლო საქართველოს სახელმწიფოს მხოლოდ მასთან აქვს დადებული კონსტიტუციური შეთანხმება, რომელიც კონსტიტუციის ტოლფარდ საკანონმდებლო დოკუმენტად არის მიჩნეული.

ბოლო მონაცემებით სმეს წევრთა რიცხვი დაახ. 4 მილიონია.

სარჩევი

ისტორია

სათავეებთნ

არსებობს გადმოცემა: როდესაც მოციქულებმა წილი იყარეს, ვის სად უნდა ექადაგა, ივერთ მხარე ღვთისმშობელს ერგო. თუმცა, ღვთის განგებით, ჩვენს მიწაზე ფეხის დადგმა მას არ დასცალდა. მაცხოვარმა მოციქულები - ანდრია პირველწოდებული და სვიმონ კანანელი წარმოგზავნა. მათგან მეორემ ახალ ათონში ჰპოვა ძვალშესალაგი.

ამის შემდეგ საქართველოში ქრისტეს მოძღვრება მოგზაურებს, ვაჭრებს და ტყვეებს შემოჰქონდათ. „ქართლის ცხოვრებაში“ რევ მეფეზე ნათქვამია: „იყო წარმართი, არამედ მოწყალე ქრისტეანეთა, რამეთუ სმენილ იყო მისდა მცირედ რაიმე სახარება უფლისა ჩვენისა იესუ ქრისტესი, და აქვნდა რაიმე სიყვარული ქრისტესი“. ამის გამო მას „მართალი“ ეწოდა. უნდა ვიფიქროთ, რომ იმხანად, II - III საუკუნეებში, ჩვენს ქვეყანაში ქრისტიანთა თემები და ტაძრებიც არსებობდა. ამ ვარაუდს ზურგს არქეოლოგიური მასალა უმაგრებს.

ასე რომ, განმანათლებელსა და მოციქულთასწორს - წმიდა ნინოს - საქართველოში ნოყიერი ნიადაგი დახვდა და ერის დიდი ნაწილი, სამეფო კართან ერთად, ქრისტეს რჯულზე მოაქცია. კონკრეტული თარიღის თაობაზე მეცნიერებაში სხვადასხვა თვალსაზრისი არსებობს: ყველაზე პოპულარულია ივანე ჯავახიშვილის ვარაუდი - 337 წელი.

საეკლესიო წყაროების უმრავლესობასა და თანამედროვე ისტორიოგრაფიაში გამყარებულია აზრი, რომ აღმოსავლეთ საქართველოს, ე.ი. ქართლის ანუ ივერიის ეკლესია IV ს-იდან ანტიოქიის პატრიარქის იურისდიქციაში მოექცა, მაგრამ სულიერ - ზნეობრივი, ინტელექტუალური და თვით რიცხობრივ - მატერიალური ზრდა-განვითარების შედეგად V-ს-ის მეორე ნახევარში, ვახტანგ გორგასლის ზეობის დროს, შეიძინა თვითგამორკვევისა და საკუთარ საქმეთა დამოუკიდებლად გაძღოლის უნარი და ფაქტიურად გახდა ავტოკეფალური. ხსენებული მეფის თხოვნის საფუძველზე კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა აკურთხა და საქართველოში გამოგზავნა თორმეტი ეპისკოპოსი, რომელთაც წინამძღვრობდა კათალიკოსი პეტრე, ეროვნებით ბერძენი. ქართლის კათალიკოსის კათედრა იყო და არის მცხეთის სვეტიცხოველი, რომელიც ნაკურთხია 12 მოციქულის სახელზე.

ივერიის საკათალიკოსო, მსოფლიო ეკლესიის მაჯისცემის კვალად, საღვთისმეტყველო - დოგმატურ პოლემიკაში ჩაება. მას უნდა გამოეკვეთა სარწმუნოებრივი ორიენტაცია და განესაზღვრა აღმსარებლობითი კრედო. V-VI სს-ის ბიზანტია რელიგიური ომების ქარცეცხლში გაეხვია, რამაც გამოძახილი კავკასიაშიც ჰპოვა. ცხადია, ერთსულოვნებას არც აქ ჰქონდა ადგილი. ირანი მონოფიზიტობას ახალისებდა, „ახალი რომი“ ანუ კონსტანტინოპოლი უფრო -დიოფიზიტობას ანდა უნიატობას. ირკვევა, რომ მცხეთის საყდარმა კურსი ქალკედონის კრებისაკენ აიღო.

506 წელს სომხეთის ქ. დვინში შედგა სომეხთა, ქართველთა და ალბანელთა კრება. მასალები შემონახულია სომხურ ენაზე, საიდანაც ირკვევა, რომ საქართველოს დელეგაცია 24 ეპისკოპოსისაგან შედგებოდა. ხელმძღვანელობდა კათალიკოსი გაბრიელი. სომეხთა კრებულს სათავეში ედგა ბაბგენ კათალიკოსი. სხდომებსაც უმთავრესად ის თავმჯდომარეობდა. უკანასკნელი გამოკვლევები ცხადყოფს, რომ აღნიშნულმა კრებამ დაგმო ნესტორიანობა და მხარი დაუჭირა კეისარ ზენონის „ჰენოტიკონს“ („ერთობას“).

უეჭველია, ირანს ხელს აძლევდა, ბიზანტიის საპირისპიროდ, ანტიქალკედონური ორიენტაცია და, ჩანს, სომხეთისა და, ნაწილობრივ, ალბანეთის ეკლესიებმა, აღნიშნული ფორუმის შემდეგ, მის სურვილს გაუწიეს ანგარიში, რაც აისახა იმავე დვინის II საეკლესიო კრების განჩინებაში 551 წელს. სომეხი სამღვდელოების დიდი ნაწილი უკვე მონოფიზიტობას მიემხრო. ქართველებისა კი - დიოფიზიტობას. გაცხარდა დავა - კამათი მეზობელ იერარქებს შორის. გადამწყვეტი სიტყვა კირიონ ქართლის კათალიკოსმა (599-614/16) თქვა. კირიონ (კირონ) პირველი მსოფლიო მასშტაბით საყურადღებო ფიგურაა. დაბადებულა ჯავახეთში სოფ. საკუტრიაში (საქურდიაში); აღზრდილა და განსწავლულა სომხეთსა და ბიზანტიაში; ზიარებია მეცნიერებისა და კულტურის მრავალ დარგს, მეტადრე - ღვთისმეტყველებას; აღზევებულა უმაღლეს სასულიერო რანგამდე და ინტელექტუალური კონტაქტი დაუმყარებია იმდროინდელი ცივილიზაციის კორიფეებთან. სომხური წყაროების მიხედვით, მცხეთის საყდარზე ასვლისთანავე მან ქალკედონის პოზიცია გამოხატა, რამაც დაძაბა ურთიერთობა სომხეთის ეკლესიის მესვეურებთან. ამას ადასტურებს „ეპისტოლეთა წიგნი“, რომელშიც შემონახულია მისი წერილები სომხეთის კათალიკოსებთან მოსესთან და აბრაამთან. მან ამხილა ადრესატები ერესში და, სამწყსოსთან ერთად, შეწყვიტა ევქარისტიული კავშირი მათთან.

ასე რომ, VI I საუკუნის პირველ ათეულში კირიონ კათალიკოსის აქტიურობითა და წარჩინებულთა მხარდაჭერით ქართლში საბოლოოდ გაიმარჯვა დიოფიზიტობამ და ბიზანტიურმა ორიენტაციამ. ზოგჯერ კონკრეტულ თარიღსაც ასახელებენ - 607 წელი.

ამ ფაქტმა განამტკიცა ქართველების ავტორიტეტი მართლმადიდებლურ სამყაროში და წრფელყო გზა დაწინაურებული მსოფლიოსაკენ, ჭეშმარიტი და სრულფასოვანი ავტოკეფალიისაკენ.

ავტოკეფალია

საქართველოს ეკლესიას სრულყოფილი და იურიდიული ავტოკეფალია ერთბაშად არ მოუპოვებია. ვახტანგ გორგასლის დროს ივერიის მწყემსმთავარმა - მთავარეპისკოპოსმა - შეიძინა ტიტული კათალიკოსისა, რაც მცხეთის საკათალიკოსოს სრულ დამოუკიდებლობას ჯერ კიდევ არ ნიშნავდა, თუმცა თვალსაჩინო ნაბიჯი იყო ამ გზაზე: კათალიკოსები, თუნდაც ბერძნები ყოფილიყვნენ, ანგარიშს უწევდნენ თავიანთ ხელმწიფეებსა და საკუთარი ეკლესიის საჭიროებას.

ასევე დიდმნიშვნელოვანი ფაქტები იყო შემდეგი: VI საუკუნის შუა წლებიდან საქართველოს კათალიკოსად ქართველთა დადგინება; VII საუკუნის დასაწყისში ქართლის კათალიკოსთა ქართლშივე ხელდასხმა; წმ. მირონის მცხეთას მოხარშვა და ამ ფაქტის ოფიციალურად დადასტურება თეოფილაქტე პატრიარქის (741-751) მიერ მოწვეულ ანტიოქიის საეკლესიო კრებაზე.

სრულყოფილი ავტოკეფალიის გზაზე საბოლოო სიტყვა მელქისედეკ კათალიკოსმა თქვა (XI ს-ის პირველი ნახევარი). მან თავი კათალიკოს-პატრიარქად გამოაცხადა (ნაცვლად „კათალიკოს-მთავარეპისკოპოსისა“. ამ ტიტულს მისი წინამოადგილენი ატარებდნენ). ამ ფაქტთან დაკავშირებით ანტიოქიაში შედგა საგანგებო კრება, რომელმაც საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის კანონიერება დასტურყო.

იურიდიულ ავტოკეფალიას ანიჭებენ მხოლოდ იმ ეკლესიას, რომელიც მზადაა ამისათვის, ე.ი. შეუძენია უნარი საკუთარი პრობლემების დამოუკიდებლად მოწესრიგებისა, დგას რელიგიურად მართებულ პოზიციაზე და აკმაყოფილებს ინტელექტუალური, სულიერი და ზნეობრივი ცხოვრების ნორმებს. საქართველოს ეკლესიამ საქრისტიანოს შემატა წმიდა მოწამეთა, ღირს მეუდაბნოე მამათა და მართალთა რიცხვმრავალი დასი. ესენია: რაჟდენ პირველმოწამე, წმიდა შუშანიკი, ევსტათე მცხეთელი, აბიბოს ნეკრესელი, აბო ტფილელი, კონსტანტი კახი, დავით და კონსტანტინე არგვეთელი მთავრები და მრავალი სხვანი, - ძველი, საშუალო საუკუნეებისა თუ ახალი დროისა, რომელთა ღვაწლი ცათა შინა ელვარებს. აღსანიშნავია ათცამეტი სირიელი მამის მისია. მათ საქართველოს სხვადასხვა მხარეში საფუძველი ჩაუყარეს მონასტრებს, რომლებიც მალე კულტურისა და მწიგნობრობის კერებად იქცნენ.

საქართველოს ეკლესიამ ამოამორჩა და გამოკვება ქართული კულტურა, რომლის მიმართ განათლებული მსოფლიო დღეს დიდ ინტერესს იჩენს.

დასავლეთ საქართველო

დასავლეთ საქართველოში, ეგრისის ანუ იგივე აფხაზეთის სამეფოში, ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად დაახლოებით იმავე დროს გამოცხადდა, როგორც აღმოსავლეთში, მაგრამ იქ ბიზანტიის ეკლესიური გავლენა მძლავრობდა და მღვდელმსახურება ბერძნულად აღესრულებოდა. ამ მხრივ სასიკეთო ძვრები VIII-IX საუკუნეებში მოხდა, როდესაც გრიგოლ ხანძთელმა და მისმა თანამოღვაწეებმა სამონასტრო ტრადიცია აფხაზეთის სამეფოშიც განავრცეს. ასე ჩაეყარა საფუძველი ქართლისა და აფხაზეთის ეკლესიურ დაახლოებას, რასაც თან ახლდა ქართული საღვთისმსახურო ენის საზღვრების გაფართოება დასავლეთსა თუ ჩრდილოეთში, კავკასიონის ქედს მიღმა. ამის წყალობით კი გაიზარდა „ქართლის“ ანუ „საქართველოს“ ცნება, რაც აღნიშნა გიორგი მერჩულემ: „ქართლად ფრიადი ქვეყანაი აღირაცხების, რომელსაცა შინა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და ლოცვაი ყოველი აღესრულების“.


საქართველოს ეკლესიას XIII -XIV საუკუნეებში ძნელბედობის ხანა დაუდგა, რადგან ქვეყნის დაქუცმაცებამ და გარეშეთა ძალადობამ მისი სხეულის სიმტკიცეც შეარყია. ბიზანტიის იმპერიის დაცემამ (1453) უარყოფითი კვალი საქართველოს ისტორიაზეც დატოვა. ამიერიდან ჩვენი ქვეყანა მაჰმადიანთა გარემოცვაში აღმოჩნდა. თუმცა XVII-XVIII საუკუნეებში საქართველოს ეკლესია მომძლავრდა და ღირსეულად განაგრძო ერის სულიერი და გონებრივი ცხოვრების საჭეთმპყრობლობის მისია. გაიზარდა მისი საერთაშორისო ავტორიტეტიც.

ავტოკეფალიის დაკარგვა

მაგრამ ქართლ-კახეთის გაუქმების შემდეგ, 1811 წელს, რუსეთის უწმიდესმა სინოდმა, საერო ხელისუფლების ინიციატივით, თანადგომით და უშუალო ჩარევით, დაარღვია მსოფლიო საეკლესიო კრებათა რამდენიმე დადგენილება და ჩაიდინა არაკანონიერი აქტი: პეტერბურგში გაიწვია კათალიკოსი ანტონ მეორე, ნება არ დართო მას სამშობლოში დაბრუნებისა და საქართველოს უხუცესი ეკლესია შეიერთა. ჯერ აღმოსავლეთში, შემდეგ კი დასავლეთ საქართველოში მან კათალიკოსის კათედრა გააუქმა და მის ნაცვლად ეგზარქოსის თანამდებობა შემოიღო. პირველი ეგზარქი იყო ქართველი - მიტროპოლიტი ვარლამი (ერისთავი). დანარჩენი კი - რუსები, რომელთაც გზავნიდნენ პეტერბურგიდან. ისინი, მიუხედავად ზოგიერთი მათგანის პიროვნული ღირსებისა, ემსახურებოდნენ ველიკორუსულ პოლიტიკას.

ასე წაერთვა ძველთუძველეს სამოციქულო ეკლესიას თვითმმართველობის უფლება, რასაც შედეგად ჩვენს ქვეყანაში სასულიერო ცხოვრების რეორგანიზაცია მოჰყვა. გააუქმეს თელავის სასულიერო სემინარია და სხვა ეროვნული სასწავლებლები; შეამცირეს ეპარქიებისა და მონასტრების რიცხვი; ეკლესიებს ჩამოართვეს მამულები და გადასცეს ხაზინას, ხოლო მღვდლების რჩენა დააკისრეს ადგილობრივ მოსახლეობას; ზოგიერთ დიდ ტაძარში თითქმის დააკანონეს ჟამისწირვისა და ლოცვის რუსულ, ე.ი. მრევლისათვის გაუგებარ ენაზე აღსრულება და სასულიერო ხელოვნების ყველა უბანზე გააბატონეს არაქართული სტილი, რამაც რელიგიური თვალსაზრისითაც არასასურველი ნაყოფი გამოიღო: თანამემამულეთა შორის განელდა სარწმუნოებრივი გრძნობა.

რაც ვთქვით, ჭეშმარიტებაა, მაგრამ მაქსიმალიზმი არც ამ შემთხვევაში გვარგებს. დროა, აქვე ისიც ვთქვათ, რომ რუსეთის უწმიდესი სინოდის მძლავრობის ხანაში საქართველოს ეკლესიას, ავთან ერთად, მადლიც შეემატა. განმტკიცდა და ხორცი შეისხა ეროვნული და ეკლესიური მთლიანობის იდეამ: გამრთელდა ხიდი დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის ანუ აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს ეკლესიები ეგზარქატის ქვეშ, მაგრამ მაინც, გაერთიანდნენ; გამოიცა საეკლესიო მწერლობის არაერთი ძეგლი, განსაკუთრებით - ლიტურგიკული ტექსტები და, რაც მთავარია, რუსეთის სასულიერო სასწავლებლებში, სემინარიებსა და აკადემიებში, აღიზარდნენ საეკლესიო არქეოლოგიის პროფესიონალი მუშაკები, რომელთაც გამოამზევეს საქართველოს სულიერი საუნჯე და მისი ეკლესიის ადგილი ქრისტიანულ ცივილიზაციაში. ამ მხრივ პლატონ იოსელიანის, დიმიტრი ბაქრაძის, თედო ჟორდანიას, კირიონ, ამბროსი და კალისტრატე კათალიკოსების და კორნელი კეკელიძის დასახელებაც საკმარისია.

ავტოკეფალიის განახლების პრობლემა იყო რთული და წინააღმდეგობებით სავსე. აფხაზეთისა და ქართლის საკათალიკოსოების გაუქმების უსამართლობის მხილებას სიცოცხლე შესწირეს დოსითეოზ ქუთათელმა, ექვთიმე გაენათელმა და სხვებმა. საერო პირები - მეცნიერები და საზოგადო მოღვაწენი: ილია ჭავჭავაძე, ნიკო ნიკოლაძე, აკაკი წერეთელი, ნიკო მარი, ალექსანდრე ცაგარელი, ექვთიმე თაყაიშვილი, ალექსანდრე ხახანაშვილი, სერგი გორგაძე, თედო ჟორდანია, სარგის კაკაბაძე, ანტონ ნატროშვილი, თედო სახოკია, იროდიონ სონღულაშვილი, ივანე ჯავახიშვილი და სხვანი თანამდგომნი იყვნენ იმ მოძრაობისა, რომელიც XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე გაააქტიურეს ქართველი სამღვდელოების მესვეურებმა: ეპისკოპოსებმა (შემდგომ - პატრიარქებმა) კირიონმა (საძაგლიშვილმა) და ლეონიდემ (ოქროპირიძემ), არქიმანდრიტმა (შემდგომ - პატრიარქმა) ამბროსიმ (ხელაიამ), დეკანოზმა (შემდგომ - პატრიარქმა) კალისტრატე ცინცაძემ, კორნელი კეკელიძემ (იმხანად დეკანოზმა) და სხვებმა. ე. თაყაიშვილი იხსენებს: „... ბოლოს და ბოლოს გადავწყვიტეთ დიდი დემონსტრაცია მოგვეწყო და ავტოკეფალია მოგვეთხოვა. თან უნდა წაგვეღო ბაირაღები და პლაკატები წარწერით: „აღგვიდგინეთ ავტოკეფალია“. წამოიჭრა საკითხი: „ვინ უნდა გაძღოლოდა წინ ამ არაჩვეულებრივ დემონსტრაციას? ილიამ გვითხრა: თუ საჭიროა, მე წაგიძღვებითო“.

ავტოკეფალიის აღდგენა

1917 წელს თებერვლის რევოლუციის შემდეგ რუსეთის იმპერიაში გამოცხადდა სარწმუნოების თავისუფლება და საქართველოს ეკლესიასაც მიეცა შესაძლებლობა, განემტკიცებინა ავტოკეფალური მართვა-გამგეობა. იმა წლის 12 (ახ. სტ. 25) მარტს, კვირა დღეს, მცხეთის სვეტიცხოვლის ტაძარში თავი შეიყარა ათიათასზე მეტმა ქალმა და კაცმა. აქ იყვნენ საქართველოს მღვდელმთავრები: ლეონიდე, გიორგი, ანტონი და პიროსი, თბილისის ქართველი სამღვდელოება, დეპუტატები ჩვენი ქვეყნის ყველა კუთხიდან. ერთი სიტყვით, - სრულიად საქარველო. „განიცადენზე“ ეპ. ლეონიდემ წარმოთქვა სიტყვა და გამოთქვა სიხარული, რომ ამიერიდან საქართველოს ეკლესია დაიწყებს ახალ ცხოვრებას, ავტოკეფალურს და თავისუფალს. ნაწირვებს ტაძრის გალავანში გადაიხადეს სამადლობელი პარაკლისი იმის გამო, რომ რუსეთში დაემხო თვითმპყრობელობა და დამყარდა თავისუფლება. შემდეგ სამღვდელოება და ხალხი ისევ შევიდა ტაძარში, სადაც მოიხსენიეს საქართველოს უკანასკნელი მეფენი: ერეკლე მეორე და გიორგი მეცამეტე; უგალობეს „მრავალჟამიერი“ საქართველოს ეკლესიის თავისუფლებისათვის მებრძოლთ: ეპისკოპოსებს - კირიონსა და დავითს, არქიმანდრიტ ამბროსის, რომლებიც სინოდის მიერ იყვნენ დასჯილნი უსამართლოდ. ბოლოს კი წაიკითხეს ოქმი, რომ

1) ამ დღიდან, ე.ი. 12 მარტიდან, გრძელდება საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია;
2) დროებით, კათალიკოსის არჩევამდე, ეკლესიის გამგედ ინიშნება გურია-ოდიშის ეპისკოპოსი ლეონიდე და
3) საქართველოს ეკლესიის მმართველობა ევალება აღმასრულებელ კომიტეტს, რომელშიც შედიან როგორც სასულიერო, ისე საერო პირები.

ამ აქტის საფუძველზე აღდგა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია. კათალიკოს - პატრიარქად აირჩიეს ეპისკოპოსი კირიონი, ცნობილი მკვლევარი და საზოგადო მოღვაწე, რომელმაც არაერთგზის იწვნია უსამართლობის სუსხი და მოწამებრივად აღესრულა 1918 წლის 13 ივლისს საზაფხულო რეზიდენციაში - მარტყოფში. ეს ტრაგედია დღემდე ბურუსითაა მოცული.

რუსეთის უწმიდესი სინოდი დამოუკიდებლობის დეკლარაციას მტრულად შეხვდა. მან საქართველოს იერარქია მადლმოკლებულად გამოაცხადა და მორწმუნეებს მოუწოდა: არ მიეწვიათ ქართველი „ავტოკეფალისტი მღვდლები“ საეკლესიო წესებზე, არ მიეღოთ მათგან ლოცვა-კურთხევა, არ შესულიყვნენ ქართულ ეკლესიებში, თორემ „უსათუოდ მოხვდებოდნენ ჯოჯოხეთში“. ნაეგზარქოსალმა პლატონმა, რომელიც, თუმცა დიდად აფასებდა ქართულ კულტურას, მოსკოვის საეკლესიო კრებაზე განაცხადა: ქართველები გადაუდგნენო მართლმადიდებლობას.

შედარებით რბილი პოზიცია დაიკავა დროებითმა, ე.წ. კერენსკის მთავრობამ. მან ცნო ჩვენი ეკლესიის ავტოკეფალური უფლებები, მაგრამ ეროვნული ეკლესიის დონეზე. ეს შემდეგს ნიშნავს: საქართველოს საკათალიკოსოს მრევლად ცხადდებოდა მხოლოდ და მხოლოდ ქართველი ეროვნების მართლმადიდებელი. დანარჩენი კი, საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრები (რუსი, ბერძენი, აფხაზი, ოსი თუ სხვა) - რუსეთის სამწყსოდ. მათთვის უწმინდესმა სინოდმა დააწესა კავკასიის მიტროპოლიტის თანამდებობა, რომლის რეზიდენცია თბილისში უნდა ყოფილიყო. ამ პროექტის რეალიზაციის შემთხვევაში საქართველოში ორი მართლმადიდებელი ეკლესია იმოქმედებდა: ერთი ქართველებისათვის, მეორე- არაქართველებისათვის. ამ მოვლენას ეწოდება ფილეტიზმი, რაც, ვიმეორებთ, ეკლესიების ტომობრივ დაყოფას და ორგანიზებას ნიშნავს. მას ქაოსი შეაქვს ეროვნებათა ურთიერთობაში და ეწინააღმდეგება ქრისტეს მოძღვრების სულისკვეთებას.

ეკლესია არ შეიძლება ნაციონალური იყოს. საქართველოს პირველმა საეკლესიო კრებამ 1917 წლის სექტემბერში კატეგორიულად დაგმო ეს იდეა და ხაზი გაუსვა საქართველოს ეკლესიის ტერიტორიულ ავტოკეფალიას, რომ მის მრევლად ითვლება ყველა მართლმადიდებელი, ვინც ჩვენი ქვეყნის საზღვრებს შორის სახლობს.

რუსეთის ეკლესიის ზეგავლენით თავიდან სხვა საპატრიარქოებიც არ ადასტურებდნენ ჩვენი ავტოკეფალიის იურიდიულ უფლებას, რადგან ფიქრობდნენ, რომ ქართველებმა ისარგებლეს შემთხვევით,- რუსეთის იმპერიის ავადმყოფობით, ე.ი. გაკომუნისტებით და „უმადური შვილების მსგავსად ხელი აღმართეს“ მასზე.

ასე რომ, XX ს-ის 20-30-იანი წლები საქარათელოს ეკლესიისათვის ყოველმხრივ მძიმე იყო. მეტადრე ანტირელიგიური კამპანიის ბობოქრობის გამო, რაც გამოიხატებოდა საერო და სასულიერო პირების დევნაში, მათგან ზოგიერთის დაპატიმრებასა და ფიზიკურ ლიკვიდაციაში, ტაძრების დაკეტვასა და დანგრევაში, მორწმუნეთა შეურაცხყოფაში. იმართებოდა შემდეგი სახის „ანტირელიგიური პროცესები“: „ბეზბოჟნიკები“, იგივე კომკავშირლები, სიცილ-კისკისით დადიოდნენ ქუჩა-ქუჩა ჯგუფ - ჯგუფად; დაატარებდნენ ჯვრებს, ხატებს, ბაირაღებს და სხვა საეკლესიო საგნებს; გადაიცვამდნენ ანაფორებს, მანტიებს; იხურავდნენ კუნკულ-ბარტყულებს; შეხინტრიცდებოდნენ ეკლესიებში, ოხუნჯობდნენ, მღვდლებს წვერს აკრეჭდნენ და ა.შ.

ასეთ ვითარებაში მოძღვართა დიდმა ნაწილმა, ნებსით თუ უნებლიეთ, მიატოვა მრევლი. ზოგმა სახალხოდ გმო ღმერთი და სარწმუნოება. ზოგიც გაუკკღმართებული რჯულის - ცრუმორწმუნეობის - ჭაობში ჩაიძირა. გაწყვიტა მეტროპოლიასთან კავშირი და დაიწყო საეკლესიო წესების თვითნებურად შესრულება, სისხლიანი მსხვერპლის შეწირვა და ჯადოსნობაც კი. ამ მოვლენამ სერიოზულ მასშტაბს მიაღწია, რამაც შეაშფოთა მართალი სარწმუნოების ჭირისუფლები.

საქართველოს ეკლესია გასაბჭოების შემდეგ

გაღრმავდა კონფრონტაცია სახელმწიფოსთან. საქართველოს ეკლესიის იერარქებმა დაგმეს 1921 წლის 25 თებერვალს დემოკრატიული რესპუბლიკის ძალდატანებით გასაბჭოების ფაქტი. კათალიკოს-პატრიარქმა ამბროსიმ 1922 წელს მემორანდუმით მიმართა გენუის კონფერენციას და მოითხოვა სამწყსოს ტერიტორიიდან საოკუპაციო ჯარების გაყვანა. ამ ნაბიჯს მთავრობის რადიკალური რეაქცია მოჰყვა: 1923 წლის იანვარში დააპატიმრეს უწმიდესი მღვდელმთავარი და საკათალიკოსო საბჭო სრული შემადგენლობით. ეს საქართველოს ეკლესიის ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე ტრაგიკული ფურცელია. ბრალდებულნი 1924 წლის მარტში გაასამართლეს. სამსჯავრო ანტისაეკლესიო ისტერიის ქვეშ მიმდინარეობდა. რევოლუციონერი მუშები სასამართლოს წინ აწყობდნენ მანიფესტაციებს; ყვიროდნენ: „ძირს ამბროსი!“, „ძირს შენიღბული კონტრრევოლუცია!“ და „ხალხის მტრების“ დახვრეტას მოითხოვდნენ. კათალიკოსის „საბოლოო სიტყვის“ წერილობითი ვარიანტი (ჟურნ. „მნათობი“, 1988, N10) ცხადყოფს ავტორის პრინციპულობას, ტაქტს, დიპლომატიას და განათლებას. მართალია, მან აღიარა, რომ მსოფლიო კონფერენციაზე გაგზავნილმა წერილმა სასურველი ნაყოფი ვერ გამოიღო, მაგრამ მოცემულ სიტუაციაში ეკლესიის მწყემსს სხვაგვარად მოქცევის უფლება არ ჰქონდა... თავი დამნაშავედ ბრალდებულთაგან არც ერთმა არ ცნო. ხალხის მეხსიერებამ მამათმთავრის სიტყვები შემოინახა: „ჩემი სული ღმერთს ეკუთვნის, გული - საქართველოს, ლეში კი, სადაც გსურთ, იქ ჩააგდეთ!

სასულიერო უწყებაში პოლიტიკურმა განხეთქილებამ იჩინა თავი. ჩვენში, რუსეთის მსგავსად, ჩამოყალიბდა ე.წ. „ცხოველი ეკლესია“, რომელსაც ეპისკოპოსები ქრისტეფორე (ციცქიშვილი) და დავითი (კაჭახიძე) მეთაურობდნენ. ისინი მორწმუნეთა დევნის ძირითად მიზეზად მიიჩნევდნენ ეკლესიის მმართველი საბჭოს ანტისახელმწიფოებრივ კურსს და ამბობდნენ: ჩვენ მხოლოდ ათეიზმში არ ვეთანხმებით კომუნისტებს; სხვა მხრივ კი მათი იდეები თანხვდება ქრისტიანობასო. ამგვარად მოაზროვნე სასულიერო პირებმა და მათმა თანამეინახე მრევლმა 1926 წლის 26-27 დეკემბერს ქუთაისში მოიწვიეს ყრილობა და კათალიკოსის „ანტისაბჭოური პლატფორმა“ გაამათრახეს; შეიმუშავეს ეპისტოლე, რომლის სტრიქონებს შორის იგრძნობა მოხუცი მწყემსმთავრის წუთისოფლიდან მალე გასვლის სურვილი. კათალიკოსი რამდენიმე თვის შემდეგ გარდაიცვალა და მმართველობის სადავეებს პროსაბჭოური ფრაქცია დაეპატრონა კათალიკოს - პატრიარქ ქრისტეფორეს მეთაურობით. მისმა პოლიტიკამ, რაც ექსპერიმენტს ჰგავდა, კრახი განიცადა. იმხანად საბჭოთა კავშირში ეკლესიების ნგრევა-აწიოკებამ, მასობრივი კოლექტივიზაციის პარალელურად, ყოველგვარ ზღვარს გადააბიჯა. მას რელიგიურ ლიდერთა უკიდურესად ოპორტუნისტული პოლიტიკაც კი ვეღარ აოკებდა. 1934 წელს საქართველოს ტერიტორიაზე მართლმადიდებელი სამრევლოების რიცხვი 15-ს არ აღემატებოდა. დალუქეს ჩვენი ქვეყნის ემბაზი - სვეტიცხოველი; სამების დედათა მონასტრის ტაძარში წირვა-ლოცვა აკრძალეს, რის გამოც მონაზვნებმა ტრაპეზი სარდაფში გამართეს; დაკეტვის საფრთხე დაემუქრა სიონს. კათალიკოს - პატრიარქმა კალისტრატე ცინცაძემ საგანგაშო მდგომარეობა გამოაცხადა და ოფიციალური თხოვნით მიმართა სტალინს; აღიარა: „საქართველოს ეკლესიის კარს მოსდგომია ისეთი განსაცდელი, რომელსაც შეუძლია სავსებით მოუღოს მას ბოლო სულ მოკლე ხანში„... ფეხზე დადგა ინტელიგენცია, რის გამოც საქართველოს საპატრიარქოს ანულირების კურსი გაჭიანურდა. ამასობაში დაიწყო ომი. საბჭოთა მთავრობას იდეოლოგიურ ფრონტზე სიტუაციის გამწვავება ხელს აღარ აძლევდა და მისი პოლიტიკაც მოქალაქეთა სინდისის მიმართ ერთი შეხედვით ლოიალური გახდა.

კათალიკოს-პატრიარქი კალისტრატე, სხვა კონფესიების ლიდერებთან ერთად, ანტიფაშისტური ფრონტის მხარეზე დადგა, რის შედეგადაც საბჭოთა მთავრობამ ეკლესიას ბეგარა შეუმსუბუქა და შეწყვიტა აშკარა რეპრესიები. მორწმუნეებმა ოდნავ ამოისუნთქეს.

გაჯანსაღდა ვითარება საერთაშორისო არენაზეც. 1943 წელს აღდგა ძმური ურთიერთობა საქართველოსა და რუსეთის ეკლესიებს შორის. დამყარდა კავშირი სხვა მართლმადიდებელ თუ არამართლმადიდებელ ეკლესიებთან, საერთაშორისო რელიგიურ ორგანიზაციებთან, კერძოდ - ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოსთან (1962 წლიდან), ევროპის ეკლესიათა კონფერენციასთან, ქრისტიანთა სამშვიდობო კონფერენციასთან, ბიბლიის თარგმნის ინსტიტუტთან და ბოლოს, საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია იურიდიულად დაამოწმა კონსტანტინოპოლის მსოფლიო პატრიარქმა და მისმა სინოდმა 1990 წლის 3 მარტს საგანგებო განჩინების თანახმად, რომლის ტექსტი (სიგელი) საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქს - უწმიდესსა და უნეტარესს ილია მეორეს გადაეცა.

საქართველოს ეკლესია თვისუფალ საქართველოში

პერესტროიკის ხანიდან, როდესაც ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა გააქტიურდა, სასულიერო და საერო საზოგადოების გარკვეულ კატეგორიას ეკლესიურ-ნაციონალური და ეკლესიურ-რიგორისტული, ე.ი. ულტრაკლერიკალური ემოციები, ფიქრები თუ იდეები მოეძალა. ამ იდეებს მხარი პოლიტიკურმა პარტიებმაც აუბეს და საქართველოში რეალურად ანტიეკუმენური ფრონტი შეიქმნა. კათალიკოს-პატრიარქმა და უწმიდესმა სინოდმა დააკმაყოფილეს რადიკალურად განწყობილი პირების მოთხოვნა და 1997 წლის 20 მაისს გამოიტანეს დადგენილება, რომლის თანახმად საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოსა და ევროპის კონფერენციის რიგები დატოვა. განხეთქილებას, რომლის წინაშეც მაშინ საქართველოს ეკლესია იდგა, საფუძველი გამოეცალა და ეს საფრთხე თავიდან იქნა აცილებული, მაგრამ პრობლემები მაინც დარჩა. რადიკალებს ეკუმენისტობად არა მარტო ეკუმენურ ორგანიზაციებში გაწევრიანება მიაჩნიათ, არამედ იმ ეკლესიებთან ევქარისტიული კავშირიც, რომლებიც ეკუმენურ მოძრაობაში არიან ჩაბმული და სხვადმადიდებლების მხარდამხარ ლოცვებზე უარს არ ამბობენ. თუ ამ პოზიციას გავიზიარებთ, მოთხოვნა, რომ საქართველოს საპატრიარქომ ეკუმენიზმის მხარდამჭერ ეკლესიებთან სარწმუნოებრივი კავშირი გაწყვიტოს, ლოგიკურად აღიქმება. ამის მიუხედავად საქართველოს საპატრიარქომ, თუმცა ოფიციალურად ანტიეკუმენური ორიენტაცია გამოხატა, ეკუმენიზმის არმგმობ ეკლესიებთან ლოცვითი თანაზიარება შეინარჩუნა. რამდენიმე საეკლესიო თემმა, უფრო სწორად, - სამღვდელოთა და საეროთა ჯგუფებმა ამ ფაქტის მიმართ აღშფოთება ვერ დაფარეს და საქართველოს საპატრიარქოს იურისდიქციიდან გავიდნენ. ასე რომ, მასშტაბით მცირე სქიზმა მაინც მოხდა.

ჩვენი ქვეყნის ისტორიაში მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებული როლი საქართველოს კონსტიტუციითაც აღიარებულია, რაც ფაქტობრივად სახელმწიფოში ამ ეკლესიის იურიდიულ პრიორიტეტზე მიანიშნებს. კონსტიტუციაში აგრეთვე აღნიშნულია (თავი 1, მუხლი 9), რომ სახელმწიფო „საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან“ ურთიერთობას კონსტიტუციური რანგის შეთანხმებით (ხელშეკრულებით, კონკორდანტით) არეგულირებს. ეს „შეთანხმება“ საქართველოს პრეზიდენტისა და კათალიკოს-პატრიარქის მიერ ხელმოწერილ იქნა მცხეთაში, სვეტიცხოვლის ტაძარში, 2002 წლის 14 ოქტომბერს, ცხოველმყოფელი სვეტის ხსენების დღეს, და დამტკიცებულ უწმიდესი სინოდისა და პარლამენტისაგან.

ეკლესიის მმართველი ორგანოები

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მმართველობის უმაღლესი ორგანოა სრულიად საქართველოს საეკლესიო კრება, რომელიც საჭიროებისამებრ მოიწვევა. კრებათა - შორის პერიოდში პასუხისმგებელი პირია მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსი და სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი, რომელსაც საეკლესიო კრება ირჩევს და რომლის ხელდასხმა და აღსაყდრება (ინტრონიზაცია) მცხეთის სვეტიცხოვლის ტაძარში აღესრულება. იგი მოვალეობას უწმიდესი სინოდის თანადგომით აღასრულებს. 1977 წ. 25 დეკემბრიდან ამ თანამდებობაზე უწმიდესი და უნეტარესი ილია II (ირაკლი შიოლაშვილი) ბრძანდება, რომლის საჭეთმპყრობელობის პირველ ნაბიჯებს საქართველოში საეკლესიო ცხოვრების გაცოცხლება და საყოველთაო სიხარული მოჰყვა.

ამჟამად უწმიდესი სინოდი 25 მღვდელმთავრისაგან შედგება. სულ 27 ეპარქიაა. მღვდელმსახურთა და ეკლესიის თანამშრომელთა მომზადების საქმეს ორი აკადემია და რამდენიმე სასულიერო სემინარია ემსახურება.

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მრევლის რაოდენობა, მისი სამოღვაწეო ასპარეზი და გავლენის სფერო დღითიდღე იზრდება.


წყარო

პირადი ხელსაწყოები
სახელთა სივრცე

ვარიანტები
მოქმედებები
ნავიგაცია
ხელსაწყოები