ჩელტა ზანდური

NPLG Wiki Dictionaries გვერდიდან
(სხვაობა ვერსიებს შორის)
გადასვლა: ნავიგაცია, ძიება
(2 მომხმარებლების 5 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.)
ხაზი 2: ხაზი 2:
 
[[ფაილი:Chelta zanduri.jpg|thumb|350პქ|'''ჩელტა ზანდური''' – Triticum timopheevii (Zhuk.) Zhuk.]]
 
[[ფაილი:Chelta zanduri.jpg|thumb|350პქ|'''ჩელტა ზანდური''' – Triticum timopheevii (Zhuk.) Zhuk.]]
  
საქართველოს ხორბლების ენდემურ სახეობათაგან ჩელტა ზანდური ყურადღებას იქცევს თავისი განსაკუთრებული იმუნიტეტით სოკოვანი დაავადების მიმართ. ამიტომ რაჭაში მოსახლეობა მას „არჯან ხორბალს“ უწოდებს, რაც გამძლეს, ამტანს ნიშნავს ''(ჭიჭინაძე, 1951)''.
+
საქართველოს [[ხორბალი|ხორბლების]] ენდემურ სახეობათაგან ჩელტა ზანდური ყურადღებას იქცევს თავისი განსაკუთრებული იმუნიტეტით სოკოვანი დაავადების მიმართ. ამიტომ [[რაჭა]]ში მოსახლეობა მას „არჯან ხორბალს“ უწოდებს, რაც გამძლეს, ამტანს ნიშნავს ''(ჭიჭინაძე, 1951)''.
 +
 
 +
 
 +
ჩელტა ზანდური დასავლეთ საქართველოში დამოწმებულია [[რაჭა]]-[[ლეჩხუმი|ლეჩხუმ]]-იმერეთ-სამეგრელოში, ზღ. დ.-დან 400-800 მ სიმაღლეზე.  
  
ჩელტა ზანდური დასავლეთ საქართველოში დამოწმებულია რაჭა-ლეჩხუმ-იმერეთ-სამეგრელოში, ზღ. დ.-დან 400-800 მ სიმაღლეზე.
 
  
 
გ. ჯალაბაძის (1990) გამოკვლევებით, სამეგრელოში ძველად მოჰყავდათ ხორბლის ორი ჯიში: „რუხუ“ და „დურუ“. მისივე განმარტებით „რუხუ“ უნდა გულისხმობდეს ჩელტა ზანდურს, რომელსაც სპეციალური იარაღით - „შნაკვით“ კრეფდნენ.
 
გ. ჯალაბაძის (1990) გამოკვლევებით, სამეგრელოში ძველად მოჰყავდათ ხორბლის ორი ჯიში: „რუხუ“ და „დურუ“. მისივე განმარტებით „რუხუ“ უნდა გულისხმობდეს ჩელტა ზანდურს, რომელსაც სპეციალური იარაღით - „შნაკვით“ კრეფდნენ.
 +
  
 
ჩელტა ზანდური პირველად აღმოჩენილი იქნა ქართლში (გორის მაზრაში, ხაშურ-მოხისის მიმართულებით). აღწერა პ. ჟუკოვსკიმ 1924წ., როგორც ორმარცვალას ახალი, გარეული სახესხვაობა (შემოდგომის ფორმა), Triticum dicoccum var. timopheevii Zhuk.-ის სახელწოდებით ''(Жуковский, 1924; Менабде, 1948)''
 
ჩელტა ზანდური პირველად აღმოჩენილი იქნა ქართლში (გორის მაზრაში, ხაშურ-მოხისის მიმართულებით). აღწერა პ. ჟუკოვსკიმ 1924წ., როგორც ორმარცვალას ახალი, გარეული სახესხვაობა (შემოდგომის ფორმა), Triticum dicoccum var. timopheevii Zhuk.-ის სახელწოდებით ''(Жуковский, 1924; Менабде, 1948)''
 +
  
 
ე. სტოლეტოვას 1925 წ. აღნიშნული აქვს ამ სახესხვაობის არსებობა ლეჩხუმის მაზრაში და მის მიერ მიჩნეულია საგაზაფხულო, კულტურულ ფორმად (Столетова, 1925). მოგვიანებით, 1928 წელს, იგივე მოსაზრება გამოთქვა კ. ფლიაქს ბერ გერმა (Фляксбергер, 1928). პ. ჟუკოვსკიმ გაიზიარა წინამორბედი მკვლევრების გამოკვლევათა შედეგები და გარეულ ორმარცვლიან სახესხვაობად აღწერილი Triticum dicoccoides var. timopheevii მიიჩნია დამოუკიდებელ, კულტურულ სახეობად - Triticum timopheevii (Zhuk.) Zhuk.-ის სახელწოდებით ''(Жуковский, 1928)''.
 
ე. სტოლეტოვას 1925 წ. აღნიშნული აქვს ამ სახესხვაობის არსებობა ლეჩხუმის მაზრაში და მის მიერ მიჩნეულია საგაზაფხულო, კულტურულ ფორმად (Столетова, 1925). მოგვიანებით, 1928 წელს, იგივე მოსაზრება გამოთქვა კ. ფლიაქს ბერ გერმა (Фляксбергер, 1928). პ. ჟუკოვსკიმ გაიზიარა წინამორბედი მკვლევრების გამოკვლევათა შედეგები და გარეულ ორმარცვლიან სახესხვაობად აღწერილი Triticum dicoccoides var. timopheevii მიიჩნია დამოუკიდებელ, კულტურულ სახეობად - Triticum timopheevii (Zhuk.) Zhuk.-ის სახელწოდებით ''(Жуковский, 1928)''.
 +
  
 
1925 წ. მონაცემებით, ლეჩხუმში გვხვდებოდა Triticum timopheevii-ის სუფთა ნათესები, რომელსაც ადგილობრივი მოსახლეობა უხსოვარი დროიდან იცნობდა „ზანდურის“ სახელწოდებით. იქაურ მცხოვრებთა გადმოცემით, ზანდური იძლევა შესანიშნავ, გემრიელ [[პური|პურს]]. ცომს აქვს განსაკუთრებული არომატი, დიდხანს ინახება. ზანდური როგორც ადგილობრივები აღნიშნავენ, იკრიფება „შნაკვით“ „ოდოშად“. თავთავების მოკრეფის შემდეგ ღერო მინდვრად რჩება 7-8 დღის განმავლობაში. შემდეგ მას თხრიან და გრილ, ნესტიან დარში კრავენ ძნად ''(სუპატაშვილი, 1929)''
 
1925 წ. მონაცემებით, ლეჩხუმში გვხვდებოდა Triticum timopheevii-ის სუფთა ნათესები, რომელსაც ადგილობრივი მოსახლეობა უხსოვარი დროიდან იცნობდა „ზანდურის“ სახელწოდებით. იქაურ მცხოვრებთა გადმოცემით, ზანდური იძლევა შესანიშნავ, გემრიელ [[პური|პურს]]. ცომს აქვს განსაკუთრებული არომატი, დიდხანს ინახება. ზანდური როგორც ადგილობრივები აღნიშნავენ, იკრიფება „შნაკვით“ „ოდოშად“. თავთავების მოკრეფის შემდეგ ღერო მინდვრად რჩება 7-8 დღის განმავლობაში. შემდეგ მას თხრიან და გრილ, ნესტიან დარში კრავენ ძნად ''(სუპატაშვილი, 1929)''
[[ფაილი:LeCxumi, xvamlis mTa.jpg|thumb|მარცხნივ|250პქ|ლეჩხუმი, ხვამლის მთა]]
+
[[ფაილი:LeCxumi, xvamlis mTa.jpg|thumb|მარცხნივ|350პქ|'''ლეჩხუმი, ხვამლის მთა''']]
 
ხ. ვერმიშევის მიხედვით, რაჭის მაზრაში ითესებოდა „ზანდური“, „მახა“, „ხულუგო“ და „პური“; მახა და ზანდური, ძველთა გადმოცემით, შემოტანილია სამეგრელოდან, ითესება ცოტაოდენი, განსაკუთრებით ხვანჭკარის თემში ''(Вермишев, 1888)''.
 
ხ. ვერმიშევის მიხედვით, რაჭის მაზრაში ითესებოდა „ზანდური“, „მახა“, „ხულუგო“ და „პური“; მახა და ზანდური, ძველთა გადმოცემით, შემოტანილია სამეგრელოდან, ითესება ცოტაოდენი, განსაკუთრებით ხვანჭკარის თემში ''(Вермишев, 1888)''.
 +
  
 
არქეოლოგიური გამოკვლევებით მტკიცდება, რომ ზანდური საქართველოში უძველესი დროიდან იყო გავრცელებული. ციხიაგორაზე აღმოჩენილი პალეობოტანიკური მასალის მიხედვით, აქ მოჰყავდათ ზანდური, მახა, ორმარცვალა, რბილი და ქონდარა ხორბალი. კულტურულ მცენარეთა ნაშთებთან ერთად გამოვლენილია მრავალი სარეველა. მათ შორის მნიშვნელოვანია მახობელი, რომელსაც, როგორც მინარევს, იყენებდნენ ხორბალთან ერთად. ეს მიგვანიშნებს საქართველოს ტერიტორიაზე [[პურის ცხობა|პურის გამოცხობის]] უძველეს ტრადიციებზე ''(ძიძიგური, 2002)''.
 
არქეოლოგიური გამოკვლევებით მტკიცდება, რომ ზანდური საქართველოში უძველესი დროიდან იყო გავრცელებული. ციხიაგორაზე აღმოჩენილი პალეობოტანიკური მასალის მიხედვით, აქ მოჰყავდათ ზანდური, მახა, ორმარცვალა, რბილი და ქონდარა ხორბალი. კულტურულ მცენარეთა ნაშთებთან ერთად გამოვლენილია მრავალი სარეველა. მათ შორის მნიშვნელოვანია მახობელი, რომელსაც, როგორც მინარევს, იყენებდნენ ხორბალთან ერთად. ეს მიგვანიშნებს საქართველოს ტერიტორიაზე [[პურის ცხობა|პურის გამოცხობის]] უძველეს ტრადიციებზე ''(ძიძიგური, 2002)''.
 +
  
 
სოფ. დიღომში, გვიანბრინჯაოს ხანის ნასახლარზე დაფიქსირებულია ჩელტა ზანდურისა და [[გვაწა ზანდური|გვაწა ზანდურის]] კარბონიზირებული მარცვლების თანაარსებობა ''(მაისაია და სხვ., 2005)''.
 
სოფ. დიღომში, გვიანბრინჯაოს ხანის ნასახლარზე დაფიქსირებულია ჩელტა ზანდურისა და [[გვაწა ზანდური|გვაწა ზანდურის]] კარბონიზირებული მარცვლების თანაარსებობა ''(მაისაია და სხვ., 2005)''.
  
ჩელტა ზანდურის გავრცელების არეალია: რაჭა, ლეჩხუმი, სამეგრელო, იმერეთი (ცაგერი, ორბელი, ლაილაში, პატარა ონი, ხვანჭკარა, თამაკონი, გორდი, მექვენა, დღნორისა და სხვ.). ქვემო რაჭაში (ამბროლაური) ეს ხორბალი „ზანდურის“ ან „ჩელტა ზანდურის“, სამეგრელოში (სენაკის რ-ნი, სოფ. თამაკონი) „პიტა ქობალის“, ლეჩხუმში - „ზანდურის“ სახელწოდებით იყო ცნობილი ''(Менабде, 1948; მაყაშვილი, 1991)''.
+
 
 +
ჩელტა ზანდურის გავრცელების არეალია: რაჭა, ლეჩხუმი, სამეგრელო, [[იმერეთი]] (ცაგერი, ორბელი, ლაილაში, პატარა ონი, ხვანჭკარა, თამაკონი, გორდი, მექვენა, დღნორისა და სხვ.). ქვემო რაჭაში (ამბროლაური) ეს ხორბალი „ზანდურის“ ან „ჩელტა ზანდურის“, სამეგრელოში (სენაკის რ-ნი, სოფ. თამაკონი) „პიტა ქობალის“, ლეჩხუმში - „ზანდურის“ სახელწოდებით იყო ცნობილი ''(Менабде, 1948; მაყაშვილი, 1991)''.
 +
 
  
 
ჩელტა ზანდური, პ. ნასყიდაშვილის (2013) მონაცემებით, კარგად ხარობს აღმოსავლეთ საქართველოშიც - მუხრანის ვაკეზე, გარდაბანში.
 
ჩელტა ზანდური, პ. ნასყიდაშვილის (2013) მონაცემებით, კარგად ხარობს აღმოსავლეთ საქართველოშიც - მუხრანის ვაკეზე, გარდაბანში.

14:20, 17 იანვარი 2020-ის ვერსია

ჩელტა ზანდური - (Triticum timopheevii (Zhuk.) Zhuk). საქართველოში, კილიან ხორბლებს შორის, ერთ-ერთი უძველესი და ყველაზე გავრცელებული სახეობა იყო.

ჩელტა ზანდური – Triticum timopheevii (Zhuk.) Zhuk.

საქართველოს ხორბლების ენდემურ სახეობათაგან ჩელტა ზანდური ყურადღებას იქცევს თავისი განსაკუთრებული იმუნიტეტით სოკოვანი დაავადების მიმართ. ამიტომ რაჭაში მოსახლეობა მას „არჯან ხორბალს“ უწოდებს, რაც გამძლეს, ამტანს ნიშნავს (ჭიჭინაძე, 1951).


ჩელტა ზანდური დასავლეთ საქართველოში დამოწმებულია რაჭა-ლეჩხუმ-იმერეთ-სამეგრელოში, ზღ. დ.-დან 400-800 მ სიმაღლეზე.


გ. ჯალაბაძის (1990) გამოკვლევებით, სამეგრელოში ძველად მოჰყავდათ ხორბლის ორი ჯიში: „რუხუ“ და „დურუ“. მისივე განმარტებით „რუხუ“ უნდა გულისხმობდეს ჩელტა ზანდურს, რომელსაც სპეციალური იარაღით - „შნაკვით“ კრეფდნენ.


ჩელტა ზანდური პირველად აღმოჩენილი იქნა ქართლში (გორის მაზრაში, ხაშურ-მოხისის მიმართულებით). აღწერა პ. ჟუკოვსკიმ 1924წ., როგორც ორმარცვალას ახალი, გარეული სახესხვაობა (შემოდგომის ფორმა), Triticum dicoccum var. timopheevii Zhuk.-ის სახელწოდებით (Жуковский, 1924; Менабде, 1948)


ე. სტოლეტოვას 1925 წ. აღნიშნული აქვს ამ სახესხვაობის არსებობა ლეჩხუმის მაზრაში და მის მიერ მიჩნეულია საგაზაფხულო, კულტურულ ფორმად (Столетова, 1925). მოგვიანებით, 1928 წელს, იგივე მოსაზრება გამოთქვა კ. ფლიაქს ბერ გერმა (Фляксбергер, 1928). პ. ჟუკოვსკიმ გაიზიარა წინამორბედი მკვლევრების გამოკვლევათა შედეგები და გარეულ ორმარცვლიან სახესხვაობად აღწერილი Triticum dicoccoides var. timopheevii მიიჩნია დამოუკიდებელ, კულტურულ სახეობად - Triticum timopheevii (Zhuk.) Zhuk.-ის სახელწოდებით (Жуковский, 1928).


1925 წ. მონაცემებით, ლეჩხუმში გვხვდებოდა Triticum timopheevii-ის სუფთა ნათესები, რომელსაც ადგილობრივი მოსახლეობა უხსოვარი დროიდან იცნობდა „ზანდურის“ სახელწოდებით. იქაურ მცხოვრებთა გადმოცემით, ზანდური იძლევა შესანიშნავ, გემრიელ პურს. ცომს აქვს განსაკუთრებული არომატი, დიდხანს ინახება. ზანდური როგორც ადგილობრივები აღნიშნავენ, იკრიფება „შნაკვით“ „ოდოშად“. თავთავების მოკრეფის შემდეგ ღერო მინდვრად რჩება 7-8 დღის განმავლობაში. შემდეგ მას თხრიან და გრილ, ნესტიან დარში კრავენ ძნად (სუპატაშვილი, 1929)

ლეჩხუმი, ხვამლის მთა

ხ. ვერმიშევის მიხედვით, რაჭის მაზრაში ითესებოდა „ზანდური“, „მახა“, „ხულუგო“ და „პური“; მახა და ზანდური, ძველთა გადმოცემით, შემოტანილია სამეგრელოდან, ითესება ცოტაოდენი, განსაკუთრებით ხვანჭკარის თემში (Вермишев, 1888).


არქეოლოგიური გამოკვლევებით მტკიცდება, რომ ზანდური საქართველოში უძველესი დროიდან იყო გავრცელებული. ციხიაგორაზე აღმოჩენილი პალეობოტანიკური მასალის მიხედვით, აქ მოჰყავდათ ზანდური, მახა, ორმარცვალა, რბილი და ქონდარა ხორბალი. კულტურულ მცენარეთა ნაშთებთან ერთად გამოვლენილია მრავალი სარეველა. მათ შორის მნიშვნელოვანია მახობელი, რომელსაც, როგორც მინარევს, იყენებდნენ ხორბალთან ერთად. ეს მიგვანიშნებს საქართველოს ტერიტორიაზე პურის გამოცხობის უძველეს ტრადიციებზე (ძიძიგური, 2002).


სოფ. დიღომში, გვიანბრინჯაოს ხანის ნასახლარზე დაფიქსირებულია ჩელტა ზანდურისა და გვაწა ზანდურის კარბონიზირებული მარცვლების თანაარსებობა (მაისაია და სხვ., 2005).


ჩელტა ზანდურის გავრცელების არეალია: რაჭა, ლეჩხუმი, სამეგრელო, იმერეთი (ცაგერი, ორბელი, ლაილაში, პატარა ონი, ხვანჭკარა, თამაკონი, გორდი, მექვენა, დღნორისა და სხვ.). ქვემო რაჭაში (ამბროლაური) ეს ხორბალი „ზანდურის“ ან „ჩელტა ზანდურის“, სამეგრელოში (სენაკის რ-ნი, სოფ. თამაკონი) „პიტა ქობალის“, ლეჩხუმში - „ზანდურის“ სახელწოდებით იყო ცნობილი (Менабде, 1948; მაყაშვილი, 1991).


ჩელტა ზანდური, პ. ნასყიდაშვილის (2013) მონაცემებით, კარგად ხარობს აღმოსავლეთ საქართველოშიც - მუხრანის ვაკეზე, გარდაბანში.


წყარო

პური ჩვენი არსობისა: წიგნი II /საქართველო სამიწათმოქმედო კულტურის უძველესი კერა/,-ავტ: ფრუიძე ლევან, მაისაია ინეზა, სიხარულიძე შალვა, თავართქილაძე მაია. თბილისი: პალიტრა L, -2016

პირადი ხელსაწყოები
სახელთა სივრცე

ვარიანტები
მოქმედებები
ნავიგაცია
ხელსაწყოები