ვისრამიანი

1. დასაწყისი ვისისი და რამინისი

იყო დიდი და მაღალი სულტანი ტუღლურბეგ ქვეყანასა ხორასნისა და ადრაბადაგანისასა, ლაშქარ-მრავალი, მოვლენილი, მორჭმული და აღსრულებული ყოველსა სპარსეთსა ზედა. აკლდა სამეფოსა მისსა ქალაქი ასპაანისა.

შეიყარნეს ყოველნი დიდებულნი და წარჩინებულნი მისნი, მოაჴსენეს: ”ვინაჲთგან მაღალი და დიდად განთქმული სულტანი ტახტსა და სამეფოსა თქვენსა ზედა მოვლენით და მორჭმით დაუმკვიდრებიხარ [ღმერთსა] და ნება და გამორჩევა მისი ესე არს, რომელ ყოველი მუსულმანობა ბრძანებასა თქვენსა მორჩილობდეს და მზესა თქვენსა ფიცევდეს, - აწ ჩვენ ამას ვჰკადრებთ მეფობასა თქვენსა, რომელ შეიყარნეთ თქვენითა ლაშქრითა და მიჰმართოთ ასპაანისა ქალაქსა. ვინ-მე იყო არამორჩილი მბრძანებლობისა თქვენისა, რომელმცა არა ძებნა მშვიდობა თავისა და არამცა წამისყოფით დაამონნა თავნი მათნი მბრძანებლობასა თქვენსა?! და უკეთუ ვინმე იკადროს ბრძანებისა თქვენისა ურჩობა, შეუნდობელი რისხვა მივიდეს თქვენგან მას ზედა და აგრეცა იქმნას ნება და წადილი თქვენი”.

მოუსმინა [მეფემან, უჴმო] სამსავე სამეფოსა. მერმე განყო ლაშქარი: და გაგზავნნა ერთნი ქირმანს, ერთნი მუსლის, ერთნი აჰვაზს, ერთნი სომხითს, ერთნი საბერძნეთს. და ყოვლგნით შემოიქცნეს და მოვიდეს ძლევა-შემოყრილნი გამარჯვებულნი.

მერმე მოვიდა მოციქული არსლან-ხანისა მზახალთათვის და მოიღო ურიცხვი ძღვენი. და მასვე ჟამსა მოვიდა ბერძენთა მეფისა მოციქული და მოართო ძღვენი - ტურფა შესამოსელი და მას ძღვენსა შიგან იყო თვალი ერთი, წითელი იაგუნდი, წონა დრამისა ოცდაექვსისა. იგი შესამოსელი, ბერძენთა მეფისა გამოგზავნილი, ტანსა შეიმოსა ასპაანს, და თაყვანისცა ყოველმან მუსულმანმან, ჴელმწიფეთა უცხოთა და თვით მისთა წარჩინებულთა; და ქება შეასხეს ყოველთა ესრე ყოველთა ჴელმწიფეთაგან შეპოვნებისა, ძღვნობისა და დარბაზობისათვის.

და თვით სულტნისა მსახურნი და მონანი ესეთნი იყვნეს, რომელ ყოველსა პირსა მიწისასა ეგეთნი არა იყვნეს. და მათგანი იყო ერთი სახელოანი, უხვი, გონება-ბრძენი, კაცობა-სრული, გულოანი, ფრთხილი, მხიარული, სიტყვა-მიუმცდარი, მჴნე და სიმჴნისა მოძებარი, ყოვლითა სიკეთითა სრული, ნატიფი; აქიმობისა კარგად მცოდნელი იყო, ყოვლისა კაცისა მოყვარე, ღმრთის კაცი და დიდისა ქვეყანისა პატრონი იყო. და ამა ზნეთა [თანა] განაღამცა მძებნელი იყო უცხოთა ამბავთა და შაირთა.

რა სულტანმან ქალაქი ასპაანი აიღო, აიყარა ლაშქრითა, წარმოვიდა და იბდალ-მელიქ-ვაზირი ასპაანს დააგდო. და მგზავრად მივიდა და ჯორჯანელი ნახა და მოეწონა კაცი და ამბავთა ნახულთა დაუწყო თქმა. მას ღამესა მის გვერდით იყო და სმასა შიგან ჰკითხა:

“არა იცია ამბავი ვისისი და რამინისი? დია მინდა ამბვისა მათისა შეტყობა და ადრითგან ვეძებ და მასმია სიკეთე მათი”.

ფახფურ პასუხი მიუგო:

“მე ყველა ვიცი და მასმია სიკეთე და სეფისპირობა მათი, რომელ კარგი ამო ამბავი ბრძანეთ, მეცნიერთაგან თქმული და შეწყობილი ფალაურითა ენითა; და ფალაური თუ დიდად არვინ იცის, ვერავინ თარგმნის. აწ თუ შენ მიბრძანო, მე გამოვაცხადო ამბავი მათი და ვთარგმნო სპარსულად”.

ესე დაიმადლა მისგან იბდალ-მელიქ-აბუნასარ და იმედი წყალობისა უთხრა. მერმე ფახფურ ეგრე თქვა: ”ვინათგან ესრეთ არს და ამბავი მათი ბუნებად უყვარს და მონდომია, მოვაჴსენო, სიტყვა-შეწყობით ვთქვა და ვთარგმნო. თუცა სახელი მათი დიდია ქვეყანათა ზედა, ჩემიცა სახელი დარჩეს ამისითა მიზეზითა ქვეყანასა”.

2. ამბავი ვისისი და რამინისი და უხუცესისა ძმისა მისისა შაჰი მოაბადისი

იყო დიდი და მაღალი ჴელმწიფე ადრაბადაგანისა და ყოველთა თემთა და ქვეყანათა მპყრობელი და დიდთა საჭურჭლეთა პატრონი. ჰქონდა ხორასანი, თურქისტანი, ერაყი, ადრაბადაგანი, ქოისტანი, ხვარაზმი; ჴმელთა და ზღვათა პატრონი იყო და ყოველსა სპარსეთსა ზედა მორჭმული. და მრავალნი ჴელმწიფენი ჰყვნეს სვიანნი და შეუფრობელნი და მას ჟამსა შიგან მისი სიტყვისა უმორჩილო არვინ იყო. და ცეცხლისა მსახური იყო თვით მეფე და საჴელმწიფო სრული. ესე ჴელმწიფე ქრისტეს მოსლვასა წინათ იყო და სახელი მისი შაჰი მოაბად. ესვა ძმა ერთი, ერქვა სახელად ზარდი, და ვაზირი იყო შაჰი მოაბადისი.

ვითა წესია სპარსთა, შექმნეს ვაზირობა დიდი და ეგზომ დიდი ნავროზი გარდაიჴადიან, რომელ კაცთა გონებისაგან არ მიიწთომვის. ჩვენ ზოგი რამე ვაჴსენეთ მათისა ბაირამ-ნავროზობისა ზარი. მას დღესა მოვიდეს მეფენი, რომელნი მისსა მბრძანებლობასა ქვეშე იყვნეს, და დიდებულნი დედა-წულითურთ მათითა სიხარულად და სამსახურად: შირაზელნი, ასპაანელნი, ერაყით, ჯორჯანით, გელანით, არდაველით და ბარდაველითა; შაფურ გელანელი და თვით ზარდი, ძმა-ვაზირი შაჰი მოაბადისი; ყოვლისა ქვეყანისა დიდებულნი დედაობითა მივიდეს შაჰი მოაბადისასა ხორასანს, მარავს ქალაქსა. გამოვიდეს და უბრძანეს თავის-თავისთა ფარეშთა მისთა ველსა დადგმა კარავთა და ოთაღთა: მოკაზმეთ მინდორიო! ამის ყოვლისა სიკეთისა გონება მიუმხვდომარე არს. გამოვიდეს მინდორად, შემოივლნეს სარა-ფარდანი, შეკაზმნეს ფარეშთა და სხვათა მსახურთა წალკოტნი და აავსნეს საქონლითა და საჭურჭლითა. დააშვრეს პილონი და აქლემნი საჭურჭლეთა ზიდვითა. ვითა თვით მისსა ჴელმწიფობასა ჰხვდებოდა, ეგეთნი გაემართნეს.

უჴმნა ჴელმწიფენი და დიდებულნი მისნი. ვინცა ქვე-სხდომასა ღირს იყვნეს, ქვე დასხნეს, და სხვანი რომელნიმე იყვნეს, ზე ადგნეს თავსა ჴელთა [არგნისა] მქონებელნი. დედოფალნი და ხათუნნი აწვივნეს, საპატიოდ დასხნეს. მოასხნეს მრავალფერნი და კარგნი მუტრიბნი, ცალკერძ და ცალკერძ იმღერდიან, ვარდისა მიჯნურნი ვარდსა ზედან დასჭიკჭიკებდიან და მუტრიბთა შეუჴმობდიან. დასხდეს მზისა და მთვარისა მსგავსნი ჴელმწიფეთა ცოლნი და ხათუნნი. და ჰქონდა დედათა ორი, ლალისა მსგავსი, ფერი, შვენიერი: ერთი პირისა და ერთი ღვინისა. დააკმივეს ალვა, მუშკი და ამბარი და მათ სურნელთა ეგზომ დიდი კვამლი შეიქმნა, ვითა ღრუბელი, და ფერი − ვითა მათ ხათუნთა თმა. დავლა და ბედი, ლარი და საჭურჭლე მათი მთისაგან უმძიმესი იყო და შეჭირვება ბზისაგან უსუბუქე. და ყოვლისა ქვეყანისა დედანი ჭვრეტად მოვიდეს, მათადღა სძლისა ჭვრეტად. ახალ სძლისაგანცა უკეკლუცენიცა იყვნეს, მათისა შოვნისათვისცა მრავალი სისხლი დაღვრილ იყო. იყო შაჰრო მაჰდუხტ ადრაბადაგანელი, მანოშ [მაჰფაიქარ] გურგანელი, ნასლაქით დეჰისტანელი, დინირგეს და ზარნიგეს მთის-ძირელნი; შირინი და გურგესი ასპაანელნი, ორნი მზისებრნი კეკლუცნი; აბანოზი და აბანოედ − ორნი კეკლუცნი ქალნი მწიგნობართა ასულნი; ჯულაბი და იასამან − ვაზირისა ასულნი; შაქარლაბ და აბანოშ ერაყელი; მონაზი, ადრაგუნი და გულგუნოი შირაზელნი, შაინამ და საიბლა - შაჰი მოაბადის ცოლნი. იყვნეს: ჩინელნი, თურქნი, ბარბარელნი, ბერძენნი, აზნაურისა ასულნი. ამა დედოფალთა [თანა] ხათუნ-ხვარაზმი იყო. ყველა ერთმანერთისაგან უკეკლუცე იყო. მათი ქება არავისგან მიიწთომვის; პირად და ტანად ყოვლითურთ სრულნი და უკლებნი იყვნეს და ყველა სხდა შაჰი მოაბადის წინაშე.

იყო ჴელმწიფე შაჰი მოაბად დედათა მოყვარული; უჭვრეტდა, იხარებდა და გასცემდა და მუტრიბთა ამღერებდა; ზოგთა ასპარეზთა აცემინებდა, ზოგთა შუბითა ამღერებდა და კეკლუცთა ქალთა შუშპართა აქნევდა.

კვირასა ერთსა გაიხარნა დიდითა სიხარულითა. რაცა მის სმისა და სიხარულისა მეჯლიშში თვალი, მარგალიტი და საჭურჭლე იყო, ყველა გასცა. აავსო დიდი და პატარა, არავინ დარჩა იქი უშოვარი. ამაზედა პირშვენვარემან შაჰრო მოცინარის პირითა ზმა უთხრა შაჰი მოაბადს. რა ესე ესმა შაჰროსაგან შაჰი მოაბადს, ეგრე არქვა:

”ჰე, ვარდო, მოცინარედ მოუბარო! მიწყითმცა მხიარულად გნახე! რადგან სიბერისა ჟამსა ასეთი გულისა წამღებელი ხარ, ნეტარ სიყრმისა ჟამსა ვითარი ყოფილ ხარ? რადგან ვარდისაებრ ნახევარ დამჭნარი ესეთი ხარ, წინას მნახველთა შენთა სიცოცხლე ანუ გონება ვით ჰქონებია! აწ რადგან გული დამიბნელე და უიმედო მყავ, ბარე შენისა გვარისაგან ნუ კიდეგან-მიქმ; ასული შენი შემრთე, რომელ ნაყოფი თესლისაებრ იქმნას, და ასული შენი შენებრვე არს. ბედი ჩემი და წაღმართი მაშინ უფრო სანატრელი იქმნების, რა შენისა გვარისა, შენებრივე მზე, ჩემსა სრასა შინა ნათობდეს და, თუ ვპოვებ მიწისა მზესა, არ ვეძებ ცისა მზესა!”

პასუხად ეგრე არქვა შაჰრო შვენვარემან:

”ჰე, ჴელმწიფეთა უჴელმწიფესო! შენისა სიძობისაგან უკეთესი ჩვენ არა წაგვეკიდების, თუმცა ღმერთი მწყალობდა და ასული მესვა, გარნა, შენმან მზემან, მე ასული არა მივის და, თუმცა მესვა, მოგაჴსენებდი. აქამდინ მე ქალი არა მიშობია და, თუ აწ მომეცეს, უღონიოდ თქვენ მოგაჴსენებ”.

მერმე შაჰი მოაბად აფიცა:

“შემომფიცე, რომელ თუ ასული მოგეცეს, ჩემგან კიდე არავის შეჰრთო!”

მათითა საფიცითა ყარანის ცოლმან და ვიროს დედამან მტკიცედ ესე შეჰფიცა:

“თუ ქალი-შვილი მომეცეს, შენ შეგრთო და შენი ცოლი არი!”

შაჰროს ქმარი ყარან იყო. მაგრა შაჰრო უფრო გვარიანი იყო ყარანისაგან. ჯიმშედ მეფე რომელ ადამს აქათ მეხუთე ჴელმწიფე ყოფილა, შაჰრო მისი ნატამალი იყო.

მუშკი ვარდისა წყლითა შეზილეს და მით საფიცი წიგნი დაწერეს და პაემანი შეუქმნეს ერთმანერთსა: ”შაჰროს ასული მიეცეს, - შაჰი მოაბადის ცოლი იყოს”.

ნახეღა, თუ რა ჭირი ნახეს ორთავე: მან უშობელი შეირთო, და დედამან უშობელი გაათხოვა!

ჰუქუმათი− განგება ღმრთისა და შეგონება:

საწუთროჲსა საქმე და მუხთლობა დაუთვალავია; საწუთრო ასრე ნასკვითა შეჰკრავს, რომელ ათასი ცნობა და გონება იყოს, ვეღარ გაჴსნის. აგრე გამიჯნურდა შაჰი მოაბად, რომელ უშობელსა შეირთვიდა.

შეგონება: ცნობამან ესე ხვაშიადი მისისა გულისაგან [არ] გამოაცხადა, რომელ დედისაგან მისი ფათერაკი იშობებოდა.

3. [დაბადება ვისისი და რამინისი და მათი აღზრდა]

რა ორთავე დაასკვნეს, საფიცი წიგნი და სიმტკიცე მზახობისათვის მისცეს, საწუთრომან დაიწყო მისებურად ხლათვა, საკვირველებასა ზედა საკვირველებისა მომატება.

მათსა პაემანსა ზედა გარდაიარა მრავალი წელიწადი და ყოველსა კაცსა დაავიწყდა მათი ამბავი, დაძველდა მათი საქმე, აღარავის მოეგონებოდა. ამაზედა მოესმა შაჰი მოაბადს დაორსულება მეოცდაათესა წელსა შაჰროსი მის ძვირფასითა მარგალიტითა. რა ცხრა თვე გარდავიდა, მისგან გამოვიდა ელვარე მთვარე. არ მუცელი იყო, გარნა აღმოსავლეთი იყო, და მისგან გამოვიდა მნათობი მზე. ესეთი ასული შობა შაჰრომან, რომელ მისითა შობითა ბნელი ღამე ნათლად შეიქმნა. გარდაიჴადეს ძეობა და დაარქვეს მას მნათობსა სახელი ვის და მაშინვე მიაბარეს კაი გვარიანს გამდელსა გასაზრდელად.

ესვა მოაბად ჴელმწიფესა ძმა, სახელად რამინ, ვისისავე ჟამთა შიგან დაბადებული. უყვარდა მოაბად მეფესა შვილად და წაღმართად მას ჰხედვიდა. და საზრდელად ხუზისტანსავე გამოგზავნა ჰაერისა და ქვეყანისა სიკეთისათვის. ვისი და იგი ერთსა ქვეყანასა შიგან იზრდებოდეს, ვითა ერთსა ბაღსა შიგან ორნი ყვავილნი - ადრაგუნი და ნასრანი.

ვინ იცოდა, თუ ამათი საქმე სად მიაწევს! რა არს ესე, ანუ ჟამი წინა, ანუ რას მიუდებს?! ვინ მოისმინნეს ესე ამბავნი, ცნეს სოფლისა ამის აუგნი, უხანობა და მუხთლობა, რომელ არცა ჭირსა, არცა ლხინსა არავის გაუსრულებს. მისი ჭირი და ლხინი წამ-ერთ არის. ცოტასა ყმასა ჰგავს, სხვითა გაიცინებს და მოგვცემს რასმე; ატირდების და, რაცა მოეცეს ჴელთავე მოგთხოვს. ვის-რამინს ყვედრება არ უნდა, მით რომელ ღმრთისა განგებისა გზა სიბრძნითა არ შეიკრვის.

ესე რამინ იზრდებოდა და, რა მოიწიფა, ამას იტყოდეს: არა არს პირსა ქვეყანისასა რამინისებრიო. ქება გაგაგონო, რომელ ენა-გონება კეთილ-მთქმელი უკლებობათა თანა ცოტა რამე გამოვაჩინო: სახე უმსგავსოდ ტურფა ჰქონდა ყოვლისა თანა საჴამსოდ; პირად მზესა ჰგვანდა, თვალ-წარბ-შავი, თმანი მდიდარნი და გრუზნი, შავნი წვერნი − მერცხლის ბოლო; ტანად საზომიერი, ერთი მისებრი არცა მხატვართაგან დაისახოდა; ძალად და გულად ვითა ლომი, სიფიცხედ ვეფხისაგანცა უფიცხესი; ცხენოსანი, მონადირე, მონავარდე, მოჭადრაკე, მხიარული, საწადისი, ძალისა ჴმისა ყველასი უებროდ მცოდნელი იყო; მშვილდსა მისსა ვერვინ მოჰზიდვიდა, შუბითა და ასპარეზითა მისებრ ვერავინ იმღერდის, ესრე რომელ ჭვრეტასა მისსა შეექციან; მის გვერდით მომღერალნი და მსმელნი არად გამოჩნდიან; ამას ყველასა ზედა წყალ-ჯავარი, თუ სთქვა, იმასა აქვს ყოვლისა სოფლისაო. არცა ვინ მათ ჟამთა შიგა მისი შემბმელი კაცი იპოვებოდა. მისისა მნახველისა ჯალაბი ესეთი შეიქმნის, რომელ იგი მიდამო ველი და ფოლორცნი ვეღარ იტევდიან და ყველა ჴელ-აპყრობით მისსა მზეგრძელობასა ღმრთისაგან ითხოვდიან. რა რამინის ესეთი მოწიფება ესმა შაჰი მოაბადს, ვითა მართალი იყო, ეგრე გაეხარნეს, ღმერთსა მადლი მისცა და გლახათა ზედა დია გასცა. გამოგზავნა საპატიონი დიდებულნი ხუზისტანს და წაიყვანეს შაჰი მოაბადის ძმა რამინ და მას წინაშე მარავს მივიდეს.

4. აქა ვისის ძიძისა წიგნი შაჰროს, ვისის დედას თანა, მიწერილი

მიუწერა, ვითა: ”ესე მიკვირს, მუცლითგან რომელ რა გიშობია და ჩემდა საზრდოდ მოგიცემია, არცა გინახავს, არცა გიკითხავს და არცა ჩემად რა გიბოძებია. არცა ძიძასა მისსა მოიგონებ, არცა საყვარელსა შვილსა ექცევი და არცა უებროჲსა პირისა მისისაგან იქადიო? ვითა ეგების ესეთი გულ-ქვიანობა, რომელ ესე დაივიწყო, რა გიშობია და ჩემად მოგიცემია, მისსა შესაფერსა აღარას ღირსსა ქცეულ ხარ? აწ გაზრდილა მრავლითა ნებიერობითა და შავარდნისა მართვესა ამაღლება დაუწყია. აწ ამისა მეშინიან, ესრე ამაღლდეს, რომელ ესე ბუდე აღარა მოეწონოს, ანუ წავიდეს სადმე და თავისაებრი ძებნოს. უებრობა და სიმარტოე ძნელია.

მრავლითა ნაზობითა გამიზრდია და აწ ჩვენი აღარცა ტანისამოსი მოეწონების, არცა სასმად-საჭამადი, თუმცა ყველა თანაშეწევნითა ღმრთისაჲთა ჩვენ გვაქვს, გარნა ამის ნებიარობასა ჩვენი ძალი ვერ გასძლებს. რაზომცა უსწორო ტანისამოსი შეუკერო, სამოცსა ფერსა აუგსა დასდებს: ყვითელი თუ მივართო, ამას იტყვის: ”ეგე სნეულთა სამოსია”; თუ წითელი მოვიღო: − ”ესე საბოზოაო”, ლურჯი − ”მგლოვიარეთა ჰფერობსო”, თეთრსა − ბერთა სამოსად იტყვის და ორფერსა − მწიგნობართად. რა დილასა გაიღვიძოს, მონათა და მჴევალთა ითხოვს სამსახურად და ჰარირისა ტანისამოსსა; რა შუადღე იქმნას, ოქრო-ქსოვილსა ითხოვს და საღამოდ ოქსინოსა, წამსა და წამსა თვითოფერსა ითხოვს და ათასსა მანავსა ხარასა. პურისა ჭამისა ჟამი იყოს, ჟამსა და უჟამოსა ოქროჲსა ჯამ-ტაბაკითა მოითხოვს მჴევალთა კეკლუცთა და მონათა სამსახურად, ორმოცდაათ-ორმოცდაათითა ოქროჲსა სარტყლითა და ატლას-ოქსინოჲთა მოსილთა; ნადიმად ოთხმოცი ქალი გვარიანი კეკლუცი მოუნდების: ამის უმცროსნი არ მინდაო.

მე ამის მეტად ვეღარ გავძლებ მისსა ნებიარობასა და ვერცა სით მოვართომ, რასაცა მთხოვს. მე ვინ ვარ, რომელ ჴელმწიფისა ასულსა ვზრდიდე, ვითა მას უნდეს? აწე რა ესე წიგნი წაიკითხო, ადრე თათბირი ქმენ და ქვეყანისა დამაშვენებელი შენი ასული წაიყვანე.

არაკი: ათისა თითისაგან ერთისა თავისა ოდენი საჴმრობა არა გამოვა, არცა ათასისა ვარსკვლავისაგან ერთისა მზისა სინათლეო”.

მისცა წიგნი [ფაიქსა] ფარანდასა და გაგზავნა შაჰროს თანა. რა წიგნი ძიძისა მივიდა ვისისა დედას თანა და ცნა ასულისა ქება და გაზრდა, მწიგნობარსა ოქროჲსა თაჯი მისცა და სხვა საქონელი დიადი და ესრე გაამდიდრა, რომელ საქონელი შვილი-შვილთამდე ეყოფოდა. მერმე გაუგზავნა შაჰრო ასულსა, ვითა ჴელმწიფეთა წესია, ეგრე ზარიანად [მაჰრანით] კუბო ოქროჲთა, თვალითა და მარგალიტითა შეკაზმული, მრავალნი ხოჯანი, მჴევალნი, მსახურნი. ეგზომი საქონელი და ოქრო გაუგზავნა ძიძასაცა, რომელ აქლემნი და ჯორნი საჭურჭლესა ქვეშე დაშვრეს. და ხუზისტანისა ქვეყანით საყვარლად და ნებიერად ეგრე მოიყვანეს ჰამიანის ქალაქს.

5. აქა ხუზისტანით მოიყვანეს ვისი ჰამიანის ქალაქსა

რა მოიყვანეს და შაჰრომან ნახა, შვილობისაგანცა უფრო საყვარელი პირი და ტანი მისი ასულისა გაიცადა, ჴელ-პყრობით მადლი მისცა ღმერთსა და მისითავე სახელითა შეულოცა და პირსა შეჰბერა, რომე თვალი არ ეცესო. მერმე გლახათა ზედა ურიცხვი ოქრო და საქონელი გასცა და თავისა წინა ტახტსა ზედა დასვა. შაჰრო უჭვრეტდა, მზესა და მას შუა საცილობელი შეექმნა, თუ რომელი რომელიაო, და ვითა მოყვარულისა მშობლისა წესია, ეგრე დაუწყო კაზმა: სცხო მუშკი-ამბარი და მრავალფერი სურნელი და შემოსნა ოქრო-ქსოვილიანნი შესამოსელნი, ალვა და მუშკი უკმივა და ესრე შეკაზმა, ვითა მანი ჩინელისა სახე; რაზომცა უაუგო, სრული და კეკლუცი იყოს და ვინცა ნახოს, ყველასა მოეწონოს და, რა კაზმა დაუწყონ ოქროჲთა და მარგალიტითა, დაშვენდებისო, და ვისის ფერის მიცემისაგან ოქრო გაწითლდების.

რა დედამან ესრე შვენება-მოჭარბებული ნახა ასული, ეგრე არქვა:

”ჰე, ყოვლისა ქვეყანისა მაშვენებელო! შენი [მამა] − ჴელმწიფე ხვასროვია და შენი დედა − ჴელმწიფე დედოფალი გვარიანი, − შენ ესეთი უებრო იყო, და მე შენი შესაფერი ქმარი მიწასა ზედა არა ვიცი; და რადგან შენი სწორი, შესაფერი ქვეყანასა ზედა არავინ არის, ჩემგან უფეროსა ზედან შენი გაცემა არ ეგების. არა რომელსა ქვეყანასა არის შენი ჯუფთი და სწორი ჩემისა ძისა ვიროსაგან კიდე. შენ ეცოლე მას და ნატამალი გაგვიმრავლე და ამა მზახობისაგან მე გამახარენ. ვიროს ცოლი იყავ − საქებარი დაი მისი, სძალი ჩემი იყავ − შვენიერი ასული ჩემი. ჩემსა საწუთროსა ჩემთვის სისრულე და სიამე მაშინ აქვს, რა ჩემისა გულისა სანდო სანდომსა შევჰრთო და შევჰვედრო”.

რა ესე სიტყვა ესმა ვისისა, დიდისა სირცხვილისაგან გაწითლდა და გულსა ცეცხლი ჩაეგზნა ძმისა სიყვარულისათვის და პასუხი აღარა გასცა, მინდა თუ არაო. უგრძნეს სხვათა დედათა და ვისის დედასა არქვეს, შაჰროს, ვითა: ”სულისა დაღება ქალისაგან ნდომისა ნიშანი არისო”. დედამანცა შეუტყო მით, რომელ ბერი მონახული დიაცი იყო და სიყრმესა მისსა იგივე საქმე წაჰკიდებოდა ქმრისა შერთვისა ჟამსა.

რა დაუდასტურდა ქალისაგან ნდომა ვიროსი, მასვე წამსა უჴმნა, რაცა მისსა ბრძანებასა და ფარმანსა ქვეშე მუნეჯიმნი და მეცნიერნი იყვნეს ჰამიანით, გორაბით და ყოველგნით, მათისა ეტლისა და საწუთროჲსათვის, თუ: რა წაეკიდების, ანუ ვით გაიხარებენ ასული ჩემი და ძე ჩემი ვირო მათისა ქორწილისაგანო? გამოარჩივეს მუნეჯიმთა კარგი დღე და ყოველნი ერთგან დასხდეს. ძებნეს და გამოარჩივეს, ნახეს ბედი და ეტლი მისისა ასულისა ვისისი და ძისა მისისა ვიროსი და სვიანი დღე უპაემნეს. და მათსა ეტლსა და პაემანსა ზედა მივიდა შაჰრო და უჴმო ძე თვისი ვირო და ასული ვისი. დარბაზსა მისსა ზედა კოშკი იყო აგებული და მას კოშკსა შიგან სხდეს სამნივე: დედა-სიდედრი, ძე-სიძე, ასული-სძალი. დედამან-დედამთილმან გამოუღო ვისის ჴელი და ძმასა მისსა ვიროს ჴელსა ჩაუდვა და შეჰვედრა, ვითა მათი წესი იყო, დალოცნა და ცოლად შეჰრთო და ეგრე არქვა:

”თქვენ არცა უცხონი ხართ და არცა უმეცარნი ერთმანერთისანი. არცა სძალსა შეკაზმა უნდა − თვით ღმერთსა შეუკაზმავს; არცა მზითევი უნდა. თქვენ ორნი ერთნი ხართ: არცა ვინ მოწამე გინდა, არცა − შუამდგომელი, ღმერთი კმა თქვენად მოწმად და ანგელოზნი მისნი”.

შეჰვედრნა მან მარტომან ერთმანერთსა, დალოცნა და ეგრე უთხრა:

”ღმერთმან დამბადებელმან განგახარნეს ერთმანერთისაგან და მრავალი თქვენი შვილი მიჩვენოს და გამაზრდევინოს, ვითა მე მინდაო”!

6. აქა ქორწილი ვისისი და ძმისა მისისა ვიროსი და მოაბადის ძმისა ზარდის მოციქულად მოსლვა

ხე რა მართლად არა დანერგულ იყოს, სიმრუდე მაშინვე აჩნია. ბოლოსა ჟამსა საქმე რა გაირყვნებოდეს, თავსავე ზედა გამოჩნდების.

არაკი: რა ავი წელიწადი გვალვისა მოვიდოდეს, ზამთარსა შეეტყვების და დააჩნდების.

შეგონება: ისარი რა არმართლად მივიდოდეს, მშვილდისა მოზიდვასა შეეტყვების. რა ხესა ზედა ნაყოფი ცოტა გამოვიდოდეს, გაზაფხულ მისსა აყვავებასა ზედა გამოჩნდების.

აგრეთვე ვისის საქმე მასვე დღესა გამოჩნდა, სიმწარე და არსვიანობა, ამად, რომელ, რა დედამან მათმან შაჰრომან ჴელი ერთმანერთსა ჩაუდვა და საქორწილოდ კაზმა დაუწყო და შეყრილ იყვნეს ყოვლის ქვეყანისა დიდებულნი და ლაშქარნი და პურისა ჭამასა ჰლამოდეს და სმასა და სიხარულსა, ანაზდად მასვე წამსა ზღვისაგან შავი ღრუბელი გამოვიდა. ნათელი დღე იყო, მზიანი, ამო და მაშინვე თუ სთქვა, შეღამდა, ასრე დაბნელდა ქვეყანა და ქარი დიდი ადგა და მტვერი დიდი შეიქმნა, რომელ ერთმანერთსა ვეღარ ჰხედვიდეს. მექორწილენი აიშალნეს და აიყარნეს.

მასვე ჟამსა გზასა ზედა მოვიდოდა კაცი შავითა შეკაზმული, შავსა ცხენსა ზედა მჯდომი, უნაგირი და აბჯარი მისი შავივე იყო და სახელი ზარდი იყო. და კუბო მოეტანა ისფრითა შეკაზმული და შაჰი მოაბადის წიგნი. თუცა მოციქული იყო, მაგრა ძმა და ვაზირი იყო მოაბადისი. წამოუდგა ვიროს ზედა და შაჰროსა ცხენიდაღმა მისცა წიგნი დაბეჭდული ოქრო-ბეჭდითა. და მოციქულმან შენდობა ითხოვა ცხენითა მოდგომისათვის და ეგრე მოაჴსენა:

”მე ბრძანება შაჰი მოაბადისაგან ასრე მაქვს, დღე და ღამე მივლია, არ მძინებია, მრავალი ცხენი დამიყენებია მოსწრაფებისათვის და სხვა წიგნმან მოგაჴსენოს”.

რა ბეჭედი აიღეს, გაჴსნეს წიგნი. თუცა ამონი სიტყვანი ეწერნეს, შაჰრო ეგრეცა, ვითა მოკართული ვირი ტალახსა შიგან, აგრე სირცხვილისა და შეჭირვებისაგან თავისა გზა-გაუღებელი დარჩა, ამით რომელ მისგან დაწერილი საფიცი მოაბადის წიგნსა შიგან იცნა, თავისა დაწერილი, და ეგზომი ფიცი, რომელ პირველ სახელი ღმრთისა, სამართლისა მოქმედისა, ეწერა, რომელი მიწყით სამართალსა იქმს და სამართალსა უბრძანებს კაცთა. ცა და ქვეყანა დაბადა სიმართლედ, ერთისა თმისოდენიცა სიმრუდე არა დაგვატანა. ვითა ქვეყანა სიმართლითა შეამკო, კაცთაგან ეგრევე მართლისა ქმნა და თქმა ითხოვა. ვინცა სიმართლით მატებასა ეძებს, გამარჯვება მიწყით წინამძღვარ ექმნების. სიმართლისებრი ქვეყანასა ზედა არა არის, მით რომელ სიმართლისა მატებასა დაკლება არა აქვს.

”შაჰრო, მე შენგან სიმართლესა ვეძებ, რომელ მიწყით სიმართლესა იქმოდე და მართალსა ეძებდე. ჩვენ ორნივე სიყვარულისა პირსა ზედა და მზახობასა ზედა ვიფიცენით. ღმერთი და ანგელოზნი მისნი შუამდგომლად დაგვიყენებიან, დაგვიფიცავს, წიგნი დაგვიწერია საფიცი, − აწ რად დაივიწყე ღმერთი და აღთქმა გამიტეხე? მე შენი ასული მაშინ შემირთავს, რომელ მეოცდაათესა წელსა გიშობია. ასული ღმერთმან თვით ჩემსა ბედსა ზედა მოგცა, თვარა შენ კვლა ასული არა გიშობია. აწ მე დია მხიარული ვარ, რომელ შენ ქალი შობე. დია საქონელი გამიცემია გლახაკთათვის, ამით რომელ ღმერთმან შეგიწყალა და ჩემი იმედი, რომელი მისითა მოწყალებითა გქონდა, გაასრულა.

აწე რადგან ღმერთმან ეგე მთვარე მე მიბოძა, თუ ჩემი არის, მე მაგისი მანდა ყოფა აღარ მწადიან, ამად რომელ თქვენსა ქეეყანასა უფროსნი ბერნი და ყრმანი ყველანი დედათა მოყვარულნია; თავსა და სულსა გასწირვენ მათ ზედა; მიწყით თქვენებურნი კაცნი დედათა მაღორებელნია და უკანა უდგებიან; ლამაზად ჴელად უჩნსვე ამის ქმნა. ღმერთმან ნუ რომელსა დიაცსა უჩვენოს მაგისი პირი, რომელ მათივე ავი ზნე არ ასწავლონ. დედანი გულ-ნაზუქნი და გულ-ჩვილნი არიან და, ვითაცა ვინ გაზარდოს და დააჩვიოს, აგრე დაეჩვევის. გაიზრდებიან დედანი გულ-მართლობითა, მამათა საუბარსა დაიჯერებენ და ამოჲთა სიტყვითა თავსა მათ მისცემენ. დიაცი რაზომცა ფრთხილი და გონიერი იყოს, ეგრეცა ამოჲსა კაცისა ენითა ძაბუნი იქმნების. დედათა ფათერაკი ამით არის, რომელ ეგრე შვენვარე და კეკლუცი ვიშოვოო: ”მიჯნურობისა და სიყვარულისაგან ვკვდები, დღე და ღამე ვტირი დაღრეჯილი, ვითა შმაგი და მტერიანი, ვცურავ შენისა გონებისაგან. თუ არ შეგებრალები, მოვკვდები და მას საუკუნესა კალთასა მოგეკიდები. რად არ შეგებრალები? შენებრვე ყმა კაცი და ადამის შვილი ვარ”. ამაზედა დიაცი რაზომცა მოღმრთე და პატიოსანი იყოს, ამით, ამა სიტყვითა, მოღორდების და ვერ გაიგონებს, თუ უკანის მოვიყივნოო. აწე, რაზომცა ღირსი, წმიდა და პატიოსანი იყოს, ამა საქმისათვის მოშიშარ ვარ, ნუ დაიჭირავ მაგას მანდა და მარავს გამომიგზავნე დაუყოვნებლად და მხიარულად.

ნუ შეიჭირვებ მზითევსა, ოქროსა, თვალსა პატიოსანსა და მარგალიტსა, მით რომელ მე ეგე მინდა არ მზითვითა. მაგას ერთსახე ნებურად გავზრდი და დავიჭირავ. და ყველასა ჩემისა საჭურჭლისა კლიტესა ჴელთა შევჰვედრებ და შენცა ეგზომსა თვალსა, ოქროსა და მარგალიტსა გამოგიგზავნი, რომელ, თუ გწადდეს, ერთი ქალაქი ოქროჲსა ააგო და ზღუდენი თვალისანი. შენ თვით განაღამცა საპატიოდ დაგიჭირავ და თქვენს ქვეყანასა მამულობით, მორჭმით და აზატად დაგიწერ. ვიროს ძმისაებრ დავიჭირავ და ჩემის გვარისა ცოლსა მივსცემ და მას ეგრე ვემზახები, რომელ საუკუნემდი თქვენისა სახელისა საჴსენებელი იყოს”.

შაჰრომ რა ესე წაიკითხა და მისი ცოლისა ძებნა ცნა, ათრთოლდა და თავს ბრუ დაესხა, თავი ჩამოაგდო და ზე აღარა აიხედა სირცხვილისაგან და ყელსა იგრეხდა, ვითა დაკოდილი გველი. შეშინდა ღმრთისაგან და მოაბადისაგანცა და გულსა შიგან ეგრე თქვა: ”მე ვითა რა მიქმნია? პირველ ღმერთი გამიწირავს და ფიცი გამიტეხია და მერმე ასეთისა დიდისა ჴელმწიფისათვის ცოლი წამირთმევია და გამითხოვებია! ზენაარისა გამტეხი კაცი ყველა ასრე გაწბილებული და ენადაბმული იქმნების, ვითა აწ მე ვარ დაღრეჯილი და უჭკუო!”

რა ვისმან შემოხედა და თავისა დედა ნახა ათრთოლებული და გაყვითლებული, გაუწყრა დედასა და ეგრე უთხრა:

ნეტარ აგეთი რა წაგეკიდა, რომელ ფერი წაგსლვია და გული აღარ გიც, ან ღმერთმან ეგრე ცნობა ვითა წარგიღო, რომელ წახვედ და უშობელი ასული გაათხოვე? ცნობილსა კაცსა შენი ნაქმარი არ მოეწონების. ჴამს, რომელ ყოველი კაცი შენ ზედა იცინოდეს”.

მერმე ზარდის, მოციქულსა, ძმასა და ვაზირსა შაჰი მოაბადისასა, ეგრე არქვა, ვითა: ”შენ სით მოხვალ, სახელი და გვარი შენი რა არსო?”

ზარდმან ეგრე უთხრა:

”მე ნატამალი ვარ შაჰი მოაბადისი, მას წინაშე საპატიო ვარ და, სადაცა მივიდოდეს, წინამძღვარი მე ვარ მისთა ლაშქართა; სახელად ზარდი მქვიან”.

რა ვისმან მოისმინა მისგან პასუხი, გული გაუფიცხდა და ეგრე ჰრქვა:

”ყვითელმცა არის, ვის გამოუგზავნიხარ ეგზომ საკვირველი და მაგალითი! ეგე თქვენი წესი არის საძაგელი და მოსაყივნებელი, რომელ გათხოვილსა ცოლსა შეირთავთ. ბრმა ხარ, ვერ ჰხედავ მაემანსა და სმასა ქორწილისასა, რომელ მუტრიბთა მღერა და ჴმა ცად გაიწევის და ყოვლისა ქვეყანისა დიდებულნი, აზნაურნი და ლაშქარნი აქა შეყრილან? დარბაზი ასრე შეკაზმულია და ყოველი კაცი ამას გვილოცავს: სვიანმცა არის ესე ქორწილი, რომელ სძალი ასული არის და სიძე - ძე! აწ რა ესე ჩვენი ქორწილი ნახე და მუტრიბთა ჴმა გესმა და სიძისა და სძლისა ქება მუტრიბთაგან მოისმინე, - რად არა შეიქეც? აწ სით წამოსრულ ხარ, მუნვე წაედ და ჩემითა იმედითა კვლა ნუ მოხვალ, მით რომელ შენისა იმედისა ჴელი ჩემისა წაყვანებისათვის დია მოკლე არის. ნუცა წიგნითა და ქადილითა გვაშინებთ. თქვენი ქადილი, წიგნი და ქარი ჩვენ სწორად გვიჩნს. აქა რაღასა დგახარ? ასრეა: ჩემი ძმა და ქმარი ვირო აწვე ნადირობით მოვა, გნახავს და მე დამემდურვების და შენ დაგემტერების. ადრე წადი, რომელ არცა მდურვა იყოს და არცა მტერობა. მაგრა ჩემმაგიერ ეგრე მოაჴსენე მოაბადს, ვითა: ”შენებრ ფრთხილი არავინ ეგების, სიბერისაგან ტვინი წაგსლვია და შენისა დარჩომისა დღე გარდასრულა. დამპალო ბერო! თუცა ყოლა ცნობა გქონდა, სიბერისა ჟამსა არ ესე გმართებს, რომელ შენ ბერი გარდასრული ყრმასა ცოლსა ეცილებოდე. თუცა კაცი იყავ, საუკუნოსა საგზალსამცა იურვოდი სიბერითა, - არა ყრმასა ცოლსა. ჩემი ქმარი ვირო არის ლომი ახალმოწიფული და შაჰრო - დედა ჩემი. მე ვირე აქა ამას თანა ვიყო, მარავი და მოაბადი გვიანად მომაგონდების. ვირემდი ვირო ჩემი გვერცა მწოლია, ჩემი თავი და პატრონია, მოაბადს და მარავს გვიანად დავნატრდები.

ჰუქუმათი: ვირე მაქვს ნაძვი ნაყოფიანი, არ ვეძებ ანწლსა მყრალსა, დამპალსა და დამჭნარსა.

ღარიბობისა დამთმო მისი გული არის, ვისიცა საქმე შინათ გაუმართავ-მორჭმული იყოს. მე, ვითა ჩემი სიცოცხლე, მიყვარს ჩემი ვირო და, ვითა თვალი, არ გამეშვების ჩემი შაჰრო. ამათ დავემორჩილები, ვითა შაქარი შევეტკბობი, არ მომინდების ღარიბობასა შიგან ბერი მოაბად”.

რა ესე სიტყვა მოისმინა ზარდმან ვისისაგან, მასვე წამსა პირი მარავისაკენ ქმნა და ცხენსა მათრაჴი ჰკრა. ასრე ფიცხლად წავიდა, რომელ მტვერსა მისსა ნიავი ვერ მიეწევოდა. დღე და ღამე იარა. მოაბად მიელოდა და აგრე თქვის: ”ნეტარ აწ ჩემი ზარდი სად არის, ნეტარ აწ რა უქმნიაო?” ჰქონდა თვალი და ყური ზარდის გზისაკენ. ანაზდად მტვერი გამოჩნდა, გამოვიდა ზარდი მტვერისაგან აღშფოთებული და მაშვრალი. გახელებულ იყო, რომელ სიკუშტითა ავსა კარგისაგან ვერ გამოარჩევდა. მასვე წამსა მოვიდა და მოეგება მოაბად ზარდსა. ეგრე ჰრქვა:

”ზარდო, ლომი ხარ ანუ მელი?”

ზარდი ცხენიდაღმა გარდაჴდა, თაყვანისცა და მას წინაშე მიწასა აკოცა; ეგრე მოაჴსენა:

”ღმერთმან ბევრ-წელ გყოს, ღმრთისაგან და ბედისაგანმცა მხიარულნი ხართ და თქვენნი მტერნი თქვენითა ჴრმლითა მოკლულნი და დამონებულნია! და მიწყივმცა მათსა ქვეყანასა პურ-ძვირობა და სეტყვაა, მათიმც ქარი ჭირისა, და მთვარე ბოროტისა, და მზე მათი სიკვდილისა, და ღრუბელი უწვიმო და მათი მიწა უნაყოფო! მივედ და ვნახე მათი ქვეყანა შემკობილი და შეკაზმული, ვითა სამოთხე, და ყოვლისა ქვეყანისა დიდებულნი ლომნი ჭაბუკნი და მათი ცოლები, ვითა მზე და მთვარე; და სიკეკლუცითა მათი დარბაზი ესრე შეკაზმული იყო, ვითა ცა ვარსკვლავითა, და ვისი მათ შუა ჯდა დედოფალი, ვითა ვარსკვლავთა შუა მთვარე გავსილი. ჰქონდა ქორწილი და სიხარული, რომელ ერთიცა კაცი მათსა ქვეყანასა შიგან არა იყო დაღრეჯილი, ყველა მხიარული და მოცინარე. ამღერებდეს მუტრიბთა და მგოსანთა ჴმა-მაღლად ამოჲთთა ჴმითა. და მე, თქვენმან კეთილმან მზემან, მათი ქორწილი ზრუნვად მიჩნდა და მათი სიმღერა მოთქმად და ტირილად. მისისა სიძობისაგან თქვენი სახელი და ნატრა ოდენ დაგრჩომია. და ვისის გვერდით სხვა ვინმე ზის და მისგან სხვა ვინმე გაიხარებს. რუ სთხარეთ, ჭირი თქვენ ნახეთ, მაგრა წყალს სხვანი ვინმე სმენ.

არაკი: დიდი და მცირე სწორად უჩნს უმეცარსა, ვითა ბრმისა თვალსა დღე და ღამე სწორი არის.

ამად უქმნია მათ ესე შეუწონელი საქმე, რომელ თქვენგანცა მათ არა შინებოდა. მაგრა ვირემდინ მათ თქვენგან ავი არ წაეკიდების და არ გარდააჴდევთ, ჩვენ მათგან აუგსა და მოყივნებასა შიგან ვართ. რომელთაცა უხუცესი და უფროსი ვიროა, სირეგვნითა და ამპარტავნობითა ეგრე ჰგონია, თუ წვრილნი მთანი მე დამიბადებიანო, და მუნ თავისა სახელი შაჰი უჴმია და შაჰი ჴელმწიფესა ჰქვიანო. ზოგნი მუნებურნი თვით თქვენ არ გიცნობენ და ყოვლისა ქვეყნისა პატრონი ვირო ჰგონიათ, და არცა თვით სხვა ჴელმწიფე ჰგონიათ. თქვენ ზოგნი დამპლობით გიყივიან, ზოგნი მოაბად ყოფილობით”.

რა ესე ამბავი მოაჴსენა შაჰი მოაბადს ზარდმან, გაყვითლდა პირი მეფისა და გაწყრა. პირსა მისსა, ძოწისა მსგავსსა ზაფრანის ფერი დაედვა წყრომისა და სიმძიმილისაგან და მტერობისა და ჯავრისაგან ათრთოლდა, ვითა ქარისაგან ძეწნი და ვითა წყლისაგან მზისა შუქი. ჰკითხა ძმასა:

”ესე რომელ მიამბობ, შენ გინახავს შენისა თვალითა ანუ ყურითა მოგისმენია სხვაგან? იგი მითხარ, რაცა გენახოს, და არ იგი, რაცა გასმიოდეს.

ჰუქუმათი: ამბავი დასტურს არა ჰგავს და არცა ნახვა − საეჭვსა.

ნასმენსა ნურას მითხრობ და, რაცა ცხადად გინახავს, იგი მიამბე”.

ძმამან ეგრე მოაჴსენა:

”მაღალო ჴელმწიფეო! მე არა იგი ვარ, რომელ რაცა არ მენახოს, მოგაჴსენებდე და მეტსა ვმოუბარობდე. ჩემითა თვალითა მინახავს, რაცა მომიჴსენებია, და ყურითა ჩემითა ნასმენი თქვენგან დია დამიმალავს. აქამდი შაჰრო ჩემად დედად მიჩნდა და აგრეთვე ვირო − ჩემად ძმად. და თვალნი არ მისხენ მათნი შესახედავნი, მით რომელ თქვენითა გზითა ვემტერები. თავსა და ტანსა ჩემსა სული არ მოუნდების, თუ გულსა ჩემსა თქვენი სიყვარული და მონობა მოაკლდეს. თუ მიბრძანებ და გწადიან, შემოგფიცავ ღმრთითა და მზითა თქვენითა, რომელ ქორწილი თავისა თვალითა მინახავს, მაგრა მუნ არცა მიჭამია და არცა მისვამს, მით რომელ მათი აწინდელი სმა, სიხარული და სიმღერა მე ჩემად ომად მიჩნდა და მათი სამოთხისაებრი შეკაზმული დარბაზი მე, თქვენმან მზემან და კეთილმან, ბნელად საკნად მიჩნდა, მუტრიბთა ჴმა წყენისაგან გინებად შემესმოდა. და მე რაცა მინახავს, იგი მომიჴსენებია და, თქვენ ვითაღა ბრძანოთ და გამოარჩიოთ, ჩვენ მონანი და მიწანი ვართ, მბრძანებლობისა თქვენისა მომსმენელნი და მიმყოლნი”.

რა მეორედ მოდასტურებით ესე ამბავი ესმა შაჰი მოაბადს, მოემატა ზურგსა შეჭირვებისა ტვირთი ტვირთსა ზედა. ზოგჯერ, ვითა გველი თავ-დანაყილი, იღვლარჭნებოდა და ზოგჯერ ტკბილისა ჭურისაებრ გული აუდუღდებოდა.

დიდებულნი, ვინცა მას წინაშე იყვნეს, შეჭირვებითა ყველანი კბილთა იღრჭენდეს და იტყოდეს: ”შაჰრომან ვით იკადრა ესე, რომელ ეგზომ დიდისა ჴელმწიფისა ცოლი სხვასა კაცსა შეჰრთო, ანუ თვით ვირო შეჰმართა შერთვაო?!” - სჩურჩვნიდეს ერთმანერთსა დიდებულნი.

შეიქმნა ლაშქართა შიგან საუბრად, ვითა: ”აქათგან აოჴრდების შაჰროს, ყარანის და ვიროს სახლი, აქათგან აღარ ნათობს მათსა ქვეყანასა მზე და მთვარე. აწ ასრე მოსძულდეს შაჰროს ვირო, რომელ მესისხლედ უჩნდეს, აღარა შვილადო. დაეცა თვალი ყარანისი და შაჰროს სახლისა და საყოფელისაო”. და ჰქონდა-ყე ხვაშიადი მოაბადისი დიდებულთა და იტყოდეს: ”არ მათი ოდენ აოჴრდებოდენ სახლი და საცხოვრებელი, მაგრა მრავალი დიაცი სხვაცა დაქვრივდების. შაჰი მოაბადის წყრომა მათ ესრე დასწვავს, რომელ მტვერი და ნაცარიცა აღარა დარჩეს მათიო. აგეთი ღრუბელი დადგეს მათსა ქვეყანასა ზედა, რომელ მისისა წვიმისა ღვარი სიკვდილი იყოს. მუნ ეტიკმან იყივლა ღმრთისა განგებისაგან მათ ზედა, ვითა: ”ვაამანის საქონელი ვაამანისა არისო”. ფათერაკისა წვიმა მივა მათსა ქვეყანასა. ნეტარძი ვინცა არ ახლავს მათ! მრავალი სისხლი დუღს მათთა ასოთა შიგან და მრავალსა უფეთქს გულიო”.

ესეგვარსა რასმე უბნობდეს ერთმანერთსა თანა მოაბადის დიდებულნი და ლაშქარნი. და მოაბადის გული საგონებელისა ცეცხლითა იწვოდა და ვერ დაიდგმიდა ადგილსა. და უჴმნა მასვე წამსა მწიგნობარნი და გულისაგან ნავღლისაებრი სიტყვა ამოყარა. და მიუწერა ყოვლგან ყოველთა ჴელმწიფეთა და დიდებულთა წიგნი და შესჩივლა შაჰროსაგან, ვითა: რჯული დააგდო შაჰრომან და ზენაარი გატეხაო.

და გაგზავნილნი წავიდეს ქარისაგან უფიცხესად ყოველგან [და იტყოდეს], ვითა: ”შევიყრებით, შევეკაზმებით მათ ზედა მისავლად ტაბარისტანით, ჯორჯანით, დეისტანით, ხვარაზმით, ხორასანით, ქოისტანით, სინდით, ჰინდოეთით, თობითით, ჩინით-მაჩინით, სუღდით და თურანითაო”. ამაზედა მარავის მინდორი ესრე გაჴდა ლაშქრისაგან, რომელ საუკუნოჲსა განკითხვისა დღესა ჰგვანდა კაცისა სიმრავლითა და ზარითა.

7. აქა შაჰი მოაბადისაგან საომრად გამართვა ვიროზედა

ცნა ვირომან ამბავი შაჰი მოაბადისი, ვითა მასცა ემტერების და შაჰროსაცა და ყოვლისა ქვეყანისა დიდებულნი და ლაშქარნი მივიდეს მისსა შეყრილნი. ვიროსასცა მრავალნი სახელოანნი აზნაურნი საქორწილოდ მისრულ იყვნეს: ადრაბადაგანელნი, რაელნი, გელანელნი, ხუზისტანელნი, ასტაბახრელნი, ასპაანელნი. ესე ყოველნი დიდებულნი ამა ქვეყანათა პატრონნი ვიროსსა იყვნეს სტუმრად და ამათი ცოლები შაჰროსსა იყვნეს. ჰქონდა სიხარული და სმა.

რა მოაბადისა ამბავი მიესმა და შეყრა ცნეს, დიდებულთა ყველამან წიგნები გაგზავნეს და თავის-თავისი ლაშქარი უჴმეს. და ეგზომი ლაშქარი შეიყარა ვირომან სხვა, რომელ მინდორი და ველი ვერ იტევდეს. ყოვლისა ქვეყნისა ჭაბუკნი მივიდეს ქვეითნი. დელამი და არაბი ცხენოსანი ეგზომი შეიყარა მისსა, რომელ ქვიშისაგანცა უმრავლე იყვნეს; და ყოვლით ქვეყნით ბერი-კაცები, მონახულნი და მეცნიერნი ომისანი, მოიყვანნა. შეიკაზმნა ლაშქარნი, წინამავალნი ლაშქართა მისთანი გააჩინნა ვირომან.

მუნით აგრევე შაჰი მოაბად შეკაზმნა ლაშქარნი და გამოემართა მარავით. რა მისთა ლაშქართა სიარული დაიწყეს, მიწამან ძრვა დაიწყო, მათ ქვეშე სიმძიმითა მათითა და სიმრავლითა. მათი მტვერი ასრე ამაღლდა, რომელ ჰგვანდა, თუ მთვარე და მტვერი ხვაშიადსა იტყვიან ერთგან. ლაშქარნი მისნი მტვერსა შიგან ასრე ჩნდეს, ვითა თხელსა ღრუბელსა ზედაჲთ ვარსკვლავნი; ესეთი ღვარი მოვიდოდა ხორასნით, რომელ მზე და მთვარე მისითა შიშითა ცასა ზედან დამალულ იყვნეს. ეგზომ ჯავრით მოდიოდეს მოაბადის ლაშქარნი, რომელ მთა მინდვრად შეექმნა და მინდორი მთად. ასრე მოდიოდეს ლაშქარნი აღშფოთებულნი და ჴელმწიფე გულ-მწყრალი. ორნივე ლაშქარნი დაეპირისპირნეს ერთმანერთსა და ჭაბუკნი გულოანნი აღშფოთებულ იყვნეს, ვითა დიდისა და ძლიერისა ქარისაგან ზღვა.

8. აქა ომი შაჰი მოაბადისი და ვიროსი დიადი

რა აღმოსავლეთით გამოვიდა მზე, რომლისა ვაზირია მთვარე და საჯდომი ცა, დილასა ადრე ორთავე ლაშქართა რაზმი აწყვეს და ორთა ჴელმწიფეთა წინაშე ორთავე ლაშქართა მოდენა დაიწყეს ომად და გასაჩვენებელად. ორგნითვე დაიწყეს ცემა ქოსთა და ყვირილი ბუკთა და ყვირო-სტვირთა ჴმა იყო, თუ სთქვა, ეშმათა ჴმა არისო, რომელ ვისცა იგი ჴმა ესმა, ყველა ერთმანერთსა დაემტერა მისითა მოსმენითა. იყო ეგეთი ზარი, რომელ ძველნი მკვდარნი მიწა-ქმნილნიცა ათრთოლდებოდეს მიწასა შიგან მათითა შიშითა.

შეუტევეს ერთმანერთსა და მათი შეტევება ჰგვანდა შემოდგომათა ქართა, რომელ ხეთაგან ფურცელთა ჩამოჰყრის. ორი ეგზომი მათისა შეტევებისაგან შეკაზმული კაცი ჩამოიჭრა და ორგნითვე ქოსი და ბუკი ამას ყვიროდა: ”ისწრაფეთ, ჰე, სულისა წამღებელნო!” იცოდა თურე ბუკმან მათი სიკვდილი, წინასვე მათ ზედა მით ტიროდა. და მეომართა ჴელთა შიგან მახვილი ჴრმლები იცინოდა ელვისაებრ მათსავე სულსა ზედა. გულოანნი მინდორთა შიგან ლომთაებრ იყვნეს და მთათა შიგან ფიცხელისა ვეფხისაებრ იყვნეს და, რომელიცა მათ შუა ცნობილი კაცები იყო, ომსა შიგან იგინიცა გახელებულ იყვნეს, უცილოდ შმაგნი და მტერიანნი იყვნეს, რომელ არცა ცეცხლისაგან ეშინოდათ და არცა წყლისაგან, არცა ჴრმლისა, შუბისა, ლახტისა და ისრისაგან, არცა ლომთა და პილოთაგან. მას ომსა შიგან ეგეთი ჭაბუკები იყვნეს, რომელ სახელისათვის ტკბილნი სულნი გაეწირნეს და სიკვდილისაგან არ ეშინოდათ. აუგსა და გაქცევას ეკრძალვოდეს. ჰაერი ტყესა ჰგვანდა შუბისა და დროშისა სიმრავლითა, ქვეყანა ნაძვისა ტყესა ჰგვანდა მრავალფერისა დროშისაგან. ზოგსა ზედა ლომი ზის, ზოგსა ფარშამანგი, ზოგსა არწივი და ზოგსა ორბი. მიწა ერთობით მტვერ-ქმნილ იყო. ცად გასრულ იყო და ლაშქარსავე თავსა ჩამოსდიოდა. მრავალი ყრმა კაცი დაბერებულ იყვის და შავი ცხენი გაჭარმაგებულ იყვის. ჯაბანი და გულოანი ამით გამოჩნდებოდა, რომელ ჯაბანი დაღრეჯილ იყვის და გულოანი მხიარულ. გულოანსა პირი ბროწეულისა ყვავილსა უგვანდის და ჯაბანსა სიყვითლითა − ღრიანკალსა.

ორთავე ლაშქართა ერთმანერთსა შეუტევეს, თუ სთქვა, ორნი მთანი ბასრისანი ერთმანერთსა შეეტაკნესო. მათ შუა მოციქულად ქორაფისა ისრები არწივისა ფრთოსანი, პირ-ბასრნი, მიდიოდეს და მოდიოდეს; ეგზომ საყვარელნი მოციქულნი იყვნიან, რომელ გულსა შიგან დაესობოდიან და თვალთა ზედან; სხვა ადგილი არ მოეწონებოდა და, რომელსაცა სახლსა შიგან მის თანა მოციქული მივიდოდის, მის სახლისა პატრონსა და მასპინძელსა კიდე წაიყვანდის. ასრე გაძნელდა ომი, რომელ საუკუნო თვალად ნახეს ცხადად. ძმა ძმისაგან აბეზარ-იქმნა და მას ჟამსა თავისა მკლავისაგან კიდე მწე და მეშველი არავინ იყო. ვისცა მკლავი ძლიერი ჰქონდა, მოიჴმარა ჴრმალი თავისა წადილისაებრ, მეომარნი უენოთა ჰგვანდეს, ომისა ქოსისა და ბუკისა ჴმისაგან სხვა არა ისმოდა. ზოგჯერ ჯაჭვსა შიგან ჴრმალი შევიდის ვითა წყალი, ზოგსა თვალთა შიგან ისარი შეეპარის ვითა ძილი, ზოგსა გულსა შიგან შუბი შეეპარის ვითა სიყვარული, ზოგსა თავსა აფთი შევიდის ვითა ტვინი. თუ სთქვა, ჴრმალმან იცოდა, თუ ღმერთმან სული კაცისა ტანსა შიგან სადა დაამკვიდრა. მასვე კვალსა მახვილი შევიდის და მის კვალისაგანვე სული გამოვიდის. ღრუბელსა ჰგვანდა ლურჯსა ბასრის ჴრმალი, მაგრა წვიმდა და ღვარი მისი წითელი იყვის. ომსა შიგან ისარი მკერვალსა ჰგვანდა, მკერვალისაებრ შეაკერის ჴორცი უნაგირსა.

საღამომდინ გაუგრძელდა ორთავე ლაშქართა ომი. მას ომისა სიჴშირესა შიგან ერთი ავაზად იქმნა და ერთი ველურ თხად. საყვარელისა ვისის მამა ყარან მოკლეს მტერთა მისთა და ყარანის მიდამოსა მოკლეს სხვა დიდებული ჭაბუკი ასოცდაათი ვიროსი. თუ სთქვა, წვიმდა, წვიმისა ცვარი სიკვდილი იყო. ეგზომი კაცი მოკლეს, რომელ მკვდრისა გორი გორსა ზედა იდვა და მას გარეშემო დიოდეს სისხლისა ღვარნი.

რა ვირომან ნახა მამა მისი ყარან მოკლული და ეგზომი დიდებული მისსა მიდამოსა სულ-განწირული, არქვა თავისა დიდებულთა:

”ძმანო! გულოანთაგან ომსა შიგან სიზანტე, დუხჭირობა დია აუგი არის. თქვენ არა გრცხვენიან ეგზომთა ნატამალთა თქვენთაგან, რომელ დაჴოცილან და მტერთა გახარებია? ყარანისაგან არა გრცხვენიან, რომელ თეთრი წვერი მისი გაწითლებულა სისხლისაგან და ასეთი ჴელმწიფე ბედითად მოკლული ძეს? ეგზომთა ლაშქართა მისთაგან სისხლისა მძებნელი არვინ არის. ჩაივსო მზე ჭაბუკობისა და სახელისა ძებნისა, რომელ აღარვინ სახელსა და არცავინ ჭაბუკობასა ეძებთ! მე ჯერეთ მისი სისხლი არ მიძებნია და მტერთა მისთა ზედა არა გამიხარებია. აწვე ზედა შეღამებულა და დაბნელდების. ლაშქარნი უკუიყრებიან. თქვენ დილანდლითგან დია ჭაბუკობა და ომი გარდაგიხდია და აწ მე შეუტევებ და თქვენი გოლიათობა აწ მოიჴმარეთ და მიშველეთ მამისა ჩემისა სისხლისა ძებნასა. და ყველა ვეშაპთა დაემსგავსენით სისხლისა ძებნითა და სიგულოვნითა, ამით რომელ ჩემსა გვარსა მე არ მოვაყივნებ. აწვე ჩემისა ჴრმლისაგან სიკვდილისა დღენია. თვალად უჩვენებ საწუთროსა და ქვეყანას აუგისაგან და მოაბადის დამპლისაგან დავჴსნი და ჩემისა მამისა სულსა გავახარებ მისითა სიკვდილითა!”

რა ესე თქვა, ერთობით მისითა დიდებულითა, მონითა და ხასაგიანითა შეუტევა, ვითა ცეცხლი მოედვა და თავ-უწევარ ქმნნა მოაბადის ლაშქარნი. მთისაგან მიმავალსა ღვარსა ჰგვანდა ჩაღმართსა შიგან, რომელ არღარაჲთ ღონითა არ შეიფარვოდა. მათი ალერსი შუბი, ჴრმალი და ისარი იყო. ერთმანერთისა მოკლვისათვის მოყვარე მტერსა უარე იყო, მამა ძისაგან აბეზარ-იქმნა და ძე მამისაგან და მოყვარე მოყვრისაგან. ვინცა ვის მიჰხვდის, საკლავად არ შეიწყალის. ასრე დაბნელდა, რომე თვალთა წინა აღარა ჩნდა. ძმამან ძმა მოკლა და მამამან შვილი. შუბები შამფურსა ჰგვანდა, მწვადისა ნაცვლად კაცი ეგის და მიწა სისხლისა მდინარეობითა საწნეხელსა. თუ სთქვა, სიკვდილი ძლიერი ქარი იყო, რომე კაცისა თავსა, ვითა ხისა ფურცელსა, ჩამოჰყრიდა; და მეომართა თავი ბურთსა ჰგვანდის მოედანსა შინა და მათი ტანი ტევრთა შიგან წაქცეულთა ხეთა. რა მზე ერთობ ჩაივსო, თუ სთქვა, მოაბადის ბედი ჩაივსო მზესავე თანა და საწუთრომან იმედი გარდასწყვიტა მოაბადის ჴელმწიფეობისაგან.

გაიქცა მოაბად ისპაანისა და ხორასნისაკენ. და რა მისთა ლაშქართა იგი გაქცეული ნახეს, ყველა გაიქცა. უფროსი მისთა ლაშქართა დაიჴოცა და, თუცა არა შეღამებულ იყო, ვერცა მოაბად დაეჴსნებოდა. მაგრა ვირო და მისთა დიდებულთა არღარა სდივეს. ეგრე ეგონა, თუ მოაბად გაიქცა და, ვირე ცოცხალ იყოს, მათ ზედა არღარა ილაშქრებსო.

მისი საეჭვი სხვაებრი იყო და ღმრთისა განგება სხვაებრი.

რა ვირომან მოაბად გაქცეული ნახა, გაიხარნა. და ჯერეთ ცხენისაგან არ გარდასრულ იყო, დაესხნეს ვიროს დელამნი და გელანნი და ქიამანნი, უთვალავნი ვითა ქვიშანი, და პირუტყვთა თმა და წვიმა და ხეთა ფურცელნი. ვიროს ლაშქარნი და, თუ გარეგანნი ვინ ჰყვა უცხო, ყველანი გაიქცნეს გელანთა და დელამთა შეუბმელნი, მით რომელ იგინი საკვირველად მრავალნი იყვნეს და მათნი პატრონნი ჭაბუკობითა გამოჩენილნი. რა ვირომან ცნა მათი მოსლვა და თავისა ლაშქართა გაქცევა, გაუკვირდა საწუთროჲსა საქმე, რომელ უხანო არის, მისი სიმძიმილი და სიხარული ჯუფთნია, ვითა დღისა სინათლე და ღამისა სიბნელე. საწუთროსა შიგან შეჭირვება ლხინთაგან უფრო არის და ბრძენ-გონიერთა გული მისთა ჴელთა შიგან ძაბუნი არის. რა მოაბადს ზედა გაახარნა საწუთრომან, სხვითა მტვრითა მანვე საწუთრომან დაღრიჯნა. ჯერეთ პირი ოფლიანი და მტვერიანი ედგა და ჴრმალი მისი სისხლიანი ქარქაშსა არა ჩაეგო, ჩაუგებელითავე ჴრმლითა დელამთა მეფისა ომად მიჰმართა ცოტაჲთა ლაშქრითა.

რა მოაბადს ესე ამბავი ესმა, ვითა ვირო მიჰმართა დელამთა და გელანთა, მასვე წამსა გარეშემოიქცა და, რომელი სიმაშვრალითა ვერ იძრვოდა, ასდენ ფიცხლად შემოიქცა, რომელ ქარი მისსა მტვერსა ვერა მიეწეოდა. და გორაბს მოვიდა ლაშქრითა, სადა ვისის სახლი და სადგომი იყო.

9. აქა მოაბადისაგან ვიროს ციხის გარშემოდგომა და ვისის საუბარი

რა ვისმან, ყოველთა კეკლუცთა პატრონმან, თავისი თავი ნახა ბადითა დაბმული, მამა მოკლული, ძმა სხვაგან ომად წასრული, დარჩა ღვიძლ-დამწვარი და გულწყლული. ფრჩხილითა პირსა იგლეჯდა და ტირილი და ზახილი დაიწყო და მტირალი ძიძასა ეუბნებოდა:

”დღეს ლურჯსა ცასა ქვეშე და შავსა ქვეყანასა ზედა ჩემგან უფრო საბრალო და გულწყლული არავინ არის და არ ვიცი, თუ ჩემი ჭირი ვის მოვაჴსენო, ანუ ჩემი ღონე ვისგან ვძებნო. ასეთსა ჟამსა სამართალი ვის ვთხოვო და უსამართლოჲს მოქმედის საწუთროჲსაგან ვის შევჩივლო? თავი ჩემი ვიროს თანა ვით მივაწიო და ბერისა დამპლისა მოაბადისაგან ვით ვიჴსნა? რას დღესა და რაჲთა ეტლითა მშობა დედამან, რომელ, რა დაბადებულ ვარ, ჭირსა შიგან ყოფილ ვარ!.. რად არ მოვკვედ მამისა ჩემისაგან წინათ, რომელ იგი მტერისა ჴელითა მოკლული ვნახე? მამა მომიკლეს, ძმა მომშორდა და დავრჩი მე ესეთი უღონო-ქმნილი, სნეული გულ-მტკივნეული. თუ ავტირდე და ვიკვნესნე, კვნესასა და ტირილსა ჩემსა არავინ მომისმენს, არცავინ მეშველი-მწე და მარგებელი მიჩნს. რა შობილ ვარ, ჭირი და ფათერაკი ბოროტი დია მინახავს და წაღმართისა თვით არა ვიცი რა, თუ რას ვნახავ. ამის უარესი არა წამეკიდების, რომელ უნებლივ ჴელთა მივჰხვდე ჩემსა მტერსა და მესისხლესა. თუ მოაბადს მივჰხვდები და ყოვლისა გულის ნებისაგან კიდეგან-ვიქმნები, მტერთა მივჰხვდები და მოყვარეთა მოვშორდები”.

ესეგვარსა ეუბნებოდა ვისი, კეკლუცთა დედოფალი, ძიძასა და წითელთა ღაწვთა მარგალიტისებრთა ცრემლთა ღვარულებრ ადენდა.

მივიდა მას თანა მოციქული შაჰი მოაბადისი და შეთვლილობა ესე ჰქონდა: ”დადევ გული, ჰე, მზეთა მზეო და ყოველთა ცისა მნათობთაგან უნათლესო! ღმრთისა განგებასა ვერსით აჰჴდები და, რაცა ეტლსა გიწერია, მას ვერ დაეჴსნები. ნუთუ გულსა საეჭვი ჩაიგდო, რომელ მოვერევი ღმრთისა განგებასა? თუ ღმერთმან და ბედმან ჩემმან შენი თავი მომცეს, შენ ღმრთისა განგებასა ბრძოლა არას მოგეკერძების. ღმრთისა განგება იქმნა ესე და დაიწერა შენსა თავსა ზედა. და აწ შენი ღონე დათმობისაგან კიდე არა არს. მე შენითა გზითა მოსრულ ვარ აქ, ამით რომელ შენისა სიყვარულისაგან თმობა არა მაქვს. თუ მემორჩილო და უნებელი ჩემი არ იყო, მე მრავალი გულის-ნება აღგისრულო, ასრე აღგავსო თვალითა პატიოსნითა და სამკაულითა ფას-დაუდებელითა, რომელ მზესა და მთვარესა ჰშურდეს შენი შვენება. ჩემისა სულისა და გულისა წამალი შენ იყავ და ჩემისა დარბაზისა და ქვეყანისა დედოფალი ნებიერი. მე შენგან ნება ამისრულდეს და ჩემგან შენ სახელი და დიდება ჰპოო. ვირე ტანსა შიგან სული მედგას, შენ და სული ჩემი სწორად მიჩნდეთო”.

რა გულისა-წამღებელმან ვისმან ესე გაიგონა მოაბადისაგან შეთვლილობა, − ვითამცა ყველა თრევად და გინებად სმენოდა, − თავსა მიწა და ნაცარი ისხა, ორისავე მჯიღვითა პირი და მკერდი ლილისფერად გაიჴადა, საყელონი გარდაიხივნა, მკერდი ბროლისა გამოუჩნდა და ასრე აშფოთდა და გახელდა, რომელ არცა მოციქულისაგან შერცხვენდა, და ბაგითა შაქრისაებრ ტკბილითა ნავღლისაებრ მწარე პასუხი შეუთვალა და სიყვარულისა ნაცვლად მტერობისა ლახვარი ჰკრა. და ეგრე უთხრა მოციქულსა:

”აწე ასე ავი შეთვლილობა მოვისმინე, გემოდ გველისა ზარსა ჰგავს. შენ წაედ და დამპალს მოაბადს, უტვინოსა, ეგრე უთხარ ჩემმაგიერ, თუ: ”ფათერაკისა მოედანსა შიგან ნუ ჩაიგდებ ბურთსა ჩემითა იმედითა. უსარგებლოსა ჭირსა ნუ ნახავ და შენსა საჭურჭლესა ცუდსა საქმესა უკანა ნუ წააგებ. შენისა საქმისაგან შენი კაცობა მიცნია და შენი ნივთიანობა შემიგნია და ნუთუ შენ ესე გეგონოს, თუ ვისის ამა ციხისაგან ცოცხალსა ჩამოვიყვანო, ანუ მოვიჴელებ? ანუ დღეთა შენთა შიგან ჩემგან რას გაიხარებ? თუ ყოველთა გრძნეულთა ოსტატი შენ ხარ, ვირო ჩემი პატრონი და ქმარი არის, ნაკვთად ნაძვი და პირად მთვარე. ამა საწუთროსა შიგან შენ ჩემგან ვერას გაიხარებ და ვერცა რას მისებრსა მე ვნახავ. მის უკეთესი სხვა ვინ გამოვირჩიო? დღეთა შენთა შიგან შენ ჩემგან ვერას გაიხარებ, თუ უკუნისამდისცა აქა დადგები, მით რომელ, რა ჩემისა ძმისა ვიროსდა შეყრილ ვარ, ყოვლისა კაცისა სიყვარულისაგან აბეზარ-ქმნილ ვარ. მე ვირე მქონდეს ნაძვი მართალი, არ ვეძებ ტირიფსა მრუდსა. თუმცა ვირო ჩემი ქმარი არ იყო და გაუთხოველი ვიყავ, შენი ცოლობა და სიყვარული არცა მაშინ ეგების ჩემგან, ამით რომელ მამა ჩემი ყარან მოჰკალ უწყალოდ და არ შეგებრალა საპატიობისა და სიბერისათვის. ჩემი პატრონი, ჩემი მამა შენ მოჰკალ და აწ ჩემი ცოლად ძებნა შენგან ხელური არის. შენი ქმრობა ვით მინდეს მე, რომელ, ვირე სულნი მედგნენ, შენისა ნახვისაგან შეჭირვებული ვარ? ვიროსებრი მე არავინ მივის საწუთროსა შინა და შენთა საქმეთაგან და ჩემისა მგლოვიარობისაგან არცა თავი მისდა მიმიცემია. აწ შენ ვით მოგცე თავი ჩემი, სიბერითა დამპალსა და საპყარსა? მე ამა ჩემითა სიყმაწვილითა ღმრთისაგან საუკუნოჲსათვის მეშინიან. შენ შენითა სიბერითა ღმერთსა რად დაივიწყებ? მე ტანისამოსი, თვალი, მარგალიტი, ქალაქი და ქვეყანა დია მაქვს; ღმერთსა ჩემთვის უამრავი უბოძებია ყველას თანა. შენი არა მინდა და თვით, ვირე მამისა ჩემისა ყარანისა სიკვდილი მომაგონდების, მე თვალსა, მარგალიტსა და სამკაულსა ვეღარას ჴელსა ვჰყრი და არცა რად მოვიჴმარებ. მერმე დედოფლობა თვით სიდაღმა მშვენის, თუ შენი სტავრა, თვალი და მარგალიტი მომაღორებს? ანუ ესე რად მიჩნს, რომელ მაქვს და მიკვირს: რად არამცა ჩემისა გვარისა შვილი ვარ? აწ ნუ ხარ ჩემგან იმედიანი, ამით რომელ შენი იმედი ჩემგან ნაყოფსა არ გამოიღებს. თუ სხვისა საქონელისა იმედითა სძებნი, უიმედობისაგან დიდი უპატიობა წაგეკიდების. ჩემისა ნახვისათვის ნურად ისწრაფი, შენ ერთობ გვიანად მომიჴელთებ. და თუ საწუთრომანცა მიმუხთლოს და უნებლივ ჩემი თავი შენ მოგცეს, ნაყოფსა ვერცა ეგრე აიღებ და არცა წამსაცა ერთსა ჩემს გვერდით მხიარული დაჯდები. გამორჩეული ძმა და ქმარი ჩემი რომელ არის, ჯერ მას ჩემგან გულის-ნება არ უპოვნია, შენ ნებასა ვით ეძებ?! თუ მზეცა ხარ, ტანი ჩემი უზადო ძმისად არ მიმიცემია, რომელ მე და იგი ერთსა დედასა უშობივართ. შენ ბერსა და მოდრეკილსა ვით მოგცემ, რომლისა ჴელითა ჩემი სახლი აოჴრებულა? რა შენსა სახელსა მოვიგონებ, ავთრთოლდები. ამა სიყვარულითა შენ ჩემგან თავისა ნებასა ვით ეძებ? რაზომცა ჴელმწიფე და ნებასა ზედა მოვლენილი ვარ, მტერისაგან მოყვრისა შექმნა არა შემიძლიაო.

არაკი: მწარისა ხისაგან მწარე ნაყოფი გამოვა, თუ ჩვენცა შაქრისა წყლითა ვრწყევდეთ.

მოყვრობა [და მტერობა] ერთმანერთსა არ გაერევის, მით რომელ ერთი ჭიქა არის და ერთი რკინა. სიყვარულითა მე მაშინ დაგემორჩილები, რა ქორნი და კაკაბნი ერთმანერთსა დაემორჩილნენ. ამა გულითა სიყვარულისა ძებნა ნავღლისა ჭამისა სწორია.

ესე შეგონება შენ გემწარების და, თუ მოისმინო, მისი ნაყოფი შაქრისებრია. თუ ბრძენი ხარ, გაიგონე და დაისწავლე, რომელ ჩემი ნათქვამი აგრე მოგეგონოს; რა შენმან ავცნობობამან ავი გიყოს, უკანის ნანვა არას გარგებს””.

რა შაჰინშას კაცმან ესე მოისმინა, ვისისგან სიყვარულისა ნიშანი არა პოვა მას თანა. მივიდა, მისი ამბავი და გულ-გრილობა წვრილად მოაჴსენა მოაბადს, რაცა მისგან ასმიოდა. და მოაბად კვლა უფრო გახელდა მისისა სიყვარულისაგან და შემოთვლილობა მისი ყველა უკვდავებად მოისმინა და ყოვლისა საქმისაგან ესე უფრო იამა, რომელ ვისის ეგრე ეთქვა, თუ: ”ჯერეთ ჩემგან ძმასა გულის-ნება ვერ უპოვნიაო”, და გაეხარნეს, რომელ ჩემი ცოლი ქალწულიაო.

და მათი საქმე ეგრე იქმნა, რომელ: მას ღამესა, რომელსა მათი ქორწილი იქმნა, ვირო იყო მხიარულად ერთგან დაწოლისა ჟამსა ღმრთისა განგებისაგან. რა ვისმან საწოლსა მიჰმართა, მასვე წამსა დიაცობისა საქმესა ზედა დადგა. დანაღვლდა ვიროს ახალ-სიძობა, მაგრა ღონე არა ჰქონდა, მით რომელ წესი არის ცეცხლის-მსახურთა: რა დიაცი არა-წმიდა იყოს, ქმარი მისგან აბეზარ-იქმნების ჟამამდი და ურიისებრ თანა არა დაეკარების და, თუ დიაცმან დაუმალოს, ცოლ-ქმრობისაგან გაიყრებიან. ამის მიზეზითა ერთმანერთისაგან კიდეგან დარჩნეს. და მერმე მოაბადის ლაშქარნიცა მოვიდეს გილანელნი და დელამნი.

რა ცნა მოაბად მისი ქალწულობა, უჭკუოდ შეიქმნა და ისწრაფდა დაუთმობლად მისისა მოჴელებისათვის და ეძებდა ყოველსა ღონესა, თუ ვით გამოიყვანოს ვისი. თუცა სძალი მეტისმეტად კეკლუცი იყო, ქორწილი მოაბადისი დია მწარე იყო, და ეგრეთვე ვიროსთვის მწარე იყო, რომელ გულის-ნება ვერ ეპოვნა. და საწუთრომან ომი ომსა, ბრძოლა ბრძოლასა და ჭირი ჭირსა მოუმატა. ვერ გაისვენა წამი ერთი. მისსა ახალ-მოწიფულობასა შინა ეგზომი დაეჭირა, რომელ მეფობაცა დაავიწყდა. ვიროს და ეგრეთვე მისთა ლაშქართა მისჭირდა. ყველამან თავისა სიხარული დაივიწყა, თუ სთქვა, ვიროს სიხარული ანთებული სანთელი იყო და ანაზდად ქარმან დაავსო.

რა დაუდასტურდა მოაბადს ვისის ქალწულობა, თავისა გზა ვეღარა შეიგნა მიჯნურობისაგან.

ძმანი უსხენ მოაბადს: ერთსა რამინ ერქვა და ერთსა ზარდი, ორნივე უჴმნა, თავისა წინა დაისხნა და უამბო მათ ვისის საქმე.

რამინ სიყმაწვილითგან მიჯნური იყო ვისისი: ოდეს ორნივე ხუზისტანს იზრდებოდეს ძიძისასა, მაშინ ყმაწვილსავე შეჰყვარებოდა ვისი, მაგრა ვერ გამოეცხადა და გულსა შინა ჰქონდა. სიყვარული მისი და სურვილი გვალვისაგან გამჴმარსა ყანასა ჰგვანდა, ნაყოფისა არმოსლვისათვის იმედ-გარდაწყვეტილსა. რა მეორედ ძმისა გვერდით გორაბს მოვიდა რამინ და ვისის სახელი ესმა, კვლა მოირწყო მისი მიჯნურობა და, ვითა გამჴმარი ყანა წყლისაგან, გამწვანდა და რამინ იმედოვნად შეიქმნა ნაყოფისა ჭამისათვის. დია გაუყრმდა გული და დაბერებული სიყვარული ვისისათვის, გაუახლდა მიჯნურობა რამინს. ვერცაღა ენამან დაუთმო უთქმელობა და ფიცხელი სიტყვა მოაჴსენა ძმასა მისსა შაჰი მოაბადს.

არაკი: ვისსცა გულსა შინა სიყვარულისა ცეცხლი ეგზებოდეს, ვეღარცა ენასა დააბამს, წასძლევს სათქმელად. გამოუცხადა ენამან საპატიმრობისაგან ხვაშიადი. პატრონისა უნებლივ ღმერთმან ნუვინ გახადოს, ამით რომელ დიდი აუგი ჰრთავს ამას. ენისა შემნახავი გულია და საწუნელი სიტყვა უგულოდ არ ითქმის.

რა რამინს გული აუდუღდა ვისის სიყვარულისაგან, კუშტად ეგრე მოაჴსენა ძმასა მოაბადს:

”ჰე, ჴელმწიფეო! რად იჭირვი ეგზომსა ვისის ძებნისათვის? ნუ წააგებ საჭურჭლესა უსაქმოდ ცუდისა საქმისათვის, ამით რომელ დიდსა ჭირსა ნახავ და პაშტასა საჭურჭლესა უსაქმოდ გაანქრევო.

არაკი: რაცა მლაშესა ადგილსა დასთესო, თესლისაგანცა უნაწილო დარჩე და ნაყოფისაგანცა.

ვერცა ოდეს ვისის შენ შეუყვარდე და არცა შენსა საქმესა წაღმართი ჰქონდესო.

შეგონება: თვალსა პატიოსანსა ეძებდე, რაზომცა დიდად სძებნო, ვერ ჰპოებ, თუ ადგილსა მისსა არ მიხვიდე.

აწ ვითა ეძებ სიყვარულსა და მზახობასა მისისა შვილისაგან, რომლისა მამა შენ მოგიკლავს? არცა შეშინდების ვისი ლაშქრისა სიმრავლისაგან და არცა მოღორდების თვალითა და მარგალიტითა და სამკაულითა. დიდითა ჭირითა ჰპოო ვისი შენ, მაგრა, მისგან ჭირი რომელ შენ ნახო, ვერ გასძლო. რა თავისა სახლსა შიგან მტერი გიჯდეს, ვითამცა საჴელსა შიგან გველი გიზის. წყალი თუ გარეთ შემოგივიდეს, მისი რგება ეგების, მაგრა თუ შინათ აღმოჰჴდეს, მისი რგება აღარ არის. უარესი საქმე შენი და ვისისი ესე არის, რომელ შენ ბერი ხარ და იგი ყრმა. თუ ცოლსა შეირთავ, სხვა ვინმე შეირთე. ყრმისათვის ყრმა თქმულა და ბერისათვის ბერი. ვითა ბერსა ყრმა მოუნდების, აგრევე ყრმასა ყრმა მოუნდების.

არაკი: შენ სთველი ხარ და ვისი გაზაფხული, და თქვენი ერთგან შეყრა ძნელი საქმეა. თუ მისად უნებლად მის გვერდით სჯდე, გულსა ჩაითხარ, რომელ მისგან სიხარულსა ვერა ნახავ, მიწყივ თავისა საქმისაგან ინანდე. თუ გახლვიდეს, ჭირსა და ბოროტსა მისსა ვერ გაუძლებდე და, თუ გშორვიდეს და კიდეგნად იყო, არცა მისი ღონე და გაძლება გქონდესო.

შეგონება: სიყვარულისა არაკი ზღვისა მსგავსია. მისი ძირი და ნაპირი არა ჩანს. თუ გწადდეს, ზღვასა ადვილად შეხვალ, მაგრა თუ აღარა გწადდეს, ძნელად დაეჴსნები.

ჰუქუმათი-შეგონება: აწ შენისა თავისათვის შენ აგეთსა სიყვარულსა ეძებ დღეს, რომელ ხვალე შენთვის ფათერაკად მოჰხდების, და თუ იცი, რომელ მე მართალსა ვიტყვი, ამა ჩემისა ნათქვამისაგან შენსა სარგებელსა ვეძებ, - მოისმინე ჩემგან ესე შეგონება და, თუ არა მოისმენ, შენ შენთვის იქმ ზიანსა”.

მოაბადმან რა რამინისაგან ესე სიტყვა მოისმინა და შეგონება, ემწარა, სნეულებისაებრ იყო ხელი მიჯნურობისაგან, რომელ პირსა შიგან შაქარი ემწარებოდა. თუცა რამინის მცნება სიყვარულისა წამალი იყო, შაჰინშას მისისა შეგონებისაგან სიყვარული მოემატა. მიჯნურობითა გატენილი გული შეგონებასა არა მოისმენს, ფათერაკი ლხინად უჩნს ნებისა ძებნასა შინა. რა კაცსა უყვარდეს ვინმე, რაზომცა ვინ აძულვებდა, უფრო და უფრო შეუყვარდების. ვითა დაბერებითა გველი ვეშპად შეიქმნების, აგრევე მიჯნურობა რა გახანიერდეს, გაძნელდების. კაცთა ყვედრება თუ მახვილიცა ჴრმალი იყოს, კაცი-მიჯნური ფარად ღვიძლსა მიუპყრობს; თუ მიჯნურობასა ზედა შავი ღრუბელი დგეს, თავსა მისსა ყვედრებით ქვა წვიმდეს, არცა მაშინ შეშინდების მიჯნური. ყოველსა საქმესა შიგან კაცსა ზიანი დაუმძიმდების, მაგრა მიჯნურობისაგან გაეხარების. რაზომცა აუგი უთხრან მიჯნურსა მიჯნურისა, მიჯნურობასა მისისა გულისაგან ვერცა ეგრე აღმოიღებენ. არ უნდა მიჯნურსა კაცსა ყვედრება. ვინცა მიჯნური არაა, არცა კაცია.

მოაბადის გული ასრე აღვსილ იყო ვისის სიყვარულითა, რომელ რამინის შეგონება შაშრად უჩნდა. მალვით მეორესა ძმასა ზარდსა ჰკითხა:

”ძებნე, თუ ღონე ჩემი რა არის ვისის მოჴელებისათვის. რა ვქმნა, რომელ ჩემი გულის-ნება ვპოო და სახელიცა ჩემი არ წაჴდეს? თუ უვისოდ ამა ციხისაგან გარეშევიქცევი, მოვყივნდები ამა ქვეყანასა შიგან და საარაკოდ გავხდებიო”.

ძმამან ზარდმან ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე ჴელმწიფეო, ღონე ესეა, რომელ დიადი საქონელი − ოქრო, სამკაული და ყველასთანა შაჰროს გაუგზავნე და საქონლითა მოაღორე და სხვაცა ურიცხვი უქადე და ენითა ამოჲთა მით საუკუნოჲთაცა შეაშინე და ეგრე უთხარ: ”შაჰრო, იცოდე, რომელ საუკუნო არის სამკვიდრო კაცისა და მას საუკუნოსა განკითხვა იქმნების, რაცა ვის აქა ავი ექმნას. შენ ღმერთსა რას პასუხს გასცემ, თუ შეცოდებული იყო და ზენაარისა გამტეხელი? თუ ღმერთმან გკითხოს, თუ: ჩემი ღმრთეება შეჰფიცე მოაბადს და გაუტეხე ფიციო, − რას პასუხს გასცემ? მაშინ არ გაწბილებული დარჩები ღმრთისა წინაშე? არცაღა შვილი მოგეკარების და არცავინ სხვა-თქვა”. ესეგვარი სიტყვა შეუთვალე! ფრთხილნიცა მოღორდებიან ოქროჲთა და ტკბილისა სიტყვითა”.

იამა საუბარი ზარდისი შაჰინშასა და მასვე წამსა უჴმო მწიგნობარი და მიუწერა შაჰროს წიგნი, მრავალფერი ქება შეასხა და საღორებელი სიტყვა მიუწერა.

10. მოაბადის წიგნი შაჰროს თანა

”ამა უხანოჲსა ნათხოვისა საწუთროჲსათვის ნუ ჩაიგდებ შენსა თავსა აუგსა, ამა საქმისათვის ღმრთისაკე ზურგსა ნუ იქმ და პირსა დევისა საწადლისაკე. ნუ ხარ ზენაარისა გამტეხელთა თანა, რადგან ღმერთი ზენაარისა შემნახავთა [თანაა]. თვით შენ იცი, ვითა სიყვარულისა პირსა ზედა ვიმზახენით, ვითა ვიფიცენით ღმრთითა და ანგელოზითა. შენ შენი ასული განაღა მაშინ შემრთე, რომელ ოცდაათი წელიწადი გამოვიდა და მაშინ შობე. ღმერთმან იცის, არა სააუგო სიძე ვარ, სასახელო ვარ და ესრე ჩემგან რად აბეზარ-იქმნები? ჩემთა მტერთა რად მიერთვი? თვით ჩემსა ბედსა ზედა გიშობია, რად შერთე სხვასა ვისმე? ასრე ჩემისა ბედისაგან ქმნილა, რომელ სიძემან მაგისგან გულისა ნება ვერ პოვა. ღმრთისა მოსამართლეობისაგან არ საჴამსო იქმნებოდა, თუცა სხვასა ვისმე აეგო ნება. თუ კარგად გაიგონებ, შეიგებ, რომელ ესე ყოფილა განგება ღმრთისა, შემრთე შენი მზისა მსგავსი ასული და დაჴსენ მტერობისაგან შენი ქვეყანა. რაზომიცა სისხლი ქმნილა, მას საუკუნოსა ყველა შენ გეკითხვის და, თუ, რა უჩნს, ეშმა შენდა არ მორეულა და ყოლა ღმრთისაგან შიში გაქვსღა, ესე სჯობს, რომელ მტერობა დააგდო და ერთი დიდი სამეფო ერთითა დიაცითა იყიდო. თუ არა და მაჰისა ქვეყანა ჩემითა მტერობითა აოჴრდების და ღმრთისა პასუხისა გაცემა შენ გინდა. სირეგვნითა ჩემი მტერობა ცოტა ნუ გგონია! აწ მტერობისაგან სიყვარულად მოიქეც და შენს შვილს ვიროს დიდსა ჴელმწიფობასა მივსცემ, და ქოისტანისა სრულისა დედოფალი შენ იქმნები და ხორასანისა სრულისა დედოფალი − შენი ასული ვისი. და ყოლა რაზომნიცა დღენი გისხენ, ესე საწუთრო ამოჲთა და სიყვარულითა გარდავიჴადოთ. ყოველნი ქვეყანანი ჩვენგან მორჭმით იყოს და ლაშქარნი და ქვეყანანი დაწყნარდეს, რადგან ქვეყანა ამოჲთა იჭმების, უმეცრობა არის ყოვლისა კაცისაგან მტერობაო”.

რა შაჰინშა ამის წიგნისაგან მოიცალა, საჭურჭლე ლარისა და ოქროჲსაგან დაცალა. ეგზომი საქონელი გაუგზავნა შაჰროს, რომელ თვით კაცისა ენისაგან არ ითქმის: ასი აქლემი კუბოჲთა შეკაზმული, სამასი აქლემი ლარ-კიდებული, ასი ტაიჭი ცხენი და სამასი თუხარიგი, ყველა სრულითა აკაზმულობითა შეკაზმული, ხუთასი ჯორი კიდებული, ყველა თვალითა და მარგალიტითა და გვირგვინითა შეკაზმული. იყო ძღვენსავე თანა თავსაბურავი ოქრო-ქსოვილი, ორასი ზანდუკი და დიდი ერთი ზანდუკი ოქროჲსა ფას-დაუდებელითა სამკაულითა გატენილი, იყო ჯამი ბროლისა შვიდასი, ყველა ეგზომ შვენვარე, ვითა ცათა შიგან ვარსკვლავი, იყო ბერძულისა სტავრისა თვითოფერისა სხვა საპალნე ორმოცი, ამისგან კიდე სხვა მრავალი ფერი რამე იყო საჴელმწიფო, რომელ სიუცხოჲთა კაცთაგან არ ითქმოდა. ჰგვანდა, თუ ყოვლისა ქვეყანისა თვალი და მარგალიტი ყველა მოაბადს შაჰროსათვის გაუგზავნია და სხვაგან აღარსად არისო.

რა შაჰრო ნახა ეგზომი თვალ-მარგალიტი, ოქრო და ყველასთანა საჴელმწიფო ძღვენი და ეგზომ მრავლად კიდებულნი აქლემნი და ჯორნი ლარითა, მთრვალისაებრ ცნობა წაუვიდა და დაავიწყდა ძეცა და ასულიცა. რა შეღამდა, ციხისა კარი გააღო და ელვარე მთვარე მოაბადს ჴელთა მისცა, ღმრთისაგანცა შეეშინდა და მოაბადისა წიგნისაგანცა ბუნება მოექცა. მას ციხესა ზედა დაიწყო საწუთროულად ქცევა ჰაერმან. შაჰროს ესწავლა ეტლთაგან წამსა და წამსა სხვაებრად ქცევა. რა კარი გააღო ციხისა, მოაბადს ქალი ჴელთა მისცა, სიბნელითა წეროს ფერად შავი იყო. მოყვარულთა გაყრა დია მწარეა. ცასა ზედა მთვარე და ვარსკვლავნი აღარა ჩნდეს, ქვეყანა ლილის ფერად ქმნილიყო, ცა შავსა ფარდაგსა ჰგვანდა, მთვარისა საფარად ამოკრულსა. ჰაერმან, თუ სთქვა, საგლოელი შეიმოსა მისისა საქმისათვის; მზემან და მთვარემან თავისა ლაშქრითა დასავლეთისაკე ილაშქრეს და მუნვე დაიმალნეს და უჩინო იქმნეს; ლაშქარნი თავის თავისთა ადგილთა განიადაგდეს; ეტლნი რკინისა კლდეთა ჰგვანდეს და ვარსკვლავნი − მათგან აბეზარ-ქმნილთა; ვერძნი და მოზვერნი დაღრეჯით დამალულნი თრთოდეს ლომისა შიშითა და თვისი ადგილი დაეგდო; თუ სთქვა, ლომი უსულო დგა და მეტყვებარი ორთა მოყვარეთაებრ მწოლთა დაჭედით უძრავ-ქმნილ იყვნეს; კირჩხიბი გამწყრალი, კუდ-ამობზეკილი, ლომისა ჭანგთა ქვეშე იყო; ქალწული დიაცისაებრ დგა, ჴელთა ტევანნი დაეჭირნეს; სასწორი დაშლილი და დახლართული უჴმარ-ქმნილ იყო; ღრიანკალი ერთგან მოდრეკილ იყო, ვითა გველი გაცივებული; მშვილდოსანსა, ვითა კერპსა, მშვილდითა ომი არ შეეძლო; თხა ისრისაგან უშიშრად ქვე დაწოლილ იყო; წყლის-საქანელი- ჭასა შიგან ჩაჭრილი და მისი მზიდავი ბედით მომცდარი; თევზი, ბადისაგან დაბმული და, ვითა ჴმელთა ზედა გაჭრილი, დარჩომისაგან უიმედო-ქმნილ იყო. ასეთითა ავითა ეტლითა და უბედურითა ნახა შაჰინშა თავისა ცოლი. ღმერთმან სხვასა ნუვის ზედა მოიღოს ესეთი ეტლი.

რა ციხესა შიგან შევიდა მოაბად და ამა ეტლითა ნახა, ღამისა სიბნელისაგან თვალთა წინა არა ჩნდა რა, მაგრა ვისის პირისა სინათლემან და სურნელებამან აპოვნინა უებროდ მოსაწონელი ცოლი. მივიდა და მოეკიდა ჴელთა ბროლისა მსგავსთა და ციხისაგან თრევითა ჩამოიყვანა, ამით რომელ ნებით არ მოჰყვებოდა და იგი ქვე აღარ დააგდებდა. ჩამოიყვანა და შეჰვედრა თავისა მისანდოთა კარგთა მეაბჯრეთა და ხოჯათა. მასვე წამსა შესვა კუბოსა და გამოემართა ესრე ფიცხლა, რომელ ვერცა ქარი ეწეოდა. კუბოჲსა მიდამო ეჭირა ხასაგიანთა ხოჯათა. სცემდეს ბუკთა და ქოსთა და მიჰმართეს ხორასანს, მარავს ქალაქსა, სამყოფსა შაჰი მოაბადისასა. ესრე მხიარულად იყო მოაბად, ვითარ მშიერმან ლომმან კანჯრისა ჯოგი დაინახოს, ანუ ვითარ გლახამან კაცმან საჭურჭლე პოოს და სიხარულსა მართალ იყოს. რადგან მისი ნანადირები ქვეყანასა ზედა ცისა მზისაგან უკეკლუცე იყო, ჴამდა მისთვის დიდის ჭირის ნახვა, ამით რომელ ანაზდად შვენებისა საჭურჭლე პოვა და მაშიგან მოცინარე იაგუნდი.

11. ცნობა ვიროსაგან ცოლის წაგვრისა და ტირილი

რა ვირომან ცნა მოაბადის საქმე და ცოლისა მისისა მისგან წაგვრა, საყელონი გარდაიგლიჯნა, თავსა ჴელნი იკრნა და უცნობო იქმნა. რა ბუნებად მოვიდა, მასვე წამსა შემოიქცა თერამით. რა შინ მოვიდა, შაჰინშა წარსრულ იყო და ღონითა ცოლი მისი მას წაეყვანა; ასი ათასი თვალი პატიოსანი დაეგდო და მისად ნაცვლად ფას-დაუდებელი თვალი წაეყვანა; შაჰროს ზენაარი გაეტეხა და არა შებრალებოდა ვიროჲს საქმე და ვიროს მგზებარე ცეცხლი მოედვა გულსა და, თუცა ვერას ჰკადრებდა დედასა, უწყრებოდა და ემდურვოდა დასცა. ნაყოფისა იმედი მისისა ხისაგან გარდასმულ იყო; საწოლისა მისისაგან მზე მიწისა წარსრულ იყო. ციხისა კარი დაკლიტული ნახა და ციხისა მაშვენებელი მგზავრ-ქმნილი. თუცა სადაფი მისი მარგალიტისაგან ცარიელი იყო, თავისა თვალისაგან ათასი გრივი მარგალიტი გარდმოყარის; ზოგჯერ სისხლი გარდმოსდიოდის თვალთა მისთაგან და ზოგჯერ გული მისი შეჭირვებითა დაიწვის. ასრე გაყვითლდა და ფერი წაუვიდა, რომელ უსულოსა ჰგვანდის. დასწყია საწუთრო და მისი მუხთლობა, რომელ წამსაცა ვერ გაიხარნა თავისა სიყრმისაგან.

თუცა მას დაამძიმა საწუთრომან, შაჰი მოაბადს დია გაახარნა: ერთსა წაუღო გულისა წამღები და მეორესა მისცა და აღარცა მას შეარჩინა, სხვასა ვისმე მისცა და გაახარნა; ერთსა დარბაზი შეუმკო სიხარულითა და მეორესა ბაღი გაუჴმო უვარდობითა; ერთმან ქვა აიღო და მკერდსა იცემდა და მეორემან ჭიქა აიღო და ნებისაებრ სმიდა.

და გაუნათლდეს მოაბადს თვალნი ვისის წაყვანითა და ხორასანს მიჰყვანდა მზე და გზა-გზა მიმავალი მოაბად მხიარულობდა და ყოველი ჭირი, რაცა ენახა, დაავიწყდა. მივიდოდის და, რა ნიავი შეიძრის, ვისის კუბოჲსაგან ქვეყანა გასურნელდის. თუ სთქვა, კუბო ვისისი კოშკი იყო ოქროჲსა, მუშკითა და ამბრითა გატენილი, და შიგან მზე ჯდა, ოქრო-ქსოვილი ოქსინო ჩამოებურა. ზოგჯერ ვისის პირისაგან ვარდი ჩაცვივდის, ზოგჯერ მუშკი და ამბარი. კუბო მისი სამოთხესა ჰგვანდა და ყოვლისა კაცისაგან აგრევე სანატრელი იყო. მოეწია რამინს განგება ღმრთისა, რომელ დაელიოს ლხინი და სიხარული და მოემატოს ჭირი.

12. რამინისაგან ვისისთვის გამიჯნურება

მივიდოდეს მოაბად და მისნი ძმანი და ლაშქარნი და ვისის კუბოსა ხოჯანი მიჰყვებოდეს. ანაზდად ღმრთისა განგებისაგან ადგა დიდი ქარი და მოჰგლიჯა კუბოჲსა სახურავი ფარდაგი. თუ სთქვა, ღრუბლისაგან ელვა გამოჩნდა, ანუ ანაზდად მზე ამოვიდა: გამოჩნდა ვისის პირი. და მისისა გამოჩენისაგან დატყვევდა რამინის გული. თუ სთქვა, გრძნეულმან მოწამლა რამინ, რომელ ერთითა ნახვითა სული წაუღო.

რა რამინ ვისის პირი ნახა, ვითამცა გულსა უტევანი ისარი სცემოდა, ცხენისაგან ფურცელის ოდნად სუბუქად ჩამოიჭრა, მოედვა მიჯნურობისა ცეცხლი გულსა, დაუწვა ტვინი და გონება წაუღო; წამსა თვალისასა დაუმკვიდრა მიჯნურობა; წაუღო სიყვარულმან სული, გული. მისისა მიჯნურობისაგან ხე ესეთი გამოვიდა, რომლისა ნაყოფი ველად გაჭრა და გახელება იყო. და რა ცხენისაგან ჩამოიჭრა, დაბნდა და დიდხან უჭკუოდ იდვა. პირი მისი, ვარდისა მსგავსი, ზაფრანად გარდაექცა და ბაგე, წითლისა იაგუნდისა მსგავსი, ცის-ფერად შეექმნა; სიცოცხლისაგან უიმედო იქმნა. ვინცა დიდებულნი და მოყმენი იახლნეს, ქვეითნი და ცხენოსანნი, მოეხვივნეს რამინს, ზედა უჭვრეტდეს და ვერავინ შეატყვა, თუ ესრე უგრძნეულოდ რა წაეკიდაო. მისისა ასრე გასლვისათვის ყოველი კაცი ტიროდა და მისისა ჭირისათვის ყველა მისგან უძნელე იყო.

რა დიდხან აგრე უსულო-ქმნილი იდვა, არცა ყივილი შეესმოდა, არცა სურნელთა კმევა და ვარდის-წყლის სხმა ერგებოდა. მერმე შეიწყალა ღმერთმან და ცოტად ცნობად მოვიდა; და ენისა ჴმარებისა ძალი არა ჰქონდა და ცრემლნი სდიოდეს. მერმე ჴელი უკუ-ივლო და კაცთა სირცხვილითა კვნესა დაიწყო. მოახლე-მნახავსა ყველასა ასრე ეგონა, უღონიოდ მტერიანი იყო რამინ და აწ მტერმან დასცაო. რა კვლა რამინ ცხენსა შეჯდა, მეტისა გონებისაგან ებნელებოდა ნათელი დღე. გზა-გზა მივიდოდა ხელივითა, გული მისი ეშმაკსა ეხუთა და თვალნი მისნი ვისის კუბოჲსაკენ დარჩომილ იყვნეს, ვითა მპარავი, რომელი მიწყითა უკეთესსა ლარსა უმზერდეს. სულთქმით ცრემლიანი ამას იტყოდა:

”ნეტარძი ჩემთვის, თუმცა ერთხელ კვლა ვნახე მისი პირი. და ანუმცა ღონე იყო, მეკუბოობა მისი ამასა გზასა მე მომხვდებოდა!

აჰა, იქმნებოდამცა და ერთხელ ჩემი კვნესა ესმა და წამსა შემომკრნა თვალნი და შემომხედნამცა!

აჰა, იქმნებოდამცა და მწე ვინ შემექმნებოდა მადლისა მძებნელი, და წვრილად ჩემი საქმე ვისსა გააგონა და სალამი ჩემი მას მოაჴსენა!

აჰა, იქმნებოდამცა და სიზმრად ვეჩვენე და კალთა ჩემი ჩემისა სისხლისაგან შეღებული ნახა, ნუთუმცა მაგარი გული მისი ჩემთვის მო-რე-ლბა და ჩემისა მიჯნურობისა ცეცხლსა ზედა მო-რე-ტფა!

აჰა, იქმნებოდამცა და იგიცა ჩემებრ გამიჯნურდებოდა და მე, ვითა მისისა სიყვარულისაგან ვარ, იგიცა ნახევრად ჩემთვის იყოს, ნუთუ, რა მიჯნურობისა ჭაშნიგი ნახოს, არ უწყალოდ ამპარტავან მექმნას!”

ზოგჯერ რამინ ესრეგვარსა იგონებდის და ზოგჯერ სულდაღებული დაღრეჯით იყვის, თავ-ჩამოგდებით, და დათმობა გამოარჩივის და ეგრე თქვის:

”ვაი, გულო ჩემო, რა წაგეკიდა რასა მოედები და უსარგებლოჲსა ნატრისაგან პატიჟსა იმატებ? რასა მოელი ანუ ეგზომსა რას იჭირვი მის მთვარისა სიყვარულისათვის, რომელსა ყოლა შენ არ მოეგონები? რად მოელი ვისის შეყრასა? მუნით აქამდინ ჴორციელი მზესა თანა ვინ შეყრილა? რად უმეცრულად იმედიანი ხარ მისგან, რომლისაგან ლხინის საეჭვო ყოლა არა გაქვს?

არაკი: შენ გწყურიან და წყლისა მძებნელი ხარ, მაგრა რას გერგების, რადგან ჴმელსა მინდორსა შიგან ხარ. შე-მცა-ებრალები შენსა დამბადებელსა, მით რომელ დიდად ძნელად არის შენი საქმეო».

რა კარგად მაგრად დაება რამინ მიჯნურობისა ბადესა და გაჴდა უიმედოდ გულგატეხილი და გულწყლული, არცა თავისა ნებისა ძებნა შეეძლო და არცა დათმობისაგან კიდე სხვა ღონე იცოდა. უნდოდა თუ არა, გული დადვა და მგზავრობა დაიწყო მათვე თანა უნებლივ. და მუნ ყოფისაგან ამის მეტი სარგებელი არ მიჰხვდის, რომელ ხანდახან ვისის კუბოჲსაგან სურნელი სული ეცემოდის, თუცა სული და გული მისი ვისის პირი იყო, და იგი მისისა კუბოჲსა ჭვრეტითა დაჯერებულ იყო.

მიჯნურობისაგან უარესი არა არს საქმე, მიჯნურისაგან უფრო საბრალო არავინ არის!

შეგონება: თუ კაცსა გააცხროებს, მისად ნახვად მივლენ და გაცხროებისაგან მისსა სიკვდილსა იშიშვიან, და მიჯნურისა გული წელიწადითა წელიწადამდის ცეცხლსა შიგან იწვის და მისად კითხვად არცავინ [მივა და არც არავინ] გაიკვირვის. ჰე ცნობილო! ამის უფრო უსამართლო რა ეგების, რომელ მიჯნურსა კაცსა მიჯნურობისაგან წაეკიდების? სჯობს, თუ ყოველსა კაცსა მიჯნური ებრალებოდეს, მით რომელ დაუშრეტელი ცეცხლი ეგზების გულსა.

არაკი: მიჯნურსა ჭირად ესე ეყოფის, რომელ მიწყით ჭირსა შიგან არის და მოყვარისა ნატრასა. ნიადაგ ხვაშიადსა გულსა შიგან შენახვა უნდა, ვერვის გლახ მიანდობს თავის გულისა სიტყვასა.

ვითა იყო სიყვარულისა მომმატებელი რამინ, ეგრე ჰგვანდა ქორის ჭანგთა შიგან მყოფსა ზურგ-დაკოდილსა კაკაბსა: არცა ცოცხალი იყო და არცა მკვდარი. სახე ოდენ იყო: უსულოდ მიმავალი, მთისა ოდენისა ტანისაგან ნიშანი ოდენღა დარჩომილ იყო და ნაძვისა ნაკვთიანობისაგან - მშვილდი. ამა ულხინობითა და შეჭირვებითა, რომელ მითქვამს, მოიმგზავრა და ერთობით გზა მისი საკნად უჩნდა.

13. აქა ქორწილი მოაბადისი და ვისისი

რა მოაბად მარავს შევიდა, იყო მას თანა დედოფალი, მზე ვითა, ვისი. მარავი ქალაქი შეეკაზმა ერთობით და ცისა მნათობთა მსგავსნი მჭვრეტელნი ბანთა ზედა წამოდგომილ იყვნეს. დიდებულთა მათთა ოქრო, თვალი და მარგალიტი თავსა გარდააყარეს და უმცროსთა − ვეცხლი. საწუთრო სიხარულითა სრულ-ქმნეს და მიწისა ნაცვლად ყველა ოქროსა ზედა იარებოდეს. სამოთხე მას დღესა მარავი ქალაქი იყო, რომელ შიგა თვალსა და მარგალიტსა წვიმდა წვიმა. ყოველთა ბანთაგან ეგზომთა კეკლუცთა პირი ელვიდა, რომელ ამას ვერ შეატყობდეს, თუ არ ცისაგან ვარსკვლავნი ელვენო. მუტრიბთა მრავალფერთა სიმრავლითა და კეკლუცთა ჭვრეტითა კაცი გამხიარულდის და ჭვრეტითა თვალთა ბრუ დაესხის. რა ლაშქარსა შიგან ესეთი ნიშანი იყო, შაჰინშას დარბაზისა, თვით იცი, ვით იქმნების: სიდიდითა მინდორსა ჰგვანდა დარბაზი, სიმაღლითა ცასა − კოშკი მისი, რომელ მჭვრეტელად ვარსკვლავნი სხდეს მისსა ბანსა ზედა: კარი და კედელნი ყველა ოქროჲთა მოხატული იყო − სიამოვნითა, ვითა ბედნიერთა ბედი, და სიმშვენვარითა − ვითა ვისის პირი. შაჰინშა ჯდა ტახტსა ზედა მხიარული, გულ-დაღრეჯილობისაგან გამოწმედილი, ვითა გამოწურვილი ვეცხლი. მისნი დიდებულნი აზნაურნი და ხასაგიანნი ნებისა ღრუბლისაგან ოქროსა და მარგალიტსა აწვიმებდეს. ეგზომი ოქრო და მარგალიტი შემოეყარა, რომელ მარგალიტისა აკუმი მთათა ოდენი შექმნილ იყო. იხარებდა მოაბად, სმიდა და გასცემდა.

შეგონება: გაიხარენ, სვი და ჭამე! გაეც, რომელ სახელი დაგრჩეს!

ჯდა დედოფალი ვისი სადედოფლოსა შინა და იგი დარბაზი წალკოტ-ქმნილ იყო მისისა პირისაგან. თუცა შაჰინშა მხიარულობდა, ვისი დედოფალი დია დაღრეჯილი ჯდა ზრუნვად, დღე და ღამე ღრუბლისაებრ მტირალი იყო, რომელ ვინცა ეგეთსა ნახვიდის, მისოდნადვე იტირის მის თანა. იგი ზოგჯერ დედისა სიშორისათვის ტიროდის და ზოგჯერ ვიროჲს სიყვარულისათვის, და წილნი ყარნის: ზოგჯერ სულ-ღებით თვალთაგან სისხლისა ცრემლთა იდენდის, ზოგჯერ ხელთაებრ ზახილი დაიწყის. არცა სიტყვა თვით თქვის და არცა პასუხი გასცის, ვინცა რას ეუბნებოდის. თუ სთქვა, წამსა გულსა მისსა შიგან შეჭირვებისა ქარავანი მოვიდის. სიმჭლითა ნემსისაებრ გაწვლილდა და შეჭირვებითა ზაფრანისაებრ გაყვითლდა. ჴელმწიფეთა და დიდებულთა ცოლნი ყველანი მისდა ნახვად მოდიოდეს და მას გვერდით სხდიან, მოზრუნავთაებრ ექენებოდიან და ამოდ ეუბნებოდიან ვითა: ”ზენაარ დაწყნარდი, ცოტად გამოისვენე და ნუ სტირო!” მან არათ ღონითა სული არ დაიღის, არცა პასუხი გასცის და, ოდეს მოაბად შორით დაინახის, საყელოჲს დახევისა ნაცვლად პირი დაიხოჭის. არცა მისი საუბარი მოისმინის, არცა პირი მისი მას უჩვენის, მიწყით პირი კედლისაკენ ქმნის და სისხლიანისა ცრემლისაგან ტბა დააყენის. ესრე იყო ვისი გზა-გზა და მარავსაცა, რომელ ერთსაც დღესა შაჰინშა მისგან ვერ გაიხარა. ვენაჴსა ჰგვანდა ვისის პირი, მაგრა ვენაჴისა კარი მაგრად ჴშულ იყო.

14. ძიძისაგან მოთქმა და ტირილი ვისის წაყვანისათვის

რა ძიძამან ცნა ვისის ამბავი, ვითა მოაბად მოვიდა და ესრე უნებლივ წაიყვანა, ქვეყანა დაუბნელდა და, თუ სთქვა, სული კვამლად შეექმნა მისსა ტანსა შიგან. ტირილისა და მოთქმისაგან კიდე აღარა საქმე ჰქონდა. ტირილითა მინდორი მტკვრად შექმნა და მოთქმითა მთა გაავაკა.

ეგრე თქვის:

”გავსებულო მთვარეო, ელვარეო, კეკლუცთა ჴელმწიფეთა სანატრელო, რად დაგემტერა საწუთრო, რომელ ქვეყანასა შიგან საარაკოდ გაგჴადა? ჯერეთ სძისა და ძუძუჲსა სული ამოვა პირისა შენისაგან, რად აივსო ყოვლისა კაცისა პირი შენის ჴსენებისაგან? ჯერეთ ბროწეულისაებრ კოკობი და არა დამწიფებული − და შენი სიყვარული აღმოსავლეთით დასავლეთამდის რად დამწიფდა? შენ ცოტა და შენი სახელი დიდია; შენ ველური თხა, შენი მიჯნური ავაზა არს, მისებრვე უნებელი. შენ ყოვლისა შეუცოდებელი და საწუთრო გარდამჴდეველი. ღმერთმან შენი ნახვა ჩემად სულად დაბადა და მე უსულო ვითაღა ცოცხალ ვიყო? და ჩემიმცა ნიშანი ნუ დარჩება ქვეყანასა ზედა, თუ მე წამსაცა უშენოდ სიცოცხლე მინდოდეს!”

მაშინვე ოცდაათი ჯამა შეკაზმა, ფიცხლა-მავალი და მრავალფერი საჴელმწიფო ლარი და ძღვენი აჰკიდა, რაცა საჴამსო იყო, და თან წაიტანა ვისისთვის. დღისით და ღამით იარა და ერთ კვირამდინ მარავს მივიდა და ვითამცა უსულოსა სული − ეპოვნა. რა გულდაწყლულებული ვისი ნახა ძიძამან, მისისა ნახვისა სიხარულითა აივსო. თუცა ვისი ესეთი ნახა: ნაცარსა ზედა მჯდომი, პირდახოჭილი, თმა-დაგლეჯილი, ნიადაგ მტირალი, ავსა ყოფასა შინა, თავისა სახლისა და სიყრმისა ვერ გამახარებელი, ზოგჯერ თავსა ნაცარსა ისხმიდის, ზოგჯერ სისხლისა ცრემლითა კალთანი დაისოვლნის. პირი, ვითა დაჟანგებული სარკე, შექმნოდის, ხოჭითა დაწყლულებული; გული მისისა პირისაებრ დავიწრებოდა და ტანი მისისა თმისაებრ დასწლობოდა.

რა ძიძამან ესრე გასრული ნახა, გული შეჭირვებისა ცეცხლითა დაეწვა და ეგრე არქვა:

”ჰე, სანატრელო ყოვლისა კაცისაო! რად მოიკლავ თავსა, რად ეგრე უწყალოდ-ქმნილ ხარ თავისა ულხინობითა?

შეგონება: რად დაიცლები სულისაგან? რად დაღვრი მას, რომლისაგან სულთა ევნების? შენ ხარ ჩემთა თვალთა ჩენა და შენ ხარ ჩემისა ბედნიერებისა ბედი და იმედი! ნუ იქმ მაგას, რასაცა შინა ხარ. ნუ ებრძვი ბედსა ესრე ძნელად, ამით რომელ დიდისა შეჭირვებისაგან სარგებელი და ლხინი არა იქმნების; დამჭლდები და შეავდები, დაყვითლდები. შენ შენმან დედამან მიგცა მოაბადს. აწ დიდისა ჴელმწიფისა ცოლი ხარ და მას სულისაებრ უყვარ, მას თანა ამოდ იყავ, ნუ შესცოდებ და დაამძიმებ ამას, ამით რომელ ჴელმწიფეთა ბრძენი და გონიერი არვინ შესცოდებს. რაზომცა ჴელმწიფე და ჴელმწიფის შვილი ხარ, ვირო მორჭმულობითა, ჴელმწიფობითა და სიმდიდრითა ამისებრი ვერ არის.

არაკი: თუ ერთი დრამა დაგიკარგავს, ნაცვლად ღმერთსა თვალი პატიოსანი მოუცემია.

და თუ ვიროსაგან მოწყვეტილ ხარ, ესეთისა დიდისა ჴელმწიფისად შეერთებულ ხარ. ძიძამან თუ ვერ გიშველა, ღმერთი მეშვლად გეყოფის და ბედი − ძმად. თუ საწუთრომან ერთი ვეცხლისა ვაშლი წაგიღო, ნაცვლად ოქროჲსა თურინჯი მოგცა. ცოტა კარი დაგიჴშა ღმერთმან, დიდი გაგიღო; და ზეთისა ბაზმა თუ წაგიღო, ცვილისა სანთელი მოგცა. რა უქმნია შენთვის საწუთროსა ესეთი, რომლისათვის ეგზომი ტირილი გინდეს? ღმრთისაგან უმადლობა არა გჴამს, ამით რომელ ვინცა ღმერთსა არ ჰმადლობს, სინანულად შეექმნების. დღესა ჟამი შენისა სიხარულისა არს, არა ტირილისა და გლოვისა. აწ, თუ მოისმენ, მიწისაგან ზე ადეგ და სადედოფლო ტანისამოსი შეიმოსე და შენი შესაფერი ოქროჲსა გვირგვინი დაიდგი თავსა და შეკაზმე მზისა მსგავსი პირი შენი და შეამკევ დარბაზი შენითა პირითა და სადედო წალკოტად შექმენ; შაქრისა მსგავსითა ენითა საუბარი დაიწყე და ვარდისა ფერითა ბაგითა ნადიმი გარდაიჴადე; გიშრისა ფერითა თვალითა გული წაუღე მხედავთა და მოაბადს ამოჲთა კოცნითა გული გაუმხიარულე. ელვარითა პირითა შენითა ღამე დღედ შექმენ და გრძნეულნი თავისა შენისა თმითა შეკარნ, მზე მოშურნედ გაჴადე, შენისა სიცილითა შაქრისა სიტკბო გააბედითე და თმითა შენითა ამბარი უპატიოდ გაჴადე; მამათა გული დედათათვის გააგრილე და ლომთა პირი შენისა მიჯნურობისათვის გააყვითლე! თავისი ტანისამოსი თუ ტანსა შეიმოსო, ასრე იქმნები, ვითა მომიჴსენებია და უკეთეცა. შენ ყოველთა კეკლუცთა გააწბილებ, ყოველთა დაღრეჯილთა გაამხიარულებ, რა შეეკაზმო. სიყრმე გაქვს, სიკეთე, სიკეკლუცე და გვარიანობა. ამის მეტი, რომელ ღმერთსა მოუცემია, რასაღა ეძებ?

შეგონება: ღმრთისა განგებასა ნუვინ ემკლავების, ამით რომელ მოწევნადსა ვერვინ შეაქცევს.

არცა შენისა ზახილისაგან შეშინდების განგება და არცა მოწევნადი აგჴდების. აწ ეგზომისა ბედითსა რას იზახი და თვალთაგან ცუდად შეუშრობელსა ცრემლსა იდენ?”

ძიძამან ესე მრავალ-გვარად რამე შეაგონა და ექენა ვისის, გარნა მას ძიძისა შეგონება და ქარი სწორად ესმოდა. ეგრე არქვა ვისმან:

”ჰე, ძიძაო, შენი საუბარი ხესა ჰგავს უნაყოფოსა ჩემი გული გამაძღარა ამა საწუთროჲსა სიცოცხლითა. არად მინდა, არ ჩავიცვამ ტანისამოსსა, არცა დავჯდები ტახტსა ზედა. ჩემი ტანისამოსი ფლასია და ტახტი მიწაა და ნადიმი ჩემი − მოთქმა და მეხვაშიადე − სიმარტოე! ვერც მოაბად გაიხარნეს ჩემგან და არცა მე, ოდეს ვპოო მისგან კარგი და სახელი. მე ოდეს ვიროს ვეახლე, ვარდი ვიყავ უეკლო და აწ ეკალი ვარ უვარდო. ყოველსა კაცსა თავისა ნება იამების და მე უნებლობა უფრო მიამების, რადგან ვირო ჩემგან გულის-ნება ვერ პოვა, სხვასა ნუვის აპოვნინოს ჩემგან მისი ნება”.

ძიძა ენად კარგი იყო და კვლა დაუწყო საუბარი, წვრთა და შეგონება და ეგრე თქვა:

”ჰე თვალთა სინათლეო დედისაო! არ უჴამსია, თუ ძმისათვის შეჭირვებული იყო, ამით რომელ ძმაცა იყო შენი და საყვარელი ქმარიცა და თქვენ ერთმანერთისა მოახლეობასა შიგან თავისა ნებისა ჟამი ვერ მოგხვდა, გარნა დია იქმნების ესე, რომელ მოყვარულნი ორ წლამდინ ერთგან იყვნენ, და ერთმანერთისაგან ნება ვერ პოვონ. და ეგეთნი გაიყარნენ, რომელთა შეყრა აღარ ეგონებოდეს. მაშინ ინანდეს უკუნისამდე აღარა მომლოდენი.

არაკი: ვითა გლახა კაცი, რომელ ანაზდად მაჯანსა საჭურჭლესა შეჰჴდეს, იზანტოს, მუნით არ აიღოს, ყველა თავისი ეგონოს და, რა მუნით სხვაგან მივიდეს, მუნ ვერ პოვოს და უკუნისამდის ინანოს, − ესრევე შენთან ვიროს საქმე ყოფილა და დია ძნელია მისი საქმე.

არაკი: წავიდა იგი ჟამი და დღე, ოდეს ერთმან კუმან ორი შარუხი დასცეს.

შეგონება: წარსრული მოყვარე გარდასრულსა დღესა ჰგავს.

თუ ფრთხილი ხარ, გარდასრულსა ნუ ინანი. აწ უმეცრულად ნუ კუშტობ და ნუ იბრძვი. ჩემი მოისმინე. მიწასა ზედა ნუღარ ჰზი, აბანოსა შედი, ვარდის წყლითა მუშკის-ფერი თმა დაიბანე, საჭურჭლითა სათქვენო ტანისამოსი გამოიღე, ტანსა ჩაიმოსე და შვენებითა შენებურად ტახტსა ზედა დაჯედ და თავსა გვირგვინი შენი დაიდგი, ამით რომელ აქ დია კარგნი და გვარიანნი დედოფალნი, ზოგნი დიდებულთა ცოლნი, მოვლენ, ზოგნი თვით მზისაებრ კეკლუცნი და მთვარისაებრ ელვარენი, და ყოველნი საჴელმწიფოჲთა შეკაზმულნია. მე არა მწადიან მათგან შენი ეგრე ნახვა, შენითა სათნოჲთა იგინიცა შენსა გვერდით ნაცართა ზედან დასხდებიან. ეგზომ უმეცარი და რეგვენი არა ხარ. აწ ესე იცი, რომელ უცხოთა შიგან ხარ და არა თავისა სახლსა. კაცსა თუ არ ჰქონდის, ნათხოითა შეეკაზმის უცხოთა გასაჩვენებლად.

შეგონება: კაცისათვის უკეთესი საქმე არის სახელისა ძებნა და უცხოთა კაცთა ენისა დაბმა.

და ვინცა შენ ესრე გნახოს, არას გზრახავს უკანის ავისაგან კიდე. ზოგნი ამას იტყვიან: ”არა პატივი დაგვდვა და არ მოვეწონენითო”. სხვანი ამას იტყვიან: ”თვით იგი ვინ არის, რომელ გავაკვირებდეთო!” საჴამსო ესე არის: თუ ყოლა ცნობა გაქვს, რომელ მათი ენა სათავისოდ შეინახო. ვინცა კაცთა უპატიოდ ნახავს, იცოდე, რომელ მას კაცნი დაემტერებიან, და, რომელიცა დიდი საგემოა, რაზომცა კეკლუცი და კარგია, მოახლენი მის გვერდით ამოდ ვერ გაიხარებენ. ამას შეგაგონებ: დააგდე ესე საძულველი და ავი ზნე ამა კაცთა გზითა და აღარ მოაბადისთა, თუ არა − შაჰი მოაბადს შენი დუხჭირება სიკეკლუცედვე უჩნს, ამით რომელ შენი მიჯნური არის”.

რა ესე საუბარი ძიძისაგან მოისმინა, ვისის იამა და მოეწონა გულსა შიგან და აღარცა ძიძასა დაამძიმა მოუსმენლობითა. მაშინვე ნაცრისაგან ზე ადგა, აბანოსა შევიდა. ძიძამან კაზმა დაუწყო, დაბანა თავი და ტანი; პირსა ზედა შეკაზმა, სათმენი შეუყარნა ფას-დაუდებელნი, სამკაულითა თვალითა პატიოსნითა შეკაზმული სამისო შესამოსელი შეჰმოსა ტანსა, სურნელნი უკმია, შეულოცნა სათვალენი სიტყვანი და შეჰბერა. ძიძა ვითარცა ჰკაზმიდა, ვისი ამაშიგან ტიროდის, მოსთქმიდის, ეგრე იტყოდის:

”ჰე, თავჩაღმართო და უკუღმართო ბედო ჩემო! რად გამწირე და აბეზარ-იქმენ ჩემგან? ცისა მფრინველნი, ჰაერი და ქარი ჩემსა უბედურობასა ზედა მოწმობენ!”

რა ამა ტირილითა დაშვრა და მო-რე-წყნარდა, სული დაიღო, ესრე დაშვენდა, რომელ რაზომცა ვინ ბრძენი და გონიერი იყოს, ნაასალსაცა ქებასა მისსა ვერ მიჰხვდების. ესრე კეკლუცი იყო, რომელ, თუ მლაშითა წყლითა პირი დაიბანის, მასვე წამსა მას მიდამოსა მიწისაგან საშაქრე ლერწამი ამოვიდის და, თუ ამარტა ღაწვთა და ბაგეთა მოსდვის ვინ, მაშინვე წითლად იაგუნდად შექმნის და, თუ მკვდარსა მიწა-ქმნილსა სამარესა ზედა დაჰყივლის, მანცა პასუხი გასცის. რაზომცა კეკლუცნი და საქებარნი მისად ნახვად მოვიდიან, მთვარესა ჰგვანდის იგი და მოსულნი მას თანა − ვარსკვლავთა. ჰშვენოდა ყელ-ყური სამკაულიანი და თვით შვენოდა ერთობით უებროდ, ვითა ჩინური სახე ოქსინოსა შიგან.

მოაბად მას დღესა ეგზომი გაუგზავნა, თვითო-თვითო ვინ აჴსენოს: მრავალი ზანდუკი ოქროჲსა თვალითა და მარგალიტითა სავსე, მრავალი შესამოსელი დიდ-ფასისა, ყველასთანა ურიცხვი სტავრა, კიდის-კიდე შეკრული, მრავალი ბროლისა ჯამი, ტაბაკნი და ოქროჲსა ჭურჭელი, ყველა თვალითა შეკაზმული, და მრავალფერი სურნელი და ყველასთანა ტყავი და მრავალნი მონა-მჴევალნი − ბერძენნი, ჩინელნი − [პირ-მთვარენი], ყველანი კეკლუცნი, ვითა ველურნი თხანი სიქსუითა და ჯერეთ სიქალითა და სიმშვენიერითა ვითა ფარშამანგნი ლამაზნი.

ჯდა ვისი დედოფალი ტახტსა ზედა და მისისა შვენიერებისა მკაზმავი ბედნიერობა. ყოველი ქვეყანა მისგან მხიარულ იყო და იგი დაღრეჯილი ჯდა, კაცთა ლოცვა და ქენება მას სევდად და მოთქმად უჩნდა. ერთსა კვირასა ამის საქმისა სიხარულითა მოაბად ზოგჯერ სმიდის და გასცემდის, ზოგჯერ ასპარეზობდის. მერმე კვირასა ერთსა ნადირობად გავიდა, ერთიცა ისარი არ დააცდუნვა. და არცა სმასა შიგან ოქრო და ლარი დარჩის, არცა ნადირობასა შიგან სულიერი ნადირი წაუვიდის; რა ყვანჭი ბურთსა ჰკრის, მის ყვანჭისაგან ბურთი ცად გავიდის; რა დიდებულთა მისთა თანა ღვინო სვის, ერთსა დღესა ყოვლისა ქვეყანისა მოსავალი სადოსტაქნოდ არა ჰკვირდის. ღრუბელი მისისა ნებისა იყო და მისგან ოქრო წვიმდა. რა ძიძამან შეკაზმა ვისი, ტირილისაგან არ გამოისვენებდის, თუ სთქვა, წამსა და წამსა ჭირი მოემატებოდა.

15. ვისისა და ძიძისაგან მოაბადისა მამაცობისა შეკრვა

მერმე ვისი საწუთრო-მოწყენილმან მალვით კაცთაგან ძიძასა უთხრა და შეეხვეწა:

”ჩემი ბედი მებრძვის დღე და ღამე. გაძღა გული ჩემი სიცოცხლისაგან და გამჴმარა ძირი ჩემისა სიხარულისა ხისა. არა ვიცი, თუ ჩემი ღონე რაღაა თავისა მოკლვისაგან კიდე, რომელ ნუთუმცა სიკვდილითა დავეჴსენ ჩემსა ყოფასა! აწ თუ შენ ჩემსა ღონესა არ ეძებ და ამა ჭირისაგან არ მიჴსნი, მე, ვითა მითქვამს, აგრე ადრე თავსა მოვიკლავ, ამით რომელ, რა მოაბადს დავინახავ, ვითამცა ცეცხლსა შევსდგებოდი, სიკვდილისა დანახვა და მისი − სწორად მიჩნს. ღმერთმან მოაბადის საწუთრო ასრე მწარე ქმნას, ვითა ჩემი. თუცა ჯერეთ დათმობისა წყლითა გული დაუბანია და გულის-ნება ჩემგან არ უძებნია, ამის მეშინიან, რომელ ვერ გაძლოს და ხვაშიადი დამალული გამოაცხადოს. აწე ვირე იგი ჩემგან ნებასა ეძებდეს, შენ გზასა ზედა მახე დაუგე. ესე იცოდე, რომელ მე ერთ წლამდის თავსა არ მივსცემ და მე თვით სიკვდილისათვის თავგანწირული ვარ. მამისა ჩემისა ტკივილი ამისაგან უმცრო არ ეგების. მუნამდი მე ესრე ვიქმნები, ერთ წლამდის მოაბად არ დამთმობს და არცა მიმიშვებს, ამით რომელ მას ჩემგან არცა რცხვენიან და არცა ეშინიან. აწ შემიწყალე, შენებურად დაიურვე, მისი მამაცობა შეკარ ჩემზედა. რა წელიწადი ერთი გარდაჴდეს, მაშინ ნუთუმცა გონება მომექცა, გული და-რე-ვდევ და უკანის, რა მოაბად გაჰჴსნა, იგი შენად მონად იქმნების, რა მის საქმისაგან დაეჴსნას. და იგი რომელ მითქვამს, თუ არ იქმ, ვერცარა შენ გაიხარნე ჩემისა ბედისაგან, ამით რომელ მე სიცოცხლე უნებელი არ მინდა, არცა სიხარული აუგითა. მოაბადის ნებისა გასრულებასა სულისა ჩემისა ამოსლვა მირჩევნია, მისგან უნებლივ ამისა თხრობასა, თუ: ნება ჩემი ქმენო”.

რა ესე სიტყვა ესმა ბერსა ძიძასა, თუ სთქვა, ისარი ეცა გულსა. თვალნი გამოაჭყირნა ძიძამან, დაუწყო ჭვრეტა კუშტად და ეგრე უთხრა:

”ჰე, სინათლეო და თვალო დედისაო! ცნობისა და სიმართლისა ნაწილი აღარ არის შენშიგან. საძულველი ეშმა შემოგდგომია და სიმართლისა და სიყვარულისა გზა შეუკრავს. შენ მეტისა შეჭირვებისაგან გაგულშავებულ ხარ და სათსა სიშავე არა წაეღების, მაგრა, რა დაუთმობელად მისრულ ხარ, ერთობით თავსა ცნობა დაგიკეცია. აწ რადგან ესრე არს, აღარა ღონე ვიცი შენისა ნებისა ძებნისა შენზედა შეკრვისაგან კიდე, ამით რომელ ეგე დევი, რომელი შიგა შემოგდგომია, ყოვლისა სიხარულისა გზა შეუკრავს შენისა გულისათვის”.

მერმე ძიძამან სპილენძი და რვალი მოიღო და გრძნებითა რაჲთმე ტილისმი შექმნა: ორი მოაბადის სახე და ერთი ვისისი; შეულოცა რამე და რკინითა ერთმანერთსა ზედა მაგრად შეაჭედნა. ძიძა მაგალითად გრძნეული იყო და ესე ორი ჩხიბი ასრე ვითამე შექმნილი იყო, რომელ ვირემცა იგი ერთგან დაჭედილი იყვნენ, მოაბად ვისსა ზედან შეკრული იყოს და, თუ ვინ გაჴსნიდა, მასვე წამსა გაისჴნებოდა.

რა ძიძამან ესე საქმე დაიურვა, წავიდა დილასა ადრე ცისკრისა ჟამსა და წყლისა პირსა ჩაფლა. შემოიქცა და ვისის უჩვენა იგი ადგილი და ასწავლა, თუ სად დაეფლა, და ეგრე უთხრა:

”თუცა შენი მბრძანებლობა არ მომწონებია, რაცა მიბრძანე, მე ეგრეცა მიქმნია შენისა გულისა ამოვნებისათვის. შენისა საწადლისა ასრულებისა ღონე მიძებნია, ესეთი უსწორო ჴელმწიფე შემიკრავს და აწ რა ესე თვე გარდაჴდეს, მაშინ შენ ესე ზნე დაიგდო და გამაჴსნევინო. მაშინ აღარ მითხრა, თუ ესრევე იყოსო. რა გული დასდვა და მოაბადს თანა ამოდ იყო და სიყვარულით, მე მას ტილისმსა მუნით გამოვიღებ, დავლეწ, გავჴსნი და ცეცხლითა დავწვავ და თქვენ ორთავე გაიხარნეთ. ვირემდის იგი ნამსა შიგან არის, მოაბად შეკრული იქმნების. წყალი სიგრილისა კერძო არის და სიგრილითა შეიკრვის მამაცი. და კვლა რა მას ცეცხლითა დავწვავ, გაჴურდების მოაბად და გაიჴსნებისო”.

ესე რა ძიძამან დააჯერა ვისის, ვითა ერთ თვემდის იქმნების, მერმე შენცა გული მოგექცევის და გავჴსნიო, − დრო აიღეს ერთმანერთისაგან. დასჯერდა ვისი.

აწ ნახე, ღმრთისა განგებამან რა ქმნა, შაქარსა ზედა სამსალა ვითა მოაყარა!

ამა მათა პაემანამდის ერთსა დღესა ამოვიდა ზღვისაგან შავი ღრუბელი და ესეთი წვიმა მოვიდა, რომელ ყოველი მინდორი ღვარითა აივსო და მარავისა წყალსა ჯეონისა წყლისა ოდენი მოემატა. და არ დარჩა ერთი ბაღი-ვენახი, არცა სხვა ნაშენები წაუღებელი; და ქალაქისა ნახევარი წაიღო, ააოჴრა. და იგი ადგილი, რომელი ძიძასა დაესწავლა, დათხარა და წაიღო ტილისმი მოაბადისა და დარჩა გლახ უკუნისამდის მოაბად შეკრული!

არაკი: დარჩა მოაბადის თვალთა შიგან ვისი, ვითა მდიდრისა დრაჰკანი გლახასაგან სანახავად, ვითა მშიერსა ლომსა ტოილოჲთა დაბმულსა წინა კანჯარი წყნარად მავალი.

ჯერეთ მოაბად ცოცხალ იყო და მკვდართა ჰნატრიდა, სიხარულისა გზისაგან მოსცდა და სიმწარესა მიჰხვდა. მტერთა გაეხარებოდა და მოყვარეთა დაემძიმებოდა. მისგან საეჭვი საწოლი საკნისებრ საჭირო იყო მისთვის: ღამით გვერდით უწვის, მაგრა ასრე აშორვიდა, ვითა თვისა სავალსა. ორნი ქმარნი შეირთნა ვისმან, ორთაგანვე ქალწული დარჩა. ვერცა ვირო მიჰხვდა მისსა ნებასა და ვერცა აწ მოაბად.

ნახე, თუ საწუთრომან ვისსა ზედა რა ქმნა: გაზარდა ნებიერად, აუგსა აკრძალა სახელი მისი. ნაკვთად ნაძვისა მსგავსი [იყო], გავსებული მთვარე მისი მსახური იყო, აუყვავდა პირსა ზედა ვარდი, მოიწიფა სრულად და უკლებლად; გარნა ბოლოსა რა წაეკიდა შაჰი მოაბადს, ძიძასა და რამინს თანა, რომელ, რა მიჯნურმან მისი ამბავი ცნას, თვალთაგან სისხლისა ცრემლსა იდენს! არავის ასმია მიჯნურისა ეგზომი ჭირი და სხვადასხვა მიზეზი.

16. ამბავი რამინის მიჯნურობისა

რა გულ-წარსრულსა რამინს გაუძნელდა საქმე და უღონო იქმნა, გაუბედითდა მიჯნურობისაგან ბედი, მიწყით უკაცურსა ადგილსა ეძებდის და მარტოდ დაჯდის; ტიროდის შეუსვენებელად და ღამით ძილი არა ჰქონდის. არცა თავი სასთაულსა ზედა მიდვის. ვარსკვლავთა უჭვრეტდის და ფილაქთა სამისოდ მოქცევისათვის ღმერთსა ეაჯებოდის. არა ჰქონდის მოსვენება არც დღისით და არცა ღამით. ვითა ხელი, ცურვიდის; ვითა კანჯარი და ვითა ველური თხა, კაცთა უფრთხოდის. ვისის ნაკვთისა მიმსგავსებითა სადაცა ნაძვი ნახის, თვალნი ვერ მოსწყვიტნის; სადაცა წალკოტსა შიგან წითელი ვარდი პოვის, მისისა პირისა მიმსგავსებისათვის მას კოცნიდის; და ყოველთა დილათა ია კრიფის და მისისა თმისა ნაცვლად გულსა ზედან დაიდვის. მიწყივ მისი არიფი, რა ტირილისაგან მოიცალის, ორძალი იყვის და ნადიმი.

სადაცა დასწავლებული მიჯნური იყვის, მრავლითა და უცხო ფერითა რაჲთმე ჴმითა კეკლუცად სიმღერა თქვის, ყველა მოყვრისა სიშორისათვის. და რა სულთქმის, ზაფხულსა ზამთრეული ქარი ააქროლის. მისითა კვნესითა კაცსა გული ეგრე გაუჴდის, რომელ იადონსაცა შტოსაგან ჩამოაგდებდის; ეგზომისა სისხლისა ცრემლითა ტიროდის, რომელ მუჴლთამდის ტალახსა შიგან ჩაეფლის. მისსა თვალსა დღე ნათელი ბნელ იყვის და მას ქვეშე სტავრისა ამო საგებელი, ვითა გველი, იყვის. ასრე საბრალო იყო და მოუსვენებელი მიჯნურობისაგან. ღვინოსა ყოლა არა დაიახლებდა ამისითა შიშითა, რომელ, რა სვის, სრულად თმობა წაუღის ღვინომან. ესე ვერავინ ჰკითხის, თუ რაჲს ჭირისაგან ხარ ეგრეო? სანთლისებრ იწვებოდა, დნებოდა და წყლული გული მოყვრისათვის შეეწირა. მისთვის სიცოცხლე გაბედითებულ იყო და სიხარული მისსა გულსა ერთობით გაეწირა.

ტირილისაგან ტანისამოსი მისი სისხლითა დასვრილი იყვის და კვნესისაგან პირი მისი ოქროჲს ფერი. და მიჯნურობისაგან და ჭირისაგან სულნი ბაგემდის მოსლვოდეს და მიწყით თავისა სიცოცხლისა და მოყვრისაგან იმედ-გარდაწყვეტილი იყვის. მოყვრისა მისისა სახე თვალთა შიგან გამოესახა და თვალთა მისთაგან ძილი კიდე-ქმნილ იყო. სიდიდე ქვეყანისა მტკავლითა გასაზომლად უჩნდა. მეტისა გონებისაგან დამთვრალთა და ხელთაებრ უცნობო იყვის. საწუთროჲსა საქმისა ზოგჯერ ღონედ მოიგონის და წილნი ყარნის მოყვრისა სახელსა, თუ ბოლოსა ჟამსა ჩემი და მისი საქმე ვით ერთგან იქმნებისო? ზოგჯერ შაჰინშას ბაღსა შევიდის, ბრუნვიდის და ყოველნი ხენი მოწამედ დაიყენის და ეგრე უთხრის: - ”ჰე, ყოველნო ხენო! მოწამენი იყვენით ჩემნი, რომელ ასრე მტირალი მნახეთ. რა მხიარული ვისი აქ იყოს, მას მოაჴსენეთ, ნუთუ გული მისი უსამართლოჲსა ქმნისაგან განსწმიდოთ!” ზოგჯერ იადონთა ეუბნებოდის და ერჩოდის მრავლითა საყვედურითა და ეგრე უთხრის: ”თქვენზედა რა მოსრულა ქვეყანასა ზედა ეგზომი ავი, რომლისათვის თქვენ ეგზომსა იზახით? რა წაგკიდებია, თქვენთა მოყვარეთა გვერდით შტოთა ზედა სხედთ, არ ჩემებრ აშორავთ და გაშტერებულ ხართ საბრალოდ!

არაკი: თუ ათასფერი წალკოტი და სიმხიარულე გაქვს, მე გულსა ზედა ათასფერი დაღი მაქვს. რადგან თქვენ მოყვარეთა გვერდით ასრე იზახით და კვნესით საბრალოდ, მე რაღა ვქმნა, რომელ არცა ნახვისა მოლოდნა მაქვს! მე მშვენის ჟამსა და უჟამოსა კვნესა და ზახილი, ამით რომელ ჩემმან სულისა წამღებელმან ჩემი ჭირი არ იცისო”.

ესეგვარსა რასმე ეუბნებოდის და იარებოდის მას ვენახსა შიგან თვალ-ცრემლიანი და გულ-დადაღული.

დღესა ერთსა მოარებად ჩამოსრული ძიძა ემთხვია წინა და ნახა ეგრე მბრუნავი. და რა რამინ დაინახა ძიძა, სულისაებრ საჴმარი და თვალთაებრ სანდომი, სიხარულისაგან სისხლი აუდუღდა და ღაწვმან მისმან, თუ სთქვა, ყაყაჩოჲსა პერანგი ჩაიცვა. ძიძისა სირცხვილისაგან ოფლი სდიოდა. გაზაფხულ წალკოტი თუცა კეკლუცია, რამინის პირი ათასჯერ მას უტურფე იყო. ყურისა ძირნი წმიდასა ვეცხლსა უგვანდეს; სუმბულით ჯერეთ შავი არ ჩაეცვა და მუშა-ვაზნი მუშკისა ყვანჯად შეჰქმნოდა. ნიკაპსა ჯერეთ ცოტა ქაფურისა ფერობა ჰქონდა. ბაგენი ლალსა უგვანდეს და კბილნი მარგალიტსა; ნაკვთი და სიგრძე მოარულსა ნაძვსა უგვანდა; მაგრა ამა ნაძვისა ნაყოფი წითელი ვარდი იყვის, სახედ მთვარე გავსილი, ქვეყანასა ზედა მნახავთა მოსაწონებელი. კაბა და ქუდი უებროდ ჰშვენოდა. თვით გვარად ადამისითგან სახელოანი ჴელმწიფე იყო, სახედ მიწასა ზედა სულიერი მზე, ყოვლითა ფერითა საჭაბუკოჲთაცა სრული.

ვისცა რამინის ჭვრეტა განცდით მოუნდის, მასვე წამსა საკუთრად გული შემოსწირის. გვარიანობითა და ჭაბუკობითა ორგვარად იყო ქვეყანასა ზედა. მეფე ძმა იყო და შვილი მოაბადისი და მაჰისა ქვეყანისა პატრონი იყო. რა თვალი მისი გრძნეულმან ნახის, დასჯერდის და შეიწამის, თუ ესე უფრო კაცის წამღებია ჩემგანო, და, რა ქაჯმან მისი პირი ნახის, ეგრე თქვის: ”ჴელმწიფობითა შენ უკეკლუცე ხარ ყოველთა კეკლუცთა ზედაო”.

რამინ ასეთითა და შვენიერითა პირითა ვისის პირისაგან უსულო, უგულო და გაშტერებული ბრუნვიდის. ყოველთა ფილოსოფოსთა წაჯობინებული თავისა გზასა უმეცარ-ქმნილ იყო და, რა მარტოდ ნახა წალკოტსა შიგან ძიძა, ვითამცა ყოვლისა სოფლისა სიხარულსა მიმხვდარ იყო, ასრე გაეხარნეს. თაყვანისცა და ქება შეასხა. და ძიძამან განაღამცა აგრევე ქმნა. მოიკითხეს ერთმანერთი და მოეხვივნეს, ვით ძველითგანცა მოყვარენი. მერმე ერთმანერთსა ჴელნი დაუჭირნეს და უჩინარეს ადგილსა მივიდეს. იუბნეს მრავალფერად რამე და ესე საუბარი მათი რამინის წყლულსა გულსა ემალმებოდა. და რამინ სირცხვილისა ფარდაგი დახია, ამით რომელ გული მისი სირცხვილსა დაეტყვევა და ძიძასა ეგრე უთხრა:

”ჰე, ჩემო სულთაგანცა უფრო საჴმარო! აჰა, თავი ჩემი შენსა წინაშე მონისაგან უმონესია, შენი საუბარი და ნახვა ჩემი მაცოცხლებელი! ბედნიერობასა ვითხოვ, ამით რომელ შენ ჩემი დედა ხარ და ვისი − პატრონი. მიწყით ჩემი საფიცი მისი მზე არის. მისად ოდნად, მზისა მსგავსად შვენიერი და ჴელმწიფე გვარიანი დედოფალი სხვა არ დაბადებულა და არცაღა დაიბადების. ვისიცა ჯუფთი ვისი არის, მისი შესაჭირვებელი არარაა. თუ სთქვა, ამად შობილა დედისაგან, რომელ ყოველსა გულსა ცეცხლად მოედვას და მეტად − გლახ ჩემსა, რომელ ცეცხლისა მსახურთა სალოცავად გაუჴდია გზნებითა. თუცა მე მისისა უსამართლობისაგან ვენთები, მისიმცა გული ასეთსა ცეცხლსა ზედა ნუოდეს ენთების და, თუცა ბედმან ჩემმან მე გამწირა, ბედნიერობისა ბედი მასმცა ნუ მოეშორების. მე ნიადაგ მისისა სიყვარულისა და მიჯნურობისაგან ვკვდები და ვიწვი. და ეგრეცა ამას ვიტყვი: მისი ყოფა-დღე ჩემებრსა ნუ-მცა-ოდეს მიეცემის. რაზომსაცა მისისა სიყვარულისათვის ჭირსა ვნახავ, ეგზომჯერცა ღმრთისაგან მისსა უჭირველობასა ვითხოვ, თუცა მე მისგან დაღრეჯილ ვარ, იგიმცა მიწყით მხიარულია!”

იამა ესე ძიძასა. რა მისგან საუბარი და პასუხი მოისმინა, მანცა სირცხვილითა ეგრე არქვა:

”რამინ, მიწყითმცა მრთელი მივი! ღმერთმან შენი უბედურობა და ჭირი ნუოდეს მასმინოს. შენითა ბედითა კარგთა შინა ვართ მეცა და ჩემიცა გაზრდილი, რომელ სინათლითა მთვარესა ჰგავს და მისითა სიკეთითა ყოველთა ახარებს. მისისა პირისაებრ შვენვარე არის მისი ბედი და საქმე და მისთა თმათაებრმცა დაგრეხილია მისისა მტერისა ზურგი. მე საუბარი შენი ყველა მესმა და გამიგონია უაუგო შენისა ნახვისაებრ სანდომი. ნუ უზრახავ მას უსამართლობისა ქმნასა. არ დავიჯერებ, რომელ შენ არცა მისი მცოდნე ხარ და არცაღა მნახავი”.

კვლაცა დაუწყო რამინ საუბარი და ეგრე არქვა:

”ყოველთა უბედურთაგან მიჯნური უფრო საბრალო არის, რომელ მისი გული შინაური მტერი არის და ყოველთა დღეთა მისსა აუგსა ეძებს. ზოგჯერ კვნესის მოყვრისა სიშორისათვის, ზოგჯერ იწვის გაყრისათვის. რაზომცა მისისა მიჯნურობისაგან ჭირი ნახოს, ლხინად უჩნს და სულისაგან აბეზარ-იქმნა მოყვრისათვის, არა ეჭირვების.

არაკი: რაზომიცა მიჯნურობასა შიგან ფათერაკი დაემართოს, ეგრეცა ყველასა თავის ნებითა მას გამოირჩევს. და კაცისა თვალსა მოყვარისა გონებისა ცრემლი გააჴმობს და ძილსა გააკრთობს; მიჯნურობისა ტვირთისა ზიდვასა დაიწყებს და ჭირსა ლხინად დასთვალავს. მაგრა მისი სიამოვნე სიმწარისა ჯუფთია და მისი სიმხიარულე ჭინოსაებრ ბედითია. მიჯნური მიჯნურობისაგან მთრვალსა ჰგავს, ამით რომელ დუხჭირი მოყვარე კეკლუცადვე უჩნს; მთრვალისებრვე შფოთითა მღვიძარე მძინარესა ჰგავს და ამით გამოირჩევის ავი კარგისაგან, რომელ, რა მოყვრისა სიყვარული მოვა, ცნობა წავა. მძლე ეშმა სძლევს მიწყით და თვალთა დაუბრმობს. ცნობა და სიყვარული ერთმანერთსა ვერ ჰმორჩილობენ, ამით რომელ ცნობას სიყვარული მოერევის, აღარა მიუშვებს გამორჩევად საქმისად და ყოველი ხვაშიადი მისგან გამოცხადდების.

მე მიჯნურობისაგან ამეჴადა საფარველი, და გულისაგან თმობა და სულისაგან ცნობა წამივიდა. მაშინ ერთსა დღესა ადგა ანაზდეულად ქარი და მიჩვენა ანაზდეულად ქაჯისაგან უტურფესი პირი. ოდითგან ჩემმან თვალმან სამოთხისებრი სანდომი ნახა, მუნითგან მხიარული გული ჩემი ჯოჯოხეთისა მსგავსითა ჭირითა ავსილა. იგი არა ქარი იყო, ფათერაკი იყო ჩემი და უგრძნეულოდ ჩამაგდო ფათერაკსა. სიყმაწვილესა შიგან შენ გაგიზრდივარ და მას აქეთაცა გინახავ, მაგრა ესრე დასაწყლებული არაოდეს გინახავ. აწ არცა მკვდარი ვარ და არცა ცოცხალი. ლომისა მსგავსი ძალი ჩემი გამელებულა და შეჭირვებისაგან მთა ჩემი გავაკებულა და ტანი ჩემი თმისაებრ დაწლობილა და პირი ოქროსაებრ გაყვითლებულა; წამწამნი თვალთა ზედა ლურსმად შემქმნიან და თმანი ტანსა ზედა გველად. რა ერთსა დღესა არიფთა თანა სმად ვჯდე, ვითამცა მტერთა ვეომოდე, და თუ თამაშად წალკოტსა შინა ვიარებოდე, მინდორსა შიგან გზა-დაკარგულსა ვჰგავ, ღამით საგებელსა ზედა მწოლი − ზღვასა შიგან მომრჩვალსა. რა კაცთა ჩემთა მოყვარეთა ვეახლო, უთაოსა ბურთსა ვჰგავ, უცნობობითა ცხენოსანთა ყვანჭსა შესწრობილსა. სიხარულისა ჟამსა ასრე დაღრეჯილი ვარ, რომელ მტერთაგანცა შესაბრალებელად. ნიადაგ ესრე ვტირ, ვითა ცისკრისა ჟამსა ვარდსა ზედან იადონი და ვითა დილასა მთათა ზედა გაზაფხულისა ღრუბელი. მე მისთა ლამაზთა თვალთაგან გულსა ასი ათასი ისარი მარჭვია და ფერჴთა დაუჴსნელი ემუდა მიყრია. დაკოდილსა კანჯარსა მივჰგავ, მინდორთა შიგან რა სასისხლესა წამლიანი ისარი სცემოდეს; ცოტასა ყმასა ვჰგავ ობოლსა, საწყალსა, ძიძისა და მშობელთაგან მოწყვეტილსა. აწ შენგან ზენაარსა ვითხოვ და შენსა მოწყალებასა ღონედ ვეძებ. მგზნებარისა ცეცხლისაგან გამომიყვანე, კაცისა მჭამელისა ლომისა ჭანგისაგან მიჴსენ. ჯომარდობა და უსწორობა შენი აწ გამოაჩინე ჩემზედა. ესე უგულო და ყრმა კაცი შემიბრალე. უცხოთა შეიწყალებს მოწყალე გული შენი და შმაგნი გებრალებიან, ერთად მათ თანად მე დამიჭირე. აგეთივე შმაგი მე ვარ და ყოვლითა საქმითა საბრალო, ამით რომელ წითლისა გველვეშაპისა, კაცისა სისხლისა მსმელისათვის, დაპყრობილ ვარ. ვიცი, კაცი ხარ კარგი და შეგონებითა შენითა მომიმატე საჩემო სიბრალული. და მოაჴსენე ჩემმაგიერ ნაძვსა ლამაზ-მოარულსა, ბუთსა მოუბარსა, მთვარესა სულიერსა, ქაჯსა, − მიწისა მზესა, სიტყვა - ტკბილსა კაცთაგან ულევსა, უკლებად ტურფასა, თმა-მუშკსა, ბაგე-იაგუნდსა, აყვავებულსა სიხარულისა წალკოტსა, ესე მოაჴსენე:

”ჰე, კეკლუცთა დასაბამო, რომელ შენსა წინაშე ყოველთა კეკლუცთა და მნათობთა შვენება უჩინო ქმნილა, ორისა კვირისა მთვარე შენგან მეშურნეობს და მისი სიელვარე შენდა შემოუწირავს და გრძნეულთა ლაშქარი შენისა უებრობისაგან გაქცეულა, ჩინელნი კეკლუცნი შენგან აშფოთებულან, ბარბარული ბუთი შენგან გაწბილებულა და მისი მთლელი მისგან აბეზარ-ქმნილა. შენნი ბაგენი ჴელმწიფეთა მონად გაჴდიან და შენი პირი მკვდართა გააცოცხლებს. დადნა გული და ტანი ჩემი შენითა გონებითა, ვითა მთისა თოვლი მზისა სიცხისაგან, ჩაიჭრა გული ჩემი შენისა სიყვარულისაგან უნებლივ, ვითა ნადირი ბადესა; ცნობა და სიწყნარე წამსლვია: გული ტანსა შიგან იავარ-მქმნია; არცა მძინარესა და არცა მღვიძარესა ჭირი ჭირად არა მიჩნს და ლხინი ლხინად; არცა ჴელმწიფობა რად ჩემი მიხარის, არცა საჭურჭლე დიდებად; აღარა მაქვს სიხარული, არცაღა დიდებულთა თანა მოედანსა ასპარეზითა ვიმღერი; არცა მინდორთა შიგან ავაზითა ვნადირობ და არცა მთავრითა ქორითა − კაკაბსა; არცა ნადიმთა თანა ღვინისა სმითა გავიხარებ და არცა კეკლუცთა თანა დავჯდები მათსა სიახლესა; და ვერცავის ქვეყანათა ზედა შენგან კიდე საჭვრეტელსა გამოვირჩევ და არცა ჭირისაგან წამსაცა აზატი ვარ; ვერცა შენისა გონებისაგან კიდე სხვითა რით გავიხარებ, არცავინ მოყვარე და გულის პასუხის შემწე მივის. თავისა სახლსა შიგან მყოფი ტყვესა ვჰგავ, შეღამებით გათენებამდის ვკვნესი და ვიღლარჭვნები, ვითა დაკოდილი გველი. ტანისა ჩემისა წამალი შენი საუბარი არის და გულისა ჩემისა მაცოცხლებელი − შენი ნახვა. მე მაშინღა ვპოებ ჩემისა ცნობისა ჭკუასა, ოდესაცა შენი ამო ჴმა მესმის. თუცა წელიწადია შენგან ჭირსა შიგან ვარ და სიხარულად გარდაქცევისაგან ცრემლი დამწითლებია, პირი გამყვითლებია, და ეგრეცა შენი მიჯნურობა სულთა მირჩევია. და სულთა მებრძვის შენისა სიყვარულისაგან, არ ვეძებ უშენოდ სიცოცხლესა და არცა უშენოდ სიხარულსა, ოდესცა ჩემი გული შენისა სიყვარულისაგან გაძღეს, თავსაცა ზედან თმა ჴრმლად შემექმნების. დღისა სინათლე შენისა პირისაგან მაქვს და ღამისა სიბნელე შენისა თმისაგან. ესე იცოდე: ვირე ცოცხალ ვარ, შენთა მონათაგან უფრო საკუთარი ვიქმნები და შენი მონა ვარ, და შენი თეთრ-ფეროვანი პირი ჩემი სიხარულისა მომცემია და ჭირისა მაქარვებელი. ჩემი მზე შენისა პირისაგან ნათობს და ჩემი მუშკი შენისა თმისაგან სურნელობს, შენისა ტანისაგან ჩემი ბროლი უტალაოა და შენისა საუბრისაგან ჩემი სამოთხისა შვენება, და მუნ შიგან მკვიდრ-ქმნა ჩემი იგია, ოდესცა შენი პირი, ჩემი მაცოცხლებელი, ვნახო. დავლა და წაღმართი ჩემი მაშინღა იქმნების, ოდესცა შენისა პირისა ჭვრეტა მომხვდეს. მე ღმრთისაგან დღე და ღამე ამას ვითხოვ, რომელ ერთხელ შენსა შემოხედვასა მაღირსოს. მაგას მაგარსა გულსა შენსა თუ შევეწყალო და სიბრალული ჩემი მოიღოს, წაზიდვად ამპარტავნობა არ დაიწყოს, და თუ მემტერებოდეს, სიშორესა ეძებდეს და, თუ გამწიროს, უცილოდ დაღვაროს სისხლი ჩემი. მაგრა არა ჴამს, შენმან მზემან, არა ჴამს, ესეთისა ყრმისა კაცისა სისხლთა დაღვრა და მოკლვა, რომელსა დღეთა მისთა შიგა შენდა არა შეუცოდებია. ასრე უყვარ მას გულითა მართლითა, რომელ სიცოცხლისაგან ათასჯერ შენ ურჩევნიხარ, და თავისა სულსა გასწირავს შენთვის და შენისა ფერჴისა მტვერსა თვალითა იყიდის, ამით რომელ შენ გული ჩემი ესრე გიხუთავს, რომელ მე მისგან ნაწილი არა დამრჩომია. მოწყალე იქმენ ჩემ ზედა, ტანიცა შენვე შემოგწირო და გაისაკუთრე, თვარა სულსა თანა ტანიცა გავწირო”.

რა ესე საუბარი ესმა ბერსა ძიძასა, ვითამცა გულსა მოწამლული ისარი სცემოდა, შეებრალა დია გულსა შინა რამინ, მაგრა მას არა გამოუცხადა და ეგრე არქვა:

”რამინ, ამოო სახელო! ვისი, ვითა შენი სახელი, არ დაამდების, ნუთუ შენ გულსა შიგან მისგან იმედი გაქვნდეს? იგი მზე შენზედა ვეროდეს ნათობს. არა გავა მას თანა ეგე შენი მაღორებლობა და ბიჭობა, ამით რომელ ერთსახე ქსუ და არავისი დამხედავია. და ნუცა აზრი ამისა გაქვს, თუ ძალითა რაჲთამე და ღონითა შეეყარო შაჰროს ასულსა. იცოდე: შენ ესე გიჯობს, რომელ გულისაგან კიდეგან-ჰქმნა ეგე საქმე, ამით რომელ ცუდი ოდენ ნატრა დაგრჩების. კაცსა გონებისა სისრულე, ცნობა და სირცხვილისა უფლობა ასეთსა ჟამსა მოეჴმარების, დუხჭირი კეკლუცისაგან და ავი კარგისაგან გამოარჩიოს და გულსა შიგან ესეთი რამე საქმე გამოარჩიოს, რომელ მიჰხვდებოდეს. თუცა შენ ცა ერთგან შეჰკეცო და ზღვა ჭაბუკობითა შენითა ამოაშრო, მინდორთა შიგან მტკვარი ადინო, ქვისაგან ნაყოფი ამოიყვანო, ერთი ქვეყანა ახალი დააგდო და მიწა მისი თმასა ზედა დააყენო გრძნეულობითა ესეთითა და ჴელმწიფობითა, − ვისის საქმესა ვერცა ეგრე შეჰმართებ. შენ მას მაშინ შეუყვარდე და მისი გული მაშინღა ჰპოო, ოდესცა ფიჭვისა ხისა შტოსა ხურმა გამოესხას. ვინ შეჰმართებს მას წინაშე ესეგვარსა კადრებასა, ანუ ვინ შეიწამებს მას თანა? არ იცნობ მისსა გუნება-საკვირველობასა, რომლისაგან თვით იგივე მიწყით იჭირვის. თუ ათასისა ლომისა გულოვნობაცა მაქვს, ვერცა ეგრე შევიწამებ. რასაცა ჟამსა ამას სცნობს და მოვაჴსენებ, გამიწყრების და პირის წყალი წამეღების. და თვით შენ არ გეკადრების და არცა გეჴამსოების, რომელ სიბერისა ჟამსა მე მოყივნებული დავრჩე. ჩემი გაზრდილი დიდის გემოობითა თავსა ცასა მოუსვამს და ადამის ტომსა ამპარტავნობითა სიტყვასა არავის მიუგებს. არცა დიდისა საქმისაგან შეშინდების და არცა დიდისა საქონლისაგან მოღორდების. აწ თვით ძნელად დაღრეჯილია, სიმარტოჲსა და ღარიბობისაგან მოწყვედილი და თავისა ქვეყანისაგან მოშორვებული, კაცთა სიხარულისა ყველასაგან დამფრთხალი და მკრთალია. ზოგჯერ თვალთაგან ცრემლსა იდენს და ღაწვთაგან სისხლსა, ზოგჯერ ეტლსა და ბედსა უჩივის. რა ძმა და მშობელნი მოიგონნის, ვითა ალავა, ცეცხლსა ზედა დაიწვების. დასწყევს დაბადებისა მისისა დღესა და შობისა მისისა − თუ ეგზომ უბედური რად დავიბადეო. ღმრთისაგან ქენებით ეთხოვა შაჰროს და ათასითა ნებიერობითა გაეზარდა. აწ შეუსვენებლად კვნესის და ტირს ღარიბობისა და მისისა ყველაჲსა კიდე-ქმნისათვის. მას წინაშე ვინ იკადრებს შენსა ჴსენებასა და ამა შენსა ბედითად შეთვლილობასა? თუმცა წვიმისაგან უმრავლესი ენა მედგა, ერთსაცა ამა შეთვლილობისათვის ვერ გავსწირავ [თავსა ჩემსა] და ესეთსა სამსახურსა ნუ მიბრძანებ, მით რომელ თავმან ფერჴულად სიარული არ იცის”.

რა უგულო-ქმნილსა რამინს ესეთი საუბარი ესმა, ცრემლისაგან მიწა დაატალახა, სიყვარულისა ცეცხლი ფერჴთათ ტვინამდინ გაუჴდა, საყელონი გარდაიხივნა, ძოწეულისა მსგავსი ფერი ზაფრანად გარდაექცა, ათრთოლდა, ვითა თავ-მოკვეთილი მფრინველი, ენისა მომორჩილებისა ღონე არა ჰქონდა, არცა საუბარი შეეძლო. ასრე დაღონებული მიჯნურია საბრალო. რა დიდხან ესრე იყო სულღებითად, გული მო-რე-უწყნარდა.

მერმე ძიძასა კვლაცა დაუწყო საუბარი, დიდისა ტკივილისა და უთმობლობისაგან ექენებოდა და ეხვეწებოდა. და ძიძა ეგრეცა უწყალოდ იყვის სამისოდ. რაზომსაცა თავსა აბრალებდის და ეხვეწებოდის, ძიძამან ეგრეცა უიმედო ყვის. მერმე ბოლოსა ჟამსა რამინ მოეხვია და დასვარა ძიძა სისხლიანითა ცრემლითა და ეუბნებოდა საბრალოდ. ეგრე უთხრა:

”ჰე, ძიძაო! ზენაარ, ზენაარ, სრულად სულისაგან იმედსა ნუ გარდმიწყვეტ, სიყრმისა სიცოცხლისაგან ნუ მომწყვედ, ნავღლისაგან საწუთროსა ნუ გამიჴდი. რა გაგვა, თუ შემიბრალო და უბედურობისა ჭანგისაგან დამჴსნა, წყალობისა კარი გამიღო და ვისის პირი მიჩვენო მადლისათვის? მე თუ შენგან უიმედოდ გავჴდები, უსაეჭვოჲთა სიკვდილითა აქა შენსა წინა მოვკვდები. აწ შენად მონად შექმნილ ვარ, მიმონე და ამა ჭირისაგან ჩემისა ჴსნისა ღონე ძებნე. შენ ხარ ჩემი წამალი ქვეყანასა ზედა არავინ ვიცი ჩემი მლხენელი. ჩემი გულისა პასუხი მას თან გამოაცხადე, ჩემი მოჴსენება ჰკადრე მას ტურფად ანაგებსა. მეტად ნურას მიზეზობ. ღონითა რა [არ] ეგების, რომელ ქარსა ზედა წისქვილსა აგებენ, ჰაერთაგან მფრინველსა ჩამოიყვანებენ, ჴვრელითგან გველსა გამოიყვანებენ, შელოცვითა დაამშვიდებენ! და შენ თვით შელოცვა უკეთე იცი ყოვლისა კაცისაგან, ღონისა აგება მიწყით შენი ჴელია. საუბრისა ჟამსა ენად შენებრი არავინ არის და არცავინ საქმით ქმნისა ჟამსა გასწორავს. აწ საუბარი და ღონე ერთგან შეყარენ და ორითავე ვისი მოიმორჩილე. მე თუცა ბედნიერი არ ვიყავ, ესდენ უაზროსა ადგილსა შენ ვერ გპოებდი”.

ესე უთხრა, ატირდა და მოეხვია, კოცნა დაუწყო და მასვე წამსა თანა-დაიწვინა და გულისა-ნება ქმნა. ვითამცა სიყვარულისა რაიმე წამალი ექმნა, ასრე შეუყვარდა ძიძასა.

არაკი: რა ერთხელ დიაცისაგან ნებასა აიღებ, პირს ავშარა ამოდებულსა დაამსგავსებ.

რა ძიძისაგან მოიცალა და რამინ ზე ადგა, ძიძასა მაშინვე გული რამინისკენ მოექცა, და დახია სირცხვილისა ფარდაგი, და მისი კუშტი საუბარი მოალმობიერა და ეგრე უთხრა:

”ჰე, მაღორებელო, რომელ ყოველსა კაცსა შენითა ენა-მაგალითობითა აჯობებ! აქამდინცა მიყვარდი, მაგრა დღეჲსითგან წაღმა გაწყდა ჩვენ შუა მიზეზი აქაჲთგან, ამით რომელ ჩემი საქმე გააადვილე. აწ, რაცა გწადდეს, მიბრძანებდი და მე შენისა მბრძანებლობისა სიტყვასა არ გარდავალ. აღვასრულებ შენსა ნებასა ვისისგან და მოვავლენ, ვითა შენ გინდა, ეგრე”.

რა ესე ესმა გულწყლულსა რამინს, ეგრე უთხრა:

”ჰე, თვალთა ჩემთა სარჩეო! თვით ნახე დღეჲსითგან წაღმა როგორ გმსახურო სულის ჩემის ამოსლვამდინ. თვით შენ იცი, რაშიგან ვარ: შეღამებით გათენებამდის არა მგონია სიცოცხლე და გათენებით შეღამებამდის არ ვეჭვ დარჩომასა. მას ვჰგავ, ზღვასა შიგან მარტო კაცი დიდსა ქარსა და ზვირთსა ჰხედვიდეს და წამსა და წამსა მორჩობასა მოელოდეს. მე ვისის შეჭირვებისაგან აგრე ვარ და დღესა და ღამესა კიდის-კიდე ვერ შევიგებ. აწე ჩემი იმედი და ღონე შენ ხარ, ამა ჭირისაგან მიშველე და შენი ჯომარდობა საქმითაცა გამოაჩინე, თვარა თქმა და არაქმნა ბედითია. ესე მიბრძანე, კვლა ოდეს მიჩვენებ შენსა სვიანსა პირსა, ჩემად ნახვად ოდეს მოხვალ? მე აწ წამსა ვიანგარიშებ და თვალნი შენსა გზასა ზედა მაქვს. ვირემდისცა მხიარულად მეორედ არ გნახავ, მუნამდის ცეცხლსა ზედა ვიწვები”.

ძიძამან გრძნეულმან სიცილით ეგრე უთხრა:

”შენ ენა-დიდად-მაგალითი ხარ. ამა ეგზომითა ქენებითა და ამოჲთა საუბრითა შენთა მტერთაცა შენკე გარდაიყენებ. ჩემი გული დაგიწყლულებია ეგზომითა მუდარითა, ზენაარითა და ანდერძობითა; შენთა ფერჴთაგან ბორკილი გამოგიღია და ჩემდა შეგიგდია, აწ ნუღარას შეიჭირვებ, მოვიდა ჟამი ჭირთაგან შენისა ჴსნისა. შენ თვით ნახო, შენი საწადელი ვითა აღგისრულო და შენი დაღრეჯილობა სიხარულად მოგიქციო და ვისის სადავენი ვითა ჴელთა მოგცნე, რომელ, ვითაცა გწადდეს, შენსა ფარმანსა ქვეშე იყოს. შენ ყოველთა დღეთა აქა მოხვიდოდი ამა-ჟამ, აქა მომელოდდი. მე თვით გაცნობებ, რასაცაღა ვიქმოდე”.

რა ორთავე პაემანი შექმნეს, ერთმანერთსა შეჰფიცნეს, ჴელი გამოუღეს, აკოცეს ერთმანერთსა და გაიყარნეს.

17. ძიძისაგან რამინის გაყრა და ვისის წინაშე მისლვა

რა ძიძამან ვისი ნახა, გრძნეულობითა და ორგულობითა საღორებელნი სიტყვანი შეკაზმნა და ბიჭობისა სიამოვნებითა შეამკვნა. და რა გულწყლული ვისი ესრე დაღრეჯილი ნახა, რომელ ცრემლთაგან სასთაული დაესოვლა, დედისა და ძმისა სიშორისათვის სამკაული კიდე შეეჴსნა, ეგრე უთხრა ძიძამან: ”ჰე, სულთა ჩემთაგან სარჩეო! არ სნეული ხარ, ნიადაგ ქვე რასა ჰწევ? შენი ტანი ისრისაებრი მშვილდად შეგიქმნია. რა ეგრე ხარ, ვითამცა საკანსა შიგან ჰზი, არა მარავს ქალაქსა? მო-რე-ისუბუქე შეჭირვებისა ტვირთი! კაცთა დღეთა დაულევს დიადი შეჭირვება და დაღრეჯილობა. შეჭირვებისაგან უარესი ჭირი არ არის და დათმობისაებრი სამისო ღონე არავე არს. მე თუ მომისმინო, მხიარული დასჯდე; თავისა ბედისაგან იქადოდე. კაცისათვის ღმრთისა მინდობა კარგი ზურგია და მისი მიუნდობელობა და შეჭირვება მესისხლეა კაცისა”.

რა ესე საუბარი მოისმინა, ვისი ცოტად და-რე-წყნარდა შეჭირვებისაგან, თავი მუჴლთაგან აიღო, პირი გამოუჩნდა, ვითა ამომავალი მზე. მისთა თმათაგან ქვეყანა ასურნელდა: ჰაერი ამბრად შეიქმნა და მიწა მისისა პირისაგან − სამოთხედ, და დარბაზი დაშვენდა. პირი მისი გაზაფხულისა ღრუბელსა ჰგვანდა, რომელ მისთავე თვალთაგან ზედა სწვიმდის; თვალთა უძილოთა და მტირალთაგან უკეკლუცე იყო ნარგისსა ნამიანსა. ძიძასა ტირილით ეგრე უთხრა:

”ესე როგორი ჟამი და დღე არის, რომელ, თუ სთქვა, ცეცხლი არს დათმობისა დამწველი? ყოველთა დღეთა, ვითაცა ახალი დღე მოვა, ჩემთვინ ეტლთაგან ახალიცა ჭირი მოვა, ბრალი ამა მარავისა, ანუ ვარსკვლავთა, ანუ თვით უსამართლოჲსა მოქმედისა ეტლისა. ესე ქვეყანა არა მარავია, ტანისა გამადნობელია; ესე არა ქალაქია, მაგარი, ღრმა და ბნელი ჭაა. ესე დარბაზოანი მოკაზმული და მოხატული, ვითა სამოთხე, ამოა, მაგრა მე, ვითა ჯოჯოხეთი, მებნელების და მეძნელების. დღისით ჭირი მომემატების და ღამით − ფათერაკი. წამსა და წამსა უარე და უარე ვარ. საწუთრო ასრე მომძულვებია, რომელ თავი ცოცხლად არა მიჩნს, და თვით იმედიცა გარდამიწყვედია სიცოცხლისაგან. მე, ვითა სიზმრივ, ვიროს პირი მინახავს; ესრე იყო, რომელ: ცხენსა ზედა ჯდა, ნადირობით შემოსრულ იყო, წელთა ჴრმალი ერტყა, და ჴელთა შუბი ჰქონდა და დია ენადირა. მხიარულად ცხენითა მომიდგა, დია ქება შემასხა და ამოდ ეგრე მითხრა: ”ვითა ხარ, ძმისა მოყვარეო და სულო, უცხოთა ქვეყანათა შიგან? როგორად ხარ უჩემობითა მტერისა ჴელთა შიგან?”. მერმე ვნახე ვითამცა ჩემსა გვერდით მწოლად, და მომეხვია, მაკოცებდა პირსა და თვალთა და გული ჩემი წყლული გამიმრთელა მე, რომელ წუხელის მეუბნებოდა, თუ სთქვა, აწცა მესმის მისი ჴმა, ჯერეთ მისი სურნელი სული მეცემის და, რადგან ჩემი ეტლი ეგზომსა ჭირსა მიჩვენებს, აღარცა ჩემი სულთა დგმა მინდა. მე ვირე ცოცხალ ვიყო, ესე ჭირად მეყოფა, რომელ სული ჩემი მკვდარი და ულხინოა და ასონი ცოცხალნი. თვით შენ გინახავს, ძიძაო, თუ ამა მარავსა ქალაქსა სხვა ღმრთის დაბადებული ვიროსებრი კეკლუცი ვითა არავინ აო”.

ესეგვარსა ეუბნებოდა და თვალთა სისხლის ცრემლსა ადენდა. ძიძისა ჴელი მისსა თავსა ზედა დაიდვა. და [ძიძა] ეგრე ეტყოდა:

”ჰე, დედისა თვალთა სინათლეო, შენს წინათამცა მოკვდების შენი ძიძა და შენსამცა ჭირსა ღმერთი ნუ მიჩვენებს. მესმის ეგე შენი ბრძანება და, ვითა რკინა და რვალი, მემძიმა. ნუ შეიჭირვებ ეგზომსა, ცუდად ნუ დაიმწარებ ამა ტკბილსა საწუთროსა. გული მხიარულად დაიჭირე, რაზომცა შეგეძლოს, მით რომელ სიხარულისაგან დღენი მოემატებიან კაცსა.

არაკი: საწუთრო, ვითა მოგზაურთა სადგომი, ფუნდუკია და ჩვენ მოქარავნენი ვართ. მოქარავნეთა ფუნდუკსა შიგან ცოტა ხანი მიუხვდების. მისი სიმძიმილი სიხარულსა გარეული არის და წამსა ვერ დაზმენ ერთგან, ვითა ღრუბლისა აჩრდილი.

თუ ერთი სიხარული და ნება წაგიღო საწუთრომან, ათასი უკეთესი გაგისრულა. შენ ყრმა-კეკლუცი და ჴელმწიფე ხარ და ჴელმწიფობითა ყოველსა ქვეყანასა ზედა ბრძანება გაგივა. ნუ გასწირავ ერთობით სიხარულსა და ნუ ჩაიგდებ ცუდსა ჭირსა შიგან გონებასა. რაცა ქვეყანასა შიგან ყრმა კაცია, ყველა თავის-თავისა ნებისა და გამოსვენებისა მძებნელია: ზოგისა სხვა ფერია და ზოგსა სხვა საქმე სჭირს, ამით გაიხარებდენ. ზოგსა ვისმე ლაშქარი უყვარს, ზოგსა − ცოლი და სახლი და ზოგსა − მონები დაკაზმულები, ზოგსა − მოწიფებული ქალი. აგრევე, რანიცა ფარდაგსა შიგან მყოფნია. ჴელმწიფეთა ცოლნი და ასულნი და აგრეთვე დიდებულთანი მრავალფერითა საქმითა იხარებენ. რაზომცა კეკლუცი და ჴელმწიფე ქმრები უვის, მალვით ეგრეცა მიჯნურობენ და სხვანი შეუყვარდებიან. შენ ოდენ დღე და ღამე იჭირვი და თავსა მოიკლავ ცუდად, ვიროსგან კიდე არცავინ მოგეგონების და არცა მოგინდების. იგი თუცა ჴელმწიფე და ჴელმწიფისა შვილია, ანგელოზი არაა, სამოთხესა შიგან გაზრდილი. წეღან ეგრე მკითხე, თუ მარავს ქალაქსა შიგან სხვა ვიროსებრი კეკლუცი არსცა და ანუ გინახავსმცაო? ღმერთმან იცის, მარავს შიგან კეკლუცი მოყმე კაცები, მზისა მსგავსი, დიდად მინახავს, რომელ კაცისა თვალი მათისა ჭვრეტისაგან ვერ გაძღების. ნაკვთად ყველა საროსა ჰგავს, და სახედ − უკლებნი და კეკლუცნი, და გულოვნობითა ყოვლისა ქვეყანისაგან გამორჩეულნი და ქებულნი. რა შემტყვე კაცი ამათ ნახავს, ვიროსაგან ყველა უფრო მოეწონების, და მათ შუა თვით რომელი ერთი არის ლომი ჭაბუკი, რომელ კაცისა გონება მისსა ქებასა, ვითა მართებს, ეგრე ვერ მიაგებს. ვითამცა იგი სხვანი ვარსკვლავნია და იგი მთვარე; და იგი სხვანი ვითამცა კენჭნია და იგი იაგუნდი. ესრე ჩანს მათ თანა გვარად ადამისითგან ჴელმწიფე მოაბადის საყვარელი ძმა, სვიანი და ბედნიერი, სახელად რამინ ჰქვიან, მიწასა ზედა ანგელოზი და ომსა შიგან დევი. სახედ ვიროს დია ჰგავს. ყოველი კაცი და აქაურნი დედანი მისნი მიჯნურნი არიან, ყოველი გულოანი ჭაბუკი მას აქებს და მოედანსა შიგან მას ვერავინ აჯობებს. ერანსა შიგან მისებრი ცხენოსანი არ არის შვენებითა. შუბითა თმასა გააპობს. თურქეთს და ხორასანს მისებრი მშვილდოსანი არ არის, მისითა მბრძანებლობითა მრავალი მფრინველი უსულო იქმნების, ბრძოლითა − ვითა ლომი გამწყრალი, და გაცემითა − ვითა მაისისა წვიმა; ეგზომითა კარგითა ზნითა, რომელ მას სჭირს, გულსა ზედა იგივე დაღი აზის, რომელ გულჩვილობით შენვე გგავს. ჰე, სანატრელო, საყვარელო ყოვლისა კაცისაო, თუ სთქვა, ერთი ვაშლი ორად გაყოფილნი ხართ. ნახე, თუ შენ ვითა ხარ, იგიცა აგრეა. შეჭირვებისაგან თმასა ჰგავს, ოქროჲთა შეღებულსა. მას შენი პირი უნახავს და გამიჯნურებულა შენთვის და შენისა სიყვარულისა იმედსა იგონებს. მისნი შვენიერნი ნარგისისა მსგავსნი თვალნი დღე და ღამე ღრუბლისაებრ წვიმან; პირი მისი, რომელ მთვარისაებრ ელვარე არის, უგულობისა და ჭირისაგან ბზის-ფერად შეჰქმნია. გულსა მისსა მიჯნურობისა ჭირი დიდად უნახავს და სამსალისაებრ სიყვარულისა სასმელი დიდად უსვამს. შენ მებრალები მიჯნურობისაგან და იგი მით, რომელ კეკლუცი პირი ჭირსა შიგან ყოველსა კაცსა ეწყალვის. თქვენ ორნივე მინახავთ მიჯნურნი, ნებისაგან მოშორვებულნი, ორნივე უგულონი და ორნივე ულხინონი”.

რა ვისმან მოისმინა ძიძისაგან ესე ბედითი საუბარი, დიდხან პასუხი არ გამოსცა და საშინელითა ცრემლითა ატირდა. ძიძისა სირცხვილისაგან თავი მოიდრიკა. ბაგე პასუხისა და სირცხვილისათვის შეკრა. მერმე თავი აიღო, ეგრე არქვა:

”კაცისა უკეთესი სათავნო სირცხვილია.

არაკი: რა კარგი არქვა ხვასრომან მოლაშქრესა: რადგან სირცხვილი არა გაქვს, რაცა გწადიან, იტყოდიო.

აწ, თუცა შენ ცნობა და სირცხვილი შეგწევდა, არ ესრე საუბარი გმართებს. ჩემგანცა და ვიროსაგანცა დია გრცხვენოდეს, რადგან ჩვენ დაგვივიწყენ და რამინ მოგეგონა. თუცა ჩემსა ფრჩხილზედა თმა გამოსრულ იყო, ეგრეცა მასვე ვიგონებ. ამას შენგან არ მოვლოდნივარ. თუ შენ ჩემი დედა ხარ და მე შენი ასული და შენ უხუცესი ხარ და მე უმრწემესი, მე ლამაზობასა და უსირცხვილობასა ნუ მასწავლი, მით რომელ დედათა უწრფელობა მოაყივნებს. ჩემი გული თვით ვით არიღა მხიარული და წყნარი, რომელ შენ კვლა მოსაღორებელსა ჟამსა ეძებდე. მაგაშიგან აუგითა საუკუნოჲთა დავისვრები და შენდობისა და სამოთხისაგან კიდეგან-ვიქმნები. თუ რამინ სიგრძითა ნაძვსა ჰგავს და ჭაბუკობითა როსტომს უფროა, მე არად მომინდების, რაზომცა კეკლუცია. ძმა ჩემი არ არის, თუცა ვიროს ჰგავსო. ვერცა იგი დრაჰკნითა მომაღორებს და ვერცა შენ შენითა საუბრითა. შენ თვით რად მოისმინე მისი საუბარი და, თუ მოისმინე, მე რასთვის მკადრე? იგი რად არ ავად გაჰჴადე? ვითა მართებდა მისსა ბედითსა საუბარსა, ეგრე პასუხი რად არ გაეც?

არაკი: კარგი არქვა მოაბადმან ოშანგს: ”დედანი ნებისაკენ უფრო იზიდვენ, ვირე სახელისაკენ. დედანი უსრულად დაბადებულნია, მით მიწყივ თავისა წადილსა მორევს საწუთრო და საუკუნოსა გასწირვენ ერთისა წადილისა გასრულებისათვის და ამას აღარ გაიგონებენ, თუ ბოლოსა ჟამსა მოვყივნდებითო”.

მე ათასისა ზნისა და უხანობისა მცოდნელმან რად მივსცე გული? მამაცისა ნადირი მიწყით დიაცია. ერთსახე ადრე შეიპყრობს და ადვილად ათასითა ქენებითა და სიტყვითა მოაღორვებს; შეჰფიცავს დიაცსა და, რა გულისა ნებასა აისრულებს მისგან, მოირჭვამს, აღარად გაიკვირვებს, სხვა მოუნდების. რაცა წინას ექმნას, უკანის ნებიერობს და ჴმა-მაღალ იქმნების შეუპოვრობისაგან. დიაცი გლახ უკანის გაუბედურდების და მამაცი მისგან ერთობ აბეზარ-იქმნების. გლახ მაშინ დიაცი ბადესა დაბმული იქმნების, აიღებს ნებასა, გასცემს პატიოსნებასა, არცაღა მერმე პატივსცემს მამაცი და არცა მისგან შერცხვენდების. აღარ ემოყვრების, ეკიცხვის, არა აქებს და აუგსა მოუთვალავს. დიაცი გლახ იმედის მოლოდნითა დნების, ვითა თოვლი მზისაგან, სიყვარულსა შიგან, ვითა ნადირი, დაკოდილი იქმნების: არცა დადგების და არცა გაქცევა შეუძლია; ზოგჯერ სასუმელთაგან შეშინდების, ზოგჯერ - ქმრისაგან, ზოგჯერ დნების მათისა შიშისა და სირცხვილისაგან. ამა საწუთროსა - შიში და მოყივნება და საუკუნოსა − რისხვა ღმრთისა! და სადაცა- მე ოდეს ვიქმ მე ეგეთსა საქმესა, რომელ კაცთაგან ვირცხვოდი და ღმრთისაგან ვიშიშოდი? თუ ეშმას წადილითა აქა მოვსცთე, საუკუნესა ღმერთი დამწვავს და, თუ ჩემი ხვაშიადი კაცთა ცნან, ყოველსა კაცსა წინა გავბედითდე. მერმე ზოგნი ჩემსა ძებნასა ეცდებიან, მათისა წადილისა გასრულებისათვის თავსა გასწირვენ, ზოგნი ჩემისა მოყივნებისათვის იჭირვიან და ავისა ზრახვისაგან კიდე არას მიდგებიან და, რა ყოველსა კაცსა ნება ჩემგან აუსრულდეს, მე ჯოჯოხეთისაგან კიდე აღარა რომელი ადგილი მემართების. ჩემიმცა მიწყით ღმერთი არის, რომელ მან მართალსა გზასა ზედა დამიფაროს! ჩემიმცა იმედი მიწყით ღმრთისაგან აღსრულდების, მით რომელ მისგან კიდე არავისგან ჴამს წყალობისა მოლოდნა!”

რა ესე სიტყვა ესმა ძიძასა ვისისაგან, რამინისა იმედისა ჴელი მოკლე ნახა მისგან, სხვისა კარისა პასუხი გამოსცა, ეგრე უთხრა:

”ყოველი კაცი ეტლისაგან იქმნების ბედნიერი და უბედური, ღმრთისა განგებისაგან მოვა კაცისა თავსა ზედა, რაცა მოვა, მით რომელ კაცთა სახელად მონა ჰქვიან.

შეგონება: შენ ეგრე გგონია, თუ ძალითა და ჭაბუკობითა ლომსა ლომისა ბუნებასა დააგდებინებს ვინმე, ანუ დიდებითა და ჴელმწიფებითა კაკაბსა ქორისა ბუნება მიეცემისო. ღმრთისაგან ყველა ჩვენსა თავსა ზედა განგებაა დაწერილი და სიცოცხლესა შიგა ვერ ავჰჴდებით ღმრთისა განგებასა და ჩვენგან არ იქცევის წერილი, თუ ვტირთ და თუ ვიცინით. აწ შენცა იგი წაგეკიდების, რაცა ღმერთსა გაუგია, არ მოგემატების და არცა დაგაკლდების”.

ეგრე უთხრა ვისმან:

”ყოველი საქმე ბედისაგან მოვა კაცსა ზედა, მაგრა ვინცა ავი ქმნა, ავი წაეკიდა! მრავალი არის, რომელ ერთსა ავსა იქმს და ასსა უარესსა ნახავს. პირველ ავი საქმე შაჰრომან ქმნა, რომელ მოაბადის ცოლი ვიროს მისცა. ავი მან ქმნა, ჩვენ არა გვიქმნია და ნახე, თუ რაზომი ჭირი ჩვენცა გვინახავს: მეცა მოყივნებული ვარ და ქმარიცა ჩემი, მეცა უიმედო ვარ და მოყვარეცა ჩემი. თვით მე რაჲსათვის ვიქმ ავსა და მერმე ბედსა ვაბრალობ? და მე უბედურისა ბედისაგან განაღა ბედითი ვიყო, რა ავისა საქმისა მიმდგომი ვიყო?”

კვლა ძიძამან ეგრე არქვა:

ჰე, ნათელო ჩემო, არ ჩემი შვილია უსწორო რამინ, რომელ მე ჩემისა შვილობისათვის უშველდე და ჭირისაგან ვიჴსნა. თუ ღმერთი და ბედი მას უშველის, ეტლთა და საწუთროჲსაგან ავი აღარა წაეკიდების.

შეგონება: განაღა გასმია მეცნიერთა სიტყვათაგან, თუ: ღმრთისაგან წადილი მისი ყოველივე შესაძლებელ არს? სოფელი და საწუთრო მბრძანებლობითა დაუბადებია და ყოველი მაშიგან მოძრავი და მათი საჴმარი ჴამსისაებრ გაუგია: ველნი და მოედანნი ვენახად და ნაშენებად შეიქმნებიან და დია დარბაზოანნი გაველდების; მრავალი დიდი დამცირდების და ცოტა გადიდდების. თუ მიჯნურობისაგან ჭირი და სიმწარე გაქვს, შენ ჩაუქობითა შენითა ვერ დაეჴსნები. თუ ღმრთისა განგებაა, გაგიმარჯვებს. იცოდე, ვერ აჰჴდები მისსა საქმესა: არცა კუშტობა გერგების, არცა სიდიდე, არცა მკლავი, არცა საჭურჭლე, არცა გონებიანობა, არცა ჴელმწიფება, არცა კრძალვა და პატიოსნება. რა სიყვარულისა საქმენი მოვლენ, უნებლივ ემორჩილებიან კაცნი ავთა და კარგთაგან. მაშინ საყვედურისა მოსმენისაგან კიდე ღონე აღარაა. აწ გამოჩნდეს ჩემი სიტყვა დია ადრე, რომელ ამა ცეცხლისაგან კვამლი ამოვიდეს. რა უჩნს, თუ რაზომცა ვინ შეგიყვარდა? ჩემსა სიტყვასა მაშინღა აქებ! ცხადად შენცა ნახავ და მეცა, თუ შენი მოყვარე ვარ ანუ მტერი”.

18. ძიძისაგან მეორედ რამინის თანა მისლვა

მეორესა დილასა, სადა პაემანი დაედვა, მივიდა. დასხდეს იგი და რამინ. ნახა, რომელ ძიძა მხიარულობდა და ნიშტიანად იყო. ეგრე უთხრა რამინ:

”ჰე, გასადიდებელო ძიძაო, გუშინდითგან ვითა ბრძანდები? შენ მართლად მხიარული ხარ, რომელ ვისისა პირი გინახავს და მისგან ამო სიტყვა გასმია”.

ჰკითხა რამინვე: ”ვით არის იგი მზე, რომელ რამინის დღენი მას წინათამცა დაილევიან? განაღა მოაჴსენე მას ჩემი მოციქულობა-შეთვლილობა და საბრალობა და გააგონე მიჯნურობისაგან ჩემი უბედურობა?”

ძიძამან საქმიანმან ეგრე უთხრა რამინს:

”მივედ მას შვენვარესა და მოვაჴსენე შენი შეთვლილობა. მე ავად გამჴადა, მაგინა და პასუხი ესე შემოუთვალავს და ამას მოგაჴსენებს:

”რამინ, მართალსა მრუდი ნუ გირჩევია, რომელ არ გამრუდდეს შენი საქმე. შენ რაჲსათვის ექენები? მშვიდობით ქვე დაჯედ! მეტის მოურაობა არავისათვის არის სვიანი. ნუოდეს მოელი ჩემგან შეყრასა, ნურცარას ამისითა იმედითა იჭირვი. წადი, შენი საქმე იურვე. თუ მიჯნურობა გწადიან, ქვეყანასა ზედა დია დიაცსა ჰპოებ. ვითომცა თვით ჩემი სახელიცა არ გასმია, ნუ ხარ ეშმაჲსა მიმდგომი და ნუ შესცოდებ პირველ ღმერთსა და მერმე ძმასა შენსა. შენ ნუთუ ერთხელ ჩემგან შენი ნება ჰპოო, ვიცი, რომელ ესრე მოგძულდები, რომელ ჩემისა სახელისა მოსმენაცა გეაუგებოდეს, და დამეჴსენო”.

მე თვით ესრე მიბრძანა:

”ზე ადეგ, ძიძაო, შენთამცა დღეთა შიგან ნუ გიკადრებია მაგისი შეწამება. და თუ კვლა შენგან მესმისღა ეგეთი სიტყვა, ვირე ცოცხალ იყო, ჩემსა პირსა ვერა ნახავო”.

მე რა მისგან ესე მესმა, მე აღარა შემიწამებია, ვეღარცარას ვჰკადრებ. ამისათვის შევშინდი: ნუთუ ჩემგან აბეზარ-იქმნას და მე ველევიო?!”

რა ძიძისაგან რამინ ესე მოისმინა, მიჯნურობისაგან ესრე ათრთოლდა, ვითა ტირიფი ქარისაგან; გული აუძგერდა და მეტისა სიმძიმილისაგან დაყოვნით-რე უთხრა პასუხი. ეგრე არქვა ძიძასა:

”შემიწყალე კვლადაც და მეორედცა მოაჴსენე ჩემმაგიერ, ვითა:

”ჰე, ელვარეო მთვარეო და მზისაებრ ნათელო! მამაცი ყველა არა სწორია. ნუ ხარ ჩემთვის უწყალო. ზენაარ, თუ მიბრძანო, მე ათასითა პაემნითა შემოგფიცო, რომელ, ვირე ცოცხალ ვიყო, შენი მიწა ვიყო, შენი მიწისაგანცა უფრო. შენი სიყვარული არაოდეს დავივიწყო, სულთაგან უფრო მიყვარდე და ჩემისა ტანისაგან შენი სიყვარული და ჩემი სული სწორად გამოვიდენ. არაოდეს მოვიცილვო მონობა შენი − არა ლხინსა და არა ჭირსა შიგანო”.

ესე თქვა და სისხლისა ცრემლნი ღვარულად ადინნა. თვალნი მისნი მაისისა ღრუბელსა ჰგვანდეს წვიმისა დაულევნელობითა.

შეებრალა ძიძასა უგულო რამინ, მით რომელ დაღონებულობისაგან დია საბრალოდ იყო. ეგრე არქვა რამინს:

”ჰე, თვალთა ჩემთა სინათლეო, მიჯნურობასა შიგან თმობისა იალმაგი ჩაიცვი ტანსა. მიჯნურსა ტირილი გამოაცხადებს და ავად მოუჴდების. ცხადსა მიჯნურსა დია ფათერაკი სდევს. ვისის ნაცვლად, თუ გწადდეს, ჩემი სული გიძღვნა. წავიდე, მოვავლინო და ვისსა კვლაცა შევება, ტანსა უსირცხვილობისა ჯაჭვი ჩავიცვა. მე, ვიდრე სულნი მიდგან, შენ ვერ გაგწირავ. ჩემი სული და სიცოცხლე შენდა შემომიწირავს. ამისგან უფრო გული მართალი არ ვიცი, რომელ ჩვენია და ნება ასრულდების, რა გული მართალი უც კაცსა”.

მივიდა ძიძა ვისსა წინაშე, ათასფერი სიტყვა ზეპირ დაესწავლა. ნახა, რომელ თავ-ჩამოგდებულივე ჯდა. შეჭირვებისაგან გული მწვადსა უგვანდა, თორნესა შიგან შემწვარსა თვალთაგან დაუწყვედელად ცრემლისა დენა ნოეს რღვნობისა ღრუბელსა უგვანდის; დღე და ღამე მოუსვენებელსა ჭირსა შიგან იყო. ძიძა ერთობ ენად მარჯვე იყო და კვლაცა დაუწყო საუბარი. ეგრე არქვა:

”ღმრთისაგანმცა მიწყით დაღრეჯით იგი ზის, ვინცა შენ აგრე დაგღრიჯა! ღმერთმან მისი ჭირი და ბოროტი ქმნას, ვისგანცა შენ აგრე შეჭირვებული და დამძიმებული ხარ! თავის სახლისა ნატამალთაგან მოგიშორა და კიდეგნად ტყვეურად დაგაბა; შვენიერთა დედისა და ძმისაგან მოგაშორა, რომელ ერთი სულსა გიგვანდა და ერთი გულსა! მაგრა აწ ამა უცხოთა შიგან შენცა მიწყით შმაგსა რასა ჰბაძავ? რასაღა გერგების ეგ ცნობა, რომელ ღმერთსა მოუცემია? რადგან შენითა ცნობითა თავსა ვერას ირგებ, მე შენითა ჭვრეტითა ვიწვი და დაღრეჯილი ვარ შენისა დაღრეჯილობისაგან. ბუნებიანი კაცი ცნობილობითა ეძებს თავისა წამალსა და ამით გააქარვებს შეჭირვებასა.

არაკი: შენ ღმერთმან გონება და ცნობა მოგცა, მაგრა ცნობისა და გონებისაგან სიხარული არა გინაწილა. ვირსა ჰგავ, რომელ ზურგსა ჴრმალი ეკიდოს და, რა ლომი ემთხვიოს, ვერად მოიჴმაროს.

აწ ეგზომსა ვირემდინ შეიჭირვებ და ასრე ბეჭედსა ოქროსა ზედა ჩამოჰყრი?

შეგონება: ნუ იქმ, შეიბრალე სიყრმე შენი! ჭირსა ჭირსა ზედა ნუ მოიმატებ. უცხოთა შიგან ნიადაგ ნუ იზახი, ბედსა და დიდებასა ნუ სწყევ! მოისმინე, ანგელოზი შენი მიწყით გახლავს დღე და ღამე და ესმის შენგან ღმრთისა უარის-ქმნა და წყევა დღისა დაბადებისა შენისა. შენ ერაყისა და ხორასნისა დედოფალი ხარ, ყოველთა კეკლუცთა მზე და უხუცესი. სიყრმესა ზღვასა შიგან ნუ ჩააგდებ და მაგა ტანსა ჭირსა შიგან ნუ დაადნობ! იცი, რომელ დღენი ჩვენნი ნათხოვნია და გარდასრულნი, გარე აღარა შემოიქცევის სული დია საყვარელი და აზიზია, შენსა წინა რად ეგზომ უპატიო და საძულველია? სიყვარულსა შენებრ არავინ დააბამს ჭირსა შინა და მიწყით არავინ დაღრეჯს და დააწყლულებს. შენ თუ მიწყით ესე ზნედ გჭირს, რომელ საყვარელთა ამძიმებ, შენსა სულსა შენ დია უყვარ. შენ იგი რაჲსათვის გძულს? რამინ შენსა სულსა ჰგავს, მას შენ უყვარ და იგი შენ გძულს. ნუ იქმ! მოყვარეთა თანა უამე იყავ! ვენაჴისაებრ ნაყოფიერი ხე იყავ, შეიბრალე იგი გლახ ყრმა-კაცი, ნუცა მას დაადნობ და ნუცა შენსა ტანსა უზამ მიწყით გაუხარებლობასა! ნუ უწყალო ექმნები ამას უსწოროსა ჭაბუკსა! გაზარდე მისი სიყვარული, ვინცა შენსა სიყვარულსა ზრდის. თუ შენგან არავინ გაიხარებს, შენი პირი დია კუპრისა სწორია”.

რა ესე სიტყვა ესმა ვისსა, აშფოთდა, აგინა, კუშტად ავი სიტყვა მიუგო ძიძასა და ეგრე არქვა:

”ჰე, საძაგელო და ღმრთისაგან დაწყეულო! ნუმცა შენ, ნუ ვისი და ნუ რამინ! ა-მცა-ოჴრდების ხუზისტანი, სადაურც ხარ! ნუმცა შენი არჯალი პირი და უბედური! შენისა ქვეყნისაგან მაჭაკლის მეტი არა გამოვა და შენისა გვარისაგან გრძნეულისაგან კიდე არა იშობების. თუ შენისა გვარისაგან ათასი შვილი გამოვა, ყველა ბოზი, გრძნეული და მატყუებლობასა უკანა-მდგომი იქმნების. ნურავის არწმუნოს ღმერთმან, რომელ თავისა ასული საზრდელად მისცეს ძიძასა, რომელ ავითა და არაწმიდითა ძუძუჲთა გაზარდოს, მით რომელ მას წმიდასა გვარსა და პატიოსანსა შვილსა აუგით დასვრის, ვითა თავისა შვილსა გარყვნის. თუ შენი ძუძუ მზისაცა შვილმან წოოს, მისისა სინათლისა მოლოდნა ბრალი არის. ღმერთმან ჩემსა დედასა გარდააჴდევინოს, რომელ ჩემი წმიდა გვარი დასვარა შენითა ძიძობითა და შენებრივისა გრძნეულისა და უსირცხვილოჲსა ჴელსა მიმცა, რომელ არცა ცნობა გაქვს და არცა სირცხვილი! შენ მტერი ხარ ჩემი, − არ ძიძა. აწ უღონიოდ წაგიღია და წა-ცა-იღებ ჩემსა პირის-წყალსა. მე ღმერთმან მისი საფარველი დამდვას და შენებრივისა უწრფელობისაგან მიჴსნას. შენ არა იგი ხარ, რომელ თავისა თავი გეფრთხილების მიწყით და პატიოსნობასა აქებ. აწ ამას შმაგურითა საუბრითა და უსირცხვილობითა შენითა ყველა შენი სახელი გააქარვე და შენისა სიყვარულისა ჭირი ჩემისა გულისაგან ამოგიგდია. შენ აქათგან აღარავინა გდებს პატივსა, მისგანვე კიდე, რომელ შენებრ ბოზი და გრძნეული იყოს. შენი საუბარი და სიკვდილი სწორად მიჩნს.

არაკი: ვითა შემოდგომათა ხისა ფურცელი ჩავიჭრები და ეგრე მასწავლი, მოკლეთა დღეთა რად არ გაიხარებ სიძვითაო? ნეტარ, თუ სიცოცხლესა ჩემსა ყველა მადლი ვქმნა, უარეა სიძვასა? სამოთხე და ღმრთისა ნახვა მაგა აგრე ქცევითა არ მიჰხვდების კაცსა. საწუთრო და ლაღობა მეცნიერთა სწორად უჩნს: ლაღობა არსად გრძლად არ იხარებს.

შენ, ძიძაო, სულითა შენითა ნუ იბრძვი მით, რომელ მე შენსა საუბარსა არ მოვისმენ და არცა ოდენ შენსა ბადესა დავებმი! არ ცოტა ყრმა ვარ, რომელ ჭრელითა რაჲთმე მოვღორდე, ანუ, ფრინველი რამე − ქვითა დავგორდე. რეგვენისა რამინის რომელ შეთვლილობა მოგიღია, ჩემსა ყურსა ზღაპარია ცუდი. თუ კვლა ოდესცა შეიწამო ჩემ თანა, ანუ ოდესცა ეშმაკთა წადილისაკე მიმზიდო, არ თურე ჩემისა გვარისა ვარ და შენგან ეგე საუბარი მიამების. მე ამა საწუთროჲსაგან აბეზარ-ქმნილ ვარ და ჩემსა სულსა ზედა მცველად გონება დამიყენებია. ესე კაცმან ყველამან იცის, რომელ ღმერთი და სჯული სჯობს ხუზისტანელსა ეშმასა და რამინსა”.

რა ძიძამან წყრომა ნახა ვისისი და საუბარი ღმრთისა და სჯულისაგან მოისმინა, გულსა შიგან იგონებდა, თუ აწ რა ტკბილად დაეწყო ლაპარაკი და საუბარიო. ეგრე თქვა:

”მე ამა ქალსა ვერაჲთ მოვაღორებ და ვერცა მოვერევი მისსა გულმაგრობასა. აწე ჩემი ღონე გრძნეულობა არის, რომელ შელოცვითა ნუთუ რამე ვქმნა”.

დაუწყო კვლაცა საუბარი ძიძამან და მოიჴმარა თავისა მაგალითობა ენითა და ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, ჩემთა სულთაგან უფრო საყვარელო და ყოველთა შვენიერთაგან უშვენიერესო! მიწყითმცა სიმართლისა მთქმელი და სამართლისა მოქმედი ხარ და მიწყითმცა მოკრძალი და პატიოსანი! მე რა დამეჭირების ეგეთი, რომელ შენებრსა გვარიანსა და წმიდასა მოვაცთუნვებდე? რაჲსათვის გეუბნები ილათითა სხვათათვის, არ უღონო ვინმე დაჭირვებულ ვარ! რამინ არცა ჩემი შვილია, არცა ნატამალი, არცა მზახალი, არცა პატრონი. ამას არ მიბრძანებ, თუ მან კარგი რა მიყო, რომელ მისად მოყვრად შემქმენ და შენად მტერად? მე საწუთროსა შიგან შენი წადილი მომინდების და, რაცა შენ გიამების, მე იგი მიამების. აწ ხვაშიადსა ბუკითა შენთანა გამოვაცხადებ, რადგან ღონე არა მათქმევს. რაზომცა სიდიდესა გემოობ, ეგრეცა ადამის შვილი ხარ, არცა ანგელოზი, არცა ქაჯი და არცა დევი. ასეთსა ქმარსა მოსწყდი, ვითა ვირო არის მაგალითობითა. ესეთი ჴელმწიფე შეგირთავს, ვითა მოაბად არის. შენგან აქამდის არვის გაჰხარებია, ამით რომელ საგებელთა შიგან არავისდა შეყრილ ხარ, და არცა ვისაგან გაგიხარებია და არცა ნივთი იცი.

არაკი: ორი ქმარი შეგირთავს და ორთაგანვე მოწყვედილ ხარ შენ და დიდსა წყალსა ზედა ჴიდი სწორნი ხართ.

თუ ყოლა გაგიგიაღა კაცთა გვერდის წოლა, ამა საწუთროსა შიგან რამინისებრსა ვერა ჰპოებ. რა სარგებელია, თუ შენ მზისაებრ კეკლუცი იყო და შენგან ნაყოფი არ გამოიჭამოს? შენ ესე არ იცი, რომელ მიჯნურისა უმოყვროდ საწუთრო არ ამოა? ღმერთს ფრინველიცა დედალი მამალისათვის დაუბადებია, არ შენ დედალი მამალსა ჰშვენი? მამაკაცი ცოლსა მით შეირთავს, რომელ ერთმანერთისაგან გაიხარნენ. თუ ერთმანერთისაგან არ გაიხარებენ, საწუთროსა ნივთთა უკანა რას უდგებიან? აწ თუ ესე იცი, რომელ მე მართალი მითქვამს, მაშ შენგან ჩემი წყევა და გინება არა პირიანია. მე ესე მითქვამს ამით, რომელ მიყვარ. შენი დედა და ძიძა ვარ. რამინ შენი შესაფერია და შენ მისი. მას შენ უყვარ და იგი შენ გიყვარდეს. შენ მზე ხარ და იგი უსწორო მოყმე. სიყვარულსა შიგან ერთმანერთსა ნუ გასწირავთ. რა მე ორთავე ესრე ერთად გნახავ, ქვეყანასა შიგან ჩემი შესაჭირვებელი აღარა არის”.

რა ძიძამან ესე ყველა მოიუბნა და მოაჴსენა, ვისის მოსაცთუნვებლად ეშმაცა ეშველა, მისითა ლაშქრითა ათასი ბადე დაუგო ძიძამან ვისსა, ათასი ჭა უთხარა გზასა ზედა. ეგრე უთხრა:

”ესე ჴელმწიფეთა და დიდებულთა ცოლები ნახე, ყველა მხიარულობს და ყველასა მალვით მოყვარე უვის, ყველა ცხადად და მალვით გაიხარებს, და შენ მიწყით სტირ და ბედსა უჩივი. ანაზდეულად სიბერე მოგესწრების და სიყრმისა სიხარულისაგან უწილო დარჩები. არცა ქვა ხარ და არცა რკინა, ეგზომსა ჭირსა ვით გასძლებ?”

რა ესე საუბარი ესმა ვისის ძიძასაგან, მეტისა ძიძისა საქმობისაგან აუდუღდა სიყვარული, და მო-რე-ლბა გულქვაობა მისი, დაება მახესა ყოველი ასო მისი ენისაგან კიდე და ენა შეუნახვიდა ხვაშიადსა. და მერმე ამოჲთა სიტყვითა ეგრე უთხრა ძიძასა:

”აჰა, მართალ ხარ, რომელ დიაცი მამაცისათვის დაბადებულია. რაცა გითქვამს, ყველა მართალი გითქვამს და არა გიხლათავს სიჭრელითა. დედანი რაზომცა უსუსურნი და ჯაბანნი არიან, მაგრა ლომთა ჭაბუკთა გულისა და ძალისა წამღებნია. ათასი ავი ზნე სჭირს დედათა სიყვარულთა. ესე სჯობს, თვით არავინ დაებას მათსა სიყვარულსა. მე ესეცა რაცა ვთქვი ამად, რომელ დედათა ადრე გაწყრომა ზნედ სდევს. ესე შენი სიტყვანი ძოღან ვითა მოწამლული ისრის პირი მეცა გულსა, ამით გავკუშტდი, რომელ დასამძიმებელი სიტყვა მესმა, ენა გამრყვნია ავის თქმითა და ამით დია მინანია. არა მიჴმდა შენი ავად გაჴდომა: თუმცა დამეთმო, ჩემთვის უფრო სახელი იყო. თუ მე სიტყვასა არავისსა მოვისმენდე და პასუხსა არ გავსცემდე, მას ჭირად ეყოფის. აწ მე ქენებით ღმრთისაგან მშვიდობით დაცვასა ჩემსა ვითხოვ და ავისა თქმისაგან ენისა ჩემისა შენახვასა და, ვირე ცოცხალ ვიყო, ჩემსა სიწმიდით დაცვასა, ვითა მოყვარეთა გაუხარდებოდეს და მტერთა დაუმძიმდებოდეს. და [შაგირდს] ნუ მისცეს ღმერთმან შენებრი ავის შემნდობელი და ეგზომ უბედურისა საქმისა მაწვეველი.

19. ძიძისაგან ვისის გაყრა და მესამედ რამინის ნახვა

რა მეორესა დღესა დილისა ჟამსა მზე ამოვიდა, მივიდა მუნვე ძიძა, სადა ვისის პასუხსა მოელოდა რამინ. ძიძა დაღრეჯით იყო და ეგრე უთხრა:

”რა ცუდად იჭირვი? ცეცხლსა შიგან წყალსა ვირემდინ ეძებ? არ ეგების ქარისა შეპყრობა, არცა ზღვისა ერთითა ჴელითა ამოშრობა, არცა ვისის ქვიანისა გულისა მოლბობა, ვითა მას გვერდით საგებელსა შიგან წოლა. ტინისა კლდისაგან სიყვარულისა წყალი გამოედინების და მისგან არა. სიყვარულსა შიგან მთაცა აჯობებს. თუ კლდესა შეჰყივლოს, იგი პასუხსა გამოსცემს კაცსა და ესე ავცნობითა პასუხსა არ გამოსცემს და არ იტყვის, ღრიანკალსა ჰგავს. შენი მოციქულობა მოვაჴსენე, შენთვის პასუხი არ მასმია, მაგრა მე დია მაგინა. და ესე უფრო მიკვირს მისგან, რომელ არცა გრძნეულობითა, არცა შელოცვითა, არცა არაჲთა ჴელოვნებითა იქმნების. მას თანა ჩემი მაღორებლობა ასრე გავა მას გვერდით, ვითა მთრვალსა თანა აქიმობა. ვითა წყალი ქვითა არ დაიკოდების, აგრე ჩემი ხვაიშანი და შელოცვა მას არა დაეკარების”.

რა ესე სიტყვა ესმა უგულოსა რამინს, ვითა შავარდნისა ჭანგთა შიგან მყოფი დაკოდილი კაკაბი, თავსა უწევარ იქმნა, საწუთრო დაუბნელდა და იმედი გარდაუწყდა; სიკვდილი მიეახლა და ფათერაკისა ღრუბელსა დაემსგავსა, თვალთა ნამი ჰქონდა და გულსა ელვა; უიმედობისაგან გული უმცრდებოდა, ათასი ისრის პირი გულსა უმსჭვალვიდა, ჴმამაღლა იზახდა და ყიოდა:

”ჰე, ძიძაო, ზენაარ, ზენაარ! ერთხელ კვლა მეწიე, ქვეყანასა ზედა შენს მეტი არავინ მივის. შენსა კალთასა და კისერსა მოკიდებულ ვარ; მე და ჩემი სიხარული შენი ზენაარი ვართ, თუ შენგან უიმედო ვიქმნები, აწვე სიცოცხლე დამელევის. ვეღარა ვთმობ, სრულად გავხელდები, და გულისა ჩემისა ხვაშიადსა გამოვაცხადებ და საარაკო და მოყივნებული დავრჩები ქვეყანასა შიგან. თუ ერთხელ კვლა მოიჭირვო, შემიწყალო და ჩემი უბედურობა მას მზესა გააგონო, ვირე ცოცხალ ვიყო, სულნი შენად მონაცემად მქონდენ. აროდეს დავივიწყო შენი მონობა. რა უჩნს: ნუთუ მოლბეს მაგარი გული მისი ჩემზედა და მოიღოს მოწყალება და აანთოს სიყვარულისა სანთელი, ნუთუ ინანდეს ავცნობობასა და მაშინდელსა შენთვის გაწყრომასა, და არა დაღვაროს მისთვის შეუცოდებელი სისხლი და არა წამიღოს მისთა დედათათვის ჩემგან უშურველად შესამატებელი სული? ჩემმაგიერ დია თაყვანისცემა ჰკადრე და ეგრე მოაჴსენე:

”ჰე, იმედო ბერთა და ყრმათაო! გული ჩემი, ვითა ცვილი, საზელად გაქვს და შენვე გმართებს მისი ქონება, მით რომელ გულისა შენახვა იცი. ჩემსა თავსა და ტანსა ზედა ჴელმწიფე ხარ და ესეთი ჴელმწიფობა შენვე გშვენის და გფერობს. და თუ მე ერთხელ გულსა მიჩვენებ, დღეთა ჩემთა შენსა სამსახურსა შიგან დავლევ. შენცა იცი განაღა, რომელ მონობასა მივაგებ, თუ მაღირსებ და მონად შეიწირავ თავსა ჩემსა. და თუ ერთხელ შემიყვარო სიყვარულითა, მაშინ შეიგებ, თუ სიყვარული ვით ამოა. თუ ასი ათასი მოყვარე გესვას, ერთი ჩემებრ შენთვის სულგანწირული ვერ ჰპოვო მათ თანა. შენ მზე ხარ და, თუ ჩემზედა ნათობ, სიყვარულსა იაგუნდად შემიქმ. ნუ გინდა ჩემი შენთვის არმონობა, ნუ გიჩნს აუგად ჩემი მოყვრობა, დამჴსენ ნიადაგისა ჭირისა და უბედურობისაგან! მაცოცხლე, რომელ დღენი ჩემნი შენსა სამსახურსა და ნების-ყოფლობასა შიგან დავლივნე! და თუ ჩემი სულთა ამოხმა გწადიან, მაშინ ასრე ადვილად ეგების ვითა? და თუ უწყალობასა მოიღებ ჩემზედა, მე აწვე უღონო-ქმნილ ვარ. ვერ გავძლებ შენისა ჯავრისაგან: ანუ დიდსა კლდესა, ანუ დიდსა წყალსა თავსა ჩავიგდებ, რომელ დავეჴსნა ჩემსა ყოფნასა. მას საუკუნოსა ჩემთა ბრალთა შენ გთხოვ და იგი შენ გკითხავს, რომელ მე მას ღმერთსა, ყოველთა დამბადებელსა და მოსამართლესა, წინაშე მითქვამს და მოწმად იგი დამიყენებია”.

ამა საუბარსა ზედა მეტის ტირილისაგან ცნობასა მიჰჴდა, ძიძასა ექენებოდა. და ძიძასა კვლაცა შეებრალა. მივიდა ვისისა წინაშე, რომელ რამინისაგან გული კვლა მას უფრო სტკიოდა. მივიდა, დაჯდა გულითა მდუღრითა სულ-დაღებით და გულსა შიგან შეკაზმა სიტყვა რამინის საქმისათვის. ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, კეკლუცთა ყოველთა ჴელმწიფეო! შენთვის კვდებიან, ვინ გახლვენ და ვინ გაშორვენ, იგინიცა. მე ერთი ხვაშიადი მიც შენსა წინაშე და შენისა სირცხვილისაგან დაბმულია ჩემი ენა. და მეშინიაცა შაჰი მოაბადისაგან, ამით რომელ ავთაგან ყველასა ეშინიან. ყვედრებისა და აუგისაგან ვიკრძალვი, ამით რომელ ნუთუ რა ავი წამეკიდოს. ჯოჯოხეთისაგანცა მაქვს შიში, რომელ შეცოდებული ვიწვებოდე მას შინა, მაგრა რა ვქმნა? რა რამინის საქმესა მოვიგონებ და მისსა პირსა ზოგჯერ გაყვითლებულსა და ზოგჯერ გაწითლებულსა, ნიადაგ ცრემლითა ბანილსა, მისთვის ნიადაგ ცნობისა ჩემისა თვალი შეიკვრის და გული ჩემი აენთების. ეგზომისა ზენაარისა თხოვნა ჩემთვის შიშსა მიმაცილვებს და საწუთრო მომძულვებია მისისა ბრალისაგან. მე იგი ასრე მებრალების, რომელ არცა სულნი მშურან მისად სარგებლად. დია მინახავს საწყალი მიჯნური გულ-ცეცხლიანი და თვალთაგან სისხლ-ცრემლიანი, მაგრა ამისად არაკად საბრალო მიჯნური არვინ მინახავს. ათასსა მიჯნურსა მისი ოდენ სულთქმა დასწვავს. სიტყვა მისი მკვეთია და თვალნი მიწყით ცრემლიანნი. ჩემი თმობა მისისა ჴრმლისაგან მოკვეთილია და მისთა ცრემლთა ღვრისაგან სახლი ჩემი დაქცეულა. თვით დია მეშინიან, ნუთუ ანაზდად მოკვდეს და ღმერთმან მე მკითხნეს მისნი ბრალნი! არა სარგებელია მისთვის უწყალობასა შინა ყოფნა. ნუ იქმ, ნათელო ჩემო, შეიბრალე მისი უღონო-ქმნილობა! შენსა კალთასა ნუ დაისვრი მისითა სისხლითა! რა დაგაკლდების, თუ იმა ჭირითა არ დაელივნენ დღენი? და რა გაგვა, თუ მისგან არ გაიქცე, რადგან საშენოა? ღმერთი სხვასა მისებრსა არ დაბადებს და არცა დაუბადებია. ესე ყოვლითურთ უკლები კეკლუცი მისთვის დაბადა, რომელ იგი შენი შესაფერი და უებროა. ღმერთმან მით მისსა საფარველსა ქვეშე დაგიცვა ქალწულად, რომელ შენი თავი რამინს მისცეს, იგი და შენ ჩვენი ჴელმწიფენი იყვნეთ და მან აიღოს შენი ბეჭედი. ამისგან კიდე არა იქმნების, რომელ შენი უხუცესი იგი იყოს, და სიყვარული ცოლობისა მისთვის გამოსცადო და ერთმანერთისაგან იხარებდეთ”.

ამას ვითა ძიძა უბნობდა და ფიცვიდა, ვისი გულსა შიგან იდასტურებდა. და შეუყვარდა გულსა შიგან ვისის რამინ. და დაუწყო წყალობა და დაუგდო მტერობა. სიყვარული გამოაჩნდა და მოიმატა მისისა ცეცხლისა კვამლიცა. მოვიდა ჟამი რამინის სიხარულისა და დაუბლაგვდა მახვილი ენა საპასუხოდ. სულისა დაღება ნიშანი იყო ძიძისა სიტყვისა დაჯერებისა და მიზეზსა ეძებდა დაუჩენელობისასა. მიდამო-იხედვიდა, სირცხვილისაგან პირისა ჰაერი მრავალ-ფერად ექცეოდა: ზოგჯერ გაუყვითლდის და ზოგჯერ გაუწითლდის. ვითა წყაროსთვალი − ცრემლი სდიოდა და ოფლი, აუგისა შიშითა იწოდა.

არაკი: მოყვარულისა გული ტანისაგან გულსა ესრე გამოსტაცებს, ვითა მაღნიტი-ქვა რკინასა. ცალკერძი სიყვარული ასრე არ გაიზრდების, ვითა ცალსა ტვირთსა ვირი არ დაიკიდებს.

იცოდა გრძნეულმან ძიძამან, რომელ ისარი მართლად შესტყორცა, დამფრთხალი კანჯარი ბადესა შეაბა და გრძნებითა და შელოცვითა ქარი დაებორკილა.

20. ვისისაგან რამინის ნახვა მოაბადის დარბაზთა შიგან და მისთვის გამიჯნურება

რამინის ბედისაგან შაჰი მოაბად დარბაზნი შეაკაზმინა. რამინ უჴმო და სრულად დიდებულნი და აზნაურნი. ყველანი ერთობით სმად და სიხარულად დასხდეს. მუტრიბთა ამღერებდეს, ცისებრ ავსილ იყო დარბაზი მზისა, მთვარისა და ვარსკვლავთაგან. სიხარული ჰქონდა დიდი.

მოაბადის ამირ-სპასალართა შიგან რამინ ესრე ჩნდა, ვითა ვარსკვლავთა შიგან მთვარე. გაზრახვით მოჭარბებით შეკაზმულ იყოცა. მუშკი და ქაფური ვარდრეული აშვენებდა. მიწყითისა გონებისა და შეჭირვებისაგან გული მისი წელთავე დამსგავსებულ იყო სიწლოჲთა და საწუთრო დაჰნაღვლებოდა. სმად, ნადიმად და სიხარულად მჯდომი მუტრიბთა თანა, წყალსა შიგან მრჩვალსა ჰგვანდა. მიჯნურობისა და ღვინისაგან ორფერი სიმთრვალე ჰქონდა: ღვინისაგან პირი ყაყაჩოსა დაჰმსგავსებოდა, მიჯნურობისაგან გული − მძინარესა. ვისის გონება ტვინსა გასჯდომოდა და სახე მისი თვალთაგან არ მიეფარებოდა.

ვისი თვით ძიძასა მოეყვანა, მალვით სარკმელითა აჭვრეტინებდა მსმელთა დიდებულთა და რამინს. თვით ძიძამან განაღამცა ეგრე მოაჴსენა ვისის:

”ჰე, თვალთა ჩემთა სინათლეო! ნახეცა ვინ რამინს უკეკლუცესი ლაშქართა შიგან? მიბრძანე, შენსა მზესა, არ წყლიანი და უმიზეზოა? არ დია ჰგავს რამინის პირი ვიროს პირსა? არ ღმრთისა წყალობაა, რომელ შაჰი მოაბადის დარბაზი მისგან ელავს? ჴამს, თუ ისი უსწორო გიყვარდეს და ერთმანერთისაგან გაიხარნეთ”.

ვისი ვითაც უჭვრეტდა რამინს, ეგრევე სიყვარული მოემატებოდა და, რა კარგად გაიცადა რამინ, ვიროს სიყვარული სრულად დაავიწყდა. გულსა შიგან ამასა იტყოდა:

”აჰა, ნეტარძი მას, ვისცა ესეთი ქმრად მიჰხვდა! ნეტარ რას უბედურობასა მომახვედრებს მისი ნახვა, რომელ ვირო იმან ისრე სრულად დამავიწყა? აწ რადგან ძმისა და დედისაგან მოწყვედილ ვარ, მიწყით რად ვიწვი, რაღა სარგებელია? რად ვზი მარტოდ ეგზომსა ხანსა? ვირემდის ჭირი გავძლო? არ რკინა ვარ. ამისსა უკეთესსა მოყვარესა ვერა ვპოვებ. მიჯობს მისი წადილი ავასრულო”.

ესეგვარსა რასმე იგონებდა გულსა შინა და მათ დღეთა ცუდად წარჴდომასა ინანდა. მას სიყვარული არა გამოუცხადა, თუცა მისისა მიჯნურობისაგან გახელებულ იყო და ცეცხლი ეგზებოდა. ძიძასა ეგრე უთხრა:

”ეგეთია რამინ, ვითარსა იტყოდი, დია კეკლუცი და წყლიანი არის. გვარიანობაცა აჩნია და ჩემსა ძმასა ვიროსცა ჰგავს, მაგრა, რასაცა ეძებს, ესეცა იცოდი, ვერ ჰპოებს. თუცა ჩემი პირი მზეცა იყოს, მას ზედა არ ნათობს. და არცა თავსა ჩემსა მისებრ გავჰჴდი და ვაჭირვებ, არცა აუგითა ავივსები და არცა ჭირსა შიგან ჩავიჭრები. მას ღმერთმან ჩემად ნაცვლად სხვა ვინმე მისცეს და ჩემი სახელი და სიყვარული დაავიწყოს”.

რა ვისი სარკმელთაგან ქვე ჩამოვიდა, თავისა დარბაზსა შევიდა, თვალთა აღარა უჩნდა რამინის სიყვარულითა და გონებანი აღარა ჰქონდეს; ფერი ჰკრთებოდა და გული ერთსა ალაგსა ვეღარ ეჭირა. მძლე ეშმა მისად ომად მისრულ იყო, მისსა გულსა შიგან ჭანგი ჩაემაგრა და მითივე ჭანგითა წაეღო პირისაგან ფერი, ტანისაგან ძალი და გულისაგან თმობა. ვისი თვით ჯაბანი იყო და, რა საქმე საზომისა გარდაჰჴდა, გული წაუვიდა, აღარცა ფერი დაადგა. ზოგჯერ ცნობა მოიჴმარის, თმობა და პატიოსნება გამოარჩივის. რა კარგად-რე-იგონა, ღმრთისა შიში ჩაიგდო გულსა; რა გუნებამან მისმან პატიოსნობა გამოურჩია, აუგისაგან იკრძალოდა და სიყვარულისათვის ნანვა დაიწყო. მიჯნურობასა სიწმიდე და მოღმრთეობა გამოარჩია. დადვა გული, რომელ არაჲთ ღონითა არ იავქცეოს და არ დადვას თავი მისი სასთაულსა, რომელი არა ჴამდეს; არცა უნდეს რამინ და არცა თავისა კრძალვა დააგდოს.

ესე ძიძამან არ იცოდა, თუ ვისის გული ექცა და მოსძალდა მიჯნურობა.

21. ძიძისაგან რამინის გვერცა მისლვა

მივიდა მხიარულად ძიძა და რამინს ეგრე მოაჴსენა:

”შენისა ჭირისა ბოლო მოჰჴდა, მგონია. ფრთხილი ვისი ცოტად დაწყნარდა, კუშტობა დააგდო და დამშვიდდა. შენისა შეჭირვებისა ხემან ნაყოფად სიხარული გამოიღო”.

რამინ ასრე გამხიარულდა, ვითა ნახევარ-მკვდარმან კაცმან რა სიცოცხლე დაისკვნას, მეტისა სიხარულისაგან ცრემლნი გარდმოსცვივდეს. თაყვანი-სცა ძიძასა და მას წინა მიწასა აკოცა და ეგრე არქვა:

”ჰე, ყოველთა გონიერთა უგონიერესო! ჩემგან მაგის მადლი არ მოიგონების, რომელ სიკვდილისაგან ჩემი უშიშობისა ღონე გიძებნია. თუ სულიცა ჩემი მოგცე შენისა ჭირისა ნაცვლად, არცა იგია, მაგრა ღმერთმან სამოთხით გარდაიჴადოს. შენ ჩემი მაცხონებელი და პატრონი ხარ. თავსა ჩემსა შენთვის არა ვსწყალობ და მბრძანებლობასა შენსა არ ვაქცევ, ტანი და თავი შენისა სამსახურისათვის არა მშურს”.

რა ესეგვარი მადლი დია გარდაიჴადა, ათი ათასი დრაჰკანი წინა დაუდვა და სხვა ერთი საჴელმწიფო ზანდუკი თვალითა და მარგალიტითა სავსე, ორასი ოქროსი ბეჭედი თვალადი და მრავალი მუშკისა უპე და ქაფური. ძიძამან ესე ერთიცა რამინისაგან არ აიღო. ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, ჩემო სიხარულო! მე საქონლისაგან შენ უფრო მიყვარ. მე საქონელი ულევნელი მაქვს. ჩემთა თვალთა სინათლე შენ ხარ, ჩემი თვალი და მარგალიტი შენი ნახვაა, შენ მომინდები, არ ოქრო”.

ერთი ბეჭედი აიღო რამინისაგან იადგრად და სხვა არა დაიჭირა.

ვისსა წინაშე მივიდა ძიძა და იგი დაღრეჯილად დახვდა, ცრემლისაგან მიწა დაესოვლა. სარჩელი დაუწყო:

”ვირემდისი ეგე, ანუ აწ რაღა გჭირს?”

იგი კვლაცა გაუწყრა ძიძასა და ღმრთისა საუკუნოჲსა შიშისა დაიწყო საუბარი. ეგრე უთხრა:

”მე ღმრთისა საქმენი მოვიგონნე, არცა რამინ მომინდების და არცაღა თავი. რად ვიქმ ავსა საქმესა, რომელ ერთხელ მისმან ქმნამან მომკლას და მომაყივნოს? ამა საწუთროსა ჩემთა ნატამალთა რაღა პასუხი გავსცე ანუ მას საუკუნესა რა ღმერთი გამიკითხვიდეს? რა მიზეზი უთხრა? ესე ვჰკადროა, თუ ერთისა წადილისათვის ათასი ნატამალი მოვაყივნეო?! თუ რამინ ამო და საყვარელია, მისგან უამესია სამოთხე და ღმრთისა წყალობა. თუ რამინ მემდუროდეს, არა მგამა, ღმერთი მოწყალე მექმნების. თუ აწინდლისა რამინის სიყვარულისათვის მაშინ ჯოჯოხეთსა ვისჯებოდე, რამინის სიყვარული არღარას მომეკერების. არაოდეს მიქმნია ავი საქმე და არცა ვიქმ, თუ დღეცა ნათელი ჩემთვის ღამისაებრ დაბნელდების”.

რა ესე სიტყვა ესმა ძიძასა, მისებრად დაიწყო ენა-მელურობა და ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, დედისა ღონეო და ნათელო! ავცნობობისაგან კიდე სათავნო არა გაქვს.

არაკი: ერთსა სიტყვასა ზედა ვერაოდეს დასდგები, მბრუნავი ხარ, ვითა წისქვილისა ქვა. ქვეყანა არ იქცევის და საწუთრო და შენ ბრუნავ, ვითა ნარდთა მღერისა ჟამსა კამათელნი, ვითა ფეროზი თვალი, ფერსა ადრე იქცევ და, ვითა რკინა, ადრე ჯანგდები.

შენ ღმრთისა ბრძანებისაგან ვერაოდეს გარდიხვეწები ეტლთა და საწუთროსა ვერ შეებმი. თუ შენ ამა ავცნობობასა ვერ დააგდებ, შენსა წინაშე ყოფნა ვერავინ გასძლოს. მარავის ქვეყანა და შაჰი მოაბად ღმერთმან შენ გიბედნიეროს და მაჰისა ქვეყანა და შაჰროს წინაშე ყოფნა ღმერთმან მე მომცეს. მე აქა მარავსა შენგან კიდე არავინ მედგა და შენცა იცი, რომელ აწ შენს გვერდით ვერცა დევი გასძლებს. მე მტერთაებრ უპატიოდ დამხედავ, მიწყით მაგინებ და ავად გამჴდი. წავალ შენსა დედასა წინაშე, ამოდ დავრჩები და შენ, შენსა სიკუშტესა ვეღარ გიჭვრეტ. შენ იცი და შენმა ღმერთმან და ვინცა მოგინდეს. მე შენი საუბარი და სიახლე დია მეყო”.

ეგრე უთხრა ვისმან:

”ძიძაო, რაჲსათვინ შეგიყვარდა ესრე რამინ? ერთი უცხო შეგიმეცნიერებია და მისითა გზითა ჩემგან აბეზარ-იქმნები. შენ გული ვით გეტყვის ჩემგან მოწყვედასა, წასლვასა და სხვაგან ამოდ ყოფნასა? მე უშენოდ გლახ ვით ვიყო? მე შენ აქა დედისა ნაცვლად მყავ. ვაგლახმე, რა შავადა და უბედურად ჩემი ბედი! რა უკუღმართად ყოველი ჩემი საქმე! დედისა და სახლისათვის მოწყვედილ ვარ და ძმისა და ნატამალისაგან კიდეგან-ქმნილ ვარ! შენ ოდენ იყავ ყველასაგან უფრო ჩემი იმედი და იმა სიმარტოესა შიგან ჩემი ჭირისა მაქარვებელი, და აწ შენცა აბეზარ-ქმნილ ხარ ჩემგან და ჩემთა მოსისხლეთა დამოყვრებულ ხარ. აწ ასრე ერთობ გამწირავ და თავისა სახელსა წყალსა შიგან ჩააგდებ, რომელ შენცა შეგექმნას სინანულად. ამა ჭირისა წამალსა ეძებდე და ვერა ჰპოვო”.

ძიძამან უპასუხა და ეგრე მოაჴსენა:

”მზე ხარ კეკლუცთა და არამცა მოგაცდუნვა სიკეკლუცემან. ღმრთისა განგება თავსავე ზედა ქმნილა შენთვის. ეგე ეგზომი უსარგებლო სიტყვა რასაღა გერგების? დააგდე სიჭრელე შენი და ლამაზობა და მიბრძანე ოდეს ნახავ რამინს და ანუ ოდესღა დაემოყვრები, ანუ ოდესღა დაჰჴსნი ჭირთაგან? ერთსახე გაგიგრძელებია უსარგებლო საუბარი, ჟამია, რომელ ბოლო შეუქმნათ და მისი სიტყვა-ამობა და შენი ჯომარდობა ერთგან შეჰყარნეთ. სიყრმისა სიამოვნე შენი მძინარე არის, გააღვიძე, გამოაჩინე გვარიანობისა კაცობა და ანაყოფიანე სიხარულის შტო, ჴელმწიფობისა და სიყრმისაგან ნაწილი აიღე და შენი დღენი სიხარულით დალიენ და სიყვარული უმუქფენ. თვით ღმრთისაგან შეიშინე. არ ეგების ეგეთი უზენარობა. გვარად არცა ქაჯი ხარ და არცა ანგელოზი. ერთი ჩვენგანი ხარ, მიწისაგანვე დაბადებული, მიწყით ნებისა და სიამოვნისა მონატრე და მიწყით სიამოვნისა ბადითა დაბმული. ღმერთსა კაცთა დაბადება ესრე გაუჩენია, რომელ დიაცსა და მამაცსა ერთმანერთისაგან უფრო არ უყვარს და, თუცა ამისი ძალი იცოდე, მემცა ეგზომსა აღარ მაქენებდი და ამას შემოგფიცავ, რომელ ესე ჩემი სათქმელი, ოდესცაღა ბოლო მოჰჴდეს ამა საქმისა, მაშინ არ გემტყუვნოს”.

ვისმან ეგრე უპასუხა ძიძას:

”შვენება სამოთხისა უამეა მაგას, რომელ შენ მაწვევ. თუცა შენ და შენს გრძნეულობასა დავეჴსნებოდე, მე დიდად ადვილად ველევი მამაცსა. მე შენისა დამძიმებისა გონება მეძნელების. თვარა რამინის დათმობა დია მეადვილების. თუცა შენსავე დამძიმებასა არ ვერიდებოდე, დია ჭირსა ნახვიდა ჩემისა მიჯნურობისაგან შენი რამინ. თუცა შავარდენი ყოფილ იყო, ვერცა ეგრე მომეწეოდა და, თუცა ქარი ყოფილ იყო, მტვერსა ჩემსა ვერ ჰპოებდა. აწ შენ ამისთვის მოაჭირვე, რაცა ეგების, რომელ ესე ჩვენი ხვაშიადი არ გამოცხადდეს. თვით შენ იცი, მოაბად ვითარი დიდი ჴელმწიფეა, გაწყრომისა ჟამსა ვითა ძნელად გამწყრომი, შეცოდებისა უნახავი ჴრმლისაებრ მკვეთია და დაუმძიმებელი ლომისაებრ, უზენაარო. თუ ჩვენსა საქმესა ოდესცა შეიგებს, უღონიოდ თანავე დაგვჴოცს და გამოცხადებამდინ გვაქვნ სულნი ნათხოვნად”.

22. რამინისი და ვისის ერთგან შეყრა

რა კარგი წელიწადი და კეთილი მოვიდოდეს, გაზაფხულვე შეეტყვების, ვითა ვისის და რამინის საქმე თავსავე ზედა მომარჯვებით იქმნა. რა ვისმან სიყვარულით შეჰხედა რამინს და საწუთროჲსა ზეინკალმან მისისა გულისაგან მტერობისა ჯანგი აღმოჰჴოცა, თუცა ჭირი და გულის ტკივილი დიდად ენახა სიყვარულსა შიგან, ერთგან დიადიცა გაიხარნეს. მასვე კვირასა ერთგან შეიყარნეს, რომელ უნებელი არსად ქარი ეცა.

შაჰი მოაბად აიყარა ხორასნით და ნობათსა-კარავსა პირი [გურგა]ნისაკენ აქნევინა, გურგანით ქოისტანს მივიდა და ქოისტანით რეს მივიდა და ხანსა დაზმიდის. თავისა ქვეყანათა შიგან იურვოდის და ინადირებდის. დარჩა რამინ ხორასანს, მარავს შიგან, ამით მიზეზითა, რომელ თავი მოისნეულა. ძმამან თავისა ადგილი, ტახტი და ქვეყანა მას შეავედრა და მოსამართლეობა და სიმდაბლე დაავედრა. შაჰინშა წავიდა მარავით ქალაქით და დარჩეს მარავშიგან ვისი და რამინ და ძიძა.

პირველსა დღესა დაჯდა ვისი პირ-მზე ნებიერად, ფეროვნად და სურნელიანად სადედოფლოსა მაღლად აგებულსა დარბაზსა შიგან, ზეით ქვეშემდისი ოქროჲთა მოხატულსა. ამას დარბაზსა სამნი კარნი ებნეს: ერთი დიდსა დარბაზსა გასავალსა, ერთი წალკოტისაკე და ერთი დაღმა გზისაკე. ჯდა ვისი, ვითა მზე, ტახტსა ზედა, სიკეკლუცისა და სიმხიარულობისაგან თავდაჯერებული დიდსა გემოობდა. თავით ფერჴამდინ თვალითა და მარგალიტითა შეკაზმული იყო. და ვისისა შვენებისაგან ყოველი კეკლუცი დადუხჭირებულ იყო. ასი ათასი ვარდი პირსა ზედა უყვაოდა და ოცდათორმეტი მარგალიტი დაცმული პირსა შიგან უნათობდა. ვისის სული ვისაც ეცემოდა, მკვდარსა გააცოცხლებდა და წყლულსა გაამთელებდა. წალკოტსა შიგან ვარდი მისისა პირისაებრ აყვავებულ იყო და მუშკისა სული სდიოდა. ვისისა საუბრისაგან სურნელობისა კვამლი, ვითა ჰაერსა ზედა ღრუბელი, დადგომილ იყო; თუ სთქვა, ამბარსა და ალვასა აკმევდეს.

სხდეს მათ წინაშე დიდებულთა ცოლნი და ასულნი, ვითა მზენი, თუცა მას წინაშე არად ჩნდეს, და ვარდის წყალსა ზედაჲთ აწვიმევდეს. სამოთხესა ჰგვანდა მათი დარბაზობა. ძიძა, ვითა სამოთხესა, ზოგჯერ ვისსა ჰკაზმიდის, ზოგჯერ დარბაზსა. რა დარბაზობა გამოიყარა და ხალვათად დასხდეს, ძიძამან ზემოჲსა გზისაკენ რამინ შემოიყვანა მოაბადის საწოლსა შიგან. ვითამცა არ იგი სახლი ენახა და არ მისი გულის წამღები ვისი გაეცადა და არ ადრითგანი მისი საწადელი გასრულებოდა, ასრე სიხარულითა უჭკუო იქმნა და გულსა ესე ვერ დაეჯერა, თუ ესე შენზედა ეგებისო. მისითა შეყრითა უკვდავებისა წყალი წვიმდა მას ზედა. რა რამინ ქვეყანისა დამაშვენებელსა მზესა გვერდით დაჯდა, მაშინვე მისისა გულისაგან ცეცხლი და კვამლი დაშრტა. სიხარულითა ორნივე ღაწვნი უყვაოდეს და ეგრე არქვა:

”ჰე, ყოვლისა სიხარულისა დასაბამო! ღმერთსა ყოვლითურთ უკლებობა შენდა უბოძებია, გვარად ყოველთა დედოფლთა უფროსი ხარ და საყვარლობისა საქმითა ყოველთა გრძნეულთა ოსტატი. ვარდი ხარ, ქაფურეული, მუშკ-სული, თმა-ამბარი, მთვარისა სახე და სარო-ნაკვთი. შენ სიკეკლუცითა მზე ხარ და ნეტარძი მას, ვისცა ანათობ.

არაკი: შენ ელვარებითა მნათობი მთვარე ხარ, მაგრამ მიჯნურისა გულისა დამაბნელებელი. ბედსა შენდა ესეთი სინათლე მოუცემია, რომელ უბედურსა ბედისაგან ჯანგსა ამოჰჴოც”.

რა ესე საუბარი ვისსა ესმა, სირცხვილითა ნელად და ლამაზად ნაზი პასუხი გამოსცა და აგრე არქვა:

”ჰე, ბედ-სვიანო ჯომარდო! მე საწუთროჲსაგან დიდად დიდნი ჭირნი მინახავნ, მაგრა ეს თურე არა ჭირი მინახავს, რომელ აწ ჩემი მოყივნება მომიადვილებია. ჩემი წმიდა გვარი და ტანი მისვრია, ცნობა და სირცხვილი გამიწირავს, მაგრა ესე ავი საქმე ორისაგან წამკიდებია: მიწყით უბედურისა ბედისაგან, მერმე ჩემისა ძიძისაგან. მან ჩამაგდო მოყივნებასა მისითა გრძნებითა და ფიცითა. ჩემზედა მოიჴმარა, რაცა შეეძლო, მისი მაგალითობა და ბიჭობა, ქენება და შეხვეწნა, მაგრა აწ ამას გკითხავ: ჩემზედა მტერთა ჩემთა გაახარება და ვარდისაებრ ცოტასა ხანისა მოყვრობასა შინა ხარა, ანუ დაიდგამ კაცობასა და იაგუნდისაებრ საგრძელო ხარ? თუ რაზომსაცა წელიწადსა ცოცხალი ვიყვნეთ, არა ინანი ამა საქმესა, რასა შიგან შესრულ ხარ და არა ცოტასა ხანსა ხარ, ეგრე თვით ესეცა ვიცოდე და, თუ არა, რაცა ამას საქმესა მოუთქს, მას ჭირსა და მოყივნებასა ნუ შესდგები.

არაკი: ერთისა წამისა გულის-ნების პოვნისათვის საუკუნოსა აუგსა და მოყივნებასა ნუ ჩაიჭრები. ათას წლამდინ გულის-ნებისა პოვნა ერთ აუგად არა ღირს, ამით რომელ ჯანგი მისი უკუნისამდი დაეკვრის კაცსა. იგი ნება, რომელ ერთისა დღისა იყოს, მისი ჴამს, რომელ გონებადცა არ შემოუშვას”.

კვლაცა დაუწყო რამინ ქება:

”მერე ესე ქვეყანა! მაჰისა ქვეყანისაებრი არა ვიცი, რომელსა შენებრი მზე გაზრდილა, და არცა შაჰროსებრი დედა მინახავს, რომელსა ძე ვიროსებრი უშობია და ასული შენებრი. ათასითა კურთხევითა ღმრთისაგან კურთხეულმცაა უკუნისამდი გვარი შენი და მშობელნი შენნი, რომლისაგან შენებრი გამოვა!

ნეტარძი შენსა დედასა და ნეტარძი შენსა მამასა და ძმასა!

ნეტარძი შენთა მოახლეთა და მსახურთა!

ნეტარძი მას, ვინცა შენსა პირსა უჭვრეტს ანუ სახელიცა ასმია შენი!

ნეტარძი შენსა ძიძასა და მასცა ნეტარძი, ვინცა შენი მიჯნური და მოყვარული არის!

მარავსა ესე სახელი უკუნისამდი ეყოფის, რომელ შენებრივისა მზისა სადგომი არის! დიდებად მოაბადს ესე ეყოფის და სახელად, რომელ სადედოსა შინა შენებრი უვის! მე ესე სიხარული, ვირე სულნი მიდგან, ღმრთისა წყალობად მეყოფის. შენებრისა მზისა შეყრითა გასახელოვნებულ ვარ და, რომლითა თვალითა შენი პირი მინახავს და რომლითა ყურითა შენი სიტყვა მომისმენია, აქათგან კარგისა სახელისაგან კიდე აღარა მესმის; აქათგან თავისა წადილისა და სიხარულისაგან კიდე აღარას ვნახავ”.

მერე შეჰფიცა რამინ მტკიცითა საფიცრითა ყოვლისა დამბადებელისა ღმრთისა ძალითა და სახელითა, ელვარითა მზითა და მთვარითა, რაცა ცასა ზედა არის ყველაჲთა: ცითა და ქვეყანითა, ღმრთისა სჯულითა და ყოვლითა საფიცითა, რომელ, ვირე სულნი ედგნენ, ვირე მთათა ზედა ქარნი ქროდეს და ზღვათა შიგან წყალი და თევზი იპოებოდეს, ბნელსა ღამესა სიშავე ჰქონდეს, ცათა შიგან ვარსკვლავი იპოებოდეს, და კაცსა სული ტანსა შიგან, − უყვარდეს, ვისის სიყვარულსა არ ინანდეს რამინ, არცა მისი ფიცი გატეხოს, არცა მისისა პირისაგან კიდე სხვა პირი მოეწონოს, არცავინ სხვა მისგან კიდე უნდეს, და არცავის სიყვარულისა თვალითა შეჰხედოს და არცარა ვისის უნებელი ქმნას.

და რა რამინ ესე შეჰფიცა და შეაჯერა, მერე ვისიცა შეჰფიცა აგრევე მტკიცედ, რომელ სიცოცხლესა მისსა შიგან რამინს არ ეცრუოს და არცა მისსა სიყვარულსა არ მოაკლდეს. და ერთი იისა კონა მისცა ჴელთა რამინს და ეგრე უთხრა:

”ჩემგან ნიშნად ესე დაისწავლე: სადაცა ახალსა იასა ნახევდე,

ამა დღესა და ფიცსა მოიგონებდი! ასრემცა ლურჯი და თავ-ჩამოგდებული ხარ, თუ ჩემი ფიცი გასტეხო. მეცა ვარდსა ნიშნად დავისწავლი. სადაცა წალკოტსა შიგან ვარდსა ვნახავ, ამა დღესა და ფიცსა მოვიგონებ. ვარდისაებრმცა დღე-მოკლე ვარ, ოდესცა ესე ფიცი გავტეხო, ღმერთი უარ-ვქმნა”.

რა ერთმანერთსა ესე შეჰფიცეს, დამბადებელი მოწმად დაიყენეს.

მაშინღა ერთგან დაწვნეს და გარდასრულსა ჭირსა და ლხინსა ერთმანერთსა უამბობდეს, და მიჯნურობათა სიხარულითა ვისსა ვითამცა ყოველთა ჴელმწიფეთაგან უფროსი სწოლოდა გვერცა, და მას ვითამცა მზე და მთვარე, ყელსა მოხვეოდა, − რამინს. თუმცა, ანგელოზთა ენახა, ნუთუ ვერცა იგინი შეიგებდეს მას, თუ რომელი უკეკლუცეა და, თუ ერთი წევს, ანუ ორნიო. საგებელი მათი ვარდისა და თვალისაგან ავსილ იყო. სიამოვნისა მოედანსა შიგან ბურთი ჩამოეგდო და ასრე მაგრად შემოეჭირა ერთმანერთისათვის, თუცა დიდსა წვიმასა მათზედა ეწვიმა, მკერდი არ დაუნამიანდებოდა, და პირი პირსა ზედა დაედვა. რამინის გული ადრითგან წყლული იყო; მიჯნურობისაგან დია ზიანი ენახა რამინს, ვისის სიხარულისაგან სარგებელიცა დია მიჰხვდა. რაზომიცა ისარი მიჯნურობისაგან რამინს სცემოდა, თვითოსათვის ათასი მეტად აკოცის. რა სიხარულისა მოედანსა შევიდეს და ნება აისრულა და გაჴვრიტა თვალი პატიოსანი მაჯნად და დააგდებია პატიოსანსა პატიოსნება და ცნა, რომელ ვითარი დედასა ეშობა, მითვე ბეჭდითა მიჰხვდა, მაშინ კვლა მეტად შეუყვარდა არარომლისა ქმრისაგან ჴელმიუყოფლობისათვის. რა ორთავე გულის-ნება აუსრულდა, ერთმანერთისათვის კვლა მაშინ უფრო დახელდეს და მოემატათ სიყვარული. ესრე ორი თვე ერთგან დაყვნეს. ყოველთა დღეთა ერთგან იყვნიან და ღამით განაღამცა იხარებდეს ერთგან.

მერე შაჰი მოაბადს ესმა ესე, რომელ ძმა მისი რამინ გამრთელებულ იყო. გაიხარნა და მაშინვე წიგნი მოსწერა რამინს, ვითა: ”უშენოდ ვერა ვარ მხიარულად, არცა გულ-ამოდ, არცა ასპარეზობა და სმა მიამების. აწ ადრე მოედ, დიდხან ერთად ვინადიროთ და გავიხარნეთ. ქვეყანა გამწვანებულა, ბევრი ათასი ფერი ყვავილი მიწისაგან ამოსულა, მთამან ბერძულისა ოქსინოჲსა კაბა შეიკერა და ყარყუმი ქუდი თავისაგან მოიჴადა. და ეგზომი წყარო გამოცემულა, რომელ წყლისაგან ავაზა უნავოდ თხასა ვერ შეიპყრობს. რა ესე წიგნი წაიკითხო, სწრაფით წამოედ და გაზაფხულისა ყვავილი ვისიცა თან მოიყვანე სწრაფით, მით რომელ დედისა ნახვა დია სწადიან”.

რა მოაბადის წიგნი მივიდა რამინს თანა, მაშინვე კაზმა დაიწყო. მიჰმართა, ვისიცა თან წაიტანა. თუცა გზა დია ავი იყო და ძნელი, მაგრა ორთავე მიჯნურთა სამოთხედ უჩნდა ერთგან მგზავრობა. რა მივიდეს მაჰისა ქვეყანასა, წინა მოეგება მოაბად და ლაშქარნი მისნი. მასვე წამსა ვისი დედისასა მიიყვანეს. დია რცხვენოდა ვისსა ძმისა პირისაგან. ვითა მართებდა, ვისისა მისლვისათვის ყველამა ეგზომ დიდად გაიხარნა. მაგრა მას სიხარული დამძიმებად მოექცა, მით რომელ რამინს მოშორდა და აღარ დია ნახვიდა. კვირას შიგან ერთხელ ანუ შაჰი მოაბადს წინაშე ნახის, ანუ გზასა ზედა, და ეგზომ ნახვა მას ყოლა არად უჩნდა და არცა ეყოფოდა. მეტად ნახვისა ძებნამან ჭირსა ჩაუგდო თავი და მიჯნურობამან ესრე მოაღორა, რომელ წამსაცა ერთსა ვეღარ ელეოდა რამინს და სულთაცა ერჩია იგი.

23. ცნობა მოაბადისაგან რამინისი და ვისის მიჯნურობისა

მოაბადს წინაშე დაყო რამინ თვე ერთი და ერთგან გაიხარნეს სმითა და ნადირობითა. მერე მუღანს ჰლამოდეს წასლვასა, ზღვისა პირსა, ნადირობად. მას ღამესა, რომელსა შაჰი მოაბად აიყრებოდა, ვისსა გვერდით უწვა. ასრე უყვარდა მოაბადს, რომელ ქვე არ დაეძინის მას გვერდით მყოფსა. ამასა შეიჭირვებდა, რომელ იგი მზისაებრ კეკლუცი მას გვერდით წვის, და მას მისგან ერთხელცა ვერ გაეხარნეს, ამით რომელ შეკრული იყო.

წამოვიდა მალვით ძიძა, მოაბადის ძილი ეგონა და ეგრე მოაჴსენა ვისსა:

”ესეთსა ჟამსა ვით დაგეძინების, რომელ შენისა მოყვრისა, რამინის წასლვასა იგონებდე? იგი ხვალე სომხითისაკენ ჰლამის წასლვასა ნადირობად; და მუნ მტერისა ბრძოლაცა დაემართების ლაშქრობად, და შენსა გულსა და სიხარულსა თანა წაიტანს. აწ მისი ლაშქარი ყველა შეყრილა, ნობათი-კარავი მისი გარეთ დაუდგამს და ხვალე ადრე აიყრების. და აწვე ასაყარსაცა ჰკრვენ და ლაშქარნიცა გადენასა დაიწყებენ. თუ მისისა პირისა, მზისა უკეკლუცესისა, ნახვა გწადიან, ადრე კოშკსა ზედა გაედ და ნახე. ძილი არ ეგების მოშორვებისა მისისა გონებასა შიგან. იგი ნადირობად წავა, მაგრა ქორითა და ავაზითა შენი გული დაუჭირავს სატყვეოდ. ადრე რადგან გაგეშორების და შენსა გულსა და ჩემსა თმობასა თანა წაიტანს და უჭვრიტე”.

მათისა ფათერაკისაგან მოაბადს ეღვიძა და ესე მათი საუბარი ყველა გაიგონა და ძიძისა სიტყვანი მოისმინნა. მოაბად გახელებული აიჭრა, პირი, ვითა ნაცარი, შეჰქმნოდა, მეტისა ჯავრისაგან ვეღარა გაიგო, თუ რამცა ქმნა. ჯდა ვითა მთრვალი მებრძოლი პილო. ძიძასა გინება დაუწყო და წყევა. ეგრე უთხრა:

”ჰე, ბილწო, საძაგელო, ღმრთისა უარის-მქმნელო, ყოვლისა ბოზობისა და ეშმაკობისა დასაწყისო, ძაღლისაგანცა უფრო მოყივნებულო და არაწმიდაო!”

უბრძანა მსახურთა:

”მომგვარეთ ისი საძულველი, ძაღლისაებრ არა-შესაწყალებელი, რომელ მოვკლა და მისისა დიაცობისა მსგავსი მივაგო მუქაფა. ჴამს, თუმცა ხუზისტანს წვიმისა ნაცვლად ქვა წვიმდა! სადაცა ესეთი ბოზი და მაჭაკალი გამოვა, უხუცესთა მოაცთუნვებენ და ჴელმწიფეთა ღალატსა უდგებიან. ხუზისტანით თვით წრფელი არავინ გამოვა, ყოველნი მაგალითნი და უსჯულონია. ვაგლახ მას, ვინცა მიენდოს მუნებურსა, ანუ შვილი ვინ გააზრდევინოს! რომელ მუნებური ძიძა მოიყვანა შაჰრო, მითცა აავსო თავისა დარბაზი აუგითა. ხუზისტანელი ძიძა და ბრმა გუშაგად სწორნია. ვისიცა წინამძღვარი ყორანია, მისი სადგური სამაროვანია”.

ესრე მოიწყრომა ძიძისათვის და მერმეღა ვისის ეგრე უთხრა:

”ჰე, ღმრთისა უარის-მქმნელო ვისი და ეშმასა მიმდგომო! არცა ცნობა გაქვს და არცა სირცხვილი, არცა სიმართლე, არცა პატივის ნდომა. შენისა აუგისაგან მოაყივნენ ნატამალნი შენნი; სირცხვილი გასწირე და აბეზარ-იქმენ, სჯულისაგან გაბედითდი. ვინცა გივის, მათთა თვალთა წინა და ჩემთანა ასუბუქდი. არ მოეწონების შენი ნაქმარი შაჰროს და არცა ვიროს და არცა ვის შენთა ნატამალთა. ყოველნივე სირცხვილეულ გიქმნიან. ვირემდინცა ძიძა შენი მოახლეა, განაღამცა ეშმა იყო წინამძღვარი. ხუცესი რა ორძალთა უკრევდეს, დიაკონმან შუშპარისა კიდე რამცა ქმნა?”

მაშინვე ვიროს თანა კაცი გაგზავნა, უჴმო და უჩივლა დისა მისისაგან, ყველა წვრილად უამბო და უთხრა, ვითა:

”წვართე ესე შენი დაი! რაცა ეგების და მისსა საქმესა ჰმართებს, ეგეთი საპატიჟო მიუპყარ! ძიძა სასიკვდილოდ ნუ გეწყალვის. მე თუ-გარდა-რას-ვაჴდევ, მეტისა გულისა ტკივილისაგან გავჰპატიჟებ. ვისსა თვალთა დავსწვავ და ძიძა განაღამცა მოვკლა. და რამინს ამა ქვეყანით გავაძებ და, ვირე ცოცხალ ვარ, აღარ ვაჴსენებ. სამისა უბედურისაგან დავცლი ქვეყანას!”

ვისი თუცა მორცხვი იყო, მიჯნურობისა საქმემან წაუღო სირცხვილი. აწ ნახე, თუ ძმასა წინა შაჰი მოაბადს რა პასუხი გასცა და სიყვარულმან თმობა, შიში და კრძალვა ვით მოაშორვა, მიჯნურობამან თავი სიკვდილად ვით დაადებინა, საწუთრო და სიყრმე მისთვის ვით გაწირა! აშფოთებული ტახტისაგან მოაბადს წინა ზე აიჭრა ვითა ასპიტი გველი, ჴელნი მოიჭვდნა და აგრე მოაჴსენა:

”ჰე, ძლიერო და მაღალო ჴელმწიფეო! ჩვენ შენითა წყრომითა და პატიჟისა ქადებითა ვეღარ დაგვაშინებ. რაცა სთქვი, ყველა მართალი და კარგი სთქვი და ესე უკეთესი ჰქმენ, რომელ აუგი არ დაგვიმალე. აწ თუ გწადიან, ჩამომარჩევ ანუ თვალნი დამწვენ, გწადიან − გამაძე, გწადიან − უკუნისამდე დაჭედილი გყვე. თუ გინდა ლაშქართა შიგან შიშველი მაარე. რაცა გწადიან, იგიცა მიყავ, ყველა ჴელგეწიფების. ამას ვეღარ უკუვიტყვი: მე რამინ ცასა და ქვეყანასა ყველასა მირჩევია და თავსა და სულსა ჩემსა მისსა ჭირსა ვანაცვალებ. თვალთა სინათლე და გულისა ჩემისა სიხარული იგია, მოყვარე და პატიოსანი გულისა წამღებია და თმობისა მომცემი. და რა მგამა, თუ ერთი სული მისთვის გავწირო? თუმცა ათი ათასი სული მედგა, ყველა მისთვისვე მინდა. მე რამინის სიყვარულსა არ მოვსწყდები, ვირე სიცოცხლე არ მომწყდეს. მე მისი მზისა მსგავსი პირი, ტანისა საროჲსა ნაკვთსა ზედა მყოფი, გონებისაგან არ მიმცილდების, და იგი მირჩევია ათასსა ჴელმწიფესა და მისი ნახვა ათასისა ჴელმწიფისა და მარავისა უფროსად მიჩნს. მზესა და მთვარესა მას ზედა ვხედავ, ჩემი იმედი და ნება იგი არის. მე რამინ შაჰროსაგან უფრო მიყვარს, მე რამინ ვიროსაგან უფრო მომინდების. შენ თუ გწადიან, მომკალ, გწადიან დამარჩინე! არ მომძულდების და ვერ დავივიწყებ რამინს. შენ და ვირო ორნივე ჩემნი პატრონნი ხართ, რაცა გწადიან ჩემზედა, ყველა შეგიძლიათ. თუ ვირომან მომკლას ანუ დამჭედოს, მიამების, მოვითმენ და ჯერ ვარ და, თუ შენმან ჴრმალმან სული ამომჴადოს, ამით არა მგამა, რომელ ჩემი სახელი უკუნისამდე დარჩების, ვითა: სული ვისმან რამინისათვის გაწირაო. თუნდა ათასითა სულითა ვიყიდი ესეთსა სახელსა. მაგრა, ვირე ლომი ცოცხალ იყოს, მისთა მართვეთა დაჴოცასა და ადგილისა აშლასა ვინ იკადრებს? ვირე რამინ ცოცხალ იყოს და მე მესვას, მრუდითა თვალითა შემოხედვასა ვერავინ მკადრებს. რა დიდი ზღვა, ვითა მწადდეს, ეგრე ჴელთა მქონდეს, ცეცხლისაგან კრძალვა ბედითია. შენ ჩემი რამინისაგან მოწყვედა მაშინ შეგიძლია, რა კაცისა დაბადება შენგან ეგებოდეს. მე ამისათვის ჭირსა არად გავიკვირვებ და ამაშიგან ნახე, თუ შენი ღონე რა იქმნების!”

რა ვიროს ესე საუბარი ვისისაგან ესმა, ათასჯერ თავისა სიკვდილი ინატრა. წავიდა და დაი თანა წაიტანა. მარტოსა ეუბნა, შეაგონებდა. ეგრე უთხრა:

”ჰე, ღმრთისა მტერო, შმაგო, რეგვენო! ეგე საუბარი ვით ეგების შენგან, ანუ შენ ჩემსა წინა რა უყავ შაჰი მოაბადს? ჩემიცა პირის-წყალი წაიღე და თავისაცა. შენ ჩემგან და მოაბადისაგან რად არა გრცხვენიან, რომელ ეგრე იტყვი: რამინ მინდა და მოაბად არ მინდაო! ამას რად არ მითხრობ, თუ რამინს შიგან ნივთი რა ნახე ესეთი, რომელ ყველასა იგი გამოირჩიე?! საჭურჭლესა შიგან რა უც ჩანგისაგან და ძალისაგან კიდე? მის მეტი რა იცის, რომელ ჩანგი მორთოს, ჩამოჰკრას და ზედა შეუჴმოს? ნიადაგ მთრვალი იზახის, ვითა მტერიანი. მიწყით მისი ტანისამოსი ხამართა თანა დაწინდულია, ურიანი მისნი არიფნია, ხარაბათნი მისნი ნადიმნია. არ ვიცი, თუ შენ სადა შეისწავლე იგი და რაჲსთვის ესრე გამიჯნურდი მისთვის? აწე სირცხვილი და ღმრთისა შიში მოიგონე და ნუ ხარ მაგაშიგან, რომელ აუგითა აგვავსნე. შაჰროსებრი დედა და ჩემებრი ძმა შენითა სიავითა აუგიანნი და სირცხვილეულნი არ ვეგებით. ნუ უდგები მიწყით ეშმაკისა წადილსა და ნუ გასცემ საწუთროსა და საუკუნესა რამინისთვის. თუ რამინ უკვდავებისაებრ გიჩნს, მოიგონე, სამოთხე ღმრთისა უამეა. მე მითქვამს, რაცა შენთვის სჯობს. აწ შენ იცოდე და შენმა ღმერთმან და შენმან ქმარმან! რაცა მითქვამს, თუ არ მომისმენ, შენის აბეზრობისაგან კიდე არა ღონე მაქვს”.

ვირო ვითაცა ეუბნებოდა, ვისი საბრალოდ ტიროდა და ეგრე უთხრა:

”რაცა გიბრძანებია, ყველა მართალია. მაგრა მე კარისა დაჴშვა რასაღა მერგების? რაცა მქონია, მპარავსა ყველა წაუღია. ჩემი სული არ ეგრე ჩაჭრილა ცეცხლსა შიგან, რომელ ვისიცა რა შეგონება ერგებოდეს. ჩემი გული არ ეგრე გატეხილა მიჯნურობისაგან, რომელ ჴელოვანმან კაცმან მისი შეკრვა იცოდეს. მე გული მისთვის ასრე მიმიცემია, რომელ მე მისგან ნაწილი აღარა დამრჩომია. ღმრთისა განგება აღსრულდა ჩემზედა. რაცაღა იქმნა, იქმნა! აწ თქმა და ნანვა აღარას გვერგების. მე რამინ ესრე შემყვარებია, რომელ უკუნისამდე ვეღარა მოვსწყდები; და თუ ეგრე მკითხო: სამოთხე გირჩევნია ანუ რამინიო, − მე, შენმან მზემან, რამინს გამოვირჩევ, ამით რომელ მისი შეხედვა სამოთხედ მიჩნს”.

რა ვირომან ვისისაგან ესე შეუწონელი სიტყვა მოისმინა, მარგალიტი ღორსა წინა აღარა დაყარა, კიდე წავიდა და იგი ქვე დააგდო. მოაბადისა და ვისის საქმე ღმერთსა შეავედრა.

მერმე შაჰინშა თამაშად გავიდა და მოედანსა ასპარეზსა სცემდა. დარნი-დარნი გაიყარნეს: მოაბად და ოცნი კაცნი დარჩეულნი ცალკე და ვირო და ეგრევ შერჩეულნი კაცნი ცალკე იყვნეს. რამინ მოაბადისაკენ იყო.

დაიწყეს ასპარეზობა, რომელ უკეთე და უტურფე აღარა ეგებოდა. თუ სთქვა, ცამდი ააგდიან ბურთი. მას დღეთა ყოველთაგან უფრო საქებარად გამოჩნდეს ვირო და რამინ. ზოგჯერ მან აჯობის და ზოგჯერ მან. ვისი კოშკიდაღმა უჭვრეტდა მობურთალთა ეგრე საქებურთა. რამინ და ვირო უფრო მოეწონნეს და მეტისა გონება შეჭირვებისაგან დაიღრიჯნა და პირისაგან ფერი წაუვიდა, ტიროდა და ეგრე თრთოდა, ვითა ცხროიანი. გვერცა დაუჯდა ძიძა და ამოდ ეგრე ეუბნა:

”რად მოგრევია ასრე ეშმა, რომელ თავსა სულისა დალევისათვის ესრე ებრძვი და ცრემლთაგან თვალნი დაგიშვრიან? რად იქმ? არ შენი მამა ყარან იყო და დედა შაჰრო? არ შენი ძმა ვიროა და ქმარი მოაბად? და შენ, ვისი დედოფალი, ყოველთა კეკლუცთა მზე ხარ! არ არანისა და ერაყის დედოფალი ხარ? არ თურქეთისა და ხორასნის დედოფალი ხარ და ხათუნი? არ გვარიანობითა და სიკეთითა გამოჩენილი და ყოველთა ჴელმწიფეთა საპატრონო? და თუ ათასიცა ჭირი გჭირს, არ ესეთი მოყვარე გივის, რომელ, რა მისი პირი ნახო, ყოველი ჭირი გაგიქარდების? ეტლიცა, ზღვა და ჴმელი შენებრსა ჴელმწიფესა ჰნატრის. ნუ უჩივი ღმერთსა დამბადებელსა, მისი სამოთხე აქავე შენთვის უბოძებია. მისგან უფროსსა და უკეთესსა შენ რასაღა სთხოვ? დიდი და საკრძალავი ჴელმწიფე ხარ, ყრმა და კეკლუცი ხარ, ამა საწუთროსა შიგან ნებიერი და მოსვენებული ხარ და ამისსა მეტსა რასაცა ეძებ? იცოდე, რომელ ღმერთსა გაირისხებ. ნუ იქმ, მთვარეო! დასჯერდი ბედსა და რაცა ღმერთსა უბოძებია! კმა ყავ შენი სიკუშტე, ნუ გაიწყრომებ ჴელმწიფესა და ნუცა ძმასა შენსა მოიმდურვებ, მით რომელ, შენისა შეცოდებისა ცვარ-ცვარი რა ერთგან შეიყრების, მისგან დიდი ღვარი ადგების”.

ეგრე უპასუხა ენოვანმან მთვარემან:

”ჰე, ძიძაო! ცუდსა და ბედითსა ვირემდინ უბნობ? ცეცხლსა შიგან წყალსა სადამდინ ეძებ?

არაკი: ნუთუ მეცნიერთა კაცთაგან არა გასმია, რომელ მჭვრეტელთა ომი არ ეძნელების?

მე ქვეითი ვარ და შენ ცხენოსანი. შენი ცხენი მალია და ველი − ვაკე. ჩემი ჭირი და მაშვრალობა არ იცი. მე სნეული ვარ და შენ მრთელი. არ იცი ჩემი, რომელი ადგილი მტკივის. ჴელმწიფე ჩემი უხუცესი და ქმარი არის, მაგრა მეეჭვი, სარიდო და ავცნობა არის. თუ ვირო ძმა არის, აწ მას მოვსძულებივარ, ჩემსა თვალსა − ვითა სხვისა ოქრო არის და, თუ მთვარეცაა, მე აღარას მერგების, რადგან არ ჩემია. და თუ რამინ არის, ცუდად მფერებელია. შენცა იცი, რომელ მისსა ენასა ღორებისაგან კიდე არა აქვს. ენად მაღორებელია კაცისა და საგრძელოდ სიყვარულსა ზედა დაუდგრომელი. ენა მისი საუბრისა ჟამსა შაქარია, მაგრა უკანის ნავღელი და ბიჭობითა სავსეა. მე, გლახ, ვარ გაწბილებული, ათასისა საქმისაგან უსაქმო და ათასისა მიჯნურისა და მოყვრისაგან უმოყვრო. ძმაცა მივის, ქმარიცა და მოყვარეცა და ამა სამთაგანვე ცეცხლთა ზედა ვიწვი. მე სახელი ოდენ დამრჩა ქმროსნობისაგან, მე საყვედური ოდენ დამრჩა მიჯნურობისაგან. მე იგი ოქროჲსა ტაშტი არად დიდებად მიჩნს, რომელსა შიგან მტერი ჩემსა სისხლსა დაღვრიდეს. თუმცა ბედნიერი ყოფილ ვიყავ, ჩემი ქმარი ვიროსგან კიდე არვინ იქმნებოდა. არცა რამინის პირი მენახა, არც მოაბადისი, რომელ მოყვარესა ჰგვანან და მტერნია საძულველნი. ერთი ვითა ჭირია, მიწყით სულისა გამპატიჟებელი, და ერთი საჩემოდ, ვითა ჭიქასა თანა, ქვაა; ერთისა გული ქვისაებრი, დაუდგმელია და მეორისა გული უსმართლოჲსა მძებნელია.

24. მოაბადისაგან ვისის წამოყვანა და მარავს მოსლვა და ხორასანსა

ხორასანი ფალაურითა ენითა ამოსა და მომცემსა ქვეყანასა ჰქვიან. ერაყისა და სრულისა სპარსეთისა საჭამადი სპარსეთით და ხორასანით მოვა. ამო მიწა-წყალი და წმიდა ჰაერია, და თვით მარავი ქალაქი ხორასანსა შიგან ეგზომ ამოა, ვითა თვეთა შიგან მაისი. კაცისა განსასვენებელია და სამოთხესა ჰგავს.

რა შაჰი მოაბად კარგითა ეტლითა შემოქცეული ქოისტანით მარავს ქალაქს მივიდა, კოშკთა ზედა ჯდა [ვისსა თანა], ვითა სოლომონ და ბალავ, და თამაშად მუნით უჭვრეტდა ველთა, ბაღთა და ვენაჴთა ამწვანებულთა და აყვავებულთა. და სიცილითა და ლაღობითა ვისის ეგრე უთხრა:

”ნახენ, ველნი და ვენაჴნი შვენიან შენისა პირისაებრ. წყალი და მიწა, ბოსტანი, სათიბნი, ველნი და წალკოტნი, მთა და ბარი მარავისა ღმერთსა, ვითა ედემი, შეუმკიან. ამას რად არ მითხრობ, ჰე, მთვარეო ჩემო, მარავი უფრო გიამების, თუ მაჰისა ქვეყანა? მე მარავისა ქვეყანა მირჩევნია, ამით რომელ მისი ქვეყანა ცასა ჰგავს, ვარსკვლავითა შემკობილსა. თუ სთქვა, სამოთხე არის ღმრთისა წყალობითა სავსე. ვითა მაჰისა ქვეყანისაგან მარავი უამესია, ეგრე მე ვიროსაგან უფრო ვარ. მე მაჰისა ქვეყანისაებრი ქვეყანა დია მაქვს და ეგრევე ზემდგომი ყმა ვიროსებრი დია მყავს”.

ნახე, ვისმან პასუხი რაგვარი გასცა, ვით უპატიოდ ეუბნა! მიჯნურობისაგან, ვითა ლომი, გაგულოვნებულ იყო და ვირისაებრ აღარა შესწონდა. ეგრე მოაჴსენა:

”ჴელმწფეო, მარავი და მისი ქვეყანა ამოა თუ არა, ღმერთმან შენ გიბედნიეროს. მე აქა დია უნებლივ დაპყრობილ ვარ; ვითა ნადირი, ბადესა შიგან ბმულ ვარ. და თუმცა რამინის ნახვისა მიზეზი არ იყო, აწმცა შენ ჩემი სახელი გარდასრულთა თანა გესმის. მაგრა რა მას ვნახვიდე, მაჰი და მარავი სწორად მიჩნს. თუმცა გული ჩემი არ მისთვის დამედვა, აქამდინცა თავი არ მიცოცხლებია. მე იგი მეწალკოტე ვარ, ვარდისა მნერგავი, რომელ ეკალსა ვემუდარები ვარდისათვის. მე შენ რამინის გზითა შეგეპოები, ამით რომელ ჩემი გული ნახუთევად მას აქვს”.

შაჰინშა რა ესე ძნელი პასუხი მოისმინა, წყრომისაგან პირი გაუწითლდა, მერმე გაუყვთლდა, გულსა ისრად დაესო და ჯავრისა მისისაგან ათრთოლდა, და ესრე გაწყრა, რომელ მოკლვასა ჰლამოდა. და კვლა სიყვარულმან და ცნობამან მორია. რა გაწყრის, ცნობა წინა დაუდგის და, რა გაფიცხდის, მისისა სიკუშტისა ცეცხლსა ღმრთისა განგებამან წყალი დაასხის. რადგან ღმერთსა მისი სიცოცხლე გაეგო, კაცი მას მტერობითა ვით მოჰკლვიდა? ვერავინ მოერევის მტერთაგანი, ვისცა ღმერთი სცვიდეს: დაეჴსნების ლომისა ჭანგთა და პილოჲსა ხორტუმსა. ვითა მრავალჯერ, მშვიდობით დარჩა ფათერაკისაგან. საქონელსა ჰგვანდა დამალულსა ნაოჴარსა შიგან ვისი, ყოველთა კაცთათვის შეკრული და რამინისათვის ოდენ გაჴსნილი.

რა დიდხან აშფოთებული წყრებოდა, ცნობამან მორია შაჰი მოაბადს და ვისსა ავი საქმე აღარა უყო, მაგრა გინება დაუწყო და ეგრე უთხრა:

”ჰე, ძაღლისა შექმნილო, ბებლთა და გრძნეულთა გაზრდილო, წელნიმცა მოსწყდების შაჰროს, რომელმან გშობა! სახლიმცა აუოჴრდების ვიროს, რომელ უსჯულოჲსა და მაგალითისაგან კიდე არა გამოვა შენისა გვარისა! გველისა მართვე განაღამცა გველი იყო და ავისა ხისა ნაყოფი განაღამცა მწარე იყო. ადრაბადი, ფარახზადი, ვირო, როინ და აბანოზი, ვისი და შირინი ყველანი თვითო მამისა შექმნილნი ხართ და ბოზისა ნაშობნი და გრძნეულთა გაზრდილნი. შენ ოდენ შავდებოდი ჯიმშედის გვარისა და შენცა მოაყივნე ჯიმშედის გვარი, აწ სამი გზა წინ გიც, სადაცა გწადიან, მიხვიდოდე: ერთი გურგანისა, ერთი დევმანდისა და მესამე ჰამიანისა და ნიავანდისა. აწ იქა წაშავდი, რომელსაცა გზასა გწადიან! შენნიმცა წინამძღვარნი მაცდურნი და დევნია და სადგურნიმცა შენნი ნაოჴარნი და უწყლონია, გზათამცა ყოვლგან ორმო დაგხვდების, ველნიმცა გველითა სავსეა და მთა თოვლითა, წყალიმცა სამსალიანი და ველთა ნაყოფი უძოვრიანი; დღისითამცა ლომი მოგეგებვის და ღამით მაცთური. წყალიმცა დიდი დაგხვდების და ხიდი აოჴრებული. და ღმერთიმცა გრისხავს, რომელ, რა დაიბადე, ჭირი არავის დაულიე!”

რა ესე ბრძანება ესმა ვისსა, შვენებით უაუგოსა, მოაბადის სიტყვისაგან მეტის-მეტად გამხიარულდა, ვარდისაებრ აყვავდა, თაყვანისცა და კიდე წამოვიდა.

25. მოაბადისაგან ვისის გაშვება

ძიძასა ეგრე უთხრა:

”წაე, ძიძაო, სამახარობლო სთხოე შაჰროს და ეგრევე ვიროს, გაახარე და საბოძვარი აიღე, ეგრე მოაჴსენე: მოვიდა დაი შენი საყვარელი, მოყვარე შენი; ამოვიდა ელვარე მზე შენი, სით არ მოელოდი, იმედისა შენისა ნიშანი გამოჩნდა, სით საეჭვი არ გქონდა. აწღა სიმარტოვე მოგაშორა ბედმან, შენთვის ხორასნით ორი მზე გამოსულა-თქო. და დედასა ჩემსა გაახარე და მოაჴსენე: ვეშპისაგან მზე დაეჴსნა, ბედსა სვიანსა მისსა გაეღვიძა და მომართა თავისა გვარსა პატიოსანმან თვალმან. რადგან ღმერთმან მოაბადისგან გვიჴსნა, ვითამცა ყოველთა ჭირთაგან ჴსნილ ვარ-თქო”.

მერმე მივიდა, მოაბადს ეგრე მოაჴსენა:

”მაღალო ჴელმწიფეო, მიწყითმცა მხიარული და ცოცხალი ხარ აგრე, ვითა შენთა მოყვარეთა გაეხარების! და მტერნი შენნი მოგაშორნეს ღმერთმან! მე ვირე ცოცხალ ვარ და სულნი მიდგან, შენი გულითა მლოცავი ვიქმნები. აქათგან ესეთი ცოლი შეირთე, რომელ თქვენი შესაფერი იყოს და ჩემებრი ასი მჴევალი ჰყვეს. ასდენ კეკლუცი და შვენიერი შეირთე, რომელ, ვინცა მტერმან ნახოს, დაუმძიმდეს და დაბრმდეს შურითა: გვარიანი მეტის-მეტად, სიწმიდითა და პატიოსნობითა ქებული, ვითა მზე, ყოველთა თვალთა სანატრელი და, ვითა სული, ყოველთათვის საყვარელი. უშენოდმცა მე ცოცხალ ვარ მხიარული და უჩემოდ შენ ღმერთმან დიდება მოგცეს და მოგიმატოს; ასრე ქმნას, რომელ ორთავე სინანულად არ გაგვიხდეს და ნება-აღსრულებით ვიყვნეთ, რომელ ერთმანერთი აროდეს ვაჴსენოთ”.

საჭურჭლეთა კლიტენი მოაბადს ჴელთა მიათვალნა და ეგრე მოაჴსენა:

”სხვასა მეჭურჭლესა შეჰვედრენ, რომელი შენსა სადედოსა შიგან ჩემსა უკეკლუცე იყოს და უერთგულესი. ღმერთმან უშენობითა მე ნურა დამაკლოს და უჩემობითა შენ ნურა დაგიმძიმოს!”

ესე თქვა და თაყვანისცა და წამოვიდა. და რაცა მონა და მჴევალი ჰყვა ნასყიდი ვისსა, ყველა ათავისუფლა და გაააზატა.

რა წამოვიდა ვისი, მოაბადის დარბაზი უმისო აიშალა და დაბნელდა. ყოველთა კუთხეთაგან ტირილისა ჴმა გამოვიდოდა. შაჰი მოაბადის ნატამალნი დედანი დაღრეჯით შეიქმნეს და ტიროდეს მისისა წასლვისათვის. აკოცეს ერთმანერთსა და გაიყარნეს. მრავლისა თვალი ტიროდა მისთვის და მრავლისა გული იწოდა მისისა მოშორვებისათვის, მაგრა ყოველთაგან რამინ განაღამცა უსაბრალოე იყო. რა წასლვა ვისისი დაისკვნა, შეჭირვებითა ცნობათა მიჰჴდა, ვითა ფრინველი თავ-მოკვეთილი ფართხალებდა. რა სულად მოიქცა, არ გამოისვენა წამსაცა ერთსა შეჭირვებისა და გულის-ტკივილისა და შეუშრომელად ცრემლთა დენისაგან.

კვლა ავად გაჴდა, პირველ გამიჯნურებისა აწ უძნელე იყო. თუცა ტირილითა არ ერგებოდა, ღონედ ეგრეცა იგივე ჰქონდა: ზოგჯერ მოყვრისათვის იზახდის, ზოგჯერ გულისათვის ტიროდის. დღე და ღამე გულსა ეუბნებოდა და თვალნი ვერ დაიხუჭნის. ეგრე თქვის:

”უღონო-ქმნილო გულო! გაგიშავებია ჩემი ტანი და სული, მიჯნურობისა დაღითა ნათელი დღე გაგიშავებია, სიხარული ჭირად შემცვალებია, სიცილი − ტირილად, სიმრთელე − სნეულებად და ისრისაებრი ნაკვთი მშვილდად შემქმნია. აწ ნახე სიმწარე მიჯნურობისა, თუ უმოყვროდ ცოცხალ იყო. ერთსა წამსა უმისოდ ყოფნა ვერ გასძლე, აწ რასაღა გლახ იქმ ანუ უმისოდ ყოფნა ვით ეგების? აქათგან დია ჭირსა ნახავ, აქათგან დია ნავღელსა სჭამ უმისობითა. მოიგონე, გულო, მარტოობისა სიმწარე, დაეჩვიე აწვე ჭირისა გაძლებასა, რადგან ანაზდეულად გაგეყარა მოყვარე [საყვარელი; შენთვის ხურმისა ჟამი წავიდა და ეკლისა მოვიდა. დათმე და მოიჭირვე, გულო! აწ მოგეწიფა, რაცა ავი დაგეთესა. გულო, შენგან ნაქმრისათვის ნუ გაქვს გამოსვენება! და თვალო, ცვრიდი ცრემლთა სისხლიანთა! ვეღარა ვნახავ სანახავად საყვარელსა მოყვარესა. მართალ ხარ, რაზომცა შეიჭირვებდე და ღაწვთა ცრემლითა დაჰბანდე. პირველი მესისხლეობა ჩემი შენგან იქმნა: შენ გაიცადე იგი პირმზე, შენ ჩამაგდე მიჯნურობისა ჭირსა და აწ მით არა გაქვს შენვე მოსვენება. სისხლად გმართებს გარდაქცევა, თვალო, სინათლისა აღარ ხედვა, რადგან ცისა მნათობთაგანცა უნათლესისა ჭვრეტა დაგაკლდა. ჴამს, თუცა ქვეყანა აღარ განიცადო, რადგან მისებრსა ვეღარას ნახავ. არ მინდა უვისოდ სიცოცხლე, შენგან კიდე მისგან არავის უნდი, შენი თნება მისგან კიდე არვის ჰქონდა. მე თუ მისისა ნახვისა იმედსა გარდავსწყვედ, ვაჩემებ თავსა, აღარ ვნახავ მზესა და მთოვარესა, თავისა ჴელითა ამოვიყრი თვალთა. რა მგამა, თუ აღარ მიჩნდეს,] რადგან ვისსა ვერ უჭვრეტ! ჰე, დაბნელებულო ბედო ჩემო, უბედურო, რად დამაგდე უჯუფთო და უმოყვრო! ჰე, მუხთალო საწუთროო, შენგან ვარ ამა ჯავრსა შიგან, შენ მომეც სიხარული და შენვე შეგშურდა და გაგეყარე უგრძნეულოდ! საწუთროო, თუ შენი ჴელი არ მუხთლობაა, ცოტასა ყმისებრი, რაცა მოგეცა, ეგრევე უსაეჭვოდ რადღა წამიღე?”

ესეგვარსა რამინ საბრალოდ გულსა ეუბნებოდა და ტიროდა. გული სიხარულისათვის მოეშორა და თავი გამოსვენებისად. და დია იგონებდა, თუ რაჲთაღა საქმითა დაეჴსნას მარტოობისა შეჭირვებასა, ანუ რა ბადე და ღონე დაუდგას თავისა საქმესა.

მერმე შაჰი მოაბადს კაცი მიუგზავნა, ვითა: ”ესე მეექვსე თვე არის, რაჲთგან ქვე-წოლილ ვარ და ავად ყოფილ ვარ, აწ ცოტად ძალისა და სიმრთელისა ნიშანი მომცემია, ადრითგან ცხენსა არ ჯდომილ ვარ, აბჯარი არა მცმია, ცხენნი დამხამებიან, ავაზანი და ძაღლნი ქვე-ბმითა დარყვნილან, ქორნი დამშავებიან, და ყოფნა და ქვე-წოლა მომწყენია. ფარმანი მიბოძე − წავიდე ამულს, გურგანს და სარავს, მივიდე, ვინადირო და ხანი დავყო: სანადირონი კვლა გავმართნე და წინაშევე მოვიდე”.

რა ესე ძმისა მოციქულობა შაჰი მოაბადს მოაჴსენეს, შეატყვა, რომელ ბიჭობა და მაგალითობა იყო ამა საუბარსა შიგან და ვისის სიშორე აღარა შეეძლო და არ შინ ყოფნა. გინება დაუწყო რამინს და წყევლა და ეგრე თქვა:

”ნუმცაა შენი წაღმართი და სიცოცხლე! ღმერთმან წაგიყვანოს, მაგრა მშვიდობით ნუღარა მოგიყვანოს, სიმრთელე და გამარჯვებამცა შენი ნუა! სადაცა გწადიან, წაედ! შენ შენი სული ვისის გრძნეულობისადა შეგიწირავს და, რა თვალად ნახო, შენთამცა თვალთა წინა მოკვდების, და შენ ესე ავი ზნე მისსა სულსა თანა ამოგჴდების და ამის ავის თესლისა ნაყოფად ჯოჯოხეთიმცა მოგხვდების! ჯერეთ ჩემი სიტყვა ყველა გემწარების, მაგრა ყველა ხვანჯია შენი. სიყვარულითა შეგაგონებ, თუ მოისმენ და ცნობა გაქვს. ქოისტანსა გვარიანი და კარგი ცოლი შეირთე, კაცისა შვილი, კეკლუცი. ნუღარა დაეკარები ვისის და ძიძასა, თვარა განაღა ოდესმე მათითა ჴელითა წაეგები. შენსა ცოლსა გვერდით გაიხარენ, მას დასჯერდი. თუ ესე არა ქმნა, თვით ნახო რა წაგეკიდოს! ჴრმალსა და ლახვარსა ზედა ცეცხლსა დავაგზებ და მაშიგან შენ და ვისის ორთავე შეგყრი მე, რომლისა ძმისაგან აუგიანი ვარ, მისსა სიცოცხლესა სიკვდილი მირჩევნია. ნუთუ ჩემი სიტყვა ლაღობა გეგონოს! გამწყრალსა ლომსა აღარა ეამხანაგების”.

რა რამინ ესე ბრძანება მოისმინა, დაწყევლა გულსა შიგან ძმა და მათითა საფიცითა შეჰფიცა მოაბადის მზითა, რომელ ჩემსა სიცოცხლეშიგან მაჰისა ქვეყანასა არ შევიდე, არცა შენისა ბრძანებისაგან ბიჯი გავდგა და არცა ვისი პირად ვნახო და არცა მისთა ნატამალთა თანა დავჯდე და გავიხარნეო. მერმე ეგრე მოაჴსენა:

”შენ არ ესეთი ჴელმწიფე ხარ, რომელ მე შენი ორგულობა ვიკადრო და, თუ შენისა ბრძანებლობისა ურჩი ვიყო, თავმოსაკვეთელი ვარ. თქვენგან, ვითა ღმრთისაგან, მეშინიან და, ვითა მისსა ბრძანებასა მოვისმენ, ეგრევე − თქვენსა”.

ზეპირ ესრე ტკბილად შესთვალა პასუხი და გული სისხლითა ავსოდა და სხვა-კალიბად იყო და ისწრაფდა გამართვასა და ვისის ნახვასა.

26. რამინისაგან ვისის თანა წასლვა

რა ქალაქისა კარნი გამოიარნა რამინ და გამოემართა, გამრთელდა, თუცა ჭირად არცარა წინათ სჭირდა. რა ქოისტანით ქარი აქროლდის, ესრე უჩნდის, ვითამცა სამოთხისა სული სცემოდა. ფიცხლად იარებოდის, ვითა მიჯნურთა წესია. მოყვრისა სანახავად არად ეჭირვებოდა გზისა სიგრძე და არ ეძნელებოდა გზათა სიავე. იგი მგზავრობა თამაშად უჩნდის, რაზომცა დიდი ჭირი ნახის.

აწ აქეთ ვისი ოდეს დედისასა მისრულ იყო, ურამინობისაგან შეავებულ იყო და დაღრეჯით იყვის. მისი სანდომი მაჰისა ქვეყანა ორმოდ უჩნდა უმისობითა. სამკაული ერთობით კიდე შეეჴსნა, ვითა მგლოვიარე ჯდის, არცა ჭამდის და არცა სმიდის; არცა გაიცინის და არცა რამინის სურვილისაგან კიდე სხვა საგონებელი ჰქონდის. ვითამცა არა თავისა სახლსა ყოფილ იყო და არა დედისათვის ეჭვრიტა, ვითამცა გველისათვის ხედულ იყო. რა ძმა ნახის, ვითამცა მესისხლე მისი ყოფილ იყო, ესრე უჩნდის. არა[რა] იამებოდის ქვეყანასა ზედა, სიხარულთა თანა სიტყვა არცავის მიუგის, არცა გაიცინის. დღისით მზესა უჭვრეტდის რამინის სანაცვლოდ და ღამისა სიბნელე რამინის თმათა სიშავისა ნაცვლად იამებოდის. დღე და ღამე ბანთა ზედა ჯდის და თვალნი ხორასნის გზისაკენ ჰქონდის და ინატრიდის: ”ქარიმცა მოვიდა ხორასნით და რამინის სურნელი სული მეცა!” ღამით იტყოდის: ”აჰა, თუმცა დილასა მოვიდა რამინ!” და დილასა იტყოდის: ”აჰა, საღამოდმცა მოვიდაო! და ეგრე თქვის: ”ნეტარძი, თუმცა ცხენსა ზედა მჯდომი მაშვრალი ვნახო, რომელ პირი ჩემკენ ექმნას და ზურგი მარავისაკენ! ნეტარ ვერ ვნახავ ჩემთვის მოსრულსა ჭაბუკად როსტომის საპატრონოსა?” დღე და ღამე ჰქონდა ნატრა და შეჭირვება, მიწყით თვალნი გზისაკენ ჰქონდის.

ჯდა ერთსა დღესა ბანთა ზედა მზისა ამოსლვისა ჟამსა და მისთვის ორი მზე ამოვიდა: მზემან ქვეყანა გაანათლა და ხორასნით რამინ − ვისის გული. ასრე მოვიდა მისად მლხენელად, ვითა სნეულისათვის აქიმი სნეულობისა ამსუბუქებლად. და იგი მისთა თვალთა და სულთა, ამოსლვად მიწურვილთა შემქცვველი იყო. რა დაინახა, სიხარულით აჩქარებული ქვე ჩამოვიდა და ერთმანერთსა მოეხვივნეს, ვითა უსურვაზნი. სიხარულითა ორნივე ტიროდეს და ღმერთსა მადლი მისცეს. ერთმანერთისა სიშორითა შეჭირვებულნი, შეყრითა, ვითა ვარდნი, აყვავდეს. ერთგან ხალვათსა სახლსა შევიდენ. რამინს ვისმან ეგრე უთხრა:

”შენმან გულმან ნება და თევზმან წყალი პოვა. არს ესე დარბაზი საჴელმწიფო, დაჯედ, დია გაიხარებდი, ვითა გინა ეგრე. ნადირობად მოხვე ხორასნით და დია ადვილად მოგხვდა ნადირი. მე შენი ჴოჴობიცა ვარ და კაკაბიცა, ველური თხაცა და შველიცა. ამოდ დაჯედ, ჩემებრითა ნადირითა იხარებდი, ჭამდი და სმიდი, თამაშობდი და იმღერდი, ვითა გმართებს. მე და შენ გავიხარებდეთ დღეს დია, ხვალისასა ყოლა ნურას მოვიგონებთ. ნებისაებრ ვიყვნეთ, ამით რომელ ერთმანერთისათვის ჭირნახულნი ვართ, მიჯნურნი ვართ ყრმანი და ნება-პოვნილნი ვართ!”

ეხვევოდეს და აკოცებდეს ერთმანერთსა, მერმე ქვე დაწვეს და დღე და ღამე იხარებდეს, ვითა სწადდა. შვიდი თვე ეგრე დაყვეს. და შემოვიდა ზამთარი, მთისა სიცივე. ორნივე მიჯნურნი ყრმანი ჴელმწიფენი მუხაერსა შიგან იყვნიან. ჰქონდა პატრონობა, სიკეკლუცე, მიჯნურობა, სიხარული. ასრე უკლებად გაიხარნეს, რომელ, რასაცა თანა სიხარული ეგების, არასთანა დაიკლეს.

27. ცნობა მოაბადისაგან რამინის ვისსა თანა მისლვისა

რა ესე ამბავი ესმა შაჰი მოაბადსა, რომელ რამინ გამოაჩინა ავი გვარი, მივიდა ვისსა თანა და კვლაცა დაჯდა და გაწყვედილი სიყვარული კვლა გამონასკვა, -

არაკი: რამინის გული მაშინ ელევის ვისსა, რა ეშმა ავისა ქმნასა ელიოს; ოდესაც ყურდგელი გალომდეს, რამინის გული ვისისაგან მაშინღა გაძღეს, ოდესცა ჩიტი ქორად შეიქმნების, მაშინ რამინ ავსა ზნესა დააგდებს, −

მაშინღა მივიდა მოაბად დედასა წინაშე და შესჩივლა რამინის საქმე. დაღრეჯით ეგრე მოაჴსენა:

”ეგების ესეთი საქმე გაუხელებელისა კაცისაგან, რომელ რამინს უქმნია? და ვინცა ცნობასა ზედა მყოფია, ვის მოეწონების რამინის ნაქმარი? მისრულა ჩემსა ცოლსა თანა ვისსა და მოუყივნებია ჩემი ჴელმწიფობა და სახელი. ვით მივიდენ ორნი ძმანი ერთსა დიაცსა თანა? ქვეყანასა ზედა ამის უარესი რა ეგების? მე ესე აუგი და ხვაშიადი შენთვის ადრითგან მიმალავს და, რა დამეჭირა, გამოვაცხადე, მით რომელ შენ სცნა ნაქმარი და უსამართლოდ არ მწყევლიდე. მე ასრე მოვკლავ რამინს, რომელ შენნი თვალნი, გაზაფხულისა ღრუბელნი, იქმნენ მტირალნი. ჩემი თავი ამის აუგისაგან მაშინ იჴსნების, რა პირი ჩემი რამინის სისხლითა დავიბანო. შენ ჩემი სამოთხეცა ხარ და ჯოჯოხეთიცა. და ესე საჩემო ავი სახელი არცა შენ გიამების”.

ეგრე უპასუხა დედამან:

”მეცნიერსა კაცსა თავისა ჴელ-ფერჴხი თვით აროდეს მოუკვეთია. ნუ მოჰკლავ მას, შენი ძმა არის და მისებრი ძმა სხვა არ დაგრჩების. რა ურამინო იყო, უნატამალო დარჩები. აღარ გიამების უმისო სიცოცხლე და სიხარული, რა არცა სმასა შიგან გვერდით გიჯდეს საყვარელი ძმა, არცა ომისა დღესა ზურგად გყვეს, არცა მტერსა და მოყვარესა გვერდით საქადურად ზურგით გიდგეს? ღმერთსა შენდა შვილი არ მოუცემია ქვეყანისა საწაღმართოდ პატრონად და, რა ღმრთისა განგება − ყოვლისა ადამიანისა სიცოცხლისა ბოლო − შენზედა მოვიდეს, შენი სახლი და საჯდომი შენთა მტერთა მიჰხვდების. დაეხსენ, რომელ ცოცხალი იყოს და შენი ადგილი შენად შედეგად შეინახოს.

შეგონება: კაცი უკუნისამდე ცოცხალი არ ეგების, გარნაღა ოდესმე სიკვდილი მოესწრების.

სჯობს, რომელ რამინ ცოცხალი გესვას, ნუთუ შენებრი ქვეყანისა მპყრობელი და ჴელმწიფე იყოს. ძმასა ნუ მოჰკლავ, ცოლი კიდე გააძე და სიყვარულისა კლიტე სხვასა ვისმე შეჰვედრე. კეკლუცნი, მზისა მსგავსნი, დია არიან, რომელ მათი მკერდი წმიდა ვეცხლია და თმა − ამბარი. ერთი მათგანი გამოირჩიე, და გული მას მიეც და საჭურჭლისა კლიტე მას შეჰვედრე, ნუთუ მისისა სადაფისაგან თვალი პატიოსანი გამოვიდეს, რომელ სიხარული მოგეცეს და ადგილი შენი შეინახოს! რასაღა გამოელი ვისისა საქმიანობასა? ამისგან კიდე კარგი რა სჭირს, რომელ ჯიმშედის გვარისა არის. თუცა გვარად ჴელმწიფე და კარგია, მისსა სიკეკლუცესა ათასი ავი ზნე სდევს. ნუ იქმ, ჴელმწიფეო, ცნობა მოიჴმარე და სულსა შენსა რამინის სისხლითა ნუ დაისვრი. ათასსა დიაცსა ვისისებრსა ჰპოებ. მის ბოზისა სიყვარულსა გულისაგან რად არ გააგდებ? მე ესე ამბავი კვლაცა მასმია და მგონია − უარესიცა მასმია მის დუხჭირისა თავისუფლისა. ძმა ვირო კვლაცა შეუყვარებია, დღე და ღამე მის გვერდით სმად ზის და ღვინისაგან უფროსჯერ მთრვალი არის ვისისა ბედისაგან. ნიადაგ ესე უნდოდა; აწ რა მიჰხვდა, აღარას შეიჭირვებს. შენ უბედურსა რამინს რასაღა უწყრები? შენი შემცოდე ვირო არის, არ რამინ; ჰამიანს არის, მით არის, რომელ შენებრვე ვისისი მიჯნური არის და ერთი ზნე ბოზისა ვისისი ესე არის, რომელ თვითოსა დღესა თვითო კურო ჰყვეს. ეგეთი სიკეკლუცე და შვენება რა სარგებელი არის, რომელ თვესა ერთსა მოყვარესა თანა არ დაზამს. ვარდსა ჰგავს: თუცა სურნელი და ამო არს, დიდსა ხანსა არ დაზამს და ადრე წავა”.

რა ესე სიტყვა გაათავა დედამან და მოისმინა მოაბად დედისაგან, ძმისათვის მაშინვე გულ-კარგად გაჴდა, მაგრა ასრე გაუწყრა ვისსა და ვიროს, რომელ წყრომისაგან პირი გაუყვითლდა. მაშინვე ვიროს წიგნი მიუწერა და სიკუშტითა კალამი ჴრმლისაებრ გაიმახვა და ეგრე მიუწერა:

”ვინ გიბრძანა, ამას არ მითხრობ, რომელ ჩემგან უფროსობასა ჰლამი? ვინაა ზურგი ანუ მეშველი შენი, რომელ ეგრე გადიდებულ ხარ? რად არ მითხრობ ამას, თუ ესრე ვინ გაგულოვნებს, რომელ მელსა ლომისა ბუნება აგიღია? შენ ლომთა თანა რად ჰლამი ლომობასა, კანჯარი სად მოერევი, ანუ სად გაექცევი ლომსა? თუცა ვისი შენი დაი არს, ჩემი ცოლია, და ეგრე მექცევი, გვერდით რად გიზის? სად გინახავს, ოდეს ერთი დიაცი ორთა ქმართა ცოლი, ანუ ორნი მებრძოლნი პილონი ერთითა ბეწვითა დაბმულნი? მე არ მინახავს! ნუთუ მუნითგან ქვეყანანი რანიმე აგიხმან ანუ ასაბიანი დიდძალოანნი მოგიკიდებიან და მით გულოვნობ? მე შენგან კარგნი ვერაოდეს რა მინახვან, არცოდეს ვინ ჴელმწიფე გაგიქცევია, არცა მტერი ტყვედ ვინმე წამოგიყვანია, არცავისი შენისა დამამძიმებელისა ქვეყანა აგიოჴრებია. რა ოდეს გიქმნია კარგი, არავისგან მასმია. შენი გვარი ამაღლებისა ჟამსა თავსა ჩაღმა იქმს, ჯორსა ჰგავს გვარიანობითა: რა მამა ჰკითხონ, დედასა აჴსენებს. შენი უკეთესი მშვილდოსნობაა, მაგრა საგნობასა შიგან, არ ომსა. ცხენოსნად კარგი ხარ, მაგრა მოედანსა შიგან, უკეთ გააჭენებ ასპარეზობასა შიგან, ვირე ლაშქრობისა და შებმისა ჟამსა. ვირე დედათა ახლავ, ჭაბუკობასა დია ეცდები, თუცა ომის დღესა და შებმისა ჟამსა, ვითა დიაცი, გაიქცევი. მაჰისა ქვეყანასა მიწყით ლომობ და სხვაგან მელიცა დაგიზაბუნებს. ნუთუ ჩემი შიში დაგვიწყებია, რომელ თავისაგან სული ამოგიღო, და ჩემთა ლაშქართა მარღუზელთა ნაკრავიცა დაგვიწყებია, რომელ მაჰისა ქვეყანასა შიგან ჯერეთცა ყოველგან კვნესა და ვაგლახი ისმის. მაშინდითგან მე იგი მკლავი და ჴრმალი ჯერეთ მაქვს, რომელ პირით ქვეყანისაჲთ ჩემთა მტერთა დამჴოცელია. რა ესე წიგნი წაიკითხო, ცოტად დამელოდე. ამათ დღეთა ნაუზმები ჴრმალი ჩემი გესტუმრების. მე იგიცა მასმია, რაცა ამას წინათ დაგიქადებია და მოახლეთათვის გაჩვენებულ ხარ. ეგრე გითქვამს: ”მოაბად უგრძნეულოდ დამესხა და მით წაიყვანა გორაბით ვისი. მე ღაფლად ვიყავ; თუმცა მუნ დამხვდარ ვიყავ, მოაბად ყოლა ვერ წაიყვანდა ვისსაო”. აწ აღარა მთრვალისაებრ მოღაფლებულ ხარ; თავისა ადგილსა მორჭმული ჴელმწიფე ჰზი. ჩემი საქმე შენთვის მიცნობებია, შენად ომად გამომართულ ვარ. საგუშაგოსა ზედა ყოველგან გუშაგნი დააყენენ, ყოველი ადგილი გაიმაგრე, ლაშქარნი შეიყარენ, ასაბიანი მოიკიდენ და, ვითაცა გწადიან, ეგრე დაემზადე. თვით მეცა ადრე მოგესწრები, გავანქრევ შენთა საჭურჭლეთა, იავარ-გიქმ შენ და შენთა ლაშქართა. აღარ ეგრე შეგებმი, რომელ ცოცხალი სადმე დარჩე და შენებურად გარდაიხვეწო. ქვეყანასა შიგან ეგზომსა სისხლსა ვადენ, რომელ სისხლისა ღვარი მკვდარსა იტანდეს. ვისსა გამოვიტან უპატიოდ და უზეწაროდ ლაშქართა შიგან ქვეითსა ვაცორვებ. ესრე გავჰჴდი და მოვაყივნებ, რომელ აქათგან წაღმართ უხუცესისა მტერობასა ვეღარავინ იკადრებდეს”.

ესე წიგნი შიკრიკსა მისცა და გაგზავნა ვიროს თანა და მაშინვე ლაშქართა ყველასა აცნობა ესე საქმე. შეეკაზმნეს დიდებულნი და ლაშქარნი. შეიყარა უამრავი, ზღვისა ქვიშთა ოდენი. ასაყარსა ჰკრეს, თუ სთქვა, ჯეონისა წყალი ქოისტანისაკე მივაო. ლაშქართა სიდიდისაგან ცისკარი დაიმალის. ესეთი ჭაბუკები იყო, რომელ ლომთაებრ სისხლისა მსმელნი. მიდიოდეს ფიცხლად მოწიგნარსა შიკრიკსა უკანა, ვითა ქარნი.

რა ფარანდამან წიგნი მიართვა, მოაბადის წყრომისა შიშითა ტანისაგან ძალი წაუვიდა და თვალთაგან სინათლე. ეგრე თქვა:

”მიკვირს ეგზომი წყრომა რა არის, ანუ ესრე დანაქადებით საუბარი? ჩემი დაი მისი ცოლი არის და მისსა დარბაზსა შიგან ჯდა, ზამთრის დღესა სახლისაგან გამოაძო. იგი გვცემს და იგივე ტირს. ორი უსამართლო მისგან გვჭირს: გამორჩეული ჩემი დაი, ვით მესისხლე, ათასითა უპატიობითა გამოაძო, ერთითა წიგნითა უკანის არცა მოიგონა და არცა უჴმო. მან შეგვცოდა და იგივე გვიწყრების. შაჰინშა არცა ქვისაა და არცა რვალისა. რად უნდა ეგზომი ქადილი და გაჩვენება? ერთხელ ლაშქარი შეყარა და მნახა. მგონია, მოეწონა ჩემი თავი. ესრე გაქცეული და გაწბილებული წავიდა აქაით, რომელ უპატიობითა ქვეყანათა შიგან არაკად დაიდვა. ჩვენი ომი არ დამალული იყო, რომელ აწ ვისმე გავაგონებდეთ. მაშინ ძლივ გარდაიხვეწა. აწ კვლა ფერება რადღა უნდა? ორთა კაცთა ერთისა გატეხილისა მშვილდისაგან ეშინოდაო”.

მერმე წიგნის პასუხი პირიანი მიუწერა:

”დიდო ჴელმწიფეო, მაღალო და მებრძოლო, ნებიერო! შენისა საცთურისაგან რა წაგეკიდა დაღრეჯილობისა და ავისაგან კიდე? შენ, ჴელმწიფეთა ჴელმწიფეო, მბრძანებლობა გაგივა. საჴამსო ესე არის, რომელ წყნარი იყო და ყოვლისა საქმისა მეცნიერი. რადგან პატრონი ხარ, ჴამს ესე, რომელ სიტყვა უნივთო არაოდეს ბრძანო, მეცნიერნი სამართლიანად უბნობდენ და თავსა მიწყით მოსამართლეობითა გასახელოვნობდენ. ჩვენს შუა მტერობა უპირულია, მით რომელ მოყვრობა და მტერობა ერთგან უფერეა. თქვენ ბედითსა უბნობთ და გვაგინებთ, ჩვენ ვერცა ეგრე გაგინებთ. თავისი ცოლი გაგიძია, სხვასა ნურვის აბრალებ. ამისთვის არცა წიგნის მოწერა გინდა და არცა ომი. აჰა შენი ცოლი, სადაცა გწადიან, წაიყვანე და, თუ მიბრძანებ, აწვე ვისსა შენსა წინაშე გამოვგზავნი. ოდითგან აქა მოსულა, ღმერთმან იცის, სამჯრის მეტად არ მინახავს და, თუ ვნახოცა, რა საკვირველია? ძმა დისა ნახვისათვის ოდეს ვის გაუყენებია? ცოლი შენი, რა გაგვა, თუ მე გვერდით მიჯდეს, და, თუ ავსა რას მეეჭვ, თვით იცი, რომელ მე უსამართლეობა არაოდეს გამომსლვია. ვისიცა ამასვე იტყვის და შენცა იცი, რომელ უღალატო მომიჴსენებია. აწ ამისად შედეგად შენ თუ არ იცი ჩემი საქმე, მე გაგაგონო ამა წიგნითა, რომელ მოგიწერია. შენ მარტო მისრულ ხარ ბრჭისასა და ცუდად უსამართლო დია გითქვამს, მაშინდლითა შებმითა შენ თავი გიქია: ”გამარჯვებული მე ვარო და გაქცეული - შენა”; ეგრე გითქვამს: ”იგივე მკლავი და ჴრმალი [ჯერეთ არისო, რომელ პირისა მიწისაგან ჩემი მტერი ავჴოცეო”. თუ შენი ჴრმალი] ბასრი არის, არცა ჩემია ბზისა. თუ შენი ჴრმალი ჯაჭვ-მუზარადსა სჭრის, ჩემი კვლა − ქვასა და გრდემლსა. ეგრე გითქვამს: ”ჩემი შიში ნუთუ დაგვიწყებიაო?” შენ თურე ჩემი ნაკრავი სიზმრივ ნახე, რომელ მღვიძარესა აღარ გეტკივნა. რაცა ჩემგან სათქმელად ჩემი ქება და შენი ძაგება ჴამს, ჩემად ნაცვლად ყველა შენ გითქვამს და დაგისწრია. თუ ესე წიგნი ლაშქართა ზედა წაიკითხო, მრავალი დამალული აუგი გამოგაჩნდების. ესეცა დაგეყვედრა ჩემდა, თუ: ”შენი დედა გვარად შენსა მამასა სჯობდაო”. კაცისა მამაცისა გვარი ომისა დღესა მისი მკლავი და ჭაბუკობაა. მაშინ გვარსა არ ეძებენ, შუბისა, ჴრმლისა და ლახტისაგან ეშინიან თუ. ომსა შიგან გამოვაჩინო, რა შევიყარნეთ, ჩემი გვარი და საქმით ვქმნა, არ ენითა, ოდენ ვთქვა. ოქრო-გოარი და ენა-მახვილობა ერთ დანგად ღირან მაშინ, რა ჭაბუკნი ერთმანერთსა შეებნენ. ეგრე საუბარი ქვე დააგდე და აწ ჭაბუკობა იჴმარე. დღეს ჩვენი მეშველი მკლავი, ჴრმალი და გული არის და გამარჯვება ღმრთისა ჴელთა შიგან არის”.

ფარანდა გარეშეაქცია ვირომან, შაჰი მოაბადს წინა მიეგება. რა მოაბად ესოდენი ძნელი პასუხი წაიკითხა, − მუნვე წყნარად კითხვა დაიწყო, სადა საეჭვი ჰქონდა, რომელ ვირო ვისის გზითა ავსა პასუხსა გასცემდა, და, რა სრულად წიგნი წაიკითხა, სიკუშტე და სიცრუე მაშინვე სინანულად გაუჴდა. სხვა კაცი გაგზავნა ვიროს თანა, ვითა: ”შენ გიჴსნივარ ყოველთა ჭირთაგან, დია ავად შეესმინე ჩემთანა და არა ვიცოდი, რომელ უსამართლოდ იყვნენ, აწ მტერობისა რაჴსისაგან გარდაჴდომილ ვარ და სიყვარულისა ჭარმაგსა შეჯდომილ ვარ. შენი სტუმარი ვარ თვესა ერთსა. ვით მოყვარეთა და მზახალთა ჰხვდების, აგრე იურვოდი მასპინძლობისათვის. შენსა დარბაზსა და წალკოტსა საჴელმწიფოსა შიგანა გესტუმრები. მერმე წელიწადსა ერთსა მე შენი მასპინძელი ვარ. ნუთუ რას ამა საქმისათვის მემდუროდე, აწვე აქა ბრძანე და ვისი თანა მოიტანე. ვისი ჩემი სულია და შენ ძმა გამორჩეული და შაჰრო ჩემი დედაა”.

რა მივიდა მოაბადის წიგნი ვიროს თანა, საყვარლიანი, და დია სალამი და ძღვენი შაჰროს თანა ჰქონდა, კვლაცა დაიმალა მტერობისა ეშმა და სიყვარულისა ვარდი აყვავდა, სიხარულისა თვალსა გაეღვიძა და მტერობა გაქარდა. მიიყვანეს დედოფალი ვისი, ვითა მზე, და მოაბადს შეჰვედრეს. ყოველსა კაცსა გაეხარნეს. თუ სთქვა, ქორწილი მაშინღა იყო. თვესა ერთსა მუნ გაიხარნეს, ინადირეს, იასპარეზეს, სმიდეს, მერმე ხორასანს მოჰმართეს და მაჰით მარავს ქალაქსა მივიდეს.

28. მოაბადისაგან საცეცხლისა აგზება ვისის საფიცრად

რა მარავს ქალაქშიგან მივიდა შაჰინშა, გულმხიარულობდა და ვისის სიახლისაგან მზე მისი ვისის პირი იყვის და მუშკი მისი - ვისის თმა.

ერთსა დღესა ამოდ ჯდა გულ-მხიარულად ვისსა გვერდით და ეუბნებოდა რამინის სიყვარულისასა, ვითა: ”ეგზომი ხანი მაჰისა ქვეყანასა დაჰყავ და ამით გასძლე, რომელ რამინ შენსა გვერდით იყო და, თუცა იგი არ გხლებოდა ჭირის მაქარვებლად, დილად ღამემდი მუნ ყოფნასა ვერ გასძლებდი”.

ვისმან კუშტად პასუხი ეგრე მოაჴსენა:

”ეგზომ ავსა და ბედითსა ნუ მეეჭვ. ზოგჯერ აგრე მეტყვი, ვიროს ჰყოლიხარო და მისსა ნახვასა მანავღლებ; ზოგჯერ ეგრე მეტყვი, რამინს ჰყოლიხარო. რად მაყვედრებ ეგზომსა?..

არაკი: ნუ ეჭვ ჯოჯოხეთსა ეგზომ ცხელსა, ვითა იტყვიან, და ნუცა დევსა ეგზომ დუხჭირსა, ვითა უზრახვენ. თუცა მპარვისა ჴელი მპარაობაა, ტყვილსაცა დიდად უზრახვენ.

ესე შენ თვით იცი, რომელ ვირო მონადირე არის და წამსა ერთსა შინ არ დაჰყოფს. სხვა ჴელი არ იცის ბურთობისა, ნადირობისა და დიდებულთა თანა სმისაგან კიდე. რამინს იგივე ზნე სჭირს, რომელი ვიროს, და მისი თვით მოყვარული არის. ამა ექვსსა თვესა, ვითა ორნი ძმანი, თამაშითა შექცეულან. ყრმასა კაცსა ყრმა კაცი ბერისაგან უფრო უყვარს, ამით რომელ უფროსი სიამოვნე სიყრმე არის კაცისა. სიკეკლუცე და სიყრმე ღმერთსა, ვითა სამოთხე, დაუბადებია. რა რამინ მაჰისა ქვეყანასა მოვიდა, მან და ჩემმან ძმამან გაიხარნეს ნადირობითა, ბურთობითა, სმითა გაგებითა. არ ეგების, რომელ ვინცა ვის შეუყვარდეს, ყველა შემცოდე და საკლავი იყოს, და არცა ესე, რომელ ვინცა მიჯნური იყოს, ყველა ღალატსა და მოღორებასა მოყვრისა უდგებოდეს. არ ყველასა გული შენებრ ღალატიანი არის და არ ყოველი კაცი შენებრ შეუპოვარი არის”.

შაჰი მოაბადს გაუკვირდა და ეგრე თქვა:

”თუ ესე ესრე, კარგია, რამინ საკურთხეველი არის, აღარ დასაწყევარი. აწ შენ შემომფიცე, რომელ შენ მუნ რამინს არა ჰყოლიხარ. რად გეშინიან? შეუცოდებელმან ფიცითა გამოაჩინე შენი სიმართლე. შეუცოდებელსა ღმერთი არ გარდააჴდევს. და მაძღრად უჭმელი პირი არ აყროლდების”.

რა ვისსა ესე მოაბადისაგან ესმა, გულოვნად ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, ჴელმწიფეო საშიშო! მაგა ფიცითა ვერ შემაშინებ, ამით რომელ მართალი ადვილად ფიცავს. კაცისა გული რა მართალია, წყლისა შესმა და ფიცი სწორია მისთვისაო”.

შაჰინშა ეგრე ბრძანა:

”ამის უკეთესი არაა, რომელ შემომფიცო, და საეჭვსა და საყვედურსა დაეჴსნა და შენთვის ყველაჲსა მზრახისა ენა დააბა. აწ მე დიდსა ცეცხლსა დავაგზებ, ალვასა და მუშკსა დავაკვამლებ და ამა ყოველთა დიდებულთა და ლაშქართა წინა შემომფიცე ცეცხლითა და მას შუა გამოიარე, რომელ მასვე წამსა, რა შემომფიცო, შეცოდებისაგან სულითა წმიდა იქმნე და ამისსა შემდგომად არცა რა საყვედურითა გკადრო და არცა უნებელი სიტყვა. მაშინ ჩემი სული და საწუთრო იქმნები და სიცოცხლისაებრ შემიყვარდები, და ჩემსა ჴელმწიფობასა ერთობით შენ მოგცემ და შენსა სიწმიდესა გამოვაჩენ”.

ვისმან ეგრე მოაჴსენა:

”ეგრე ქმენ, შენცა განწმდი და მეცა განმწმიდე მაგა საქმითა. ვირემდინცა შენ გულსა შიგან არაწმიდასა მეეჭვ, შენს სულსა და სჯულსა ყველასა ივნებ. შეცოდებისა ნახვა და მალვა სჯობს, ვირე უნახაობა და წამება”.

მერმე შაჰინშა უჴმო ყველა ერთობითა ცეცხლისა მსახურნი, დიდებულნი და ლაშქარნი მისნი და საცეცხლესა შიგან დიდი საქონელი შესწირეს, რომელ თვითოსა თქმა არ ეგების: ოქრო, თვალი, მარგალიტი და სოფლები, და მუნით ცოტა ცეცხლი მოაღებინა, მოედანსა შინა დიდისა მთისა ოდენი ცეცხლი დააგზებინა, რომელ მისი სიტფო ცამდინ მისწვდებოდა და მისი ალი კეკლუცსა დიაცსა ჰგვანდა, რომელ შარისა პერანგითა ლამაზად იარებოდეს. ანათობდა ქვეყანასა სრულად მის ცეცხლისა სიდიდე და სიცხითა დამწველი იყო, ვითა მოყვრისა გაყრა, და კვამლი მისი აბნელებდა ჰაერსა ცისასა. და ესე არავინ იცოდა, თუ შაჰინშას რაჲსთვის აუგზია ისი ცეცხლიო, და ესრე ამაღლდა, რომელ მთვარესა ატფობდა მისი ალი.

დადგეს ერთობით დიდებულნი ხორასნელნი ცეცხლისა წინა. მოაბადის კოშკისაგან ვისმან ნახა იგი საშინელი ცეცხლი და რამინს უთხრა:

”ნახე იმა კაცისა საქმე, ვითარი დიდი ცეცხლი დაუგზია ჩვენთვისო და იმაშიგან ჰლამის ჩვენსა დაწვასა! აწე ვირე იგი დაგვწვიდეს, მოე და ორნივე გავიპარნეთ აქაჲთ. და ჩვენ დავწვათ მოაბადის გული მისითავე ცეცხლითა. გუშინ მეუბნებოდა მოაბად ვითა − შემომფიცე, რომელ რამინს არა ჰყოლიხარო, და მეცა დაუწყე საუბარი, ვაღორებდი. აწ აქა მოქალაქეთა და ლაშქართა წინა დიდი ცეცხლი დაუგზია და მე იმა ცეცხლსა შიგან გამარებს, იმა კაცთა წინა მომაყივნებს და ეგრე მეტყვის: ამა კაცთა წინა შიშველი შედი, რომელ რამინს არავინ გიზრახვიდესო”.

მერმე ძიძასა ეგრე უთხრა:

”შენ რას იტყვი, ამა ცეცხლსა ვითა დამჴსნი? აღარ გულოვნობისა ჟამია, აწ გაქცევისა არის. შენ დია ღონის ამგებელი ხარ და ფრთხილი; გვითხარ თუ რა არის ჩვენი ღონე, ანუ ამისგან ვით ვიჴსნებით? ესეთსა ჟამსა ღონე სჯობს ჭაბუკობასა”.

მერმე ძიძამან მისებურად მაგალითად ეგრე უთხრა:

”ეგე დია ძნელი საქმე წაგვკიდებია, მე მაგისისა ღონისა აგება არ ვიცი. მაგრა ნუთუ ღმერთმან გვიშველოს და გაგვიმარჯვოს! აწ რადგან ესე წაგეკიდა, აქა ნუღარა სდგათ; სადა მე მივიდოდე, თქვენცა წამომყევით”.

სალაროსა შევიდეს და მუნით დია საქონელი, ოქრო, თვალი და მარგალიტი აიღეს და აბანოსა შევიდეს სამნივე. და ერთი გზა წყლისა სადინელი წალკოტსა გავიდოდა ესეთი, რომელ არავინ იცოდა. და მას ჴვრელსა გავიდეს სამნივე და წალკოტსა შევიდეს, მოაბადისაგან გულ-დადაღულნი მივიდოდეს. მაღალი ზღუდე იყო წალკოტისა. რამინ, ვითა ვეფხი, ზედა შეხლტა და ზეწარი ჩამოუშვა; ორნივე ზეწრითა ზე გაიყვანნა და იმიერით ჩაასხნა. თვით უჭირველად ჩახლტა. და სამნივე ზეწრითა, ვითა დედანი, პირდაბურვილნი წავიდეს.

იცოდა რამინ ერთი ვენაჴი, რომელსა შიგან ერთი კარგი მეზვრე იყო, მოყვარე მისი. მაშინ მისსა მივიდა და მუნ მოისვენეს. მერმე ვენაჴით მეზვრე გაგზავნა თავისა ყმასა კარგსა მისანდობელსა თანა და ეგრე უბრძანა, ვითა: ”უკეთესნი ცხენნი დამიკაზმენ და ჩემი აბჯარი. და თუ რა საჭამადი გაქვს, სულითა ზედა აქა მოიტანე, რომელ ვერვინ გიგრძნას”. მივიდა და მასვე წამსა, რაცა უნდოდა, შინაჲთ მოართვეს.

რა შეღამდა, შესხდეს და ესრე წავიდეს სამნივე, რომელ ქარი ვერ ეწეოდა. ადამიანმან ვერავინ ნახა. ესეთი მინდორი, რომელ ვეშაპთა ოდენ სადგომი იყო, უწყლო და უსაძოვრო, - მათ ერთგან ყოფნისათვის სამოთხედ უჩნდა: ქვიშა, ქვა, სიცხე და წყურვილი მათ მიჯნურობისაგან ღმრთისა წყალობად უჩნდა. და ერთმანერთისა სიახლისაგან ვერცა სიცხესა იგრძნებდეს, ვერცა სიცივესა. ვითამცა თამაშად იარებოდა, არ ეგზომ საჭიროსა ადგილსა და გზასა მიდიოდეს. ჩინეთს ქვაზედ წერია, ვითა: ”მიჯნურთა ჯოჯოხეთი სამოთხედ უჩნს. რა მოყვარესა ახლავს, მიჯნურსა, თუ პილწიცაა, მას ეტრფიალების. მინდორი ვენაჴად უჩნს, თოვლი − წალკოტად. მიჯნური მთრვალსა ჰგავს, რომელ, რა კაცსა ეთროს, ჭირი და ლხინი ყველა სწორად უჩნს”.

იგი მინდორი ათ დღეს დალიეს და მარავით რეს ქალაქს მივიდეს. რამინს ერთი მოყვარე ესვა კარგი და მისანდობელი; რესა მას კარგი სახლ-კარი ჰქონდა და დია უხვი და კარგი კაცი იყო. სახელი ბეჰროზ შეჰროს ძე ერქვა. და მისი სახლი სამყოფად ამო იყო და ყოვლითა კეთილითა სავსე. ძილპირისა ჟამსა, რომელ ღამისა სიბნელისაგან გზა არა ჩნდა, რამინ მივიდა ბეჰროზის კარსა გულ-მხიარული და ჭირთაგან ჴსნილი. რა ბეჰროზ ნახა რამინ, სიხარულითა არ დაიჯერა, თუ არა მეზმანებისო. ეგრე თქვა:

”ესეთსა ჟამსა რამინისებრი სტუმარი ვისთვის ეგების?”

რამინ ეგრე უთხრა:

”ძმაო, ესე ჩვენი ხვაშიადი შენისა სიკეთისაებრ დამალე და ნურავის უთხრობ, თუ რამინ მოსრულა ანუ სტუმარი მყავს”.

ეგრე მოაჴსენა ბეჰროზ:

”ღმერთმან და ჩემმან ბედმან მოგიყვანა ჩემად სტუმრად, შენ პატრონი ხარ, მე შენი ყმისა ყმა ვარ. თუ მიბრძანებ, სახლისაგან ყველათა კიდე გავალ. დარბაზი ჩემი და, რაცა მაშიგან არის, თქვენი არის და მე ღმერთმან თქვენი სამსახური გამიმარჯვოს”.

მერმე ვისი, რამინ და ბეჰროზ, ვითა მათ სწადდა, ეგრე იხარებდეს ერთგან ასსა დღესა, ასრე რომელ მათი ამბავი არავინ იცოდა. კარ-დაჴშულნი და გულ-გაჴსნილნი დღისით თამაშობდეს და ღამით გამოჩინებისა შედეგად რამინ ჩანგი აიღის და ცემა დაუწყის და ზედა სიმღერა თქვის და სამიჯნუროთა შაირთა იტყოდის ამოჲთა ჴმითა, ვითა:

”ჩვენ ორნი კარგნი მოყვარულნი ვართ, ერთმანერთისათვის სულთა გავწირავთ; სიხარულისა განძი ვართ, მაგრა მტერისა თვალთა ბოძალი ისარი; თუცა ჩვენ სიხარული და გულის ნება გვაქვს, ჩვენი მტერი ამით დია უპატიოდ არის და საწყლად; რაზომიცა ჭირი დაგვემართოს, ჩვენ ერთმანერთსა არ გავეყრებით, ვერცა ოდეს სიახლითა გავძღებით, ჩვენ სიხარულისაგან კიდე ვერას ვნახავთ; ბედსა ჩვენთვის ესე მოუცემია. ამოო ვისო, რამინს წინა მჯდომო! რამინ შენგან მხიარული, შენ რამინისაგან. ამოო ვისო, პირ-მხიარულად ბაგე-მღიმარეო! არ ვინანი ჩემსა თათბირსა, არ ვინანი ამა ესრეობისა ქმნასა; ვიხარებ ამა მგზავრობასა, რომელ ვისისებრი ნადირი ვინადირე. შაბაშ, რამინ, რომელ შენი საწადელი აისრულე! აწ, ვითა გწადიან, ეგრე ახარებდი გულსა, − მოყვარეთა ნება ერთგან გაქვს, სამოთხესა შინა ხარ. შენი ვარდი დაუმჭნარია, შენი მოყვარე მზე არის, რომლისა ბედითა რასაცა ეძებ, ჰპოებ. ღმრთისაგანცა კურთხეულ არს მაჰისა ქვეყანა, რომელსა შინა ვისი პირმზე დაბადებულა! კურთხეულმცა არის ვისის სიცილი, რომელ საწუთროცა მისისა სიცილისა მონა არის! მიბოძე, ვისო, ბროლისა ჴელითა საჴელმწიფო ჭიქა, რომელსა შიგან ღვინო შენის ღაწვისაებრ წითელი დგას. მე ოდესცა შენისა ჴელისაგან ღვინოსა შევსვამ, უკვდავებად მიჩნს. ღვინო ვერ დამათრობს, შეჭირვება არ მომივა შენისა სიყვარულისაგან, მე ჭირი არ შემწონს. რა ამოდ შემომხედნე, ღმრთის წყალობად მიჩნს. ჩემი პატივი შენგან გაძლიერდების და შეჭირვება ჩემი შენგან განქარდების. გული ჩემი სადაფი არის და შენ შიგან მარგალიტი; ჩემი მკერდი ცა არის და შენ მას ზედა ვარსკვლავი. ღმერთმან ესე სადაფი უმარგალიტოდ ნუ გაჴადოს და ესე ცა − უვარსკვლავოდ. მიწყითმცა შენად არის შენგან მხიარული! მოვა ესეთი ჟამი, რომელ ჩვენსა სახელსა აჴსენებდენ და ყოველსა კაცსა უკვირდეს ჩვენი სიყვარული, სახელი და სიხარული. და ესეთი სიკეკლუცე ჴამს, თუ უკუნისამდე იჴსენებოდეს. გულო, თუცა დია ჭირი და სასჯელი ნახე, აწ მოყვრისაგან ლხინსა და გულის-ნებასა ხარ. ჩემი გული მით სიყვარულითა სავსეა, რომელ მოყვრისა პირი მზე და მთვარეა. შენ დღე და ღამე იხარებდი მისითა პირითა და მტერთა და მეშურნეთა სიკვდილსა იგონებ. ხურმა და ეკალი ერთსა ხესა ზედა იქმნებიან, ეგრეთვე მიჯნურთა სიხარული და შეჭირვება მისი ერთგან იქმნებიან. აწ, გულო, თუ შენ სული შესწირო, მისისა ერთისა კოცნისა მუქაფა არაა. მე სული ასეთისა მოყვრისათვის მინდა და საწუთრო ესეთისა საქმისათვის დაბადებულია. აწ შენ სმიდი ღვინოსა, ნუ შეიჭირვებ! ხვალე რაცა ღმერთსა გაუგია, იგი წაგეკიდების. ნუთუ ხვალე თვით უკეთესი წაგვეკიდოს მისგან, რომელსა დღესა მიელი!”

ოდესცა რამინ ღვინოსა სმიდის, ესეგვარსა იტყოდის, იმღერდის და უბნობდის. ვისი, კეკლუცთა სანთელი, მხიარულად იყო. არა დააკლეს ორთავე გულის მონაცემი. აქათ ვისი და რამინ ესრე იხარებდეს და იქით შაჰინშა ჭირსა და მოყივნებასა და ჯავრსა შიგან იყო, რომელ ვისსა აფიცებდა და საეჭვისაგან გამოიყვანდა.

ოდეს ძებნა დუწყო ვისსა, ვეღარა პოვა. საწუთრო თვალთა წინა დაუბნელდა. ერთსა დღესა და ღამესა ეძებდეს. მოაბადს ღვიძლსა ცეცხლი ედებოდა და გული თვით მისგანვე დანაგზებსა საჴმილსა შიგან ეგზებოდა. რა პოვნისა იმედი გარდაიწყვიტა, თავისა სიკვდილი სანატრელად გაუჴდა; მერმე ძმასა მისსა ზარდის თავისა საჯდომი შეჰვედრა და მას მიანდო, ამად რომელ ძმაცა იყო და მისანდობელი ვაზირიცა.

29. მოაბადისაგან გაღარიბება ვისის საძებრად

მოაბად თავით თვისით ქვეყანათა შიგან ვისის საძებრად წავიდა. მარტო მისთა ეგზომ ქონებათაგან ერთი ჴრმალი და ერთი ცხენი, რომელნიცა ბუნებად ერჩივნა, წაიტანა და წავიდა. ქვეყანათა შიგან მარტო იარებოდა. გულის ტკივილისაგან და სიყვარულისაგანცა მიუცილვებელად ვისსა აჴსენებდის. მოიარა ყოველი პირი მიწისა: ოჴერი და შენი, ზღვა და ჴმელი, ჰინდოეთი, თურქეთი, საბერძნეთი, ჩინი-მაჩინი, რანი და ერაყი; ვისის ნიშანსა და ამბავსა იკითხვიდა. ვერცა თვით მიხვდა და ვერცარა მისი ნიშანი სხვაგან ესმა. ზოგჯერ არნისაებრ მთათა და კლდეთა ზედა იარებოდის, ზოგჯერ ლომისაებრ ლერწამთა და ტევრთა შიგან იარებოდის, ზოგჯერ გარე-თხისაებრ მინდორთა შიგან იყვის, ზოგჯერ გველისაებრ ჴვრელთა შიგან იყვის. არ დარჩა ადგილი, სადაცა არ ეძებნა.

ხუთსა თვესა ვითა ხელი და მტერიანი, ცურვიდა ვისის გზათა უკანა. ზოგჯერ სიცხითა მისჭირდის, ზოგჯერ სიცივითა თავუწევარ იქმნის, ზოგჯერ მგზავრთაგან ჭამის პური, ზოგჯერ მეცხორეებთან ჭამის პური; რაცა მიჰხვდის, მათითა ცოცხალ იყო. ქვე ვერა დაიძინის; ჴელმწიფესა ნანებიერებსა შართქუნად მიწა ჰქონდა და სასთაულად − მისივე მკლავი. ამა ხუთსა თვესა ქვეყანათა შიგან იარა. ამხანაგი მისი შეჭირვება იყო და ნადიმი − მგზავრობა. დია ქვა იკრის გულსა და დია სისხლი დაღვარის თვალთაგან. ოდეს უგზოსა გზასა იარებოდის ანუ მარტოდ სადმე დარჩის, ეგზომი იტირის, რომელ ტანისამოსი მისი დაიწურვოდის. ეგრევე თქვის:

”რა ვქმნა? აჰა, სადაა ჩემი ლაშქარი და საჭურჭლე და უთვალავი ოქრო და საქონელი? გულისათვის ყველა განვაქრვე, დავთმე და აწ არცა გული მაქვს და არცა ჴელმწიფობა; მოყვრისაგანცა კიდე დარჩომილ ვარ და ჴელმწიფობისაგანცა. ესეთსა ჟამსა სიკვდილიცა ამო არის. მისსა ძებნასა შიგან რა ერთი ბიჯი წავდგა, თუ სთქვა, ერთი ასო მაშინვე დამაკლდების. მე ჭირი მით მიმატებია, რომელ ჩემი სული ჩემგან აბეზარ-ქმნილია! მე, თუ სთქვა, ქარი რკინისა მეცემის და მიწა ფერჴთა ქვეშე ცეცხლი არის. თუ რა კეკლუცი ვნახო, ყველა გველვეშაპად მეჩვენების. გული ჩემი ღრუბელსა ჰგავს და ჰაერი - მკლველსა. ნავღლისაგან ძალი გამომღებია. მე სიბერისა ჟამსა თუმცა არ გამიჯნურებულ ვიყავ, ესე მიჯობდა და ჴამდა. ეგზომი ჭირი და მიჯნურობა ერთგან არ დამეტევის. ესეთსა ჭირსა შიგან ახალ-მოწიფული ყრმა დაბერდების, ჩემი ბერისა კაცისა ღონე რა არის? ესეთი სამოთხე მომხვდა ქვეყანასა ზედა, რომელ მისგან ჯოჯოხეთი თვალით ვნახე. ესე უარესი მჭირს, რომელ მისგან ავსა ნაქმარსა რა მოვიგონებ, მაშინ უფრო გავხელდები მისთვის; რა ნარგისნი მოვთვალნე, მიჯნურობასა უფრო მემატების, ვითამცა მისი აუგი მიყვარდა, ვითამცა მისგან ავის ქმნა მეამებოდა. მისისა სიყვარულისაგან თვალნი დამბრმობიან და გული უგუნებო მქმნია. საწუთროჲსა ლხინი აღარად მიჩნს, მიჯნურობასა წინათ ძლიერი ვიყავ და ყოვლისა საქმისა მეცნიერი და აწ დაუსუსურებულ ვარ და ესრე გასრულ ვარ, რომელ ვერცაღარას ავსა შევიგებ და ვერცა კარგსა. ცუდად წამიჴდა აქამდისი საჴელი, წამიჴდა სიყვარული, მოყვრისა ქარმან წამიღო ჩემი ნაჭირვები, გულსა ცეცხლი მომიდვა! აწ ქვეყანასა შიგან რასა ვინ მიზრახავს? ყოველსა კაცსა აწ მოვძულვებივარ და კაცსა წინა ასუბუქებულ ვარ, შმაგი და მტერიანი ვგონივარ და მართალან. თვით მათცა უარე ვარ. სიხარული და ჴელმწიფობა დამიგდია და მარტო მინდორთა შიგან ნადირთა თანა გარეულ ვარ. რად მოვისმინე მაშინ ჩემთა მტერთა და მეშურნეთა სიტყვა, ოდეს შვენება-უკლები ჩემი ვისი ჴელთა მყვა, რადგან უმისობისა გაძლება არა მქონდა? მე თუ ღმერთმან შემიწყალოს და ერთხელ მისი ნახვა მო-ღა-მხვდეს, მისსა ბრძანებასა, ვითა მონა, ვმორჩილობდე. და ჩემსა ჴელმწიფობასა და გვირგვინსა ყველასა მას მივსცემ; ვირე ცოცხალ ვიყო, პატრონი იგი იყოს. აწ რადგან მიჯნურობისა ძალი შემიგია, რაცა მას იამების, მე მისი ქმნა მინდა”.

რა მოაბად ექვსი თვე იარა ქვეყანათა შიგან, ერთსახე დასაწყლდა და დასნეულდა და საწუთროჲსა მუხთლობისაგან შეშინდა ღარიბად სადმე უკაცურად სიკვდილისათვის, და ნუთუ მტერმან ჩემი ადგილი დაიჭიროს უჩემობითაო. შეიჭირვებდა თავისა საქმესა და გამოარჩივა, რომელ გარეშეიქცეს და შინა მივიდეს, აწ ვისის ძებნა დააგდოს და იმედსა იყოს უკანის პოვნისა მისისასა. შემოიქცა და მარავს, თავისა ქალაქს მივიდა. და ყოველი კაცი მისითა მისლვითა გამხიარულდა, და სამახარობლო გასცა ყველამან, და ღმერთსა ჰმადლობდეს. შეკაზმეს ქალაქი და ბანთა ზედა მზისა მსგავსნი დედანი დასხდეს. ეგზომი ოქრო და თვალი შეაყარეს ქალაქსა შემომავალსა, რომელ მის ქვეყანისა გლახა ყველა გამდიდრდა.

30. მოაბადისაგან მარავს მოსლვა და ვისის ამბვისა ცნობა

ოდეს შაჰი მოაბად თავისა სადგომი დარბაზი, ქვეყანა და ჴელშწიფობა ქვე დააგდო და მინდორთა მიჰმართა, მაშინ რამინ წიგნი მიუწერა რე ქალაქით დედასა და გაახარნა თავისა სიცოცხლითა.

მოაბად და რამინ ერთისა დედისაგან იყვნეს და დედა ზარდისი სხვა იყო და ჰინდოსა იტყოდეს ზარდსა დედულად.

რამინის გამოგზავნილი მარავს მალვით მოვიდა, ქარისაგან უფიცხესად. მაგრა ოდეს მოაბად და რამინ წასრულნი იყვნეს, მაშინდითგან დედისა მათისა ცრემლნი არ შემშრალ იყვნეს უმათობისა შეჭირვებისათვის. რომელსაცა დედასა მოაბადისა და რამინისებრნი ორნი ძენი უსაქმოდ უჩინო ექმნებიან და ერთისა დიაცისათვის დედასა და თავისა საჴელმწიფოსა და ლაშქართა ქვე დაჰყრიან და ველთა გაჭრასა გამოირჩევენ, მისთვის შეჭირვებასა მართალა.

წიგნი მოართვეს რამინისი მისსა დედასა. ეგრე მოეწერა:

”საწუთრომან მეცნიერობასა და ძმასა მომწყვიდა ამა მიზეზითა, რომელ ძმა ჩემსა სიკვდილსა ინატრის ჩემთვის, მკვეთისა ჴრმლისაებრ უწყალოა, ჩემსა და ვისის დაჴოცასა ჰლამოდა. რადგან ესეთია, მე ერთი თმა ვისისი მისებრსა ათასსა ძმასა მირჩევია. მე ვისის სიამოვნისაგან კიდე სხვასა ვერას ვხედავ და მაგისგან გინებისა და თრევისაგან კიდე არა მაქვს რა. ოდესცა მაგას ვშორავ, ჩემი სიხარული მაშინღაა. სიკვდილი ჩემი რად უნდა? ძმა არის ჩემი, ერთის მამისა შექმნილნი ვართ და ერთის დედისა ნაშობნი. ყოვლისა საქმითა მე ვსჯობ. მოედანსა შიგან ორმოცდათი მაგისებრი ვერ გამისწორებს. რა მარავი დამიგდია, სიცილისა და სიხარულისაგან კიდე არა მიქმნია რა. რა მაგას ვიახლო, ვითა ველური თხა ავაზისაგან, კბილითა დანაყილი ვარ. ეგზომი ჭირი და ფათერაკი მაგისაგან არ გვეყოფოდა, რომელ გვჭირდა, კვლა ცეცხლითა რადღა გვწვიდა? არ ღმერთია, რომელ ჯოჯოხეთსა მიგვცემდეს. აწ შენ ჩემსა ნურას შეიჭირვებ. აქა, რეს ვარ მრთელად და კარგად. ვისის სიახლითა დია ვმხიარულობ. ესე წიგნი მალვით მომიჴსენებია, რომელ ჩემი კარგად ყოფნა გაიხარნე. ნურას შეიჭირვებ, საწუთროჲსა ჭირი და ლხინი უხანოა: დღეს ჩემი ამბავი მომიჴსენებია და, წაღმა ვითაცაღა ვიყო, მასცა გაცნობებ. მუნამდის ქვეყანათა შიგან ვიარები ღარიბად, ვირე მოაბადის ადგილი უმოაბადისოდ დარჩებოდეს, მერმე ღმერთი და ბედი ჩემი მისსა ტახტსა დამსვამს. არ უკვდავებისა წყალი უსვამს, არცა სული მისი მთათა ზედა დაუბამს და, თუ, რაჲ უჩნს და, არ მოკვდეს, შენმან სიყვარულმან, ლაშქართა შევჰყრი და ტახტისაგან ჩამოვითრევ და მე და ვისი დავსხდებით. დიდხან ესრე ყოფნა არ შეგვიძლია. ესე ჩემი სიტყვა დაისწავლე, რომელ ესე საქმე ადრე იქმნების. ვისი დია სალამსა და თაყვანისცემასა მოგაჴსენებს”.

რა მისმან დედამან რამინის წიგნი წაიკითხა, გახარებულმან ღმერთსა მადლი მისცა. და ამას სიხარულსა ზედა მეორესა დღესა მოაბად მოესწრა, შინა მივიდა და დიადი გასცა. საწუთროჲსა მინდობა ასრე არის, რომელ: იგი ბერი-დედა შვილთა მიზეზითა ზოგჯერ ტიროდის და ზოგჯერ იხარებდის. ნუ იქადი მისისა ლხინისაგან, ნუთუ ქადილი ცუდად წაგიჴდეს და ნუცა საწუთროჲსაგან სჩივი. ვირე მასვე არ მოსწადდების, ჩივილიცა უსარგებლოა.

რა შაჰი მოაბად კვირა ერთი შინა გამოისვენა, დარბაზობა შექმნის და კიდე მალე გაყარის, ვითა მგლოიარე დაჯდის, მიწყით დაღრეჯილი იყვის. ღამესა ერთსა დედამან ეგრე მოაჴსენა:

”რად ხარ ნიადაგ დაღრეჯილი, რომელ წამსაცა არა გაქვს სიხარული? რა გჭირს ეგეთი? ერანისა და თურანისა პატრონი ხარ, ჩინით ყიროვნამდის ყველა შენია და შენსა ფარმანსა ქვეშე არის. ნუ ხარ მიწყით ესრე შეჭირვებით. უმხიარულობისათვის შენი სული რად არ გებრალების? ანუ-მე ბერი-დედაშენისა ეგრე ხედვისათვის რად არ გეწყალვი?

შეგონება: ყოველი კაცი სიბერისა ჟამსა გაკეთდების, რა სიყრმისა სირეგვნე დააგდოს, ამით რომელ მას სიბერე მასწავლებლად ეყოფის, თმა თეთრი − შემაგონებლად. ავსა საქმესა ბერი აღარ დაებმის და სიბერესა შიგან სიყრმესა ვეღარ ეძებს.

შენ ვითაცა ჰბერდები, უარე და უარე ხარ. შენითა ეგეგვარობითა გული ჩემი დაგიწყლულებია. ზენაარ, რომელ ჩემი შეიგონეო და შენისა თავისა”.

შაჰინშა ეგრე მოაჴსენა:

”დედაო! ჩემი საქმე ესრე არის, ვითამცა ჩემი გული ჩემი მებრძოლი იყო. ვისის სიყვარულისაგან წამსაცა ვერ გამოვისვენებ. რაზომსაცა შევაგონებ, არ მომისმენს და არცა სიხარულად უჩნს. ექვსსა თვესა ქვეყანათა შიგან თავისა გზისა უმეცარი მარო და ღმერთმან იცის, თუ რა ჭირი ვნახე. აწ შფოთი და შემჭირნე ამად არის, თუ უმოყვროდ რად ვარ ცოცხალი. ვირე ესე გული ჩემსა ტანსა შიგან არის, სხვისა მტერისა ბრძოლად არა მცალს. მე თუმცა სით ვისის ამბავი მესმა, შეჭირვებისა ჭირი დამიმოკლდების. ესრე აღმითქვამს ღმრთისადა: თუ ვისი ვნახო, ერთობით ჴელმწიფობასა ჩემსა ჴელთა შევჰვედრებ, და მას მივსცემ და მისისა მბრძანებლობისაგან კიდე აღარ გამოვალ. რაცა ჩემთვის შეუცოდებია, ყველასა შეუნდობ. ვირე ცოცხალი ვიყო, არ დავაყვედრებ. არცარას რამინს უზამ ავსა. ძმა არის ჩემი და იყოს აქა ჩემად იმედად და ზურგად”.

რა ესე სიტყვა ესმა დედასა მისსა მისგან, გულსა ცეცხლი მოედვა რამინის საქმისათვის. ესრე ატირდა, რომელ უბენი დაისოვლნა, ჴელი გამოუღო შაჰინშას და ეგრე მოახსენა:

”მტკიცედ შემომფიცე, რომელ ავი არა უყო რამინს, არცარა ვისსა და არცარა ემტერებოდე და, რაცა აწ შემომფიცო, ყველა გაასრულო, რა აქა მოვიდენ. დია არ გამაწბილო ღმერთსა და კაცთანა და მე მოგაჴსენო, სადაცა არიან. და რა ესე შემაჯერო, მაშინღა გამოგიცხადებ”.

მოაბადს რა ესე ესმა დედისაგან, სიხარული შექმნა და ფერჴთა მოეხვია, შეეხვეწა და ათასჯერ პირი და ჴელნი მოუკოცნნა. ეგრე მოაჴსენა, ვითა: ”ვიცი, რომელ ჩემი სიცოცხლე გინა, და მე, ვითა მმართებს, აგრე შენი მოყვარული და მბრძანებლობისა ქვეშე მყოფი ყოფილ ვარ. აწ გამომიყვანე მგზნებარისა ცეცხლისაგან, მეწიე და შენითა სიკეთითა სულნი ჩამიდგენ. მე შენსა მბრძანებლობასა არ გარდავჰჴდები და, რასცა ზედა გწადიან, შემოგფიცავ”.

მერე შეჰფიცა მშობელსა დამბადებელისა ღმრთისა ძალითა და ყოვლითავე საფიცითა, რომელ რამინს ავი არა უყოს, არცარა მისთვის მოიგონოს და სამისოჲსა მტერობისაგან გული გაიწმიდოს, არცარა დაამძიმოს და არცარა დააკლოს, ვითა საყვარელსა ძმასა ჰმართებდეს, ეგრე დაიჭიროს და სწყალობდეს. აგრევე ვისი საყვარლად დაიჭიროს და დედოფალი იყოს დიდი; რაცა შეუცოდებია, ყველა შეუნდოს და არცაღა აჴსოვდეს, არცაღა დააყვედროს და მისად საყვარლად იგი უჩნდესო.

რა ესე შეჰფიცა შაჰინშა და შეაჯერა, რომელ ვისისა და რამინს ავი არა უყოს და არა უღალატოს, მერმე მასვე წამსა მისმან დედამან წიგნი დაწერა რამინს თანა და ყველა წვრილად გააგონა მოაბადის საქმე და სამისოდ ფიცი, და ეგრე მიუწერა:

”ჰე მშობლისა სულო, შენი სამოთხე და ჯოჯოხეთი ჩემი სიტყვა არს. თუ ჩემსა სიტყვასა არ მოისმენ, ღმრთისაგან ჭირისა და სასჯელისაგან კიდე არა მიგხვდების. რა ესე წიგნი წაიკითხო, სწრაფით წამოე, ნუთუ ვითა ცოცხალსა მომესწრა. უშენობისა ტირილითა თვალნი დამბრმობიან და სულნი ჴორცთაგან მიმწურვიან გასაყრელად. ჩემისა სიხარულისა სანთელი დავსილა და სულისა ჩემისა ვარდი დამჭნარა. შენდა მოსლვამდის, ვითა მითქვამს, ესრე ვარ და შენისა ნახვისათვის ღმერთსა ვევედრები. შაჰინშაცა შენთვის ჩემებრ მტირალია. რაცა შეეძლო, შენთვის ქვეყანათა ზედა იცორვა და ღმრთისაგან კიდე არვინ იცის, რაზომი ჭირი ნახა, შიმშილი და წყურვილი გასძლო, და ახლა მოსრულა შინა და შენთვის დია სურინ, მისისა ჭირისა წამალი შენი ნახვაა. ჩემთვის გულმართლად შემოუფიცავს: შენ ავი არა გიყოს, შეუნდვია შენდა ყველა შეცოდება, აქათგან ვითა თავისა სული უყვარ და ამა მისისა მეორისა ძმისაგან შენ უფრო საპატიოდ დაგიჭირავს, აგრე მისთა ლაშქართა ზედა პატრონი და ამირსპასალარი შენ იყო, და შინა პატრონი და დედოფალი ვისი იყოს და მოაბად ორთავე კარგისა მგონებელი იყოს, სიტყვით და საქმით ლმობიერი და თქვენთა წადილთა მყოლი. აწ შენებურად ნურას საკვირველობ, ნურას გეშინიან, წამოედ, მე მომენდევ. უცხოთაგან ვერას გაიხარებ, თუ ყოველიცა ქვეყანისა ოქრო გაქვს. თუ ხორასნისა პატრონობა მოგხვდების, სხვაგან სამიზდარი სახლი რად გირჩევია? რაზომცა მანდა ჭირი ნახო, ესრე ვერ გასდიდდები, რომელ უჭიროდ აქა თვით ხარ. თუ ღმერთსა ადვილად შენდა თვალი მოუცემია, შენ ძნელად ერთსა კენჭსა რად ეძებ?”

ესე წიგნი გაასრულა, მაშინვე გაგზავნა. რამინ რა მოწიგნარი ნახა, შეეშინდა და მოაბადისა [და] დედისა ამბავი იკითხა. მერმე რა წიგნი წაიკითხა ფიცისა და იმედისა, გაიხარნა და მაშინვე რე ქალაქით წამოვიდეს და მარავს ქალაქს მოჰმართეს. ვისი ჩასვა კუბოსა, ვითა გვირგვინსა შიგან თვალი პატიოსანი. თუცა ვისი ფარდაგსა შიგნით იყო, გარეთ ესრე ელვიდა, ვითა გავსებული მთვარე. გულის ქონებასა ესრე გაესუქა და მომატებით შვენოდა, რომელ მისი ქება არავისგან მიიგებვის. ექვსსა თვესა რამინ სიხარულით ვისსა გვერდით ყოფილ იყო. ვისის ასკეცი შვენება მომატებოდა.

რა მოვიდეს მარავს და მოაბად ნახა, ყოველი ჭირი მისგან გარდანაჴადი დაავიწყდა. ვითა ვისსა შვენება ჰმატებოდა, ეგრეთვე მოაბადს სიყვარული მოემატა, აღარ აჴსოვდა პირველი წყრომა; ძმისა ნახვითაცა გაიხარნა. და დედამან მათმან რამინის ნახვისათვის ღმერთსა მადლი მისცა და ერთმანერთისა ნახვითა დაიწყეს სიხარული და სმა, მუტრიბთა მღერება, საწუთროჲსა ჭირთა აღარ აჴსენებდეს.

31. რამინისაგან ვისის მოყვანა მარავს და მოაბადისაგან

გამხიარულება და მეჯლიში

რა მოაბად, ვისი და რამინ სამნივე ჭირისაგან დაიჴსნეს, სხდეს მხიარულნი, გარდასრულისა შეცოდებისა შენდობითა გულისაგან ჯანგი მოიჴოცეს.

დღესა ერთსა ჯდა შაჰინშა მხიარული. ვისი გვერც უჯდა, შვენებით ვითა მზე, და ბროლისა ჭიქა ჴელთა ჰქონდა და წვრილად სმიდეს. მოაბად რამინცა უჴმო და სამნივე ხალვათად სხდეს. რამინს სასმენლად ჩანგისა ჴმა იამებოდა და საჭვრეტლად − ვისის პირი. რამინ თვით ეგზომ კარგი მეჩანგე იყო, რომელ, რა მან ჩანგი აიღის და ცემა დაუწყის, სიამოვნითა ფრინველთაცა სულნი დაიღიან. სამიჯნუროთა შაირთა თქმა დაიწყის და ვისის პირი ვარდისაებრ აყვავდის, მისგან მისი თქმა იამებოდის. ეგრე თქვის:

”ნუ შეიჭირვებ, წყლულო გულო, არ ქვა ხარ და არცა რკინა. ნუ ემდურვი მოყვარესა და ნუცა გულსა. აწ წამსა ერთსა გაიხარენ ღვინითა, აიღე ჭიქა, დააგდე ჭირი, თუ დღემოკლე არა ხარ. საწუთრო მბრუნავი არის და ჭირსა ლხინად მოგიქცევს. და ეტლმან რომელმან დაგამძიმა, მოიქცევის, რომელ შენდობა გთხოვოს. მოვა ესეთი დღე, რომელ გულმხიარულ გყოს, ყოვლისა ჭირისაგან აზატი. საწუთრომან გამოგიცვალა ყოფნა. მისნიმცა საქმენი შეიცვალებიან!”

რა შაჰინშა ღვინო შესვა და ტვინსა გაუჴდა, ცნობასა მოჰრია ღვინომან; სხვა უამესი სიმღერა მოუნდა რამინისაგან. რამინ სიმღერა კვლა დაიწყო. ეგრე თქვა:

”სარო ვნახე მავალი, მთვარე გავიცადე; აშენებული და მოუბარი წალკოტი ვნახე, რომელსა შიგან სიყვარული იყო დათესული. ვარდი ვნახე შიგან შვენიერი, ზაფხულისა და ზამთრისაგან დაუჭნობელი, რომელ დაღრეჯილთა გაამხიარულებდა და მხიარულთა სიხარულსა მოუმატებდა. მე შევჰვედრე გული საკუთრად მისსა სიყვარულსა, საუკუნოდ მივსცემ და უჭვრეტ მის წალკოტისა ნაყოფსა ვარდსა. დღე და ღამე ამით ვიხარებ. კაცსა მოშურნეთა თვალი ვერ ავნებს; რასაცა ვინ ღირსა, ღმერთი მას მისცემს”.

რა შაჰინშა ესე სიმღერა და სიტყვანი მოისმინნა, სიხარულითა მოემატა მიჯნურობა ვისისათვის და ვისის მირთმული ღვინო მოუნდა, რომელ მან ღვინომან გულისაგა6 ჭირი უკუჰყაროს. ვისმან ღვინო მიართვა და ეგრე მოაჴსენა:

”ჴელმწიფეთა ჴელმწიფეო! ათას წელსამც მივი, ვითა შენ გინდა. ყოველთამცა დღეთა იხარებ, ყოველიმცა შენი საქმე და საწადელი ღმრთისაგან სრულია! ამო არს დღეს ჩვენი სმა შენს წინაშე და ჴამს, თუ გულითა გლოცვიდე. თუ მიბრძანებ და იკადრების, ძიძამანცა გაიხარნეს, თქვენს წინაშე უჴმე, მოვიდეს, ამით რომელ თქვენი დია ერთგული და მლოცველი არის”.

ბრძანება უბოძა. და უჴმეს ძიძა და ვისსა წინაშე დასვეს საპატიოდ. და შაჰინშა რამინს ეგრე უბრძანა:

”შენ მწდეობდი, ამით რომელ კაცსა მოყვრისა ჴელითა ღვინო უფრო იამებისო. გხვდების, მხიარულად მწდეობდე და სმიდეცა”.

რა ღვინო შესვა რამინ, გულის-ნადებსა ვეღარა ჰმალვიდა. ვისის ღვინო მიართვა და მალვითა ეგრე უთხრა.

”ჰე, ულეველო, მხიარულად სმიდი ღვინოსა ჩემითა ჴელითა და შენითა სიხარულითა გამახარე!”

ვისსა მოაბადის მალვითა გაეცინნეს, აქო და ეგრე უთხრა:

”ღმერთმან სიხარული ნუ დაგილიოს, ვირე ორთავე სულნი გვედგნენ, ნუ მოვიკლებთ სიხარულსა. შენ ჩემსა [გარეშე] ნუვის გამოირჩევ, რადგან მე არცა სულნი მირჩევნიან შენსა. ნუ დამივიწყებ და არცა მე დაგივიწყებ. შენიმცა გული მიწყით მხიარული არის და მოაბადის გული ღმრთისაგან საჩემოჲსა საქმისათვის დამწვარია”.

მოაბად ესე ყველა მათი საუბარი სრულად გაიგონა. გარნა, ვითამცა არ მასმიაო, აღარა თქვა, დაწყნარდა, ძიძასა ეგრე უბრძანა: ”ძიძაო, შენ მწდეობდიო”. რამინს ეგრე უთხრა: ”მეტსა ნუ უბნობ, ჩანგი აიღე და ზედა იმღერდიო”.

ძიძამან მწდეობა დაიწყო. მოაბად და რამინ ეგრე ორნივე ვისისათვის გახელებულ იყვნეს. რამინ ამო სიმღერა დაიწყო:

”მე მიჯნურობისაგან გამიყვითლდა პირი. აწ ღვინითა სიყვითლეთა ჩამოვირცხი და გულისაგან ჯანგსა ვარდისა ფერი ღვინო ამიყრის. და პირსა ჩემსა მხიარულად ჰხედავს მტერი ჩემი, ჩემსა ხვაშიადსა ვერ შემიგებს; რაცა შემიძლია, მოვიჭირვებ, რომელ გულისა ჩემისა ნადები ვერ შეიგნეს. დღე და ღამე ამით მთრვალი ვარ, იგი უკეთ დამავიწყებს ჩემსა ჭირსა. იცის ჩემმან მოყვარემან, რომელ მისთვის ვარ გულდაწყვედილი. თუ მე ლომთა სულისა წამღები ვარ, მიჯნურობასა ჩემთვინ წაუხმან სულნი. ჰე, ღმერთო, უღონოთა ღონეო! შეგიძლია შენთა დაბადებულთა რგება. ვითა ბნელისა ღამისაგან დღესა გამოიყვან ნათელსა, აგრევე ამის ჭირისაგან გული ჩემი სიხარულად გამოიყვანე”.

დიდხან რამინ ესე თქვა სიმღერად, რომელ მისისა სიამოვნისაგან ქვაცა დალბებოდა. თუმცა სიყვარულსა ჰმალვიდა, მრავლითა ნიშნითა აჩნდა მიჯნურობა. გულისა მონაცემთა ვერ ჰმალვიდა: ცეცხლსა შიგან მყოფი ჴორციელი წვასა ვერ ჰმალავს. იგი, მას აგეთსა წვასა შიგან მყოფი, მიჯნურობისაგან თვით მთრვალი და ყმა აგეთი, თვით შაირთა მთქმელი, საყვარლისა მჭვრეტელი და მას გვერდით მჯდომი, სიყვარულსა ვეღარ ჰმალვიდა. არა საკვირველი იყო. გუბი-წყალი რა აივსოს, განაღა საჲთმე გზასა შეიქმს გასადენელსა, აგრევე სიყვარული რა დასჭარბდეს, შეგონება და მეცნიერობა ცუდია მას თანა.

მოაბად რა დაითრო, მზითურთ საწოლს შევიდა. რამინ გულდაწყვეტილი თავისა გლახ სადგომსა მივიდა, საგებელი გველიან-მყვრიანად ეჩვენებოდა და საბურავი − ეკლიან-ბირკიანად. მოაბად სიმთრვალითა ვისსა ემდურვოდა და ყვედრება დაუწყო.

ეგრე უთხრა:

”ცუდია სიკეკლუცე, რა სიმართლე არ ერთოს.

არაკი: შენ მას ხესა ჰგავ, რომელ შვენიერი იყოს შესახედავად და ნაყოფი მისი სიმწარითა პირსა არ ჩაიშვებოდეს.

ნახვა და საუბარი შენი შაქარსა ჰგავს, მაგრა წესი და ნაქმარი ნავღელსა მიჰგავს. მიჯნურობითა დია გასირცხვილოებულნი კაცნი მინახავნ, მაგრა თქვენგან უფრო საკვირველნი არ მინახავნ და არცა მასმიან. თქვენ ეგრე გგონიათ, რა ჩემსა წინა სხდეთ, თუ მარტო ორნი ვართო. მიწყით მიჯნურისა ბედი ბრმაა, ამით აღარცა თვალთა უჩნს, ყოველთაგან ნახვად აჩნია და ეგრე ჰგონია − არავინ იცისო, და ათასითა კუროჲთა თავი პატიოსანი ჰგონია. მიჯნურთა კენჭი მთისა ოდნად უჩნსთ. თქვენ ორნივე მიჯნურობისა სიამოვნითა მოყივნებასა აღარ ჰხედავთ. მე, მთვარეო, ნუ მძაბუნებ ეგრე, ამით რომელ მეტისა შემართება მტერად გაჰჴდის მოყვარესა. თუ დღესა ერთსა ჴელმწიფე ვირად შეიქმნას, ნუ შეჰმართებ ზედა შეჯდომასა. ჴელმწიფე და ცეცხლი დია შეუპოვარია. თუ პილოსა ძალი გქონდეს და შემართება ლომისა, დამწველისა ცეცხლისათვის ნუცა ეგრე ჰგულოვნობ. ზღვისა სიწყნარესა ნუ მიენდობი, თვარა მაშინცა ნახე, რა ღელვიდეს, რომელ კაცი ვერ დაუდგამს. ჩემსა ესრე გაუკვირველობასა ნუ შეჰმართებ, თვარა რა გული გამიწყრეს, ვეღარ დამიდგამ. ნუ ააგებ ესეთსა კედელსა, რომელ, რა ამაღლდეს, შენვე დაგეცეს. მე შენისა სიყვარულისაგან დია ჭირნი მინახავნ და შენისა სიშორისათვის საწუთროჲსა სიმწარენი გარდამიჴდიან. არა სჯობს ეგზომი უპატიობა, თვარა ზიანი შენვე წაგეკიდების. ვირემდის ასრე შეკრულსა მრჯი და მტერობისა ჴრმლითა დაკაფულსა სიკვდილსა მანატრებ?! რა გაგვა, თუ ერთხელ გამჴსნა და მტერობა დააგდო, სიყვარული მოიღო და შემიბრალო, და მე ყოველი ჴელმწიფობა ჩემი შენ შემოგვედრო! მე ერთის მსახურისა პური მეყოფის”.

რა ესე სიტყვა ესმა, ვისსა სამისოჲსა სიბრალულისათვის გული დაეწვა და მართალ იყო: დიდი ჴელმწიფე ესრე გასრულ იყო მისთვის, მაგრა სიბრალული ოდენ დარჩა; სხვა აღარა ეგებოდა და ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, მაღალო ჴელმწიფეო და საპატივო პატრონო ჩემო! ღმერთმან უთქვენოდ სიცოცხლე ნუ მომცეს და წამსაცა თქვენგან ნუ გამაკიდეგანოს. შენი სიახლე თვალთა ჩენისაებრ მიამების, სხვის ვისიცა შეყრა ჩემზედა არამია. ჩემთა სულთა შენთა ფერჴთა ქვეშე მოვაგებ, ამით რომელ შენთა ფერჴთა მტვერი სჯობს რამინს. ამისა საეჭვი ნუღარა გაქვს, რომელ რამინ ცოცხალი მომაღოროს-ღა. ვითა შენებრი მზე ღმერთსა ჩემად მოუცემია, სინათლისა სინათლესა რადღა ვეძებ? შენ ზღვა ხარ და ისი სხვანი ჴელმწიფენი რუნია; შენ მნათობი მზე ხარ და იგი მთვარენია; შენი სიყვარული ჩემისა სულისა სწორად მიჩნს; ერთი თმათა შენთა ბეწვი მირჩევნია თვალთა ჩემთა. მაშინ რაცაღა ვქმენ, ვქმენ და ეშმამან მიყო. აწ შემინანებია და აქათგან ესრე შეგაგუო. რომელ მადრიელ იყო ჩემგან”.

გაუკვირდა შაჰინშას ვისისაგან ესე სიტყვა, კვლა არაოდეს ასმიოდა, თუცა სულთაგანცა იამა. დია იმედი დაუდვა გულ-დებითა, ამოდ დაიძინა თვით უფროცა.

ვისსა ჯერეთ ეღვიძა, მოაბადისასა და რამინისას შეიჭირვებდა. ზოგჯერ მას იგონებდის, ზოგჯერ მას. მაგრა რამინის ოდნად არცავინ ესრე ეგონებოდა. ზედადაღმა ფერჴის ჴმა ესმა: რამინ მათ ბანთა თურე ზედა გამოსრულ იყო, სადა იგი იყვნეს. მიჯნურობისგან არ დაეძინებოდა და ღამისა სიბნელე არა ჰკვირდა. ღრუბლიანი ღამე იყო. წვიმდა. ჰაერი რამინისებრვე ტიროდა, ამით რომელ მთვარე მისგან დამალულ იყო და რამინისაგან ვისი. რამინ გლახ ჯდა ბანთა ზედა ვისის ნახვისათვის იმედიანი. ამით თოვლი ქაფურად უჩნდა, ბნელი ღამე − დღედ ნათლად, ბანი − სამოთხედ და ფოცხვრის უპედ − ლამიანი გზანი. თუცა აშორვიდა, ნახვისა მომლოდნო გულსა ეგრეცა ალხენდა. არაა ესეთისა მაჯნურობისა უამესი, რომელ მტერისაგან გამჟღავნებისა ეშინოდეს, გამოცხადებასა ერიდებოდეს და გული ეგრეცა ერთმანერთისა ულევად იყოს! რამინს არ სათავისოდ ეშინოდა, მაგრა ნუთუ რა ვისის ევნოსო, თვარა თავსა აღარად სწყალობდა. რა დიდხან ბანთა ზედა დაყო, სიცივე ამით არ გაუკვირდა, რომელ გულსა ცეცხლი ესეთი ეგზებოდა, თუმცა ცისა თვითო ცვარი ასა-ასად მტკვრისა ოდნად შექმნილ იყო, მისისა ცეცხლისა ნაბერწკალსა ვერ დაშრეტდა. ნოეს რღვნობასა ჰგვანდა მისთა თვალთაგან გარდმომავალი ცრემლი. თოვლისა და წვიმისა ღვარნი დიოდეს. ჯდა რამინ გულ-დაუთმობელი და ღვიძლდამწვარი, ნება-ნებასა კვნესოდა და მოსთქმიდა:

”ჰე მოყვარეო! გეჴამსებისა ჩემთვის ესეთი საქმე, რომელ შენ შინა იყო და მე თოვლსა ქვეშე? შენ ზედა ყარყუმი გებუროს ნებიერად და მე აქა შიშველი მარტო მუჴლამდი ლამსა შიგან ვეფლაო? შენ სხვა მოყვარე გყავს და ათასითა ნებიერობითა ქვე გძინავს, და ჩემი ჭირი, შენისა მიჯნურისა, არ იცი, ვით საბრალო ვტირ? აჰა, ღრუბელო! ცით ცეცხლი დამწვიმე: უგულოსა ჭირი ყველა იამების. თუ სულთვითქვენ, შენ, ღრუბელსა და ჰაერსა, დაგწვავ. ჰე, ქარო, გაძლიერდი და დააქციე მარავისა ქვეყანა, შეძარ მისი საწოლი, ნუთუ გაიღვიძოს და შევეწყალო! მოასმინე ჩემი საბრალო კვნესა, გააგონე, რასა ყოფნასა შიგან ვარ! მარტო ვზი, თოვლთა შიგან ვზრები, მესისხლეთაგანცა შესაბრალებელი ვარ. ვიცი, რა ჩემსა ესრე ავსა ყოფნასა სცნობს, ეწყინების, ასრევე ჩვენთვის იგი ატირდების”.

ვისის კვლაცა ესმა ფერჴისა ჴმა, უგრძნა რამინს ყოფნა და ღონესა ეძებდა. რამინ ვეღარა დათმო, ძიძა გამოუგზავნა და ძიძისა ჩამოსლვამდის ასრე მოსწრაფებოდა, რომელ თავისა გზა არა იცოდა. ბანთაგან ძიძა მაშინვე ჩამოვიდა, უგულოჲსა რამინის შეთვლილობა ესე ჰქონდა ვისსა თანა:

”ადრე დამვიწყებელო მთვარეო, ჩემთა სისხლთა ღვრითა გაუძღომელო, რად გამწირე სრულად? რა სჭამე ჩემგან ესეთი, რომელ ადრე გასძეღ? მე არ იგივე შენი ულეველი მიჯნური ვარ, რომელ გენახე? მაშ შენ ჩემთვის გონება რად დააქციე? მე ოდითგან თოვლთა შიგან ვიჭირვი, შენითა გონებითა ჭირვეული, და შენ სტავრათა მრავალ-ფერთა და ტყავთა შენთა შესაფერთა შიგან გამოსვენებული ხარ. მე შენთვის დაუთმობელი და შენ ჩემი ეგრე დამთმობი, შენ მხიარული და მე შეჭირვებული ვარ და ვიყო! ნუთუ ღმერთმან ესრე ინება, რომელ შენ გაისვენო და მე ეგრევე ვიჭირვიდე? ნუთუ ღმერთმან ყოვლი ლხინი შენად შესაფერად მოგცა? მე ჯერეთცა ულხინოდ მინება და მართალიცა. შენმცა ოდენ უჭირველი იყავ, მე მმართებს შენი სამსახური, ჩემთვის ჴამს შეჭირვება: შენ ნაზი ხარ, ჭირსა ვერ გასძლებ. და ესე იცი, მე ვითარი საბრალო ვარ ყოველთა დღეთა და ღამეთა შენი მგონებელი და ნახვისა ჟამისათვის უკანა მდგომი ასეთსა ღამესა, ესრე დაუთმობელი, უძილო, გულ-დაწყლულებული, გულ-უწყნარო. ესეთისა ყოფნისა და სიცივისაგან დამჴსენ, შენთა უბეთა შიგან გამათბე, მიჩვენე პირი შენი, სულთა მდგმელი ჩემი, მომისვენე შენითა ლმობიერობითა! სურნელი თმა შენი ჩემსა ოქროსაებრ დაყვითლებულსა ყელსა მომახვიე! ჩემი გული შენისა ძებნისათვის დაკარგულა და შენი სიშორე წინა ორმო მქმნია და ჩააგდებს სიმარტოჲთა მისითა. ნუ უარ იქმ ჩემსა ესრე ყოფნასა. მე თუ შენისა ნახვისაგან ესრე უიმედო ვიქმნები, იცოდე, თმობისა ღონისაგან გამოვალ. ნუ მკრავ გულსა სიშორისა ღრიანკალსა, ნუ გარდამიწყვედ ნახვისა იმედსა. ვირე ცოცხალ ვიყო, შენისა ჴელითა შეკრული ტყვე ვარ”.

ესე შეთვლილობა ძიძამან უთხრა ვისსა და ვისის უკვამლოდ ცეცხლი მოედვა. ძიძასა ეგრე უთხრა:

”რასა ღონესა ამიგებ, მოაბადისაგან ვით მიჴსნი? აწ სძინავს. თუ გაეღვიძების, იგრძნობს ჩემსა საქმესა და ავი წამეკიდების და, თუ მარტო დავაგდოთ, უღონიოდ გაეღვიძების. აწ ღონე ესეა, რომელ შენ გვერდით დაუწევ. ამას სძინავს და არა იცის; ზურგი შეაქციე, შენი ტანი და ჩემი ერთმანერთსა ჰგავს, ჰარირისაებრ რბილია და, თუ ჴელი მოგყოს, ესდენ მთრვალი და უცნობო არის, რომელ ვერად შეიგებს”.

ესე თქვა, სანთელი დაავსო და ძიძა მოაბადის გვერდით დააწვინა. თვით წავიდა რამინს გვერდით მხიარული, კოცნისა სიამოვნითა რამინს წყლულსა მალამა დასდვა. ნებისაებრ ქვეშე დაიგეს და მრავალი ტყავი ზედა დაიბურეს. ერთგან შეყრითა ლამიანი პერანგი აიჴადა, გულისაგან შეჭირვება გააგდო. ნარგისი და ვარდი ზამთრისა ერთგან შეიყარნეს, შვენოდეს ერთგან, ვითა მთვარე და მუშთარი, ვითა კვლა გვარიანობა და სიმდაბლე. მიწა ყვავილითა აივსო მათისა პირისაგან, ჰაერი − მუშკითა მათისა სურნელებისაგან. წავიდა ღრუბელი და გამოჩნდა ვარსკვლავი. ორნი მიჯნურნი ერთგან შეყრილ იყვნეს; ვითა მათ სწადდა, ეგრე ამოდ იხარებდეს. ზოგჯერ სასთაული რამინის ჴელი იყვის და ზოგჯერ ვისისი. მათ შუა ბეწვი არ დაეტეოდა. ზოგჯერ საგულისოსა უბნობდიან და ზოგჯერ სალაღობელსა. იგინი მუნ ეგრე იყვნეს.

რა შაჰი მოაბადს გამოეღვიძა, ჴელი მოავლო. გვერდით მთვარე აღარ უწვა, მისად ნაცვლად ჴმელი ლერწამი პოვა. რაჲთამცა ჰგვანდა მოწიფებულსა ყრმასა ვისის ბერი ძიძა?! ანუ რაჲთა ჰგავს ისარსა მშვილდი? ჴელითა ეკალი და შარი კიდის-კიდე გამოიცნობის. მოაბად განაღამცა შეატყვა, ვითა ვეფხი საგებელთაგან აიჭრა, წყრომით იზახდა, ვითა ღრუბელი ქუხილიანი. ამა ძიძასა გრძნეულსა ჴელი ესრე მაგრა დაუჭირა, რომელ გამოძრობისა ღონე არ იყო. შაჰინშა ეგრე ეტყოდა:

”ჩემსა საგებელსა შიგან დევსა რა საქმე უც? მე დევი ოდეს შემირთავს ცოლად? ჩემსა გვერდით შენ ეშმა ვინ დაგაწვინა?”

მრავალჯერ ჰკითხა: ვინ ხარ, ანუ რა ხარო?

ძიძამან პასუხი არა გასცა. მსახურთაგან სანთელი ითხოვა, დია უზახა და უჴმნა, მაგრა არცავის გაეღვიძა, და ვერცა სანთელი მოიღეს და არცავინ კიდე რამინისაგან მღვიძარე იყო. მას გათენებისგან ეშინოდა, და, ვისის გაყრისათვისცა ნებასა მოსთქმიდა და ცრემლისა მარგალიტსა ვარდისა ფერსა პირსა აყრიდა. ვისი მას დღესა მსმელთა თანა ჯდომილ იყო და მას ღამესცა უძილო იყო. მაშინ ქვე დასძინებოდა. რამინ შეჭირვებით სიმღერასა იტყოდა, ეგრე თქვა:

”რა ამო ღამე იყავ, ყოველთათვის ღამე და ჩემთვის ოდენ დღე ნათელი! შენ რა ყოველთათვის გასთენდე, მაშინ ჩემთვის დაბნელდები. დაემზადე, გულო, აწ გათენების ჟამია, აწ ისარი გეცემის სიშორისა! რა ამოა შეყრა, თუმცა ბოლოდ გაყრა არ იყო! საწუთრო, ავისა ქმნისაგან კიდე ჩემთვის არა იცი! მომცემ სიხარულსა და, წამსვე თუ უკვდავებასაცა შემასვამ, მაშინვე ერთსა ჭიქასა ნავღელსა უღონიოდ მომცემ. ავი დღე იყო პირველ ჩემისა გამიჯნურებისა, გული უპოვარად მაშინვე დამეკარგა. რა ვნახავ, სიშორისა შიში მაქვს. და სიშორე თვით მოუთმენელია. ჩემებრ საბრალო ტყვე არავინ ვიცი და არცა დამბადებელისებრი მარგებელი, რომელ მისგან ჴსნასა მოველი”.

რამინ ესრე მალვითა უბნობდა, იგონებდა გულსა შიგან და კვნესოდა. თავისა საქმესა შეიჭირვებდა, გათენებისა ეშინოდა, ვისის გაყრისათვის გული უმცრდებოდა. ვისის ქვე ეძინა და მსახურსა მისსა რამინს ანაზდად შაჰი მოაბადის ჴმა ესმა, რომელ იზახდა მაღლად და სანთელსა ითხოვდა. რამინს შეეშინა და ვისი გააღვიძა, ეგრე უთხრა:

”მალე ადეგ, იგი წაგვეკიდა, რისა გვეშინოდა. და შენ უშიშად ქვე გძინავს, მე შენისა მოშორვებისა შეჭირვებითა და გათენებისა შიშითა მღვიძავს. ერთსა ავსა ვჰრიდობდით და მეორე უძნელესი წაგვეკიდა. ჴმა და ზახილი მოაბადისი მესმა, რომელ ცნობანი წამივიდეს მისისა ზახილისაგან და ესეთი გული შემექმნა, ამა ტალახისაგან ქვე ჩავიდე, თავი მოვკვეთო და ქვეყანა დავჴსნა იმა საძულველისაგან. ესეთი ძმისა სისხლი ერთისა კატისა სისხლისაგან უფრო მეადვილების”.

ეგრე უპასუხა ვისმან:

”დაწყნარდი და ცნობისაგან უცნობობასა ნუ იჴმარებ. ოდესცა შენი ბედი გიშველის, უსისხლოდცა აგისრულდების შენი საწადელი”.

მაშინვე ფიცხლად ჩაირბინა ბანი. შაჰინშას ჯერეთ ღვინო არ მოჰქარვებოდა. ძიძასავე დაუჯდა ვისი და ეგრე მოაჴსენა: “ესე ჩემი ჴელი დაგიწყლულებია მეტად შემოჭირებითა, ერთსა წამსა ესე სხვა ჴელი დაიჭირე, რომელ ამა ჴელმან ცოტად გამოისვენოს და, სადაცა გწადიან, წამიყვანე, არ გაყენებ“.

შაჰინშას რა ვისის ჴმა ესმა, გაეხარნეს. მისი სიბიჭე და ილათი არ იცოდა. ორთავე ჴელთაგან ძიძისა ჴელი გაუშვა და ბადისაგან დაეჴსნა საძულველი ძიძა. მერმე შაჰინშა ეგრე უთხრა:

”სულისა წამღებელო ვისო! აქამდინ რად სულდაღებით იყავ? ოდეს გიჴმე, პასუხი რად არ გამომეც, რომელ ამაშფოთე და გული ესრე დამწვი?”

ძიძა სრულად მახესა დაეჴსნა. ვისი გაგულოვნდა, დაიზახნა და ეგრე თქვა:

”ვაგლახმე, რომელ ესეთისა მტერისა და მესისხლისათვის მიწყით დაპყრობილ ვარ, რომელ მრუდად მავალსა გველსა ვჰგავ! რაზომცა მივალ, ჩემი კვალი მრუდად ჩანს. ქვეყანასა ზედა ნუვის მისცეს ღმერთმან ეგეთი ქმარი, მით რომელ მეეჭვი ქმარი ფათერაკისა ბადეა და მძებნელი. ქმარსა ჩემსა შეუჯერებელსა მე გვერდით ვუწევ და გატეხასა და მოყივნებასა ჰლამის ჩემსა”!

მოაბად, შენდობისა მთხოველმან, ეგრე უთხრა:

”ნუ მეჭვ, მთვარეო, შენსა უყვარელსა. შენ სულისა ჩემისაგან უსაყვარლესი ხარ, სიხარულ ჩემი შენ ხარ! სიმთრვალითა ვქმენ ესე ავი საქმე. ნეტამცა სამსალა შემესვა და ღვინო არა! შენ მიყავ, ღვინო დია მასვი, შენსა გვერდით მიამებოდა სმა და მით ესრე გავჴე, რომელ თავსაცა დავამძიმე და შენცა შეგცოდე. ღმერთმან ჩემი წაღმართი ნუ ქმნას, თუ შენი საეჭვი რამცა მაქვს. თუ შეგცოდე, შენდობასაცა ვითხოვ და, რადგან ვინანი, ჩემებრსა შე-ცა-ენდობის.

[არაკი: შეცოდება დია გამოაჩნდების მთრვალსა, მაგრა, რა შენდობა ითხოოს, აღარ გარდეჴდევის, ცნობასა ღვინო დაუჴშავს და თვალსა ძილი; შეცოდებასა შენდობის თხოვა გარცხის და სამოსელსა წყალი”.

რა შაჰინშა ესრე დია შენდობა სთხოა, მაშინღა შეუნდო შეცოდებულმან შეუცოდებელსა. მიჯნური კაცი მიწყით უპატიო არის, ველური თხა დია მინახავს გალომებული და მონადირე ლომი მისგან შეფრობილი. ლომიცა მისითა ბუნებითა გამიჯნურდების, მაშინ ბუნება ეგრეცა მელისა ჩაედების; ვითა გულ-დამწვარი უფროსი გვინახავს უმცროსისათვის, რა გამიჯნურდების მისთვის გახელებული და თავის გზისა უმეცარი. ვინცა ძალი იცოდეს მიჯნურობისა, ნუ ვინ უზრახავს მიჯნურობითა ტყვესა სიშმაგესა, ნურცა ვინ დასთესავს მიჯნურობისა თესლსა, თვარა მისსა ნაყოფსა ამოდ ათასისაგან ერთი ვერ გამოსჭამს; საწუთროჲსა წესი და საქმე ესე არის, რომელ მისთა მოყვარეთა ემტერების.

შეგონება: ვისცა აამაღლებს, დაამდაბლებს, რასაცა ვის ანიჭებს ჴელთა, სთხოვს, მისსა სიტკბოსა სიმწარე ჰრთავს, მისსა კურთხევასა − წყევა, დღესა − ღამე, ლხინსა − ჭირი, სიხარულსა − დაღრეჯა, სიმდიდრესა − სიგლახაკე, მოყვრობასა − მტერობა. მისი ლხინი უჭირო არაა, არცა შექცევა და გამარჯვება გაუქცეველი, თვარა წაიკითხე ვის-რამ[ინ]ის ამბავი და მისგან მოისმენ საწუთროჲსა მრავალფერად ქცევას].

32. მოაბადისაგან საბერძნეთს გალაშქრვა, ვისი და ძიძა ძმასა ზარდსა შეჰვედრნა

ოდეს შაჰინშა შეუნდო ვისსა და რამინს, მხიარულად და ამოდ იყვნეს. კვლა ჩამოეჭრა შუა მეშურნე ეშმა და დაუვსო სიხარულისა სანთელი და ძირისაგან ამოაგდო სიყვარულისა ხე.

დღესა ერთსა მოვიდეს მოჩივარნი ბერძენთა მეფისა, კეისრისაგან, ეგრე თქვეს: ”მოყვრისაგან ვჩივით, მოყვრობა შენი დაუგდია და გემტერების. გაძლიერებულა, შენი ფიცი გაუტეხია, მრავალი შენი ყმა დაუჭედია და დაუტყვევებია. აწ საბერძნეთით დიდი ლაშქარი გამოსრულა და რანის ქვეყანა ნახევრამდის აუოჴრებია”. და სხვანი მოვიდეს ტყვისა უფალნი ხორასანს, შესჩივლეს და თავსა ნაცარსა იყრიდეს, ბერძენთა მეფისა ლაშქართაგან ჩიოდეს და იზახდეს, საწუთროჲსა უსამართლობისაგან სამართალსა ითხოვდეს. შაჰინშას დაუმძიმდა. მაშინვე წასლვად კაზმა დაიწყო. უჴმნა ლაშქარნი მისნი და აცნობა ჴელმწიფეთა და დიდებულთა და წიგნი მიუწერა ყოველგან. ეგზომ დიდი ლაშქარი შეიყარა, რომელ მინდორნი ვეღარ იტევდეს. შაჰინშას ლაშქრად შეყრა ქარსა ჰგვანდა სთვლეულსა: ვითა იგი ფურცელსა არ გაუშვებს ხეთა ზედა, აგრეთვე მან წაუტანლად კაცი არ გაუშვა.

წასლვისა ჟამსა ვისის საქმე მოეგონა, თუ რამინ ვით უყვარს და ერთმანერთისათვის ვით ულევნიაო. ერთხელ გარდამეხვეწა, წავიდა და დაიმალა და მე მისითა გონებითა მომკლა, გამახელა და ველთა გამაგდო. აწ კვლა თუ მას მიზამსღა და წამივა, სისხლთა ჩემთა მიისხამს. ესე სჯობს, რომელ აწვე კარგად შევინახო. მისსა ძებნასა შიგან დიდნი ჭირნი გარდამიჴდიან, კიდეგანობასა მისსა ვერ გავსძლებ. მაშინდელიცა ჭირად მეყოფის, ოდეს მომეშორა. ოდესცა კაცი ფრთხილად არს, ერთისა ჴვრელისაგან გველი ორჯერ ვერ უცემსო. იგონებდა ვისის საქმესა, თუ ვითა ვქმნაო. მერმე ძმა მისი ზარდი უჴმო და ეგრე უბრძანა:

”ძმაო და სულო ჩემო! დღეთა შენთა შიგან ეგზომ საკვირველი საქმე გინახავს, ანუ გასმიაცა, რაცა მე მრავალჯერ რამინ მიყო? სიცოცხლე მომაწყინა რამინისა, ვისისა და ძიძისა საქმემან და ჯავრმან. დაპყრობილ ვარ იმა სამთა გრძნეულთად და ჩემისა ჭირისა წამალი აღარაა. არცა რცხვენიან კაცთაგან და არცა ეშინიან ღმრთისაგან, არცა ვისი შეგონება ესმის და არცა დაჭედისაგან ეშინიან. უსირცხვილოსა რაცა მოუნდების, ვეღარა დააცილებს და შიში არა აქვს. მე თუცა ეგზომი დიდი ჴელმწიფე ვარ, ჩემგან უფრო ბეჩარა და უღონო ქმნილი არავინაა ქვეყანასა ზედა. ყოველსა ადამის-ტომსა მე სამართალს უზამ და ჩემი ბედი ათასსა უსამართლოსა მიზამს. ჭაბუკნი გოლიათნი ჩემგან გაიქცევიან და მე ერთსა დიაცსა ესრე დაუძაბუნებივარ! გარნა მე ყველა ჩემისა გულისაგან მჭირს, რომელ მიჯნურობისაგან მტერნი დამიმოყვრებიან და ყოველი ქვეყანა იმა მოყივნებულისათვის მინდა, რომელსა ჩემნი სისხლნი შესასმელად ენატრებიან. აუგისაგან პირი ესრე გამშავებია, რომელ ხუთასისა ზღვისა წყალი ვერ დამბანს. ცალკე ჩემი ცოლი დამმტერებია და მისგან მზე დამბნელებია, ცალკე ძმა მალულსა მიზის ჴრმალ-ამოწვდილი და დროსა ეძებს ჩემზედა, რომელ, რა დრო პოოს, მტერისაებრ მომკლას. არ ვიცი, თუ რით იქმნების ჩემისა საქმისა ბოლო, ანუ რას მიზამს საწუთრო. დღე და ღამე ამისისა გონებისაგან უსულოსა ვჰგავ. რად ვეძებ მტერსა შორს? თვით შინა მიზის მტერი. კარისა დაჴშვა რას მერგების, თუ წყალი ჩემი შიგნიდაღმა ამოვა? სიბერისა ჟამსა ასეთსა ფათერაკსა შიგან ჩაჭრილ ვარ, რომელ მისგან საწუთრო დამვიწყებია. აწ ამად წასლვა მინდა და ვისის აქა დაგდება. ვით შევინახო? რვალისა ციხესა და რკინისა ბორკილთა გასტეხს რამინის ნახვისათვის. ამისგან კიდე ღონე არა ვიცი, რომელ რამინთანა წავიტანო და ვისი მტირალი აქა დავაგდო ციხესა შიგან აშქაფუთიდევანსა. რა ვისიცა ციხესა შიგან იყოს და რამინი ლაშქარსა, მათი შეყრა არ ეგებისღა. მაგრა ციხესა შენ შემოგვედრებ და შენ გინდა მოჭირვება და გაფრთხილება. შენგან კიდე გული ჩემი არავის მიენდობის, მით რომელ ყოვლითა ფერითა გამორჩეული ხარ და ფრთხილი. თვით არ დაგვედრებ, თუ ვითა ქმენ. ვითაცა შენ იცი და ჴამს, ეგრეცა შეინახე ისი ორნი გრძნეულნი. მას ციხესა შიგან რამინცა არსით შემოიპაროს. ესერა ორასისა დღისა სავალსა წავალ სახელისა ძებნად და, თუ რამინ რაჲთაცა ღონით აწ ვისსა შეეყრების, ყოველი ჩემი სახელი განქარდების და აუგითა აივსების. თუ ორასი კაცი სახლისა მაშენებელი იყოს, ერთი ამაოჴრებელი ცუდ იქმს მათსა ნაშენებსა. მე სამნი გრძნეულნი შინა მიდგან, რომელ თვითო მათგანი ეშმათა ლაშქარს მოერევის გრძნეულობითა. თუ ათასი დევი მათ სამთა დაესხას, საქმიანობითა იგინიცა არად კვირან. ვითა იცი, მე ასრე შემკრეს და სიხარული გულისაგან წამიღეს, თმობისა საფარველი დამიხიეს, ყოველსა ქვეყანასა შიგან მომაყივნეს. აღელვებულსა ზღვასა შიგან მრჩვალსა კაცსა ეგზომი შიში არ გარდაჰჴდია, რომელ ამათგან მე მჭირს და გარდამჴდია”.

ზარდს რა ესე შაჰი მოაბადისაგან ესმა, ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, მზისაგან უმაღლესო ჴელმწიფეო! ეგზომსა ნუ შეიჭირვებ! შეჭირვება კაცსა დაასნეულებს. ვინ იყოს ქვეყანასა ზედა კაცი ესეთი, რომლისაგან შენ ეგზომსა სჩიოდე და სტიროდე, როგორი ბრძანებაა, ერთისა დიაცისაგან? აწ, თუ გრძნებითა შავი დევიცა არის, მისგან უძაბუნესი ჩემსა ჴელსა არავინ იყოს. ესრე შევინახავ, რომელ ქარიცა არსით ეცეს, მზემან და მთვარემან ვერ ნახოს; ვისმან კაცისა სახე ვერ ნახოს და არცავისი ჴმა მოისმინოს. მას ციხესა შიგან თქვენად მოსლვამდის ესრე დავიჭირო. თუ მიბრძანო, მე იგი შენი ლამაზი ეგრე შევინახო, ვითა ძვირი კაცი ვეცხლსა შეინახავს; და ესრე საყვარლად დავიჭირო, ვითა სული, და ვიდრე ესრე არ გაუშვა, ვითა პურად კარგმან კაცმან სტუმარი”.

მაშინვე შაჰინშა შვიდასითა დარჩეულითა კაცითა აშქაფუთიდევნისა ციხესა წაიყვანა ვისი დედოფალი, ეგზომ მაღალსა მთასა ზედა, რომელ თავი ცამდი იყო, ღამით სანთლისა ნაცვლად ვარსკვლავნი უნათობდეს და მეციხოვნენი მთვარისა ნადიმნი იყვნეს, და ცეცხლისა ნაცვლად მზე ატფობდა. რა მოაბად ციხესა გაიყვანა ვისი, ცასა ერთი მზე სხვა მოემატა, ციხე მისისა პირისაგან დაშვენდა, ვითა აყვავებული წალკოტი. დასვეს ვისი და ძიძა ციხესა შიგან და ხუთი კარნი დაკლიტნეს და დაბეჭდნეს, და ციხე ზარდსა შეჰვედრა, ბეჭედი და კლიტენი თანა წაიტანნა. საჭურჭლე რაზომი უნდოდა, ეგზომი დაუგდო და სასვამად-საჭამადი, თუ უნდა, ასისა წლისა საყოფნელი. ვისის გასვენებათა თანა არა აკლდა რამინის სიშორისაგან კიდე.

რა შაჰინშა ციხისა გამაგრებისაგან მოიცალა, მარავსავე მივიდა. ლაშქარსა წამავალად შეეკაზმა. აურაცხელი ლაშქარი წაიტანა და ყველა ესრე დარჩეული, რომელ უკეთესი ვეჟანს არ იყო. რამინისაგან კიდე ყველა მხიარულობდა, იგი მიჯნურობისა შეჭირვებისაგან მაშინვე გააცხროა: ვისის შეყრისაგან იმედი გარდასწყვედოდა, სიცოცხლე მოსძულებოდა, არცა დღისით ჰქონდა თმობისა ღონე და არცა ღამით ეძინებოდა. უგულისნებოდ გასრულსა ღვიძლი სისხლითა ავსებოდა და გული ცეცხლებრ ეწოდა, − ესრე გასრულ იყო, რომელ მისთა მტერთა უხაროდა. მისი ღონე მისისავე გულისა საუბარი იყვის. ეგრე თქვის:

”ესეთი სიყვარული ვის ზედა მისრულა, რომელ წამსაცა მირიდება არა ჰქონდეს და არცა მოეშორვებოდეს გონებისაგან? ვირე ამა მიჯნურობისა ჭირსა შინა ვარ, ჩემი სიხარული არსით ეგების. თუ მიჯნურობისაგან ეკალი ოდეს მცემია, აწ ესრე უძნელე ვარ, რომელ მოწამლული ისარი მასვია, რომლისა სიშორესა ვერცა წამსა გავსძლებ. აწ რადგან მას მოვშორდი, რად არა ამისსავე დასკვნასა თანა მოვკვედ? ესეთი შეუწონელი ვარ, რომელ რასაღა ვჭვრეტ ქვეყანასა ზედა! რადგან უმისოდ დარჩომილ ვარ, ჩემთვის ესე უსანატრელესია, თუმცა უსულოცა დავრჩი. მე სიცოცხლე მისისა სიახლისათვის მინდა, მე თვალთა ჩენა მისისა ჭვრეტისათვის მიხარის, მე ენა მისისა საუბრისათვის მიამების, მე ჴელნი მისისა სამსახურისათვის მინდა! აწ უბედურობითა ჩემითა რადგან მოვშორდი, აბეზარი ვარ ყოვლისა ლხინისაგან”.

ესრე კვნესითა დაღონებულმან ქვე-ქვე სიმღერაცა თქვის:

”გულო, თუ მიჯნური ხარ, კვნესოდი! იცი, რომელ მიჯნურსა სამართალსა არვინ უზამს, არავინ ეწყალვის მიჯნური, არვის ებრალების დაჭირვებულობისათვის. თუ ვკვნესი, მართალ ვარ: მომაშორე სიხარულისაგან, მომწყვიდე მზისა სინათლისაგან, წყლულსა მარილი დამაყარეს და შარბათად ნავღელი მასვეს. თვალნო ჩემნო! წვიმდით სისხლსა, ნუღარა რომლის დღისათვის სწყალობ სულთა! შეჩემებაცა მცრობს, არა ოდენ ტირილი, რადგან წვიმისაგან ქვეყანა აშენდების. მე ჩემთა თვალთა წვიმისაგან პირი დამჭნობია, შეჭირვებისა ცეცხლმან დამილია გული და ღაწვთა ზედა გამდნარი ოქრო დამასხა. თუცა იტყვიან მამაცისაგან ტირილსა აუგად, ჩემგან ამით საჴამსოა, რომელ ესეთისა მოყვრისა სიშორესა ვიგონებ”.

რა შაჰი მოაბად მოვიდა, რამინ მეტადრე დაიდასტურა ვისის ამბავი, ტკივილი ტკივილს მოემატა და ჭირი ჭირსა. რა თვალთაგან ცრემლნი გარდმოყარნის, ყვითლისა პირისაგან ჯანგნი ჩამოჰრცხის, იტყოდის მიწყით საბრალოთა შაირთა:

”მე იგი გულ-წყლული ვარ, რომელი ყოვლისა რგებისა და იმედისაგან უღონოა. რა ჩემი მოყვარე გაციხოვნებულა, მუნითგან მე ათასითა ბორკილითა და ჯაჭვითა შეკრული ვარ. აწ, ქარო, მიართვი ამბავი ჩემი და მოაჴსენე ვისსა ჩემმაგიერ, თუ: უშენოდ შანთთა მრავალფერთაგან გული დამდაღვია, თვალთა ჩემთა შენი სახე დაჰრჩომია და ენასა − შენი სახელი. შენსა სახესა ძილი წაუღია ჩემთვის და შენსა ჴსენებასა ყოველი ლხინი მიუცილებია. მე ამა ჭირთაგან, თუ ალმასიცა ვარ, ვით დავრჩები? უნახაობისა შენისა ჭირნი ჩემნი თუ ყოვლისა ქვეყანისა კაცსა ზედა ვინ განყვნეს, იგინიცა ვერ მოითმენენ და მე მარტო ესრე გაუჴდივარ, რომელ თუ მნახოღა, ეგრე იტყვი, არ იგი არისო! მე ამა ჭირისაგან შენად ნახვამდი ვერღარაჲთ ვიჴსენები”.

რა ესე საქმე იქმნა, მუნითგან რამინ ტირილისა და კვნესისაგან ესრე დამჭლდა და გაჴდა, რომელ თმისაებრ დაწვლილდა და კვირასა შიგან ისრისაებრ ტანი მშვილდად შეექმნა. შაჰი მოაბად არცა ეგრე დააგდო, შიშისაგან კუბოსა ჩასვეს და გურგანამდის წაიტანა შაჰინშამ. და რამინ ესრე გაჴდა, რომელ მისისა სიცოცხლისაგან იმედი გარდასწყვიდეს, ვითამცა ათასი მოწამლული ისარი გულსა სობოდა. მოაბადს წინაშე დიდებულნი მივიდეს, რამინის დასაწყლება და ეგრე ყოფნა მოაჴსენეს. ქენებით ესე ჰკადრეს:

”ჰე ჴელმწიფეო, რამინ შენი ძმა არის და შვილი, ყოვლითა ფერითა მისებრივ არავინ არის და ჴელმწიფესა ესდენი უკლები ყმაცა მოუნდების, არ ძმაცა, მით რომელ მრავალფერად საჴმარი არის.

შეგონება: თუ ლმობიერად ხარ და არ უწყრები, ესეთი ძმა ერთისა თემისა ლაშქართაგან მოსაკრებელია შენთვის. ამისითა მიზეზითა მტერობასა ვერა გკადრებენ და მოყვარეთა ერთგულობასა მოემატების. ესე შენთვის ციხეა მაგარი, პილო ძლიერი და მწყრომი ლომი. თუ შე-რაოდეს-უცოდებია შენთვის, შეგინდვიაცა. აწ ბარე ნუ გაუახლებ ძველსა მტერობასა და ნუ მოჰკვეთ ახალ-მოწიფულსა შტოსა. ესრე გასრულა, რომელ სიკვდილი არა ჰშორავს. აწ შეიწყალე, მოულმობიერდი და ამა ბეგრისაგან დაჴსენ, აქა დააგდე ნუთუ-მცა დარჩა. მგზავრობა მრთელთათვისაცა არა ამოა და სნეულსა და უსუსურსა მეტადრე არ მოუჴდების; გამოისვენოს, დია საწყლად არის და, რა გამრთელდეს, შენითავე მბრძანებითა ხორასანს წავიდეს, იგი წყალი და ჰაერი უფრო აშვნია. ესე ქვეყანა ხორშა და უმაშვნოა”.

რა დიდებულთა ესრე შეხვეწით მოაჴსენეს, დააგდო გურგანს და შაჰინშა კიდე წავიდა. იგი მუნ დარჩა და მაშინვე გამრთელდა, ამით რომელ არა თვით რამე სჭირდა ჭირად. ზაფრანის-ფერი პირი გაუვარდდა, ვისის ნახვისა ღონეთა ძებნა შეექმნა, გულსა უკვამლო ცეცხლი მოედვა და თმობა აღარა ჰქონდა. შეჯდა ცხენსა მარტო და სწრაფით წავიდა. გზასა იადონებრითა ჴმითა მრვალფერთა სიმღერათა მოიტყოდა, ისწრაფდა მოსლვად. ეგრე თქვის:

”ვისო, უშენოდ სიცოცხლე არ მიამების, არცა მოსვენება და არცა გულისა ნება მაქვს. შენსა ძებნასა შიგან მე ვერა შემაშინებს. თუ საწუთროცა ჩემი მტერია, თუ გზანი გველითა სავსენია და ველთა თივა ჴრმალია, ქვიშა ლომი და ვეფხი, ღრუბელნი მეხიანნი იყვნეს, რომლისაგან დატეხასაც მოველოდე, და ყოველი ქვეყანა ჴრმლოსანი და ისრიანი ჩემი მებრძოლი იყოს, მე, შენმან მზემან, შენსა მძებნელსა, ვერვინ შემაქცევს და, თუ შევიქცე, არ მამაცი ვიყო. თუ ცეცხლსა შიგან მიმხვდების შენი ნახვა, მისისა წვისა უშიში ვარ და, თუ ლომნია შენნი მცველნი, ჩემი ჴრმალი მათი საპასუხოა. ორისა თვისა სავალი ერთ ბიჯად მიჩნს შენისა ნახვისა მოლოდებასა შინა. არ მიკვირს, თუ შენი სანახავი გზა საშიში იყოს, რადგან ელვა მეხიანი მთვარისა სიახლესა მოჰჴდებისო”.

ესეგვარსა რასმე მოუბნობდა და გზათა სიგრძესა ამით ამოკლებდა.

რა ვისი ციხესა მოიყვანეს და შაჰი მოაბად კიდე წამოვიდა, ვისმან სრულად დაასკვნევინა გულსა რამინის მოშორება და მისი ლაშქარს წასლვა, და მისგან მისისა ნახვისა იმედი გარდასწყვიდა, დღე დაუბნელდა და სიხარული გაუარმდა. მისი ვარდის-ფერობა გააზაფრანა და თვალთა მისთა მარგალიტი ხოვრიელად ამარტასა ზედა დაასხეს.

33. ვისისაგან ტირილი რამინის მოშორებისათვის

ორითავე ჴელითა პირსა ესრე უწყალოდ იცემდის, რომელ გაუიისფრდა. ტანისამოსი მგლოვიარეთაებრ ლურჯი შეიმოსა მოყვრისა გაყრისათვის. პირისა ხოჭამან სისხლითა კალთა გაუწითლა. პირი მისი ტანისამოსისაებრ გალურჯებოდა, ტანისამოსი მისი პირისაებრ გასწითლებოდა. იზახდა და ტიროდა, ძიძასა ეგრე ეტყოდა:

”აწ რა ვქმნა, ძიძაო? ჩემი სიყრმე და სიხარული, საწუთროჲსა გამოსვენება და ლხინი ყველა მიჯნურობისაგან გამკიდეგანებია, რომელ სიცოცხლე ჩემი აღარ ეგების. მე გული და თვალთა ჩენა რამინის სიყვრულისათვის ესრე შემიწირავს, რომელ აწ ყოველნი ჩემზედა გარდასრულნი ჭირნი დამნატრებიან. მე ესე გულსა ვერაოდეს მივეც, თუ ჩვენი გაყრა ოდესღაც ეგების, ანუ, − ვითა ჩვენ გვინდა, − არ მიწყით აგრე ვიხარებთ. გარნა ღმრთისა განგებამან, ვითა მაშინ სიყვარულისაგან სირცხვილისა ფარდაგი დაგვიხია, აწ ეგრე გაუგებელი გაყრა დაგვემართაო. − აჰა, საყვარელო და მიუცილვებელო რამინ, მე ვირე შენ გეახლე, ჩემი სიხარული თვით იცი. შენსა სიშორესა შიგან ჩემი სულთა-დგმა სიცოცხლედ არა მიჩნს. ამოდ ყოფნა თვით რას ჰქვიან, ანუ გამოსვენება? ამით უფრო არ მიმცილდები ჟამსა და უჟამოსა, რომელ მტერსა ბრძოლისაგან მიჭირვებული მეგონები. ჯაჭვი კაბისა ნაცვლად ტანსა გამძიმობს და მუზარადი − ჩაჩისა ნაცვლად, და ჴრმალი ჭიქისა ნაცვლად ჴელთა გაწყენს, და სიცხე მზისა გწვავს, და აწყენს შენსა ნაზუქობასა ესე მიჭირვება. მტერთა სისხლი ესრე დაგიღვრია, ვითა მოყვრისა. შენისა სიშორისაგან მე თავსა რად დავემტერე, რომელ წადილნი და მბრძანება არ მოვისმინნე და არ წამოგყევ: ნუთუმცა შენისა ცხენისა ფერჴისა მტვერი მცემოდა! მაგრა თუცა ჩემი ტანი აქაა, გული ჩემი საშენოდ არ მოწყვედილა, შენსა გვერდით მგზავრობითა იჭირვის შეჭირვებითა სისხლთა შიგან მრჩვალი. მეტად ნუღარ მიიჭირვებ, თვით რომელ დაგიმძიმებია. უშენობითა არცაღა მისი გაძლება აქვს. არ ამოა მოყვრისაგან მოყვრისა უსაკუთრობა. შენ მას ნუ იქმ ჩემზედა, რომელ არ შენისა პირისა მსგავსი იყოს. მომიგონებდი და ჩემსა ყოფნასა იჴსოვნებდი, მაგრა ოდეს მოიგონებს მდიდარი გლახაკსა? შენ ჩემისა მიჯნურობისა ცეცხლი ოდენ გენახა, აწ კვამლიცა გამოჩნდა. აწინდელმან გრძლად სიშორისა ტკივილმან აქამდინ ჩემნი ჭირნი დამავიწყნა. ნოეს რღვნობისა ღრუბელსა ჰგავს ჩემი თავი. ამით ჯეონისებრ მდიდრად მდის თვალთა ცრემლი, გული ჭირითა ამვსია, შიგნით დატევისა ღონე არა მაქვს და გარეთ მაჩნია და სისხლისა ზღვასა შიგან ვიღელვები”.

მოსთქმიდა ვისი და გულისა ტკივილისაგან ერთსა ადგილსა ვერ იყო. ძიძა სამისოდ მისოდნადვე იწოდა და ყველასა თმობასავე სწავლიდა.

ეგრე ეტყოდის:

”შეგონება: დათმე, არ ეგების მთმობისა კაცისაგან, თუმცა გულისა ნება არაოდეს მიახვედრა ღმერთმან. ყველა ჭირი დაილევის კაცისაგან და თმობისა ხე სიხარულისა ნაყოფსა მიწყით გამოიღებს, თუცა უგულოთა დათმობისაგან საბრისაცა ჭამა უფრო ეადვილების.

აწ მოისმინე ჩემი მოჴსენება და სთმობდი, ნუთუ ანაზდეულად გულისა წადილსა მიეწიო. ღმრთისაგან კიდე შენი რგება არავის შეუძლია, ვერცავინ ამა პატიმრობისაგან გიჴსნის. გული დადევდა თმობა მოიღე, ღმერთსა ევედრებოდე და მოალხენდე შენთა მოახლეთა, ნუთუ ღმერთმან მოიწყინოს ეგზომი ჭირი შენი და გულისა თქვენისა ცეცხლი დაავსოს! ანდერძადცა ამის მეტსა ვერას მოგაჴსენებ, რომელ მიწყით თმობასა გივაზირებ”.

პასუხად ვისმან ეგრე უთხრა:

”გულმან, უკვამლოჲსა ცეცხლისაგან დამწვარმან, თმობა ვით მიიღოს? იგი სიტყვა გასმია, რომელ კაცი ვინმე შეაგონებდა ვისმე და მან ეგრე უთხრა: ”ჰე, მოყვარეო, შენ მეტად ნუ მიჭირვებ, მე გულსა ესრე არ დამეკრვის, ვითა გუნბათსა ნიგოზი”? რამინ ჩემგან უნახავი წავიდა და მისი მიცილვება ჩემგან ვით ეგების? შენი შეგონება და დიდსა წყალსა იქით ჴიდი ჩემთვის სწორია. შენი გული და ჩემი არ ერთი არის. შენ კალთა გეწვის და მე გული. შენ რა გაგვა, თუ მე ვიჭირვოდე? შენ ეგრე მეტყვი: დათმობისა კიდე ღონე არა გაქვსო. ადვილია მხედველთაგან მეომართა ჭვრეტა. შენ არას გაბრალებ: ცხენოსანი ხარ და მგზავრობისა ჭირი არ იცი; შენ მდიდარი ხარ და უღონობისა ჭირი არ იცი; მაძღარსა მშიერი ემთრვალების. შენ, ძიძაო, ჩემთვის დათმობასა გამოარჩევ და მივაზირებ. გჭირსამცა ჩემებრ შენცა ესრე თავუწევარქმნით ხელობა? რამინ უფრო უთმინოდ იყო! უგულოსაგან თმობა არ ეგების. თუ მებრძოლსა ლომსა გულსა ძალა არა აქვს, მასცა მოერევის მელი მისითა სიჯაბნითა. ნუ გგონია, თუმცა ესე ჭირი და ზახილი საჩემოდ მეადვილებოდა, ანუ მიამებოდა და თვალთაგან სისხლისა ცრემლისა დენა არ საწყინოდ მიჩნდა. არავის უნდა გონებიანსა თავისა ჭირი და უბედურება. ამა უბედურებისა ჭა შენ მითხარე შენითა საქმიანობითა, შიგან ჩამაგდე და აწღა ამოდ და შეუჭირვებლად ზედა მოჯდომილ ხარ და ეგრე მეტყვი: დათმე, ღმერთსა ექენებოდე, მისგანვე კიდე შენი ღონე და ამა ადგილისაგან მჴსნელი არავინააო. ადვილია ნაბდის წყალსა შიგან ჩაგდება, მაგრა გამოღება საძნელოა”.

34. რამინისაგან მარავიდაღმა აშქაფუთიდევანს ვისის შესაყრელად წასლვა

რა რამინ გურგანით მარავს მივიდა, ვისი მუნ ვეღარა პოვა. მისისა სიხარულისა ვენაჴი გამჴმარი ნახა და წალკოტი უყვავილო. დარბაზსა შიგან ქვეყნისა მზე აღარ დახვდა, არცა საჯდომი მისთა თმათა სურნელობისაგან სავსე გაიცადა, არცა ქალაქი პირველისაებრ მოხარული დახვდა. თუ სთქვა, დარბაზი და მიდამო რამინის გულისაებრ უვისობისათვის ტიროდა. იგი ამო დარბაზი, მისგან გასახარებელი, საკნად აუჩნდა და შეჭირვებითა, ვითა ბროწეული ქერქსა შიგან, გასქდა, ტიროდა სულ-შეუღებლად; გაზაფრანებულსა პირსა ზედა მარგალიტსა აწვიმებდა. მისსა საჯდომსა ზედა პირი დასდვის და, ვითა იადონი ვარდსა ზედა, ეუბნებოდა და კვნესოდა და საბრალოდ მოსთქმიდა. ეგრე თქვის:

”დარბაზო, შენ იგი ხარ, რომელ ცისაებრ მზისა სიახლესა დაეშვენე, რომლისა გონებითა მე ცნობანი წამსლვიან! მიწა მისისა პირისაგან დაშვენებულ იყო და ჰაერი მისითა სურნელობითა ავსილ იყო, ვით აწ გული ნავღლითა მიწყით ავსილა”.

უცხოფერითა ჴმითა მომღერალნი მუტრიბნი მსმელთა სიხარულად იმღეროდიან:

”დარბაზო, შენ აღარა იგი დრბაზი ხარ, რომელ ყოვლითა ფერითა უკლები იყავ! შენსა კარსა ზედა ველისა ნადირნიცა თამაშად მოვიდიან და კაცთა მონატრეთა კარი იყვის. მე ვეღარ ვნახავ შენშიგან ვარსკვლავსა, მთვარესა და მზესა, რომლისა სიშორითა დამბნელებიან სახედავნი! საწუთრომან უხანობა შენზედა ჩემებრ მუხთლად ქმნა, წაგიღო სიხარულისა დღე, ვითა მე გულისა ნება და თმობა. სადღაა იგი ჟამი ჩემთვის? რაოდენი აქა გამიხარებია ანუ ოდესღამცა ეგებოდა ჩემთვის, თუმცა მე ეგრე მხიარული შემო-ღა-ვედ? აქა ესრე ყოფნასა შიგან ათასსა წელიწადსა ერთი იგივე დღე ღმრთისაგან უფრო სანატრელად მიჩნს”.

მოსთქმიდა და ტიროდა. უიმედომან ეგრეცა გამოიარნა ქალაქისა კარნი და მიაპყრა პირი მას ციხესა, სადა ვისი ჯდა. ესრე სწრაფით წამოვიდა, რომელ დღე და ღამე იარა. დია ბნელი იყო ღამე, ოდეს ციხისა ძირსა მივიდა, თუცა მას და ვისსა დღისაგან იგი ღამე უფრო გაუთენდა. ვერცა გუშაგთა ნახეს სიბნელითა. იცოდა რამინ დარბაზი, რომელსა შიგან იყო. მუნით ძირსა მივიდა, მოიჴმარა მეცნიერება, რომელ ყოველსა ქვეყანასა არ იყო მისებრ მშვილდოსანი. შესტყორცა ცერ-მართალი ისარი მას ადგილსა და ეგრე უთხრა: “სვიანიმცა ხარ, ჩვენთვის უსულო მოციქულო, ყოველგან სულისა წაღებასა მოციქულობ და აწ ჩემსა სულსა სულისა შეყრა ახარე!” ისარი მართლად წავიდა და ბანთად ვისის საწოლსა ჩაიჭრა. მასვე წამსა ძიძამან აიღო, იცნა და სიხარულითა აივსო. ვისის მიართვა. ეგრე მოაჴსენა:

”ნახე სვიანი ისარი, მოციქული, რამინისაგან მახარობლად გამოგზავნილი, რომელ ნიშანი აქვს. აქათგან ნუღარა ხარ შეჭირვებით, ღმერთსა ჰმადლობდი და მოყვრისაგან იხარებდი”.

ვისმან ნახა ისარი და რამინის სახელი ზედა წაიკითხა. მეტისა სიხარულისაგან, ვითა გული მოსცემდა, ეგზომცა სიხარულსა ვერ მიაგებდა, აკოცებდა, უყვავებდა და ეტყოდა: ”ჰე, სვიანო რამინის ისარო ჩემო და სულთაცა სარჩეო! ყოველი კაცი შენგან დაიკოდების და მე დაკოდილობისაგან წყლულსა მალამისაებრ მერგები. მიციქული ხარ შენ მისთა მკლავთა, რომელთა მიწყითმცა იჴმარებს... იაგუნდისა პირსა დაგაგებ და ოქროჲსა ხალასისა კილოსა გულისა ჩემისა ქარქაშსა შეგიქმ, ამით რომელ შენი პატრონი გამხიარულდების. თუცა მისითა სიშორითა ათასითა შენებრითა ისრითა წყლული მდგმია, აწ, რა შენ მოსრულ ხარ მუნითგან პირ-ალმასობა მათი ლხინად შემცვალებია. ისარი მკურნალი შენგან კიდე არ მინახავს, არცა შეთვლილობა შენსა უამესი მასმია”.

რა რამინ ისარი გასტყორცა, მერმე საგონებელსა ჩაიჭრა: ”ნეტარ რა იქმნა ჩემი ისარი? სად მწადდა, მუნ მივიდა ვითა, ანუ ნუ უნებლივ რაიმე დაემართა და სხვამან ვინმე აიღო? თუმცა იცოდა ვისმან ჩემი საქმე, ათასსა ღონესა ეძებს ჩემისა ზე-გაყვანისათვისაო”. მაშინ გულსა შიგან ეგრე თქვა: ”გულო, გაწირე სული, ნუ ვისგან გეშინიან! ღმრთისა ყოვლისა დამბადებლისა ძალმან, აქათ არ შევიქცევი, ვირემდინცა ანუ არ მოვკვდე, ანუ გულისა ჩემისა წადილსა არ მივჰხვდე. თუცა ამა ციხისა ზღუდე რკინისა იყოს, ჩემისა გულისაებრ გაჴურვებული, მიდამო ყველა მოწამლული, კლდისა თავნი − ასპიტისა გველისანი, მეციხოვნენი მათნი დევთაებრნი, ვერცა ეგრე შემაქცევენ. შეწევნითა ღმრთისაჲთა და მკლავისა ჩემისა მინდობითა ეგრეცა ვეცდები ვისის გამოყვანასა და ჩემისა გულისა წამღებისა კვლა შეყრასა. მე ვირე ცოცხალ ვარ, ვისისა ძებნისაგან კიდე არა საქმე მიც. მე რაზომცა დიდნი მტერნი მებრძოდენ და მათი გული საჩემოდ მოაბადისა და ზარდისაებრი იყოს, არცა ეგრე დავერიდები. მაგრა იგინი ცეცხლნია, ერთისა გვარისანი ვართ და შეატყვებენ კაცსა სიკეთე-სიავესა”.

აქათ რამინ ღონეთა ძებნითა საგონებელთა ჩაჭრილ იყო და იქით ვისი ბადესა დაბმულ იყო სიყვარულითა. მისი ენა რამინს იზახდა და აგრევე უთმობად მისი გული ეძებდა რამინს. მუნ სიცივეთა შიგან ყოფნა და მისგან მისი მუნ ვერ-სიახლე გულსა ლახვრად და შანთად ესობოდა და მისისა შეყრისა ილათსა ეძებდა.

ძიძამან ეგრე მოაჴსენა:

ჰე, დედისა სულო! ეტლი და ბედი, ყველა შენ გიშველის, და ესეცა შენისა ბედისგან ისეთი სიცივეა, რომელ ყინვისაგან კაცისა ველთა ყოფნა არ ეგების. გუშაგთა და ციხისა მცველთა ყველათა შიგან შეურიდებია სიცივისაგან. ორჯერ ოდენ გარდგომილან გუშაგნი და შინავე შესულან ყინვისაგან. რადგან ესრეა და გუშაგნი ბანთა ზედა არა სხენან, ჩვენგან ყველა ადვილად ეგების. რამინ აქა ჩვენსა სიახლესა არის, თუცა სიბნელითა არა ჩანს. მან იცის, რომელ ჩვენ ამა დარბაზსა შინა ვართ. დია ყოფილა ამა ციხესა შიგან უმოაბადოდ და ათასი გზა იცის გამოსავალი. ეგე სათამაშო სარკმელი ერთი გავაღოთ და სანთელი ავანთოთ. იგი გარედაღმან გვნახავს და ჩვენსა სიახლოესა მოვა. და მაშინ მისი გამოყვანა ეგების”.

რა ესე თქვა, სანთელი აანთო ძიძამან, მისითა გრძნებითა დევნიცა დააბორკილნა. რა რამინ სანთელი დაინახა, გამხიარულდა და მიჰმართა. შეიგნა, რაჲსათვისაც აენთო სანთელი და, ვითა შევარდენი, კლდესა ზედა გავიდა.

[ბრძენსა] უთქვამს: ”ასრე იქმნების მიჯნურისა გული: არცა ჭირი ეჭირვებოდა და არცა ზიანი ზიანად. მოყვრისა ძებნისათვის სჯულსაცა დააგდებს, მიიქცევის. გზისა სიგრძე მოკლედ და კუშტი ლომი მელად უჩნს. მიჯნურობისა სიხარბე ასე გაჰჴდის, რომელ უნაყოფო მინდორი ვენაჴად, მთა თმად უჩნს და ზღვა რუდ. აშიკობისად გულისაებრ მისყიდული არავინაა, მით რომელ გულსა საბჭოსა არავინ წაიყვანს. მიჯნურობამან სიკეკლუცე და სიდუხჭირე არ იცის, მით რომელ ცნობა მიჯნურობასა ბრმობით უყვავის”.

რამინ რა ახლოს მივიდა კედელსა ზედა, ვისმან დაინახა ზეიდაღმან. და ბერძული სტავრა ორმოცი და სხვა, რაცა პოეს, დაგრიხეს ორკეცად და მაგრად ერთმანერთსა გამოანასკვეს. ჩაუშვეს. მოეკიდა რამინ და ზე გავიდა ვეფხისაგანცა უკისკასედ. რა ციხესა ზე გავიდა, მზე და მთვარე ერთგან შეიყარნეს და ერთმანერთსა ასრე მოეხვივნეს, ვითა ერთითა ჭიქითა სძე და ღვინო; ოქრო და მარგალიტი ერთგან გაერია, მუშკი და ამბარი ერთად შეეზილა, ღამე ბნელი განათლდა, ვითა დღე, და ზამთარი გაზაფხულდა მათთვის. ორთავე მიჯნურთა გულმან გაისვენა შეჭირვებისაგან. გულისა და მონაცემთაებრ მოეხვივნეს ერთმანერთსა, მოჰკოცნეს ერთმანერთი და მერმე საწოლს შევიდეს; საჭამადი და ღვინო მოიღეს. ზოგჯერ თავისა გარდანაჴადსა უბნობდეს,ზოგჯერ ერთმანერთსა ეხვეოდიან. ღამე ბნელი და ცივი იყო, გარნა მათთვის სამგვარი სანთელი ენთებოდა: შეყრისა სიხარულისა, მათისა პირისა სინათლისა და ღვინისა სიწითლისა. სამნი მოყვარულნი ერთგან შეყრილ იყვნეს, სმიდენ და იხარებდეს მათისა ნებისაებრ. გარეთი კარი დაჴშული იყო, მორჭმით და გულდადებით იყვნეს. არცაღა ამისი საეჭვი ჰქონდათ, თუ გვიგრძნობს ვინმეო; არცა ამისი შიში, თუ: ჩვენი გაყრა ოდესმე იქმნების და სიხარული შეჭირვებად მოგვექცევისო. მათ ერთი ღამე ეგრე ყოფნასა შიგან ერჩია შორს ყოფნასა შიგან ათასისა წლისა სიცოცხლესა. რამინს რა გულისა საწადელი აუსრულდა, − ვითარი სწადდა, ეგეთი ყოფნა პოვა, − დაიწყო სიმღერისა თქმა მისებურითა ამოჲთა ჴმითა და იტყოდა:

”რა გაგვა, გულო, თუ მიჯნურობითა ჭირი ნახე და უნებელნი საქმენი დაგემართნეს! უჭიროდ ლხინი არ ეგების და არცა უმისოდ ესრე ამოდ ჯდომა ეგებოდა და სიხარული. ჭირ-უნახავად კარგი სახელი არ იპოების. თუცა მიჯნურისა ძებნისათვის ზღვა გაიარე, შეყრითა თვალი პატიოსანი ჰპოე; სიშორითა თუცა ნავღელი არ გაკლდა, აწ ნაყოფი ლხინიანი გაქვს. გულო, გივაზირებდი: დათმე, ყოვლისა ჭირისა ბოლო ლხინი იქმნებისო. რა კაცმან ჭირსა შიგან დიადი ხანი დაყოს, მერე ლხინისათვის ღმერთსა უფრო ჰმადლობს. აწ მე ვარ ჯოჯოხეთისაგან ჴსნილი და სამოთხესა მხიარულად მჯდომი. სიყვარული დავთესე და სიხარული მოვიმკე, ელვარე მთვარე სიყვარულითა მომექცა. არა გამწირავ-ვექმენ და არ მივაცილვე წამსაცა მოგონება. ყოვლითა საქმითა გაუსაკუთრე თავი და მითცა საწუთრომან მე არ გამწირა”.

ამა სიტყვასა ზედა ადგა ვისი და მოყვრისა სახელსა ზედა აივსო ჭიქა, ჴელთა დაიჭირა და ეგრე თქვა:

”ჩემისა რამინის სახელზედა ვსვამ ამას, სიყვარულისა მძებრისა, მოყვრისა არ გამწირავისა, ჩემისა იმედისა, თვალთა ჩენისაგან უფრო ნათელისა! მე მისგან ესრე იმედიანი და მხიარული ვარ, რომელ ადამისითგან არავინ ყოფილა ესრე მოყვრისაგან იმედიანი. სიკვდილისა დღემდინ ვიქმნები მოუწყვედლობისა მისისა მჴევალი, მისსა სახელსა ზედა გველისა ზარი უკვდავებად მერგების”.

მაშინვე შესვა იგი ჭიქა და რამინს აკოცა. იამებოდა რამინს ვისის საუბარი, ხალვათად სმა და მუშკისაებრ სურნელისა მოყვრისა თმათა მოკიდება. იასპსა, მუშკსა, ბროლსა და ბროწეულისა ყვავილსა სჭვრეტდის. მწარე აკაკი დაავიწყდა ტკბილისა იაგუნდისა სიხარულითა. ყოველთა ღამეთა ცისკრამდის საგებელი ვარდიანი და სასთაული მზიანი ჰქონდა. დილასა რა გაიღვიძიან, სმითა სიხარულითა და სიმღერითა დასხდიან. რა ვისის ჭიქა ჴელთა ჰქონდის, რამინ სიმღერად ეგრე თქვის:

”ფეროანი ღვინო გულისაგან ჯანგსა ამოჰჴოცს, მოყვრისა სიახლესა შიგან მისგან მოციქული ღვინოა! ფეროანი ღვინო სიყვითლესა ფეროვნებად შემიცვლის, მიჯნურობისა ჭირისა წამალი არის. მიჯნურობა მტვერი არის და ღვინო − წვიმა, ჭირისა განმაქარვებელი, სიხარულისა მომმატებელი. დღეს ბედნიერობა ჩემსა ჰქვიან. მე მიშველის ღმერთი და სვე ჩემი, რომელ გულისა ჩემისა წამღები წინა მიზის. ზოგჯერ დავწვები იასა და ვარდსა ზედა, ზოგჯერ სოსანსა, ამბარსა და მუშკსა შუა, ბაგე ჩემი ფეროვნისა მუშკისაგან შაქრისა უტკბოსა ლალსა ინადირებს. წალკოტსა ჩემსა შიგან წითელი ვარდი ყვავის, ნებისა გზასა მოსლვითა მე დია ვმხიარულობ. მე იგი შავარდენი ვარ, რომელ მაღლად ფრინვითა ცისა მზისაგან კიდე არას ვინადირებ. ჩემი ნიშატი ლომი არის ჭანგ-ოქრო, რომელ ჩემსა სულსა შეიპყრობს. ყოველთა დღეთა მოყვრის პირსა და თმათაგან საპალნითა ვარდსა, სუმბულსა, მუშკსა და შაქარსა ვჰკრეფ. არ მომინდების წალკოტი მისისა ელვარისა პირისაგან, არ მომინდების თამაში, მით რომელ ესე ადგილი ჩემთვის სამოთხესაცა უამეა. რაცა ღმერთსა სიამოვნე დაუბადებია, ყველა ჩემთვის აქა არის. მზე არის ნადიმი ჩემი და მწდე ჩემი მთვარე და მით ვარ მხიარული».

მერმე ვისსა ამოჲთა სიტყვითა ეტყვის:

”მასვი ღვინო, ღონეო, შენითა ჴელითა ვარდისა-ფერი, შენისა ღაწვისა მსგავსი, შენისა პირისაებრ სვიანი! ამის უამესი ჟამი აღარ ეგების, აღარცა შენისა პირისაებრი გაზაფხული! რა ვიცით ხვალისა წინამდებარე? მოვედ, რომელ თავისა კერძი სიხარულისა ნაწილი ავიღოთ დღეს, ხვალე დღესისსა ვერ მივეწევით. არცა შენ გწადიან ჩემი მოწყვედა და არცა მე შენსა მიჯნურობასა გავეყრები. ჴამს სიხარული და გულისა ნება! რა ვიცით, ღმერთსა ჩვენსა თავსა ზედა რა გაუგია, − ასრე რომელ მოაბადს შენ აქა ციხესა შიგან დაუჭედიხარ და მე სნეული გურგანს დაუგდივარ, ამისა არ მცოდნელსა, რომელ ღმერთსა ჩვენი შეყრა ცათავე შიგან გაუგია. ვის შეუძლია დამბადებლისა ღმრთისაგან კიდე ამისი ქმნა?!”

იგინი ცხრასა თვესა ამაშიგან იყვნეს, ჟამსა და უჟამოსა მხიარულნი და ნიშტიანნი; არ დაშვრეს სიხარულითა და სმითა. ჰქონდა შიგნით თუნდა ასისა წლისა განსასვენებელი სასმად-საჭამადი, გარეთ არა მოუნდებოდა კარისა გასაღებლად. ნახეთ, რაზომსაცა ხანსა გულისა ნება და სიხარული გამოიწვადეს გულისაგან და აიყარეს ჯანგი! არცა მოსძულდა რამინს ეგზომი სიხარული და არცა ვისსა რამინის სიხარულითა ნიშტიანობა მოეწყინა. ერთი სული ორთა ტანთა შიგან დამკვიდრებულ იყო, რომელ არა იყო მათი შესაქცევარი ერთმანერთისა საუბრისა, მიჯნურობისა და სიყვარულისაგან კიდე. იხარებდეს ერთმანერთითა; ეჯობნა მობურთალთად და ღვინითა მოერწყო სიხარულისა ნერგი.

ციხისა კარი, ვითა ჭირსა, დაეჴშა, მათი ხვაშიადი ქვეყანასა შიგან არავინ იცოდა, რომელ მარავს შიგან ზარნაგეს ხაყანის ასულმან იცოდა. გვარიანი იყო და სიკეკლუცითა კარგ იყო, ტურფათა საპატრონო პირი მისი მზესა ჰგვანდა და გრძნეულთა უხუცესი იყო. მისითა ჴელოვნებითა და გრძნეულობითა ეგზომ მაგალითი იყო, რომელ ბასრისა გრდემლისაგან ვარდსა ააყვავებდა.

ოდეს რამინ მარავს ქალაქს მოვიდა, მოაბადის დარბაზი მოიარა და ყოველსა კაცსა ვისის ამბავსა ჰკითხვიდა. რა მისი ციხესა მყოფობა ცნა, ვითა ზემო მითქვამს, ეგრე უცნობო იქმნა, თვალთაგან დიჯლა იდინა, პირი ცრემლითა დაიბანა. რა არცა თვალითა ვისის შვენვარე პირი გაიცადა და არცა ამო საუბარი მოისმინა, ვისის ძებნითა გახელებული შმაგურად ცურვიდა ქალაქსა შიგან და სწრაფით, სადა ვისი იყო, მას ციხესა მიჰმართა. ვეფხსა ჰგვანდა სიფიცხითა და მიჭირვება არად უჩნდა, კლდესა შიგან ქოშისაებრ აღმა-ჩაღმა რბოდა, ზოგჯერ ესრე მთასა გავიდის, რომელ თავი ღრუბელსა მიუწვდის და ზოგჯერ ქვე ჩავიდის, ვითა იოსების ორმოსა.

ესე გრძნეულმან ზარნაგესმან იცოდა, რომელ რამინ მუნ წავიდა და მისისა ჭირისა წამალი ვისის ნახვისაგან კიდე არა ეგებოდა; და გულსა შიგან მოაბადის საამბობლად დაისწავლა ხაყანის ასულმან.

35. მოაბადისაგან ცნობა ვისისი და რამინის ერთგან შეყრისა

რა ჴელმწიფე შაჰი მოაბად გამარჯვებული და მხიარული ლაშქრობისაგან შემოიქცა, − მას ვითა სწადდა, ეგრე ქმნილ იყო მისი საქმე, − მოვიდა თავისა სახლსა ხორასანს და მარავს ქალაქს შემოვიდა. ერთობით რანის ქვეყანა და სომხითისა წაეღო და მძევალნი და ხარაჯა ბერძენთა მეფისა, კეისრისაგან, აეღო, ყოველთა ხელმწიფეთად მორეულ იყო, მტერთა ზედათ მოქცეულ იყო. სიხარულითა ერთობ ცათა გასწვდებოდა მისი ზარი და ზეიმი, მიწა მისთა ლაშქართა სიმრავლესა ვერ იტევდა. რა ლარი მისი ერთგან შეყარა, მთათაგან უმაღლესი გორი შეიქმნა ლარისა, თუ სთქვა ცათად მიდგმულაო მისითა სიმაღლითა, და თავისა სილაღითა ბედისათა ჴელმწიფეთად ბურთი წაეღო, ჰელა მისი იყო და ჯობნა ყოველთა ჴელმწიფეთად. ყოვლისა ქვეყანისა ლაშქარნიცა იყვნეს მისსა კარსა ზედა და მძევალნიცა. ყოველთა ჴელმწიფეთა ჴელმწიფედ ქმნილ იყო და მისისა თავისა სწორი სხვა არავინ იცოდა ქვეყანასა ზედა.

რა ესდენ მხიარული და გამარჯვებული მივიდა მარავს ქალაქსა, სიხარული ზრუნვად მოექცა: ზარნაგესგან რამინის ამბავი ესმა, გული სისხლითა აევსო და ტვინი მისი გულჯარბობისა კვამლისაგან დუღდა. დიდხან ეგრე გატეხილი ჯდა. მერმე ჯავრისაგან გაყვითლებული ზე აიჭრა, ლაშქართა აცნობა, წასლვად კვლაცა აწვივნა, კაზმა დაიწყო. ასაყარსა ჰკრეს. დიდებულთა და ლაშქართა შეიგნეს გზასა წასლვა. ბუკმან მოაბადის დარბაზსა ტირილი დაიწყო, თუ − ”ჴელმწიფეო, ეგზომი მგზავრობა არავის შეუძლიაო”. აგრევე დუმბულმან ზახილი და კვნესა დაიწყო ვისისა და რამინის გაყრისათვის: ”ვაი, თუ მოყვარულნი გაიყრებიანო”. ციხესა შიგან, თუ სთქვა, რამინს გულმან უგრძნა, რომელ ეგდენ ამო ყოფნა დაუმწარდებოდა.

შაჰინშა მივიდოდა სწრაფით რამინის სიკვდილისათვის მოსწრაფე და ლაშქარნი ყველა მისთვის მისი მომდურავნი იყვნეს, რომელ ჯერეთ ნახევარნი არ მოსრულ იყვნეს შინა; ერთისა წლისა ბეგარქმნილთა ჯერეთ სარტყელი არ შეეჴსნა და მუზარადი არ მოეჴადა, რომელ კვლა ციხისა საძნელოსა გზასა აწვივნეს. ზოგნი ასრე უზრახევდეს: ”აწინდელი ბეგარა რად არ გვეყოფოდა, რომელ აწ სხვაგან გვაწვივნესო?” ზოგნი ამას იტყოდეს, თუ: ”მუნამდის მგზავრნი ვართ, ვირემდის ვისსა რამინისაგან დავსცვიდეთ, დია ცხენოსნობა გვინდაო”. ზოგნი ეგრე იტყოდეს, ვითა: ”დია უჯობს, თუმცა რამინის ნაცვლად ათასი ბერძენთა მეფეთაებრი უჩნდაო”. ათასსა რასმე იტყოდეს.

მოვიდოდა შაჰინშა ფიცხლად ლაშქრითურთ, ვითა ქარი. მისთა ლაშქართა მტვერი ღრუბელთამდის გაიწეოდა. ციხესა საგუშაგოდ გუშაგმან მტვერი დაინახა, მივიდა და ზარდის მოაჴსენა: ”მტვერი ჩანს, რომელ ცად გაიწევის და უღონიოდ შაჰინშა მოვა, თვარა ეგზომ დიდი მტვერი სხვაებრ არ ეგებისო”. ციხესა შიგან ჴმა და შფოთი შეიქმნა და ბრუალი შექმნეს, ვითა ტირიფისა ხეთა შიგან ქარმან. ზარდი ჯერეთ წინა არ მიგებებულ იყო მოაბადისთვის. მოაბად რა ციხისა კარსა მოვიდა, გული მტერობითა და ნავღლითა სავსე ედგა, შეუზახნა წყრომით ზარდსა და ეგრე უბრძანა:

”ჰე, ჩემთა ჭირთაგანცა უფროსო ჭირო! ღმერთმან დამბადებელმან მიჴსნას თქვენ ორთა ძმათაგან! კაცობისა ჟამსა ძაღლიცა გჯობსთ: ძაღლი პურსა მოიგონებს კაცისაგან და თქვენ არცა მას. ოდეს ღმერთმან თქვენ დაგბადნა, არ ვიცი, თუ მაშინ რა ეტლი ყოფილა! ერთი გრძნებითა ეშმასა სწორი და ერთი სირეგვნითა ზროხისა მსგავსი და ვირისა. შენ ნახირსა შუა ჰჴამ, ზროხათა შიგან, ვისსა რამინისაგან ვით დასცევდი? მე ღირს ვარ, რაცა აუგი წამეკიდოს, ყველასა, რადგან ციხისთავად ზროხა დამეყენე. შენ ღაფლად ჰზი, გარე კარი დაგიჴშავს, ეგრე გგონია, თუ კარგი გიქმნია ანუ ჩემისა სამსახურისათვის მოგიჭირვებია. შენ მანდა ჰზი და ზროხისაებრ ჰყვირი სირეგვნითა. ესე ვერ გიგრძნია, რომელ მალვით შიგნიდაღმან შენზედა იცინიან, ვითა სწადიან, რამინ ეგრე იხარებს; და გარეთ ყოველმან ქვეყანამან იცის ესე ამბავი. საშურველია შენთვის შენი საჯდომი!”.

ზარდმან ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, სვიანო ჴელმწიფეო! ვაშად ბრძანებ, მრავალი წელიცა გზისაგან მხიარული მოხვალ, ნუ დაიღრეჯ ცუდისა საქმისათვის, ნუ შეუშვებ ეშმაურს საქმესა გულად. შენ ჴელმწიფე ხარ მორჭმული და ავისა და კარგისა თქმა შეგიძლია. თუ მართალი იცოდე, ვერასა ვინ გკადრებს და, თუ ათასჯერცა მრუდი ბრძანო, ვერცარასა ვინ ეგრე შეგეცილების, თუ არ ეგრე არსო. შენ ეგეთსა რასმე მაბრალებ, რომელ საგონებელად არ მომსლვია. თქვენ რამინ აქათ წაიყვანეთ, მე რა გლახ ვიცი, თუ რა იქმნა? არ შავარდენი იყო, რომელ საბერძნეთით აიმაღლოს და აქა ჩამოფრინდეს, არცა − ისარი. თუმცა ამას ციხესა მით გამოსრულ იყო, ვით გამოვიდა რამინ? ნახე თქვენითა ბეჭდითა დაბეჭდული კარი, დაკლიტული; ერთისა წელიწადისა მტვერი ზედა ძეს. ასეთსა ციხესა რომელ კარი და ზღუდე ყველა რვალისა არის, რამინ ვით გაგიტეხდა? ყოველთა შემოსავალთა და გზათა გუშაგნი დღე და ღამე დამიყენებიან, ეგრე მიცავს, რომე, თუ რამინ გრძნეულიცა არის და ათასი ღონე იცის, აქა შემოსლვა არცა ეგრე შეუძლია და, თუ ესე კარები გააღო და დალეწა, თქვენითა ბეჭდითა კვლა ვინღა დაბეჭდა? ნუ დაიჯერებ. ჴელმწიფეო, ესეთსა ცუდსა სათქმელსა. ნუცა თქვენ დაიღრეჯთ და ნუცა ჩვენ დაგვჴოცთ. ეგეთსა ნურას ბრძანებთ, რომელ ცნობილთა არ მოეწონოს და ცნობამან ერთ ქრთილად არ იყიდოს იგი გონება”.

შაჰინშა ეგრე უბრძანა:

”ზარდო, ბედითსა რას უბნობ? კარისა და ბეჭდისა მიზეზსა ვირემდის იტყვი, მე რასაღა მერგების ამისი სიმაგრე? შენ არ გაფრთხილებულ ხარ. ციხისა და კარისა მცველნი ფრთხილნი დია სჯობან კლიტესა და ბეჭედსა. თუ ღმერთმან ცა მაღლად დაბადა, ზედა ვარსკვლავნი ეგრეცა მცველად დააყენნა. მე ესე ბეჭედი რას მერგების, რომელ ნიფხავსა ხონჯარი არ მიგდია? ხონჯარსა რას ირტყამ, თუ ნიფხავი არ გაცვია? რადგან ესე შენებრსა უგუნურსა შევჰვედრე, რაცა ერთსა წელიწადსა სახელი ვქმენ ჴრმლითა, ყველა შენითა ნაქმარითა ჩემად აუგად დამაჩნდა. დია ნათელი იყო ჩემი დარბაზი ჩემის სახელოვნობისაგან, მაგრა აწ კარი და კედელი მისი ყველა დააშავე და აბნელე”.

რა მოიწყრომა, ცოტა ხანი გამოჴდა; მოგვისაგან კლიტე ამოიღო, ზარდსა მიუგდო, ეგრე უბრძანა:

”გააღე კარი, თუმცა ამისი ქონება ჩემი წყალსა იქით ხიდისაებრ უსარგებლო არის”.

კარისა რეხვება ესმა შიგნით ძიძასა, ყური მიუპყრა, მოაბადისა და ზარდისა ჴმა და საუბარი ესმა, შიშითა ათრთოლდა, მივიდა, ვისსა და რამინს ეგრე მოაჴსენა;

”აღმოსავლეთით ჩვენთვის უბედურობისა მზე აღმოჰჴდა: შაჰინშა მოვიდა შავთა ღრუბელთაებრ! ჩვენთვის ელვა-ქუხილი გამოჩნდა და ჭირისა მათისაგან ღვარი დაიწყებს დენასა! აწ ვნახავთ ცეცხლსა ქვეყანისასა დამწველსა, რომელ მისმან კვამლმან დღე ნათელი დაგვიბნელოს და ჩვენი საქმე მას თანა არად გავიდოდეს”.

შიშითა გატყდეს ადგილსა ზედა სამნივე და აღარა იცოდეს, რამცა ქმნენ. ამისგან კიდე ღონე ვერღარა მოიგონეს, რომელ რამინ მუნითვე ქვე ჩაუშვეს, სით ამოეყვანათ, თუცა მას ვისის მოშორვებასა მუნვე სიკვდილი ერჩივა. გულითა შეშინებულითა და სახელითა აუგიანითა მივიდოდა კლდეთა შიგან, ტიროდა მოყვრისა გაყრისათვის და თმობისა კიდე ღონისა არღარაჲს ქონებისათვის. ცალკე ვისისათვის ეშინოდა მოაბადისაგან და ცალკე თავისა; გზა არ იცოდა, რამცაღა ექმნა. გულსა ეუბნებოდა:

”რას მიზამ, გულო, რას მიზამ? რაცა არ საგრძელოა ჩემი, ყველასა მას მაქნევ, ნუ ებრძვი ჩემსა ბედსა, ჴრმლითა ზოგჯერ სისხლსა ჩემსა ჰღვრი, ზოგჯერ სულთა მომაშორებ და ზოგჯერ ყოფნასა დამამწარებ!

არაკი: მშვილდოსანსა ჰგავს საწუთრო: მიწყით გაყრაა მისი ისარი და სული ჩემი სასაგნო, დათმობა ჩემი გატეხილსა ქარავანსა ჰგავს და სული ჩემი დაონავარებულსა ქალაქსა.

აწ ჴელმწიფე ნებიერი ვიყავ და აწ არნი ვარ, კლდესა შიგან მავალი. ღრუბელსა ჰგვანან, მთასა ზედან მავალსა, თვალნი ჩემნი და გულსა ჩემსა ზედა ათასსა ჭირსა სწვიმნ. ვტიროდე, რომელ შემომიჴმოს კლდემან და ცრემლთა ვიდენდე, რომელ წითლად ვღებვიდე ქვათა. ჩემსა ოხრვასა არა ჰგავს ქუხილი, მით რომელ იგი ქარისაგან იქმნების და ესე − ცეცხლისაგან. ჩემთა თვალთა არა ჰგავს ღრუბელი, მით რომელ მისგან ცვარად წვეთს და ამათგან ღვარად დის. მაგრა რა ვქმნა ესეთი, რომელ მმართებს? აჰა, აწღა გულიცა ჴელთა მქონდა და გულის-ნებაცა; აწ აღარცა გული მაქვს და არცა გულის წამღებელი მყავს. ჩემი ყოფნა ამას ჰგავს, ვითამცა ცა ყოფილ ვიყავ და აწ მიწად ქმნილ ვიყავ. გაზაფხულისა ყვავილისა უხანობასა ჰგვანდა ჩემი ლხინი”.

რა დიდი ხანი იარა რამინ კლდეთა შიგან, გონება, ტირილი, ვისის გაყრისა შეჭირვება, სამისა ამისი გონება, თუ რაშიგან ვარო, - ყველა ერთგან შეეყარა და ფერჴნი, ვითა ბორკილიანნი, ვეღარ წადგნა. თავისა გულსა და მოყვარესა ზედა ტიროდის. რა ტირილით გული იჴუის, ჯანგი გულისა მისისაგან აღიჴოცის, ვითა მოწვიმული ქვეყანა გამხიარულდის. სადაცა რამინ დაჯდის, თვალთაგან რუ ადინის მას ადგილსა. ესრე საბრალოდ მოსთქმიდის, რომელ მტერთაგანცა შესაბრალებლად ეგრე იტყოდის:

«არ იცი, გულისა წამღებო, რას ყოფასა შიგან ვარ, ანუ უშენოდ სიცოცხლე ვით გამარმებია! მე მახესა დაბმულსა კაკაბსაცა ვებრალები, შენისა სიშორისათვის შეჭირვებული. თუ რა ჭირი გინახავს, [ნუ იყოფინ!] შენ ლხინი გმართებს და სიხარული. მე ვარ ღირსი ჭირისა, რომელ თავისა სიცოცხლისა ღონე ვძებნო. მაგრა, შენმან მზემან, შენისავე საქმისათვის ვქმენ. მე ღმერთმან უშენოდ წამი სიცოცხლისა ნუ მომცეს. მე შენი სახე გულსა ჩემსა ზედა გამომისახავს. თუ შენი სიტურფე თვითო დავთვალო, დღენი არ გამიძლებენ სათქმელად და მიჴდომა არა მაქვს. თუ ტიროდენ თვალნი ჩემნი, მართალან, რადგან შენებრ ტურფასა ვეღარ ჰნახვენ. ათასითა ქენებითა ვითხოვ ღმრთისაგან, რომელ მუნამდის არ მოვკვდე, ვირე შენი პირი კვლა არ ვნახო, მაგრა, რადგან უშენო ვარ, არ ვეჭვ, რომელ ხვალემდის ცოცხალი დავრჩე”.

რა გულისა წამღებელი ვისი რამინს გაეყარა, ვითამცა ვეშპისა პირსა დარჩომილ იყო, ესრე გაჴდა და სათავისო შიში და ჭირისა გონება დაავიწყდა. რამინის საქმისა შეჭირვებისაგან, ვითა შმაგი, ბრუნევდა სახლსა შიგან და, რას იტყოდა ანუ რამცაღა ექმნა, არა იცოდა. ბროლისა ჴელითა უებროსა პირსა საბრალოდ იცემდა, ზოგჯერ პირსა იხოჭდა, ზოგჯერ თმათა იგლეჯდა, ქვეყანა მუშკითა აივსო მისთა თმათაგან, ჰაერი ცეცხლითა აივსო მისისა სულთქმისაგან. რა სულთქნის, თმათა იგლეჯდის, ციხესა შიგან ვითამცა მუშკსა და ალვასა აკვამლებდის. პირი და მკერდი დაელურჯა ცემითა და თვალთაგან მხურვალედ ევფრატი სდიოდა; გული გაჴურვებულსა შანთსა უგვანდა, რომელ, რა მკერდსა იცემდის, ნაბერწკალი სცვიოდის. სამკაული შეეჴსნა და დაეწყვიდა. მიწა მისისა სამკაულისაგან ცასა ჰგვანდა, ზედა ვარსკვლავთაებრ თვალი და მარგალიტი ელვიდა. ოქრო-ქსოვილი შესამოსელი აეჴადა, მგლოვიარეთაებრ შავი შეემოსა, გული შეჭირვებითა აღვსოდა და პირი მტვერითა. არცა მოაბადის შიში მოეგონა და არცაღა ზარდისი, ყველასა შეიჭირვებდა რამინისათვის და ამასვე იგონებდა, რომელ უაზროდ მისგან გაყრა დაემართა უნებელი.

რა შაჰი მოაბად ვისის დარბაზს შევიდა, ვისის პირი დახოჭილი ნახა და ორმოცი სტავრა და ატლასი ერთმანერთზედა გამონასკული ნახა, ვისის და ძიძასა წინა ედვა. ჯერეთ ნასკვი ნახევრამდის ვერ გაეჴსნა და მოაბად ზედა შემოესწრა. ძიძა მოაბადის შიშისაგან ფიცხლა დაიმალა, მით რომელ ყოვლისა ფათერაკისა და უნასისა მოქმედი იგი იყო. ვისის დედოფალსა თავისა ტანისამოსი გაეხია და მკლავნი თავისითა კბილითა მოეჭამნეს, მუშკის ფერნი თმანი დაეგლიჯნეს ერთობ და თვალთა სისხლისა ღვარი ჩამოსდიოდა. შაჰინშა ეგრე უთხრა:

”ვისო, დევისა შობილო და ყოვლითა წყევითა დაწყეულო! სულსა შენსა ცნობა აშორავს და თვალთა შენთა სირცხვილი, შენსა ზნესა სიმართლე მოშორვებია და ქცევისა პატივი. გაჰჴედ უზენაროდ და მოაყივნე თავისი თავი და ჩემი ჴელმწიფობა. ამას არ მითხრობ, თუ ჩემგან რა ჴამს საშენოდ მაგისად სამუქფოდ? ანუ სიკვდილისაგან კიდე სხვა რა გმართებს? აზომ მაგალითი და გრძნეული ხარ, რომელ ეგზომ მაგარი ციხე და ვაკე ადგილი სწორად გჩან. შენისა გრძნეულობისაგან არცა ესე საკვირველია, თუ ცათაგან ვარსკვლავნი ჩამოასხნე. არცა ცემისა გაგვა, არცა შეგონება გესმის, არცა ზენაარი და ფიცი არის შენი. ამას წინათცა გამომიცდიხარ ამოჲთა და მწარითა და შენსა უმეცრობასა თანა ყველა ურგები ყოფილა. არცა ჩემითა სიამოვნითა გამხიარულდები ოდეს და არცა ჩემის წყრომისაგან გეშინიან.

არაკი: ნუთუ მგელი ხარ, ყოვლისა მავნე? ნუთუ დევი ხარ, კარგისაგან აბეზარ-ქმნილი? სახედ და შვენებით თვალსა ჰგავ პატიოსანსა, ნივთად და საქმედ ბედითსა კეცისა ნალეწსა. სიტურფითა და შვენებითა დია სანდომი, სასურველი და საყვარელი ხარ და გამწირაობითა და უხანობითა საწუთროსა ჰგავ. ვაი, ესეთი შვენიერი და კეკლუცი სახე შენი და მრავლითა ავითა ზნითა და აუგითა დასვრილი!

დია მიმუდარებია შენდა ამით შეგონებითა, დია დამივედრებია შენდა იდუმლად, ვითა: ნუ იქმ, ვისო, ნუ მაწყენ ეგზომსა, რომელ შეცოდებისა ჩემისა ნაყოფი სიკვდილი არის შენი, და შენითა სირეგვნითა დასთესე ჩემისა შეცოდებისა თესლი. აწ შენგან დათესულისა მომკისა ჟამი მოვიდა. ვეღარ ვეძებ შენსა სიყვარულსა და ვეღარ გავძლებ, არ რკინა ვარ და არცა ქვა!

არაკი: ჩემგან შენისა კაცობისა მოლოდნა და წყალსა ზედა ჭრელისა წერა სწორია.

შენი შეგონება იგი არის, რომელ მლაშესა ადგილსა თესლი დავთესო. ვით შენგან სიხარული არაოდეს მინახავს და სიმწარისაგან კიდე შენგან არათ გამომისვენებია, ეგრევე მე უზენარო გექმნა; ასრე გაგაძღო სიმწარითა, რომელ რამინის სახელი ვერღა ოდეს მოიგონო, არცაღარა-ოდეს რამინ შენგან გაიხარნეს, არცა შენსა გულსა რამინის სახელი აჴსოვდეს, არცა მან შენსა წინა ორძალსა და ჩანგსა სცეს და [არცა] მას შენ გვერდით დაუჯდე მთრვალი სიყვარულითა! ეგზომი მიგაჭირვო ორთავე, რომელ ვერცა ტინი კლდენი გასძლებდენ. ვირე თქვენ ერთმანერთისა მოყვრად ხართ, მე მტერისა ძებნა გარეთ არ მინდა. ოდესცა თქვენ ერთად შეიყრებით ჩემისა სიკვდილისაგან კიდე არას იგონებთ. აწ მე იგი გიყო, რასაცა თქვენ ჩემთვის იგონებთ და მოვიცალო ჩემთა მესისხლეთაგან.

არაკი: თუ ჩემთანა გული და გონება მეცნიერთა არს, რად ორნი მტერნი უბეთა შიგან მისხენ? მტერისა შინა ყოლასა ლომისა გზასა ზედა წოლა სჯობს; მტერისა გუშაგად დგომა გველისა ფარდაგსა ჯდომა სწორია კაცისათვის”.

მერმე მოეკიდა მუშკისა ფერთა თმათა მოაბად და ნებიერსა ვისსა მიწასა ზედა ითრევდა; ვითა მპარავსა, ჴელნი უკუღმა შეუკრნა; უწყალოდ მათრახითა თავსა და ტანსა ეგზომი ყოველგან სცა, რომელ, სადაცა სცემოდის, ჴორცნი დაჴეთქოდეს და სისხლითა შესვრილ იყო. ბროლისა ტანი მისი სისხლსა ეგრე შობდა, ვითა მთა ლალსა. სადაცა მათრაჴი ვერ მიმხვდარ იყო, ლილასა დამსგავსებოდა; ტანი და ჴორცნი მისნი თეთრ-წითელი ზაფრანსა, ლილასა და ყაყაჩოსა დამსგავსებოდეს. კვლა ძიძასა ასი ეგზომი სცა, ყველა თავსა და პირსა. არ შეებრალა სასიკვდილოდ, ნუთუ ანუ მოკვდეს, ანუ გრძნეულობა და მჩხიბაობა ათქმევინოს, ადგილსა ზედა დაბნიდა. ვისი და ძიძა წითლითა მოსილთა ჰგვანდეს სისხლისა დენისაგან. აღარავინ ეჭვდა, თუ მათი სიცოცხლე ანუ დარჩომა ეგებისო. მერმე იგინი ეგრე გასრულნი ერთსა საკანსა შიგან ჩაყარნა და გული დადვა სამათოჲსა სიცოცხლისათვის და ზედა კარი მაგრად დაბეჭდა. და სამათოჲსა საქმესა ყოველი ადამიანი და ამა ამბვისა მსმენელნი შემჭირნეობდეს. და შაჰინშა ძმა მისი ზარდიცა გარდააგდო ციხისთაობისაგან და სხვასა კაცსა შეჰვედრა ციხე. თვით კვირასა ერთსა ფიცხლა იარა და მარავს ქალაქსა მივიდა. შეიჭირვებდა მათსა საქმესა და თავსა დია ანანდა ვისის ცემისათვის. თავისა გულსა ეუბნებოდა:

რაა ესე ბუნება ჩემი, რაა ესეთი კვამლი, რომელ სულისა ჩემისაგან ამოვიდა, საწუთრო და სიმრთელე მომაძულვა? რა იყო ჩემი აზომი წყრომა და დაუთმობლობა აგეთისა მოყვრისათვის, რომელ სულთაცა მერჩივნა? თუცა ყოველთა ჴელმწიფეთა ჴელმწიფე ვარ, მიჯნურობისაგან ესრე ძაბუნი ვარ, რომელ მტერთაგან საშუროდ გასრულ ვარ. რად დავეკუშტვი ესეთსა საყვარელსა, რომლისა მიჯნურობითა ხელი ვარ? მეტითა უცნობობითა თავისა სულთაცა ვებრძვი. დღეს ჰნახავ სახვალეოსა, საქმესა აღარ გაიგონებ რეგვნობითა: დღეს ერთსა საქმესა იქმ, რომლითა ხვალე გული გეტკივნების. ნუმცავინ მიჯნური გულის ურჩია, რომელ მისი ურჩობა მასვე გულსა ცეცხლად მოედებოდეს. რად ექუშვი, მიჯნურო, მას, რომლისა ლევა წამსაცა არ შეგეძლოს?”

36. შაჰროსაგან ვისისთვის მოთქმა და ტირილი

რა შაჰი მოაბად ციხით მოვიდა, თანა პირმზე აღარა ჰყვა. შაჰრო, ვისის დედამან, იგრძნა და მტირალი წინა მიეგება, პირსა ხოჭა დაიწყო და თავსა ცემა, იზახდა:

”ჰე, დედისა სულო და ყოველთა ჭირთა ლხინად შემცვალებელო, რად არ მოგიტანა მოაბად? რა წაგეკიდა ამა უზენაროჲსა დევისაგან, ანუ რა გიყო? ბედისა შენისა ქონებითა რაღა ჭირი მოგხვდა ამისგან?

მერმე მოაბადს ეგრე არქვა:

”რას მიზეზსა მითხრობ ჩემისა ვისისა არა მოყვანისასა? რა უყავ ჩემი მზე? რად გაჰჴადე უმთვაროდ ცა? შენსა დარბაზსა აწვე ნაოჴარსა გაჩვენებ, შენსა სამოთხესა ჯოჯოხეთად გასრულსა, თუ ჩემსა ასულსა დაუყოვნებლად აწვე ჴელთა არ მომცემ; დავიზახებ ასეთსა, რომელ კლდეთაცა შევებრალო და ჩემთანავე შეჭირვებულნი იზახდენ, ყოველი ჴორციელი გავაკვირვო. დავიდენ სისხლისა ღვარსა თვალთაგან, თუ ჩემსა ვისსა არ მიჩვენებ. აწვე დაგანავღლებ შენსა ჴელმწიფობასა, თვით არ გაგიმარჯვებს ღმერთი უბრალოჲსა ვისისა სისხლთა, ასრე რომელ თვით შენვე თვალნი მტერ გექმნებიან”.

რა მოაბადს წინა ესე საუბარი და სარჩელი ტირილით დაიწყო, შაჰი მოაბადცა საბრალოდ ატირდა და ეგრე უთხრა:

”თუ სტირ და თუ იცინი, თუ მწყევ და, თუ მლოცავ, ვქმენ, რაცა ვქმენ, რაღას მერგების და ნეტამცა არ მექმნა და ღმერთი არ შემრისხებოდა! ჩემი სიხარული და ჩემი პატივი გავაქარვე! შენ ვისის პირსა უმიწოსა ვეღარ ჰნახავ, თუცა მიწა არ მისგან დაშვენებული ნახო. კვიპაროზსა წაქცეულსა გაიცდი და სიყმაწვილესა მისსა მას ზედა მომთქმელსა, შვენებასა მისსა მას ზედა მტირალსა, ელვარესა პირსა მისსა დაუბნელებელსა სისხლისა ჯანგისაგან შეცვლილსა და თმათა დაცვივნულთა”.

რა ესე სიტყვა მოაბადისაგან შაჰრო მოისმინა, მიწასა ზედა დავარდა, თავსა და პირსა ცემა დაიწყო. დარბაზი მისისა ტანისაგან გასურნელდა და ცრემლთა მისთაგან სისხლისა ტბა დააყენა; გულსა შეჭირვებისა ისარი სცემოდა და მოსთქმიდა:

”ჰე, საწუთროო მუხთალო, მომპარეა ჩემი თვალი პატიოსანი? შენცა ნუთუ ჩემებრ გიყვარდა იგი თვალი და მისთვის მოიპარე, საწუთროო, რომელ, ანგართა ოქრო ვითა, დაჰფალ და დაჰმალე მიწასა? ნუთუ შეგშურდა, კვიპაროზისებრი წამიღე და საუკუნესა ვენაჴსა დარგე! რად გაზარდე, საწუთროო, ეგზომ შვენიერი და, თუ გაზარდე, ეგზომ უგრძნეულოდ რად წააქციე? აწ ოდესღა იზრდების მიწასა ქვეშე ამბარი სურნელი! ჰე, მიწაო, აქამდინ შენ კაცთა ოდენ სჭამდი და აწ მზისა და მთვარისა ჭამა დაგიწყია. რად არ გეყოფოდა, აქამდინ რად არ გასძეღ? რადღა წამიღე ჩემის გულისა გამამხიარულებელი მზე? რადგან წმიდასა ვეცხლსა მიწა სცვეთს, აწ მეშინიან, რომელ ტანსაცა შენსა ავნოს მიწამან; მით დამიბნელდა დღე ჩემი, ნათელი დააბნელა. ნუღარამცა [არს] ნაყოფთა მისთა ზრდა, რომელმანცა მიწამან მას დაფარვა ჰკადრა. აქათგან მთვარესა ელვარებისა ნათელი აღარა აქვს, რადგან ჩემი მთვარე დილეგსა შიგან დაიმალა. მე მიზრუნე, ცაო და ქვეყანაო! მით შეყრილ ხართ, ვარსკვლავნო, რომელ მე მტიროდეთ! ჰე, დედისა ნათელო, ნაკვთ-საროო, პირ-მზეო, ღაწვ-იაგუნდო, თმა-ამბარო, შენ იყავ ჩემი ჭირისა მაქარვებელი, შენ იყავ ჩემი სიქადული და სიხარული, აწ შენ აღარა მყავ! ვისითა ვიშვებდე, ვისითა ვლხინიანობდე! მე ესდენ უსამართლო ჩემი დაჭირვებულობა ვის თანა ვიჩივლო, ანუ ვის თანა ვძებნო? ვინცა შენ მოგკლა, ყოვლისა კაცისა სისხლი მან მოისხნა, მაგრა მე უფრო მომკლა ყველასაგან. ბრძენთა მოვასხამ საბერძნეთით და ჰინდოეთით, ნუთუ რა ვინ იცოდეს ღონე და სარგებელი ჩემი. ჩემო შვენიერო, შენ მარტო იყავ ამას ქვეყანასა და მით მოგეწყინა უჯუფთობა. ნუთუ სამოთხესა ჰპოო შენი მსგავსი, თვარა აქა არავინ არს. სულო ჩემო, მე ოდითგან შენი სიკვდილი მსმენია, მუნითგან ჩემი სიცოცხლე შენთანა მომკვდარა. აწ ვის ერგების შენეული სამკაული? ვინღა იჴმარნეს შენეულნი შესამოსელნი? ვინ ვპოვო შენისა სახისა შვენებითა? აწ ვიღა იკადროს შენისა ძმისა ვიროს ცნობება? ვინ შეჰმართოს ამისი თხრობა, თუ შაჰრო ვისის სიკვდილისათვის ტირსო? წავიდა კეკლუცთა მზე, დავრჩი − ვისის მძებნელი და მისი მჴსენებელი. ამა უზენაროსა ნუცამცა ღორისა ციხე დაჰრჩების და ნუმცა მთა, რომელ ჩემისა ბედისა თვალი მუნ დაბრმობილა; მუნ დაშრტა ჩემი მთვარე და მოკლული მე აღარ მიჩვენეს. აწ იხარებენ ეშმანი და ქაჯნი, იციან, თუ რაზომი ფათერაკი იქმნების ამა სისხლისა სანაცვლოდ, თუ რაზომი ჴელმწიფე და დიდებული მოკვდების. მე ვისის სისხლისა ნაცვლად ჯეონსა ვადენ მისისა მტერისა სისხლთაგან და ჩემთა თვალთაგან. და თუ ათასის ჯეონისა ოდენი სისხლი დავღვარო და მოაბადისნიცა, ერთსა წვეთსა სისხლსა ვისისასა არ ენაცვლებიან. რა ვქმნა? მიუგებელი და მიუმხვდარი არის ვისის სისხლთა ძებნა. ჰე, მარავო ქალაქო, ხორასნისა თავადო, ნუ იადვილებ ეგზომსა უსამართლოსა! წელსა წყაროჲსა ნაცვლად ფათერაკი მოვა შენსა მიწასა ზედა, ხისა ფურცელთაგან უმრავლესსა შუბსა და ჴრმალსა ჰნახავ მეომართასა. ვეღარ გაისვენოს შენზედა შაჰინშა, სისხლისა ღვარი ვადინო შენზედა. ჩაიცმიდენ აბჯარსა ვისის სისხლისა მძებნელნი. ხორავით ბახოთარამდინ ცხენოსანნი მებრძოლნი ეგზომნი მოვიდეს შენზედა, რომელ ცხენთა ფერჴთა იავარგყონ. ქვეყანა მოუოჴრდა მოაბადს ჩემისა საყვარლისა ასულისა მიზეზითა. აწ აღარა აქვს სიტკბო შაქარსა, რადგან თვალთა სანახავად მიიფარა ძოწეულნი, იაგუნდი; აწ აღარა იზრდების ნაძვი, რადგან ჩემი ხე ვალსამოჲსა წაიქცა. აწ აღარ სურნელობს მუშკი და ამბარი, რადგან უჩინო იქმნეს მათფერნი თმანი. ვარდსა სიწითლე აწღა არღარა აქვს, ვინაჲთგან ღაწვთა მისთა ფერი წაჴდა. ეგეთი ციხე, რომელ დევთა სადგომი იყო და ქაჯთა, მზე რად გაიყვანეს მას ზედა?

ვაი, ჩემო ვისო, რანისა დედოფალო!

ვაი, ჩემო ვისო, თურქეთისა ხათუნო!

ვაი, ჩემო ვისო, ხორასნისა მზეო!

ვაი, ჩემო ვისო, ქოისტანისა მთვარეო!

ვაი, ჩემო ვისო, ჴელმწიფეთა იმედო!

ვაი, ჩემო ვისო, კეკლუცთა შვენებისა წამღებო!

ვაი, ჩემო ვისო, ლაშქართა მნათობო!

ვაი, ჩემო ვისო, დედისა იმედო! რად გშობე მზე ჟამსა სიბერისასა?! ესდენ უდავლო რად ვემზახე უღმრთოსა დევსა? რად გაგზარდე, რადგან ბოლოდ უწყალოსა ქაჯსა მიგცემდი?!

აწ წავალ, სიკვდილამდის ვტირ გულითა დამწვრითა, შევალ აშქაფუთიდევანს და მუნით ჩამოვიქცევ თავსა! ლხინად მიჩნს მუნ სიკვდილი. გულის ნებასა ვერ ვჰპოებ, ვირემდის უმისოდ ვარ, უგულისნებოდ ცოცხალი ვით ვიყო? მაგრა რაზომცა სიკვდილი სანატრელად მიჩნს, მუნამდის არ მოვიკლავ თავსა, ვირემდის შაჰინშას ზედა გულის წადილი ავისრულო და ჩემგან უწინ შაჰინშა არ მოკვდეს. ვერ მოვითმენ ამას, თუმცა ჩემი ვისი მიწათა შიგან მეგონებოდეს და შაჰინშა წალკოტსა შიგან სმად ჯდეს. არ ეგების ჩემი ვისი მიწა-ქმნილი და შაჰინშა ცოლისა გვერდით მხიარული! წავალ, ფათერაკსა გავაღვიძებ, ქვეყანისაგან დამალულსა ხვაშიადსა გავამჟღავნებ.

წავალ, ქარსა მოვაჴსენებ: ”შენ იგი ქარი არა ხარ, რომელ მალვით ვისისაგან სურნელობასა იპარავდი და ქვეყანასა ზედა მოჰფენდი? აწ მისსა სიყვარულსა გაფიცებ, მისსა მტერსა ზედა მიშველე!”

მივალ, მთვარესა მოვაჴსენებ: ”შენ იგი მთვარე ხარ, რომელ სიკეკლუცე გშურდა ჩემისა ვისისათვის! მისსა შესწავლასა გაფიცებ, რომელ შენგან კიდე მისი მსგავსი არვინ იყო! მიშველე მისსა მესისხლეობასა ზედა!

წავალ, ღრუბელთა ვეუბნები: ”შენ იგი ხარ, რომელ ჩემის ვისისა თმათა ჰსახობდი, აწ მე მიშველეთ და აწვიმეთ მისისა მესისხლეობისათვის ფათერაკი, მეხი, ელვა, სეტყვა და ქუხილი და მისისა მოყვრისა ქვეყანა ააშენეთ ნელითა წვიმითა!

მივალ, მზესა მოვაჴსენებ: ”განაღა მისგან კიდე შენი მსგავსი არავინ იყო, მასვე შენებრსა დაამადლე, მისისა მტერისა ქვეყანასა ნუ აღმოხვალ და მისთა მოყვარეთა ქვეყანასა ნათობა ჰმატე!”

წავალ, ღმერთსა დამბადებელსა შევეხვეწები, მას წინაშე პირსა მიწასა დავსდებ: ”უფალო მოწყალეო, ძლიერო! მოაბადის თავსა ზედა ცეცხლი წვიმე რისხვისა შენისა! რად მიეც მორჭმა ამას უსამართლოჲსა მოქმედსა, რომელ ყოველთა დღეთა უფრო და უფრო უწყალო არის შენთა დაბადებულთათვის, არ შეიბრალებს შენთა მონათა და შენგან შექმნილსა ქვეყანასა სისხლითა აავსებს? ჴრმლისაებრ საქმე მისი გაკვეთაა და მგლისაებრ ჴელი მისი ტაცებაა. უფალო ღმერთო, მიძებნნე სისხლნი ჩემნი და უმისობითა ააოჴრე დარბაზი და ტახტი მისი! ვითა ამან უსამართლოჲსა მოქმედმან ჩემისა გულისაგან კვამლი ამოადინა, აგრე რისხვისა შენისა ალთაგან სული და გული მისი დააკლე!””.

რა შაჰი მოაბად საბრალო ტირილი ნახა და ესრე მოთქმა მოისმინა შაჰროსი, მისგან შერცხვენდა და ვიროსაგანცა შეეშინა. ეგრე უთხრა:

”ჰე, ჩემთა თვალთაგან უფრო საყვარელო და ჩემგან ქმნილთაგან დიდად ჭირ-ნახულო! შენ ჩემი და ხარ, საყვარელი, და ვირო ჩემი ძმა და ვისი, ჩემი დედოფალი და გულისა წამღები, ჩემთა თვალთა სინათლე არის და ჩემთა სულთა და ჴელმწიფობისაგან უფრო სანდომი. ვისი, ჩემი მტერი, ასრე მიყვარს, რომელ სიცოცხლეს ჩემსა იგი მირჩევია და, თუმცა თავისისა ნებისა მიმყოლი არ იყო და ჩემისა სიკვდილსაგანცა უფროსსა სააუგოსა და უსამართლოსა არ მიზმიდა, ჴელმწიფობისა ჩემისაგან დიდსა ნაყოფსა ჰპოებს. აწ მისი საქმე შენთვის დამემალა და ხვაშიადი ჩემი შენთვის მართლად არ გამომეცხადა; მე ეგეთისა კაცისა მოკლვა ვითამცა შევმართე, რომლისა სული მერჩიოს ჩემსა სულსა? თუცა მე ტყვე ვარ მისი, მას არ ვეწყალვი, ეგრეცა ესე მირჩევია, რომელ მას წინათცა მოვკვდე. აწვე გავგზავნი ციხესა კაცსა და ვისსა მოვაყვანინებ. მე წამსაცა ვერ გავსძლებ უიმისობასა და მოვსცეთ. კარგა ვიცი, რა წამეკიდების მისგან. სხვასაცა მრავალსა სიმწარესა ვჰპოებ და დიდსა უნებლობასა და სიძნელესა მივეცემი მისგან. ვირემდინცა ჩემსა სადედოსა შიგან ვისი არის დედოფლად, მისისა ხლათვისა და ორგულობისაგან კიდე სხვასა გამოსვენებასა არ მოველიო. რადგან ერთსაცა დღესა ჩემითა გულითა მხიარული არ ვარ, თუ ვისისგანცა არ მიხაროდეს, არა საკვირველი არის”.

მერმე ძმასა მისსა ზარდის ეგრე უბრძანა:

”წავედ ციხესა და ქარისაგანცა უმალე მიდი ორასის კაცითა და ორი ცხენი თანა წაიტანე და ვისი სწრაფით აქ მომგვარე!”

მივიდა ზარდი ციხესა ორასითა კაცითა და წამსა მოჰგვარა ვისი მოაბადს და შაჰროს. მერმე მოვიდა რამინ ზარდისასა და მისსა სახლსა შიგან თვე ერთი დაყო მალვით. მერმე შეეხვეწა ზარდი მოაბადს რამინის საქმისათვის და შეუნდო კვლაცა მოაბად. რამინის გახეული ბედი შეიკერა, მტერობისა დევი კვლა ქვე დაიმალა და სიხარულისა წალკოტი აყვავდა. ახლად კვლა აელვდა დარბაზი ჴელმწიფეთა ჴელმწიფისა მთვარეთა უმთვარესისა ვისის პირისაგან. ამო იყო მოაბადის ყოფნა სიხარულითა და სმითა და პირმზისა ვისის ჭვრეტითა. ბროლის ჴელი ვისისი შეღებული იყო ფეროვანითა ღვინითა. მხიარულმან მოაბად სმა დაიწყო და გულუხვად გაცემა ლაშქართა ზედა. დიდსა ხანსა ესრე სიხარულით იყვნეს. გავიდა ამბვად ყოველსა ქვეყანასა შიგან მათი ამბავი და მოაბადის მოსამართლეობისა სახელი. დაივიწყეს პირველი ჭირნახულობა.

არცა სიხარული დარჩების საწუთროჲსაგან, არცა სიმძიმილი, ბოლოსა გაასწორებს ჭირსა და ლხინსა. კაცმან გული მხიარულად დაიჭიროს, რომელ დღენი არ შეუმოკლდენ, რადგან კაცსა ბოლომდინ არ შერჩების; უსარგებლოა ცუდი დაღრეჯა.

მოაბად ცოტათა დღეთა დასაზმელად გურგანს წავიდა და მუნით სარავით მხიარული შემოვიდა მარავს, ვისის სიხარულითა გაიხარნა, მერმე თავისი დარბაზი ესრე გაიმაგრა: სადაცა სარკმელი ანუ გზა შემოსავალი იყო, ყველა დააჭედინა ჰინდოურითა ბასრითა რკინითა, რომელ ნიავი ვერსით შემოვიდოდა; ბერძულითა კლიტითა დაკლიტნა და თავისა ბეჭდითა დაბეჭდა, კლიტე ყველასი ძიძასა შეჰვედრა და ეგრე უთხრა:

”ჰე, გრძნეულობითა ჴელოვანო დევო! მე შენგან უზენარობა დია მინახავს, მაგრა აწ ზენარობითა შემოგვედრებ ამას; შეინახე კარი და შესავალი ყველაი, რომელ რამინ არსით შემოვიდეს. მე ზაულს წავალ ნადირობად და საურავად, ერთი თვე მუნ დამეყოვნების. შეინახე დარბაზი ჩემი და ესე კარნი რომელ[ნი] დამიბეჭდიან, რომელ მევე გავჴსნნე. კვლაცა გითხრობ, ზენარობით გვედრებ: თვით იცი, რომელ მინდობილობისა მიუნდობლობა უჴამსია. გამოგიცდია, ჩემი ერთგულობა სჯობს თუ არა? თუ ჩემსა უღალატობასა ზედა გპოებ, აგავსებ გულის ნებითა. ვიცი ესე, რომელ თავისა ჭირსა ვუმატებ, ოდესცა გამოცდილსა გამოვსცდი კვლა, მაგრა აწ მით გამომირჩევიხარ ამა ჴელსა ზედა, რომელ მეცნიერთაგან ესრე მასმია: ”კაცმან თავისა საქონელი მპარავსა შეჰვედროს, უკეთ შეინახავსო”.

დია შეაგონა ძიძასა, მიანდო და კლიტენი მისცნა. თვით იგი კარგსა დღესა გამოვიდა მხიარული, ქალაქისა კარსა სიახლესა დადგა და ერთი დღე მუნ იდგომა და ვისის საქმესა იგონებდა, მოშორვებასა შეიჭირვებდა და ნავღლობდა თავისა ჴელმწიფობასა. და რამინცა სათანაოდ ნადირობად ეწვია და მას წინაშე იყო. საღამოდ რამინ ქალაქს წამოვიდა და მასვე საღამოსა მოაბად სმისათვის ძებნა რამინ. ეგრე მოაჴსენეს: ”მარავს წავიდაო”. უგრძნა, თუ მისისა წასლვისა მიზეზი რა არის. რამინ რა დარბაზისა კარი ეგრე შეკრული ნახა, მოაბადის წალკოტსა ჩავიდა, რომელ დარბაზისა სიახლესა იყო და ვისის უნახაობისათვის, გახელებული ვითა, იარებოდა, გული უდუღდა, იზახდა და ეძებდა ვისის და ეგრე თქვის:

”მოყვარეო, ოდითგან მომაშორე შენსა პირსა, მუნითგან ჩემნი მტერნი იხარებენ. ერთხელ ბანთა ზედა გამოვედ, რომელ გნახო. შეჭირვებისა ჴელი ერთი თავსა ზედა მიც და ერთი გულსა. ამა ბნელსა ღამესა ესრე ვარ, ვითა უფსკრულსა ზღვასა შიგან ვირჩობი. თუცა აწ ვენაჴსა შიგან ვიარები, მაგრა ჩემთა ცრემლთაგან, ვითამცა ზღვათა შიგან, ვცურავ. მომირწყავს ბოსტანი ცრემლითა და სისხლისაგან მიწა დამიტალახებია, მაგრა რადგან შენ ჩემი აქა ყოფნა არ იცი, რას მერგების მე ესე ტირილი და ზახილი! თუ ვსულთქნე ამა მდუღარისა გულისაგან, დავწვავ მაგა დარბაზსა და კლიტეთა, მაგრა მე იგი ადგილი ვით დავწვა, სადა გულისა ჩემისა წამღებია? შენ ცეცხლი კალთასა მოგეკიდოს, მე თვით დამწვარსა გულსა სრულად დამიავლებს; მე შენი თვალნი მიწყით უწყალოდ სულისა წამღებელად მსურიან, წარბისა მშვილდად მჴმარებელნი წამწამისა ისრითა გულსა მიმსჭვალვენ. თუცა ბედსა ჩემსა შენგან მოუშორებივარ, შენი სახე ეგრეცა თვალთაგან არ მიმეფარვის, ზოგჯერ ძილსა მიკრთობს და ზოგჯერ სისხლისა ცრემლსა მადენს. ძილი ვით მიამოს შენგან შორსა მყოფსა, ანუ სულნი ვით მედგენ შენსა უჭვრეტელსა?”

დიდხან მოიტირა და ცრემლთა დენისაგან მაშვრალსა ვარდსა და ყვავილსა შუა ქვე მიეძინა, თუცა ვერცა ეგრე სრულად ეძინა გულსა ჭირითა სავსესა და თვალთა − ცრემლითა. იგი წალკოტი ჯოჯოხეთად უჩნდა. ვისის ეგრე იახლა და არცა სიახლისა ღონე ჰქონდა. კვლა ვისმან რამინის მუნ მყოფობა იცოდა და არმოახლეობისა მისისათვის, ვითა გახელებული, დარბაზსა შიგან ბრუნვიდა, პირსა იხოჭდა, სისხლისა ცრემლნი სდიოდეს. მისი ვენაჴსა [შინა] გონება უმისოდ, შანთივითა, სდაღვიდა გულსა. ათასითა შეხვეწითა ეაჯებოდა ძიძასა, თითთა უქნევდა:

”აჰა, შენდა ღმერთი, მოიგონე შენგან ჩემი გაზრდა და ჩემგან შენი სიყვარული, ერთხელ კვლა ამიგე ღონე, მეწიე და ჩემისა გულისაგან და კარისაგან ბეჭედი აიღე და ამა ბნელსა ღამესა შიგან, ვითა მთვარე, რამინის პირი მაჩვენე. შორსა გზასა წამავალია, რომელ სიცოცხლისა ჩემისა იმედსა, მას თანავე ჩემგან მოშორვებულსა, ვიგონებ. ესე ღამე ბედისა ჩემისა მსგავსად ბნელია და მე ჩემისა გულისა წამღებსა ჩემითა გზითა ბნელითა ვიგონებ. ასრე მოახლედ მყოფი, ესრე მაგრად დაბეჭდულთა კართაგან ნახვისა უღონო, რომელ ნეტარძი ჩემთვის, თუცა ასისა დღისა სავლითა მაშორვიდა, თუ ესრე უღონო ვიყავ მისისა ნახვისაგან! მოე, ძიძაო, შემიბრალე მე, თუ ვით ღმერთსა თავითგან უბედური და უგულისნებო დაუბადებივარ და ათასითა კლიტითა დაუკლიტავს გულისა ჩემისად სიხარულისა კარი. მე მისგან ესრე დაღრეჯილობა და მიჯნურობისა ჭირი მეყოფის, ეგზომი დაკლიტული კარი რადღა უნდა ჩემსა სიხარულსა და ყოფნასა? მე რა კარი დამიჴშეს, დაკოდილი ტანი და სული ჩემი კვლა დამიწყლულეს. მაშინვე უიმედო ვიქმენ სიცოცხლისაგან. რა მოყვარემან ჩემმან თმანი დამიგრუზნა, მუნითგან მით სურნელითა ტოილოჲთა გული ჩემი დაუბამს მაგრად. მაგრა ოდითგან შვენიერი სახე მისი მომეშორა, მუნითგან მასვია თვალთა შიგან პირ-ალმასი ისარი და არა მაქვსღა ღონე სიცოცხლისა გაძლებისა. შეიბრალე ჩემი სიყრმე, რომელ გაუხარებელი დავრჩე, და გამიღე წამსა ერთსა კარი, რომელ რამინ ვნახო”.

ძიძამან ეგრე უპასუხა:

”აღარ ეგების, რომელ ნიადაგ ავკაცობა და უზენარობა ვიჴმაროღა. შაჰინშასებრი ჴელმწიფე წუხელის აქათ წასრულა და ჩემთვის ეგზომჯერ ზენაარობით შემოხვეწილა, ანდერძი ვითა მოუცემია, ამას ღამე მე მისი ზენაარი ვით გავტეხო, მისგან დაბეჭდული კარი ვით გავაღო ანუ წყრომასა მისსა წინა ვით დაუდგე? თუ ასი ათასი კაცი დაკაზმული მყვეს, მე მას ვით გაუმაგრდე? თვით ესეღა უძებნია ჩემგან სამისო ერთგულობა და აწვე სამსახური მისი ვით დავაგდო, ანუ უზენარობა ვით ვქმნა? ნუღარა ეჭვ ჩემგან შაჰინშას გაწირვასა. ჯერეთ თვით ქალაქისა კართა ზედა დგას, არცა თუ დღისა ერთისა სავლითა მოგვშორვებია. ამას ვეჭვ, ღმერთმან იცის, რომელ ამას ღამესვე მუნ არ დადგნეს და აქა მოვიდეს. არ იკადრების და არცა ჴამსა ჩემგან მისი ეგზომ დიდი შეცოდება. მეშინიან, რომელ ავის ქმნისაგან ავი წაგვეკიდოს. ბრძენისა ვისმე ნათქვამია თუ: ”ავისა მოქმედსა უგრძნეულოდ ავი წაეკიდებისო».

რა ძიძამან ესრეგვარი სიტყვა უთხრა და უიმედო ყო, ეგრე მოაჴსენა:

- ”პირმთვარეო სულო, აწ შენცა კიდე წაედ თავისა საგებელთა ზედა. შაჰინშას ნუ შესცოდებ, ამასღამე დათმე, მოიჭირვე და მერმე თმობისაგან დიდხან გაიხარენ. დია მეშინიან, შენმან მზემან, ამასღამე უგრძნეულოდ მოაბადისაგან მოსლვასა და მისგან საშენოდ ავისა რაჲსმე დამართებასა. მომისმინე აწ და ეშმასა თვალი დააბრმე ამას ღამე!”

ძიძა კიდე წავიდა. ვისი უიმედო გაჴდა. საბრალოდ ბრუნვიდა დარბაზსა შიგან და გულსა მჯიღვსა იცემდა და ეძებდა ღონესა და გზასა რამინის სანახავად. გარნა არცა-სად სარკმელი პოვა ღია და არცა-სით გზა ბანთაგან გასავალი. მიაჭირვა მიჯნურობამან, დათმობისა გაუძლებელობამან და აუდუღდა გული სიყვარულით. იგონებდა და ესე პოვა ღონებად, რომელ სადა ფარდაგი იყო დარბაზსა შიგან გაბმული, ცალი წვერი კლდესა ზედა იყო დაბმული მაგრითა თოკითა, მას თოკსა ზედა უჴამურითა ფერჴითა გავიდა, ვითა მოშაითი, რომელ დარჩომისა ღონე უსაეჭო იყო. ”რა კაცსა მიჯნურობა დასჭარბდეს, საქმე საზომსა გარდაჴდეს. თავი ასრე არ ეწყალვის სიკვდილისათვის, ვითა გულმაგარსა კაცსა შებმისა ჟამსა”. რა თოკსა ზედა შევიდა, ვითა ფრინველი, ბანთა ზედა გავიდა. ქარმან თავისა საბურავი მოჰჴადა, ყელისაგან საყელო მოსწყვიდა, იალქანი თვით დარბაზსავე დარჩომოდა. რაცა ყურთა შიგან საყური ეგდო, ზოგი დალეწოდა და ზოგი გამოსცვივდა. დარჩა ბანთა ზედა შიშველი და უჴამური და ეძებდა მუნით წალკოტსა ჩასავალსა გზასა. ამისგან კიდე ვერა ღონე აიგო, რომელ კაჩასა მისი ზეწარა გამოუნასკვა სამე ხესა ზედა და მას მოეკიდა და მუნით თავი ჩამოიქცია. რაცა ტანისამოსი ეცვა, ყველა ლუსმარსა ზედა ჩამოეკიდა, დახია. მუნით ვენაჴშიგან ჩაჴდა. თუცა ადგილი ლბილი იყო, ფერჴნი ორნივე იტკივნნა, მუქასარი დახია. სადა დაცემულ იყო, მის ადგილისაგან ზე ადგა სრულად შიშველი და დანაყილი. შუაღამე ბრუნვიდა წალკოტსა შიგან, მოყვარესა ეძებდა და თვალთა ცრემლი სდიოდა და ფერჴთა სისხლი.

კვნესით თავისა ბედსა ემდურვოდა და ეგრე იტყოდა: “სადა ვძებნო შვენიერი, ჩემი გულისა სიხარული, ანუ სადა ვპოო ჩემი საყვარელი ყვავილი?”.

მერმე ეგრე თქვა:

”ჰე, სვეო, თუ უგულო ვინცა გეწყალვის, ერთი შესაბრალებელი მე ვარ. შენ არ დაშვრები და ჩემებრ ფერჴნი არ გეტკივნებიან. მოიარენ ესე წალკოტნი შიგან და ძებნენ ორფერნი ნარგისნი: ერთი უსულო და ერთი სულისა ჩემისა თმობისაგან გამომყვანებელი, და ჩემგან დამალული ნახე, თუ სად ჰპოო ესეთი კაცი, რომელ ჩემებრ მრავალი ცნობათაგან შეუცვალებია, ათასი საფარველიანი უსაფარველო უქმნია და მოუყივნებია, ათასი გული იავარ-უქმნია და ცეცხლითა დაუწვავს? ჩემსაცა ყოფასაც ხედავ, მისისა სიყვარულისა და ძებნისათვის ვით გასრულ ვარ; გულტკივნეული, დაღრეჯილი, თმობა-უქონებელი და ათასთა ფათერაკთა დასწრობილი, გამტვერიანებული ვცურავ მისისა მიჯნურობისათვის. აცნობე, ნიავო, მას, რომლისა პირსა ზედა შეიყრების ყოველი შვენიერება, ნუ იმალვის, გააღვიძე! მისგან მომართვი მუშკი, რომელ ვისუნო და ჩემგან მას მიართვი ამბარი და სცხე სუმბულსა ზედა. მოაჴსენე ჩემმაგიერ: ”ჰე, აყვავებულო წალკოტო, თავით ფერჴამდე სიხარულო და შვენებაო, მზეო გულისა წამღებელო, სიტურფითა ყოველთა ტომთა პატრონო! რად მომიდევ გახელებულსა ცეცხლი და მაცურვებ ესეთსა ბნელსა ღამესა? მე თვით გული შენგან ვერაოდეს მინახავს. ვითა მწადებია, ეგრე მორჭმით ვერაოდეს მომისვენებია შენთან. უბედურსა ბედსა ჩემსა გაუწირავ. ყოველსა ადამიანსა სძინავს და მე ოდენ მღვიძავს. მე თუ კაცთა ტომი ვარ, რად უწყალო მქმნია ესრე ღმერთი და ბედი, რომელ აღარავის ვგავ კაცთა ტომსა და ვიხარებ უგულობისაგან? ნუთუ თვით დედამან უგულო და უბედო მშობა და ნუთუ დედამან დამწყია, თუ რასაცა ეძებდე, შენგან შორს არისო? აწ ჩემი სანატრელი ჩემგან შორსაა და, თუ უიმედო ვიქმნები შენისა ნახვისაგან, დამრჩების წამლიანი ისრის პირი გულსა, შენისა პირისა ნაცვლად. და თუ თუმბუთური მუშკი ვისუნო, უბნისა მიწად მიჩნს. ჩემი სული შენ ხარ, არც მუშკი და არცა ამბარი. ჩემი წამალი შენ ხარ და უკვდავება. შენისა სიშორისა გველსა უკბენია ჩემთვის გულსა და ღვიძლსა. დაკოდილი სული ჩემი პირამდი მომსლვია და ჩემი წამლისა წამალი და თერიაყი შენი ბაგე არის და ჩემისა ბედისა მზე - შენი პირი. სადა ხარ? რად არ გამომიჩნდები? ვაი, უბედურო ბედო ჩემო, ამას ღამე რადღა მეტად აბეზარ-მექმენ? მე ჩემთა სჯა-მოუსვენებლობათათვის მტერთაგანცა საბრალო ვარ შენ ესრე, ვით თმობა, მექმენ!”

კვლა მთვარესა დაუწყო ამოსლვისათვის მუდარა. ეგრე თქვა:

”ჰე, მთვარეო! მას ღმერთსა გაფიცებ, რომელსა საყველაოდ გასამხიარულებელი გასანათებლად დაუბადებიხარ. ამოდი, ჟამია შენისა ამოსლვისა! მე სულნი ამოსლვად მიმწურვიან. ამოყვენ შუქნი მთისაგან, ნახე გულსა ჩემსა ზედა მთათა-ოდენი შეჭირვებისა ტვირთი. საწუთრო და ღამე ჯანგიანსა რკინასა ჰგვანან და სიბნელე საწუთროჲსაგანცა უფრო უზენარო მქმნია. გული აღარა მაქვს და გულისა წამღები ვერავე მიპოვნია. ზენაარ მთვარეო! შეიბრალენ ორნი ერთმანერთისაგან ხელ-ქმნილნი უერთმანერთობისათვის! ყოლაუზ გვექმენ, შეგვიხვეწენ, შეგვიბრალენ! თქვენ ორთა მთვარეთა კიდეგანობასა შიგან ჩემთვინ განაღამცა ბნელ იყო ჰაერი და არა მქონდა თვალთა ნათელი და ხედვა, რომელ ერთისა საჯდომი მაღალი ცა არის და მეორისა ტახტი და უნაგირია”.

ამა საუბარსა შიგან შუაღამე იქმნა და მთვარე ნათლად ამოვიდა, ცისაგან სიბნელე და ვისის გულისაგან შეჭირვება გააქარვა. რამინის შეჭირვებისა და მიდამო-სიარულისაგან მაშვრალსა ცრემლიანსა ვარდსა და სოსანსა შიგან ქვე მიეძინა და მოყვარემან მუნ პოვა მძინარე. რამინს გულმან უგრძნა, აიხედნა. რა დაინახა, ზე აიჭრა; მოეხვივნეს ერთმანერთსა. მზე და მთვარე ერთგან შეიყარნეს, მუშკი და ამბარი ერთგან შეიზილნეს; ვარდი, სუმბული და ნარგისი ერთად შეირია. ორთავე პირთაგან დღისაებრ განათლდა ღამე, ჭირთა აღარას აჴსენებდეს საწადელ-ასრულებისათვის, ფრინველნი შტოთა და იადონნი ვარდისა დაუბნებითა სიყვარულ-ულევარობასა მათსა აქებდეს; მათისა სიხარულისათვის წალკოტსა შიგან ყვავილნი მოცინარობდეს, ვარდი მათგან ითხოვდა სურნელობასა და ნარგისი სანდომობასა.

ამაზედა საწუთრომან და მათმან ბედმან კვლა გამოუცხადა ხვაშიადი.

37. ცნობა მოაბადისაგან ვისისი და რამინის ერთგან შეყრისა

საწუთრომან ჭირისა ნამგლითა სიხარულისა ყანა მომკო. ნუ ოდეს მოელი საქმისა მისგან სისრულესა, მით რომელ ყოველი ადამიანი და სოფლად მოსრული მისგან უპატიოა.

რა მოაბად რამინის ამბავი ცნა და მუნ მას წინაშე აღარა ყოფნა, იგრძნა მიზეზი წამოსლვისა მისისა. გაუახლდა მტერობა სამათო, იგონებდა თუ: ”ვირემდინ გავძლო მათგან ჩემი ეგზომი დაუხედაობა, ვირემდინ ვიყო ამა ჯავრსა შიგან? ვირეცა ქვეყანასა შიგან კაცი იპოების, მუნამდინცა დაიდების ესე სირცხვილად ჩემი ამბავი; სააუგოდ და საარაკოდ ქმნილ ვარ. თუ ვისი მზეცაა ცისა და სამოთხისაებრ მლოცავთა საიმედოდ საგონებელი, ჩემთვის ეგზომად - ჭირად და აუგად. არცა იგი ღირს, თუცა ბაგენი მისნი უკვდავებისანი იყვნეს, ჩემთვის ეგრეცა შხამია და, თუ ტანი მისი კაცთაგან წყლისაებრ სანდომია, ჩემთვის სიკვდილისაებრ მოუთმენელია. რა სარგებელია ჩემთვის ვისი, სულისა ჩემისა მავნებლობისაგან კიდე?

არაკი: ჩემგან ვისის შეგონება და ალიზისა რცხა სწორად სარგებელნია. მათი მინდობა და გამოცდისათვის ნავღლისა ჭამა ჰგავს ერთმანერთსა.

მაცთურისაგან ყოლაუზობა და ბრმისაგან გუშაგობა ვძებნე და ჭირი ჭირსა მოვიმატე. გამოცდილი კვლა გამოვცადე. რად ვეჭვდი ვისისგან ჩემსა სიყვარულსა, ანუ რად ვძებნე გამზრდელისა მისისაგან ჩემი ერთგულობა და მისი შენახვა? კარნი დავბეჭდენ, ბეჭედი მისსა ძიძასა შევჰვედრენ! რა უგუნური ვარ, რომელ ვერ შევჯერდი მათსა საქმესა!”

შაჰინშა ამა საგონებელსა შიგან იყო. ზოგჯერ დათმობა გამოარჩივის ესე, თუ: “ეგზომი მოყივნება კმაა, ნუღარ გაამჟღავნებ!” - და ზოგჯერ გონებასა ავცნობობა მოერიის. ადგა, ცხენსა შეჯდა და მაშინვე მარავს შემოვიდა და დარბაზისა კარსა მოჰმართა.

ძიძამან ბეჭედი და კლიტე ყველა წინა მიართვა. არცარა ძიძამან იცოდა ვისის საქმე. შაჰინშა კარი ყველა თავისა ბეჭდითა ნახა ჴელ-მიუყოფელი. რა შინა შევიდა, ვისი ვეღარა პოვა. ძებნა საცხადოსა და სამალავსა შიგან ყოველგან. ძიძასა ეგრე უბრძანა:

”რა უყავ ვისი? ესე კარი და სარკმელი ყველა ესრე შენახულია, რომელ ფრინველიცა ვერსით გავა; იგი რა ქმნილა? და თუ არტავაზსა თანა სწავლად წასრულა, თვით ესე არ უნდოდა მას; ათასისა არტავაზისებრი მოწაფე ბედითად უჩნს”.

რა ვეღარ შეიგნა, ძიძასა ეგზომი სცა, რომელ უსულო იქმნა და სიკვდილსა და მას შუა აღარა იდვა. ზოგან იალქანი პოეს, ზოგან საყელოჲსა ნაწყვეტი, ზოგან პერანგთა ნახევი. ვინამცავინ იაზრა, თუ მუშაითურებ თოკსა ზედა გასრულა და მუნით ბანთა და მერმე წალკოტსა ჩახლტომილა? შაჰინშა მრავლითა სანთლითა და მაშხალითა დარბაზით მას წალკოტსა ჩავიდა. ვისმან შორით მაშხალისა სინათლე დაინახა, შიშითა სული ჴორცთაგან გაეყარა, რამინისათვისვე შეეშინა. ეგრე უთხრა:

”ადეგ, შაჰინშა მოვიდა უღონიოდ და შენ კიდე წაედ სწრაფით, მტერისაგან მოკრძალვა არ უჴამსია. აწ ჩემად მოკლვად მოაბად მოვა. გარნა მე რაღა გინდა წამეკიდოს, ჩემთვის იგი მშიერსა ლომსა ჰგავს, ირმისათვის გამოჭრილსა, შენ ღმერთმან მშვიდობა მოგცეს და საშენო ჭირი და საძნელო საქმე რაცა გაგებულია, მევე მანაცვალოს. წაე, შენ გარდაიხვეწე. მე ვიყო აქა ფათერაკისა ღვარისაგან წაღების მომლოდე. მე თვით უბედურობისათვის საარაკოდ დაბადებული ვარ ქვეყანასა ზედა. ერთისა შენისა კოცნისაგან ესეთი სიხარული არაოდეს მომხდომია, თუცა იმის ნაცვალი ასი მათრაჴი იმისგან არა მცემოდა. ერთსა ხურმასა უეკლოდ ვერაოდეს ვჭამ და ვერცა უჭიროდ გავიხარებ”.

რამინ ესრე გაჴდა, რომე ღონე არღარაჲსა ჰქონდა, საკლავად შეკრულსა ვითა წაუვიდა ძალი გულისა და ჴმარება ჴელთა და ფერჴთა; მართ სახელი ოდენ დარჩა ვისის მოშორვებისა დასკვნითა და სრულად სიკვდილისა მნატრელი იყო. მერმე სხვა არა ეგებოდა, ადგა და ესრე ფიცხლად წავიდა, რომელ თვალი არ ეწეოდა. ბადისაგან წასრული ორმოსა ჩაიჭრა. უვისობისა ჭირთაგან საგონებლიანი თავისა დაჴსნა ვისის მუნ დაგდებისათვის აღარად უხაროდა. შეჰჴდა მიუჭირვებლად კარგად მაღლისა ზღუდისაგან და წავიდა ფათერაკთაგან დაჴსნილი.

ვისი მასვე ადგილსა მიწვა და თავი მოიმძინარა. ჴელი თავსა შემოიგდო და გული სისხლსა თვალთა უმწდეობდის. შაჰინშა ზედა წმოადგა ქვემწოლსა, უყივლა და ფერჴითა ძრვიდა. პასუხი, ვითა უსულომან, არ გამოსცა. რამინის საძებნელად ყოველგან კაცნი გაგზავნნა ცხენოსანნი და ქვეითნიცა და ვერა სადა პოეს. არცარა მას წალკოტსა შიგან სულიერი იყო ფრინველთაგან კიდე. შაჰინშა ვისის თმათა მოეკიდა, ჴრმალი ამოიღო და ეგრე უბრძანა:

”მითხარ მართალი, თუ რაჲთა ილათითა გამოხველ აქა? ესრე შენახვით დამეგდო კარი და სარკმელი! ანუ რამინ რა უყავ, ერთსა ღამესა ვერ შეინახე ჩემი მცნება და წვრთა? ფრინველი არა ხარ და, თუ დევი ხარ ანუ გრძნეული, რკინითა რად არ შეინახვი? არა ღონეა დაჭირვისა შენისა. ცნობა ასრე გაშორავს, ვითა ცა. წადილთა ასრულება ასრე გახლავს, ვითა სულნი. უბედურისა გონებისა უფალი ხარ, ორთა თვალთა ხედვება და ორთა ყურთა სმენა შენთვის უჴმარია.

არაკი: შენი შეგონება ასრე უსარგებლოა, ვითა უღონოჲსათვის ქოთანი და მგზავრისათვის იალქანი.

მე ოდეს გწვრთი და შეგაგონებ, ცნობისაგანცა აბეზარ-იქმნები. რგებისა ნაცვლად მე შენგან ეგზომი აუგი და უპატიობა მომითმენია, რომელ თვითო ეგზომ ას-ასად მიჩნს. შენ ეშმა ხარ, რომელ კარგსა სახელსა მიწყით ჰფრთხები და, თუ შორის სიმართლე დაინახო, სული ესრე ვერ გაგიძლებს, რომელ ზახილსა დაიწყებს მისისა ჭვრეტისაგან; წმიდასა გულსა დანასა შესცემ და კარგთა შეარცხვენ. თუ დევად გთქვა, მეტურფები, თუ - ეშმად, იგი შავი მასმია. ყველა პატიოსანი აუგიანი გიქმნია და ყოვლისა კაცისა სახელი გაგიტეხია. შენებრითა უსირცხვილობითა არავინ მინახავს და არცავინ ჩემებრ შეუჯერებელი. შენისა აგეთისა სიყვარულითა სირცხვილი წამსლვია. შენნი სისხლნი დასაღვრელად ალალნია, მით რომელ შენი სული მრავალთა შესაჭირვებელია. შენისა მოწვრთნისა წამალი ამა ჴრმლითა შენისა მოკლვისაგან კიდე არა ვიცი”.

თავისა მოკვეთასა ლამობდა და მას მის ჴრმლისაგან ეგზომი შიში არა ჰქონდა, ვითა ურამინობისა შეჭირვება. მერმე ზარდი, მისი ძმა, მივიდა და ეგრე მოაჴსენა:

”მაღალო ჴელმწიფეო! ღმერთმან გაამრავლნეს სიმხიარულისა დღენი თქვენნი! თვით შენი საქმე გაიგონე, თუ აწ მაგისითა მოკლვითა უკანის რას ჭირსა მიეცემი! გამოგიცდია ერთხელ მაგისი სიშორე და რა წაგეკიდა და ქვეყანისა ყოფისა და ლაშქართაგან ვით აბეზარ-იქმენ მაგისათვის. თვით იცი, თუ რაზომნი ცრემლნი დაღვარენ. ამისისა სახე-თვალადობისა მსგავსი სხვა არა იპოვების ქვეყანასა ზედა, არცა ღმერთსა დაუბადებია. თუ მოკლავ, იცოდე რომელ სინანულსა ჩაიჭრები და უკანის აღარა გერგების. იგი მაშინდელი ფერი თუ გეკეთა, აწ მეორეჴელ ეგეთითავე შეიღებე. ოდეს მოგეშორვა, გინახავს მაშინცა, რომელ ზოგჯერ ველურთა თხათაებრ მინდორსა იარებოდი უცნობო და ზოგჯერ თევზთაებრ ზღვათა შიგან ცურვიდი. არ დაგრჩა ადგილი ესეთი, სადაცა მისისა ძებნისათვის მისრულმან ჭირი არ ნახე. აწ ადრე დაგვიწყებიან იგი ჭირნი, რომელ მისისა მიჯნურობისათვის გარდაგიჴდიან, და ჩვენ, შენთა მონათა, სათქვენოჲსა გონებისაგან სიცოცხლე ჩვენი არად გვხარებია. აწ მოიგონე შაჰროს პატივი და ვიროს სიყვარული და სამსახური და თვით შენი ფიცი, რომელ შეგიფიცავს ღმრთისა და ყოველთა მისთა წმიდათა, და ნუ გატეხ ფიცსა, რომელ ფიცისა გატეხა არა რომელსა ყოფნასა კაცისათვის უვნებია. თუ კვლაცა რაოდენს შეუცოდებია, აწ უღონიოდ შეუცოდებელია. ჰხედავ, რომელ მარტო წევს ამა ბაღსა შიგან და ესე არ საკვირველია და, თუცა ვინ ჰხლებოდა, აქათ გარდახვეწა არავისგან იქმნებოდა ესრე მაღალთა ზღუდეთაგან. ნუ გაჰჴდი უბრალოსა შეცოდებულისად. და კარნი რკინისანი შენახვით გვიპოვნია. თუმცა ვინ ამასღამე აქა ყოფილ იყო, არა დაგვეფარვოდა. კაცისაგან აქათ გარდახვეწა არ ეგების. ჰკითხე, ნუთუ-რა ვით-რა ათქმევინო, რომელ მართალი სცნა და ეგრე შეანანო, თვარა უბრალოჲსა მაგისისა სიკვდილითა თავსა უფრო ავნებ!”

ამა ზარდისა მოჴსენებამან აჯითა მოაბადს გული მო-რე-ულბო. ჴელსა მოეკიდა და შინა წამოიყვანა. ვისის ეგრე უბრძანა:

”ვიცი, არცა დევი ხარ და არცა ეშმა. თუ გრძნეულობითა რაიმე არ გარდახვედ, რაით საქმითა შეხვედ ამა ბაღსა შიგან?”.

აფიცებდა დამბადებელისა ღმრთისა ძალითა და ცეცხლითა მართლისა თქმისათვის. მერმეღა ვისმან პასუხი გამოსცა და ეგრე მოაჴსენა:

”ჩემზედა ღმერთი მიწყით მოწყალეა. იგი არაოდეს გამწირავს და მოურავია ჩემისა საქმისა. არღარა მგამა შენისა წყრომისა, მით რომელ მას ჩემად შემწედ ვიგონებ. შენ მიწყით ჩემზედ უღმრთობასა მოიღებ, უბრალოსა მაჭირვებ, მიწყით ჭირსა შინა გყავ და მაპატიმრებ, დამჭედ, დამღრეჯ, მცემ, უპატიოდ დამიჭირავ და სიკვდილსა მომლოდე ვარ შენგან ნიადაგ. მე ჩემი დამბადებელი მიჴსნის ყოველთა ჭირთაგან; იგი გამომიჴსნის, მალხენს, გამომიყვანს, გამკურნებს, გამამხიარულებს, შემინახავს, დამიცავს და მატებულ მყოფს. შენ რასცა ჩემთვის იქმ, მას ღმერთსა ზედა იქმ, მას ემტერები, არა მე. ღმერთია ყოველთა დაღონებულთა ღონე და ჴელისამპყრობელი. მე იგი ნუგეშინის-მცემელად მეყოფის და მჴსნელად. მე წუხელის შენისა პატიმრობისაგან მიჭირვებული, მტირალი გულითა წყლულითა, შევეხვეწე ღმერთსა, რაცა შენგან უსამართლობანი მჭირდეს; ტირილით ვიკადრენ და ეგეთსა მასვე ადგილსა ზედა მიმეძინა. მოვიდა შვენიერი ანგელოზი მწვანოსანი, გამომიყვანა შენისა საკნისაგან და ესრე მომიყვანა, რომელ თმისაოდენიცა არა მტკივნებია. ამოდ მეძინა. აქა ლბილად ვწევ. ჩემი საწყენელი სამძიმარი გულსა შიგან აღარარა ჩამაწევდა და აღარცარა ჩემი უნებელი მჭირდა. ყოველნი ჭირნი ლხინად შემცვალებოდეს, ყოველნი საწადელნი ამსრულებოდეს. რა ჴმა და სინათლე ვიგრძენ, კვლა ჭირად მომექცა ჩემი საქმე. შენ შემოგხედენ, დაგინახე ჩემზედა წამოდგომილი, ჴრმალ-მოწვდილი. ამის მეტი არა ვიცი. შენ გწადიან, დაიჯერე ესე და, თუ არა, ნუ. ჩემი საქმე ესრე იყო. შენ ვითა გწადიან, ეგრე დაიჯერე. შენი ნაქმარი ჩემზედა თუ არ ყველა უსამართლოა, ღმერთი ასრე არ მიჴსნიდა, არცა ეგრე-რად მძინარე შემცოდე ეგების!”

შაჰინშა ესე ვისის სათქმელი დაიჯერა, მართალსა მიაფერა, შეიჭირვა, დია ღმრთისაგან შეეშინა. მისსა ნაქმარსა ინანდა, შენდობა სთხოვა და ვისის და ძიძასა დიადი უბოძა თვალი და მარგალიტი, ოქრო და ლარი. და დაამდეს ერთგან, დაივიწყეს საერთმანერთო ავი ნაქმარი და მხიარულობდეს.

ასეთია გული ადამის ტომთა, რომელ გარდასრულისა ჭირისა ლხინსა შიგან დამვიწყებელია: არცა შეჭირვება გუშინდელი დარჩების და არცა მოლოდინი ხვალისა. თუ ათასსაცა წელიწადსა მხიარული იყო, ვითა ერთი დღე, ეგრე გარდავა და, თუ შეიჭირვებდე ერთსა წამსა, ას წელიწადად გაგიჴდების. თუ იხარებდე, თუ შეიჭირვებდე, შენ იგი დაგრჩების. მხიარულად იყავ, რომელ თავისა დღისა ნაწილი სიხარულითა აიღო.

38. მოაბადისაგან შაჰროსი და ვიროს წვევა და ნადიმის ქმნა

ზაფხულისა ჟამი იყო, დღე - ამო. მინდორნი, ველნი და წალკოტნი სამოთხესა ჰგვანდეს. ხენი - ნაყოფიანნი, წყალნი - მდინარენი. და ფრინველნი ზედა დამღეროდეს. ნარგისნი მწდეთა ჰგვანდის და იანი თავ-ჩამოგდებულობითა - მთრვალთა, შტონი ნაყოფისაგან - ნოშრევანისა გვირგვინსა სიტურფითა, ველნი სიმწვანითა - ზურმუხტსა და მთანი - ბეჟმედსა. ყოველი ქვეყანა ყვავილითა, სიტურფითა და სურნელობითა ავსილ იყო. საწუთრო ახალ სძლისაებრ ნაზობდა.

ჯდა წალკოტსა შიგან შაჰინშა და უჯდა გვერდით პირმზე ვისი. მარჯვნით უჯდა ვირო და მარცხენასა მჴარსა შაჰრო, პირისპირ ჯდა რამინ და წინა სხდეს ხასნი. მუტრიბნი იმღერდეს, სმიდეს და გაიხარებდეს. იყო დიდებულთა ჯალაბობა. მგოსანმა სიმღერა თქვა ვისისა და რამინის მიჯნურობასა ზედა. ვინცა კარგად გაიგონებდა, შეეტყვებოდა ძალი სათქმელსა. იამა შაჰინშასა, ეგრე უბრძანა:

”ამოდ თქვი ეგე სიმღერა. აწ ვისის და რამინის მიჯნურობასა ზედა სხვა სიმღერა თქვი და გამოაცხადე მათი საქმე”.

ვისი, რა ესე მოისმინა, მუტრიბსა საბოძვარი უბოძა და ეგრე უბრძანა:

”რადგან შაჰინშას ჩემის საქმისა გამოცხადება სწადიან, ვისღა უმალავ, თქვიო!”

მუტრიბმან იგივე სიმღერა თქვა, ვითა: “ვნახე ხე დიდი და თავი მისი ცათამდის და ჩრდილსა ქვეშე დაეპყრა ქვეყანა და მზისაებრ ნათობდა. ქვეშე წყარო კეკლუცი დიოდა და მიდამო ია და ვარდი ყვაოდა, სუმბული და სოსანი. მისსა სიახლესა მოზვერი იყო მსუქანი, ზოგჯერ სათიბსა მოსძოვს. მიწყითმცა წყარო იგი მდინარეა დაულევნელი და სათიბი მწვანედ და მოზვერი მსუქნად და მძოვნელად, ხე ნაყოფიანად!”

ხედ შაჰინშა ეთქვა, წყაროდ - ვისი და ლაღი მოზვერი რამინ იყო.

რა ესე სიმღერა გამოცხადებითა კარგად გაიგონა, მოაბად ზე აიჭრა საჯდომთაგან და რამინს თმანი შესტაცნა, მოიწვადა დანა და ეგრე უთხრა:

”შემომფიცე აწვე, რომელ ვისის სიყვარული აღარ გქონდეს და არცაღა ოდეს დაეკარო, თვარა აწვე ავიღებ თავსა შენსა ტანისა შენისაგან, რადგან ტანი ჩემი შენისა აუგისაგან უთავო იარების”.

რამინ ეგრე შეჰფიცა მათითა საფიცითა მტკიცედ: პირველ - ღმრთითა, მერმე - ცეცხლითა, მზითა და მთვარითა, რომელ: ”ვირე სულნი მედგან, არცა დავაგდებ და არცა მისისა ძებნისაგან მოვისვენებ. და ჩემთა დღეთა მას შევაწევ, ასრე არ გავწირავ. თქვენ სალოცავად მზე გიჩნს ცისა და მე - ვისის პირი. იგი სული არის ჩემი და თავისა ნებითა კაცისაგან სულთა ლევა არ ეგების. შენ თუ გწადიან, მომკალ, და გწადიან, დამარჩინე. მე მისსა სიყვარულსა ვერ ველევი!”

შაჰინშას რა ესე ესმა, მეტად გაუწყრა და გინება დაუწყო; ქვე დადვა, თავის მოკვეთასა ჰლამობდა და, სადაცა ეგზომ ძნელი სიყვარული სჭირს, მის ადგილისა დანითა გამოკვეთასა. რა რამინ მოკლვა დაისკვნა, ორნივე ჴელნი დაუჭირნა მოაბადს, ჴელთა დანა გამოუღო და წამოვიდა.

მოაბადს თვით ეთრო და ამას ზედა სმა გამოიყარა, დაეძინა. დილასა აღარ აჴსოვდა მოაბადს, თუ რა წაჰკიდებოდა. მიჯნურობისა და სიმთრვალობისაგან კიდე ცნობა გაქცეოდა. სიმთრვალესა შიგან შეეტყვების კაცსა, თუ რას ზნისა მქონებელია. მოაბადს თუ ესე ორი ზნე არა სჭირვებოდა, არცარა ავი წაეკიდებოდა იმასა.

39. ბეგოსაგან რამინის შეგონება კარგი

მეორესა დღესა ვინცა ვინ მოყვარენი იყვნეს, მივიდეს რამინის ნახვად და დარბაზობად. ნახეს იგი ეგეთი დაღრეჯილი, ჰკითხეს - რა გჭირსო? და მან მიზეზი უთხრა. იყო მაშინვე ხორასანს მეცნიერი კაცი; ყოველთა მეცნიერთა საპატრონო, ენად და გონებად კარგი, სახელად ბეგო ერქვა. და სიფრთხილითა მუნ მისებრ არავინ იყო, ჟამსა და უჟამოსა რამინისასა მივიდოდა და შეგონებისა წყლითა რცხიდა რამინის გულსა, ეგრე ეტყოდა: ”ესე ჴელმწიფობა შენ მოგხვდების სრულისა ხორასანისა, ერაყისა და, რაცა შენსა სულს უნდა, ყველა შენი საწადელი ასრულდების და ყოვლისა ქვეყანისა ჴელმწიფე იქმნები”.

მას დღესა, რომელსა მოაბად გამწყრალ იყო, დილასა ეგრე უთხრა: “სრულისა ერანისა და თურქეთისა პატრონი ხარ და ყრმა კაცი, გვარად თვით ჴელმწიფე, და ამის ორისა უკეთესი რა გინდა, რომელ გჭირს? შენი ტანი ღმრთისა წინაშე იჩივლებს, რომელ ეგზომსა აჭირვებ. ამა უხანოსა საწუთროსა შიგან სხვასა რად რას უკან უდგები სიხარულისაგან კიდე? თუ ღმრთისა განგება გარე არ შეიქცევის, ჩვენ შეჭირვებითა ვერ შევინახავთ თავსა. ამით არ გვინდა უსარგებლო დაღრეჯა და შეჭირვება”.

რამინ ეგრე უთხრა:

“ვითა შენსა მეცნიერობასა ჰხვდების, ეგრე იტყვი. მაგრა რა ეტლი ეგზომსა უნებელსა უზამს, კაცისა გულმან ვით გასძლოს? რადგან არცა რკინაა და არცა სიპი ქვა, ერთმან ტანმან რაზომი მოითმინოს და ერთმან გულმან ვირემდის მოიჭირვოს?

არაკი: ღმრთისა განგებამან საყველაოდ სწვიმა, მაგრა მე ოდენ წამიღო ღვარმან. არ მოვა ერთი დღე ისეთი ჩემთვის, თუმცა ღვიძლი არ დამიწყლულდა. თუ ერთსა წამსა საწადელი ამისრულდეს, მასვე გვერდით ბადედ მახე დამეგების. საწუთრო რა თავსა ვარდსა მაყრიდეს, თვითოჲსა ფურცლისათვის თვალსა თვითოსა ეკალსა ჩამასობს. თავისი ნებითა ერთი ჭიქა ღვინო ესრე არაოდეს შემისვამს, თუმცა უკანის მისი სწორი ნავღელი არ შემესვა.

შენ ესეთსა ყოფნასა დაპყრობილ ხარ, მხიარულსა ვის ნახავ? მე გუშინ ოდენ მოაბადისაგან რომელ წამეკიდა და ვისსა წინა ვით უპატიოდ გასრულ ვარ, რაღა ვისგან შევიგონო? მართ დავსტიროდე თავისა ბედსა, რომელ მოვკვდე და დავეჴსნა ჩემსა ყოფნასა”.

და უამბო წვრილად, ვითა რაცა ყოფილ იყო მას ჟამსა შიგან, და ეგრე უთხრა:

”მე ესე ყველა წამკიდებოდეს, ჩემგან სიხარულსა ვითა ეჭვ? ჩემი ესეთი უპატიობა ვისსა წინა და რაზომჯერ თრევა, გინება და ნიადაგ თვალთაგან სისხლისა ცრემლთა დენა, ყოფნისა დამწარება სიკვდილსა დამანატრებს. ყველასა ჭირსა მოვიჭირვებ, მაგრა უპატიობას ვერა”.

ბეგომ ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, თავისა ბედისაგან მჩივანო, შენ ლომი ხარ, ტურათაგან რას ჩივი? შენ შენი ბედი გიშველის ბოლოსა ჟამსა. მაგრა მაშინღა რა, ეგე გუნება მოიწყინო? ვირემდიცა მიჯნურობა შენ გიამების, მუნამდინცა შენი ტანი მიწყით ჭირისა მიმზიდავია. მოყვარესა გულსა რად მისცემ, თუ ჭირსა და უპატიობასა ვერ გასძლებ? არ იცოდი, რომელ, რა მიჯნურობასა დასთესავ, მისგან უპატიობასაცა მოიმკი? ვინცა ვარდსა დასთესავს და მოჰკრებს, ჴელსა ეკალიც დაესობის. შენ მიჯნურობითა ვაჭარსა ჰგავ. ზოგჯერ ზიანი გეცემის და ზოგჯერ სარგებელი. ნუ გგონია, თუმცა სარგებელი უზიანოდ მოგხვდა, ანუ ცეცხლი მოგხვდა უკვამლოდ. ვინცა თესლსა თესავს, გალეწვამდინ მისისა საქმისა ჭირსა შინაა. შენ მიჯნურობისა თესლი გულსა შიგან დაგითესავს და მუნით ვისისებრსა მომკასა ჰლამი, მუნამდინ დია ჭირისა ნახვა გინა. მე ათასჯერ მომიჴსენებია შენთვის თუ: ნუ დაიჭირვებ თავისა ტანსა და სულსა ცუდითა საქმითა. გულის-ნება აღელვებულსა ზღვასა ჰგავს, რომელ მაშიგან შესლვა არა მეცნიერისა საქმეა. მიჯნურობა, გულსა შიგან შესრული, და ცეცხლი თვალთა ზედა სწორია მოსათმენლად. შენ გინდა თუ არა, დათმობისაგან კიდე არაა ღონე, და თუ არა, დია ჭირსა ნახავ, გინდა - ტანი შენი წყენისა ადგილი იქმნების. შენ მწყრალისა პილოჲსათვის შებმულ ხარ და გაჯავრებულსა ლომსა ეომვი. ჭაბუკობა გეჴმარების და, არა ვიცი, ვით იქმნების შენი საქმე. ზღვასა შიგან ჰზი უნავო და შიგან თვალსა პატიოსანსა ეძებ და აღარაოდენ მოელი მშვიდობით გამოსლვასა. მის ვეშპისა დაპყრობილი ხარ, რომელსა ვერცა მოყვარე და ვერცა მტერი ვერ დაეჴსნების. და თუ ერთსა დღესა ესრე გაგიწყრეს, რომელ მოგკლას, მეშინიან შენთვის და არ ვიცი, შენი საწუთრო რას გიზამს. შენ სახლი აგიგია ღვარისა გზასა შიგან, დაგიძინებიან მთრვალსა, ნუთუ შეიქმნას უგრძნეულად რღვნობა და შენ სახლითურთ წაგიღოს ღვარმან! ბადესა ასჯერ უფრო შებმულ ხარ, მაგრა შენსავე ბედსა უშველია და დაუჴსნიხარ, და ნუთუ ესრე დაება ერთხელ, რომელ ვერღარაჲთ ღონითა დაეჴსნა, მოყივნებული ცუდად წაჰჴდე. იგი უპატიობა ამა უპატიობასა დია უარეა, რომელ შენნი სისხლნი თვით შენვე მიისხნე, ამა საწუთროსა შიგან ყოველი კაცი გგმობდეს და მას საუკუნოსა ჯოჯოხეთსა შინა ისჯებოდე უკუნისამდე. ამისგან უფრო რად დასჯი შენსა სულსა? თუ ჩემი მოისმინო და დათმობა გამოარჩიო, მრავლისა ჭირისა ნაცვლად სარგებელო ჰპოო. არა რომელი ჭაბუკობა და მამაცობა დათმობისაებრი არა არის და მეტად, რა გულის ნებასა აშორვიდეს, მაშინ, თუ მამაცობა იჴმარო და დათმობა, გულისაგან ამოიჴოცო ჟანგი. მიჯნურობისა მარგებელი სხვისა შეყვარებისაგან კიდე არა არის, არცარაჲთ ამისგან კიდე გული გარდაეღების კაცსა. თუ ერთსა წელიწადსა დასთმო, უმისობა ესრე დაგავიწყდეს, რომელ ვითამცა ყოლა არაოდეს გენახა. რა მიჯნურობა მოერიოს კაცსა, თუ სხვა ღონე არ იყოს, მოშორვებისაებრი არაა, მით რომელ სიყვარული თვალთა აქვს: ვინცა თვალითა აშორავს, გულითაცა აშორავს. კაცსა მრავლფერი რამე ძნელი საქმე დაემართების, მაგრა თავისა გონებითა, სიფრთხილითა, თათბირითა და ომითაცა ჰპოებს ღონესა. შენ ერთი გჭირს ჭირი და არცა მისი ღონე იცი და არცა თათბირი. გაბედითებულ ხარ და საარაკოდ გასრულ ხარ. ძმა დაგიმტერებია, დიდი, და ცოტა შენსა აუგსა იტყვის; რა პირველ სმად დასხდებიან, შენსა ზრახვასა დაიწყებენ და სახელად ნაჯომარდსა გიჴმობენ; თუ ვისი მზეცაა, რამინისაგან მისისა ძმისა უპატიობა ვით ეგების?

არაკი: რა კაცმან გვარი დაისვაროს, ასისა ზღვისა წყალიცა ვერ გარცხის. ვითა ავისა მოქმედისა სახელი უკუნისამდის დარჩების, ეგეთი კაცსა სარგებელი არა დარჩების. ერთი მოყვარე კარგი მსწავლელი კაცისათვის ერთსა ქვეყანასა სჯობს და ერთი მართალი გული ერთსა თვალსა პატიოსანსა.

შენ შენი საწადელი ეგზომსა ხანსა ვისისაგან აგისრულებია და სიყვარულისა შტოჲსაგან ნაყოფი გიჭამია. თუ ათას წელსაცა ახლავ, მეტსა რასა იქმ? არცა მზეა სინათლისა და არცა ბუთი შვენებითი, თვალად ვისისებრი ქვეყანასა შიგან დიდად იპოების, და ესეთისა დიაცისათვის შენი სიყრმე უკან რად დაგილევია? თუ სხვისათვისცა ვის დასდვა გული, ვისი ყოლა აღარ მოგეგონების. შენ ვარსკვლავი მით მოგწონებია, რომელ მთვარე არაოდეს გინახავს. გააგდე მომცდარისა გულისაგან მიჯნურობა, გამოიცადე თავი. ინდოეთითგან დაიწყე: ჩინი, ბარბარი, საბერძნეთი, ერანი ხორასნამდის შენ და შენსა ძმასა მორჭმით გაქვსთ, სხვამცა ვისისებრი დედოფალი ვერა ჰპოეა? ძებნე მანამდის ქვეყანასა შიგან, ვირე მისგან უკეკლუცესიცა არა ჰპოო. თავისა დღენი უშიშობასა შინა სიხარულით გარდავლენ. ვირემდინ, ვირემდინ აჭირვებ თავსა? აჰა, აწ მოსრულა ჟამი შეირცხვინო, ძმისაგან პატივი სძებნო და ლაშქართაგან უაუგობა. აჰა, კარგი ჟამი, რომელ სიყრმისაგან გაიხარნე, მოყვარეთა გაახარნე, მტერთა დაამძიმე, ჭაბუკობითა სახელი სძებნო. ჟამია, რომელ შეგწონდეს ავნი და კარგნი. სხვანი ჴელმწიფენი, შენნი სწორნი, ჴელმწიფობასა და დიდებასა ეძებენ და შენ მიწყით ვისსა და ძიძასა ეძებ; წაგიღია თავისათვის პირის-წყალი. ვირემდისია შენი ავქცეობა? წავიდა შენგან მღერისა და ლაღობისა ჟამი. ვირემდინა ლაღობისა მოედანსა შიგან ცხენისა რბევა შენი? რა არის ესეთი ეშმა, რომელ ესრე დაუძაბუნებიხარ, საკიცხად გაუჴდიხარ, და მისისა სამსახურისაგან საღმრთო დაგიგდია? მეშინიან შენთვის საბოლოოდ, რომელ მტერთა გაახარნე შენზედა. თუ ჩემი, შენისა მონისა, შეისმინო, ეგზომსა ზრახვასა და ბედითობასა დაეჴსნა, შენი შეჭირვება სიხარულად მოგექცეს და ფათერაკი - ღმრთისა წყალობად. და თუ არ გამაძღარ ხარ ეგეთისა ყოფნისაგან, ვითამცა არცარა მე მითქვამს და არცაღარა შენ მოგისმენია. მუნამდინ რომელ მითქვამს, დაიჯერე, ვირე ავად მოგიჴდეს, თვარემ შენ იცი: შენ ზღვასა შუა დაეპყრობი და ჩვენ ნაპირსა დავრჩებით. მჭვრეტელთა ზედა ჭვრეტისაგან კიდე არა მივა ჭირი. ამისისა კადრებისათვის მუდარას ვითხოვ; მე, რომელ მცოდნია, მითქვამს და შენ, ვითა გწადიან, ეგრე ქმენ.”

რამინ რა ესე ბეგოსაგან საუბარი და შეგონება მოისმინა, მისისა უგულობისაებრ ლამსა შიგან დაფლულსა, მოკართულსა ვირსა დაემსგავსა და უღონო იქმნა. ზოგჯერ ზაფრანისაებრ გაყვითლდის, ზოგჯერ დაიღრეჯდის. ეგრე უთხრა ბეგოს:

”ვიცი, რომელ ჩემისა სარგებლისათვის იტყვი მაგას. ჩემი უმეცარი გული წყლულია და მით მებრძვის. აწ მოვისმინო ამო ფანდი შენი და შევიგონო კარგი წვრთა შენი. ამის საწყლისა გულისაგან მოვიწყვიდო და აქათგან გული ჩემი აღარ იყოს ნებისა მძებნელი, არცაღა ღაწვნი ჩემნი ცრემლთა ჩემთა რუისა გზანი. ხვალე ერაყისა და მაჰისა ქვეყანით პირსა ვიქმ და, სადა მიჯნურნი იყვნენ, არცაღა გონებით დავეახლები, სიყვარულსა გულად აღარავისსა ჩაუშვებ და არცაღა ესეთსა საქმესა უკანა-უდგები, რომელ უკუნისამდის აუგიანი დავრჩე”.

40. შაჰი მოაბადისაგან ვისის წვრთნა და შეგონება და მცნება

რომელსა ჟამსა ბეგო რამინს შეაგონებდა, მაშინვე მოაბადსაცა მოსწადდა ვისის წვრთა. ამოჲთა და ლბილითა სიტყვითა შეაგონებდა. ეგრე უთხრა:

”ჰე, კეკლუცო პატრონო, ჩემო სულთა მომცემო! თვით იცი, მე რაზომი ჭირი შენთვის მინახავს, შენითა მიჯნურობითა რა დამმართებია და შენ რაზომჯერ გული გიტკივნებია. შენისა ავად ქცევისაგან გამიგრძელდა ჭირი და გამჴადე საარაკოდ. არაა სიკეკლუცე, რომელი შენ არა გაქვს, და არაა დიდება, რომელი მე არა მაქვს. ჩემს უფროსი ჴელმწიფე მიწასა ზედა არაა. მე მეფეთა მეფე ვიყო და შენ კეკლუცთა დედოფალი! მოე, ვიყვნეთ ერთად: ნუ გიც გული კიდის-კიდე! ვირე ვიყვნეთ, ერთმანერთისა მოყვარენი ვიყვნეთ, ავიღოთ სიყვარულისა ნაწილი. შენ იყავ ქვეყანათა, ქალაქთა, ლაშქართა, საჭურჭლეთა და დარბაზთა პატრონი; მე გარეთ მართ სახელი ოდენ მეყოფის მეფობისა, სხვად ყველაჲსა საქმისა მოქმედი შენ იყავ; რაცა გწადდეს, იქმოდი! სადაცა კეკლუცი ადგილი იყოს, თამაშობდი, იხარებდი, გასცემდი და იურვოდი. რაცა მე მაქვს, ყველა შენია, თვით რომელ ასი ათასისაცა ეგზომისა ღირსი ხარ. ჩემნი ვეზირნი შენნი იყვნენ, მწიგნობარნი შენნივე იყვნენ. რაცა გწადიან, შენ უბრძანევდი და აქნევდი. შენ გშვენის ჴელმწიფობა, დიდება და მე - არა. ესრე შენი მიჯნური ვიყო და მოყვარული ნების-მყოფელი და წადილთა შენთა მყოლი. სხვა ქვეყანათა ზედა ესეთი ვინღა ეგების, რომელ არა შენი მონა იყოს და ბრძანებისა მორჩილი? მოისმინე ჩემი შეგონება და ნუღარა ხარ ესრე დაუკარავი, ვითა გუმბათსა ზედა ნიგოზი. მე შენთვის კარგი მინდა და კარგსა გასწავლი ყველასა. არ შენებრ გულმანკიანი ვარ, რომელ გულსა სხვა გიც და ენასა სხვასა ათქმევ. ჩემი სული სიმართლისა მოწადინეა და ენა მართლისა მთქმელი. მიწყით გული ჩემი სიყვარულისა მძებნელია და ენა მშვიდობისა მთქმელი. ასრევე მართლად შენ იქცეოდი. ნუ ხარ ჩემთვის ორ-ენა და გულ-ღალატიანი. და თუ მოისმინო ესე სათქმელი ჩემი და დააგდო საძულველი ეგე ქცევა და ბუნება შენი და დამმორჩილდე, - ესრე გაჰჴდე სანატრელად, რომელ დიდნი ჴელმწიფენი დარბაზისა შენისა საძირკველსა ემთხვეოდენ შენისა ზარისაგან. და თუ ეგრევე იქცეოდე, თვით მე ეგრე დაგემტერო, რომელ სხვანი უფრო მტერნი არავინ ეგებოდენ. ნუ იქმ, მთვარეო, დამდევ პატივი და ეკრძალე ჩემსა მტერობასა, რადგან პირუტყვთაგანცა საშიში ვარ. შენ ჩემი სიყვარული გერჩიოს სიძულვილსა. შეირცხვინე საპატიოჲსა შაჰროსაგან, მოიგონე უსწორო გვარი შენი, დაჰხედე შენისა ძმისა სიკეთესა, რომელ მიწყით შენგან რცხვენილნი და პირშავნი არიან. შენ თუმცა ღმრთისაგან და ანუ შაჰროს და ვიროსაგან გრცხვენოდა, აგრემცა იქცეოდი, ვითა ჴამს, და მემცა პატივსა მდებდი. მაგრა რადგან ეგეთისა მშობლისაგან რიდი არა გაქვს, ვითა შაჰროა, და ეგეთისა ძმისაგან კრძალი, ვითა ვიროა, მემცა რად გამახარენ? ანუ ჩემსა შეგუილსა რად მოგელი, თუ ცამდისცა გავიდეს ჩემი ზარი და დიდება? მაგრა აწ მითხარ მართალი უტყუვრად, ღმრთითა გაფიცებ, საჩემოდ რა გიც გულსა: მოყვრობა ანუ მტერობა? აღარ შემიძლია ამა ყოფასა შიგან სიცოცხლე, მოიწყინე შენცა ეგე შენი ბუნება, ჩემგან ბოლოდ იცოდე შეგონება და, თუ მაგასავე შიგან ხარ, შეგონებითაცა გამაძღარ ვარ. შენთა საქმეთაგან გამჟღავნებულა ხვაშიადი ჩემი და ვეღარა ვთმობ ამასა და ვეღარც გემუდარები”.

ვისის გული ღმრთისა განგებითა, ვითა ქვა, ცვილურად მოლბა. ამა საუბარსა შიგან ზე ადგა და პასუხი ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, მაღალო ჴელმწიფეო, სიმაღლითა ცამდი ხარ და სიმდაბლითა მიწამდი; გული გიც უხვი და ჴელი შენი - თვალისა პატიოსნისა გამცემად და გონება - სიფრთხილითა სხვათაგან მიუწდომელი. ღმერთსა შენდა ესეთი საქმე მოუცემია, რომელ სხვათა ჴელმწიფეთა არცა გონებად მოუვა. შენი ნაქმარი ყოველთა ზედა მზისაებრ გამცდარია, ღმერთმან თქვენთა წადილთაებრ გყოს და თქვენი ბრძანება სრულ-ქმნას. იცით თქვენცა, რომელ კაცსა ზედა ეტლი წამსა და წამსა სხვაკბილად იქცევის და შობასავე თანა დაებადების წინამდებარე, ჩვენ კაცნი ღმრთისა განგებასა და ეტლსა ვერსადა გარდავეხვეწებით, ვერცა სადა დავემალვით ღმრთისავე წადილისაგან კიდე. ყოველივე მისგან განაგებია, რაცა დაემართების ვის სიკვდილისა დღემდი. რაცაღა ვარ, მას ზედა ღმრთისაგან ანაგები ვარ; ბუნება-წმიდა ვარ, თვარა შენ ღმერთსა ბედნიერი დაუბადებიხარ და მე თურე ესეთი. მე ამით უბრალო ვარ, რომელ არაოდეს მდომია ჩემისა თავისათვის ავი, რაცა ჟამსა არა მოუცემია; არა მწადებიან სათავისოდ ეგზომნი ფათერაკნი, არ მკეთებია საჩემოდ ეგზომი ჭირი, არცა მინატრიან, თუ მიჯნურისაგან ეგზომნი ჭირნი მომხვდენ და ამისი ხვაშიადი ჩემთა მტერთა სცნან, და არცა საჩემოდ ესე მიყვარს, რომელ ოდესცა ლხინსა მოველი, ჭირად მომექცევის. შობითგან ჭირსა შიგან ზრდილ ვარ! ღონე ჩემი რაა, რადგან გული ჩემი ესეთთა საქმეთად შეუსწრია ჩემსა სვესა? ვითამცა ეტლი ჩემი სულსა ჩემსა ებრძვის, ესრე ვარ და თვით ესრე მომწყენია ყოფნა, რომელ ლომისაგანცა შეჭმა სანატრელად მაქვს. ბედი ჩემი აბაშსა მუშასა ჰგავს მზისაგან შემწვარსა და თმობა ჩემი ქაჯთაგან წაღებულსა. ფრჩხილითა გულისა სირცხვილისა ფარდაგსა ვხევ და კბილითა სულისა მკედსა ვჭრი. აქათგან იცოდე შაჰი მოაბად, შენი დამამძიმებელი არცაღა სული მინდა და არცაღა გული. აქამდის ყოფილ ვარ შენგან ჭირსა. არცა ოდეს გული გამიმხიარულდებოდა და არცა ტანსა შიგან სული ჩემი ოდეს გაისვენებდა. ჩემი საქმე ერთ სახე შფოთად ყოფილა. აქამდის ბედსა ჩემსა თურე სძინებია. აწ აღარა ვარ ესეთისა სიყვარულისა ვისისაცა მძებნელი, რომლითა საუკუნო სირცხვილი მომხვდეს, ანუ შენებრი მოწყალე და მძლე პატრონი უწყალო მექმნას და დამემტეროს. რადღა მინდა ეგზომი ძნელი სიყვარული, რომლითა ეგზომ დიდი აუგი მომხვდების? რად მინდა ესეთი მიჯნურობა, რომლითა ეგზომი საყვედური და უპატიობა დამემართოს და საარაკოდ დავიდვა ქვეყანასა შიგან? აწ ჩემისა ბნელისა გულისა კარი გამღებია, მართალი გზა მიპოვნია, თვალთა ამჩენია და გონებისა და ცნობისადა შემეცნებულ ვარ. აწ დამიგდია მიჯნურობა. აქათგან შემიგნიან, რომელ ჩემისა ბუნებისაგან ზიანი მცემია და ყმაწვილობისაგან სამუნაოდ და სააქაოდ ავი საქმე მიქმნია. მიჯნურობა ღრმისა ზღვისა მსგავსია და მაშიგან შესლვა არა მეცნიერთა ჴელია. თუ დღეთა ჩემთა ვჯდე, აღარა ვეჭვ, რომელ მისი პირი დავინახო, და, თუ ათასისა მათუსალას ოდენი დღენი მქონდენ, აღარა მგონია, რომელ მუნით ერთიცა სული მშვიდობით გამოვიყვანო. რად გლახ ვებრძვი, საბრალოსა სულსა ჩემსა, რად დავღვრი უბრალოსა სისხლსა ჩემსა, რად არ მომისმენია ბრძანება თქვენი, რაჲსათვის სათავისო მშვიდობა არ მიძებნია? მაგრა აქათგან რაცაღა თქვენი შეცოდება და ავქცეობა ნახო, რაცა გწადიან, მის რისხვისათვის სიტყვა არ მაქვს. რამინ თუ ლომიცა არის, აქათგან ვეღარ მომერევის; რამინ თუ ქარადცა შეიქმნას, სული ჩემი აღარ ეცეს და ჩემსა სიახლოესა ვეღარ იქროლოს. და აწ, რომელ თქვენთვის აღმითქვამს, ესე პაემანი და პირი აღარაოდეს გავტეხო. თუ მჴევლად და მსახურად გინდე, დღეისითგან წაღმართ შენი მორჩილი ვარ. შენ ერთხელ ჩემთვის კვლა გამართე გული და მე ესრეთ გმსახურო, ვითა თვით შენ გინდა. აწ დამტკიცებულია ჩემთანა სიმართლისა სული!”

შაჰინშა პირი და თვალნი მოუკოცნნა. ესრე დაამდეს საერთმანერთოდ. საეჭვისა და სიძულვილისა ჯანგი ერთმანერთისაგან ამოიღეს.

41. ვისისი და რამინის ერთმანერთის წყრომით გაყრა

რა მოიღრუბლოს, ჰაერი დაბნელდების, ქვეყანა ფიცხლისა ქარისაგან აშფოთდების. აგრევე მოყვარეთა რა საწუთრო გაჰყრიდეს, წინასვე დაუწყებს მუხთლობასა, ეძებს მიზეზსა და გამოაჩენსცა. რასაცა გააცხროებდეს, პირველ პირი გაუცხელდების. რა რამინს მოეწყინა ნიადაგ ჭირის ნახვა და გაძღა დღე და ღამე ვისისა უკანა დგომისაგან, წამსა და წამსა ბადესა შებმისაგან და ყოვლისა კაცისა ყვედრებისაგან, ბეგოს საუბარიცა გულსა ჩაუჴდა, შაჰინშას კაცი მიუგზავნა, ეგრე მოაჴსენა:

”ესე აქაური ჰაერი არად მაშვნდების, უფროსჯერ თვით ავად ვარ. თუ ბრძანოს მეფობამან შენმან და დიდებასა მაღირსებდე, ერაყს წავიდე და გმსახურო, მუნაურთა ლაშქართა თავადობითა შემიწყალეთ. რაცაღა სამსახური იყოს, ვიქმოდე; ოდესცა მიბრძანოთ, განაღამცა სირბილითა მოვიდოდე თქვენს წინაშე. ნუთუმცა ამა სნეულობასა და სევდიანობასა დავეჴსენ, თქვენითა წყალობითა მთასა და ბარსა ნიადაგ ნადირობითა ვიხარებდე, ზოგჯერ ავაზითა, ზოგჯერ ქორითა და ძაღლითა გამოვსცადო სანადირო ყველაი! ცხენნი დამხამებიან და აბჯარნი ჩემნი ამა ექვსსა თვესსა შიგანარად მიჴმარებიან, შინაყოფითა დამჯანგებიან. და აწ წავიდე და ოდესცა მიბრძანონ, მონურად წინაშე ვიყო”.

რა მოაჴსენეს შაჰინშას, გაეხარნეს და გაასრულა რამინის მოჴსენებული: რე, გურგანი, ქოისტანი, ჰამიანი და სრული ერაყი მას უბოძა. ტანსა შეჰმოსა, მანაშური ბრძანება გაჴსნით უბოძა. მოეთაყვანა, კარავნი გარეთ დაადგმევინა. შინამყოფი უგრძნეულოდ გაემგზავრა. ვისსა, ამისსა მსმენელსა, თავი ცოცხლად აღარ უჩნდა, გული უმცრდებოდა და გულისა კვნესა შეჰქმნოდა.

რამინ მივიდა წამავალი ვისის გამოსათაყვანებლად, შეჯდომისგან კიდე არა აკლდა-რა, შეკაზმულ იყო. ვისი ტახტსა ზედა ჯდა. შევიდა, მას გვერდით ტახტსა ზედა დაჯდა. ვისმან ჴელი გაუქნია და ეგრე უთხრა:

”ადეგ, სეფესა ტახტსა ზედა ნუ დაჯდები! რა ყმა იყო, პატრონისა ადგილსა ეკრძალვოდე! ჯერეთ მეადრების შენგან მაგა ტახტისა ძებნა. რასაცაღა მოუცთუნვებიხარ, რეგვენობაა ეგე!”

დაუმძიმდა რამინს, დიდად დაღრეჯილი ადგა და წავიდა. დასწყია თავისა დაბადება და ინანდა, რაცა ვისისათვის ჭირნი ენახნეს. ეგრე თქვა გულსა შიგან:

”აჰა, აწ ვნახე თავისა ჩემისა საქმე, თუ რაჲთა გულითა არის საჩემოდ ვისი, ბოლოსა ჟამსა რა მითხრა გამყრელსა! ნუმცა ვინ ეძებს დიაცისაგან მოწყალეობასა! ნუმცა ვინ სთესავს მლაშესა ველსა ზედა ვარდსა! ვირისა კუდსა ჰგავს მათი სიყვარული, ზომითა ვერ გაგრძელდების. მე ვზომდი დიდხან ვირისა კუდსა, მე ვთესევდი დიდხან მლაშესა ველსა ზედა ვარდსა და მიუდგებოდი დევისა კვალსა. აწ მადლი ღმერთსა, რომელ თვალხილული და გულმრთელი ვარ, შემიგნიან სახელი და აუგი. რად დავკარგე აქამდის ჩემი სიყრმე? ცუდად რად განვინქრიენ საწუთრო და დღენი ჩემნი? ვაი, იგი გარდასულნი დღენი და ჟამნი! ვაი, იგი გული ჩემი, სიყვარულისა მომლოდე! რაის მიზეზისათვის დავიკლე აქამდისი სიყრმისა სიხარული, რადგან ბოლოდ იმისგან გამწირაობა დამრჩებოდა?! კაცსა თავისავე ჴელითა თავისა სიკვდილი უჯობს ესეთისა სიტყვისა მოსმენასა. ბარე კარგსა ჟამსა მოვისმინე ეგზომ გრილი სიტყვა, რომელ გული გამიმაგრდეს. ვაშად გამიდრკა გული სამისოდ, მაგრა, რადგან მისი კიდეგანობა დამედვა გულსა, რა მგამა, თუ რაზომიცა ავი მოვისმინო? სახლი, რომელი უბედური იყოს, რაზომცა ადრე აოჴრდეს, ესე სჯობს. მე კიდეგანობისა მიზეზი მომცა ღმერთმან. ბოლოდ ნაცვალი გამოჩნდა ჩემისა ჭირისა. მე თუმცა ცნობანი მქონდეს, ათას თვალპატიოსნად სყიდვა მინდოდა ესეთისა სიტყვისა. აწ ღმერთმან მაჯნად მომასმინა. აჰა, გულო, შესჯერდი და გაიქეც ამის სიძნელისაგან! აჰა, გულო, გაიქეც საწუთროჲს ფათერაკისაგან! აჰა, გულო, გაიქეც აუგისა დავიწყებულისაგან! აჰა, გულო, გაიქეც და ნუღარავის აძლევ სისხლთა, შესჯერდი და გარიდე! და თუ აწ არ გარიდებ, მაშ ოდესღა გარიდებ?”

რამინ ამა საგონებელსა შიგან იყო და გული პილპილითა გატენილსა უგვანდა.

ვისმან რა ესრე დაღრეჯილი ნახა რამინ, თავსა ბრალება დაუწყო, რად დავამძიმე ჩემითა უთმენელობითა? გული მახვილითა ეჭრებოდა მისისა დამძიმებისათვის. მერმე ას ოცდაათი არტახი მოატანინა, რომელსა ზედან ოცდაათ-ოცდაათი თავი სტავრა ეკიდა. ყველა ოქრო-ქსოვილი, ჩინური, ბაღდადური ოქსინო და ყველასთანა ყველა ერთმანერთისა მჯობი. რამინის მეჭურჭლესა შეჰვედრეს. თვით რამინ მრავლითა ტურფითა შემოსილითა შემოსა კაბა-ლაფანჩებითა და ქუდებითა და რიდებითა. მერმე ამა სიტყვისათვის შენდობა ითხოვა და ეგრე უთხრა:

”არ ეგრე შემომფიცეა, თუ სულდგმული არ გაგწირავ და არცა დაგაგდებო? აწ რად ჰქმენ ეგრე?”

მან მიზეზი უთხრა, რადცა ექმნა ანუ რაჲსათვისცა წავიდოდა. მერმე ჴელი ჴელთა დაუჭირეს ერთმანერთსა და წალკოტსა შევიდეს მარტოდ. მოეხვივნეს ერთმანერთსა. მათისა პირისაგან წალკოტი აყვავდა და მათისა თმისაგან ნიავი გასურნელდა. ზოგჯერ ერთგან ყოფისათვის მხიარულობდიან და ზოგჯერ გაყრისათვის ტიროდიან. ვისი პირ-შვენებიანი თვალთაგან სისხლსა იდენდა. ღაწვნი ოქროსფერნი ჰქონდეს, თვალთაგან ათასისა ღრუბლისა ღვარნი გარდმოსდიოდეს და ერთისა სულისაგან ათასი ფერი შეჭირვება გამოვიდოდა; პირსა და მკერდსა იხოჭდა და ეგრე უთხრა:

”ჰე, საყვარელო მოყვარეო, ჩემსა ნათელსა რად დამიბნელებ შენითა წასლვითა? არ შემომფიცეა მას პირველსა დღესა? აწ მუნითგან რა ხანი გარდასრულა, რომელ ესრე გასძეღ ჩემითა სიახლითა? ვითარია გულისა ეგეთობა? ეგე თქვენი, მამათა, წესია, რომელ გულსა უჩვენებთ კაცსა და გულისა ჩვენებითა მასცა გულსა დაუწყლულებთ, მერმე გულსა გაიმაგრებთ. გულისა სიმაგრე ომსა შიგან ჴამს, არა მოყვრისა ცრუებისათვის. ღმერთსა თანა ბრალად რად არ გიჩნს? მე იგივე ვისი ვარ მზისა მსგავსი, პირ-თეთრი, თმა-მუშკი, ტან-კვიპაროზი. შენისა მოყვარულობისაგან კიდე ჩემგან არა გინახავს, რომელ გულისაგან გააგდო ჩემი სიყვარული. თუ ახლა-ვინ მოყვარე გიშოებია, ჩემსა ძველსა სიყვარულსა ზღვასა ნუ ჩააგდებ და ნუ გამწირავ. რამინ, ნუ გაახარებ ჩემთა მტერთა, ნუ იქმ მაგასა. ვიცი, ადრე შემოიქცევი და ინანი. ნუ გასწყვედ სიყვარულსა. სიყვარული არ ჩანგისა ძალია, თუმცა კვლა გამოინასკვა. ესე დღე მოგეგონების, რა კვნესა დაიწყო, და ჩემსა წინა შენებურად პირსა მიწასა დასდებდე და ეგრე მეხვეწებოდე! ვერ გასძლებ უჩემობასა და მერმე სინანული აღარას გარგებს, რა ჩემსა ნახვასა ეძებდე და ვერა ჰპოო. აწ ამაყობისა და სირეგვნობისაგან გამაძღარ ხარ და, რა დაგლახაკდები, ნახო მაშინ, რაცა შენზედა ვქმნა. ავისა და კარგისა უმუქფობასა ნუ მეეჭვ. მაშინ ნაზსა შემიქმ და განმანებიერებ”.

რამინ პასუხად ეგრე გასცა:

”ჩემისა გულისა ღმერთმან იცის და შენცა, რომელ წამსაცა ვერ დავთმობ უშენობასა. მაგრა მე შენთა მტერთაგან მეშინიან და ვერიდები. ყოველი ადამიანი დაგვმტერებია, ასრე რომელ ჩემნი პერანგნიცა მტერად შემქმნიან, თაგვნიცა ვეფხთაებრ მმძლავრობენ და თევზნი ვეშაპთაებრ მექუშვიან, და მზე უპატიოდ ელავს ჩემზე და, ღრუბელი საბრალოდ მწვიმს. ეგზომი საყვედური მესმის ყოვლისა კაცისაგან, რომელ თავისა თვალითა ჯოჯოხეთსა მახედვენ. მისთვის მიმიმართებია მოახლეთა და მოყვარეთაგან ესრე მეშინია, ვითა მტერთა და მესისხლეთაგან. ვისისაცა ჴელისაგან წყალსა შევსვამ, მოწამლვისა მეშინის. შაჰინშას თანა ესრე შესმენილ ვარ, რომელ ნუთუ მუხთლობით მომაკლვევინოს და, რა მომკლან, მაშინ არცაღა შენი ვარ, არცაღა ჩემი. ესრე გამომირჩევია, გული რომელ ეგრეცა შენი მოშორვებულია და, სადაცა წავიდე, ცოცხალი ვიყო. სიცოცხლე თვით ამით უფრო მინდა, თუ სულნი არ მედგენ, შენებრივი მოყვარე საუკუნოდ გამეყრების. ამას რა უამეა, რომელ სულნი მედგენ და შენებრი სულიცა მეახლოს? აწ დავსთმოთ. ამა წელიწადსა ერთსა ვიყვნეთ კიდის-კიდე და მერმე დღეთა ჩვენთა უშიშრად ერთგან ვიყვნეთ. მასმია: ღამე მაკეა და არავინ იცის, თუ დილა რასა შობს. საწუთრო ხრიკიანია, ვინ იცის, რას გამოაჩენს! არა ვიცი, თუ ბნელსა ამასა კიდეგანობასა რაზომი სინათლე მოუდგს შეყრისა! თუცა საწუთროჲსაგან სნეული ვარ, მისისავე მკურნალობისაგან მაქვს იმედი. მე რაზომცა ნისლი მომხვევია, დარისა კარგისა და მთვარისა ნათლისაგან იმედსა არ გარდავიწყვედ. აწინდელი ჩვენი გაყრა ესე არის, რომელ გულითა კვლა უფრო შეყრილ ვართ; ნუთუმცა დაილია ჭირისა დღე და მოგვესწრა სიხარულისა და ლხინისა ჟამი? მე ვირე სულნი მიდგან, შენსა და ჩემსა საკუთრობასა არ გარდავსწყვედ. შენ ჩემი მზე ხარ და, თუ შუქი შენი არ მახლავს, საწუთრო ჩემთა თვალთა წინა შენისა თმისა ფერად მიჩნს. ჰაი, ჰაი რაზომი უნებლობა წამკიდებია საწუთროჲსაგან და ყველასა მიზეზი შენი სიყვარული ყოფილა! აწ ამას ვეჭვ, რომელ ბოლო მოჰჴდეს ჩვენისა მტერობისა, აქათგან სიხარულისა ნაწილი მოგვხვდეს დიდისა შეჭირვებისაგან. ყოვლისა შეჭირვებისა ბოლო სიხარულია. კარი არ დაჴშულა, რომელი არ გაიღებოდეს, შეღმართი არაა, რომელსა ჩაღმართიცა არ დაჰხვდეს. გაზაფხული მაშინ მოვა, რა ზამთარმან მთა შეკრას”.

ვისმან ეგრე უთხრა:

“ეგე ეგრე არის, მაგრა ჩემისა ბედისაგან იმედი არა მაქვს. ჩემი ბედი არ ეგრე მემტერების, თუმცა, რა მოყვარე წამგვარა, მისი პირი მიჩვენაღა. მეშინიან შენისა ბუნებისაგან, რომელ გორაბს კეკლუცი ქალი ჰპოო და შეგიყვარდეს. მუნებურნი ნაკვთად კარგნი კეკლუცნი და ლამაზნი მოჰჴდებიან და, შენ რა მათ ნახავ, მე დამივიწყებ, გულსა მათ მისცემ და გამწირავ. სათამაშოდა მიხვალ გორაბს და გული ბრუნვასა დოლაბივითა დაგიწყებს. ეგზომსა კეკლუცსა ნახავ, რომელ ვეღარ შეიგებ, თუ რომელი გამოირჩიო. რა მუნებურნი დედანი მამაცსა პირსა უჩვენებენ, მაშინვე გულსა წაუღებენ მათითა თმითა, პირითა შვენიერითა და ლამაზობითა. ვითა შემოდგომათა ქარი ხისაგან ფურცელსა იტაცებს, აგრევე მუნებურნი ქალნი მოყმეთა გულსა შეიპყრობენ თვალითა გრძნეულითა. თუ ათასიცა გული გრდემლისებრ მაგარი გიც, მათითა ნახვითა ეგრეცა უგულო დარჩები. თუ ეშმაჲსაცა შეკრვა შეგიძლია, თავსა მათგან ვერცა ეგრე იჴსნი”.

რამინ ეგრე უთხრა:

”თუ მთვარე თვესა ერთსა ჩემსა მიდამოსა იარებოდეს, სამკაულნი მისნი ვარსკვლავნი იყვნენ და გვირგვინად მზე ებუროს და ყოველი შვენება მას ჰქონდეს, ყოველი გრძნეულობა მან იცოდეს კაცთა გულისა მიმზიდაობისათვის, კოცნა მისი უკვდავება იყოს და შეხედვა მისი სამოთხისაებრ საყვარელი, ნახვა მისი ბერთა გამაყრმობელი და ბაგენი მკვდართა გამაცოცხლებელნი, - მე, შენმან მზემან, შენი სიყვარული ვერ გამაგდებინოს, იგი არად მომინდეს, არად მოვიგონო მისი ეგეთისა უებროჲსა სიყვარული შენისა გულისათვის. შენი ძიძაცა მისგან უფრო საყვარლად და პატიოსნად მიჩნდეს”.

მერმე მოეხვივნეს და აკოცეს ერთმანერთსა და გაიყარნეს. ღაწვთათვის ზაფრანი ევალა და მარგალიტსა ხვავრიელად აწვიმებდის. მათი სულთქმისა კვამლი ცად გავიდის, ჰაერი ჯოჯოხეთსა დაამსგავსეს და მიწა მათთა ცრემლთაგან ომაინისა ზღვასა. ორნივე უბრალონი მისქინნი იყვნეს და დარჩეს ვითა შლუნი. რა რამინ ცხენსა შეჯდა, ვისსა თმობისა საფარველი აჰხადა განგებამან ღმრთისამან, ვისის ნაკვთი მშვილდად შექმნა და ისრისაებრ რამინ მისგან შორს გატყორცნა. ეგრე მოსთქმიდა ვისი და ტიროდა:

”ჰე, ჩემგან წასრულო, რა შენ წახვედ, თმობაცა ჩემი წავიდა შენდა მოსლვამდინ. ღმრთისა განგებისაგან შენ გამგზავრებულ ხარ და მე გულისა ნებისა ორმოსა ჩაჭრილ ვარ. ვირემდინ შენ მგზავრი ხარ, შენი მოყვარე ტირილისაგან მოუსვენებელია. რაა ესეთი ბედი ჩემი?! და-მცა-იკარგვის, რომელ ზოგჯერ ტახტსა ზედა დამსვამს და ზოგჯერ ნაცართა. ეგზომითა ჭირითა გატენილია ესე ვიწრო გული ჩემი, რომელ დიდსა მინდორსა სამოცისა დღისა ეჯსა შიგან არ დაეტევის. თვალი ჩემი ზღვაა ნამისა სიმრავლითა და გული ჯოჯოხეთი ჭირთა დაულევრობითა. არ მებრალების უთმინობა და უძილობა. ნიადაგ ზღვასა შიგან ვინ დაყოფს, ანუ ჯოჯოხეთსა შიგან ვინ გაძლებს! ამას უარესი რა წაეკიდების, რომელ ამის უარესსა წყევასა მტერისათვის ვერ მოვიგონებ”.

რამინ გაემართა. მისთა ბუკთა ცემა ცად გაიწეოდა, მისისა ლაშქრისა მტვერი ღრუბელსა ჰგვანდა, მაგრა მათი წვიმა რამინის ცრემლი იყო. თუცა ეგე სიტყვა გულსა შიგან დაესწავლა და უმძიმდა ვისის გაყრა, ეგრეცა შესჭირდებოდა, გული ენასკვოდა და პირსა ზედა აჩნდა დაღრეჯილობა. ვერავინ ნახავს, თუ ყველა მიჯნურია, თუცა მეტად სიშორესა შიგან არ დააჩნდა მიჯნურობისა შეჭირვება. თუ კიდეგანობასა შიგან თმობა აქვს, მან კაცმან მიჯნურობა არ იცის და არცა შვენის.

თუცა რამინ ქვეყნის პატრონად გაჴდა და ძმისა ლაშქართა ზედა უხუცესად, გული ჴელმწიფობასა შინა უვისობისათვის ეგრეცა ასეთი ედვა, ვითა უწყალოდ თევზსა. მოიარა თავისა ქვეყანა, ყოველგან მოირჭვნა და ამაღლდა. სადაცა ბრძანება მისი მივიდა, ყოველგან ავის-მოქმედობა ამოაგდო. ესრე უშიშრად გაჴდა გურგანი, რომელ ცხვარნი და მგელნი ერთად იყვნიან და ცხვართა მგელნი უჩობნობდიან. ეგზომსა სმიდიან და იხარებდიან, რომელ, თუ სთქვა, მის ქვეყანისა მდინარე ყველა ღვინისა იყო. მისისა მოსამართლეობისაგან ყოველი კაცი მუტრიბითა ჯდის, მისისა შიშისაგან ყოველი მტერი დამონდებოდა. პირუტყვთაცა თმობა მისცემოდა ავის-მოქმედთაგან. და ისპაანი სახლად დაიჭირა. ჯორჯანი, რე, ჰავალი და ბაღდადი მისი იყო. მისგან უკეთესნი და უფროსნი ლაშქარნი არავის ყვნეს. მისითა სიკეთითა და მოსამართლეობითა გამოუსვენა ყოველსა სულიერსა. აშენდეს ქვეყანანი. და გამოიღეს ხეთა ნაყოფი და ყოველი კაცი მის ქვეყნისა ჰმადლობდა ღმერთსა მისისა ეგეთობისათვის.

42. რამინისაგან გულისათვის გამიჯნურება

რამინ დაიწყო ყოველგან თავისა ქვეყანასა სიარული საურავად, ნადირობად და თამაშად. ჰამიანს მივიდა და გორაბს მუნებურნი დიდებულნი და ჴელმწიფეთა სწორნი, შაჰფურ და რაფედ, წინა მოეგებნეს. მის ქვეყანისა დიდებულნი და გვარიანობითა საჴსენებელნი იგინი იყვნეს. უმასპინძლდებოდეს ეგრე, ვითა მართებდა: დილასა ნადირობად გავიდიან და საღამოს სმად და სიხარულად დასხდიან. ვითა ნადირობასა შიგან ლომისა და ვეფხისათვის მიწყით ჴრმალი ჴელთა ჰქონდის და ნადირთათვის ისარ-მშვილდი, ეგრე შინამყოფთა - ჴელთა ჭიქა. ესრე ამოდ იხარებდიან, მაგრა ვისის გონება გულისაგან არცა ეგრე მირიდებოდა − არა ველსა შინა მყოფსა და არა შინა.

დღესა ერთსა ნადირობით მოვიდოდა და, ვითა მზე, ქალი ნახა. სახელად გულ ერქვა. სახედ და შვენებით უკლები იყო, გაზაფხულისა ყვავილი იყო, გულისა გამამხიარულებელი, ჭირისა მაქარვებელი, სამართლისა მოქმედი და გულისა წამისა-ყოფით წამღები, კეკლუცთა ჴელმწიფე, მოყმეთა ჴელოვნად მომზიდავი, სნეულთა გამამრთელებელი, ჭირვეულთა მალხენელი. პირი ვარდიანსა წალკოტსა უგვანდა და თმანი შავნი და გრუზნი სიჴშირითა − შაქრისა ლერწამსა. კოჭთამდის თმისა მისისა ყოლბი მიჯნურთა ტოილო იყო და ფათერაკსა მისთვის არ ესუნა. ბაგეთა მისთა სიმცროსა ზედა გემო ყანდისა ჰქონდა და ამა იაგუნდსა შიგან მარგალიტი ჩნდა დაცმული. წამწამთა მისთა მშვილდოსნობა აფხაზთაგან ესწავლა, ამბარი ფერსა და სულსა მისგან ისახებდა. წარბი მისი მთვარესა ზედა მშვილდოსნობდა, და მისი არყი მუშკი იყო და წამწმისა ისარსა მოყმეთა გულსა დაასობდა. ერთი ბაგე ვარდსა ზედა მუშკ-მოცრილსა ჰგვანდა და მეორე უკვდავებასა. მისისა გულისა ყმა იყო ქვა და მისისა ლამაზობისა მონა ბასრი რკინა. ბროწეულისა ყვავილი მისთა ღაწვთა სახე იყო და ტანი მისი - გიისა, ჴორცისა და სისხლისა მისებრი არა ინახოდა, ტანისა სითეთრე ბროლსა უგვანდა ყასაბ-გარდაფენილსა. იგი ასეთი მიჯნურთა მამჭლობელი დიდის გემოვნებითა თავაღებულობდა. სამკაულისა მეტად შეკაზმულობითა საჭურჭლესა ჰგვანდა, თვალ-მარგალიტისა ხვავრიელობითა − გაუპობელსა სადაფსა. მისისა გვირგვინისაგან მზე ნათობდა, პირისაგან მთვარე, კბილთაგან ვარსკვლავნი და ყელისგან მთიებნი. სიამაყითა ყმაწვილსა ჴელმწიფესა ჰგვნდა და საწადლობითა სიცოცხლესა, შვენებითა გაზაფხულისა წალკოტსა და დიდის გემოობითა მარტორქასა. მჴევალნი ჰყვნეს მისებრვე შვენვარენი: ჩინელნი, თურქნი, ბერძენნი, და დგეს ოთხმეოცნი გულისა მიდამოსა, ვითა მთვარისა მიდამოსა ვარსკვლავნი.

რა დაინახა რამინ ნაძვი მავალი და მთვარე სულიერი, რომელი, ვითა მზე, ციმციმებითა არ გაიცადებოდა, გული შეუსუსტდა და ვითა რეტი ეგრე უჭვრეტდა, ჴელთაგან ისარი დავარდა, არ ჯერ იყო მისსა ადამის-ტომობასა: ”ესე მისნი ლაშქარნი ვითა ვარსკვლავნია და მათი პატრონი ნუთუ მთვარეა? და თუ ესენი მთვარენია, მათი პატრონი ნუთუ მზეაო?” ამა საგონებელსა შიგან იყო რამინ და უჭვრეტდა. მერმე გულ, მოყმეთა თმობისა წამღებელი, რამინს წინა წამოდგა ესრე სალამად, ვითა ადრინდელი მოყვარე, უსალამა და ჴელსა ემთხვია, ეგრე მოაჴსენა:

”სახელოვანო ჴელმწიფეო! ჩვენი ქვეყანა შენგან ელავს, ვითა მზისაგან ცა. აწ შეღამებულა, ბრძანე, ჩვენსა გარდაჰჴედ, გამოისვენე; ამას ღამე ჩვენი სტუმარი იყავ. გიმასპინძლებ, სანუკვარსა ამოსა მოგართვამ, ფრინველთა და ნადირთა სიმრავლითა გაგისვენებ, ღვინოსა მურავაყიანსა მოგართვამ, წინა იასა და ვარდსა დაგიყრი, მეჯლისსა შეგიკაზმავ შენსა მსგავსსა, სულისაებრ საყვარლად გიმასპინძლებ. თვით ჩვენი წესი სტუმართ-მოყვრობა არის”.

რამინს ესრე შეუყვარდა [გულ], რომელ ვისის გული და სიყვარული დავიწყებოდა, თვალთა ხედვამან საწუთროსაებრ უმუხთლა. ვისის გლახ-შიში და ზარი არ გაუმტყუნდა. ვაი მას გულსა, რომელი ესეთსა უხანოსა მოყვარესა მიენდოს, და ვაი მას მამაცსა, რომელ ესდენ უხანო და უზენარო იყოს, სიყვარულ-უმტკიცო და ფიც-გაუსრულებელი. რამინ გულსა პასუხად ეგრე უბრძანა:

”ჰე, მთვარეო! ესრე ხოლო მითხარ, თუ სახელი რა გქვიან ანუ რომლისა გვარისა ხარ? ჯერეთ შენი შვენიერი თავი გაგიცემია, ანუ არა? მე ქრმად გინდი თუ არა? ვინ ცოლად შეგირთვიდეს, შენი მშობელნი მისგან მეჰარსა რას ითხოვენ? შენსა კოცნასა რაზომ გასცემ? თუ ათას სულადცა გასცემ, ჩემგან ეგრეცა უშურველია”.

პასუხად ეგრე გამოსცა მზემან ენოვანმან და ბუთმან ჴორციელმან:

”ვითა მზე არ დაიმალვის, ეგრევე მე და ჩემი სახელი დამალული არ ვეგებით. არცა ამისი თქმა მინდა, თუ ვაამანი ვინმე ვარო. დედაჩემი გოჰარ არის და მამა რაფედ ამა სამეფოსა თავადი არის, და აგრევე ძმა ჩემი პატრონი არის ადრაბადაგანისა. მრავალნი ძმანნი მისხენ, ყველანი გოლიათნი ჭაბუკნი. გვარიანობითა და სიკეთითა ერთსახე ცხადნი ვართ და ქებულნი. დედულად და მამულად უზადო ვარ: ერთი გორაბელია და ერთი ჰამიანელი. მე თვით სახელად გულ მქვიან. სახელისაებრ ვარდისფერი, ვარდისებრ საყვარელი ვარ და ვარდისა მასუნებელი. დედისაგან კეკლუცად შობილ ვარ და ძიძისაგან წმიდად გაზრდილი ვარ. ნაკვთად მამისაებრ კარგი ვარ და სახედ დედისაებრ ტურფა. მკერდი ჩემი ვეცხლისა არის და ყელი ბროლისა; ყარყუმისაებრ რბილი ვარ და მუშკისაებრ სურნელი. რას მკითხავ ჩემსა გვარსა და სახელსა, რომელ ყოველმან ქვეყანამან საქებურად იცის? და შენ თუ ჩემი სახელი არ იცი, მე კვლა შენი დიდად კარგად ვიცი. შენ რამინ ხარ, შაჰინშას ძმა და ვისის მიჯნური, რომელ მისსა გამზრდელსა მოუჩხიბავ, და იგი სულსა და გულსა გირჩევნია.

არაკი: თუ ბაღდადისაგან ეგების, რომელ დიჯლასა ელიოს, მაშა შენგანცა თურე ეგების უვისობა.

მაგრა რას ვიტყვი? შენ ვისის მიჯნურობა ასრე არ გამოგერცხების, ვითა ზანგსა სიშავე. შენი გული სავისოჲსა სიყვარულისათვის შეუკრავს ბერსა ძიძასა, რომლისა ტოილო და ლუსმარი მისი გრძნება და შელოცვაა. შენ არ შეგიძლია მისი კიდეგანობა და ჩემებრთა კეკლუცთა თანა-ყოფნა. და რადგან უმისობასა ვერ დასთმობ, იყავ მისი ოდენ. მას შენ მოუყივნებიხარ და იგი − შენ, და ორთავე შაჰინშა აუგითა აგივსიათ. არაა ქვეყანათა ზედა ეგეთი ადგილი, სადა თქვენი ამბავი არ იყოს და არ გეკიცხოდენ”.

რამინ ეგრე უთხრა:

”მთვარეო ზეანდანო! ნუოდენ აყვედრებ მიჯნურსა, ფათერაკსა შესწრობილსა. რა კაცი ნახო, ღმრთისაგან შენდობა ითხოვე. აწ მე ვწყევ მაშინდელსა ჩემსა გონებასა და თავსა, მაგრა ყოველი ღმრთისა საქმე კაცთაგან დაფარულია. ღმრთისა განგებისა საქმე ჩვენზედა გრძელია. ნუ მაყვედრებ! თუ ჩემი საქმე ესრე სააუგო იყო, ეტლმან ჩემმან ქმნა ჩემზედა. გარდასრულსა ვეღარავინ მიეწევის, გუშინდელსა ჴსენება არ უნდა. აწინდელი ცან, რომელ შენისა შეგებისათვის ეგზომი მოვიჭირვო, რომელ ჩემსა ნახულსა ყველასა მერჩიო. ღმერთსა უნდეს, სინანულად არ გაგიჴდეს ჩემი ცოლობა. შენ იყავ ჩემი მზე და ჩემისა გულისა მოსასვენო − შენი პირი. მე ვიყო შენი საკუთარი და მე ვეძებდე ყოვლისა შენისა საწადლისა აღსრულებასა. თუ სულნიცა ჩემნი გინდენ, უშურველია. შენგან კიდე დარბაზისა ჩემისა მაშვენებლად სხვა არავინ ვძებნო და სულისა ჩემისა წამალი შენგან კიდე არავინ იყოს. მას გარდასრულსა გარე ვეღარ შევაქცევ, რომელი შენგან მე და ჩემგან შენ გწყენოდეს. გარნა აწ თუ შენ ჩემი ცოლი ხარ, შემოგფიცავ, რომელ შენგან კიდე აბეზარი ვარ ყოვლისა სიყვარულისაგან და არცარა ვისისა სახელსა ვაჴსენებ”.

გულ ეგრე უპასუხა:

”ნუ დამიფენ, რამინ, გრძნეულობისა ბადესა! მე არ იგი ვარ, რომელ შენსა მახესა ესრე ადვილად დავება. მე შენგან არც ჴელმწიფობა მინდა და არცა დიდება, არცა მინდორი ლაშქრითა სავსე, არცა საჭურჭლე საქონლითა სავსე. ერთი წადილია ჩემი და, თუ მას შენთანა ვპოებ, შენისა ბრძანებისაგან არ-კიდეგან-ვიქმნები, თუ რა უჩნს, და ჩემსა სიყვარულსა ბოლომდინ გაიტან და არ გამწირავ, ვერცა შენ ჰპოებ ჩემებრ საკუთარსა შენსა და, თუ არ უხანო მოყვარე ხარ, არცაოდეს ხორასანსა წასლვა მოგინდეს, არცა ვისის სიახლე და არცაოდესღა აჴსენებდე ვისის სახელსა, ამად რომელ სხვისა საქონელი სხვისა არის. შენ მოაბადის ცოლი დედოფლად სად მოგეკერების? არცაოდეს წიგნი მიუწერო, არცა კაცი გაუგზავნო და არც შენსა გულსა მისი სიყვარული იყოს. და თუ ამას პირსა ზედა შემომფიცავ, მაშინ ჩემსა ტანსა ზედა ორი თავი იყოს და სული ერთი”.

რამინს გაეხარნეს ესე, აღარა პასუხი გამოსცა, ჴელი გამოუღო და შინა წავიდეს რაფედის სახლსა. გულის ჴელი ჴელთან ჰქონდა რამინს. ასი ჯამი თვალ-მარგალიტითა სავსე რამინის ფერჴთა თანა დაყარეს, ოქროჲსა ტახტსა ზედა დასვეს. რაცა მათნი ნათესავნი იყვნეს, ანუ დიდებულნი და აზნაურნი, ყველანი უჴმნნეს, მხირულობდეს. საქმისა სიმტკიცისათვის რამინ მათებურითა საფიცითა მტკიცედ ფიცა ღმრთითა და ცეცხლითა, რომელ: ”ვირე ქვეყანა ეგოს, დიჯლად ჯეონი დიოდეს, ზღვათა შიგან თევზი იპოებოდეს, მზესა და მთვარესა ელვა ჰქონდეს, ღამე დაბნელდებოდეს, მთათა ზედა ქარი ქროდეს და მინდორთა ზედა ნადირნი ძოვდენ, − სხვა ცოცხალმან გულისაგან კიდე არავინ ვძებნო, არცავინ სხვა ცოლად მინდეს, არცა მოყვრად, არცაღა გრძნეულისა ვისისა საჴსენებელი ვაჴსენო, არა თუცა მიყვარდეს. ვირე სულნი მედგნენ, გულ იყოს ჩემი გული. სხვათა სიყვარულისაგან კიდეგანი და აბეზარი ვარ. ვარდი, ვარდ-სახელად, ჩემი არის, ჩემი ცოლი, და გორაბი სამყოფი ჩემი. ვირე ვარდი მაქვს, იასა არ უსუნებ; ვირე მთვარეა, ვარსკვლავთა სინათლესა არ შევეპოები”.

ამა ფიცისა სიმტკიცესა ზედა ვინცა ვინ გულისა ნატამალნი მისრულ იყვნეს, ყოველგნით: გურგანით, რეით, ყუმით, ისპაანით, ქოისტანით, ხუზისტანით და რანით, ჴელმწიფენი და დიდებულნი იყვნეს. ავსილ იყო დარბაზი სინათლითა. ქმნეს ქორწილი, მისცეს გულ რამინსა.

43. აქა ქორწილი რამინისი და გულ-ვარდისი

ორმოცსა ეჯსა ადგილი შეკაზმული იყო და მჭვრეტელნი დგეს ბანთა ზედა. ჴელთა ფეროვნისა ღვინისა ქონება ამას უგვანდა, ვითარცა ჴელნი ყაყაჩოთა სახენი ყოფილ იყვნეს. ღამით სანთლისა სიმრავლითა ქვეყანა ცასა ვარსკვლავებიანსა დამსგავსებული იყო, მწვანისა ნაცვლად ყოველგან სტავრა მოეფინა, სიხარულისა და მუტრიბთა ჴმისგან სხვა ყურთა-ჴმა აღარ ისმოდა. ფრინველნი მუტრიბობდეს, სურნელთა კმევისაგან ჰაერსა ზედა ალმური გასრულ იყო. დიაცი და მამაცი თვესა ერთსა სიხრულისა და სმისაგან დაშვრეს. არა სიხარული დარჩა, რასაცა შიგან არ იყვნეს: საქვეითოჲთა და საცხენოსნოჲთა სიხარულითა უკლებლად იხარებდეს. გულსა მათსა არ იყო შეჭირვება. ქვეყანა უჭირო არ იქმნების, მაგრა მას ქვეყანასა ჭირი აღარ იპოებოდა.

ცოლ-ქმარნი მოყვარულნი და მოყმენი შეყრილ იყვნეს, დღივ და ღამე სიხარულისაგან არ მოისვენებდეს. დაიწყეს გაცემა ჴელმწიფეთა და დიდებულთა და ყოველსა ერსა ზედა. იყო მგოსანთა და მუტრიბთა რამინის სახელსა ზედა ძვირად სყიდა და მოშაირეთაგან საქებართა და სალოცავთა შაირთა თქმა. რამინის საქმე სახელოვან ქმნილ იყო და ამაღლებულ იყო სახელი მისი. ნადირობად მოსრულ იყო ხორასნით და გარდაეკიდა პირ-მზე უებრო ნადირი. ეგრე ეტყოდის: ”აწ სიკეკლუცისა ვარდი და ყვავილი ყვავის შენთა საგებელთა შიგან, მიწყით უსუნებდი სამოთხისა ვარდსა, რომლისა მეწალკოტე ორისა კვირისა გავსილი მთვარეა. შენი გული ზამთარსამცა ყვავის და მიწყით უეკლო ვარდი გაქვს. გიხაროდეს, შენი ვარდი ზამთრისა და ზაფხულისა მიწყით დაუჭნობელია! შენსა ვარდსა ორნი გუშაგნი ნარგისნი უდგან, შენისა ვარდისა ფერისაგან ბერი კაცი გაყრმდების და მისისა სულისაგან მკვდარნი გაცოცხლდებიან; შენისა ვარდისა გულითა ჴამს ძებნა და შენსა ვარდსა სულთა უნდა სუნება; შენი ვარდი ანგელოზისაგან დარგულია და ღმრთისაგან დაცული. მისსა მიდამოსა ამბრისა მახე ჰგია, რომელ მიწყითმცა ორნივე ცოცხალნი ხართ; ასრემცა არს, ვითა გვითქვამს, და თქვენთამცა წადილთაებრ იქცევის საწუთრო!”

რა თვე ერთი გარდაჴდა, ქორწილობისა ჯალაბი გაიყარა. დადვა რამინ გული ჟამად გულისა შესაგვარად: იხარებდა, ინადირებდა, იასპარეზებდა, სმიდა და თამაშობდა.

გავიდეს გორაბისა ციხესა. რა გულ შეეკაზმა და ზე გარდმოდგა, ესრე გაანათლა ქვეყანა, რომელ მზესა და მას შუა საცილობო ჰქონდა მხედველთა. სამკაული იყო საჴელმწიფო და მას ქვეშე ელვიდა ტურფად. გრძლად რაღა ვთქვა, რიცხვი არ იყო მისისა შვენიანობა-სახე და წყობილობისა. რა რამინ უშიშად თავისა საკუთარსა ესეთსა სჭვრეტდა და უკლებსა, რომელ თმანი ღრუბლად აუჩნდეს, რომლისაგან წვიმა მუშკისა გამოვიდოდა და საყურნი ვარსკვლავთაებრ უჩნდეს ბროლისა ყურის ძირთაჲთ, რამინ მოხარული ღმერთსა და თავის ბედსა ჰმადლობდა და უზენაროსა ვისისა ზენარი დავიწყებოდა.

დღესა ერთსა საწოლსა ხალვათად სხდეს. რამინ გულსა უჭვრეტდა და ეგრე უთხრა:

”ქვეყანასა ზედა არაა პირი შენებრი, არცა თვით ვისი, მაგრა ეგრეცა ვითმე ჰგავთ ერთმანერთსა? თუცა შენ მთვარე გაგიბედითებია და შენ ხარ გულისა ჩემისა წამალი, მას ჩემსა გულისა წამღებსა ჰგავ, რაზომცა მე შენთანა აღარა მაჴსოვსო”.

გულსა დაუმძიმდა ესე სიტყვა რამინისაგან, გაწყრა და ეგრე უთხრა:

”ჰე, უპირულო, ღმრთისა უარის-მქმნელო! ჴელმწიფისაგან ეგრე ჴამს სიტყვა-მართლობა? ღმერთმან მტერი ჩემი ყოს მისებრი, მემცა მას რად ვგვანდი? იგი ჯადოა, ავისა მქმნელი, ავისა მთქმელი, უსირცხვილო, თავისა უფალი! ნუმცა ვინ ღმერთმან მისისა ძიძისაებრ ყო მხიბლავი, გრძნეულთა წინამძღვარი, ბოზი და მაჭაკალი! შენ მით გაუჴდიხარ აგრე თავისა გზისა უვიცად, რომელ ვერცა ოდეს თვით გაიხარებ და ვერცა შენთა მოახლეთა გაახარებ. არ ეგრე შემომფიცეა, თუ ვირე ცოცხალ ვარ, ვისის სახელსა აღარა ვაჴსენებ? აწ თუმცა მისი მიჯნურობავე არა გჭირდა, ამა ფიცსა არ დაივიწყებდი!”

44. რამინისაგან გამწირაობის წიგნი ვისის თანა

რა რამინ ესე ნახა, რომელ გულსა მისგან ვისის ჴსენება ესრე დიდად დაუმძიმდა, მისისა თმენისათვის შენდობისა სათხოვლად მასვე წამსა მას წინა მჯდომმან საწერელი და ქაღალდი მოაღებინა. თუცა მელანი მუშკითა შეეზილა, მტერობისა მახვილი ჴრმალი შეირტყა, რომლითა სიხარულისა ხისა შტო მოკვეთა. ვინცა ესე ამბავი ცნას, გული შეინახოს მოყვრისა მიუცემლობისა და არა-გამიჯნურებისათვის, თვარა ვისისებრ დარჩეს უიმედოდ გულდაწყვედილი. მიუწერა წიგნი უზენარომან რამინ საკუთარსა ხანიერსა მოყვარესა, არ-გამწირავსა ვისის. ეგრე მიუწერა:

”ვისო, თვით შენ იცი, თუ შენითა სიყვარულითა რაზომი აუგი, უპატიობა და ზიანი წამკიდებია, რომელ აქამდინ თქვენითა საქმიანობითა არად შემწონდა. ღმერთი მოვიმდურვე და კაცთაგან ესეთსა საყვედურსა შიგან ჩავიჭერ, რომელი ქვეყანასა შიგან საჴსენებელად დავიდევ, და ესეთი კაცი არ ვნახე, რომელსამცა ჩემი საქმე ექო. მრავალთა შემაგონეს, მრავალთა დამაყვედრეს და მრავალნი მეკიცხვიდესცა შენითა მიზეზითა. ვითამცა ჩემგან შენი სიყვარული მათი მტერობა ყოფილ იყო, ეგრე სწყევდა დიაცი და მამაცი ყველა ჩემსა საქმესა. თუ არცავინ მიცნობდა, მასცა ჩემი სახელი ესმოდა. ყველა მგმობდა. ლაშქართა თანა ასუბუქებულ ვიყავ. გამოსვენება ესე მქონდა: ზოგჯერ თავსა ჩემსა ზედა ჴრმალი ვნახი ჩემად საკლავად, ზოგჯერ გზასა ზედა მშიერი ლომი. რა მინახავ, მუნითგან არა გამომისვენებია წამსაცა ერთსა და არცა გულსა შიგან ნიშატი ჩამჭრია. რა გიახლი, უარე ვიყვი. ნიადაგ სისხლისა ცრემლითა ვტიროდი და შიში სიკვდილისა მქონდის. და არაოდეს გაყრილ ვარ ესრე, თუცა თვალთაგან ჯეონი არა მდენოდა, და არაოდეს მინახავს პირი შენი ესრე, რომელ ათასი სატკივარი, საყვედურიანი სიტყვა არა მასმიოდა, და ამა ყველასა ზედა ღმრთისა შიში და მისისა გარისხებისა მოლოდნა მქონებია. მიცნობდი მიჯნურობათა წინათცა, ვითა მხიარული და სახელოვანი ვიყავ: მტერნი შემეშინნეს, მოყვარენი გამომეჩინნეს და მჴეცნი ამომეწყვიდნეს; რა გავწყრი, ლომნიცა იშიშვოდიან ჩემგან და, რა გავფიცხდი, ჴრმლისაგან უმკვეთე ვიყავ; რა სიყრმისა ჩემისა შავარდენი გავაფრინვი, ცისა მთვარე ეკრძალვოდის და ჩემისა ნებისა ცხენი მუნამდის გაიქცის, რომელ გონება ვერ მიეწივის. სიხარულითა და ნიშატითა სავსე იყო სული ჩემი, სადაფი ჩემი თვალითა პატიოსნითა გატენილი, სიხარულისა წალკოტსა შიგან სარო ვიყავ და ომისა ველსა − ბასრი მთა; ჩემისა მთისა ქვა ოქრო იყო და ჩემისა მტკვრისა მარგალიტი. რა გნახე და შეგისწავლე, მუნითგან, თვით იცი, ვით გავჴე. იგი ბედი, რომელ მე ძაბუნად მყვა, მან მე დამიძაბუნა. ჩემი ნაკვთი გრაკისა ხესა დაემსგავსა და ორისა კვირისა მთვარეობა ჩემი გაავარსკვლავა მიჯნურობამან. საწუთრომან ცისა სინათლე დამიბნელა და ჯოჯოხეთისაებრ გამამწარა. რა მიჯნურობისა ცეცხლმან ჴელ-მყო, ნიშატი ასისა დღისა ეჯითა გამექცა, ცნობა გულისაგან წამივიდა და დავრჩი უღონო-ქმნილი. ყოველი კაცი გამშვილდოსნებულ იყო ჩემთვის და საყვედურისა ისრითა მესროდეს. თვით დაკოდილ-ვიყავ მიჯნურობისაგან და ზედა საყვედურისა მარილსა მასხმიდეს. მე თვით მთრვალი ვიყავ უგულობითა და მთრვალსა წაქცევა დამემართა. აწ ეგრეცა სალამსა მოგაჴსენებ, თუცა შენისა სიყვარულისაგან აბეზარ-ქმნილ ვარ, და ჩემიცა საქმე გაგაგონო. ჩემი ყოფნა ღმრთისა ძალითა დია ამო და უკლები არის, აღარ აკლია ჩემსა ლხინსა. იცოდე, ვისო, რომელ ღმერთმან შემიწყალა, რა შენ დაგეჴსენ. უშენობითა ყოველი გულის ნება მიპოვნია, თმობისა წყლითა გული გავირეცხე. ვითარი მინდოდა, ეგეთი უებრო ცოლი შევირთე. ვარდფერი სიყვარული დავთესე გულსა შიგან და შეჭირვებისა ჯანგი ამოვიჴოცე. სამოთხისაებრსა ყოფასა ვარ, მიწყით ვახლავ ჩემსა გულსა, მიწყით დაუმჭნარი ვარდი მაქვს. საგებელი და სასთაული ჩემი ვარდითა სავსეა, რომელ თვალთა და სულთა მირჩევნია. ვირე მქონდეს ვარდი, სოსანსა არ ვეძებ, ვირე მანათლობს მთვარე, ვარსკვლავსა არ ვეძებ და არ შევეპოები, რომელ შენგან ჭირნი და ნავღელნი გარდამიჴდიან, ათას ეგზომი ამისგან შეგუილი და ნებისყოფლობა მინახავს. მე თუცა ერთსა წამსა შენგან ესეთი შეგუილი მენახა, სიხარულითა ცამდის ავფრინდებოდი. მე რა გარდასრულნი დღენი მომეგონნეს, ჩემივე თავი შემებრალების. ვით გავსძლნე შენითა გზითა ეგზომნი ჭირნი და ნავღელნი? მე თავისა გზა არა ვიცოდი, ვითა მომცდარმან ძაღლმან. აქამდის მძინარე ვიყავ და აწღა გავიღვიძენ, მთრვალი ვიყავ და აწ გავფხიზლდი. ფათერაკისა ბორკილი აწღა დავლეწე, უბედურობისა საკნისაგან ახლა გამოვე. აწ მართლითა გონებითა შემიფიცავს გულისათვის დამბადებლითა ღმრთითა, მზითა, მთვარითა, სჯულითა, ცეცხლითა, მეცნიერებითა და იმედითა, რომელ, ვირე ცოცხალ ვიყო, ვარდისა გაუყრელი ვიყო და წამსაცა მოუწყვედელი მისი. აქათგან ესრე იცოდე: დადევ გული, რომელ მარავი − შენ და მაჰი − მე, შაჰი მოაბად შენ და გულ მე. მას შეაგუე. მე წამსა ერთსა აქა ყოფა და მხიარულად გულისა სიახლე ათასსა წელიწადსა შენსა სიახლესა მირჩევნია, რომელ საკანსა ჰგვანდა ჩემი სიყრმე. შენ აქათგან თვეთა და დღეთა ნუ სთვალავ ჩემისა მოსლვისათვის, ნუღარ მელი და ნუცა გზათა ჩემთა უჭვრეტ, მით რომელ დაგეყოვნების ჩემად ნახვამდის. რა კაცსა ესეთი საქმე დაემართოს, საპალნითა ოქროჲსაცა თმობა უჯობს”.

რა რამინ ესე წიგნი გაასრულა, ოქროჲსა ბეჭდითა დაბეჭდა, ფაიქსა მისცა და ეგრე უბრძანა:

”ესრეთ სწრაფით წაედ, რომე წამსაცა ნურსად დაიყოვნი, და ვისის მიართვი ესე წიგნი”.

შიკრიკმან გამოუღო წიგნი და ქარისაგან უმალე წავიდა; იარა ესრე, რომელ სამ კვირას მარავს შევიდა; მასვე წამსა შაჰინშას მოაჴსენეს მისი მოსლვა. მას წინაშე მიიყვანეს. წიგნი გამოუღო. წაიკითხა. ეგეთნი სიტყვანი ვისისთვის მოსაწერლად დია გაუკვირდა და დია გაეხარნესცა. რა სრულად წაიკითხა, ვისის მიუტყორცა წიგნი და კიცხევით სამახარობლო სთხოვა. ეგრე უთხრა:

”აწე ღმერთმან თვალნი აგიხილნეს, რომელ რამინ და გულ ცოლ-ქმრად არიან ერთმანერთისა მოყვარულად გორაბს და შენ დაკოდილი დაუგდიხარ”.

45. რამინის წიგნი მოუვიდა ვისის

რა რამინის შიკრიკი და წიგნი ნახა ვისმან, მაშინვე გულმან თრთოლა დაუწყო და ზახილი, იგრძნა, რომელ არგამწირავი მოყვარე უზენაროსა რამინს გაეწირა. რა მოაბად ვისსა წიგნი მისცა, შეჭირვებისა ცეცხლი თავით ფერჴამდის მოედვა, სისხლი ტანსა შიგან აუდუღდა და გულმან თავისა მოკლვა აწვია, მაგრა მას წამს მოაბადის შიშითა და კაცთა სირცხვილითა და რამინის ჯავრითაცა დაიტია გამოუცხადებლობა. ყაყაჩოსა ამით ჰგვანდა, რომელ გარეთ მისებურად მხიარულობდა და შიგნით ეგრევე გული გაშავებოდა, და გარეთ სამოთხესა ჰგვანდა და შიგნით გულისა დაღრეჯილობითა - ჯოჯოხეთსა, სიცილითა ჰმალვიდა შეჭირვებასა და თუხარიგად წა-ღა-რებდა. შეჭირვებასა თუცა ჰმალვიდა, პირი ეგრეცა გაუყვითლდა წიგნისა კითხვასა შიგან. მოაბადს ეგრე მოაჴსენა:

”მე თვით ღმრთისაგან ამას ვითხოვდი, რომელ ჩემთა მტერთა ენა დაამოკლონ, რათამცა საქმითა შენ აღარ მაყვედრებ და წამსა და წამსა მიზეზსა აღარ ეძებ ჩემზედა. ამისითა სიხარულითა დია გლახაკთა მივცემ საქონელსა და სოფელთა შევწირავ საცეცხლეთა, რომელ დავეჴსნა ჭირსა და შენისა საეჭვისაგან გამოვიდე, მტერთაცა მოისვენონ ჩემისა ზრახვისაგან. მე ერთსაცა ღამესა შენისა შიშისაგან ამოდ არ მძინებია; აწ ბარე მოვისვენო! აღარაა ჩემი შესაჭირვებელი. თუ მთვარე წამივიდა, მზე დამრჩომია. ყოველი კაცი მზისაგან არის იმედიანი. ჩემნი თვალნი შენის ჭვრეტისაგან განათლდებიან. რადმცა გამივიდოდა რამინის აღარ სიახლოე!”

ვისი ესრე უბნობდა, მაგრა გული და ენა ერთმანერთსა ასრე არ ემოწმებოდეს, ვითა ავისა მუტრიბისა ჴმა და ჩანგი. მოაბად რა გარე გავიდა, ვისი გააცხროა რამინის კიდეგანობისათვის, სულნი პირთამდის მოუვიდნეს. გული ესრე უფეთქდა, ვითა კაკაბი შავარდნისა ჭანგთა ქვეშე. ცივნი ოფლნი სდიოდეს, ვითა ღამისა ნამი ვარდსა ზედა; ნარგისთაჲთ იაგუნდსა ზედა ცრემლთა ადენდა; მუშკისა-ფერითა თმითა დარბაზისა მტვერთა ჰგვიდა, თავსა ნაცარსა ისხმიდა და მჯიღვითა მკერდსა ილებებდა, მოსთქმიდა და იტყოდა:

”რა ვქმნა? რაა ესე ისარი, რომელ შხამიანი დამესვა თვალთა? რაა მახვილისა ესეთი მკვეთობა, რომელ პირ-ალმასი მჭრის გულსა? როგორი ბედია ესე ჩემი, რომელ ნათელი დღე დამიბნელა? როგორია ესე მიჯნურობა ცალკერძი, რომელ სული დამისნეულა? მიშველე, ძიძაო! მოე, ცან ჩემი ჭირი, ნახე, რომელ უგრძნეულოდ ნოეს რღვნობისა ღვარმან წამიღო, ოქროჲსა ტახტისაგან ნაცართა ზედან დამსვა და ბირკი და ეკალი გამომივიდა თმობისა გზასა ზედა. თუ არა გასმია, გიამბობ, რამინისაგან რა წამკიდებია. რამინ მივიდა გორაბს, ცოლი შეირთო და ამას აღარ დამაჯერა და მერმე სამახარობლო წიგნი მომწერა, ვითა: მე ვარდი დავთესე და მისგან ნაყოფი მომივიდა; აწ ბედითსა მყრალსა წალიკასა აღარ ვეძებო. აწ მე რა ვქმნა? მარავს შიგან რა ვინ თქვას ჩემთვის? ჴამს, თუცა დიაცი-მამაცი ყველა ჩემზედა ტიროდეს. ღონე ამისი მიძებნე, ძიძაო, თუ ამა ჭირისაგან თავი ვით ვიჴსნა! რადგან ესე ამბავი მესმოდა, ნეტამცა ჩემთვის, თუმცა წინავე მომკვდარ ვიყავ. მე აწ არცაღა საწუთრო მინდა, არცა სიცოცხლე, არცა დედა, არცა ძმა, არცა ოქრო და სამკაული, არცაღარა სხვა ლხინი, რადგან რამინ წამივიდა. ჩემი სული იგი იყო და უსულოდ კაცი ვერას გაიხარებს საწუთროსა შიგან. წავალ, ყოვლისა ცოდვისაგან ვიბანები, ღმერთსა შევეხვეწები, გლახაკთა ზედა საქონელსა გავსცემ, ნუთუ ღმერთმან შემიწყალოს და ამა ქენებითა რამინს ცოლი მოსძულდეს, ამა საქმისა ნანვა დაიწყოს, შუაღამე გორაბით მარავს მოვიდეს, წვიმისაგან დასოვლებული და სიცივისაგან გაყინული, ვისისა და ძიძისაგან ზენარსა ითხოვდეს, ასეთივე სიძულვილი მან ჩემგან ნახოს, რომელ აწ მე მისგან ვხედავ”.

ღმერთსა შესტიროდა და ეგრე იტყოდა: „ჰე, დამბადებელო ღმერთო! ჩემებრ შენ გაჴადე უთმინოდ და შემჭირნედ და შენ მიძებნე ნაცვალი რამინს ზედა”.

ძიძამან ეგრე მოაჴსენა:

”ნუ შეიჭირვებ ეგზომსა, არა ჴამს. აწე სულ-დაღებულობითა და დათმობითა გულისაგან ჯანგი ამოიჴოცე, ჴელმწიფესა ბედნიერსა და ნატიფსა ტანსა ეგზომსა ნუ აწყენ, გამოსვენებულსა გულსა ცუდად ტირილსა შიგან ნუ იტკივნებ, უსამართლოსა ნუ უზამ სულსა და სიყრმესა. მაგა სიცოცხლესა სიკვდილიცა უამეა”.

ვარდის-ფერსა ღაწვსა ზედა რომელი ჴელი ჰქონდა, ჴელი დაჰკრა და ეგრე თქვა:

”შენ, რომელი მუშკის ფერთა თმათა იგლეჯ და პირსა ღმრთისა წყალობისაგან უკეკლუცესსა იხოჭ, ბერსა დევსა დამსგავსებულ ხარ სიდუხჭირითა. ყოველი ქვეყანა ჰქონდეს კაცსა, უფროსი და უფროსი მოუნდების, მაგრა ყველა თავისთვის უნდა. ოდესცა სულნი აღარ გიდგან, ნუმცა მოაბად არის და ნუმცა რამინ და ნუმცა ძიძა. რა მე წყურვილმან მომკლას, ჩემად შედეგად ნუმცა სადა იპოებიან ცვარნი წყალნი. რა ქვეყანა უჩემოდ დარჩეს, ჩემად შედეგად მტერი და მოყვარე სწორად მიჩნს. ყოველი კაცი ცოლისა შერთვისათვის გულოვანია, მაგრა რამინისებრ ადრე გაძღების და ჴრმლისაგან უმახვილესი ენა მისი გაცვილდების. თუ პოოს რამინ ათასი ვარსკვლავი და მთვარეცა, მას ყველასა ერთისა მზისა სიშვენვარე არა აქვს. გორაბელი ვარდი, თუცა პირმზე არის, შენი ჴელი ერთი უკეკლუცე არის მისგან. რადგან რამინ მოგშორდა და შენგან კიდეგნად დარჩა, ცოლისა შერთვასა არას ვაბრალობ. ვისცა მურავაყიანი ღვინო არ მიჰხვდებოდეს, თხლის სმა არ ებრალების”.

ვეცხლ-მკერდმან ვისმან ეგრე არქვა:

”ძიძაო, იცი შენ, რომელ დავკარგე სიყრმე ჩემი დათმობასა და შეჭირვებასა შიგან. დედათა ქმარიცა უვის და კუროცა. ჩემი თუ ქმარი არის, ბერი და მეეჭვი არის და, თუ მოყვარე არის, უხანო და გამწირავი არის. თავისა პატივი მევე წავაჴდუნვე, რომელ დავკარგე სარგებლისა ბედითა სათავნო, დავაგდე ვეცხლი ოქროჲსა გზითა და აწ დარჩომილ ვარ უარარაო შემჭირნე. ნუ შემაგონებ, ძიძაო, და თმობასა ნუ მასწავლი! ვერა რომელი დამთმო დაიძინებს ცეცხლსა ზედა. ჩემი საგებელი და სასთაული ცეცხლი არის და მიჯნურობისა ჩემისა ეშმა ცეცხლსა ზედა მჯდომი არის. ცეცხლსა ზედა ჯდომა ვით დავთმო, თუ სული ჩემი ბასრიცა იყოს ანუ რვალი? ამის მეტსა დათმობასა ნუ მენუკევ; ცუდად კაბიწითა ქარსა ნუ სწყავ. ჩემი წამალი არა რომელმან გონიერმან და არა რომელმან აქიმმან არ იცის. იმა შიკრიკმან ათასი მოწამლული ისარი ფრთამდის გულსა დამასო მისგან მოღებულითა წიგნითა. რას იტყვი, ძიძაო! ამა სულისა წამღებელმან ფარანდამან ჩალხისა ისარი მკრა გულსა, მუშკითა დასვრილი რამინის წიგნი მოიღო და ვისისგან სისხლითა დასვრილსა პასუხსა წაიღებს; ავტირდე საბრალოდ და წყლულსა გულსა ჩემსა ზედა სისხლისა ცრემლი ღვარულად ვადინო. ჰე, მიჯნურნო, სიყვარულისა მძებნელნო! დღეს მე ვარ მიჯნურთა თავადი; მე გასწავლი ყველათა და შეგაგონებ. მაჯნად ვუბნობ დაჭირებისაგან, მოისმინეთ მართალი ჩემი სიტყვა: ”მე მნახეთ და ნუვისათვის გამიჯნურდებით, მე მნახეთ და ნუვის მისცემთ გულსა და ნუ დარგავთ გულსა შიგან მიჯნურობისა ნერგსა და, თუ დარგავთ, სულსა წაიწყმედთ და ნაყოფსა ვერა სჭამთ. თუ ჩემი საქმე თქვენ არ გასმიათ, სისხლითა პირსა ზედა დამიწერია და იგი წაიკითხეთ”. ჰაი, ჰაი, თუ მიჯნურობისაგან რაზომნი ჭირნი გარდამსლვიან! მე მიჯნურობამან ესეთი ცეცხლი მომიდვა გულსა, რომელ რაოდენცა ვავსებდე, უფრო და უფრო აენთების. მე მიწაცა ცრემლითა დავათიჴე და მას შრეტა ვერ შეუქმენ. ესე როგორ ჴორცისა თვალია, რომელ არ დაეძინების, რა ცეცხლია ესე, რომელ წყალი არ დაავსებს? მე ჴელად მიჩნდა ქორისა ზრდა და დაგება, გავზარდე ერთი მართვე ათასითა ნებიერობითა. რა იკაპოეტა, ახალი ნაკრტენი მოიწყო, ალაღდა და აფრინდა, კაკაბთა დევნა დაიწყო. მე ჩემთვის მონადირე მეგონა, ანაზდად ესრე წამივიდა, რომელ ჰაერთა შიგან უჩინო მექმნა. აწ დამაშვრალ ვარ დევნითა და დაკარგულისა ძებნითა. ვაი, ჩემნი ჭირნი, ესდენნი ცუდად წარჴდომილნი! ვაი, საწუთროსაგან უიმედობა ჩემი! ვაი, ეგზომი გულწყლულობა ჩემი, რომლისაგან ულხინო და უნაყოფო დავრჩი! გავიჭრები და ვიარები ქვეყანათა შიგან, ვითა მოქარავნე, ნუთუ კვალი ვითა ვპოო, დაკარგული ნიშანი. მე მოყვარესა თანა გულიცა წამივიდა, აქა უგულო და უმოყვრო ვერ დავდგები. მის გულქვისა ჯავრისაგან თავსა ქვითა ცემასა დავიწყებ და ეგრე დავიწყებ მთათა ზედა სიარულსა. ვისგანცა გული წამეღო, თუ მისსა სადა ნიშანსა ვპოებ, სულთა სამახარობლოდ მივცემ. ვირემდინცა ესრე ცეცხლ-მოდებული ვიყო, ჩემისა ბედისა უმდურავი ვით ვიყო? მე ვარ მოყვრისა და ბედისაგან, ორისაგანვე გაწირული. მე თვით მკვდარი, ძიძაო, შენგან ვარ, რომელ სიყვარულსა შემამეცნიერე და მიჯნურობისა ცეცხლი დათესე გულსა ჩემსა შიგან. შენ იყავ ამა გზისა ჩემი ბრმა ყოლაუზი, შენ ჩამაგდე ორმოსა შიგან და აწ შენვე ამომიყვანე. თუცა ჭირი შენგან დიდი მინახავს, მით დავთმობ, რომელ რგება შენგანვე იქმნების. ადეგ, ნუღარა ზი, გზასა იკაზმევდი, მიართვი რამინს ჩემი შეთვლილობა, ეგრე მოაჴსენე:

”ჰე, გამწირაო, უწრფელო! შაბაშ, ავკაცობისა მშვილდი კარგად გარდაგიცვამს, სიმართლისა თვალი შენ დაგიბრმია და კარგ კაცობისა ბედი შენ გაგიბედითებია. გვარად ღრიანკალსა ჰგავ: თუ ქვაცა დაგხვდეს, უცემ და გვარსა არ გაირყვნი. შენ გველი ხარ, ცემისაგან კიდე არა იცი; შენ მგელი ხარ, რომელ ვნებისაგან კიდე არას იქმ. შენისა გონებისაგან აგრევე ნაქმარი ჴამდა, რაცა გიქმნია. რომელ შენისა მინდობილისა ზენარი გაგიტეხია. თუცა მე შენგან გულტკივნეული ვარ, მე ესე აუგი შენთვისვე მიმძიმს. ავსა ნუ იქმ და ნუცა იგონებ, მით რომელ თუ ავსა იქმ, ავი წაგეკიდების. თუ სრულად ჩემი სიყვარული დაგვიწყებია, ყოველთა მიჯნურთა თანა გაწბილებული დარჩები; მაშინ წამავალმან იმედი არ ესრე დამიდევ, თუმცა აწ დაივიწყე? ყაყაჩოსა ფურცელსა გიგვანდა საუბარი: ზედაჲთ წითლად ჩნდა და ქვეშეთ შავი გველი წვა. შენ თუ ახალი ცოლი შეგირთავს, სვიან ყოს ღმერთმან, მაგრა მე ეგრე უიმედო ნუ შემიქმ. ვინცა ოქრო პოვა, ვეცხლი არ გააგდო. შენ თუ ახალი რუ გითხრია გორაბს, ძველსა რუსა მარავს ნუ გარდააგდებ. თუ ქოისტანს ახალი სახლი აგიგია, მარავს ძველსა დარბაზსა ნუ ააოჴრებ. თუ წალკოტსა შიგან ვარდი გითესავს, სვიანმცა [არს], მაგრა მისსა მიდამოსაგან იასა ნუ დაგლეჯ. ახალი ცოლი და ძველი მოყვარე ორნივე შეინახენ, მით რომელ თვითოჲსა ხისაგან თვითო-ფერი ნაყოფი მოვა”.

ესეგვარსა საბრალოდ სთვლიდა ვისი და თვალთაგან სისხლისა ცრემლთა იდენდა. ებრალებოდა ძიძასა დიდად, იგიცა ტიროდა და ეგრე მოაჴსენა:

”კეკლუცთა დედოფალო, მე ცეცხლთა ზედა ნუ დამსვამ და ვარდის წყალსა ბროწეულის ყვავილსა ზედა ნუ დაასხამ. მე შენთვის არ მეჭირვების, აწვე გორაბს წავალ და უტევნისა ისრისაებრ მალე მივალ. რაცა ღონე ვიცი, მოვიჭირვებ რამინს თანა, ნუთუმცა მისი გული საშენოდ მოვაქციე და შენ მაგა ჭირისაგან გიჴსენა”.

ესე თქვა და ძიძა ფიცხლად წავიდა.

რა გორაბისა ქვეყანასა მივიდა. რამინ ნადირობით მომავალი წინა ემთხვია. ეგზომი ნადირი დაეჴოცა, რომელ მთა და ბარი ვეღარ იტევდა. ავაზისა და ძაღლისაგან მიწასა ზედა ნემსი აღარ დავარდებოდა; ქორისა, გავაზისა და შავარდნისაგან ჰაერი ავსილ იყო. რა რამინ ძიძა დაინახა, ესრე დაუმძიმდა და გაწყრა, რომელ ვითამ ცა იგი ნადირთაგან დასვრილი ისარი მას გულსა სცემოდა. არცა თვით დიაცი მოიკითხა და არცა ვისის ამბავი ჰკითხა, არცა მოაბადის, არცა თვით მაჰისა ქვეყანისა; კუშტად ეგრე უთხრა:

”ჰე, ეშმაო უწრფელო, ავისა მქმნელო და ავისა მთქმელო, შენისა გრძნეულობითა ათასჯერ უფრო მოგიღორებივარ და ცნობანი წაგიჴმიან ჩემთვის. აწ კვლა მოსრულ ხარ და ჩემსა მოცთუნვებასა ჰლამი? ვეღარ ნახოს ქარმან შენმან მტვერი ჩემი და ვერ მოეკიდოს ჴელი შენი სადავესა ჩემსა. აქათვე შექცევა გინდა და ფიცხლად წასლვა. უსარგებლოა თქვენთვის აწინდელი აქა სიარული. წაე და ვისსა უთხარ: ”რა გინდა ჩემგან ანუ რას მნუკევ კიდე? რად არ დამეჴსნები, ანუ რად არ გასძეღ ესდენისა ცოდვისა ქმნითა? გულისა ნებისა უკანადგომითა ბრალი დია გიქმნია და ავისა სახელისაგან უპატიობისა ფათერაკიცა დია გარდაგიჴდია. აწე ჟამია, რომელ აღუთქვა ღმერთსა, მოინანო და კარგისა ქმნა დაიწყო და პატიოსნობასა შეუდგე. სიყრმე ორთავე ცუდად წავაჴდუნვეთ და კარგი სახელი გულის-ნებასა უკანა გავაქარვეთ. ამა საწუთროსა ორნივე მოვწყდით და მას საუკუნესა დასასჯელნი ვართ. აწე შენ თუ არ აღუთქვამ ღმერთსა და თმობასა არა იქმ, მე უღონიოდ საშენოდ ამა გზისა მდევარი არა ვარ. თუ ათასსაცა წელიწადსა ამა საქმეს შიგან ვართ, ცოდვისა და ქარისაგან კიდე ჴელთა არა დაგვრჩების. მე აღმითქვამს და გონებიერთაგან შეგონება მასმია, მიფიცავს, რომელ აღარა შევსცოდო ღმერთსა და აღარცა ეგრე ვისსა შევეყარო ამისგან კიდე. ოდესცა ღმერთმან ჟამი მოგვცეს, მაშინ ხვედრიანად შევეყრები, რა მაჰის ქვეყანასა ჴელმწიფობა მომხვდეს, და ვინ იცის თუ მადამდის რაზომი წელიწადი გამოვა? მუნამდის ქვიშათა ზედა პაშტა წყალი დაედინების. და ესე საქმე მას არაკსა ჰგავს, თუ: ვირო, ნუ მოჰკვდები, ალავერტნი ამოვლენო. მე ამას მაშინ შევეყრები, ოდეს დღე და ღამე გაერთდეს. მისითა იმედითა ვირემდინ ვთმობდე, რადგან მე სხვისა ცოლად ვხედავ? თუ ერთსა წელიწადსა მზეცა თმობდეს, პირი მასცა გაუშავდების, მე მისითა მოლოდინითა წამივიდა სიყრმე და ამას ვსტირ. ვაი, ცუდად წასრულნო დღენო ჩემნო! ვაი, რომელ ჩემი სიყრმე წაჴდა და აწ ჴელთა ნანვისაგან კიდე აღარა მაქვს. სიკეკლუცითა ფარშამანგსა ჰგვანდა სიყრმე ჩემი, სიმაგრითა კლდესა და სიყმაწვილე ჩემი გაზაფხულისა ყვავილსა; სილაღითა ყვაოდა მიჯნურობა ჩემი და აწ სთველთა ფურცელსა ჰგავს ჩამოცვივნითა, ჭირისა ჴელსა მიეცა მიჯნურობა ჩემი და ლხინი ჩემი. ყოველთა გაზაფხულთა აყვავდების ქვეყანა, მაგრა ჩემი სიყრმე აღარ აყვავდების! თუ შემოდგომისა ბუნება გაზაფხულისა ბუნებასა ჰგავს, მეცა თურე იგივე ბუნება მიც, რომელ გინახავ. ნუ ჩაიჭრები საეჭვსა, ბერსა ყრმისა ბუნება აღარ ჩაედების”. წადი აწვე, ვისსა უთხარ ჩემმაგიერ, თუ: ”ცოლსა ქმრისაგან უკეთესი არავინ უვის, შენთვის ღმერთსა კარგი ქმარი მოუცემია. შენ თუ ბედნიერი და კარგი ხარ, მას შეეგუე, მისგანმცა კიდე სხვა ყველა კაცი უპატიოდ გიჩნს, და, თუ შენ ესრე ჰქმნა, რომელ მე მისწავლებია, ყოველთა დედოფალთაგან უფროსი და უფრო სახელოვანი იქმნები. მოაბად შენი ქმარია და მე ძმა ვიქმნები, ქვეყანა შენი მონა და მსახური იქმნების, ამა საწუთროსა შიგან სახელოვანი იქმნები და მას საუკუნესა ღმრთისაგან წყალობიანი”.

ესე რამე ქუშად შესთვალა, წყრომით ცხენსა მათრახი ჰკრა და წავიდა. ძიძა დარჩა ადგილსა ზედა დაღრეჯილი და გაწბილებული. რამინის საუბრისაგან სიამოვნე არა მოისმინა და არცა მისითა ნახვითა სიხარული რა მიხვდა. გარეშემოიქცა ბრმა-სინანულიანი, წყლული სული მისი მალამისაგან უიმედო ნახა და, რადგან ძიძა ესრე გაჴდა რამინის საუბრისა და უპატიობისაგან, ვისი ვითაღა გაჴდებოდა, რომელსა ესეთი მოყვარე უგრძნეულოდ დაემტერა? სიყვარული დაეთესა და მტერობა მოიმკო, კარგსა მოელოდა და ავი ნახა. მივიდა ვისის მოციქული ძიძა მტირალი, ბაგე-მტვერიანი და გულ-კვამლიანი. შეთვლილობა ჰქონებოდა შაქრისაებრ ტკბილი და პასუხი მოიღო ნავღლისაებრ მწარე და ჴრმლისაებრ მკვეთი. შავმან ღრუბელმან ვისის გულსა ზედა მოწამლული ისრის პირი სწვიმა რამინისაგან აბეზარ-ქმნილობისათვის და უპატიობისა წვიმამან ვისის ტალახი დაასხა, მტერობისა მახვილითა დაკოდა ტანი მისი და ფათერაკისა ტოილოჲთა დაება. სული მისი შეჭირვებისაგან დასნეულდა და საგებელად მივარდა.

46. შეჭირვებისაგან ვისის დასნეულება

ზე ადგომისა ძალი აღარა ჰქონდა, შეჭირვებითა საგებელი მისი გატენილ იყო, სასთაული პირისა მისისაგან ყვითლითა ვარდითა აღვსილი იყო. ჴელმწიფენი და მათნი ცოლნი, დიდებულნი და მათნი ცოლნი შვილთაჲთა მოვიდიან კითხვად და მიდამოუსხდიან. ზოგმან ზაფრა და სევდა თქვის და ზოგმან გრძნეულთაგან მოჩხიბულობა. სადაცა რაცა ქვეყანასა შიგან კარგი აქიმი და მუნეჯიბი და მკურნალი იყო, ხორასნით და ერაყით ყოველგნით მოასხნეს. შეიჭირვებდეს და ვერავინ შეატყვა. ზოგმან ზოგი თქვა და ზოგმან ზოგი. ზოგმან მთვარისა სასწორსა შინაყოფა თქვის, ეტლსა ავსა ზედა; ზოგმან - ქვეყანისა უნახავსა მას შეჰყვარებია და მით სჭირსო. რაცა ვის მიჰხვდებოდა, იტყოდა და, მას რომელ სჭირდა, იგი სჭირდა და მირიდებოდა გონება. ვერავინ შეატყვა მიზეზი ეგრე ძალ-მიღებულობა-სისუსტისა, გული მისი რამინს სადაღველითა დაედაღა და თმობა-უქონლობითა შფოთობდა, თავისა საქმეთა და გულსა ზედა ტიროდის. ზაფრანსა ზედან ხვავრიელად მარგალიტსა ასხმიდის.

რა მოაბად გარე გავიდის, კვლა მოიჭარბის, რომელ სასთაულისაგან ღვარად გავიდის ცრემლი და სახლსა შიგან ტბა დადგის. ესრე საბრალოდ მოსთქმიდის, რომელ მსმენელნი მისებრვე არ დადუმდებოდეს. ეგრე იტყოდის:

”მიჯნურნო, მნახეთ საბრალო ჯავრისა ღვარისაგან წაღებული და შეშინდით. მიჯნურნო, ზენაარ, მოისმინეთ ჩემი შეგონება! ნუვინ მისცემთ გულსა მოყვრისაგან გაუწირაობასა, ნუვინ დაისკვნით, ნუვინ მიენდობით. მე შორით მჭვრეტდით, მიჯნურნო, რომელ არ დამეახლნეთ, თვარა დაიწვებით. მე გულსა ცეცხლი მით მედების, რომელ რამინის გული კვესია და ჩემი აბედი, − ნუვინ გამიკვირვებთ ზახილსა. მოყვრად საგონებლისა გულისა წამღებელისაგან დიდად უსამართლო წამკიდებია. გულწყლულობა ჩემი მას ვუჩვენე, ჭირი ჩემი გავაგონე; მისგან მალამოსა მოველოდი და ნაცვლად ძმარი და მარილი დამასხა. საბრალო დიაცისა გული ნუ მიენდობის მამათა და ნუ მოღორდების მათითა ენითა! ჰაი, ჰაი, ვინ იცის, თუ რაზომნი ჭირნი მომიმატნა: ერთი ჭირი ასად გამიჴადა. მე მან მოყვარემან გამჴადა უსულოდ, რომელი აწ დამემესისხლა. რა კარგი უყოფია ჩემთვის, რომელ მე ნაცვალი ვერ შემეგუვნოს. ვაი, ცუდად ეგზომნი ჭირნი ჩემნი! გულისა დაფარული მან გამაცხადებია. ლხინი დავთესი, ჭირი რად მოვიმკე? ქება შევასხი, წყევა რად მოვისმინე? დიდად ჭირი ვნახე ბედისა უბედურებისა შეგუებისათვის, მაგრა ჭიქა და ქვა ერთაგან ვერ შევაერთენ. აწ ბედისაგან აბეზარ-ქმნილ ვარ და ყოვლისა ლხინისაგან ჩაქი აბეზარობისა მიმიცემია. ამა უბედურსა საგებელსა ზედა დაწოლილ ვარ მიჭირვებული და მიწყით სიკვდილისა მონატრე. სხვა ღონე აღარაა ჩემისა სიკვდილისაგან კიდე. რადგან რამინ კიდე სხვა მოყვარე გამოირჩია, სიცოცხლესა რასაღა ვაქნევ!”

47. ვისისაგან მიშქინის საუბარი

მერმე იჴმო მიშქინ, მისი მწიგნობარი, რომელმან მათი ხვაშიადი ადრითგან იცოდა და გულისასა არას დაუმალევდა. კვლა გამოუცხადა და შესჩივლა ესე საქმე. ეგრე უთხრა:

”ვინ გინახავს, ანუ ოდეს ვინ გასმია რამინისაგან უფრო უხანო მოყვარე? ნუ თუნდა ფრჩხილსა ზედა თმისა ამოსლვასა დავიჯერებდი, მაგრა მისგან ამას არაოდეს მოველოდი. არ ვეჭვდი, თუ ცეცხლისაგან წყალი ამოედინების, ანუ უკვდავებისაგან გველისა ნავღელი იქმნების. შენ მე პირველადცა მიცნობდი, როგორი მოღმრთე, პატიოსანი, ქცევა-წყობილი და ჴელმწიფური ვიყავ. აწ ყველაჲსა საჴამსოჲსაგან კიდეგან-ქმნილ ვარ, მტერთა და მოყვარეთა სწორად მოვძულვებივარ. აწ აღარა რა ვარ. მე ჴელმწიფურად, პატიოსნად და წყობით ქცევა მმართებს და ამის ყველაჲსა დამგდებსა დღე და ღამე რამინის გონებისაგან არ მომეცლების და მისთა საქმეთა უკანა-მდგომი ვარ. ამისათვის სული, თავი, საქონელი, სახლი და ლაშქარნი ყველა გამიწირავს, ზოგჯერ მისისა ნახვისათვის მოსწრაფე ვარ და ზოგჯერ გაყრისათვის მტირალი. თუ ათასიცა სული მითქს, ერთიცა მისისა გონებისაგან ვერ მოიცლის. რამინ უმეცრებითა მრავალჯერ დამამძიმა და მე ყველა დავთმე მისისა გულისათვის. აწ სრულად ზურგი გარდამწყვიდა. წინას ოდესმე ჩემისა ხისაგან რტო მოკაფის, მაგრა აწ ძირითურთ ზე ამომწყვიდა, დამწვა და თმობა სიშორითა წამიღო. მე აწ რამინ რა ესეთი საქმე მიყო, რომელმცა თმობა მისი შემეძლოღა? მისისა სიშორისა ჴრმალმან თავი მომკვეთა, უხანობისა ლახვარმან გული გამიპო. და თავ-მოკვეთილისა და გულ-გაპობილობისაგან თმობა უღონოა. ამისგანმცა უარესი რაღა მიყო? პირველ წავიდა, გამწირა და ცოლი შეირთო და ამ საქმისა სამახარობლოდ, ვითა საშურო, წიგნი მომიწერა. მერმე რა ძიძა გავგზავნე, ქუშად დახვდა, აგინა და მუნვე ნადირობით გარე-შემოაქცია ისრითა გულ-ღვიძლ-დაწყლულებული, ვითამცა დღეთა მისთა შიგან ძიძა არაოდეს ნახა და არცაოდეს ამან მისთვის ჭირი გარდაიჴადა. აწ ამა საქმითა გულსა სასიკვდილო ლახვარი მცემია და ასრე დასნეულებულ ვარ, ვითა მხედავ. აწ, მიშქინ, შენ ფრთხილი და სიტყვა-მიმხვდარი ხარ, გონებიანი და საუბარ-ამო, წიგნის დაწყობით დამწერელი; მიუწერე რამინს ჩემმაგიერ წიგნი, ანახენ ჭირნი ჩემნი და გააგონენ სჯანი ჩემნი. შენ თვით სიტყვათა ერთგან შეყრა კარგად იცი, ცნობა და მეცნიერობა ყველა ერთგან შემიკრიბე, რაგვარნიცა სიტყვანი ჴამდენ, ეგეთნი დაუწერენ. თუ შენ შენითა ენა-სიკეთითა რამინ აქა მოიყვანო, სიკვდილამდი შენი მსახური და მჴევალი ვიყო. შენ მეცნიერი ხარ და მეცნიერისა კაცისა ენითა ყრმა-კაცისა გული მალე მოლბების”.

რა მიშქინს ესე საუბარი ვისისაგან ესმა, მიშქინ მეცნიერმან და ფრთხილმან მისითა ენოვნობითა შეამკო რამინის წიგნი.

48. პირველი წიგნი ვისისი რამინს თანა

მიუწერა წიგნი ვისის დაღრეჯილისა მაგიერ რამინს მხიარულსა და ნებიერსა. ქაღალდისა ნაცვლად ჩინური ჰეტრატიკონი მოიღო, მელნად თუმბუთური მუშკი, კალამი ეგვიპტური, ვარდის წყალი ნისიბური და საწერელნი სამინდორულისა ალვისანი, თვით მწიგნობარი, ქაჯისაებრ სიტყვა-მოპოვებული, − სიტყვანი შაქარსა და მარგალიტსა თანა გაერივნეს. ჰეტრატიკონი ვისის პირისაებრ თეთრი და ელვარე იყო, მელანი მისთა თმათაებრ შავი და სურნელი, კალამი მისისა ნაკვთისაებრ მართალი და აწ მეტადრე სიმჭლითა მსგავსი, მწიგნობარი − გრძნეულივითა, რომელ სიტყვასა პირსა შიგან შაქრისაებრ ატკბობდა. ქება შეასხა რამინს და აგრე მიუწერა ვისის მაგიერ:

”ესე წიგნი გამჴმარისა ნაძვისაგან − ამწვანებულსა, მხიარულად მოზრდილსა კვიპაროზსა წინაშე! მთვარისა დაბნელებულისა, მილეულისა − ცათა დამაშვენებელსა ელვარესა მთვარესა! აოჴრებულისა და გამჴმარისა ვენაჴისა − ახალშენსა სამოთხისაებრსა წალკოტსა! ცარიელისა და ბედითისა სადაფისა-გაუპობელსა თვალ-მარგალიტიანსა სადაფსა! მზისა ჩასულისა, დაღრეჯილისა - აღმოსავლეთით ახლად აღმოსრულსა მზესა! დამჭნარისა და წაჴდომილისა ფურცლისა − ახალ აღმოსრულსა წითელსა ვარდსა! დამშრალისა ზღვისა თვალ-მარგალიტიანსა ომაინისა ზღვასა! გაუბედურებულისა და დასაწყლებულისა − ყოველთაგან სანატრელსა ბედნიერსა! სიყვარულისა სიკვდილისა დღემდი მიმტანებელისა − გამწირავსა უხანოსა! პირისა კეკლუც-ყოფილისა და აწ დადუხჭირებულისა − წამისწამ მომმატებელსა პირსა წინაშე! გულისა ცეცხლითა დამწვრისა − ჩინურის სტავრისა მსგავსსა! თვალთა დღე და ღამე უძილთა ცრემლიანთა − თვალთა ნებიერად მხედავთა! კარგისა მოყვარისა საკუთრისა გულ-მჴურვალისა − ავის მქმნელსა და დამმტერებელსა! დასაწყლებულისა და გაბეჩავებულისა − ყოვლისა ქვეყანისა მორჭმულსა ჴელმწიფესა წინაშე დამიწერია ესეთი წიგნი, ესეთსა ყოფასა შინა მყოფსა, რომელ ტანი სულისაგან და სული ტანისაგან აბეზარ-მქმნია.

მე კიდეგანობისა ცეცხლითა ვიწვი და შენ სმასა და სიხარულსა შინა ნიშტიანობ. მე სიყვარულისა საჭურჭლისა მეჭურჭლე ვარ და შენ − მტერობისა ჴელისუფალი. აწ ამას გაფიცებ, ჩემსა სიყვარულსა და შეყრასა, და თვით დამბადებელსა ცისა და ქვეყანისა ღმერთსა გაფიცებ, რომელ ესე წიგნი სრულად წაიკითხო, ჩემნი ჭირნი სცნნე და, რაცა მომიჴსენებია, გაიგონო.

იციცა, რამინ, რომელ საწუთრო მბრუნავია? კაცი ზოგჯერ სნეულია, ზოგჯერ მრთელია; კაცი ზოგჯერ ჭირვეულია და ზოგჯერ ლხინიანი. ზოგისათვის სიცოცხლეა ავად თუ კარგად, მაგრა ბოლოდ ეგრეცა სიკვდილია; ზოგისათვის სიკვდილის შემდგომად განკითხვაა და ნაცვლისა მიზღვევა. ამას სოფელსა ამბავი ოდენ დარჩების. ჩვენი ამბავი ავთა და კარგთა ყველათაგან იცნობვის, თუ რაის მოქმედნი ვართ. შენ თვით იცი, თუ ჩვენ ორთა შუა რომელი უფრო აუგიანი ვართ, რომელსა უფრო უწრფელობითა თავისა ნება გვიძებნია. მე იგი წმიდა ვიყავ, რომელ გინახავს ყოველსა ქვეყანასა ზედა, რომელ სიწმიდითა ცისა ცვარსა ვგვანდი და სიტურფითა - ვარდისა ფურცელსა; ვერა რომელსა მამაცსა ეპოვნა ჩემთანა გულისნება და საწუთროსა არ დაედვა ჩემზედა აუგი. კანჯარსა ვგვანდი, მინდორად მავალსა, ყველასაგან გაუდევნელსა; არა რომლისა მონადირისა პირი მენახა. შენ იყავ ჩემი მკლველი და მომაყივნებელი, შენ დამიდგი გზასა უწრფელობისა ბადე და დამაბი. აწ მარტო ორმოსა შიგან ჩაგიგდივარ და წამსლვიხარ! მომაღორვე, მომაცთუნვე და აწ გამწირე უზენაროო! შენი ფიცი ქარსა ჰგავს უხანოსა, შენი ზენაარი წყლისაებრ მდინარე და წარმავალი არის. ეგრე გითქვამს: ”მიფიცავს და ვისის აღარ შევეყრებიო!” მაშ, არ ჩემდაცა შემოგეფიცა, რომელ ვირემ სულნი მედგენ, არ გამწირო? აწ რომელი დავიჯერო? − შენი ფიცი, რომელი უფრო მტკიცედ მიჩნდეს? შენი ფიცი ბუქსა ჰგავს და შენი შეყრა საჭურჭლესა. ქვეყანასა ზედა ამა ორთავე სახელი დიდად ითქმის. შენ ჰარირსა ჰგავ, მრავალფერად იქცევი; ოქრო ხარ, ავთა და კარგთა მიხვდები. არ ჩემებრ ხანიერი მოყვარე, თუ შენ ჩემსა გვერდით არა ხარ, სხვასა დიდხან ვის გვერდით ხარ?

ნახენ, თუ რაზომნი ავნი ნაქმარნი გიქმნიან: უპატიოდ გამჴადე მეცა და შენიცა თავიცა, დიდისა ჴელმწიფისა ცოლი მომაცთუნვე, თავისა გვარი და ნატამალნი აუგიან ჰქმენ, ცრუ ფიცად გაჰჴე. გაუწირავი და ზენარიანი მოყვარე გაწირე, წახვე ჩემგან შეუცოდებლად და დაუმძიმებლად, და ესეთისა მოყვრისა აუგნი მოსთვალენ, რომელ მას შენგან კიდე არავინ უვის. მე იგი ვისი ვარ, რომელ მზეა ჩემი პირი და თმა მუშკი! მე იგი ვარ, რომელ პირისა სისავსე თხუთმეტისა დღისა მთვარესა მიგავს და ბაგე უკვდავებასა! მე იგი წყლიანი ვარ, რომელ სიყვარული ჩემი ხანგრძელია! მე ტურფათა დედოფალი ვარ და გრძნეულთა ჴელმწიფე! მე შენგან უკეთესსა ჴელმწიფესა დია ვპოებ, მაგრა შენ ჩემებრსა ვეღარავის. მე ოდესცა გამწირო და წამიხვიდე, შემოქცეული გვიანადღა მპოებ.

ნუ იქმ რამინ, − რა ინანდე, ვისისგან კიდე წამალსა ვერას ჰპოებ! ნუ იქმ რამინ, რა გულისაგან გაძღე, ჭაბუკობითა ვისის ვეღარ მოიჴელებ! ნუ იქმ რამინ, − აწ შენ მთრვალი ხარ და სიმთრვალითა გაგიტეხია ზენაარი! ნუ იქმ რამინ, რომელ რა [გა]მოფხიზლდე, უცოლო და უმოყვრო დარჩე! გნახავ ესეთსა, რომელ ჩემსა წინა ტიროდე და პირსა ჩემისა დარბაზისა კარსა დასდებდე, მტერობა სიყვარულად მოაქციო, მე მეძებდე და ვეღარ მომხვდე. რადგან ჩემგან და ჩემთა ბაგეთაგან გაძეღ, გულისაგან უღონიოდ უმალ გაძღები. რა შენ მე არ მმორჩილებდე, ჩემ გვერდით არ გაიხარნე, სხვასა ვის ჰმორჩილობ? მიჯნურნი ჴმა-მაღლად ყივიან: ვისცა ვისი არ აშვნია, მასა სიკვდილი შეეძინების.

უბედურობის ნიშნად გეყოფის, რომელ ღმერთმან ვარდი მოგცა, მაშინღა მოშენებული წალკოტი წაგიღო; გიჩვენა დაბნელებული მთვარე და წაგიღო ელვარე მზე. იქადი ერთისა ხისა პოვნასა და არ იცი, რომელ ვენაჴი აღარა გაქვს. ნუთუ დაგვიწყებია, ჩემითა სიყვარულითა თუ რა ჭირსა და უთმინობასა შინა იყავ? რა სიზმრივ მნახი, გაჴელმწიფება გეგონის, რა სული ჩემი გეცის, მკვდარი გაცოცხლდი!

კაცისა სირეგვნე აგეთი არის, რომელ ჭირსა და ლხინსა ადრე დაივიწყებს. ეგრე გითქვამს: ”ამას უკანა სიყრმე ჩემი დამიკარგავს; ვინანი და ამო საწუთრო დამამწარა. მაშა, მე ეგრე მეგონა, შაქრისა ლერწამი დავრგე და უკანა ნაყოფისათვის გაგედგებოდე და ნაყოფად ნავღელი გამომესხა”. მე რა შენგან ჭირნი მოვიგონნი, ცეცხლი ფერჴით ტვინამდის გამიჴდების და თვალთა ჯეონი მდინდების. რაზომი ჭირი ვნახე შენთვის და ბოლოსა ესრე მომიჴდა, რომელ ჭა შენ მითხარე, და ძიძამან შიგან ჩამაგდო და ორნივე ამოდ დასხდომილ ხართ. შენ შეშა მოიღე და ძიძამან ცეცხლი შეაგზნა და ორთავე უნებლივ შიგან ჩამწვით. არ ვიცი, შენგან ვჩიოდე, თუ მისგან? ჩემისა ჭირისა სათავნო ორთაგანვე იქმნა. რაზომცა შენგან მტერობა ვცან, კიდეგანობისა ბორკილითა დამჭედე და გულსა ცეცხლი ჩამიგზნე, თვალთა სისხლი მადინე, სისხლისა ტბასა ჩამაგდე და ჯეონსა შიგან ჩამარჩევ, − მე გული არცა ეგრე მეტყვის, შენსა წყევასა და შენგან ღმრთისა წინა ჩივილსა. ღმერთმან შენი ჭირი მე ნურა მომასმინოს, − მე შენი ჭირი შენგან უფრო მეტკივნების; თვარა მუნამდის ეგრეცა ვწერ წიგნსა, ვირემდინცა კალამმან სისხლითა წერა არ დაიწყოს და ვირემდინცა არ გნახო, რომელ ღმერთმან ნუთუმცა შენი უნახავი არ მომკლა”.

49. მეორე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”თუ შვიდნივე ცანი ქაღალდად მქონდეს, სრულად ვარსკვლავნი მწიგნობრად მყვნეს, ღამისა ჰაერი მელანი იყოს, ასონი ფურცელთა, ქვიშათა და თევზთაებრ ხშირად სხდენ, − აღსასრულამდინ იმედი და ნატრა ჩემისა მოყვრისა ნახვისათვინ მქონდეს, − შენმან მზემან, ნახევარსა ვერცა მაშინ დავწერ სურვილსა.

მე შენისა სიშორისაგან კიდე ვერა შემაშინებს, მე უშენობისა კიდე ვერა შემაჭირვებს. შენგან შორს დარჩომილსა არა მაქვს გამოსვენება, არ მომივა ძილი და, თუ დამეძინოს, შენივე სახე მითქს თვალთა წინა. მე უშენოდ საბრალო ვარ, ესრე რომელ მტერთაცა ვეწყალვი. რომელი ჩემად სალხინოდ მიჩნს, რა მას ვიქმოდი და თვალთაგან ღვარად ცრემლთა ვიდენდი, ამას მიგავს, ვითამცა ცეცხლსა ცეცხლითა ვავსებდი და ჭირსა ჭირითა ვკურნებდი. მე უშენობისათვის მგლოვიარედ ქვე ვზი და შენ ჩემსა მტერსა გვერდით მხიარულობ და იშვებ. ატირდების თვალნი ჩემნი, რა ნახონ მოყვარისა სადავე მტერისა ჴელთა შიგან. ვითამცა კიდეგანობა შენი ცეცხლი იყო, რომელ თმობისაგან კიდე არასა დასწვავს. სიცხესა შიგან ვერავინ დაიძინებს და მე ცეცხლსა შიგან მყოფმან ვით გამოვისვენო?

მე იგი ძველი ნაძვი ვარ, რომელ შენმან კიდეგანობამან წამაქცია, გამაჴმო, დამწვა. შენ რომელ ჩემსა ნაკვთსა ისრისაებრ მართალსა იცნობდი, შენმან გონებამან გაამრუდა, საგებელსა ზედა დაცემულ არს. ჩემად წყალობად, ნახვად და კითხვად რა მოვიდენ, რაზომცა ჩემსა მიდამოსა დასხდენ, ასრე დასაწყლებულ ვარ, რომელ ვერ მნახვენ, ზრახვით და კიცხვით ესრე იტყვიან: ნუთუ ჩვენი სნეული ნადირობად წასრულა, აქა აღარ არის? შენისა ნახვისა ნატრასა ასრე გაუჴდია ჩემი ტანი, რომელ თვალ-ხილულნი კაცნი ვეღარ ნახვენ. კვნესითა ოდენ შეიგებენ ჩემსა სიცოცხლესა და აწ უსუსურობითა არცაღა კვნესა შემიძლია. შენითა კიდეგანობითა ამისგან კიდე სარგებელი არა დამრჩომია, რომელ, თუ სიკვდილი მოვიდეს და წელიწადსა ერთსა მეძებდეს, ესრე დალეულ ვარ, შენმან სურვილმან, რომელ საგებელთა შიგან ვერცა იგი მპოებს. თუცა უშენობისაგან მენატრების, ამით სიკვდილისაგან უშიშ ვარ, ვირე ესრე ვარ. შენი შეჭირვება მთათაებრ გამდიდებია და თმობისა გზა გამძნელებია. ამა ჭირისაგან ნუ მიჴსნას ღმერთმან, თუ უშენობისა გაძლება მაქვსღა! და ვით ჰქონდეს მას გულსა გაძლება და თმობა, რომელ ჯოჯოხეთისა საჴმილსა ჰგვანდეს და არცაღა თვით მისი სისხლი არის მას შინა, არა თუმცა სხვაა? ასრე ტყუილია, თუ სული სისხლითა ცოცხალაო. მე სისხლი აღარ მითქს და ჯერეთ ცოცხალ ვარ.

მე, საყვარელო, ვირე შენ გახლვიდი, ტანი ჩემი ხე იყო, რომელსა ნაყოფად ვარდი ჰქონდა. აწ ამით ჴამს ჩემი წვა, რომელ უნაყოფოსა შტოსა ყოველი კაცი დასწვავს. რა წახვედ, წამივიდა თმობა; რადგან ვერ გნახავ, აღარც არას ვილხენ. უშენობითა ნება ჩემი წამსლვია და, ვირე შორს ხარ, არცაღა იგი შემოიქცევის. საწუთრო ესრე ამშფოთებია, ვითამცა ეტლთად შებმულ ვიყავ; საწუთრო ესრე ამშლია, ვითა უთავო ლაშქარი; შეჭირვებასა ქვეშე ესრე შემიღამდების დღე, ვითა ველურსა თხასა ავაზისა შიშითა. თუ ესეთისა ყოფნისაგან ვტიროდი, ნუ გიკვირს, ნუვინ მიაუგებთ. მე ვარ უმოყვრო და ჭირთაგან მოყვრიანი. მე ვარ უსაქმო და მიჯნურობისა საქმეთაგან დაბნეული. ვერას გამოვისვენებ უშენოდ. ნუთუ შენ იყავ ჩემი სიცოცხლე, რომელ უშენობითა გულსა შიგან ჩემსა დათესე, შენი სიყვარული აწ, ზენაარ, მორწყე სიხარულისა რუჲთა.

ნახე ერთხელ კვლა ჩემი პირი, რომელ არა ვეჭვ, თუმცა მისებრი ანუ ყვითელი ოქრო გენახა. თუცა მტერი ხარ და მესისხლე ჩემი, ეგრეცა შეგებრალები, რა მნახო, და, თუცა გამწირავი და უხანო ხარ, რა ჩემნი ჭირნი ნახნე, გეწყინების და დაგიმძიმდების.

ეგრე მეტყვიან: სნეული ხარ და მკურნალი ძებნე, რომელ გარგოს რაო. მე თვით ჩემისა აქიმისა და მკურნალისაგან მკვდარი ვარ, ჩემმან მკურნალმან მიმუხთლა და მიღალატა, მისისა მუხთლობისაგან დასნეულებულ ვარ! მე ვირე ესრე საწყლად ვარ, შენ გეძებ ღონედ. შენისა ნახვისაგან კიდე ჩემი რგება არას შეუძლია, ვერცა გულსა შევიჯერებ შენისა სიშორისათვის. არა ვარ ღმრთისა და ბედისაგან იმედ-გარდაწყვედილი, რომელმცა ჩემი ელვარე მზე კვლა არ მიჩვენა. თუ შენისა პირისა მზე მოვიდეს, ჩემისა შეჭირვებისა ღამე განათლდების. შევებრალდები ადრინდელსა მტერსა და ნუთუმცა შენცა შეგეწყალე, არ მტერთაგან რამე უფრო სამტერო შემიცოდებია და, თუ ამა წიგნსა წაიკითხავ და არცა აწ შეგეწყალები, და ჩემთა ჭირთა სცნობ, სრულად უზენარო და გამწირავი თურე ხარ”.

50. მესამე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”მიუცილვებლად ჩემო საგონებელო, რა წახვედ და მომშორდი, გული და ცნობა ჩემი თანა წაგიტანია. მით გვედრებ, გარნა მას ვიკითხავ, რადგან წამიხვე, ჩემგან მძევალი რადღა გინდოდა? მე შენთვის უზიაროდ მომიცემია სული, გული, გამოსვენება და თმობა. მე უამისოდ ლხინისა მძებნელი ვითღა ვარ? ჩემი გული წამსა მოუშორვებელი ესრე შენი მნატრელია, ვითა სნეული სიმრთელისა. მას სხვისა ვისისაცა სიყვარულისა ძებნა არ შეუძლია, რომელსა გულსა სიცოცხლე შენგან უნდა, მას გულსა შენ ვითა დაავიწყდები? რაზომცა შენგან ჭირნახულია, ეგრეცა სულთაებრ უყვარ. თუცა შენ ჩემზედა რეგვენობითა უღმრთოდ იყავ და გამწირე, მე ვერცა ეგრე მოგიშორებ. აწ უფრო მეგონები, აწ უფრო მიყვარ და, რაცა ავი გიქმნია, ვერ დაგაყვედრებ. მუნამდის გდევ და გემუდარები, ვირე ჩემი სიმართლე და შენი უსამართლობა არა სცნა. რადგან შენი საქმე უხანობაა, მე გულმაგრობასა რად მაყვედრებ? ჩემი გული წყალსა შიგან რვალივითაა და შეუძრავად ძეს სიყვარულისა ხანიერობისათვის. მით არ მოიჴოცების გულისა ჩემისაგან სიყვარული, რომელ ქვისა და რკინისაებრ მაგრად მაქვს. და თუ ესრე შეუწონელი არაა, მაშა ვითა გლახ გავსძლე ეგზომი შენი ჭირი და ჯავრი, რომელ შენისა უღმრთოობისაგან სიცოცხლე მომწყენია, ვითავე შენი სიშორე? სიყვარულისა ღვინო, შენთა ბაგეთაგან რომელ ვსვი, მითცა ესრე მოუქარვებელითა სიმთრვალითა მთრავს.

რა მზე ანუ მთვარე დავინახო, შენი პირი მომეგონების და, რა ისარი ანუ სარო დავინახო, ათასჯერ თაყვანის-ვსცემ შენისა ნაკვთისა მიმსგავსებისათვის. სადაცა ვარდსა ვპოებ, მოვკოცნი ღაწვთა შენთა სახებისათვის. ცისკრისა ჟამსა მტირალსა და მკვნესიარესა რა ნიავმან იისა და ვარდისა სული მომართვას, ამით მოვილხენ, რომელ ეგრე ვიტყვი: ნუთუ ჩემი სიყვარული მოვა და მისი სული მეცემის? რა მიმელულნეს, შენსავე სახესა ვჭვრეტ, ამით ვიხარებ. ზოგჯერ შენთა საქმეთაგან შენთანვე ვჩივი, ზოგჯერ შენისა სიშორისათვის შემოგტირ. მძინარესა დამემოყვრები, რა ჭირი ჭირსა მომემატოს და გამეღვიძოს, რადღა დამემტერები? თუ მძინარესა სიყვარულსა მიჩვენებ, რა გამეღვიძოს, რადღა დამამძიმებ? სიზმარსა შინა მოწყალე ხარ, საცხადოდ ეგრე უწყალო და სულთა წარმჴმელი რადღა ხარ? მღვიძარე დაღონებული გეაჯები, გიჴმობ და არ მოხვალ, ამით რომელ ვიზახდე და ვტიროდე. და რა დამეძინოს, უმადლოდ მოხვალ და მნახავ, ამისათვის რომელ უფრორე უთმინოდ მომესურვოს შენთვის. ოდეს გიახლე, იგი ჟამი და აწ სიზმრისა თუცა წამია, სწორად მალხენენ. ოდითგან წასრულ ხარ, ბნელი და ნათელი ჩემთვის გასწორებულა, დღე და ღამე გამერთებია; შენგან უგულოსა შენი სახე ოდენ დამრჩომია და სიშორისაგან სნეულსა შეჭირვება. ესრე დიდად მსურიან, რომელ, რა მეზმანო, მასცა დავჯერდები და ღმერთსა ვჰმადლობ.

მაგრა ჩემი დაჯერება ფრინველსა მახე-შებმულსა ჰგავს, რომელ აღარა ღონე აქვს. მშობელთაგან დაწყეულსა ვგავ თუ: ”ღმერთმან გაშოროს, რასაცა ეძებდეო”. მიჯნურობასა ესრე გაუჴდივარ, რომელ შენი ოცნებაცა სიხარულად მიჩნს. ასრე გლახ დაჭირვებულია გული ჩემი, რომელ ესეცა სახელად უჩნს და ძილსა ინატრისვე. მე ოდეს გეახელ, მაშინ ვნაზობდი ამა ჭირისა მოულოდნელი, ამით არ მეძინის და აწ სიშორისაგან თვალთა სისხლისა დენითა არ მძინავს. ნახე, თუ ძილისაგან გამოსვენება ოდეს მომხვდებოდა მაშინ ნებიერობითა და აწ შეჭირვებითა ესრე მყოფსა! და აწ შენსა მიჯნურობასა შიგან დავლიენ ცუდად დღენი ჩემნი! შენი მიჯნურობა რა დავთესე, უძილოთა თვალთაგან ეგზომი ვრწყი, რომელ გულისაგან თავამდი გამსლვია. გული ჩემი სადაფსა ჰგავს, რომელ შენი სიყვარული შიგან დამთესლებია და მისი ამოღება ადვილად აღარავის შეუძლია. ნუთუმცა არ გამწირა ღმერთმან და შენსა ნახვასა შიგან შენ ჩემგან რცხვენილი იყავ და მე ხანიერობისათვის ურცხვენელი და ენა-გრძელი, შენზედა ეგზომთა ჭირთა არ ცუდად გარდამჴდელი”.

51. მეოთხე წიგნი ვისისი რამინსა თანა

”მითხარ, ორისა კვირისა მთვარეო: რად გამწირე, რომელ ჩემისა მესისხლეობისათვის მოსწრაფეობ? თუცა შენ თავისა წადილითა ყოველივე გშვენის, მე არა თუცა ამას საწუთროსა შიგან, შენგან კიდე ლხინი აღარცარა მას საუკუნესა მომინდების. ეგრე მეტყვიან: ”ვისო, ნუ კვნესი! ერთისა უხანოჲსა მოყვრისათვის ეგრე გასლვა რად უნდა? კაცსა მიჯნურობასა სხვისა სიყვარულისაგან კიდე არა დაავიწყებს და შენ მის უკეთესნი არა დაგელევიანო”. მე ამას რომელნი მეტყვიან, ესე არ იციან, რომელ ვარდისა წყალი რაზომცა წმიდაა, წყურვილსა წყაროჲსა წყალი უკეთ არგებს; რომელსაცა ღვიძლსა გველმან უცეს, მას ტაბარზადისა უფრო თერიაყი დააშვენდეს; შაქარი რაზომცა ტკბილია, მოწამლულსა წამლისა წამალნი უჯობან. მე რადგან შენ აღარ გხედავ, მოშურნეთა ჩემთა უშენო მნახეს. სხვამცა სათავისოდ ლხინი რადღა ვძებნე, ანუ შენად ნაცვლად გული ვისცა მივცე, რომლისაგან მე წადილი აღარა დამრჩომია და ესრე შენთვის გამისაკუთრებია? მე შენად ნაცვლად არავინ მომეკერების და სხვისაგან გულსა სარგებელი არ მომხვდების. თუ ჴელი აღარ მედგას, რაზომცა თვალ-მარგალიტსა მოვისხმან, ჩემთვის უსარგებლოა. შენ მზე ხარ და ჩემი დღე უმზეურად არ ნათობს.

ჰე, ლაშქართა თავო, ოდეს შენ გიახლე, სადაფი ვიყავ და შენ მარგალიტი: გამოეღოს რა, არცაღა პატივი აქვს; ეგრე ვერღარავინ ჩაუგდებს. მაშ, ჴამს ჩემგანცა ეგზომი ცოდინი, რომელ მე შენგან კიდე სიყვარული გულსა არავისი ჩავიდვა. კაცსა, სოფელსა მყოფსა ყველასა, ნაცვალი ექმნების სულისაგან კიდე, და შენ ჩემი სული ხარ, უშენოდ მე შენი ნაცვალი რა ვძებნო? და თუ ვეძებდეცა, რა ვპოვო ეგეთი? მთვარე მზისაებრვე რომელსა ჟამსა ნათობს? მე რა შენგან გაყრილ ვარ, პირი არ დამიბანია და ტანისამოსი არ გამომიცვლია, ვითა მისთვის ხლებურ ვარ და მისი სული მეცემოდესო. მე ვირე შენი სიყვარული ასრე მტკიცედ მაქვს, სხვამანცა ჩემგან ვინ გაიხარნა? ჩემი გლახ საწყალი გული საქარავნოსა ფუნკდუსა ჰგავს, შენისა სიყვარულისა ქარავანი მიწყით შიგან დგას და, თუ მან ადგილი არ დაცალოს, სხვა მოქარავნე ვინ დაეტევის? ვისა ტანი შეჭირვებითა თმისაბერ დამწლობია, - გული ქვისაბერ გამმაგრებია თმობითა. ქვასა შიგან ნერგსა არავინ დარგავს, მით რომელ ჭირი და ნერგი ორნივე არ გაცუდდეს. რაზომცა აწ მშორავ, ეგრეცა სიცოცხლისა ჩემისა მიზეზი და თვალთა ჩემთა ჩენა შენ ხარ. ნუ ეძებ უმეცრობითა ჩემსა კიდეგანობასა! ჩემგან კიდე საშენო სხვა აღარავინ იპოების და შენგან კიდე საჩემო. მე მაისი ვარ და შენ გაზაფხული. განაღა უერთმანერთოდ არ ეგების! შენ კაკაბი ხარ და მე მჭირსნე კლდე! მე ზღვა ვარ ცრემლთა დენისაგან და შენ თევზი. რადგან ესე უერთმანერთისოდ არ ეგებიან, მიკვირს თუ ეგზომსა ხანსა ჩემგან კიდეყოფა ვით გასძლე? შენ წითელი ვარდი ხარ და მე ყვითელი. შენ სიხარულითა გაფრჭვნილი და მე ჭირითა. მრავალფერობა ვარდთა მიწყით ერთსა წალკოტსა შიგან ჴამს. მოე, ჩემო, შენითა სიწითლითა ჩემი სიყვითლე დაფერე! უშენოდ სულნიმცა უპატიო იყო, საწუთროსა უშენოდ რამცაღა პატივი ჰქონდა? თვალნი უშენობისათვის მიწყით უძილონია და გული ნიადაგ მძინარე, რომელ თავისა გზა აღარ ვიცი.

ეგრე მეტყვიან: ”რადგან მას მოყვრად ვარსკვლავი დაუჭირავს, შენ მთვარე დაიჭირე. ნუ ჰკვდები უხანოჲსა მოყვრისა გონებითა. პირველ მისგან გამოჩენილია უზენარობა, იგი ცრუებულა შენგან და ნუღარცა რა შენ გაგვა მისიო”. რაზომცა მას მართალან და ღმერთი ჩემზედა შენ უარ-ჰქმენ, შენმან მზემან, ამისი ღონე არა მაქვს. არცა ჩემსა გულსა სხვისა ვისიცა, შენგან კიდე, სიყვარული შეუძლია. და რადგან მოყვარეთაგან ბედი ეგზომი მაქვს, რამცა რაღა ვძებნე? მე რაცა აქამდინ ჭირი და მიჯნურობა გარდამიჴდია, მეყოფის. სხვასა ეგზომსა სასჯელსა ვეღარ გავსძლებ და არცა დავებმი. მე ეგრე ტურფად ჴელნი ვერ შემიღებვან, თუმცა ესრეთვე ფერჴთა მომინდა. მე მიჯნურობითა არა სარგებელი მინახავს, რომელმცა ჴელთა ჭირსა შიგან შევიღე თავი; მე ყოვლისა სამიჯნუროჲსა და კეკლუცთათვის აბეზარ-ქმნილ ვარ, მტკიცე სიგელი დამიწერია, ვისისაცა საგონებელისათვის ცეცხლი დამივსია, ჩემისა გულისა და ბედისათვის მინდობილ ვარ.

მე იგი ფრინველი ვარ, რომელსა სიფრთხილითა ზირაქად სახელ-სდებდენ, და აწ ორითავე ფერჴითა მახესა დაბმულ ვარ. ვაჭრისაებრ ზღვასა შევედ, რომელ ცოცხალი გამოსლვასა აღარ ეჭვდა და საჴელმწიფოსა თვალ-მარგალიტსა ეძებდა. გრძელია ჩემი ამბავი. ყველასა ვიტყოდე, და ზღვასა შიგან ჩავირჩო. სიარულსა შიგან ზვირთისაგან მეშინიან. გამოსვენება არ მინახავს და სათავნო წამჴდომია. აწ ღმერთსა ჴელაპყრობით ამას ოდენ ვეაჯები, რომელ ამა საშინელისა ღელვისაგან მიჴსნას, და, ვირე ცოცხალ ვიყო, ზღვასა აღარ შევიდე. მე შენისა ჯავრისა და სიყვარულისაგან ესრე გასრულ ვარ, რომე მიფიცავს, უხანოთა კაცთა აღარა დავეახლო, აღარც არა ვისგან იმედი მქონდეს. მართ ჩემად მწედ და მარგებლად ღმერთსა ვიგონებ და მას ვევედრები”.

52. მეხუთე წიგნი ვისისი რამინსა თანა

”მოყვრისა კიდეგანობა და მოლოდნა მაშინ დიდად ამოა, თუ უხანობა და გამწირაობა არ ერთოს; თუცა თუ კიდეგანობა მწარეა, ნახვისა მომლოდეობა მას დაავიწყებს; სიმარტოვისა გაძლება ამოა, თუ შეყრისა იმედი ჰქონდეს. მიწყით ერთგან ყოფნა მოყვარეთა აუგიან ჰყოფს; პირველ თვით სხვათაგანცა შემოსახედავად, მერმე − ერთმანერთსა თანა, რაზომცა უყვარდეს, ცოტა რამე დაუმძიმდების ერთმანერთისაგან. ზოგჯერ ეკუშტვიან ერთმანერთსა, ზოგჯერ უწყრებიან, ზოგჯერ იმდურვიან და ქუშობენ, ზოგჯერ აყვედრებენ სხვასა რასმე და ყველასაგან უარესი ზნე მიჯნურობასა შიგან ესეა, თუ გაძღენ ერთმანერთისაგან და ბოლო შეექმნას მათსა სიყვარულსა. გულისადა ესრე ვერ შეჯერებულ ვარ, რომელ ოდესცა ჩემსა გულსა სიმარტოე მოეწყინოს, მოყვრისა კიდეგანობისათვის შემომჩიოდეს. მე ეგრე ვიტყვი: ”დათმე, ჭირი გინახავს და ჭირისა ბოლო მიწყით ლხინია; და ზამთრისა წარვლისა შემდგომად მიწყით ზაფხულია; ნუ თუმცა ჩემგან მისისა შეყრისა ბოლოცა ასრევე მოჴდა? აწ მოიჭირვე წელწადი ერთი, რადგან მისისა ნახვისა წამსა მოელი. თუ ერთსა დღესა მის გვერდით სიხარული მოგხვდეს, ორისა წლისა ჭირი დაივიწყების. შენ, გულო, მეწალკოტესა არა უარეს ხარ, არცა იგი შენი საგონებელი ვარდისა ხესა უარეა. მას ჰხედავ თუ: რა დარგოს, რაზომსა ჭირსა ნახავს მოკრეფამდინ. დღე და ღამე ჭირსა და კაზმასა შიგან არის, ჴელსა ეკალი ესობის ამისითა იმედითა, თუ ვარდი ოდესმე გამოესხმისო. აგრევე იადონსა კაცი შეაგუებს, აჭმევს და ასმევს, დღე და ღამე მას სჭვრეტს, გალიასა ძვალითა და მძივითა მოუკაზმავს, ალამაზებს. და ამისათვის იჭირვის წელწადსა შიგან - ამო ჴმა ამოიღოს, რომელ მე გავიგონო და გული გამიმხიარულდესო. ჰხედავ მასცა, რომელ ზღვასა შიგან შევლენ. ეგზომსა ჭირსა და შიშსა გარდაიჴდიან მოუსვენებელნი, არცა ძილითა მორჭმული იქმნების და არცა მკლავითა. ზოგჯერ სიცოცხლისათვის მოიშიშობენ და ზოგჯერ საქონლისათვის. მაგრა იმედისათვის გასძლებს ყველასა: ნუთუ სარგებელი რამე მომხვდესო! ეგრევე ფეროზისა და ლალისა მძებნელი დღისით მიწყით კლდესა სთხრის, ქვა და წერაქვი აქვს, ჴელთა იტკივნებს ამისითა იმედითა, ნუთუ კარგი თვალი ვპოვოო. დღისით თხრისაგან არა სძინავს და ღამით შენახვისაგან”.

საწუთროჲსა სიხარბე და მოლოდნა ყოველსა ადამიანსა სჭირს და მეტადრე შენისა ნახვისა. ვირეცა მზე და მთვარე აღმოვალს, მუნამდინცა მე შენგან იმედ-გარდაწყვედილი არა ვარ. ჩემსა გულსა შიგან სიყვარული ბზისა ხესა ჰგავს, ზამთარსა და ზაფხულსა მიწყით მწვანეა, და შენსა გულსა შიგან სიყვარული ზამთრისა ხესა ჰგავს, ნაყოფი და ფურცელნი დასცვივიან და ჴმელი ხე ოდენ დაგრჩომია. გარნა ამისი მომლოდე ვარ: ესეთი გაზაფხული მოვიდეს, რომელ [იგი ხე] გაანედლოს, ფურცელი გაუწირაობისა გამოასხას და ნაყოფი სიყვარულისა, და გაწირვისა ნანვა სამე ეგზომი მისცეს, რომელ მე ღმრთისაგან იმედიანი ვარ, თუცა შენ ყოლა აღარ მოიგონებ ჩემსა გულსა.

მე ჴმელი შტო ვარ და შენ მხიარული გაზაფხულისა ჰაერი; მე გლახ უღონო საბრალოდ გასრულ ვარ, შენ მდიდარი, უწყალო, ძვირი და გაუვლენელი ხარ. ვტირ დღე და ღამე. სხვა აღარაა ჩემი ღონე ტირილისაგან კიდე. უღონო და საბრალო ვარ, ასრე დამწვარი გლახ, რომელ ლხინისა ღონედ ტირილი ოდენ მაქვს. ვგავ სნეულსა მიჭირვებულსა, რომელ მისჭირვებოდეს და სიცოცხლისა იმედსა არავე გარდასწყვედდეს. მას კაცსა ვგავ, მარტოსა, სნეულსა, გაბეჩავებულსა, გამოვარდნილსა, რომელსა სახლისა და ნატამალთა სურვილი ჰქონდეს და ღონე არღარაჲსა. მისებრვე ყოველთა ჟამთა ვზი გზასა ზედა, შენსა ამბავსა მომავალთაგან ვკითხავ, ეგრე მეტყვიან: რას იკითხავ? მისგან იმედი გარდაიწყვიდეო, − მაგრა მე უკუნისამდი იმედიანი ვარ და არცა გარდავიწყვედ იმედსა შენგან, რომელ სულნი დამრჩომიან, თუ იგი სრულად არ დამელივნენ, შენისა ნახვისა მომლოდნეობისათვისცა. მიჯნურობითა თმობა წამსლვია. შენისა ჯავრისაგან სრულად ამით უფრო არ დამწვარ ვარ, რომელ კვლა ნახვისა იმედი წყალსა მაპკურებს და, თუ უიმედო ვიქმნა, ვაი ჩემნი დღენი, რომელ წამსაცა დარჩომა ჩემი აღარ ეგების”.

53. მეექვსე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”მინახავ ერთხელ, რამინ, რომელ არ იყავ ესრე დიდისგემო და ამპარტავანი, არ იყავ ესრე თავისა ჴელთა მქონებელი და ესდენ მწვავეთა სიტყვათა მთქმელი, არ იყავ ესრე კუშტი და დაუკარავი. მინახავ ესრე, რომელ, რა სულთქნი, შენმან სულთქნამან ჰაერი გააშავის, შენისა გულისა კვამლმან მთვარე დააბნელის. ბედითობითა გზის პირისა მიწასა ჰგვანდი, შენთა მტერთა და მოშურნეთა წადილისაებრ იყავ და მე მაშინ, განაღა აწ, ვითა შენ ჩემთვის ხარ? ათასჯერ მე უფრო შენი გაუკვირვებელი და ბედითად მხედველი ვიყავ. ჯოჯოხეთსა ჰგვანდა შენი სული კვამლისაგან; ზღვასა ჰგვანდეს თვალნი შენნი ცრემლითა; რომელსაცა დღესა უმცროსი იტირი, დიჯლისა ოდენი წყალი ეგრეცა გარდამოვიდის შენთა თვალთაგან.

აწ ჯიმშედისაგან უფრო გადიდგემოებულ ხარ და ცად გასრულ ხარ, უღონიოდ იგი ჟამი დაგვიწყებია, რომელ მიჯნურობისაგან თმობა აღარ გქონდა. ვაი, რომელ შეიგენ ჩემი გულის-პასუხი და ჩემგან საშენო სიყვარული და მით დამიძაბუნე! ესრე რად ხარ საჩემოდ ნავღლისაებრ მწარე, რადგან სასხვაოდ უკვდავებისაებრ სიტკბო იცი? საყველაოდ ლმობიერი ხარ, ჩემთვის ოდენ რად კუშტობ? შენ ათასი საჭურჭლე ტურფითა სავსე გიპოვნია. რა საკვირველია, თუ მაგით გლახასა ექადოდე? რა გაგვა, თუ შენ შენითა თავითა იქადდე და მე შენითა შენგან უფრო გიქადდე? რადგან ეგეთი საქადული ხარ, დამემორჩილე, რომელ გმორჩილობდე. რაზომცა შენი პირი გაზაფხულია და შენთა ღაწვთა ზედა მიწყით წითელი ვარდი ყვავის, ეგრეცა ესე მოიგონე, რომელ ზაფხულისა ყვავილი სთვლამდი დარჩების. საწუთრო მიღმართ-მოღმართია. ნუ მოჰზიდავ მოყვარეთა ზედა მტერობისა მშვილდსა, ნუთუ ანაზდად გატყდეს და შენვე გეცეს. თუ შენი კაპარჭი ისრითაცა სავსეა, მუნით ერთსაცა შენსა მოყვარესა ნუ შესტყორცებ.

ჩემი გული მწვადსა ჰგავს კიდეგანობისა ცეცხლთა ზედა წვითა. რადგან უცეცხლოდ არ მიშვებ, ბარე ნელადრე ნთება მათნიე. ნუ მიზამ, რაცა შენთვის არ მიყოფია, და ნუ გინდი უპატიოდ. ნუ ხარ საჩემოდ ეგრე უსამართლო. ერთხელ ოდესმე მეცა ვიყავ შენებრი სანდომ-საყვარელი და ეგზომი ნაზობა არ მიქმნია და არცა ეგზომი ნებიერობა, აწ ვითა შენ ნებიერობ. სიამოვნე არ დარჩების მოყვარეთა, რა ერთმანერთისა უჟამოდ ნებიერობდენ. ამპარტავნებითა თავი ცამდი გაგიღია და დიდის გემოობითა კვლა თავი გაგიბედითებია. ჩემებრვე კაცი ხარ, ანგელოზისაებრი დაუკარაობა რად გინდა? თუ მზისაებრცა მაღალი და ელვარე ხარ, საღამოსა ჟამსა ეგრეცა დამდაბლდები და ქვე ჩამოხვალ. მე შენისა გულისაებრ გაუვლენელსა გულსა ვჰნატრი დაუკარავს, უხანოსა და უმეცარსა მისთა გამვლენთასაცა. ეგეთისა გულისა უფალი ყოველთა ჭირთაგან მჴსნელია და ყოველი კაცი ეგეთისა გულისაგან მიეცემის ჭირსა. პირად მჭვრეტელთაგან სანატრელ ხარ და გული ალმასსა გიგავს. მე მეჯავრების, რომელ აგეთივე მაგარი გული მიც და არ შენებრი უხანო, გამწირავი და უზენარო ვარ. თუმცა შენითა გონებითა არ ვკვდები! თუ შენ შენისა სიავისა მძებნელი ხარ და საჩემოდ ავისა სიტყვისა მთქმელი, მე ამა ერთისაცა მნდომი არა ვარ. მე სიყვარულსა ვჰმატებ, თუცა შენ − მტრობასა; მე ცეცხლსა ვაძლიერებ და შენ წყალსა ასხამ. რა მე დედამან ჩემმან მშობა, ჩემთანავე ჩემგან გაუწირაობაცა შობა და, რა შენ დედამან შენმან გშობა, გამწირაობაცა თანადაგებადა. მე თვით ჩემსავე ბედსა თანა ჩემმანვე გულმან მიმცა ჭირსა, რომელ უხანოჲსაგან ხანიერობასა ეძებდა. აწ ამით მათ ზედა, ვითა მტერთა, შურითა ვიგებ, რომელ შენთა გზათა უკანადგომისაგან თვით აღარ სად რაა. მითცა აწ სანიშნოდ გაგიჴდია, ვითა სასაგნო ასაბადი, და მუნამდის ესროდი, რომელ სიბრალული და ნანვა შენვე შეგექმნას და ეგრე სთქვა: ”ვინცა ფათერაკი იყიდოს, ესე მას ჰმართებსო”. არაშს ამისთვის აქებენ, რომელ სარავითა მარავს ისარი გამოუგდია და მას მით ჯეანგირი ჰქვიან. შენ მე წამსა და წამსა ათასსა პირ-ალმასსა ისარსა გორაბით მარავს გულსა და სულსა დამასობ. ესე სახელი ჭაბუკობისა საქებრად შენ გმართებს, არ არაშსა, რომელ ასითა ეჯითა უშორე სტყორცებ ჩემად საკლავად ისარსა და ეგრე შორით აწყენ შენთა მოყვარულთა.

ვაი-მე, რა უწყალი და მაგარი გული გიც! ეგზომისა შენისა წყენისაგან პირი ჩემი დაგიყვითლებია და გული ჩემი დაგიწვავს. და ამისაგან კიდე არა მიკვირს, რომელ შენგან ეგზომსა ჭირსა და ნავღელსა მოუსვენებელად ვარ და ვერცა ეგრე გელევი. თუ რკინა არა ვარ ანუ ქვა, ამისი გაძლება საკვირველია, რასაცა შიგან ვარ. ეგრე მეტყვიან თუ: ”ნუ სტირ, მეტითა ტირილითა დასნეულებულ ხარ და, ვითა თმა, გაწლობილ ხარ”. ეგრე მას ჰმართებს, რომელ მოყვრისა ნახვისაგან იმედ-გარდაწყვედილი იყო! განა ესე არ იცი − ვითა წვიმისაგან მოვიდეს ნაყოფი? ეგრევე ჩემთა ცრემლთაგანაც მოვიდეს ჩემი მოყვარე! რა გაზაფხული მოვიდეს, წალკოტი ვარდსა მოისხამს. ნუთუ საყვარელი ჩემი მოვიდეს და მე სიცოცხლესა ჩემსა მას ვანაცვალებ და, რა მაშორვიდეს, ლხინისა ნაცვლად თვალთაგან მარგალიტსა ვაყრი და ოქროჲსა და ანთრაკისა ნაცვლად თვალთა და სულთა გარდავაყრი, ნუთუ ღმერთმან შემიწყალოს და ერთსა დღესა ჩემი საყვარელი ვნახო”.

54. მეშვიდე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”შვენიერო, საგონებელო ჩემო! უგრძნეულოდ წამიხვე. მიბრძანე, რა სთქვი, რა გააგე საჩემოდ, რა დაიურვე სულისა ჩემისა საქმე, რომლისა უშენოდ დაურჩომლობა იცოდე? შენ ცხენი გააჭენე და მე უცხოთა შიგან ღარიბად დამაგდე სნეული, უაქიმო. არ გაივლინე ღარიბობისა ჩემისა [საქმე] და აწ თვით ვიცი, რომელ ყოლა არ მომიგონებ, მით რომელ უზენარო და გამწირავი ხარ. არ გეწყალვი, ღმრთისაგან არ გეშინიან, შენგან დაკოდილსა წყლულსა მალამოსა არ დამდებ, არ იტყვი ამას, თუ უჩემობითა დაღონებული ვით არის, რომელ გულისა სისხლისა ზვირთსა შიგან ირჩობისო? ესრე ჴამსა სიყვარული და ლმობიერება. რომელ უშენობითა ვკვდები და შენ არცა თუ იგრძნობ? შენ გიჩიოდე ანუ შენგან ვჩიოდე საბრალო? ვით გეტყვის გული, საყვარელო, რომელ მოყვარეთა მტერთაებრ აჭირვებდე? მე ესე ჭირად არ მეყოფოდა, რომელ წამიხვედი, კვლა სხვა ჩემზედა რადღა ვინ გამოირჩიე ღა ცოლი შეირთე? მე ამა ჭირთა მგონებელი ვარ და შენ − იგი, რომელი უჩემოდ სხვასა ცოლსა თანა იხარებ; მე იგი ვარ, რომელ აწ შენგან გაბედითებულ ვარ, და შენ − იგი, რომელ აბეზარ-გიქმნივარ; აღარ იხარებ, რომელ ჩემი მიჯნური იყავ, ჩემისა ნახვისათვის ასრე გსურდა, ვითა წყაროჲსათვის ირემსა. აღარ იგი ვარ, რომელ შენად მზედ გიჩნდი და ამა საწუთროსა შიგან შენად ლხინად, სიხარულად და იმედად მხედვიდი, და შენ აღარ იგი ხარ, რომელ საჩემოდ მკვდარი იყავ და, ვითა დანქრეული ფურცელი, დამჭნარ იყავ? მე არ იგი ვარ, რომელ სიცოცხლე მოგეც და ბედნიერობასა შეგამეცნიერე?

აწ რად მე იგი ვარ და შენ აღარა იგი ხარ?

შენგან მტერობა არის და ჩემგან სიყვარული. რაჲსათვის გამიორგულდი, რაჲს ავის მომქმედი მცან, რომელ აბეზარ-მქმენ? მოგიადვილდა ჩემი მიჯნურობა, დაგვიწყდა ჩემი სიყვარული, აგისუბუქდა იგი ტვირთი, რომელ შეჭირვებისა ზღვასა შიგან ჩამრჩვალ იყავ და მისი ღელვა მი-და-მო გაგდებდა. შენ სხვა ცოლი მით შეგირთავს, რომელ მრჩვალი კაცი, რაცა მიჰხვდეს, ყველასა მოეკიდების. და ამით ესე საქმე შენგან აღარ მიკვირს. მრავალი კაცი ტაბლასა ზედა შაქრიან-თაფლიანსა დააგდებს და ძმრიანსა სჭამს. მაშინ ღვინისა სმა გიამებოდა და აწ მახმურობითა ღვინო აღარ გინდა. მაგრა რა ღვინო ნახო, იგივე მოგინდების, და მახმურისა წამალი ღვინისა კიდე აღარა არის.

სულისაებრ საყვარელია წინანდელი მოყვარე. შენ მას ზედა სხვასა ნუვის გამოირჩევ. ძველი გზა უფათერაკოა, მას ზედა ნუ დააგდებ. თუ ახალი გყავს, შეინახე, მაგრა ძველსა ნუ გასწირავ. გულითა სიყვარული თვალია პატიოსანი: თვალი რაზომცა ძველი იყოს, ეგრეცა სჯობს, მით რომელ ახალსა თვალსა ფერი ადრე ექცევის და ფერნაქცევი თვალი ქვასა დაემსგავსების. ათასი ვარსკვლავი ერთისა მზისაებრ არაა და არცა კაცისათვის ყოვლნი ასონი ერთისა თავისა ოდნად საჴმარნი. ათასი მოყვარე პირველისა მოყვრისა ოდნად სანდომი არაა კაცისათვის. ვითა მე შენებრსა უხანოსა ვერ ვპოებ, ეგრევე შენ − ჩემებრ ხანიერსა მოყვარესა სიყვარულიანსა. შენ მზე ხარ და მე მთვარე და ისე ორნივე ერთგან. ჴამინ უკუნისამდის. ნუ მინდობიხარ ამას, რომელ ეგრე მომშორებიხარ და მზისაებრ ნათობ. შენი სინათლე ეგრეცა ჩემგან იქმნების და რაზომცა სადა იარო, ბოლოდ ეგრეცა ჩემს გვერდითვე მოხვალ.

ჰე, გულმაგარო, ადეგ და წამოედ, ნუღარა მაჭირვებ აქათგან და ნუცაღა თავსა იწყენ! რომელიცა კაცი ბოლოდ მოგინდებოდეს და დაგაკლდებოდეს, ნუ მოიმდურვებ, ნუცა ამისთვის შეაფრობ, რომელ უშენობისათვის მისგან სიცოცხლე-გამწირებულობა იცოდე. თვით იგი უფრო გეწყალოდეს, ვინცა შენი უფრო საკუთარი იყოს. მოედ, რომელ ესრე ამოდ ვიყვნეთ აქათგან, ვითა სულსა თანა ცნობა და თვალთა შინა სინათლე. შენი კიდეგანობა მაგარი კლდე არის და შენისა ნახვისაგან კიდე არა დალეწს. ვერ გავსძლებ უშენობასა. აღარ ვაჴსენებ გარდასრულსა და ნუღარცა შენ აჴსენებ სამიზეზოდ. არა მგამა, თუ გამწირე და სიყვარულის ხე მოჰკვეთე, - კვლა გულისა შეერთებითა დაამყენ, ზედა ნაყოფი თვით დამყნილისა უკეთ გამოესხმის. სიყვარულისა ძებნა თავითგან დაიწყე და ნუ ეცრუები გულსა ჩემსა, რომელ ღმერთსა თანა ბრალად არ მოგხვდეს”.

55. მერვე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”გაზაფხულისა მტირალნო ღრუბელნო, მოდით და ტირილი ჩემგან ისწავლეთ! მაგრა თუ ერთხელ ჩემთა ცრემლთაებრ იწვიმებთ, ქვეყანა აოჴრდების. მე ესრე ღვარი მიწყით ცრემლთა მდის და ამად მრცხვენია, რაზომნი მინდან, ეგზომნი არა მაქვნ. მე ამა შეჭირვებისა ასისა ეგზომისა ტირილი მმართებს. მაგრა სულად დავიცლები, რა ზოგჯერ სისხლსა ვიდენდე და ზოგჯერ წყალსა. რა ესე ორნივე აღარ მქონდენ, სხვით რაჲთა ვიჭირვოდე თვალთა ამოყრისაგან კიდე, რომელ თვალნი თვით შენისა ნახვისათვის მინდან, ენა შენისა მოუბრობისათვის და ყურნი შენთა სიტყვათა სმენისათვის? რადგან ესე ერთიცა არა მაქვს, რასაცა რას ჴელსა ვჰყრი, ანუ თვით სიცოცხლესა ტირილიმცა რად მეჭირვებოდა? ეგების, რომელ ქვეყანა ზღვად შევქმნა! ვიკვნესებ, რომელ ქვა დავფშვნიტო! მადლიერ ვარ ჩემთა ცრემლთაგან, რომელ მიჭირვებულსა არ გამწირვენ, არ თმობისაებრ წამსლვიან, არ გულისაებრ დამმესისხლებიან. ესეთისა ჟამისათვის უნდან მოყვარენი კაცსა, თუცა მე ყველასგან აბეზარ-ქმნილ ვარ. თუ ჩემი თმობაა, იგი არაა ერთკეცი და, თუ ბედია, ჩემი არცა იგია, − მე თვით მან მომკლა. ჩემი გული ფათერაკსა დაპყრობილა და თმობასა მისთვის შეუთვალავს, თუ: მე სამოთხისა შტო ვარ, შენ ჯოჯოხეთსა რად დაენერგე?

გულო, შენ ჯოჯოხეთსა ჰგავ, ცეცხლითა და კვამლითა სავსესა, მე შენგან მით ესრე ფიცხლად გაქცეულ ვარ. გულო, შენ სიცოცხლე მოგიძულებია, მე უთმობლობისაგან რად მაჩივლებ? ყოველსა ჟამსა თმობა სახელია, მაგრა ესრე მიჯნურობისაგან მიჭირვებულისათვის დათმობა აუგი უფროა. ვითა არა მაქვს ღონე თმობისა, ეგრე არცა ვეცდები და არცა მწადიან. მიმიშვ, რომელ უთმობლობასა შიგან მოვკვდე!

ჰე, ლხინო, შენ ჩემგან წარსრულ ხარ, ჩემგან უშენოდ თმობა რასა ჰქვიან ანუ რა სახელია? მე უშენოდ გაძლება მაქვს. მაშ, უნახაობა და გამწირაობა ჩემგან იქმნების. მე შენდა მიახლებია სული და თავი და შენ იცი და შენმან ღმერთმან, რაცა გწადიან, იგიცა ქმენ სამათოდ. მას მიჯნურსა, რომელსაცა ვინ უყვარდეს, ათასი სული და სიცოცხლე არად უჩნს და სიყვარული კაცისა ესრე ჴამს და მიჯნურობისა დაწყება, ჩემი ჭირი შენი ჯავრისაგან იმატებდეს, სიბრალული ჴამს, არ შურობა. რა დია სანატრელად მიჩნს იგი ჟამი, ოდესცა ერთგან ვიყვნეთ და ვიხარებდეთ, სიხარულისა ჩემისა ბედსა ეღვიძოს და მტერთა ჩემთა იმედი დაუმცრდეს! საწუთროჲსა ჴელი ნიადაგ ესე არის, რომელ სიამოვნესა მტერობისა ჴრმლითა გაჰკვეთს. რა ანაზდად მოეშორა თვალთაგან სინათლე, მუნითგან ჩემნი თვალნი სისხლსა სტირან, კვნესა ლხინად მაქვს და შეჭირვება გულსა დამმკვიდრებია. ჩემისა ტირილისა და კვნესისაგან ჩვენვე დაგიწვავთ და აწ გვილხინე სულდაღებულობითა. მიჯნურნი გვინახვან ქვეყანასა შიგან, მაგრა ჩემებრ დაჭირვებული საბრალო და თავისა მოუსვენებელი არავინა! მე რად მოუსვენო თავსა, რადგან მოყვარემან ტურფამან ესრე გამწირა, რომელ მარტო დამაგდო საბრალოდ, ვითა მინდორსა შიგან მეცხოვრეთა ცეცხლი? აღარ მომივლო მე აქა, მარტო უპატიოდ დამაგდო, ვითა მოქარავნენი ფუნდუკსა დააგდებენ; არ მაყოფინა დაგდება და წასლვა, ცოლი შეირთო და მე გამწირა.

აწ თუ ვკვნესოდე, მართალ ვარ, რადგან ესე წამეკიდა მოყვრისა საიმედოჲსაგან. ზენარობით გული შემოგვედრე და შენგან უზენარობისაგან კიდე არა მინახავს. თვით გულმან ვით მოგცა ჩემი ეგზომი წყენა და მიჭირვება? ამა ჩემსა ძიძასა არ ჩემსა დედასავით უყვარდი? არ ყოველსა ქვეყანასა შენზედა ჰხედვიდა? არა შენი ნაკვთი უჩნდა საროდ? არ შენითა მხიარულობდა? არა შენი ნახვა უჩნდა იმედად და ღონედ? იგიცა გააბედითე ჩემითა მიზეზითა. შვენიერო, თვით ესე საყვედური გეყოფის ყველასაგან საცოდნელად, რომელ სახელი ავკაცობისა გერქვას. რასა ვინ იტყვის, ვინც ესე ჩვენი წიგნი წაიკითხოს და ამისგან ჩვენი საქმე ცნას? არ ამას იტყვიან, თუ ეგზომ კარგი და გაუწირავი იყო, რომელ მან ეგზომი სიყვარული ძებნა უხანოჲსა კაცისაგანო? და შენსა უღონიოდ ამას იტყვიან, თუ ეგზომი ავი კაცია და ავისა მომქმედი, რომელ მისთვის შემკვდარი და მისი საკუთარი ესრე გაწირაო.

ესე წიგნი გამისრულებია, თუცა ჩემისა საჩივრისა არცა ნაასალი მითქვამს. საწუთროჲსაგან დიადი საჩივარი მიც, რომელ ათასისაგან ერთსაცა ვერ ვიტყვი, − ჩემსა საჩივარსა ბოლო არ მოეღების და ამის საუბრისაგან ნება ჩემი არ გასრულდების. ვირემდისიცა შენ გეუბნები, ცუდი სიმაშვრალე მომხვდების. წავალ, მას შევეხვეწები, რომელ თვით ჰხედავს, მივალ მისისა დარბაზისა კარსა, რომელსა არცა ეჯიბი უნდა და არცა მეკარე, სინათლესა მისგან ვითხოვ, არა შენგან, და ლხინსა მისგან ვეძებ, არა შენგან. იგი კარი, რომელ მან დამიჴშა, მანვე გამიღოს. ყველასაგან იმედსა გარდავიწყვედ და მისგან არა, მით რომელ მისგან კიდე ჩემი ღონე არ არის”.

56. მეცხრე წიგნი ვისისი რამინს თანა

”გული ცეცხლითა სავსე მაქვს და სული კვამლითა, ტანი თმისაებრ დამწლობია და პირი ოქროსაებრ გამყვითლებია. ყოველთა ღამეთა ღმერთსა წინაშე პირსა მიწასა ზედა დავდებ და ეგრე ჩემითა საქმითა ვჩივი, ზახილი ჩემი ცამდის გავა, კვნესა ჩემი ვარსკვლავთა მიესმის. ვტირ, ვითა გაზაფხულისა ღრუბელი, ვყივი, ვითა კლდისა კაკაბი; ცრემლითა ჩამოვჰრცხი ღამისა სიბნელესა; მიწასა დავათიჴებ თევზისა ზურგამდის, რომელსა ზედა ქვეყანა დგას, და ვშფოთებ, ვითა ზღვა ქარისაგან; ვთრთი, ვითა ტირიფი ნიავისაგან. ეგზომსა სულვთქვამ მტკივნისა გულისაგან, რომელ გზასა დაჰკარგავს ცასა ზედა მთვარე ჩემითა სიბრალულითა; ეგზომი კვამლი ამოვა დაღრეჯილისა გულისა ჩემისაგან, რომელ მით მთამდის ბნელი კვამლი და ღრუბელი დადგების.

ესე უპატიო, შეფრობილი, ბედითი, შემჭირნე, თვალ-ცრემლიანი და პირ-დაყვითლებული, ბაგე-დამტვერული და დაღონებული ვექენები და ვიტყვი:

”ჰე, დამბადებელო, დაუსაბამოო, მოწყალეო, ნებიერო, მაღალო და მდაბალო! შენ ხარ უღონოთა ღონე, შენ ხარ გლახაკთა და ჭირვეულთა მწე და მარგებელი! ჩემსა ხვაშიადსა შენგან კიდე ვერავის თანაშევიწამებ. შენად შემოხვეწილ ვარ. იცი, თუ ვით დამჭირებია! იცი, თუ ვით ენა-დაბმულ ვარ. შენ გკადრებ და შენგან ვეძებ ლხენასა, შენ დაჴსენ სული ჩემი ჭირისაგან, შენ აიღე კიდეგანობისა ბორკილი გულისა ჩემისაგან. მის გულ-მაგარისა გული მოაქციე სიყვარულისათვის! მოაგონე მას წინანდელი ჩემი სიყვარული, მოალმობიერე საჩემოდ! მე რომელ მჭირს, ამისთანა ერთი ტვირთი მას მიეც, რომელი თვითოჲსა მთისა უმძიმეა. ანუ იგი ამა საქმითა აქა მოიყვანე, ანუ შენითა მოწყალებითა მე მუნ მიმიყვანე! დაჴსენ ჩვენ შუა უხანობისა გზა, შეჭირვებისა გზა თვით მაშინ შეიკვრის, რა იგი ვნახო. შენ დაიცევ, ღმერთო, იგი ყოველთა ფათერაკთაგან და ჩემისა მიჯნურობისაგან კიდე ჭირსა ნურას მისცემ, საწყინოსა მას ნურას გამოაცდევ და, თუ მე მას ვეღარაოდეს მიჩვენებ, მე აქამდისცა სიცოცხლე მეყო უმისოდ. აწე დღენი ჩემნი მას შეჰმატენ: სიშორესა შინა მე უსულო ვჯობ და იგი ორითა სულითა”.

ჩემო სასურველო, ვირემდის მოვსთქმიდე, ვირემდის ვკვნესოდე საბრალოდ, ვირემდის ვტიროდე? ვეღარ გავძლებ, ვეღარ ვწერ წიგნსა. მე დაულეველი მიც სათქმელი შენთანა, მაგრა რაზომცა ვაგრძელებდე, ვეღარასვინ მაბრალობს, მით რომელ გულ-დამწვარი ვარ შენგან. თუ შენი ნაქმარი კლდეთა შევჩივლო, ჩემებრვე ტირილსა დაიწყებენ და ქვათა შევეწყალები და შენსა გულსა არ ვეწყალვი?! ქვათაცა უფროსი ლმობიერება აქვს შენისა გულისაგან.

ესეთი გლახ ჩემი საბრალო გული ამით ჰგვანდა ქვასა, რომელ შენისა გულისა სიბასრემან დალეწა. ესე სალამსა მოაჴსენებს მას, კარგ-ნაკვთსა, რომელსა გული ბასრისა უც, სალამსა მოაჴსენებს მათ იაგუნდთა, რომელთა ოცდათორმეტი მარცვალი მარგალიტი დაცმული აქვს! სალამსა მოაჴსენებს მათ ნარგისთა, რომელთაგან მიწყით ძილ-მკრთალი ვარ! სალამსა მოაჴსენებს მას ხესა კვიპაროზსა, რომელსა ჩემისა დათმობისა სახელი აუოჴრებია! სალამსა მოაჴსენებს მას გავსებულსა მთვარესა, რომელსა ჩემისა ბედისა მთვარე დაუბნელებია! სალამსა მოაჴსენებს მას ნაყოფიანსა ხესა, რომელსა ჩემისა ბედისა შტო გაუჴმია! სალამსა მოაჴსენებს მას ვარდსა მოცინარესა, რომლისაგან მე ნიადაგ მტირალი და თვალ-ცრემლიანი ვარ! სალამსა მოაჴსენებს მას მორჭმულსა ჴელმწიფესა, უსამართლოთა მოქმედსა მზესა! სალამსა მოაჴსენებს ცხენოსანთა გვირგვინსა და გმირთა სიქადულსა! სალამსა მოაჴსენებს ზღვისა ქვიშათა, ცისა წვიმათა და ყოვლისა სოფლისა ნივთთა უმრავლესსა! და შენ მოაჴსენე: თუცა ჩემი გამწირავია − ჩემსა გულსა, ჩემისა საბრალოჲსა და მისგან დაღრეჯილისა გულისაგან ეგზომი სალამი, სურვილი და თაყვანისცემა. და შენ ღმერთმან საჩემოჲსა სიყვარულისა გული მოგცეს და მე − შენი ნახვა ჩვეულისაებრვე ჩემისა მოყვარულისა”.

57. მეათე წიგნი ვისისი რამინს თანა

ვისმან კვლაცა უბრძანა მწიგნობარსა რამინს თანა წიგნისა დაწერა. აგრევე საბრალოჲსა მისისა მიჭირვებულობისაებრ მწიგნობარმან დაწერა წიგნი. თვით გონება-უკლები და ენა-კეთილი იყო და, რაცა იმისი მეცნიერება იყო, ყველა მოიჴმარა და დალია.

მერმე ვისმან წიგნი თმათა და პირსა მოისვა და ესრე გაასურნელა, რომელ ნახევარდღისა სავალსა მუშკისა სული მის წიგნისაგან კაცსა ეცემოდა. მერმე უჴმო ადინა და ეგრე უბრძანა:

”ადინა, შენ ჩემგან სჯულისაებრ საყვარელი ხარ. აქანამდის ჩემი მსახური და ყმა ყოფილ ხარ, მაგრა ახლა საყვარელი ძმა იქმნები ჩემი და ჩემსა თავსა თანა გასწორებული, რომელ ერთ-სულ და ერთ-ჴორც ვიყვნეთ. რამინს წინაშე წასლვა შენი მინდა, რომელი ჩემგან ჩემთა სულთა უსარჩევესია და უფრო მიუცილვებელია. ზენაარი ვარ შენზედა, რომელ არ დაიყოვნო, ელვისაებრ მალე წახვიდე, - მე მიჭირვებული გლახ ვარ, − ესე ჩემი წიგნი მიართვა და ჩემი შეთვლილობა დაუკლებლად მოაჴსენო, სისწრაფისათვის მოიჭირვო. მე აქათგან შენი მომლოდნე ვარ. ყოველთა დღეთა და წამთა შენისა მოსლვისა ჟამისა მთვალავი. ესრე ვითამე იქმენ, რომელ სულიერმან კაცმან არავინ გნახოს. ჩემმაგიერ ცისა ვარსკვლავთა და ზღვისა ქვიშათა და ყოვლისა ღმრთისა დაბადებულისაგან უფროსი სურვილი, ნახვის ნატრა და სალამი მოაჴსენე ჩემისა გულისა წამღებსა რამინსა და ეგრე მოაჴსენე:

”ჰე, არამო, არამო! სიარმითა ბედითო, ზენაარისა გამტეხელო, უღმრთოო და ცრუო! მე შენ ავისა მოქმედისაგან ეგზომნი ჭირნი გარდამიჴდიან, რომელ ათასჯერ სიკვდილი დამნატრებია და სულთა შერჩენა არავე მგონებია. რად დაგვიწყდა ეგზომი ფიცი, ჩემთანა რომელ გარდაგიჴდია და, ზენაარ, განაღა რომელ სათვალავი არ მოიგონების, რაზომჯერ შენ ჩემთვის შემოგიფიცავს? შენი ფიცი და ქარი სწორია, შენი ზენაარი და ღრუბელი სწორად მდგომ ხანიერია. უხანობითა ამას ჩემსა გლახ საბრალოსა გულსა, შენგანვე უჭკუოსა, იგი უყავ, რომელ მტერი მტერსა არ უზამს. რაცა ჩემთვის გიყოფია, მონაცვალე ღმერთი იყოს. მაგრა ჩემთვის ოდენ ავის მოქმედობა ნუ გგონია. ღმერთმან იცის, რომელ სათავისოდ კვლა უფრო გიყოფია, საარაკოდ და მისახედავად გასრულ ხარ. ოდითგან შენ მაგა საქმესა შიგან ხარ, მუნითგან ჩვენად შედეგადცა ამასვე დასწერენ წიგნთა შიგან შენთვის, თუ: ”ძველი მოყვარე გაწირა, ფიცი გატეხა და მტერი დაიმოყვრაო”. ასპიტისაებრი ზარი მოსაკლავი მით მეცა შენგან გულსა, რომელ სხვა კაცი ირჩიე ჩემსა და ცოლი შეირთე. ჩემებრსა უკლებსა მოყვარესა სადა ჰპოებ, ანუ მშობლურებრ ლმობიერსა მოაბადისებრ ჴელმწიფესა, სიამოვნითა ხორასანისაებრსა ქვეყანასა და სიმაგრითა მარავისაებრსა ქალაქსა? დაგვიწყდა ეგზომი კარგი ჩემგან, რომელ მოაბადს წინაშე ყოველი საწადელი აგისრულდა? მოაბად სახელად ოდენ იყო ჴელმწიფე, თვარა სხვა ყველა შენი იყო. საჭურჭლეთა მისთა ზედა ჴელი მე მქონდა და, შიგან რაცა კარგი იდვა, ყველა შენი იყო. ცხენთა უკეთესთა, რაგვარნიცა გწადდეს, არავინ გიპატიმრებდა და თვითოფერსა აკაზმულობასა. აგრევე სანადირონი ავაზნი, ქორნი და ძაღლნი შენსა ბრძანებასა ქვეშე იყვნიან და ლაშქარნი განაღამცა. საჴელმწიფოთა სარტყელთა ირტყმევდი, თუ ოქრო-ქსოვილი ჩინური არ იყვის, − ტანსა არ შეიმოსი. შენნი მსახურნი მთვარეთაებრ შვენვარენი დაკაზმულნი წინა გიდგიან და შენსა გვერდით მწოლი, თვალ-მარგალიტიანსა ოქროჲსა ტახტსა ზედა პირმზე შენი გულ-გაუყოფელი ვისი იყვის. ესეთი ადგილი, ესეთი ყოფა და ესეთი მოყვარე დააგდე, სანატრელი და სანდომი ყოვლისა ჴორციელისაგან ვინ ქმნას ეგე გონებისა უფალმან, რომელი შენ თავსა უყავ? არ ვიცი, თუ ეგზომისა ნაცვლად რა სარგებელი მოგხვდა. სარგებელი ვერა ჰქმენ, სათავნო გაანქრიე და აწ უსარგებლო და უსათავნო ბედითად დარჩომილ ხარ. შენითა კაცობითა ათასი საჭურჭლე თვალითა პატიოსნითა სავსე წაგეღო და აწ დანგსა ერთსაცა ათასითა ჭირითა ეძებ. აზომ უმეცარი ხარ, რომელ ყოვლისა კაცისაგან ცარიელი დარჩომილ ხარ, და არცა ესე იცი, თუ ნაცვალი რა გაქვს. ესრე მოუცემია ღმერთსა, ვითა ამოზიდულისა წმიდისა ოქროჲსა ნაცვლად, ტყვია მყრალი და სპილენძი. მიკვირს, თუ ცნობანი გაქვანღა, სათავისოდ რად ჰქმენ ეგე? ეგეთისა ვარდისათვის, რომელ დიდხან შენთანა ვერაა, მისთვის ესე ყველაი ვით დაივიწყე? ერთი ვარდი რად გამოირჩივე ერთსა წალკოტსა, უეკლოჲთა ვარდითა, ნათლითა სავსესა?”

რა ადინა მოციქულობა მოისმინა, წიგნი აიღო და გაესალამა. მაშინვე ჯოგი მოასხმევინა: გამოირჩივნა [ცხენნი] მსუქანნი, მალემორბედნი, საჴედრად კარგნი, მინდორთა შიგან თხათაებრ მალენი და ქვიანთა შიგან არნთაებრ მავალნი, წყალთა შიგან თევზთაებრ მცურავნი. კაცნი თანამყოლნი მალენი და დაუშრომელნი წაიტანნა, წავიდა და არ გამოისვენა არცა ერთი წამი. ესრე ფიცხლა იარა, რომელ ორკვირა მარავით გორაბს მივიდა.

[რა გულისა-წამღებელმან ვისმან ადინა გაგზავნა, გულითა დამწვრითა ესრეთ საბრალოდ მოსთქმიდა, რომელ ვინცა მას მოისმენდა, თუ ასიცა გული ედვა, ეგრეცა უგულო დარჩებოდა. ეგრე იტყოდა:

”სადა წარვიდა იგი ჩემი სვიანი საწუთრო? სად დამემალა იგი მზე, რომელ მიწყით მეახლის, მით არღარა მინახავს, რომელ მზემან და მთვარემან გამწირა? რადგან დღესა მზითა აქვს სინათლე და ღამესა მთვარითა, მე განაღამცა ავად ვიყავ? თვით მით ვკვნესი და დაუსუსურებულ ვარ, რომელ ღამისა სიბნელე არაოდეს გამითენდების. მით ვადენ ზღვასა დაბნელებულთა თვალთაგან, რომელ გამწირა თვალთა ჩემთა ჩენამან და გულისა სიხარულმან. ავი მით არავისთვის მექმნა, რომელმცა ავი არ წამკიდებოდა. აწ ბედმან ჩემმან რად მიმცა ესეთსა ყოფასა, რომელ ვითამცა წამსა და წამსა თვითო ქარავანი მომივიდოდა, დაშნისა დამცემი? მეშინიან, რომელ ჭირთაგან ავსებულობითა ნუთუ გამეპოს გული, რადგან ბროწეული სისავსითა დაიპობის. ეგზომთა ჭირთა დაპყრობილსა გულსა არცა ლხინისა ნიავი შეუვა, არცა სინათლისა მზე. მიწყით ღრუბლიანია და ნამიანობასა ვერ გასძლებს. და მე ამისგან მოსვენება არა მაქვს. ჩემსა მიჯნურობასა მწიგნობრობა უსწავლია, მით ამა გაყვითლებულსა პირსა ზედა სისხლითა სწერს მისთა ჭირთა და პატიჟთა სიმრავლესა. რა ეტლია, რომელ ესრე გააქროს ფერადობა, რა ბედია ესე თმობა-უქონლობა?! მიჯნურობამან გულსა ცეცხლი ჩამიგზნა და გული გულისა-ნადებითურთ დამიწვა. გებრალებოდეთ, მსმენელნო ჩემისა ამბისანო, დამჭირვებია და მით ვიზახი ურიდოდ! რა საქმე საზომსა გარდაჰჴდეს, ღონე ფარვისა არაა. თუ ჩემსა გულსა უმეცრობითა წაეკიდა ეგზომი დიდი საქმე, მაშა, რად ყოვლისა კაცისაგან მე ვარ შესაბრალებელი? სადა მპოვა ესრედ უსაზომოდ სიყვარულმან, რომელ ტანისა ჩემისაგან სიყრმე, სიხარული და სული წამიღო? თუ ჩემზედა დაწყებულა მიჯნურობისა ქმნა, თვით ესე დაღი მეყოფის. კიდეგანობისა მეტი არავისგან გარდამეჴდევის, რომელ, ვირე ცოცხალ ვარ, სულსა მაჩნია. სადა ხარ, ჩემო ისრისაებრ მართალო? მნახე შენისა სურვილითა მშვილდისაებრ გამრუდებული! რა სიშორე შენი და ჩემზედა ქნანი მოვიგონნე, გული დამენასკვის. მე იგი აღარა ვარ, რომელი შენ გინახავ; ვინცა მნახავს, ვეღარ მიცნობს, და შენ ჯერეთცა არა გეწყალვი. ვირემდინ ვიცემ პირსა, ვირემდინცა არა დავაიისფრებ ბროწეულისა ყვავილსა. ვკვნესი ყოველსა წამსა, ვითა ჩანგისა მუტრიბი. გული ჩემი მტერია და ნიადაგ მტრისა სიახლე ვით გავძლო? ამევსო გული ცეცხლითა! კვნესოდე, სულო, რადგან ამისი ღირსი ხარ და ამასვე სოფელსა ნახე ჯოჯოხეთი. ასრე თურეა ნება ღმრთისა, რომელ მე მიწყით ვკვნესოდე და შენ იწვოდე. რა სიამე აქვს ესეთსა ყოფასა, რომელ ცრემლთაგან მიწყით წყალსა შიგან ვიყო და შენ ცეცხლსა? საწუთროსა ზღვად შევიქმ თვალთა ჩემთაგან, ხომალდსა შევალ და თევზთა თანა ვერევი; სისხლიანსა ტანისამოსსა ჩემსა აფრად გამოვაბამ და ჩემისა სულთქმისა ქარითა ვაარებ; ნავისა აფრა, ზღვა და ქარი რა ყველა ჩემგან იყოს, შიში რად მინდა? ჩემსა საგონებელსა თანა გამიგზავნია წიგნი, გულის სისხლითა დაწერილი და სისხლიანსა ტანისამოსსა შიგან წახვეული. ნეტარ წაიკითხავსცა ანუ არა? ნეტარ შეიგებსცა ჩემისა გულის-ნადებსა ანუ არა!? ნეტარ შევებრალებიცა, პასუხსა მომწერსცა, იმედსა დამიდებსცა და გულსა დამიამებსცა?

აჰა, რა ვქმნა? მიჯნურსა ამის უარესი რა დაემართების, რომელ დღე და ღამე წიგნისა ოდენ მოლოდნა ჰქონდეს ლხინად! და მე არცა ამას ვეჭვ ჩემისა გამწირავისაგან.

აჰა, წამივიდა ნაზობისა და სიამისა ჟამი, რომელ ვნებიერობდი და ვნაზობდი! მოყვარემან აწ ჩემი საქმე გაასრულა, ასე რომელ წიგნი ლხინად მიჩნს, და, თუ ოდესმე ვიძინო, სიზმრივ ნახვა − სიხარულად. ვაი, იგი ჟამი მიჯნურისათვის, რომელ ოდესცა მოყვრისა საუბარი წიგნსა ზედა მიიყაროს და ნახვა სიზმარსა! მე ამითცა უსაბრალოე ვარ სხვათა ყოველთა მიჯნურთაგან, რომელ შენისა გონებისაგან არა მაქვს ძილი. თუმცა მეზმანე, თვარა წიგნსა უსამართლოდ ჩემისა გაწირვა-აბეზარ-ქმნილობისათგის აღარ მოველი.

ჰე, ზენაარ საწუთროო! რად დავრჩი ესრე, რომელ ეგეთისა ნებიერობისაგან ესეთი უნებლობა მოყვრისაგან დამემართა და ამპარტავნობისა ნაცვლად სიმდაბლე? ყოვლისა გაუვლენელობისა ნაცვლად და სიყრმისა სიხარულისა სანაცვლოდ რად დამემართა ესრეთ უთმინო მიჯნურობა? რად არ ასპიტისა გველისა ზარი შევსვი? რად არ ნადირთა სამე მივეცი შესაჭმელად? თუცა ესრეთი ყოფნა და გულსა ზედა ჴელის-უქონლობა დამემართებოდა, რად არ მასვე კარგსა ყოფნასა შიგან მყოფი მოვკვდი?! სიხარულისა ჟამსა სიკვდილი უამეა ბოლოდ ესეთისა უპატიოებისა მონახვასა.

ვაი, საწუთროო! შენი ჴელი მიწყით ეს არის, რომელ უგულოთა ჭირსა უმატებ. თვისსა და შენსა სიამოვნესა ამით გააბედითებ, რომელ მოყვარეთა გაჰყრი, არ გაუსრულდები და უიმედო ჰყოფ. იგი ღრუბელი, რომელ უგულოთა ზედა სწვიმს, ქვათაცა ზედა იგივე დასწვიმს. ქარი, რომელ ნიადაგია, იგი კაცთა ვარდისა სუნსა მოართვამს, მაგრა მე მოყვარისა სულსა არაოდეს მომართვამს. ეგზომ დიდი ავი არა მიქმნია, რომელ ქარნი და ღრუბელნიცა მე მემტერებიან; რომლისა ღრუბლისაგან მაისური წვიმა მას ზედა მივა, მე იგი არცა თუ სატირლად მწვიმს. აწ ქვეყანა მხიარულია და ხენი აღყვავდებიან, მიწა მრავალფერითა ყვავილითა და მდელოჲთა შემოსილია, მაგრა ჩემი ყვავილი და ლხინი ჩემგან მოშორვებულა, ვითა სიცოცხლისა იმედი. მე აწ მიწაცა მჯობს: მისი გაზაფხული და შვენება მოსრულა და ჩემი არღარა”.

ესეგვარსა რასმე მოსთქმიდის და მიწყით ტიროდის].

58. რამინისაგან ვისის მოგონება

რა რამინ ხანი დაყო გულსა თანა, მისებურად გაძღა, მოახლეობითა მისითა მოეწყინა, მისებური უხანობა მოუნდა. რა გაძღა და დაითრო, მათისა სიხარულისა ვარდიცა დაჭნა, მათისა სიყვარულისა ქარი დადგა, მათი ნავი - უტაროსობითა. რა სიყვარულისა მათისა მშვილდი გატყდა, მიჯნურობისა მათისა ისარიცა დაილეწა. მათისა სიხარულისა შესამოსელსა ალმასიცა დაუძველდა, მათისა სიამოვნისა წყარო დაშრა. რამინის გორაბს ყოფნა ამას ჰგვანდა, რომელ კოკა რა ახალი იყოს, წყალსა კარგად დაიჭირავს; რამინის მიჯნურობა ხარბსა კაცსა ჰგვანდა, გულისაგან ღვინო მხიარულად და კარგად სვა. ვირე ფხიზელი იყო, უნდოდა, მერმე სიმთრვალითა მისი სიყვარული წაუვიდა. რა კაცსა ღვინო ზადსა შეაყოლებს, თუ უკვდავებაცა არის, ადრე აღარ მოუნდების. აგრევე რამინ ცოტად გა-რე-მაძღარ იყო გულისა მოახლეობითა. არცაღა ადრითგან ვისი ენახა და მისი რამე გონება და მოახლეობა კვლა საგონებელად შეექმნა.

გაზაფხულისა პირსა ველსა თამაშად გავიდა და ნახა ახალ ამოსული ყვავილი მრავალფერი. მიწა, ხენი, ველი და წალკოტნი ყველა აყვავებულ იყო და დაშვენებულ იყო. ერთსა ვისმე კაცსა, მას წინაშე მყოფსა, იისა კონა ჰქონდა ჴელთა და რამინს მოაჴსენა. რამინ რა იისა კონა ნახა, ისი დღე მოეგონა, რომელ ორგვარითა ფიცითა შეეფიცა ვისისად უცრუებლობა, ოდეს შაჰინშას ტახტსა ზედა სხდეს, და პირველისა ფიცისა შედეგად ვისი იისა კონა მისცა და ეგრე უთხრა: ”ეს ჩემგან ნიშნად დაისწავლე, სადაცა ახალსა იასა ნახვიდე, ამა დღესა და ფიცსა მოიგონებდი! ასრემცა ლურჯი და თავ-ჩამოგდებული ხარ და დღე-მოკლე, თუ ჩემი ფიცი გასტეხო და მეცრუოცა; და მე ნიშნად ვარდსა დავისწავლი, რომელ აგრემცა დღე-მოკლე ვარ და ღმრთისაგან აბეზარ-ქმნილი, ოდესცა შენი ფიცი გავტეხო!”

რამინს იგი ჟამი და დღე მოეგონა, ასრე გაჴდა, რომელ საწუთრო დაუბნელდა. გაზაფხულისა ღრუბელი შავია და ეგზომსა აწვიმებს, რომელ ღვართა ადენს; აგრევე მას, რა გული დაუბნელდა, ეგზომი თვალთაგან ცრემლი იდინა, რომელ ახალნი ზღვანი დააყენნა. რა მოეგონნეს პირველ მისგან ვისისათვის ჭირ-გადაჴდილობანი, ვისისაგან მისი სიყვარული და მის ჟამისა გულ-გაუტეხლობა მისთვის და რამინისაგან მის ფიცისა გატეხა, ეგრე თქვა: ”რა მიქმნია! ღმერთი, სჯული, ფიცი და სული ყველა გამიწირავს ვისის გაყრითა!”

კვლა გაუძნელდა მიჯნურობა და გაუახლდა სამისო სიყვარული. რა მზე ღრუბლისაგან გამოვიდეს, სიცხე მაშინ უფრო აქვს. ეგრევე რამინს გაუახლდა სიყვარული. პირველისაგანცა უფროსი მიჯნურობა მოერია. თავი ემრუდებოდა და მოყვარე ეზენარიანებოდა, სიყვარულისა გაახლებულობა და მოსურვებულობა ჰრევდა, სიარულისა ძალი არა ჰქონდა, ფერი ჰკრთებოდა. გზასა გარდაუქცია, ლაშქარნი დაყარნა, მარტოდ გარდაჰჴდა ცხენსა გულ-გატეხილი და ფერ-მკრთალი. თვალთად სისხლისა ცრემლსა იდენდა, მოსურვებულობითა და ნახვის მონდომილობითა, ვითა ცხროიანი, თრთოდა და იწვებოდა, სწყევდა საწუთროსა და თავისა გულსა, რომელ ამათგან გამოსვენება არაოდეს ჰქონდა:

”ზოგჯერ თავისა ქვეყანასა მიჯნურობა დამასნეულებს, ზოგჯერ ამხანაგთაგან მომაშორებს, ზოგჯერ მოყვარესა შემაცოდებინებს და უმოყვროდ გამჴდის; ზოგჯერ სიშორე არად მომეფერების, გამახელებს და მატირებს. ჰე, გულო საწყალო და დაბნელებულო! ვირემდინ უღონო მთრვალსა ჰგავ, ჭირსა და ლხინსა კიდის-კიდე ვერ გამოირჩევ! შენ ზღვა და ჴმელი სწორად გიჩნს, შენ ზაფხული და ზამთარი ერთი გგონია. თუ სტავრასა ზედა ჯდე და თუ მიწასა, სირეგვნითა ყველა სწორად მოგეწონების! რასაცა ნახავ, სისუბუქითა ყველა სწორად მოგინდების, ერთსა საქმესა ზედა არ დაიდგამ, უმეცრობითა მრავალფერად იქცევი. ქვეყანისა ფათერაკისა საარაკო ხარ და ლაშქართა ჭირისა სადარნო ადგილი, ფათერაკისა სადგომი ხარ და ამით ყოვლისა იმედისა კარი დაჴშულა შენთვის. გორაბს მოხვე, ფიცი და ზენაარი გასტეხე, შემაჯერე ვისის დაჴსნა და ვერ დაეჴსენ. რეგვენი მე ვარ, რომელ შენითა ქარითა ზღვასა შევედ; ეგრე მითხარ: ცოლი შეირთე და ვისი გაწირე, ჩემგან ნუ გეშინიან, სიშორესა ველევი და აღარ მინდა, დათმობისა ჭირსა მოვიჭირვებო. აჰა, შენითა იმედითა სულთაგან მოვწყდი, მისად ნაცვლად სხვა ვძებნე, ფიცი გავტეხე და უხანობისაგან უიმედო გავჴე. აწ ზღვა-შიგან მრჩვალი დაგიგდივარ და კიდეგანობისა ცეცხლსა ზედა დაგისვამ. შენ იტყოდი, თუ დამთმო ვიქნებიო. მაშა, აწ უთმინობამან რად გაგახელა? ვინანი, რად მოგისმინე, რად მოგეც სადავე ჴელთა, რად მოვენდევ შენსა მეცნიერობასა, რომელ თავიცა და შენცა უპატიოდ გაგჴადენ? და აწ ვხედავ, რომელ უფრო შებმულ ხარ ჭირსა. გულო, შენ უმეცარისა ფრინველისაებრ მარცვალი ჰპოე და მახე ვეღარა გაიცადე. გულო, სულისა და მოყვრისა ზენაარი გასტეხე და ჩემთა მტერთა წადილისაებრ გამჴადე. რად მოვღაფლდი, რად მოვისმინე შენი სათქმელი? ჴამს, რომელ ესრე ვიჭირვოდე, - ჭირი ჭირვეულთაა. რეგვენი ჭირისა ღირსია. მე მმართებს ესრე დაღრეჯილობა, რადგან გულისა სანთელი თავისა ჴელითა დამივსია; მე მმართებს ესრე გაბედითებულსა სიხელე, ვინაჲთგან ჩემისა სიხარულისა შტო თავისავე ჴელითა მომიკვეთია, თავისითა ჴელითა თავისათვის ორმო მითხრია და ჩემისა ლხენისა იმედი შიგან ჩამიგდია. აწ მე რაღა ვქმნა? რაღა შენდობა ვითხოვო ჩემთა სულთა წამღებელისაგან? მისგანვე დადაღული გული ვითაღა უჩვენო, რომლითა სირცხვილითა მივჰმართო? რა საუბარი მოვიგონო? რა მიზეზი მოვიღო მისისა გაყრისა, ანუ სულდგმული ვითა ვეცრუო? თუცა აწ უსირცხვილობითა ჩემითა ავჰჴდები ამას და გაყინულსა სიყვარულსა კვლა გავაჴურვებ, მაგრა არა მაქვს თმობისა ღონე, აღარა ვარ გულსა ზედა პატიოსანი, რომლისაგან ეგზომნი ჭირნი გარდამსლვიან და ჯერეთცა ამასვე შიგან ვარ. საკვირველი რამე და ბოლო-შეუქმარი, ეტლი, დღე და ჟამი თურე იყო, ოდეს გავმიჯნურდი და სიყვარული ჩამედვა გულსა და თავისითა ჴელითა ჩემისა სიყრმისა სიხარული თვით მოვკალ. ჰაი, ჰაი, ოდითგან ჩემნი ჭირნი, ოდითგან დამიძაბუნა მიჯნურობამან! აჰა, ვიცი, რომელ წესია მიჯნურთა ძაბუნობა, მაგრა რად ყველასა მეტი ჩემზედა მოიწია? ოდითგან აღარ მაჴსოვს თავი მხიარული თავისა საქმესა ზედა: ზოგჯერ ღარიბობისაგან უცხო ვარ, ზოგჯერ მიჯნურობისაგან ხელი და ცუდმაშვრალი; გაჭრა სალხინოდ მიჩნს და სიკვდილი - ჭირთაგან მჴსნელად. სვემან სვიანობისამან გამწირა და ბედი უბედური ჩემი გამოსვენებად არ მიმიშვებს. ღმერთმან ჩემითა ბედითა სხვა კაცი ნუ დაბადოს და ჩემსა ეტლსა ზედა დედასა სხვა შვილნი ნუ აშობინოს! ნუღარცა ვინ ესრე უწყალოდ თავ-უწევარ ყოს”.

ამას და ესეგვარსა გრძლად გამოსთქმიდა რამინ და ტიროდა. ლაშქარნი მო-რე-შორდეს, იგიცა გონებასა მოვიდა და შინა წამოვიდა. პირსა შეჭირვებისა მტვერი დასდებოდა, ცრემლითა იჴოცდა.

მას უკანა სიმამრი მისი რაფედ მოვიდოდა, ამა მისისა სიძისა მოთქმასა და ტირილსა ყურსა უპყრობდა. ვითა გულწაღებული და შმაგი სწორნია, ეგრე რამინ ესე არ იცოდა, თუ ამა ჩემსა სათქმელსა ისმენს ვინმეო. რაფედს ყველა გაეგონა, შინა მოვიდეს, რამინს ჰკითხა და ეგრე მოაჴსენა:

”ჰე, ცხენოსანთა გვირგვინო, რად ჰგავ მიწყით მგლოვიარესა? რა არის ეგეთი გულისა საწადელი, რომელ ღმერთსა არ მოეცეს შენთვის? დაღრეჯა თვით რად ოდეს მოგეგონების, რად იქცევი უმეცრად და ბედნიერებისა და კარგისა ყოფნისაგან სჩივი? შენ იგი რამინ ხარ, რომელ ყოველთა მოყმეთა თავი და სანატრელი ხარ და შენი ძმა ყოველთა ჴელმწიფეთა ჴელმწიფეა. შენ ჯერეთ სიყრმითა თუცა ტახტსა ზედა არა ჰზი, ეგრეცა ყოველთა ჴელმწიფეთაგან უფრო საპატიო და სასახელო ხარ. სიყრმე გაქვს და უსწორო ჭაბუკობა, ჴელმწიფე ხარ და ჴელმწიფობის მომლოდე, და ამისგან უკეთესი თვით რაღა გინდა? ნუ სჩივი ცუდად ბედისაგან. უსამართლო ჩივილი არა სვიანია. ვინცა სტავრისა საგებელსა სწუნობს და ღმერთსა არა ჰმადლობს, მას ღმერთი მიწისა საგებელსა ზედა დააწვენს”.

გულისა მატკივნებელმან რამინ ეგრე უპასუხა:

”მრთელი კაცი სნეულისა ჭირთაგან კიდეგანია და შენ მით არა გებრალების მაგის თქმა. ჩემი ჭირი არ იცი და, რა ვკვნესდე, მით მგმობ. არა რომელი სიამე ჰგავს მეცნიერობასა და ერთგან ყოფისაებრ არა არის და არცა რომელი ჭირი სიშორესა და ღარიბობასა უარეა.

არაკი: სამოსელსა რა დახევდენ, დაიზახებს და, ვაზსა რა შტოსა მოჰკვეთდენ, ატირდების.

მე ადრითგან მით უმეცარ ვარ, რომელ მოყვარეთა და ნატამალთა ჩემთა კიდეგანობა არ მიმძიმდეს. გორაბი შენი ქალაქი და სამშობლო არის: ვისცა ჰნახავ, ყველა შენი მეყვისი და ნატამალია. შენ მიწყით შენთა მოყვარეთა და მეყვისთა გვერდით ჰზი, არ ჩემებრ ღარიბი სხვისა ქალაქსა და ქვეყანასა შინა ხარ. ღარიბი რაზომცა გაჴელმწიფდეს, ეგრეცა დაიღრეჯს, რა მეცნიერი ვერავინ ნახოს. კაცსა საწუთრო თავისათვის უნდა და ყველა რამე თავისა სამეცნიეროჲსა უფრო იამების. თუცა სიხარული კარგი არის, ათასისა სიხარულისაგან ერთი მოყვარე უამეა. რაცა კარგია, ვითა თავისათვის მომინდების, ეგრევე მოყვარეთათვის. მე შენთვის მრავალჯერ შემშურდების. სითცა მოხვიდე გზით ანუ ნადირობით, ნატამალნი, მზახალნი, ცოლი და შვილნი ზედა მოგეხვევიან მხიარულად, ვითა ტოილო ერთმანერთზედ გამობმულნი ხართ. მე აქა არცა ნატამალი მივის და არცა მოყვარე, არცა გულისა წამღები, არცა შვილი. მე ვიყავ ერთხელ შენებრ ნებიერი, ნატამალთა და მოყვარეთა სიახლითა ამო ყოფნა მქონდა, მაშინ, ოდესცა თავისასა სახლსა ვიყავ. ჩემთვის იგიცა ამო იყო, ოდეს მიჯნურობისაგან ფათერაკი რა წამეკიდის და მოყვარენი მაყვედრებდიან; იგი საყვედურისა წყენა მიამებოდა, ამით რომელ ნარგისი მთრვალი იყვის და ვარდი ნებიერი: ზოგჯერ ნარგისთაგან გულ-მტკივნეული ვიყვი და ზოგჯერ ვარდთაგან დაღრეჯილი.

რა ამო იყო იგი ნაზობა მისი და რა ამო იყო მისი წყრომა და ნებიერობა მისი! თუ კვირასა ერთსა პირი დამიმალის, ტყვე მქმნის საბრალოდ და მეამებოდის ერთისა შენდობისათვის ათასი ფიცი!

რა ამო იყო იგი, რომელ მისისა ჯავრისაგან დღით ათასჯერ ვჩიოდი. მერმე ნაქმართაგან ვინანდი და ათასისა ქებისა შესხმა და პირისაგან პირისა უკმოუღებლობა!

რა ამო იყო მრავალ-ფერად რამე ქცევა ჩვენი: ზოგჯერ ლმობიერობა და ზოგჯერ სიქუშე, ზოგჯერ წყრომა და ზოგჯერ ყმაწვილობა, ზოგჯერ სიცილი და ზოგჯერ ტირილი, ზოგჯერ თმათა მოკიდებით მოხვევა და ზოგჯერ მისისა ჯავრისაგან სჯულისცა დაგდების ნდომა! თუ მისთა ნარგისთა კუშტად შევხედი, შემხედაობისაგან სასჯელი მივეცი, შედეგად მისთა ვარდთაგან ნაცვალი ლხინი მოვიგი. მიჯნურობისაგან კიდე არა დამჭირებოდა. რომელსაცა მოყვრისა სიახლე ჰქონდეს და ნებიერობა აგეთი, ვითარი მე მქონდა, მაშინ მას გულსა კვნესა არ მართებს, არცა ზურგისა ტკივილი. ვირე ვიყავ ნებიერი, ესრე ვიყავ, რომელ ყოველთა მოყვარეთათვის მეჯობნა ნებისაებრ ბურთისა წაღებითა. მოყვრისა პირისაგან ვარდი საპალნითა მქონდა და ჩემისა საყვარელისა თმისაგან მუშკისა აკუმი მედგის. მე ნებიერობისაგან ვჩიოდი, მე ნაზობითა ვიტყოდი ამას თუ: სნეული ვარ და უსუსურად მყოფი, მიჯნურობისაგან დაძაბუნებული, კიდეგანობისა შეჭირვებითა დასაწყლებული და გაბედითებული; მაგრა ესე ყველა აწ მჭირს, რომელსა იგი მაშინდელი ბედითობა არა მაქვს; ბედითი და საწყალი აწღა ვარ”.

59. რაფედ მისსა ასულსა რამინის გამწირაობა უამბო

რა რაფედ ნადირობით შემოვიდა თავისსა ასულსა გულსა თანა, რამინის ხვაშიადი გამოაცხადა და უამბო, ვითა: “რამინ გამტერიანდა, თავისა უხანობა და გულის-ნადები გამოაცხადა. შენი სიყვარული დააგდო; იმას თუ უკუნისამდიცა შეაგუებ და მსახურებ, იგივე ზარიანი გველია, ოდესცა კბენა დაემართების, იგივე მტაცებელია. მწარე ხე მწარესავე ნაყოფსა გამოიღებს, რაზომცა ჩვენ შაქრითა ვრწყვიდეთ. რვალი და ტყვია თუ ათასჯერცა დასწვა, ოქროჲს-ფერად არცა ეგრე იქმნების და, თუ სპილენძი ათასჯერ ცეცხლსა შინა გამოადნო, სძისაფერობა არცა ეგრე მიეცემის. რადგან რამინ ვისის გული არ შეინახა და მას ვერ შეაგუა, შენმცა რა გაგახარა? მისი ამბავი რადგან გასმიოდა, ავი და საკვირველი ჰქმენ მისი ქმრად შერთვა. უხანოჲსა კაცისა მინდობა არა ჴამს. რამინის გული მიწყით გამძღომია, მეტისა სიამაყისა და ავკაცობისაგან ლომის-ბუნება არის, მისგან სიმართლისა ძებნა და მლაშისა მიწისაგან ნაყოფისა მოლოდნა სწორნია. რად შეეყარე უხანოსა კაცსა, რად მიენდევ უზენაროსა, რად მოელოდი ნავღლისაგან შაქარსა? მაგრა რადგან განგება ღმრთისა შენზედა ესრე იყო, აწ ბედითი საუბარი და სინანული უსარგებლოა ჩვენთვის”.

ამაზედა შემოვიდა რამინ ნადირობით! დაკოდილსა ნადირსა ჰგვანდა დაბრუტებულსა, თავისა გზა-გაუღებელსა. თვით დაღრეჯილი იყო, გული სისხლითა ავსოდა და ცრემლითა პირი დაებანა. სასიხარულოსა სმასა შინა ესეთი იყო, ვითა მკვდარი.

მისი ცოლი გულ წინა უჯდა, რომელ ყოველი ტურფა მისისა პირისაგან დადუხჭირებოდა, ნაკვთი სიმართლითა ისარსა უგვანდა და პირი სისავსითა - მთვარესა, რომელსა ზედა ვარდი ყვაოდეს. ვინცა ნახის, გული საკუთრად მისცის და მისისა ჭვრეტისაგან გულსა ცეცხლი მოედვის.

მაგრა მისი აგეთობა რამინსა თანა ასრე უსარგებლო იყო, ვითა მკვდარისა კაცისათვის მუშკი. ტანი ოდენღა იყო მისი და გული აღარა. წამსა და წამსა სულთქმიდის და თვალთა ცრემლი ადგებოდა, გული უთრთოდა, საუბრისა ძალი არ ჰქონდა და ყოველი სიხარული გაარმებოდა ვისის მოსურვებულობისათვის. არცაღავისი შეხედვა შეეძლო და ეგრე ეგონა, ესე ჩემი გულისა-ნადები არავინ იცისო. შესტიროდა გული და ეგრე იტყოდა:

“რა უამეა მოყვარეთა ერთგან შეყრასა! მე ესე სიხარული და საჴელმწიფო სმა ესრე დამნავღლებია, რომელ თავი ცოცხალი აღარ მჩანს. აწ ჩემსა ცოლსა ეგრე ჰგონია, თუ მე სიხარულად ვზი, და ესე არ იცის, თუ უვისოდ რას ყოფასა შინა ვარ, ანუ როგორ ვიწვი და კვლა ესეცა საგონებელად მევე მომმატებია. ვისსა მე მისი დამვიწყებელი ვგონივარ. ეგრე ჰგონია, რამინ უჩემოდ კარგად არის, ჩემი მიჯნურობა მისცილვებია, იხარებს უჩემოდ, დავიწყებია ჩემი ფიცი და უჴსოვნელ უქმნივარო. მას ამისსა მგონებელსა საჩემოდ გავლენა რაღადღა ჰქონდა, ან მე რაჲთაღა პირითა მივმართო, რომელმან სული, სულთა მომცემი სიყვარული და სჯული დავივიწყე? რაზომა ცოტათა ხანისა იყო, მას ჩემსა ესრე მყოფობასა ვინღა შეაჯერებს? ანუ მე ღმერთსა და მას რაღა პასუხი გავცე, ვინაჲთგან მისი გასაკუთრებული გული სხვასა ვისმცაღა მივეც?!

დამქოლეთ მიჯნურნო და დამმესისხლენით! შესვენით ჩემნი სისხლნი ასევე, ვითა თვით ჩემნი მე შემისმან, რადგან მინდობილობისა გულისა მოღალატედ გამოვჩნდი და ყოვლი გულის-მომცემი დავაშინე უზენარობითა ჩემითა. აწ თავისა მანანებელი საბრალო შემიბრალეთ, ზენაარ, რადგან ამას ეჭვს, თუ ჩემი რამინს აღარა ჰგავაო. და არ იცის ჩემი აწინდელი შეჭირვება და გულისა ჩემისა კვნესა უმისობითა, რომელ ყოველთა სიხარულთაგან კიდექმნილ ვარ, გული მისთა თვალთაებრ გამშავებია და, რა მისგან მოშორვებულ ვარ, მისთა სურნელთა თმათაებრ დაგრეხილ ვარ.

ნეტარ ჩემისა გულისა წამღები ტან-სარო და პირ-მზე რას მიზამს?!.. მისისა დამძიმებულობისათვის მართ მესისხლე მექმნების და გამწირავს, მიწასა ჩემისა სისხლითა შეღებავს, სრულად გამაბედითებს, რომელ თვით მიწასა ჭირნახულობითა ვჰგავ და რკინასა გამძლეობითა, დალეული ვარ მეტისა მიჭირვებულობისაგან, ვეძებ ღონესა ჩემისა სიცოცხლისასა. არ ვირი ვარ, რომელ სიკვდილამდი მიწასა ვზიდვიდეო. წავალ, მარგალიტთა თავსა სადაფისაგან გამოვეძებ, წავალ ჩემისა სიცოცხლისა იმედსა ჩემთა სულთაგან ვეძებ.

ვინ იცის, თუ რაზომნი ჭირნი მინახვან მოყვრისა სიშორისაგან! სხვა ესეთი ჭირი ვის უნახავს ქვეყანასა ზედა, რომელ ნახვა წამლად ერგებოდეს? აწ ჩემი სიხარული და დაღრეჯა მისგან არის, რომელ სულისა და სიცოცხლისაგან უფრო სანდომია ჩემთვის. მე მისი ნახვა გამაცოცხლებს, მე მისი საუბარი გამახარებს. მე მისი ხვევა უკვდავ-მიქმს და მისი ლმობიერება ყოველთა დამავიწყებს.

რად ვმალავ ჩემსა ჭირსა ესეთსა აქიმისაგან და ვითაცა ვმალავ, ეგრეცა უარე და უარე ვარ ამა ჭირისა მალვასა შიგან. ამის მეტად ვერცაღა ჩემსა გულსა ვემდურები. მისსა ხვაშიადსა გამოვაცხადებ ყოველგან. კიდეგანობისა მორევსა შიგან ვირჩობი. ესრე მიჭირვებულისაგან გულისა მუდარა გარდასრულია. მივალ, ვისსავე შევეხვეწები, ნუთუმცა მომილმობიერდა და ჯანგი მოიჴოცა მისისა გულისაგან!

მაგრა მეშინიან, რადგან უვისობისაგან ესრე დასნეულებულ ვარ, ნუთუ მოვკვდე მისად ნახვამდის. მაგრა ესე სიხარულად მიჩნს, რომელ მისისა მძებნელობისათვის მკვდარი გზასა ზედა დამმარხოს და ყოველმან კაცმან ცნას ჩემნი საქმენი და მიჯნურობისათვის მიჭირვებულობანი. ვინცა მგზავრი ანუ ღარიბი გარდაიარდეს ჩემსა სამარესა ზედა, ცოტასა მოიჯდომებდეს და შევებრალებოდე, რა ჩემთა ამბავთა სცნობდენ, ღმრთისაგან შენდობასა ითხოვდენ ჩემთვის; ეგრე თქვან: ”ღარიბი იყო, მოკვდა მიჯნურობისაგანო”. ღარიბი ღარიბსა შეებრალვის და იგინივე მოიგონებენ, ამით რომელ ერთმანერთისა იადგარნი არიან. ღარიბნი ყოველგან საბრალონია და მათი მომგონებელი არავინაა. მე მტერმან მომკლას, იგი სიკვდილი სააუგოა ჩემთვის. მაგრა რადგან მოყვრისა ნატრისათვის მოვკვდები, დიდად მესახელების ესე.

ომნი და ბრძოლანი დია გარდამიჴდიან, მრავალგან დიდნი ლაშქარნი გამიქცევიან, მრავალნი ჭაბუკნი თავისა ჴრმლითა ჩამომიყრიან; მრავალნი პილონი, ლომნი და მჴეცნი დამიჴოციან; მტერნი წინ ვერ ამდგომიან; ჩემისა შუბისა წვერსა მზე აქებს, ჩემსა სადავესა მიწა აკოცებს, ეტლნიცა გავაბედითენ მტერივითა და მოყვრისა სურვილმან ამა ყველათა გამაბედითებელი ესრე გამაბედითა, რომელ საწუთრო დამანავღლა.

ეგზომთა მტერთა მშვიდობით დავეჴსენ და მოყვრისა სიყვარულსა ესრე დავები, ვითა ტყვე. ნუთუ უკუნისამდის არცა სიკვდილი მომერევის? თუცა მე ვისის წყრომისაგან არ მეშინოდა, მაგრა ეგრეცა თავისა დადებისაგან კიდე არა ღონე მაქვს.

არ ვიცი, აქათ რის ღონითა წავიდე ამისგან კიდე, რომელ მარტო გაპარვითა წავიდე, რომელ არცა ლაშქარნი, არცა ყმანი, არცა ყოლაუზი არა მყვეს, ამით რომელ ცხადად წასლვა არ მომიჴდების. ვინცა სცნობს, საყვედურსა დამიწყებს. ვისის ნახვა არ მომხვდების და ვერას გავიხარებ და, თუ კვლა მარტო წავიდე, გზა საშიში და შორი არის, მთანი თოვლისაგან შეკრულნია და წყალნი წვიმისაგან უფონონია, ნადირნიცა ზამთრისა სიძნელისაგან დაჴოცილან, მარავი თვით თოვლიანია, აწ ჰაერი ქაფურსა სწვიმს. ესდენ გრძელსა გზასა მინდა წასლვა და ამა ყველასაგან ესე უფრო ძნელი საგონებელი მჭირს, რომელ იგი ჩემი სულთა წამღებელი ქაჯის პირი მიწყრების და არ შემინდობს ჩემთა ნაქმართა. არცა მზისაებრ ნათელსა მისსა პირსა მიჩვენებს, არცა ბანთა ზედა გამოვა. არცა შვენიერსა სახესა მისსა გამაცდევს, არცა კარსა გამიღებს, არცა შევეწყალები. ესრე მისთვის ჭირნახულსა საყვედურსა დამიწყებს, დავრჩები კართა გარეთ, საბრალო სული ჩემი უიმედოდ გაჴდების და ჭირი ჩემი უნაყოფოდ. მე მომკლავს სიცივე და ყინვა მისისა სურვილისა მისგან შეუბრალებელსა, მისთვის ჭირნახულსა.

ვაი, ჩემი სიყრმე და ჭაბუკობა!

ვაი, მაღალი სასახელო სახელი ჩემი!

ვაი, ცხენი და აბჯარი ჩემი!

ვაი, ურიცხვი ლაშქარი, საჭურჭლე და სასალუქო ჩემი!

ვაი, რომელ ესეთსა საქმესა შიგან ვარ გულისა ჴელთა აღარ მქონებელი, რომელ ამა ყველაჲსა ქონება უჴმარ მქმნია და აღარას მერგების!

არ მეშინია ჴრმლისა და აბჯრისაგან, არ გავაკვირვებ ლაშქართა სიმრავლესა და პირ-მედგრობასა. მაგრა ვისის მზისა მსგავსისა პირისაგან მეშინიან და მისისა გრდემლისაებრ მაგრისა გულისაგან. მე ამისთანა ჭაბუკობა რას მერგების; ანუ რასაცა ოდენ გულსა ვეტყვი: გულო, ვირემდინ იბრძვი, ვირემდინაა შენი შეუჯერებლობა და სიხელე, ვირემდინ იდენ ცრემლთა ზღვათა წყვასა? ყოველი გული მხიარული არის და ჩემი გლახ მიწყით დაღრეჯილი და შეჭირვებული ზოგჯერ ცეცხლსა შუა და ზოგჯერ მყინვარსა, და კვამლი ეგრე ამდის. არცა დღისით მაქვს მოსვენება და არცა ღამით ძილი, არცა ლაშქარნიღა მეამებიან და არცა სიმარტოე, არცა წალკოტი, არცა მოედანი, არცა დარბაზი, არცა სამსმელონი, არცა ცხენთა თამაში, არცა ჭაბუკობა, არცა სმასა შიგან უხვობა, არცა არიფთა თანა საუბარი, არცაღა გვარიანი ცოლი და არცაღა უვისოსა თვით სიცოცხლე და ვისისაცა შეხედვისა წამალი მაქვს.

სიმღერისა და ქებისა ნაცვლად დღე და ღამე საყვედური მესმის ქოისტნით, ხუზისტნით, ქირმანით, ტაბარისტნით, გურგანით, ხორასნით. ჩემი ამბავი ითქმის ყოველგან და ჩემი ჴსენება არს ყოველსა ქვეყანასა შიგან. ქალაქთა შიგან ჩვენსა სიმღერასა იტყვიან, ველთა ზედა მეცხოვრენი ჩვენსა უბნობენ, დედანი - კართ უკანა და მამანი - ვაჭართა შუა, ყმაწვილნი ფოლოცთა შიგან ჩვენსა ამბავსა იტყვიან და იმღერიან.

მე პირი სიბერით მქმნია და გული ჩემი ჯერეთცა მიჯნურობისაგან ვერ გამძღარა. რაოდენ გულისა წამღებელი ვისი მაშორავს, ომობასა შიგან სიშორისა შეჭირვებითა ესრე დაყვითლებულ ვარ, ვითა დრაჰკანი, და მეტითა უსუსურობითა ნასნებავსა ვჰგავ; ვერცა ოთხისა ბიჯისა წარბენა შემიძლია, არცა ჩემისა მშვილდისა მოზიდვა, რომელსაცა დღესა ცხენი გავაჭენო, წელნი გარდაწყვეტილსა მიგვანან. ნუთუ ცვილად შეიქმნა რკინისა ზურგი ჩემი, ნუთუ მატყლად შეიქმნა ქვისაებრი მჯიღი ჩემი? ცხენი ჩემი, რომელ კანჯარსა აჯობებდა, ახორსა ზედა ჩემებრ იგიცა დაუსუსურებულა; არცა ავაზათა თხათა ვანადირებინებ და არცა ქორთა კაკაბთა მოუტეობ, არცა მორკინალთა ვერკინები და ძალსა ვიცდი, არცა მსმელთა თანა ვიხარებ.

ჩემნი სწორნი ყველანი ბედისა და სიყრმისაგან იქადიან, ზოგჯერ ცხენს ჰკაზმენ და ზოგჯერ აბჯართა, თავისა ცოლსა და საყვარელსა გვერდით იხარებენ; ზოგჯერ ველსა და ზოგჯერ შინა, ვითაცა სწადიან, თამაშობენ; მეცნიერობასა ისწავლიან და ზოგნი ნიშატსა და სიხარულსა უკანა უდგებიან, და მე ყველასა საჴამსოჲსა და კარგისა ზნისაგან უცხო ქმნილ ვარ, ვითამცა ბედი და ცნობა ორნივე წამსლვოდეს და ორთავე დასძინებოდა. ჭისა წყალსა ვჰგავ და კვლა გონებითა შიკრიკსა, რომელ დღე და ღამე ვმგზავრობ მოუსვენებლად; თავსა სასთაულსა ზედა არ დავდებ და ტანსა საგებელსა. ზოგჯერ დევთა გვერდით ყოფნა გარდამიჴდია და ზოგჯერ ლომთა გვერდით სიარული. ამა საწუთროსა ჩემის გულისა შესწრობითა არა გამიხარებია და მას საუკუნოსა ჩემისა ფიცისა გამტეხლობისათვის ასრევე ლხინსა მოველი.

ვაი, გულო, ვირემდინ მიგზებ ცეცხლსა და ჭირისა კოჭობსა შიგან მადუღებ? მეტითა უმეცრობითა მე მოგიკლავ და შენ არა შეგწონს. უგუნურობითა ნავღელსა ვჰგავ და ლხინისა და სიხარულისაგან უნაწილო გიქმნივარ. ღმერთმან შენებრი გული ნუვის მისცეს, რომელ სიყვარულითა მთრვალი ხარ და უმეცრებითა რეგვენი”.

რამინ გულსა ესეგვარსა ეუბნებოდა და აყვედრებდა. მაგრა ესე არას ერგო: გულისა წადილმან ცნობისა ძალი განაღამცა მიუღო, გულსა ვეღარ მოერია და ამა გულისა შეგონებასა შიგან, ვითა ქათმისა გული, ეგრე უბადოდ უკრთებოდა და მას სმასა შიგან ეგეთი დაღრეჯილი ჯდა, ვითა თვით გული არას სიხარულსა მოსცემოდა. ტახტისაგან ჩამოჴდა და დარბაზით გამოვიდა, ესრე ფიცხლად წამოვიდა, ვითა ჯაბანი ომისაგან. შეჯდა მისსა რაჴსსა მალესა-მორბედსა. რა ქალაქისა კართა გამოვიდა, ვითა ფრთოსანი, მოვიდოდა ხორასნისკე და იარებოდა მათ უკაცურთა და უდაბურთა მინდორთა შიგა ხორასნისა გზასა.

60. რამინისაგან ადინას ნახვა

რამინს ესეთთა გზათა სიარული ესრე ამოდ უჩნდა, რომელ მუნით მომავალი ნიავიცა სალხინოდ მიუჩნდა და იტყოდა: “ჰე აღმოსავლეთით მომავალო ნიავო, რომელ სურნელებითა სამოთხით გამომავალსა ჰგავ! ხირხიზითა, სამანდურითა და ყანურით მოიღებ მუშკისა, ალვისა და ქაფურისა სულსა. ეგრევე აწინდელსა ნიავსა აქვს სიამე ჩემთვის, რომელ ჩემისა გულისა წამღების ქვეყანით მოვა ამბრისა და მუშკისა სული. წალკოტით ვარდისა სული ეგრე კაცსა არა ეცემის, ვითა რამინს ვისისა”. ამა საგონებელსა შიგან იყო, ვითა: “რადგან ბედნიერი სული მეცემის, ნუთუ ღმერთმან სრულად არ მიმცეს უბედურობასა და ვნახო ვისის პირიცაო.”

ამაზედა წინაემთხვია ვისის მოწიგნარი ადინა. რა შორს დაინახა და იცნა, სიხარულითა გული, ვითა კარი, გაეღო, ცხენი შეუტევა და ფიცხლად მივიდა. ადინა ცხენისაგან გარდაჴდა, თაყვანისცა და მიწასა აკოცებდა რამინს წინაშე. მისგან ვისის სურნელებისა სული ეცემოდა. ვითა თვით ვისის ამბავის მნდომელი, ეგრე გაეხარნეს მისი ნახვა. მხიარულად მოიკითხა და ერთმანერთისა ნახვისათვის ღმერთსა მადლი მისცეს. ცხენნი გამოაბნეს და მწვანვილსა ზედა დასხდეს; რაცაღა მოციქულობა ჰქონდა, მოაჴსენა, ვისის მაგიერი სალამი და სურვილი, მერმე წიგნი, ვისის პერანგი და თავსაბურავი მიართვა. რა რამინ ვისის ნიშანი დაინახა, ვითა ცხროიანი, ათრთოლდა, დაბნდა, ცნობათა მიჰჴდა. წიგნი ჴელთაგან დავარდა.

მერმე რა გონებად მოვიდა, წიგნს წაკითხვა დაუწყო და ვირე გასრულებამდის სისხლ-რეულითა ცრემლითა დაასოვლა წიგნი, ვისის პერანგი და თავის საბურავი მისითა სისხლითა დასვრილ იყო, ზოგჯერ პირსა დაიდვის და ზოგჯერ მკერდსა, წამსა და წამსა დაბნდებოდა. ვითა ღრუბლისაგან წყალი გამოვალს, ეგრე მისთა თვალთაგან სისხლი; ვითა ღრუბელთაგან ელვა გამოვალს, ეგრევე მისის გულისაგან ცეცხლი და პირისაგან კვამლი. ზოგჯერ ტიროდის და ზოგჯერ სულთქმიდის; ზოგჯერ ხელთაებრ დაიზახნის და დაბნდის; ზოგჯერ უსიტყვოქმნილი გატყდის; ზოგჯერ პირდაღმა დაეცის და საყელოთა გარდაიხევდის. ამა ვისისა პერანგისა და თავისა საბურავისაგან ვისის სულისა ცემამან ესრე ცნობათა მიჰჴადა მისითა სურვილითა, რომელ გონება არღარაჲსა ჰქონდა და თვით ვითამცა გულისა შეცვლა აღარა გარდასრულ იყო. რა ცოტად ცნობა მოუვიდა, მისებურად ენასა მეცნიერობა აჴმარა; ეგრე თქვა:

“ვაი, ჩემისა ბედისა და ჯავრისაგან, რომელ ჭირისა თესლი დათესა და მომწყვიდა შვენიერისა მოყვრისაგან, რომელი ყოველთა ტურფათა საპატრონო არის! მე მის ელვისაგან მომაშორვა, რომლისა დარბაზი ცა არის. ჩემთა თვალთაგან კიდე-ქმნა მისისა სახისა სიტურფე, არცაღა მისისა ჴმისა სიამოვნე მომასმინა; მისისა ჭვრეტისა ნაცვლად პერანგი მოუცემია და მისისა საუბრისა ნაცვლად წიგნი მოუწერია. სულისა გამოსვენება ამა პერანგისაგან იქმნა და ბედისა ჩემისა წაღმართვა ამა წიგნისაგანო”.

61. რამინის წიგნი ვისის თანა

დაწერა წიგნისა თავსა ზედა ვისის სახელი, მზისა მსგავსისა, მთვარისაგან უტურფესისა, ვარდითა სავსისა, ბროლისა სვეტისა და გვირგვინისა დამაშვენებელისა, დარბაზისა განმანათლებელისა, უკვდავებისა წყლისა, სამოთხისა სურნელისა, თვალისა პატიოსნისა, თვით ჴელმწიფისა და საჴელმწიფოჲსა მნათობისა, ერანისა და ხორასნისა მზისა, რომელ: “ღმერთმან მე უშენოდ წამსაცა სიცოცხლე ნუ მომცეს და შენ შენისა წადილისაებრ ბოლო-შეუქმრად გყოს. შიში მაქვს შენისა პირისა, მზისა მსგავსისა, ნახვისათვის; მოსურვება და გონება მიუწდომელია, რომელსა ამისი შიში დაუვიწყებია. მეშინიან შენისა უკვდავებისა მსგავსისა საუბრისათვის, შეცოდებული ვარ, მეშინიან, ნუთუ იგი მიყო, რაცა მმართებს და მტერთა ჩემთა გაახარნე! თუ ბრალი თავსავე ზედა არ ჩემი იყო ამისისა მოქმედობისა, და არცა შენი ბრალობა მესაჴამსების. მტერობისა ეშმასა პირველ შენ უჴმე. ოდეს კიდე-გამაძე, მოგეწყინე ადრე და აღარ შეგეძლო ჩემი სიახლე, შენ შემაგულვანე შეცოდებისა შემართებასა.

მე შენისა გულისა და სიყვარულისაგან არა მქონდა ამისი საეჭვი. ჩემი საეჭვი ცა იყო, შენ მიწად შემქმენ. შენ იცი თუ, ვითა სამკვიდრო დარბაზი ავაგე შენი სიყვარულისა, მაგრა მას პირველ შენ დაუწყე რღვევა. რაზომცა შენ დამამძიმე, მე არცარა კადრებისა ღონე ეგრე მაქვს. პატრონი ხარ, რაცა გწადიან მიყავ, გარდამაჴდევინე; გული დამიც და შენთვის საკუთრად მომიცემია. შენისა ბრძანებისა მოსმენისათვის არა გრიდობ თავსა, შენგან ბრძანება და ჩემგან მოსმენა. რაზომცა შორს ყოფილ ვარ შენგან, გული ჩემი მძევლად ეგრეცა შენს წინაშე დამეგდო. ჩემი მძევალი შენთა ჴელთა შიგან ყოფილა. მე ბრძანებისა შენისაგან გამოსლვა არაოდეს მიკადრებია. ოდითგან შენდა მოშორვებულ ვარ, შენმან მზემან, ვითამცა ვეშპისა პირსა შიგან ყოფილ ვარ პატიმრად და გული უშენობისა ჭირითა ამვსია. ჩემისა საქმისა მოწამე ჩემნი ღაწვნია ყვითელნი. თუ მაღირსო და გამიკითხო, ვეჭვ, რომელ შეგაჯერო. რაცა ჭირი მჭირვებია, მოწმად ღაწვნი მეყოფიან და მოფიცრად ცრემლიანნი თვალნი. ოქროჲთა შეღებულნი ჩემნი მოწამენი და სისხლითა დასვრილნი ჩემნი მოფიცარნი. რა გიჩვენნე მოფიცარნი და მოწამენი, მაშინ დაიჯერებ ჩემსა მოჴსენებულსა, ჩემგან მართლისაგან კიდე არა ითქმის და სიმრუდითა გაწბილებული არაოდეს დავრჩები.

გამწირე და მეცა მოვსცეთ. აწ ნაცვლად მაქე და გაქო. აწ რადგან პირველ-შეცოდებისა შენდობა მითხოვია შენსა არაოდეს გამწირავსა, აწ თავითგან დავიწყებ შენსა შეგუილსა და სამსახურსა. სხვასა არავის ვიცნობ, შენგან კიდე არავისი შეგუილი შემიძლია. შენგან კიდე არცა სიცოცხლე მომინდების და არცა თვალთა ჩენა. ამოვიჴოც გულისაგან შენისა წყენისა ჯანგსა. თვალითა ვიყიდი შენისა ფერჴისა მტვერსა, არ დავაგდებ შენსა სიყვარულსა და მომატებით თვით აღარ გაიძლების. გულსა გონებითურთ შენ მოგცემ უზიაროდ. მიბრძანებ ეგრე და, თუ არა, ეგრეცა არ ვეძებ შენისა პირისა კიდეგანობასა; არ მოვწყვედ მზისაგან მეცნიერობასა ჩემსა, ვერ გავძლებ სურნელთა თმათა შენთაგან, თუმბუთურისა მუშკისა სულისაგან უკეთესსა ვერას ვპოებ.

კაცი ღმრთისაგან სამოთხესა სიამოვნისათვის ითხოვს. შენ ჩემთვის ესეცა სოფელი ხარ და სამოთხეცა. ამით არა მგამა, თუ შენისა მიჯნურობისათვის ჭირი ვნახო, ლხინსა უჭიროდ ვერვინ ჰპოებს. აწ დავივიწყოთ გარდასრული და თავითგან შეგუილი სიყვარული და სიხარული დავიწყოთ. შენ ჩემთან იყავ, ვითა სიყვითლე ოქროსა თანა, და მე შენთანა ვიყო, ვითა სინათლე მზესა თანა. შენ ჩემთან იყავ, ვითა სული მუშკსა თანა, და მე შენთანა ვიყო, ვითა ფერი ვარდსა თანა. შენი სიხარული უჩემოდ არა ჴამს და ჩემი ნებიერობა უშენოდ არ ეგების. ჩემი მახვილი ჴრმალი ნავღლისა გემო არის, კაცთათვის არ დამარჩენელი, და შენი წამწამისა ისარი - გულთა მომკლველი. რა შენი ისარი და ჩემი ჴრმალი ერთგან შეიყარნენ, ჩვენი მტერი ცოცხალი ვერ დარჩების. ვითა თუ უშენობა გამიგრძელდების, მის სიცოცხლისაგან უიმედო ვარ. რაზომი მდინარეთა და ზღვათა შიგან ცვარია, ეგზომსა სურვილსა და თაყვანისცემასა მოგაჴსენებ.

შენი წიგნი, ჩემი სულთა მომქცევი, გზასა ზედა მომართვეს და პასუხი მეცა მუნითვე მოგაჴსენე მოკლედ. თუ ათასითა ვინ ტოილოჲთა დამაბას, მისი გაუწყვედელი არ დავდგები. ამა წიგნსა მეცა უკანამოუდეგ სწრაფით, ვითა უტევანი ისარი, ნუთუმცა ღმერთი მოწყალე მექმნა და შენი უნახავი არ მოვკვდე”!

დაუწერა რამინ წიგნისა პასუხი, და შემოიქცა სწრაფით ადინა, და რამინ მას უკან ფიცხლა მოვიდოდა. ხორასანისა გზისა სიგრძე და სიძნელე დავიწყებოდა. რამინ და ადინა ერთმანერთსა დღისა ერთისა სავლითა აშორვიდეს.

თუცა მიჯნურობა თავით ბოლომდე საზიანოა და ყოველი ჭირი ტანისა და წყენა სულისა, ორი სიხარული ეგრეცა სდევს მიჯნურობასა: ერთად წიგნისა მოსლვისა და ამბვისა ცნობისა ჟამსა და მეორედ ნახვისა ჟამსა. იგი სიხარული უჭიროდ არავის მიჰხვდების. არცა მიჯნურისაებრ საბრალო სნეული ვის უნახავს, მეტად მაშინ, რა აშორვიდეს მოყვარესა. დღე და ღამე მისისა გონებისაგან გატეხილი ჯდეს და გზასა ზედა უჭვრეტდეს მომლოდე მოყვრისა წიგნისა და ამბვისა.

გულისა-წამღები ვისი ესრე იყო, ყოველთა დღეთა მოელოდა რამინის ამბავსა და ადინასა მოსლვასა. რა შორით დაინახა ადინა, სიხარულითა პირი აუყვავდა და ეგზომ დიდად გაიხარნა, ვითამცა თვით პირისპირ რამინ ნახა. რამინის ამბავი წვრილად მოაჴსენა, მისითა სიყვარულითა ვით გახელებულა ანუ მისისა ნახვისა და სურვილისათვის ვით გამოჭრილა, რომელ არა რომლისა ჟამისა მიჯნურობასა ასწორვიდა აწინდელსა, - და მოწმად თვით რამინისა წიგნი ჰქონდა. რაცა რამინს ვისის წიგნისათვის ექმნა, იგივე ვისმან რამინის წიგნსა ზედა ქმნა: ზოგჯერ პირსა ზედა დაიდვის, ზოგჯერ მკერდსა. რამინის მოსლვამდინ მალხენელად იგი წიგნი ჰქონდა და ჭირის მაქარვებლად ადინა ჰყვა.

მერმე მეორესა დღესა აბანოსა შევიდა, შეეკაზმა, თვალმარგალიტიანი შესამოსელი შეიმოსა, თავსა გვირგვინი დაიდგა და მზისაგან უფრო დაშვენდა. მთვარე ცასა ზედა დაბნელდა მისისა სიტურფისაგან; მისნი თმანი ზანგთა ლაშქარნი იყვნეს და მისნი ბაგენი ათასისა ქალაქისა სნეულისა წამალნი, და პირი მისი ყრმათა კაცთა სულისა მომმატებელი და გონებისა წამღებელი მიჯნურთა. თმანი მისნი მუშკისა ტოილოსა ჰგვანდეს. ვითა თვით შვენიერი იყო, ეგრე ტურფად შეკაზმულ იყო, სამოთხისაებრ ყოვლისა ადამიანისაგან სანდომი და სანატრელი. იგი, ესეთი უებრო მნათობი, მიჯნურობისაგან ტყვე-ქმნილ იყო და ვეცხლისფერი ტანი მისი ოქროჲსფერად გასრულ იყო; სანდომი, ტურფა და გულის წამღებელი იყო. მაგრა მიჯნურობისაგან მოუსვენებელად ცეცხლითა იწოდა და მოყვრისა ნახვისა სისწრაფითა თმობა წასლვოდა. ბანთა ზედა მყოფი ყოველგნით თვალსა უგებდა და, ვითა მარცვალი ცხელსა კეცსა ზედა, ქვე ხლტებოდა; ერთსა ადგილსა ზედა ვეღარა დგა. მოსწყენოდა სიმარტოე და მოყვრისა სიშორესა გაეხელა. ჭირისა ლაშქრისა სადგომად შეჰქმნოდა გული. მოაბადის კოშკსა ბანთა ზედა განიადაგებულ იყო. შეღამდა და მისი მოსალოდნელი არ მოვიდა. ძილის-პირ იქმნა და არავე დაეძინა, ვითამცა საგებელი მისი ქვეშე ეკალი და ბირკი ყოფილ იყო. ქათმისა ყივილისა ჟამსა ცოტად მიეძინა, მასვე წამსა გაეღვიძა და, ვითა მტერიანმან, დაიზახნა. ძიძა მოეკიდა და ეგრე მოაჴსენა:

“რად მოგერია ეგრე უთმობლობისა ეშმა?”

ვისი ესრე თრთოდა, ვითა წმიდასა წყალსა შიგან მზე. ეგრე უთხრა ძიძასა:

“ჩემისა მიჯნურობისა მსგავსი მიჯნურობა ვისი გინახავს ანუ ვისი გასმია? მე ამას ღამის უსაკვირველესი არაოდეს დამმართებია. ათასჯერ სულნი ბაგემდის მომსლვიან და, ვითამცა რიყესა და ეკალსა შიგან ვწევ, საგებელი ესრე მეჩვენების. ჩემი ბედი დაღრეჯილი, ღამისაებრ შავი, ზანგთა მეფესა, პილოსა ზედა მჯდომსა, ჰგავს და ჩემისა ბედისა განმანათლებელი - რამინ. სიშავე ჩემსა ღამესა მაშინღა წაუვა, რა ჩემისა ბედისა მთვარემან პირი მიჩვენოს. აწ სიზმრივ ვნახე პირი მისი, მზისა მსგავსი, ქვეყანა სურნელი, და მისისა ამოჲსა სულისაგან ქვეყანა გაასურნელა. ჴელსა მომეკიდა და მეუბნებოდა მით იაგუნდის ფერითა ბაგითა და ამოჲთა ენითა მისითა ეგრე მეტყოდა: ”შენად მოკითხვად მოსრულ ვარ მალვით მით, რომელ შენთა მტერთაგან მეშინიან. საცხადოდ მით არ მოველ, რომელ გმალვენ ჩემგან და გცვენ ესრე, ვითა ფათერაკისაგან სულსა; მე, შენგან ასრე გასრულსა, მარგე რა! მიჩვენე შენი პირი ლმობიერად და ნუღარ მიწყრები. შენებურად ამოდ მომეხვიე, შენთა თმათაგან გამაამბრიანე და შენთა ბაგეთა კოცნითა უკვდავ-მქმენ. მოილმობიერე გული და ნუ მეკუშტვი, − უჴამსია შენისა სიტურფისაგან: საჩემოდ ლმობიერება უფრო გშვენის”. მე სიზმრივ ესეთითა სიამითა მინახავს ჩემთვის და ესეთნი საუბარნი მომისმენიან მისგან და აწ საცხადოდ ესრე ვშორავ. ამა ეგზომთა ხანთა მისი უნახავი ყოფილ ვარ. აწ რად რადმცა ესრე უთმინოდ ვიყავ? რად რადმცა ესრე დაღრეჯილი და მიჭირვებული ვიყავ? ვირემდინცა ჩემი ბედი ჩემისა გულისა წამღებელისაგან კიდე-მამყოფებს, ესრე შეჭირვებული თუ დაუთმობელი ვიყო, ყველასაგან შემენდობის”.

62. რამინის მარავს მოსლვა

რა რამინ შორით მარავი ქალაქი დაინახა, ესრე გაეხარნეს, ვითა თვით ეგრე მიჭირვებულისა წესია ნახვისა მომლოდეობასა შინა. ღმერთსა მადლი მისცა და ქალაქსა დაუწყო ქება, ვითა:

“ამოო მარავო, ჴელმწიფეთა საჯდომო, დაღრეჯილთა გამამხიარულებელო, გლახათა გამამდიდრებელო, მიჭირვებულთა ნუგეშინის-მცემელო!

ამოო მარავო, ზამთრისა და ზაფხულისა ყვავილ-დაულევნელო, რომელ შენთა მნახავთაგან უშენოდ სიცოცხლე არ ეგების და მეტად მისგან, ვის ჩემებრ გულისა წამღები აქა ეგონების!

ამოო მარავო, ქალაქთა ყოველთა უთავადესო, მტერთაგან შეუფრობელო, გამცდელთაგან სანატრელო, მზისა საყოფო, მთვარისა სადგომო და ჩემისა ჴელ-მქმნელ-მომკლველისა დარბაზო!”

რამინ უვისობითა და უთავისობითა ესეთსა ყოფასა ყოფილ იყო, რომე ხორასნელნი თავადნი ერაყელად ვარდად უჩნდეს და მარავული ქვა გორაბულად თვალად. თავისა ქვეყანისაებრ კაცსა სხვა ქვეყანა არ იამების და პირველისა მოყვრისაებრ გულსა ვერავის მისცემს. ესრე იამა მის ქვეყანისა ნახვა, რომელ თოვლი მუნებური ქაფურად უჩნდა, ფურცელი ღალიად, ხენი სამოთხედ და მიწა უკვდავებად. შუაღამისა ჟამსა შემოვიდა მარავს. ვითა მკვდარი გაცოცხლებულ იყო, ეგრე გალხინიანდა. რამინ მაშინვე, ვისი სადა იყო, მის კოშკისა ძირსა მივიდა. ვისის გუშაგი დაეყენა რამინის მოსლვისა მჭვრეტელი. რა გუშაგმან დაინახა და იცნა, მასვე წამსა ჩამოვიდა და ძიძასა აცნობა. მან დია გაიხარნა და ვისის მოაჴსენა:

“მოვიდა შენთა ჭირთა მაქარვებელი, მოვიდა შენი მიწყით საგონებელი ლამაზი ჴელმწიფე, ტახტისა დამაშვენებელი, აბჯრისა მასახელოვნებელი. შენგან ნიავი სამახარობლოსა ითხოვს, გაზაფხული შენი მოვიდა, ნაყოფი გამოიღო შენისა სიხარულისა შტომან, შენისა იმედისა სადაფმან თვალ-მარგალიტი გაპოვნინა სვიანობისა. ხედავ, რომელ ღამე განათლებულა! ხედავ, რომელ შენი ჭირნი არ ცუდ იქმნნეს! აწ ნაცვალი სიხარული მიეც გულსა შენსა, აწ შენ მიერ ქვეყანა სიხარულითა აყვავებულა, ქარი ამბრისა სულსა მისთა თმათაგან აბნევს. თვით შენ შენითა თვალითა ნახე შენი სიხარული და სასურველი. საშენო დარია. აქამდინ ღამე სიბნელითა შენთა თმათა ჰგვანდა და აწ შენისა პირისაებრ განათლებულა. ცამან ალმური მოიჴადა და აწ შენცა შენისაგან ჟანგი მოიჴოცე. მთვარეო, მისისა მოსლვისაგან შენებრ მოხარულობენ მთანი და ბარნი, სვიანსა ეტლსა ზედა მოსულა შენი რამინ. შეყრასა ჰლამიან მზე და მთვარე, მისი ტურფა პირი კარსა ზედა დგას და ბრძანებასა ითხოვს შენგან, შენისა მწყრომობისაგან ზენაარსა მოაჯეობს. შენ მისგან მდურვით ხარ და იგი შენგან გულგატეხილია. გულისა შენისა კარი გაუღე შენისა გულისა გამამხიარულებელსა; იმედიან იქმნენით ერთმანერთისაგან და დაივიწყე აქამდინ დამძიმებულობა”.

ვისმან მოხარულ-ქმნითა, ყოველთა ჭირთაგან ჴსნილმან, ეგრე უთხრა:

“შაჰინშაჰს ქვე სძინავს, ფათერაკთაგან დაშინებული ვარ, ანაზდეულ თუ გაეღვიძების, იგრძნობს. მე რამინს ვეღარ ვნახავ და სიცოცხლე გამიცუდდების, თვარა თვით დარჩენასა აღარა მოველი მისსა; თვარა მე რაღა გინდა წამეკიდოს, თუცა ერთხელ რამინ ვნახე. აწ, ზენაარ ღმრთისათვის, შენ რა მარგე, ძილი შეუკარ, რომელ არ გაეღვიძოს და ჩვენი საქმე ვერა ცნას”.

ძიძამან სწრაფით შეულოცა რამე ესრე, რომელ, თუ ქვეყანა დაიქცეოდა, ვერ იგრძნობდა, ვირე მათ არ მოსწადდებოდა. მერე ვისი მოვიდა მდურვით გვარად, სარკმელთა ზედა დაჯდა.

რამინ დაინახა, სიხარულითა პირი აუყვავდა, გულმან ღება, ვითა კარმან, დაუწყო; მაგრა მოიჭირვა და დათმო, გული თრთოლისაგანცა დაიწყნარა. რამინ ქვე დგა და მას არა შეუზრახნა. ცხენსა ეგრე უთხრა:

“ჰე, საჴედარო, თმისაებრ მაგარო და პილოსაებრ ძლიერო! შვილივით მიყვარდი და გექცეოდი, ოქროჲსა ბაგა შეგიქმენ, აბრეშუმისა ავშრითა მყევ, განებიერებდი; რად წამიხვედ, რად გამწირე და დამიგდე ბაგა და აღარ მოიგონე ახორი ჩემი? წახვედ, სხვა ბაგა და ახორი იშოე, მაგრა თვით შენ კარგი არა მოგიჴდების. აგეთი თურე ყოფა სჯობს, თუ ვითარი გინახავს, შენ თვით იცი, მე რაზომნი ჭირნი მინახვან”.

რა რამინ შორით მნათობთა მზე ვისი დაინახა, უზომო რამე სიხარული მიეცა. გარნა რა ესე ცნა, რომელ წყრებოდა, დია ეწყინა და ათასითა მუდარითა ქენება დაუწყო, ეგრე უთხრა:

“მზეო, გულისა და გონებისა ჩემისა წამღებო, მთვარეო გავსებულო, მთიებო ცისკრისაო, ლაშქართა სანთელო, ჴელმწიფეთა სანატრელო, კეკლუცთა მანათობელო და შვენებაო, ვარდო კოკობო, სოსანო სურნელო! რად ისწრაფი მონისა სისხლთა დაღვრისათვის? რად ისწრაფი ჩემისა სიკვდილისათვის? რად მიმალავ პირსა? რად მოგნდომია ჩემი ველად გაჭრა? რად არა იქმ პირსა ჩემკერძ? მე რამინ ვარ შენი, საკუთარი, და შენ ვისი ხარ ჩემი, სულთაებრ სანდომი! მე რამინ ვარ შენი უმცროსი მსახური და შენ ვისი ხარ ჩემი პატრონი! მე რამინ ვარ მიჯნურთა მეფე, შენითა მიჯნურობითა და სიყვარულითა ქვეყანათა შიგან არაკად გასრული, შენ ხარ ვისი, მზეთა მზე, პირისა შენისა უებრობითა და თვალთა და თმათა შენთა სიტურფითა ჩემი ესრე შეხვეწით აქა მომყვანელი! მე იგივე ვარ, რომელ გინახავ, და შენ აღარა იგი ხარ? ნუთუ ჩემთა მტერთა სიხარულისათვის იჭირვი? თუ ყველასაცა ჩემსა სიკვდილსა იჭირვი, ნუ მიწყრები, დაიამე გული, დამეზავე, ამოსა ლხინსა ნუ დამიმწარებ, ნუ იქმნები ფიცისა გამტეხელი და უზენაარო, ნუ შეერთებულ ხართ შენ და ჩემი გული ჩემისა სიკვდილისათვის, ნუ მწვავ უწყალობისა ცეცხლითა! ვაი, ესდენი იმედიანობა ჩემი, რომელ თავი გავწირე შენისა მიჯნურობისათვის! დავთესე მიჯნურობა სიყრმისა ბაღსა შიგან, ჩემნი სულნი ვამეზვრენ, ჩემთა თვალთა ცრემლითა ვრწყვიდი, ერთსა ღამესა ვერ დავიძინი და ერთსა დღეს ვერ მოვისვენი, და დავილიენ მისითა უკანადგომითა დღენი ჩემნი. რა გაზაფხული მოვიდა, შიგან ია, ვარდი, სოსანი და ნარგისი აყვავდა, ხეთა ნაყოფი გამოვიდა მრავალფერი, ბაღი აშენდა, ვითა ბედნიერთა ბედი, შიგან ფრინველთა ყივილი დაიწყეს, წყაროსა შიგან იბანებოდიან, ზღუდე ავუგე მაგარი. აწ მოვიდა გაწირვისა ზამთარი, უხანობისა ქარი და გვალვისა ღრუბელი, უბედურებისა წელიწადი; აოჴრდა იგი წალკოტი: არცაღა იგი ნაყოფი, არცა იგი ვარდი, არცა წყარო, არცა სათიბი და არცაღა ზღუდე! მტერთა და მეშურნეთა ამოსწყვიდეს, დაგლიჯეს, დაჭრნეს ხენი, დაარღვივნეს ზღუდენი და დააფრთხვნეს ფრინველნი. ვაი, ესეთსა ჟამსა, რომელ კეცისა ჭურჭელსა ჰგავს ჩვენი სიყვარული, არ ოქროჲსასა, რომელ, რა გატყდების, ცუდად წაჴდების! რა გული გულისაგან მოშორდა და მოყვარე მოყვრისაგან, - სიყვარული მოჰქარდა და ჭირი ჭირსა მოემატა. აწ გაიხარნენ ჩვენთა მტერთა, რომელ ღმერთმან ჩვენი მტერი ჩემებრ ყოს. აწ მზრახავნი ჩვენნი იჴსნნეს ჭირთაგან, აღარა საზრახავი უც. ჩვენ არცაღა შუა-მოციქული გვინდა, არცა ხვაშიადისა შემნახავი, ნუცა ძიძა ჭირსა ნახავს და ნუცა შენ, ნუცაღა მე გული მტკივის და ნუცა მოაბად იმდურვის. ჩემგან კიდე შეცოდებული არავინაა. მით არავისი ბედია ჩემისა ბედისაებრ, მით ვჩივი ამისგან, რომელ მიწყით ძაბუნი ვარ. მისგან კიდე თუმცა ესრე უბედური არ ვიყავ, მე გული ესრე ვერ დამიმონებდა და ვერ მომაღორებდა. ვინცა ეშმაჲსა მომსმენია, მიწყით ჩემებრ ბრმა და დაღრეჯილი იქმნების. ალვისა ნედლისა ნაცვლად ტირიფისა ხე ამოეღო და მუშკისა ნაცვლდ - ქვიშა, თვალისა პატიოსანისა ნაცვლად, ეტლთა და ფილაქთა მოქცევისაგან, კეცისა ნალეწსა დაჯერებულ ვიყავ. აწ შენდობასა ვითხოვ, მოილმობიერე საჩემოდ გული: მე ავი მიქმნია და შემიცოდებია; შენ კარგი ქმენ და შემინდევ! შეცოდებული ვარ და ვინანი. ვირე ცოცხალ ვარ, შენ პატრონი ხარ და ჴელმწიფე, შეგიძლია გარდაჴდევა ჩემი; თავსავე ზედა დამამძიმებელი, ჩემი შენ ხარ და ბოლოსა ნუ ყველასა მე გარდამაჴდევ! თუ არ შემინდობ, კარსა ზედა მეკრედ დავდგები და მუნამდის მოვიჭირვებ სამსახურისათვის, ვირე თავსა არ მოვიკლავ. მე ერთხელ შეგცოდე, არ მე ოდენ ვარ ქვეყანასა ზედა მცდარი. აწ მისად ნაცვლად ათასსა შენდობასა ვითხოვ, მუნამდის გემუდარები და გექენები, ვირემდი გულისა შენისაგან წყრომა არ განქარდეს. ვირე ცოცხალ ვარ, ჩემი თავი მიჩნს შეცოდებულად და მას ვაბრალობ. ამისისა თქმისაგან არ მოვისვენებ, შეცოდებულ ვარ და ჩემსა საქმესა ვინანი. ვირე ცოცხალ ვარ, შეცოდებულსა შემინდევ. თავისა მანანებელსა ზედა ჴელმწიფობა გაქვს და პატრონი ხარ; რაცა გწადიან, გარდამაჴდევინე; მაგრა სადღაა მოწყალება, პატრონობა და შემანდობელობა? რა ჩემი შეცოდება მოვიგონო, შენდობისაგან უიმედო ვიქმნები და გული დამელევის. თუ ჩემი ქენება და მუდარა არ მოისმინო, აქა შენსა კარსა ზედა მოვკვდები; მუნამდის საბრალოდ ვტირ, ვირე სულნი არ დამელივნენ, სხვაგან წასლვა აღარსად შემიძლია. რადგან შენ უწყალო მექმენ, სხვა ვინღა ვძებნო? ნუ მიზამ, მთვარეო, ნუ მომიმატებ ჭირსა ჭირზედა! ბერნი სიბერითა და ფილოსოფოსნი სწავლულობითა მოუცთომელნი არ დარჩებიან, მალი ცხენი წაიქცევის, მკვეთი ჴრმალი დაბლაგვდების და მე ერთხელ ფათერაკად მოვცეთ. აწ შენდობასა ვითხოვ, ნუ დამსვამ კიდეგანობისა ბორკილითა. მე მონა ვარ შენი, შეგიძლიან ყოვლისა პატიჟისა მოპყრობა, მე მოგითმენ ყველასა ჭირსა ამისგან კიდე, რომელ აბეზარობასა შენგან ვერ გავსძლებ. ვერცა შენგან ეგრე ჭვრეტასა მოვითმენ, სიბრმე მირჩევნია შენსა უჭვრეტელობასა და სიყრუვე მირჩევნია საყვედურისა მოსმენასა. მე ღმერთმან უშენოდ წამსა ნუ მყოს და შენ უჩემობისა თმობა ნუ მოგცეს. ოდითგან ეგრე მიწყრები, სიცოცხლე მომწყენია. თვით მიწყით უსამართლოჲსა ქმნისათვის გულმძიმედ ხარ, ყოველივე ქვა და რკინა საცეცხლესა ზედა მოეხვევის. აწ შენისა გულისა სიმძიმე ჩემისა გულისა ცეცხლიანობასა მოუმატე, რომელ, თუ ზღვაცა დაასხა ჩემსა გულისა ცეცხლიანობასა, ვერცა იგი დაავსებს. ესე ქვეყანისა ალმური ჩემისა ცეცხლისა კვამლისაგან დგას, ჰაერმან გულისა შენისა ნადები იცის და მით მტირის; ბედისაგან გაშავებულა ღამე, მით ასრე მთოვს, ესრე საკვირვლადაა ტანი ჩემი მიჯნურობისაგან, რომელ ნახევარი ცეცხლსა ჰგავს და ნახევარი მყინვარსა. კაციმცა რად ეგებოდა ესეთი, გარნა არცა ანგელოზი და არცა ეშმა ესდენ შეუწონელი არვის უნახავს. ვინ ნახა მყინვარი ცეცხლისაგან დაუდნობელი, ანუ ცეცხლი წყლისაგან დაუშრეტელი ჩემგან კიდე? ვისცა ესრე მიჯნურობა სულთა შიგან შეჰზელია, მისი თოვლთა შიგან მოკლვა აუგია. მე ეგრე ვეჭვდი შენგან, თუ ცეცხლისაგან მიჴსნასო, არა თუცა ესე მგონებოდა, თუ თოვლთა შიგან მომკლავს. ნუვის ათქმევ, თუ მეტი მუდარა ძაბუნიაო მე შენი სტუმარი ვარ. ყოველი კაცი სტუმრისა პატივისცემისათვის მოიჭირვებს, არა ესრე ველსა განდევნის. და თუ სიკვდილი ჩემი გწადიან და გეადვილების, ესრე საბრალოდ ნუ მომკლავ, სტუმრისა მოკლვა თოვლითა ბილწი საქმეა”.

63. ვისისაგან პასუხი

ვისმან, ვითა ლომმან განმძვინებულმან, წყრომით ეგრე უთხრა:

“წაედ, რამინ, იმედი გარდაიწყვიდე ჩემგან, გული დაიამე, ვითამცა არცა მიცნობ და არაოდეს მარავი ქალაქი გინახავს, ვითარცა ორნივე არა ყოფილ ვართ, აგრე დაიჭირე! მე იგი მტკივის, რაცა ჩემსა თავსა ზედა შენგან გარდამჴდარა; აწ ნუღარას მემდურები, ერთხელ მომაღორე, მომკალ და მომაყივნე, აწ კვლა მასვე ჰლამი და აღარ ეგების. წაიღე შენი კვამლი! რადგან ცეცხლი წაგიღია, კვამლიცა წაიღე; რადგან ზენაარი დაივიწყე და ფიცი გამიტეხე, ჩემი მოცთუნვება აწ აღარა შეგიძლია. წაე, გულსა ეუბნებოდი, მას აღორებდი და მისისა მიჯნურობისათვის ხელობდი! თუ შენ ფრთხილი, გონიერი და ენად-კარგი ხარ, არცა მე უენო და რეგვენი ვარ. შენ ეგეგვარი დია იცი კაცისა ღორება და ხლათვა, გიცნობ და მრავალჯერ მომისმენია შენგან ეგეგვარი ცქაფვა; გარნა მომწყენია ზენაართა შენთა სმენა. მე აღარას უღალატებ მეფესა მოაბადსა, ვეღარ გავწირავ ჩემსა არგამწირავსა, მას საქმესა აღარა ვიქმ, რაცა კვლა მიქმნია და შემიცოდებია. საჩემო იგია, რომელ ესდენ ავითა ზნითა უყვარ, ეგრეცა არცა წამსა მომაკლებს წყალობასა და სიყვარულსა, არცავის სხვასა გამოირჩევს ჩემსა; ნიადაგ გულ-მართლად მოყვარულია ჩემი, არ შენებრ უზენაროა და არცა შენებრ რას მეტყვის და მიბრძანებს. აწ გულმართლად სმად ზის, რომელსა სიხარული ნუმცაოდეს მოაკლდების და შენგან ამისა შური, რაცა მას ჩემითა სჭირს! აწ ამის მეშინიან, რომელ შაჰინშა საწოლს შემოვიდეს, თავისა წალკოტსა შიგან ვარდი ვერ ნახოს, მე საგებელსა ზედა მძებნოს და ვერ მპოვოს, და კვლა რაჲთამე გავაწყრო. აგეთიმცა იყო საყოფი მისი მიწყით, ვითარი არის, და შენთვის როგორიცა იყოს - ყველა ადვილია! ამა გაყინულისა სიყვარულისა მიზეზითა კვლა აღარა მწადიან მისი შეცოდება; კმა არის აქამდის ჩემი ჭირი, რომელ შენითა გზითა ვიწყრობდი შაჰინშასა და ღმერთიცა შენითა მიზეზითა დავივიწყე.

ათასჯერ სიცოცხლისაგან იმედი გარდამიწყდა და ამა ყოვლისა ჭირისა ნაცვლად ბოლოდ შენგან ზენაარისა და ფიცისა გატეხისა, იმედ-გარდაწყვედილობისა და მოყივნებისაგან კიდე არა დამრჩომია. ჩემი პატრონი მომდურავია და ღმერთი დამბადებელი ცისა და ქვეყანისა განაღამცა არათავე მომემადლა! სიყრმე შენისა მიჯნურობისა, სიყვარულისა და მოუცილებლობისათვის ხელსა ცუდად-რე წამიჴდა და უხარელად შენისა ჯავრისაგან ჴელნი შევიტყველვენ და ჴელთა ქარისაგან კიდე არა დამრჩა. რაზომსაცა ვუბნობდე, სათქმელი არ დამელევის. ამა ხისაგან ნაყოფი არ მოგხვდების, არცა ამა გზისაგან სიხარული. შეიქეც, წაედ კიდე, ცუდი ჭირი გინახავს აქა მოსლვითა! შუაღამე გარდასრულა, ფიცხელი ქარი ქრის და ორი მტკაველი თოვლი დაუც. ცუდად ნუ ჰრეკ ამა კარსა - რკინასა ცივსა. შეიწყალე შენი თავი და წაედ კიდე, რომელ არ მოკვდე ამა თოვლთა შიგან ყოვნითა. ძილი გაამოს ღმერთმან და ღამე და დღე სვიანმცაა შენთვის გულ, ვარდ-სახელი და ვარდ-ღაწვი”.

გულისნადები არცა ეგრე გამოაცხადა.

სრულსა ღამესა რამინ თოვლთა შიგან დგა და ჰაერი მისსა თავსა ზედა წვიმდა, ღრუბელი მისსა ცხენსა ზედა ქაფურსა სთოვდა, და ცრემლსა ასხმიდა და ქარი რამინსა ზედა სულთქმიდა. ცისკრამდი ეგეთსა ყოფნასა იყო, რომელ თავით ფერჴამდინ რაცა ტანსა ეცვა, ყველა გაჰყინვოდა და თვით, ვით რკინა, შექმნილ იყო.

ვისი შიგნით ეგრე მტირალი და მკერდ-დაღებული იტყოდა:

“ესევითარი თოვლი და მყინვარი არის, რომელ მისგანვე სახლად მყოფი ვკვდები!

ჰე, ღრუბელო, რამინისა თავსა ზედა ტირილისათვის შეირცხვინე! მისი ვარდის-ფერობა ზაფრანად გაგიჴდია და მისნი ფრჩხილნი ლილის-ფერად. მაგრა ორნივე გებრალებით და მით სტირ. რადგან მას ევნების, ნუ თოვ! ღრუბელო, მოისვენე ცოტად, ნუ მიმატებ ჭირსა!

ჰე, ქარო, ვირემდინ ჰქრი? ცოტად დაწყნარდი! შენ არ იგი ქარი ხარ, რომელ მისითა სულითა ყოველსა ქვეყანასა სურნელობდი? აწ რად არ გებრალების მისი ტანი ესეთისა სიცივისათვის, რომელ მისისა ტანისაგან სისურნელესა ითხოვენ ნარგისი და სოსანი?

ჰე, მდიდარო ზღვაო, რაზომცა მდიდარი ხარ, ეგრეცა რამინის მონა ხარ. თუცა თვალ-მარგალიტი დია გაქვს, რამინისებრ უხვი არცა ეგრე ხარ. აწ დარი პოვე მას ცხენოსანთა პატრონსა ზედა ღრუბლისა ჴელითა, მით გამოგზავნე წვიმა! შენი აბჯარი წვიმა და თოვლია, და მისი აბჯარი მკვეთია. თუ ამას ღამე არ დაეჴსნები, მისთა ლაშქართა მტვერითა გაგაჴმობს!

ჰაი, ჰაი! რა შეუწონელი და უსირცხვილო ვარ, რომელ ნებიერად დარბაზთა შიგან დაჯდომილ ვარ და ნაზუქი ტანი მისი თოვლთა და ბუქთა შიგან მიმყოფებია! რამინის პირი და ტანი აწ ყვითელ-თეთრი ვარდია, და ვარდისა ხისა მაწყენი მიწყით სიცივეა”.

მერე კვლა ვეღარ გაუძლო გულმან და მივიდა სარკმელთა ზედა. მისთა შუქთაგან სრულად ქვეყანა განათლდა.

64. კვლაცა საუბარი ვისისაგან

უთხრა ვისმან რაჴსსა:

”შენ ჩემი შვილურად საყვარელი ხარ, არ მინდა საშენოდ ესეთი თოვლი და წვიმა, გარნა ავისა ამხანაგისა მოახლე ხარ და მით გჭირს ყველაჲ. თუმცა ეგეთისა ამხანაგისად არ შესწრობილ იყავ, თვალთამცა ჩემთა ზედა ადგილსა ვიპოებ შენთვის. მეწყინების შენი ესრე ყოფა: რად სძებნე ამა მგზავრობაშიგან და ავსა მოყვასსა შეესწარ? არ იცოდი, რომელ კარგთა თანა ჴამს გამოსვენება და მგზავრობა? აწ ცუდად წაგჴდომია ჭირი: არცა ქვე დაგაყენებ, არცა რად გაგაკვირვებ, არცა პირად მიგიშვებ. წაე, ახორი და საკვები მუნვე ძებნე, რომლისათვის დაგიგდივარ!“

ეგრეთვე რამინს უთხრა:

”წაე, რამინ, შეიქეც გარე! მრავალჯერ შენსა კარსა გდგომივარ და ასრევე შენ არ შეგიშვივარ. მრავალჯერ ზენაარი მითხოვნია და არ მოგისმენია, მრავალჯერ სისხლისა ცრემლითა მტირალსა მიზახნია ჩემნი სასჯელნი და არ შეგბრალებივარ და არცა ჩემი კაცი გინახავს, არცა წიგნი წაგიკითხავს. მაჴსოვან მრავალნი ჟამნი, რომელ შენ ამოდ გამოგისვენებია და კარგად გძინებია ჩემისა საქმისა გაუვლენელსა და მე უგულო აშფოთებული და შეჭირვებული ცრემლდენით ყოფილ ვარ. აწ რაც ჩემდა გიქმნია, ეგე მისი ნაცვალია! ავისათვის ავი-ნაცვალი მოუცემია ღმერთსა. რაზომცა შენ ჩვილი და ნაზუქი ხარ, ჩემგან უფრო არა ხარ. თუ საშენო ოდესმე ვიყავ, აწ გაგდებას რას მემართლები? აწ გარდაიწყვიდე ჩემგან იმედი, ვითა მე შენისა გულისაგან გარდამიწყვედია. ამისი შეჭირვებული ჯდომილ ვარ. მე იგი ვიყავ, რომელ იმედოვნობისა ნახვითა ზღვასა შიგან ვიარებოდი, აწ ზღვისა ღელვათა დაჴსნილ ვარ, გული უსარგებლო შეჯერებისა იმედითა გამირცხია. აწ რადგან ძველისა მოყვრისაგან არა გაქვს ბედი, წაედ და ახალი მოყვარე შეინახე. ძველი დრაჰკანი და თვალი კარგია, თვარა ახალი უფრო საყვარელია! რა ჩემსა სიყვარულსა გაწირვითა თავი მოჰკვეთე, მაშ მეორედ ვითღა დაიდგნეს მოკვეთილმან თავმან ყელსა ზედა? რა ჩემსა სამარესა ზედა ბალახი ამოვიდეს, იგიცა შენგან მომძიმარი და წყენილია, პირველ მიჯნურობისა ჭირთაგან და მერმე გაწირვისა ჯავრთაგან, და თვითოსა ფურცელსა ზედა ასი ათასი “ჰაი, ჰაი” წერია. რაზომცა თათბირიანი ვიყავ, ესე არ ვიცოდი, თუ გულსა სიყვარული დაუბერდებისო. აწ ნუღარ ეძებ ჩემგან სიყვარულსა, - ბერნი მეორედ არ გაყრმდებიან!

არ გაჴსოვს, ოდეს წიგნი მოგეწერა და ათასი საგინებელი და სათრეველი ეწერა, ეგრევე საყვედურისა მოციქულობა შემოგეთვალა და არა დაგრჩომოდა აუგი, რაცა არ მოგეთვალა? მე შენისა სიყვარულისაგან კიდე არას გავეხელე; თუ სიყვარულიცა გამომეცადა. მე, შენისა სიყვარულისა სწორი არავისი გარდამიჴდია. ჩემი გული შენგან კიდე არავის ეცნა და არცვის ნება შენგან კიდე ეპოვნა! შენსა [გარეშე], არავინ გამოვირჩივენ, არცარად შენ გეცრუე და არცავინ სხვა მოყვარე ვძებნე შენგან კიდე, − და შენცა ბედისაგან აგრე გაჰჴე! მას უბედურსა დედასა ჰგავ, რომელ ერთი ასული ესვა და იგიცა ბრმა. გული ჩემი მშვილდისაებრ მრუდია, სიტყვანი ჩემნი ისრისაებრ მართალნია; რადგან გული შენი საგანია, საყვედურსა ვერ გასძლებ. აიღე შენი საგანი, რომელ ვერ ეცეს ისარი. წაედ, რომელ არ გესმის სიტყვა გულისა დამბნედელი, სიმწარითა ნავღელი და გამკვეთელი ჴრმლისაებრ“.

65. რამინისაგან პასუხი

რამინ დაღრეჯილმან პასუხად ეგრე გამოსცა:

”მაგა საუბრითა ცად ნუ გასრულ ხარ, მთვარეო! შენ მაგა სიტყვასა ვერ გაასრულებ, დათმობისა ბარითა თიჴასა ვერ აიღებ. შენი ენა და გული არ ემოწმების ერთმანერთსა; რასაცა შენ უბნობ, შენი გული მაგისგან აბეზარია. არავინაა სიყვარულისაებრ მპარავი, რომელ გულისაგან თმობასა წაუღებს და ღაწვთაგან ფერსა ასრე ადვილად, ვითა მთრვალისაგან ოქროჲსა ტარალი. თუ მე დაბერებულ ვარ, მიჯნურობა ჩემი არ დაბერებულა; ახალი ჴმა ძველისა ძალისაგან ჩამოიკრვის. მე შენი სიყვარული ყოვლისა სოფლისა სიხარულად მიჩნს. რად უნდა სიბერესა ჴსენება? ეგზომსა ნუ მეკიცხევ, ნუ მაყვედრებ! მრთელსა სნეულობა არაოდეს მოუნდების! აწ შენ მრთელი ხარ, მე ბედისაგან სნეული ვარ და არ მიაჯია ესე ჭირი. იგრძენ ჩემი ესრე მიჯნურობა და გაამაყდი! თუცა ტურფათა უხუცესი ხარ, თვით შენ იცი, რომელ საჩემოდ ეგე ერთიცა არა გმართებს. თუცა მონათა შეცოდება არ გამოჩნდებოდა, მოწყალეობისა სახელსა სად ჰპოებდი? რაზომცა გამდიდრებულ ხარ, გლახათა მოიგონებდი. მე რაზომცა დია შეგცოდე, აგრე უბრალო პატიჟი არცა ეგრე მმართებს. სამოთხესა შიგან მყოფმან ადამ ღმერთსა შესცოდა, და მე მისი ტომი ვარ; თუ შეგცოდე, შენდობას გთხოვ. ღმრთისა განგება კაცსა თავსა უწერია; შეცოდება მასცა გვარსა თანა შეუზელია; არცა მეცნიერობა შეაქცევს ღმრთისა განგებასა და არცა ჭაბუკობა მოერევის ფათერაკსა, არცა ცნობილობა და არცა სიხელე. თავისათვის კაცი უბედურობასა არ გამოირჩევს.

ნუღარ მეკიცხევ, ნუღარ მაყვედრებ; ნუთუ უცნობო უქმნივარ შენსა მიჯნურობასა და შემიცოდებია, თვარა შენ იცი, რომელ ნებითა არ შევიდოდი შენსა შეცოდებასა. თუ რა შემიცოდებია, არა არის წამალი შენდობისაგან კიდე. კმა არის ჩემთვის ესე, რაცა გიქმნია!

მე თოვლთა და წვიმათა შიგან ოდითგან ვდგა და შენ წამსა და წამსა თვალთა მაცილვებ; უწყალოდ, უცრემლოდ და უზენაროდ ხარ ჩემზედა, ენითა, ვითა ჴრმლითა მკვეთითა, მჭრი და ეგრე მეტყვი: “არაოდეს მინახვიხარ და არცა გიცნობ და, თუ მინახვიხარ, არცა უიმედოდ გასრულ ვარ და მიჯნური ვარ შენგან”. ნუ ეძებ ჩემგან კიდეგანობასა და ნუ მოგიცლია ჩემად საკლავად. გუშინდელი შეცოდება გუშინდელსა დღესა თანა წავიდა, შენ აქათგან მნახე, თუ ვით შეგაგუო და ვითა გმსახურო ხვალითგან. თუ იგი ფიცი გამიტეხია, აწ შენდობასა ვითხოვ. თუცა შენდობისა თხოვა კარგი და საჴამსოა, პატრონთაგან შენდობა უფრო სახელია. დასტურობით იცოდე, კარგისა ქმნა არ წაჴდების. მე ჩემი მუქაფა ესრე გაწბილებით გარდამიჴდია, − მეყოფის! თოვლთა და ბუქთა შიგან ვდგა და შენ კაცობისა თვალნი დაგიხუჭვან. უწყალოჲსა გულისაგან რაცა გწადიან, ყველასა ზედა ჴელი გაქვს და იქმოდი, ჩემისა კიდეგანობისაგან კიდე. მაგრა ამა გულითა ნავღელსა ვერ ვჭამ და ამა სულითა ტვირთსა ვერა ვზიდავ; თუ გული ჩემი ქვაცა არის, შენსა კიდეგანობასა ვერა გავსძლებ. შენისა სიშორისაგან მეშინიან და სხვისა არას ჭირისაგან არა, რომელ ღმერთი შენ გთხოვს მისთა სისხლთა!”

66. ვისისაგან პასუხი

“ჰე, რამინ, უმეცრობითა ფათერაკისათვის დაპყრობილ ხარ! პირველ გაწირვა ბოლოსა ჟამსა გულსა ესრე დაესობის, რომელ უკუნისამდე დააჩნდების კაცსა. მე შენი ჯავრი გულსა დაღად დამჩენია და ესრე ღრმად ჩაუწვავს მას სადაგველსა, რომელ შენი სიყვარული ესრე გაუძია, ნაკვალევიცა აღარ მიუშვია. არ დაგეტევის ერთსა კაცსა უსჯულობა და მოღორება, არცა ერთსა გულსა მტერობა და მოყვრობა. თუცა გული გლახ ჩემი რკინისა მთა ყოფილ იყო, ეგრეცა დაილეოდა უსამართლოდ შენისა გაწირვისა გონებლობითა.

რა ათასფერი შენგან ჩემი დამძიმება მოვიგონო, შენი სიყვარული ვითაღა ეგების? თვით შენ იცი, თუ შენზედა რაზომი ზენარობა ვიჴმარე, რაზომი კარგი ვქმენ და რაზომი ჭირი გამიძლია შენისა იმედისა მომლოდეობითა! და შენ ჩემზედა იგი ჰქმენ, რომელ ღმრთისა უარის მქმნელსა მართებს, და თვით მე ვიცი, რა ნაცვალი მომაგე! რაცა დაგითესავს, შენვე მოიმკი. ჩემსა სხვა გამოირჩიე და საშენო პოვე. თვით სამისოდ ჰჴამ და იგი საშენოდ, ჰპოეთ ერთმანერთი! წახვე და, ვითა ორბმან, მძოვრი სჭამე და, რა გასძეღ, აქავე მოხვე? უხანოო! ცხენი გაჰყიდე და ნაცვლად ვირი იყიდე, − კარგად ივაჭრე!

თვით შენ ჩემებრი სით გფერობდა? საშენო საყოფი მლაშე ქვიანი და უმდელო არის, რასაღა ეძებ მწვანვილიანსა წალკოტსა და საყოფსა? მე ლომი მეგონე, ირმის მონადირე, შენ თურე ბერი მელი ხარ, ათასითა ხრიკითა ყურდღლისა ძლივ შემპყრობელი! რადგან ტანი წმიდად გებანა, თავსა ნაცარი რად დაისხი? რად დადგი ღვინისა ჭიქა და ჴელთა ძმრისა აიღე? რად დადგი მუშკიანი უჴდური და ნივრის ჯამი დაიჭირე? რად აღდეგ საჴელმწიფოჲსა საგებლისაგან და დასჯედ ფლასსა ზედა? არ კმა იყო იგი შეცოდებად, რომელ წახვე, დამაგდე და ცოლი შეირთე და შენი მგონებელი გამწირე? ყველასა ჩემი გაბედითება აცნობე და ჩემთა მტერთა გაახარე. არ კმა იყო, რომელ ჩემი სათრეველი წიგნი მომწერე და საგინებელი და სისხლნი ჩემნი მას წიგნსა შიგან დაღვარენ? არ გაჴსოვს, ოდეს ძიძა გამოგიგზავნე და ავი ავსა მომიმატე, აგინე და გამითრიე, ათასი გრძნეულობა, ავის მოქმედობა, ძაღლობა, ჯადეგობა შეჰყივლე? შენ ხარ ჯადეგი და უწრფელო, არ ძიძა! რაცა მას უთხარ, აწ ყველა შენთანა მიპოვნია თავსავე ზედა. იგი გლახ მოაღორე და მეც, რომელ ყოველი საქმე ჴელოვნად იცი. უხანოო! უზენაროდ შენ იყავ ჩვენ ზედა: წახვედ გორაბს, ვირე გწადდა, მუნ იყავ და იხარებდი, აწ მოსულ ხარ თვალ-ცრემლიანი და გვეუბნები, სიტყვანი მოგიკაზმან გარეთ ოქროჲთა და შიგნით რკინითა! და მე იგი წალკოტი ვარ, ათასფერად აყვავებული, რომელ შენგან მაგა ერთისაცა თქმა არ მეკადრებოდა; მე იგი ვარდი ვარ, რომელ ყოველნი ჴელმწიფენი ნატრით თავსა გარდაიყრიან; შენთა თვალთა წინა ვით გავჴე ესრე სააუგოდ, რომელ დევისაგან უფრო გედუხჭირებოდი? მე წმიდა წყარო ვარ, რომელ რა სვი, მიწა ჩააქციე. აწ კვლა მოგწყურვებია და სწრაფით მოსრულ ხარ. თუცაღა გნდომოდა, მიწასა არ ჩააქცევდი შიგა!”

67. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ ეგრე უთხრა:

“ჰე, ყვავილო ჩინელთა, ბარბარელთა! ნათქვამია, საწუთრო წისქვილისა ქვისაებრ მბრუნავია. ღმერთსა ესრე დაუწესებია, რომელ ზოგჯერ ცხელია და ზოგჯერ ცივი, და ჩვენ საწუთროჲსა შვილნი ვართ. ეგრევე კაცი ზოგჯერ მრთელია და ზოგჯერ სნეული, ზოგჯერ ბედნიერი, ზოგჯერ უბედური და ზოგჯერ გლახა. კაცისა ბედი სუსტია, რომელ, − ცოტა ჴორცი და ცოტა ძვალი, − ვერას მოიჭირვებს: ზაფხულსა სიცივეს მოინდომებს, ზამთარსა − სითბოს; თუცა საჭამადისაგან ცოცხალა, ეგრეცა ჭამა დაასნეულებს; რაცა საწადელი მოუნდების, სანამდის აღარ უნდა, ვითა პირველ? რა ნება მოვიდა, წავიდა კუშტობა და, რა ნდომა მოვიდა − წავიდა სიზანტე! არასაწადელი უარეა მიჯნურობასა: რა მზისა მსგავსი გიყვარდეს და შენ მას უყვარდე, ასრე მიჯნურობს კაცი, რომელ წამსა თმობა აღარ შეეძლოს. ნდომისა ჴელსა ქვეშე გული ძაბუნია, ამოჲსა გამოსვენებისა და ძილისაგან უნაწილო დია ჭირსა ნახავს ძებნასა შიგან და, რაჲსაცა ქმნა და ნება მიჰხვდეს, − მასვე წამსა გაძღების და მოეწყინების; და ვერცა ერთგან ყოფნასა გასძლებენ, ნაზობენ, და ვერცა სიშორესა მოიჭირვებენ.

მეცა კაცი ვარ და ერთსა საქმესა ზედა ყოფნად ჟამმან არ მიმიშვა. ვითა ფრინველი, გონებითა ეგრეცა შენსა მიდამოსა ვფრინვიდი, ამით რომელ შენისა მიჯნურობისა ლაგამი ამდებია პირსა. მაშინ შენი ზნე ყველა აგრე მეკეთებოდა, ვითა თვით საკეთო ხარ; მერმე რა შენ გამიწყერ, კუშტობა დაიწყე და მტერობისა ახალი კარი გააღე, წავედ, რომელ არამცა მეჭვრიტა შენისა წყრომისა და ნაზობისაგან. წავიღე სიყვარულისა კაკაბი შენის ნაზისა ქორისა შიშითა; იგი გული, რომელ შენგან ნებიერი იყო, შენგანვე ბედითობასა ვერ მოითმენდა; მეგონა წასლვისა ჟამსა, ნუთუ უვისობა მოვითმინო. ვძებნე კეკლუცი გულისა მისაცემელი, მას გული ამად მივეც, რომელ მეცა შენისა ჯავრისაგან დაჴსნილ ვიყო. მითხრეს: ”მიჯნურობასა სხვისა მიჯნურობისაგან [კიდე] არა დასწვავსო, ვითა რკინასა რკინისაგან კიდე არა დალეწს”. რა კაცსა ახალი მიჯნურობა გულსა ჩაუვარდების, ძველსა მალე დაივიწყებს; რა ახალი სიქა მოვიდეს, ვაჭრისა ძველი სიქა უპატიოდ გაჴდების ქალაქსა შიგან.

მე რა მოყვარეთა შემაგონეს, მათითა მივმართე გორაბს. თვარა ესე შენცა იცი, რომელ ჩემი თვალთა ჩენა შენი ჭვრეტა არის. ვითა წყურვეული წყალსა, ეგრევე მე შენისა პირისა ნიშანსა ვეძებდი.ზოგჯერ შენისა ჯავრისაგან დაჴსნასა ვეცდებოდი; ვარდი, ვარდ-სახელი, ვპოვე გზასა ზედა, ეგრე მეგონა − ელვარე მთვარეა და მისისა სეხნასებრ სურნელი და ღაწვ-წითელი. ეგრე ვიტყოდი: ”გული მივცე ამა მზესა, დავეჴსნა ვისის ჭირსა!”

გულსა სისხლითა ვრცხიდი. ცხადად და იდუმალ შევაგონებდი საბრალოსა გულსა ჩემსა და არა მერგების მისითა მუდარითა; შენგან სიქუშისა და ნაზობისა ჯავრისაგან ვეძებდი ამა ღონესა, შენისა სიახლისა მოწყენილი არცა მაშინ ყოფილ ვარ; გარნა რაზომნი რამე საქმენი მაშინ ჩემზედა იქმნნეს, სხვა ღონე არცაღა ეგრე მქონდა და აწ ასე მომდებია გულსა ცეცხლი, ვითა თვით იცი. მაშინ შენითა გამოთხოვითა წავედ, ცოლი შევირთე ეგეთი, ვითარი გასმია, და აგრე დიდად შევეწყალე შაჰინშას. დღივ და ღამე ვტიროდი, ნადირობასა ვიყავ თუ სმად ვჯდი, ჩემნი ცრემლნი შემშრალნი არვის უნახვან. შენისა სიყვარულისათვის ცოლი დავაგდე და იგი ეგზომ დიდი დიდება; ჩემგან შენსა სიშორესა შიგან გაძლება აღარ ეგებოდა; ესეთი ორგულობა იქმნა ჩემსა ტანსა შიგან, რომელ რა ტანი სიხარულითა იყვის, გული ეგრეცა მოზრუნავთაებრ შენისა სიშორისათვის ტიროდის, დაილეოდის უშენობასა შიგან. არცა მძინარესა და არცა მღვიძარესა უშენოდ წამიცა არ დამიყოფია ამოდ. აწ შენ ხარ ჩემი ღონე, ავი და კარგი, ჭირი და წამალი, სიტკბო და სიმწარე, სიცივე და სითბო! შენ ხარ ჩემი ნება და ფათერაკი, ჭირი და ლხინი, დაღრეჯა და სიხარული, სიგლახე და სიმდიდრე! შენ ხარ ჩემი სიცოცხლისა მიზეზი! შენ ხარ თვალი და გული, სული და საწუთრო, ჩემი მზე და მთვარე, ცა და ქვეყანა! შენ ხარ ჩემი მტერი და მოყვარე, რომელ ნუთუ ბედი ხარ და ყველა შენგან მით მჭირს, შენ მიყავ, რაცა გწადიან, ჴელმწიფე ხარ ჩემზედა! მე შენგანვე შენთანა მით ვჩივი გულ-მჴურვლად და შემოგეხვეწები, რომელ გულსა ზედა პატრონი ხარ. მე ესერა შენითა ჴმობითა მოსრულ ვარ და ნუღარ უწყალო მექმნები!”

68. [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან ეგრე უთხრა მტირალმან და ეგრევე მჯდომმან, რომელ მისისა პირისაგან ბანნი განათლებულ იყვნეს. რამინის ეგრე დგომის და მიჭირვებისათვის გული სტკიოდა, მაგრა ქვისა მსგავსი გული მისი არცა ეგრე მოლბა. ქვასა ზედა ნახატი ადვილად მოიჴოცების, მაგრა იგი ადრინდელსა შურსა იგებდა. რა გული გაუჴურდის, შურმან მისმან ცეცხლსა ზედა წყალი დაასხის. ეგრე არქვა რამინს:

“ჰე, მაღორებელო, ენად სიკეთისა მინდობილო! ენოვნობისა მოედანსა შიგან ბურთი ჩაგიგდია. წადილითა ქარი არ შეიპყრობის, არცა ტალახითა მზისა შუქი დაიკოდების. თუ წახვედ ჩემისა სიყვარულისაგან გორაბს, ვითა წყურვიელი წყალსა ეძებდი; ზოგჯერ ჩემისა პირისა ნიშანსა ეძებდი, ზოგჯერ ჩემისა კიდეგანობისათვის ჭირისა მავიწყებელსა აღარა ღონე გქონდა სხვისა ცოლისა შერთვისა კიდე; შეირთე, რომელ ჭირი დაგავიწყოს, − და უჩემოდ არას ჟამსა გქონებია გამოსვენება და სიამე. აჰა, ვითამცა ესე ყველა მართალი გითქვამს, დამიჯერებია.

მაგრა ესრე სათრეველი და სააბეზარო წიგნი რაჲსათვის მომწერე? რად მომითვალენ ეგზომნი ზნენი და აუგი? ძიძა გლახ ჩემი ესრე ბედითად რად გამომიცორვე? ვისითა ბრძანებითა გაჰჴადე მისთა მტერთა წინა, ვითა ძაღლი, უპატიოდ? აწ ერთსა შეგაგონებ და გულის-ყურითა მოისმინე: ვისცა წაეკიდებოდე, გულსა შიგან საზავოსა ადგილსაცა დაუგდებდი; მეცნიერი კაცი ომსა შიგან საზავოსა ადგილსაცა დააგდებს. შენ ეშმამან ვით გაგახელა, რომელ ძირითურთ სიყვარულისა ხე შენისა გულისაგან დაიგლიჯა?

არ გასმია, რომელ ორნი ეშმანი მტერობისათვის მიწყით ნიადაგ კაცსა უკანა დგებიან? ერთი ეგრე ეტყვის: ”ესე რამე საქმე ქმენო, სარგებელი მოგხვდების”. და რა ქმნას, მეორე ეგრე ეტყვის: ”ეს რად ჰქმენო? წასწყმიდიო”. შენ პირველმან ეშმამან ესრე გაგხადა, რომელ უკანანდელი განანებს. ავისა უქმნარობა უადვილეა შენისა შენდობისა და ზენარისა თხოვასა ესრე, ვითა უმაშვნოთა შეჭამადთა ჭამასა მაშვნეთა სჯობს და უადვილეა უკანის ზედა წამალთა სმასა. თუცა ეგე ცნობა მაშინ გდებოდა, აწ ენა ჩემი უმოკლე იქმნებოდა და, თვით თუცა ეგე ცნობანი მსხდომოდეს პირველვე, რა საჩემო იყავ? ვითა შენ დამაგდე და ინანდი, ეგრევე აწ მე ვინანი და მე ვარ მას თავისა ბრალობასა შიგან: თვით რად გნახე და, თუ გნახე, რად საყვარელად შემიყვარდი, რად მოგისმინე? აწ შენ წყალი ხარ და მე ცეცხლი და წყალი და ცეცხლი ერთგან აღარ მოჰჴდებიან”.

69. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ ლმობიერად ეგრე უთხრა ვისსა:

“შენმან ამას ღამესა წყრომამან სიკვდილსა მიმწურა! ჩემთვის ორი ღამე არის: ერთი ჰაერისა სიბნელისაგან და ერთი შენისა წყრომისაგან. რა დიდსა თურე მიჭირვებასა გასძლებს კაცისა გული! თვარა შენსა საჩემოდ ეგრე ხედვასა შიგან ვითაღა გლახ ცოცხალ ვარ? ამის ღამის სიძნელისაგანცა სულნი პირად მომსლვიან. ჩემმან რაჴსმან რაღა გლახ შეგცოდა? დია თუ მე შეცოდებული ვარ და თუ ჩემთვის გშურს საჯდომი და საგებელი, ამისათვის ეგრეცა ცოტა ბზე და ქრთილი ნუ გშურს, ვითამცა თვით ყოლა არ მიცნობ და სტუმარი ვარ; ყოველი კაცი სტუმართა მასპინძლობისათვის იჭირვის და შინა უნებლივ აწვევს. ამა ცხენისა სიყვარულითა გაახარე სულსა ჩემსა, თვარა მე თოვლსა შიგან თუ მოვკვდე, სახელად მიჩნს შენითა მიზეზითა სიკვდილი და არცა უშენოსა სიკვდილი და სიცოცხლე მინდა! აქა სიკვდილი მიჯობს და მირჩევნია ამა საწუთროჲსა ჯავრისა ზიდვასა და შენისა წყრომისა სმენასა. აჰა, ვითამცა არცაოდეს სახელი გასმია ჩემი. არცაღა შენდობისა რაჲს მთხოველი ვარ, ნუღარ აგრძელებ ჩემსა საქმესა, ნუ მიზეზობ! აწ ყოველი კაცი ნაჯომარდობით გიჴმობს; თუ ეგრე მითხრობ: ”შეიქეც გარეო, უიმედოო”, − ვისცა ესმის, სიძვირესა გიზრახვენ, არ წყრომასა იტყვიან.

ჩვენსა შუა არცა სისხლი ქმნილა და არცა ძველი მტერობა, ესე ნაზობით არის და არ გულის გამოღმართი რამე მტერობა. სიკვდილითა ლაღობა არა ჴამს. აწ შენ მონისა სულითა რას ლაღობ? მე არ ესეთი ვარ, თუმცა სიცივემან გამაქცია ანუ ესე მიდამო დამაგდებინა. ვირე სულნი მიდგან, აქა ვდგა შენსა წინაშე; არა მგამა, თუ თოვლსა შიგან მოვკვდე; არცარად მეაუგების შენთვის სიკვდილი. უშენოდ ყოფაცა გამომიცდია და მკვდრისათვის ცოცხალსა მინატრია და, თუ უშენოდ ცოცხალ ვიყო, რადმცა სიხარულად მიჩნდა?! ჰე, საზარო ზამთრისა ბუქო, მოიმატე ფიცხელი ყინვა და თოვლი, რომელ უმალე დამილივნე სულნი! ჩემთვის სიკვდილი თოვლსა შიგან დია უამეა საწუთროჲსა ძაბუნობასა და მოყვრისა დამტერებულისა ხედვასა. ტანი ქვისა და სული რკინისა ვერ გასძლებს ამა ყოფასა, რასაცა შიგან მე ვარ!..”

70. [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან ეგრე უთხრა:

“ჰე, გამწირაო რამინ, ბოლოსა ჟამსა შენისა გონებისაგან ჩაიჭერ ფათერაკსა. ავისა მოქმედთა და შემცოდეთა წესი ეგრე არის, რომელ განაღა ოდესმე აგეთსა ჭირსა ჩაცვივიან, ვითარსა აწ შენ ჩავარდნილ ხარ. წარსრული ფრინველი მახესა არ შეებმისღა? შენ აწ ამას ქალაქსა მარავს შიგან უსახლო ხარ და ეგზომთა მოყვარეთაგან უცხო; არცა ოდეს ჩემგან ნებასა ჰპოებ და არცა მარავშიგან სადგომსა. ესე სჯობს, რომელ ცუდად არა დგე, ბედითად არ უბნობდე და რიყესა შიგან ვარდსა და სოსანსა არ ეძებდე. რა წინანდელი მოყვარე ჴელთაგან წაგივიდა, ესე სჯობდა, რომელ უკანანდელსაცა გვერდით ამოდ ჯდომილ იყავ. გულ შენი ცოლი არის და მისებრი მალხენელი შინა გიჯდეს, შენ სხვაგან რად იყო ასრე გულ-გატეხილი?

ესე დარბაზი შაჰინშას მოაბადისია და მისისა სტუმრისათვის ბედნიერიმცა, მაგრა არ ეგეთისა მომაყივნებელისათვის, ვითარი შენ ხარ. ნუვინ მეჰმანი გიყოს ღმერთმან, რომელ არცა მასპინძელისათვის გრცხვენიან და არც ღმრთისაგან გეშინიან! და შენ არცა მანდა დგომასა და ჩემსა საუბარსა ღირს ხარ, პირად ვით მიგიშვა ანუ მოაბადის დარბაზსა შიგან ვით შემოგიყვანო? მე აქაით კიდე გაგაწვევ და შენ ეგრე იტყვი: ”სტუმარი ვარო!” მას გლეხსა გაძებულსა ჰგავ, რომელსა სოფლად არ შეუშვებდეს და იგი ეგრე იტყოდა: ”სოფელი ჩემისა ჴელისა არისო”. ოდეს სახლით გამოხვე, მაშინვე არ იცოდი, რომელ ზამთრისა თოვლი და წვიმა იყო და ბუქი შეიქმნებოდა? ესე გზა სალაღობლად რად გიჩნდა, რადგან ესე იცოდი, რომელ მარავს არცა სახლი გიდგს და არცაღა ვისი შენი მოყვარე იყო? რად დაიწყე ზამთარს უბარგოდ სიარული? შენი უმეცარი გული შენი მტერია; შენი საყვედური მე არადღა დამაჩნდების.

კარგად მოაჴსენა ჯიმშედ მეფესა მისმან ვაზირმან, თუ: ”უმეცართასა ნუცა სიხარულად მიხვალ, ნუცა ზრუნვადაო”. ჯერეთ ოდეს არცა ჴელმწიფე იყავ და არცა სპასალარი, მაშინ დღივ და ღამე ჩემისა შეგონებისაგან არ დადგებოდი და აწ, რა გადიდდი, შენი ალამი და დროშა ცად გაიწია, საყველაოდ შეუპოვარ იქმენ და მე აბეზარ-მქმენ, გამკიცხე და გამაბედითე, და აწ კვლა ჩემგან სამასპინძლოსა ეძებ, ზამთრისა [ჟამსა] ზაფხულსა ინატრი. რა ნებიერი იყო და მოხარული, მაშინ არ ჩემი ხარ და, რა თოვლმან და ბუქმან გაწყინოს, მაშინღა მოხვალ?!..

გარდაიწყვიდე ჩემგან იმედი, დამეჴსენ შენისა ღმრთისათვის და გამააზატე შენისა საუბრისა და სიახლოჲსაგან!”

71. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ გულ-გატეხილმან ეგრე უთხრა:

“ნუ მიზამ, მთვარეო, ნუ მაყვედრებ ეგზომსა დაურიდებლად, ნუ დამამძიმებ! არ მეყოფის ეგზომი გინება და ეგზომჯერ პირისწყლისა წაღება და აუგისა ყვედრება?.. კვლა ზედა საყვედურისა ისრითა მესრვი გულსა, ვეღარ გავძლებ ამის მეტსა. სული და გული დაგიწყლულებია ჩემი, ამის უარესი რაღა წამეკიდოს, რომელ ეგრე მეტყვი: ”ეგე ადგილი მშურს, სადა სდგაო?” რად გშურს ფოლორცი ჩემად სადგომად? არ მოაბადისა დარბაზია. ჴამს, თუ მტერად და მესისხლედ მიჩნდე, რადგან ყოვლისა კაცისა სავალი შარა გზა ჩემთვის სადგომად გშურს? მტერთა და მოყვარეთა ყველათა სავალია და შენგან თვით არ პირიანია შური. არ თვით შენ მითხარ თუ: ფრთხილნი კაცნი წაკიდებისა ჟამსა გულსა შიგან საზაოსა ადგილსა დააგდებენო, აწ შენ რად არ გაჴსოვს იგი? ნუთუ არა თიჴისაგან დაბადებულია შენი გვარი? აწ თუ არ შემინდობ, წავიდა სიყვარული, რაცაღა საქმარია − იქმნა!

აქათ წასლვა მინდა უღონიოდ, მაგრა უგულოსა, უმოყვროსა, ულხინოსა და უთმობელსა შენისა თმისაგან იადგარი მიბოძე, შენისა თავის საბურავისაგან ჭირისა დამავიწყებელი მომეცი, შენისა ტოილოჲსაგან ერთი ალყა წამატანე მის ყრმისა, ბერისა, ყველაჲსა გულისა დამდებელისაგან. ნუთუმცა დაიჴსნა სული ჩემი ჭირთაგან, რადგან შენისა ისრისაგან ეგრე დაიკოდა! ნუთუ ვირე სული ჩემი გასძლებდეს ჭირთა, შენცა გასძლე ჩემთა კიდეგანობითა! მასმია, თუ: ”ღამე ყველა მაკე არის და არვინ იცის, თუ დილა რასა შობსო”. შენცა რა იცი? ნუთუ აღარ მაგა ბუნებასა ზედა იყო. რა გათენდეს?”

ვისმან ეგრე უთხრა:

“ეგე, რასაცა იტყვი, ვიცი, გარნა სიყვარული შენი ქვე აროდეს დამცემს და შენი ძალი ვერ შემძრავს. ნავღელსა შაქრისა გემო აროდეს მიეცემის; ქაღალდი ქვისაგან აროდეს შეიქმნების და არცა ღვინო ლიმოსაგან. ცვილი რკინად არ გამოიდნობის; ძველი მტერი კაცსა გულ-გაწმედით არაოდეს დაჰმოყვრდების. მე შენითა სიტყვითა არაოდეს განვმართლდები, ვერცა შენითა ნახვითა შეჭირვებისაგან ვიჴსნები.

მე შენი საუბარი ბედითი ჩემთვის მტკივის, რომელ აქამდის ვისითა ყოფილ ვარ მომცდარი და ვისდა უკანა დგომილ ვარ, დიდნი ხანნი დამიყოფიან შენისა სიშორისათვის მტირალსა და ეგრევე სიახლისათვის მქონებია სიხარული, და აწ არცა მეცინებიან და არცა მეტირებიან. მე შენგან არ ეგრე მტკივის გული, რომელ შენმან ენა-მაგალითად-საუბარმან გამიკურნოს. აღარ აქვს გულსა ჩემსა სიყვარულისა მონობა: აქამდინ მელი იყო და აწ ლომად შექმნილა. შენი ავი ნაქმარი ყურსა შიგან ასრე გამჯდომია, რომელ სხვისა საუბარ-სიტყვასა სასმენელად გზა შეუკრავს. ყურნი ჩემნი შენ დაგიყოფიან, შენთა სიტყვათა მოსმენა აწ ვითაღა მქონდეს? დაივსო იგი სიყვარულისა სანთელი, გავძეღ შენებრთა მოყმეთაგან, აღარცა თვით შორით ჭვრეტა შემიძლია.

დამაგდო მან გულმან, რომელ მემტერებოდა და მაჭირვებდა. ყველაჲ რამე გამომეცვალა: იგი თვალნი, რომელ შენ მაშინ დაგინახი, და ყურნი, რომელთა შენი საუბარი ესმოდის, ესრე გამოცვალებულან, მაშინ რომელსა მზისა ჭვრეტა ეგონის, აწ ვითამცა ფიცარსა გხედვიდა; რომელსა, სამახარობლო ვითა, ჴმა უხაროდის, აწ შენისა ჴმისა სმენა ვითამცა მახვილი რამე დამესობის. არ მეგონა სიყვარული ეგზომ ბრმა, ვითა აწ ვიცი; მიჯნურსა ყოფნა მიწყით დანავღლდების. მე აწღა ვარ გამოსურნელებული, გულ-მხიარული და თვალ-უცრემლო; აქამდის ცუდად დამილევიან დღენი და აწ ვეღარ დავებმი შენითა საქმითა მასვე ჭირსა. ამას სოფლისა სიამესა და საუკუნოჲსა შვებასა ერთ ავკაცად და უხანოდ ვერ გავცვლი”.

რამინ კვლაცა ეგრე უთხრა:

“გული ჩემი შენ გყავს, მისი წამალი შენ ხარ და ღონედ შენვე გეძებ; შენ რაზომცა შორს მდევნი, მე ვერცა ეგრე გელევი. ვიცი, რომელ მოგძულვებივარ და მოგწყენივარ, ჩემისა მტერობისა თესლი დაგითესავს, მაგრა მე შენითა სიყვარულითა ვერაოდეს გავძღები და შენის გაყრისათვის ვერაოდეს ვგულოვნობ. მე თვით მეტსა არას ღირს ვარ: შენგან გინება და ჩემგან ქება, შენგან კუშტობა და ჩემგან ლმობიერობა, შენგან წყრომა და ჩემგან შეგუილი და სიყვარული ძველებრივივე. მე აქათ ვეღარა შიში წამიყვანს და შენებრსა ვერა სადა ვპოებ. თუ ერთსა თვალსა ამომიგდებ, მეორესა თვალსა წინა მოგიპყრობ; ეგრე რაცა გიგინებია და მწყრალ ხარ, ყველა წყალობად და ლოცვად შემიწირავს. შენგან წყევა კურთხევად მიჩნს და შენგან გინება და აუგთა მოთვლა ესრე მიამების, ვითამცა ნებიერსა მუტრიბთა ჴმა მესმოდა; რომლითა ენითა მაწყენ, მითვე მალხენცა. მე ეგრეცა შენისა ლმობიერებისაგან მოველი შენსა სიწყალულსა. მე იგიმცა კაცი არ ვიყავ, რომელ ლომი წინაჲთ აშინებდა და პილო უკანით. თუ აქა ვიყო, ნუთუ შენსა ეგზომსა წყრომასა ვერ გაუძლო? და წავიდე, ვაი თუ ამა თოვლმან და ბუქმან მო-სამე-მკლას. მე ამა ფათერაკთა ორთა შუა დაპყრობილ ვარ, ამა ორთა საქმეთაგან უღონო ქმნილ ვარ. თუცა სიკვდილი ძნელია, ამად ჟამთა სანდომია, რომელ ჭირთაგან იჴსნების კაცი. საწუთრო თვალთა, ვითა ალყა, მჭირშნედ მიჩნს და გული ჩემი შენთა შავთა თმათა ალყითა დაბმულია. მე ესეთი აქაჲთ სადაღა წავიდე!”

74. [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან ეგრე უთხრა:

“ეგე, რომელსა ენასა ათქმევ, გულსა ერთიცა არ გიც. გულსა შიგან ზარსა აგროებ და ენასა შაქარსა. ღმერთი, ცათა შიგან მყოფიცა, ნუ მისთვის ღმერთი! და თუ შენი გული ჩემთვის მოყვარული არისცა, შენი ჴელი თვით იგია, რომელ შენსა ენასა ვინცა არ იცნობს, ესრე მოიღორების, ვითა მე მაშინ მომაღორე. აწ, რამინ, დადევ გული, სიშორისა თმობისა წყალი დაასხი ცეცხლსა ზედა. რაზომიცა საუბარი დაიმოკლო, გიჯობს; რაზომცა მეცა მოკლედ გიჭვრეტდე, მეცა მიჯობს.

კაცი თავსა ჭირსა მისცემს, ოდესცა გამოცდილსა კვლა გამოსცდის; მეყო იგი წყარო, რომელ თვალთაგან მადინე. თუ ათასსა წელიწადსა ცეცხლის მსახური ცეცხლსა მსახურებდეს, ბოლოდ ეგრეცა ცეცხლითა დაიწვის. უგვაროჲსა შვილი და მგლისა ლეკვი წვრთითა არ გაკეთდების. აწ ამას წინათ დია გამომიცდიხარ ზოგჯერ მუდარითა და ზოგჯერ მუქარითა და, რაცა იყავ, ბოლოდ გამოიჩინე. ნახევარნი დღენი ჩემნი შენითა ბედითა მოყივნებასა და აუგსა შიგან დავლიენ და აწ ბარე, რომელი დამრჩომია, ამას ბედითად არ წავაჴდუნვებ; მის პირველისა მიჯნურობისაგან სარგებელი არა მაქვს ჴელთა, რომელ აწ სიყვარულსა დავება. აღარა შემიყვარდებიან ჩემნი უყვარულნი და აღარ მივსცემ გულსა უზენაროსა კაცსა, არა ვარ თავისა მტერი, დედამან არ შენთვის მშობა და არცა ღმერთმან თავი ჩემი შენ მოგცა.

ჰაი, ჰაი, რა დია მეყოფიან უსარგებლოდ და ცუდად ათასისა წლისა ეგზომნი დიდნი ჭირნი, რომელ მინახვან, და მუნითგან აუგნი! ამის მეტი აღარცავისგან შეგუება ეგების, რომელ შეგაგუებდი და შენი გაუწირავი ვიყავ, და მით გული ესრე მომიკალ. რასდონიცა კარგი ვქმენ შენზედა, იგიცა სინანულად გამიჴადე! მიჯნურობამან ჩამაგდო ჭირსა ძნელსა, უკვდავება დამანავღლა და მოყვარენი დამამტერნა. ერთმან გულმან ვირემდინ გასძლოს სიყვარულისა და სიძულვილისა ჭირი! თუცა რკინისა მთა ყოფილ იყო, ეგრეცა ბეწვისა ოდნად დაილეოდა. თუ მიჯნურობა გწადდესცა, შენ ამას არ იტყვია თუ: ერთხელ შიშისა და ჭირისაგან დაჴსნოდა და აწ კვლა სირეგვნითა ბადესა რადღა შეებაო?!”

75. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ ეგრე უთხრა:

“ნუ გამწირავ, ვისო! გული და ენა შენი არ ემოწმებიან ერთმანერთსა, შენსა გულსა ვერ უგრძნია, თუ ენა შენი რას უბნობს. შენი საუბარი დუმბულსა ჰგავს, რომელ ჴმა საზარო უც და შიგან წმიდა ქარი დგა. შენი ენა იტყვის გაძღომასა ჩემსა, მაგრა გული შენი ვერ შემმართებს. ღმერთიმცა ჩემი ნუა მისი მწე, თუ შენ არ დია გიყვარ და არ დია გინდა ესე, რომელ მანდა შენს გვერდით ვჯდე, მაგრა აწ ბედი ჩემი ესრე მომქცევია, რომელ დამმესისხლებია და შენ უგულოჲთა საუბრითა გაუბნებს.

აწ მე თოვლთა შიგან გაყინული ვკვდები და ამის მეტი აქა გაძლება ყოფნისა აღარა მაქვს. აწ იგი არაკი გამართლებულა, თუ: “უმეცარი მოყვარე მესისხლესა უარეაო”. თუ თავისა შვილიცა უმეცარი იყოს, მისგან გარიდება ჴამს. მე აქა თოვლთა და ყინვათა შიგან ვდგა და შენ ნებიერად ტფილსა სახლსა ფოცხვრისა უპითა ხარ და ათასი რამე ბედითი საუბარი დაგიწყია.

არაა აწ ჟამი ნაზობისა და ნებიერობისა! შენ იგივე და იგივე საუბარი არ დაგელევის და ლამაზობა, და მე სიკვდილი ჰაერისა სიფიცხისაგან მომწურვია. ჩემი სიკვდილი ომსა შიგან ჴამს, რომელ ლაშქარნი თავის-თავ შემომრეოდეს, არ ესრე უნაცვლოდ და ბედითად თოვლთა შიგან. აწ რადგან არ გინდი, არცა მე გეპატიჟები. რა ცოცხალ ვიყო, მე მოყვარე არ დამელევის; მე შენგან ჩემსა დათმობასა არა ვეჭვ, შენ მოაბადისი იყავ და მოაბად შენი იყოს; მე წავედ, ღმერთმან თქვენ ერთმანერთისანი გყვნეს”.

76. [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან ეგრე უთხრა:

“ეგრემცა არის, ვითა სთქვი! ღმერთმან მშვიდობა მოგცეს, ძილი და სიარული ორივე გაამოს და დღე სვიანი და გული მხიარული მოგცეს. და მე, ვისი, საჴამსოჲს მეცნიერი და სანატრელი მოყვარე ვარ და ჩემებრი არა გინახავს და არცა გასმია. მე იგივე ღაწვთა სინათლითა კაცთა განმანათლებელი მზე ვარ და ლამაზთა სიტურფეთა მეფე ვარ ზანგეთისა. ჩემთა ღაწვთა სიახლითა ვარდთა პატივი ასრე აეჴდების, ვითა ვარდისა სიახლითა ჴმელთა ნართა; მე რომელ გენახე, მას ზედა არა მომკლებია მატებისაგან კიდე; ჯერეთ ელვარეობა არ დაბნელებულა, არცა მუშკისა ფერი თმა ჩემი არ გაქაფურებულა, არცა კბილთა ჩემთა მარგალიტობისა ელვარება მოჰკლებია, არცა სიმართლე ნაკვთისა ჩემისა გამრუდებულა. თუ მაშინ ახალი მთვარე ვიყავ, აწ კვლა მზე ვარ, სიტურფითა ჴელმწიფეთა ჴელმწიფე ვარ. მძინარეთაგან ოქროსა ტარალი ესრე ვერ წაიღებს, ვითა მე მღვიძარეთაგან გულსა; ლომი ირემსა და ავაზა თხასა ეგრე ვერ შეიპყრობს, ვითა მე ჩემთა მიჯნურთა გულსა!

თუცა მე შენთანა უპატივო, ძაბუნი და ბედითი ვარ, სხვათაგან არა მჭირს. აწ იგიცა მოიგონების და მეცა. ვარდიცა გინდა და იაცა. ასეთი დღე მომხვდა ასეთისა თათბირისაგან: ადრე აოჴრდების ქალაქი, რომელ ორნი ამირანი სხდენ. სად გინახვან ორნი ჴრმალნი ერთსა ქარქაშსა შიგან ჩაგებულნი, ანუ დღე და ღამე ერთგან მყოფი? უმეცრობასა მე მაყვედრებ და შენ თვით უმეცრობისაგან გასრულ ხარ მტერთა საშუროდ.

შენ თუმცა უმეცარი და შლუ არ ყოფილ იყავ, ერთიმცა ეგე არ დაგემართებოდა. რადგან მე უმეცარი და გონება-ნაკლული ვარ, ჰმადლობდი ღმერთსა, რომელ შენ ესეთისა უმცოდნელოჲსა მოახლეობისაგან აღარ დაპყრობილ ხარ; და ეგზომ დიდისა ჴელმწიფისა და თვით მისებრ უმეცრის და, ვითა შენ ბრძანებ, შენისა პატრონისა ცოლი და მოახლე ვარ და აღარ შენი!”

*

* *

რა ვისმან ესე საუბარი გაასრულა, არცა ეგრე მოილმობიერა გული, სარკმელთაგან გარე შეიქცა და მაღლად გუშაგთა ეგრე უთხრა: “ფრთხილად იყვენით, ამას ღამე ნუ დაიძინებთ; ავი ღამეა. ნუთუ ჰაერობისაგან ციხესა რა ევნოსო!” ესე ამად თქვა, რომელ რამინს სრულად იმედი გარდაუწყდეს.

რამინ მუნით წავიდა სიცივისაგან გაყინული, სულთა და მოყვრისაგან გაწირული. მიეფლვოდა თოვლთა შიგან გახელებული ვისის ჯავრისაგან. თავის თავსა თვით გულსა უდებდა და ეგრე ეტყოდა:

“ნუ შეიჭირვებ, გულო, თუ მოყვარემან გაგწირა. მიჯნურობასა შიგან ესე დიდად იქმნების. მიჯნურთა უპატიობა დია დაემართების და, თუ აწ ცოცხალი დარჩე, დაეჴსენ ესეგვარსა საქმესა. აქათგან აზატი ხარ ყოვლისა ჭირისაგან და აზატი კაცი მონისაგან ჭირსა და ჯავრსა ვერ გასძლებს უსამართლოდ. არ ეგების გვარიანი კაცი უსამართლოჲსა მოქმედი და გონიერი კაცი − უპატიობისა დაუხედავი. შენ აქათგან მიჯნურობასა დაეჴსენ და, ვირე ცოცხალ იყო, გარდასრულთა დღეთა სტიროდი, ვისის ნაქმართა იგონებდი და ამასა იტყოდი: “ვაი, ცუდად დალევნულნო დღენო ჩემნო, რომელ იმედისაგან კიდე ვაების მეტი ჴელთა არა დარჩა! ვაი, ბურთსა უკანა ცხენისა ცუდად მოკლვა, რად ჰელოი ვერ წავიღე!” გულო, გეტყოდი, თუ: შეიქეც გზასა, − აჰა, ორმო დაგხვდებისა! ენაო, შენცა შეგაგონებდი, თუ: ხვაშიადსა ნუ გამოაცხადებ! უსაეჭვოდ ვხედვიდი ჩემსა გაბედითებასა, რომელ, რა შენსა გულის ნადებსა ვისსა აცნობებდი, იგი მუნამდის გააგრძელებდა მისსა ნებიერობასა და ნაზობასა, რომელ საამოვნო აღარ დარჩებოდა. გულო, გიჯობდა სულისა დაღება! აჰა, აწ გითქვამს და არა გერგო! მართალი თქვა კაცმან ვინმე, თუ: დათმობა ფრინველთათვისცა კარგია”.

საწუთრო ასრე მაღორებელია, ვითა ვისი და რამინ მიჯნურობამან დაიძაბუნა. საწუთრო ეკიცხევს ყოველსა კაცსა, მომზიდაობასა და ბუნებასა კაცთასა ესრე აბრუნვებს, ვითა თვალთა-მქცეველი მძივსა: ზოგჯერ მოხარულია და ზოგჯერ შეჭირვებული, ზოგჯერ მოყვრიანი და ზოგჯერ მტერიანი და მეშურნეთაგან შეფრობილი. და თუმცა ამისი ღირსი არ იყო კაცი, დიდის გემოჲთა ვერცავინ ნაზობდა, არცავინ ვისთვის გამიჯნურდებოდა, და არცა თავსა ჭირისა და სიკვდილისათვის დასდებდა. და თუმცა ამა საქმისაგან დაღალატებულნი არ იყვნენ, საწუთრო ეგრე ვერმცა აბრუნებდა, ვითა ვისის და რამინს დაემართათ: სიყვარულისა უარაკოჲსა შედეგად უარაკოსავე საერთმანერთოჲსა უწყალო გამწირაობასა მიჰხვდენ.

რა რამინ იმედ-გარდაწყვედილი, გულ-დაწყლულებული, თვალ-ცრემლიანი და სიცივისაგან სიცოცხლე მოძულვებული წავიდა, ვისი ზე უკუმოდგა. და შეექმნა სინანული და შეჭირვება ვისის რამინისა შინა არშეშვებისა, ტიროდა, პირსა, თავსა და მკერდსა უწყალოდ იცემდა; მოიტყოდა, ვითა ჭირისა-უფალი, მოსთქმიდა, თავსა უმეცრობასა ემდურვოდა, თვალთაგან სისხლისა ცრემლთა იდენდა და ნაკადად გასდიოდეს; ქვითა გულსა იცემდა, თვით მასცა გაქვაებულსა პირი განაცრისფერებოდა, ჩანგისაებრ კვნესოდა და იტყოდა:

“რად მოვკალ თავი თავისითა ჴელითა? რად ვქმენ, რად მოვიწყინე სიცოცხლე ჩემი? რად ვიყიდე თავისა ჭირი უმეცრობისა ჩემისაგან? აწ ვინღა დაავსებს გულისა ჩემისა ცეცხლსა? რაღა მიჴსნის მე ჩემთა ჭირთაგან? რასაღა ჟამსა მოველოდე სულთა ჩემთა დგმისა მიზეზად, რომელ ბედისა ჩემისა უსულოსაგან არაოდეს მაქვს გამოსვენება? ვაი და ვაგლახ მე! რა ვქმნა, სხვა ჩემგან კიდე ვინ დამტერებია თავსა თავისა საკლავად ანუ თავისა ნაქმარსა რა ვისგან ეწამლების?”

მერმე ძიძასა ეგრე უთხრა:

“ჰხედავ, თუ რა წამეკიდა! ვის დამართებია ადამისობითგან ესე, რომელ კაცსა ესრე უცნობო-ქმნით და გახელებით, მისთვის სანატრელი საქმე ღმერთსა კაცისათვის მიეცა და მან თავისითა უბედურობითა თვით დაიკლო? ვინ დაბადებულა ჩემსა ეტლსა ზედა სხვა კაცი? კარსა ზედა მოვიდა სვებედნიერობა ჩემი და უმეცრობითა ჩემითა გავდევნე; უკვდავებისა ჭიქა მქონდა და მისგან სილაღითა მთრვალმან ჴელთაგან დავაგდე. შავისა ბუქისა გრიგალისაგან მტვერი ადგა ჩემთვის, ლურჯისა ღრუბლისაგან ფათერაკი წვიმდა ჩემთვის; რაზომი თოვლი და წვიმა ამას ღამე ცისაგან ჩამოსრულა, ასი ეგზომი შეჭირვება ჩემსა გულსა ზედა დადგომილა. სიხარულისაგან დავგლახაკდი და თავისა სანთელი თვით დავავსე. აწ ამისგან კიდე ჩემი ღონე არა ვიცი, რომელ შენვე მიშველე, ძიძაო. ადეგ და სწრაფით მოეწიე, სადავეთა მოეკიდე, დააყენე ჩემი სულისა წამღებელი და ეგრე მოაჴსენე:

“ჰე, გამწყრალო, რად ჴამს მიჯნურობა უნაზო!? კაცი მიწყით იმედისა მომლოდნეა და მიჯნური კაცი მოყვრისაგან დია ნებიერობასა გასძლებს. შენ რაცა საჩემოდ ჰქმენ, საგულისო იყო, და ჩემგან ესე სათქმელი − შენი სალაღობელი და საცდელი იყო. არ იქმნებიან მიჯნურნი ესრე, თუცა მათ შუა ესეგვარი რამე არ გარდაჴდეს. ვის შეუყვარდების ესეთი მოყვარე, რომელ ერთსა სიტყვასა ნაზსა ვერა გაუძლებდეს? თუ მე საუბრითა დაგამძიმე, შენ რაზომ დიდითა ნაქმრითა დამამძიმე, იციცა? თუ შენგან იგი ნაქმარი საჴამსო იყო, ჩემგან ესე საუბარი რადღა არა? თუ შენგან მისი ქმნა ჴამდა, ჩემგან თურე სულისა დაღება ჴამს?” და თქვა: “ვირე მე მოვიდოდე, შენ დააყენე, ძიძაო, და მერმე მე ვითხოვ შენდობასა”.

ძიძა წავიდა სწრაფით და ვისი უკანა წაუდგა, მიჯნურობისა და შეჭირვებისაგან გახელებული და თმობა-უქონებელი. მას მისითა სიყვარულითა არცა ბუქისა ჰგაოდა და არცა სიცივისა; გზა-გზა თოვლი ვარდის ფურცლად უჩნდა.

რამინ ძიძასა დაეყენა და ეუბნებოდა. მერმე ვისი მივიდა, სიცივისაგან თრთოდა და ტანისა მისისა სითეთრითა თოვლი დალიბრდა, ღამისა სიბნელე მისისა პირისაგან განათლდა და თმათა მისთაგან ქვეყანა გასურნელდა, − ვითამცა ახლად რამინისათვის მზე ამოსულ იყო. მოვიდა რამინს წინა, თვალთაგან მარგალიტსა ყრიდა, ვითა ცა თოვლსა. ეგრე მოაჴსენა:

“ჰე, ჭაბუკთა სანთელო! იცი, თუ შენ ჩემთვის რა გიქმნია ანუ რაზომ-ფერად მოგიკლავ, მოგიყივნებივარ? იგი არ კმა იყო, აწ კვლა ჰლამი ჩემსა მოყივნებასა? ვიცი, რომელ ჩემგან არა გრცხვენიან, მაგრა ღმრთისაგან რად არ გეშინიან? გაბრჭე თავისა თავსა ზედა, რომელ ყოვლისა კაცისა გული შენებრ ნაზუქია. ყოველსა კაცსა ეწყინების, რა მოყვარე აწყენდეს და დაამძიმებდეს; ყოველსა კაცსა ნება თავისათვის უნდა; რაზომცა უფრო მიჰხვდეს, ეგზომცა უფრო მოუნდების. ვითა აწ შენ ჩემგან გწყენია, აგრევე და კვლა უფრო მე შენგან მიმძიმდა; რაცა სათავისოდ მოგეწონოს, იგივ სხვისათვის გინდეს. საწუთრო ესეთია, რომელ ერთსა ზედა არ დაიდგამს: ერთხელ შენ-კერძი და ერთხელ ჩემ-კერძი. თუ მტერი ესრე გაჴდეს, ვითა შენ გწადდეს, მაშა ნუთუ შენცა ასრე გაჰჴდე, ვითა მას სწადდეს. ვინცა შენებრ ავისა მოქმედი იყოს, ერთისა სიტყვისა სალაღობელისათვის რად გაწყრეს? ნახე, თუ შენ ჩემზედა რა ჰქმენ ანუ რა მიყავ, რაზომნი აუგნი მომითვალენ! შენგან ავისა მოქმედება რომელ ვიცოდე, ამისათვის მგმობდე? ტვირთსა ზედა გამწირაობისა ტვირთი მომიმატე, არ იყოფინე იგი, რაცა ჰქმენ, და წახვედ, ფიცი გამიტეხე, სხვა ცოლი შეირთე და მის გვერდით იხარებდი.

და თუ ღონე არ იყო ცოლისა შერთვისაგან კიდე, ისეთი წიგნი რად მომწერე, რომელ ჩემი და ჩემისა ძიძისა სააბეზარო იყო და გინება? რა მოგემატა მით. რომელ გვიყავ? თუ შენისა მოყვრისაგან არ შეგრცხვენდა, ფიცისაგან რად აღარ შეგრცხვენდა, რომელ შემოგეფიცა თუ: “ვირე ცოცხალ ვიყო, ფიცი არ გავტეხო”. თუ ჴამდა შენგან ფიცი და ფიცისა გატეხა, ჩემგან რად აღარა ჴამდა მის ჟამისა შენი დაყვედრება? რად ჰქმენ ესეთი საქმე, რომელ მისი ჴსენება სააუგოდ გიჩნს? არ გასმია, რომელ ავისა ქმნა საყვედურითა უფრო მოყივნდების? მით ავია ავისა ქმნა, რომელ უკუნისამდე აჴსენებენ. რადგან საყვედურსა ვერ გასძლებ, მშვიდობასა რად არ გამოირჩევ? გასინჯევდი ყოველსა საქმესა და ხვალისასა დღეს ნუ იქმ. თუ შეება ვისმე და დასცემდე, განაღა რამე მისგანცა გეცემის; თუ ჯამი შესტყორცო, კუტალსა შემოგტყორცებს; თუ ავი დასთესო, ავსა მოიმკი; ავი სთქვა, ავიცა გესმის; რაცა გითესავს, ნაცვალი გინახავს და, რაცა გითქვამს, პასუხიცა გასმია. უნაცვლო შეცოდება არვისგან ქმნილა საშენოდ.

მაგრა ესე არ პირიანია, რომელ შენსა შეცოდებასა მე გარდამაჴდევ! ნუ სწყრები, შენ ხარ ბრალისა უფალი და დამამძიმებელი. შეცოდება არა ვიცი, შენდობასა რასა გთხოვო? ამას რად არ მითხრობ, თუ − ესეთი ამირაობა ვინ მოგცა ჩემზედა?

შენ ბრჭე იყავ და გამოაჩინე ჩემი ბრალეულობა. ამასაცა ვიკითხავ, თუ ჩემსა თავსა, ტანსა და პირსა ზედა რა არის სააუგო და არ კარგი! მე ჯერეთ იგივე ვარ, რომელ მიცნობდი: იგივე პირი, იგივე თვალ-წარბი, იგივე ბაგე-კბილი, იგივე ნაკვთად კარგი, რომელ საროსა ვჰგავ; პირი სისავსითა თხუთმეტისა დღისა მთვარესა მიგავს, რომელ სინათლესა მზესა მოუღებს; ვარდი ღაწვთა ჩემთა სიახლითა დაყვითლდების; მარგალიტი კბილთა ჩემთაგან გაწბილდების, თმანი მუშკობისაგან არ შემცვალებიან და, თუ გაზაფხული პირსა ჩემსა ნახავს, ხისა მწვერვალთათ ფურცელსა ჩამოჰყრის სირცხვილითა.

რა იცი ჩემთანა მიზეზი, შენისა მიჯნურობისა და გაუწირაობისაგან კიდე? არ შენი მოყვარული ვარ, არ შენგან კიდექმნილობასაცა შიგან შენი მომდურებული ვარ, არ ყოვლითა საქმითა შენი საკუთარი ვარ, არ ადამისობითგან გვარიანი და უზადო ვარ, კეკლუცთა დამადუხჭირებელი და ჴელმწიფეთა დედოფალი? რაზომი თმა მასხია, მისგან უმრავლე არიან ჩემნი მიჯნურნი! ჩემგან კიდე ვის შვენის სიკეკლუცე ანუ ვინ ზნე-უკლები, რომელ სულთა და ოქროსაებრ ყოველსა კაცსა უნდი? ჩემსა სიყვარულსა შიგან ჰქმენ ჯომარდობა და აწ ცოტად მუდარა მექმენ; თუ სრულად აბეზარ-გიქმნია ჩემი სიყვარული, აწ გულსა ეგრეცა მოერიე.

ნუ გამოაცხადებ, ამა მოყვარესა ნუღარ მოაყივნებ, კმაა, რაცა აქამდის შენგან აუგი დამმართებია! ფრთხილი კაცი მას უფრო აქებს, ვინცა თავისა ხვაშიადსა შეინახავს, რომელ მისი გულისნადები ვერცა მისმან პერანგმან ცნას და ვერცა მისისა თავისა თმამან: შენცა ჩემსა დამტერებასა ნუ გამოაცხადებ, სრულად ნუ გამწირავ! რა ვიცი, ნუთუ ოდეს მოგეჴმაროს ჩემი სიყვარული! საწუთრო ერთ კალიბად არაოდეს დაიდგამს, დღესისა შედეგად სხვა დღე მოვა. თუ სიძულვილი მოგემატა მეტისა სიყვარულისაგან, მაშა ნუთუ მტერობისაგან სიყვარულიცა მოგემატოს; ვითა სიცივისა შედეგად სიცხე მოვა, აგრევე სიცხესა სიცივე მოუდგს. აწ მოისმინე ჩემი სათქმელი”.

77. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ გულ-ტკივნეულმან ეგრე უთხრა:

“უკლებო ვისო! რაცა ჰქმენ, ვნახე, რაცა სთქვი, მოვისმინე. ვაი მას კაცსა, რომელი თავისა უპატიობასა ვერ შეიგნებდეს, სირეგვნითა გაბედითდეს! და მე ესე საქმე თვით ეშმამან მაქმნევინა და ვინანიცა დია, თუ რად მომაცთუნვა! დიდი გზა ვიარე და ღმერთმან იცის, თუ რაზომნი ჭირნი ვნახენ გზათა სიძნელისა და სიცივისაგან. მე არ ესეთი კაცი ვარ, რომელ თავისა ბედითობასა ვერ შევიგნებდე. მაგრა მემართლები, რასაცა მიზამ, და კვლა უარესსა, თვარა ჩემი დიდება ვისთვის დავაგდე. ანუ ორსა თვესა დღე და ღამ ვისთვის ვიარე? მე ამა გზისაგან სარგებელსა მოველოდი და ეს-თურე ცუდსა ჭირსა ვნახევდი!

ქოისტანს ვჯედ გამოსვენებული, ნებიერი და მხიარული; გული საგონებელთაგან აზატი მქონდა. და ესე ყველა თავისა ნებითა დავაგდე. მე ამის ყველაჲსა ღირს ვარ, რაცა შენგან მჭირს. უმეცარი გული თავისა ნებასა სდევს. ვისცა გამოსცდიდე, თვალი პატიოსანი მიეც; თუ იგი არ უნდეს, ნაბერწკალი მიეც. ჩემთვის საწუთროსა თვალი პატიოსანი მოეცა და, რა იგი დავაგდე, ნაცვლად ნაბერწკალი და კენჭი მომცა მე ბოლოდ. და განაღამცა ესე უსვეობა დამემართა! რა საწუთროჲსაგან უიმედო ვიქმენ, მანცა გამაუმადლოა და ეგრე თქვა, თუ: რადგან ეგრეა, თვით არ გიცნობო! კარგი ჰქმენ, რომელ გამომდევნე. ათასი ტრელობა და აბლაობა შემომაყვედრე. მე თუცა ეგეთი რეგვენი არ ყოფილ ვიყავ, ესეთსა ადგილსა ესეთი მიჭირვებული შენადმცა მოქენედ არ ვიყავ. აწ წაედ! ნუ მოკიდებულ ხარ ჩემთა სადავეთა და შეიქეც! ერიდე ჩემსა სიყვარულსა!

ვითა სთქვი, მე აგრე არას ვპატიჟობ, მე დასტურ აბეზარქმნილ ვარ შენგან და უკუნისამდის ერთგან მყოფად არ ვეგებით. მე თვით ესე არაოდეს მითქვამს, თუ: არ მზე და მთვარე ხარ; ყოველთა კეკლუცთაგან უტურფესი ხარ, შენნი თვალნი გრძნეულთა სათავნონია, შენი პირი ყოვლისა კაცისა გამამხიარულებელია, შენნი თმანი მუშკისა ტოილონია; ყოველთა შვენიერთა შვენებისა თავი და დასაწყისი ხარ და შენი ჭვრეტა სამოთხისაგანცა უფრო სანდომია; ყოველთა მნათობთა უნათლესი ხარ: ღამისა შემამკობელი მთვარე ხარ, მაგრა, თუ მზეცა და მთვარეცა, − არ მინდა, რომელ შენითა ნათლითა ვნათლობდე, აბეზარი ვარ შენგან. თუ უკვდავებისა წყალიცა ხარ, არა გსვამ; შენგან დარჩენასა სიკვდილი მირჩევნია. რაზომცა უებროდ ტურფა ხარ, უგულოთა მკურნალი და მიჯნურთა წამალი, რომელ რგება შენგან კიდე არვინ იცის, − ჩემთვის შენი წამალი ნუ მარგებლობს; აქათგან რაზომცა დიდად ჭირვეული ვიყო, კურნებად შენსა არ მოვალ!

ვიცი, რომელ ბაგეთა უკვდავებისა წყალი გითქს და, ვინცა გაკოცებს, არ მოკვდების, მაგრა მე, რაზომცა წყურვილმან და სიკვდილისა შიშმან მიმაჭირვოს, მას საკურნებელსა წყალსა აღარა ვსვამ. და თუ ჩემი მიჯნურობა ცეცხლიცა არის, შენ აქათგან მგზებარესა ვეღარა ნახავ. კვამლიანსა ცეცხლსა ერთობით განაცრება სჯობს.

მე რაცა არა მჭირს, ათასი საქმე ესეთი შემომყივლე, რომელ მისთანასა ერთსაცა ჩემი მტერი ვერ მეტყოდა. აწ იგი ყველა დაგვიწყებია და ჩემგან სიყვარულსა ეძებ! მას მშობელსა ჰგავ, რომელ ასული ბრმა ესვა, მისსა სიბრმესა ვერა ხედვიდა და სიძესა გვარიანსა და უმიზეზოსა ეძებდა. შენ თავისა აუგსა ვერა ჰხედავ და მოყვარესა უაუგოსა ეძებ. ამისი მდომი ხარ, თუცა ყოვლისა კაცისა ზნესა და აუგსა შენ ეძებდი და უზრახევდი. ჩემთანა ესეთი აუგი რა ოდეს გენახა, რომელ ყვედრებისაგან არ მოისვენე? გამაძე, შენ მოგძულდი და უხანობასა მე მაყვედრებ. უხანობისა და გამწირაობისა ნიშანი აწ შენთან უფრო ჩანს, რომელ არცაღა ფიცი მოიგონე და თვით არცაღა მიცნობდი და ჩემი სახელიცა არ გასმიოდა. ვითა ჴამდა ესრე უწყალობა და გაბედითება ჩემი? აჰა, ვითამცა არა შენითა, არ თუ სურვილითა ნახვისა შენისა მონდომილი, გამოჭრილ ვარ ადრინდელი შენთვის თავ-განწირული მოყვარე, მაგრა ერთი ღარიბი კაცი, ღამესა ბნელსა უსახლო და დანქრევისა მომლოდე.

და თუ შემცოდეცა ვიყავ, ათთავე თითთა გაქნევით ზენაარისა და შენდობისა მთხოველი რად არ შემიბრალე, რომელ პირველ თოვლთა და ბუქსა შიგან მადგომე და მერმე უპატიო გაბედითებით გამომდევნე? მეტისა უზენარობისაგან ვეღარ მოალმობიერე გული, ჩემი სიკვდილი იგი თოვლთა შიგან გწადდა, მტერთაებრ უწყალოდ მქმნოდი. და თუ შემეცოდა რა ესეთი, ეგრეცა არა, რომელ საკლავად არ გეწყალვოდი. შენ ეგზომ უზენაარო ხარ, რომელ მოყვარეთა სიცოცხლესა სიკვდილი გირჩევნია. აჰა, ვითამცა მოგეკალ, შენ რა გერგებოდა ანუ რა სიხარული დაგრჩებოდა?

ნუთუ შენი საეჭვი არ ასრე იყო, ვითა მოგიჴდა? თვარა მე უღონიოდ მიჯობდა, რომელ ვცან მტერობა მოყვრისა! დაჭირვებასა ესეოდენ სჭირს კარგი, რომელ გამოაჩენს მტერსა და მოყვარესა კიდის-კიდე.

აწ რადგან შენი საქმე ვცან, უმალავად მტერი ვარ შენი, შენისა უწყალოჲსა გულისაგან დამესისხლებული, ვინაჲთგან მჴეცთა და ფრინველთაგანცა უფრო გული ულმობელი გიც და თვალი უზენაარო. შენისა სიყვარულისათვის თავსა ჭირსა ნუვინ ჩაიგდებს, მით რომელ არა სარგებელია.

აწ ამისთვის მადლი ღმერთსა, რომელ ესეთი საქმე მეჩვენა შენგან, რომელ მიჯნურობისაგან მიჴსნა და გული ჩემი გააზატდა უწყალოთა და უზენაროთაგან. მე ვირე ცოცხალ ვარ, ჩემი პირ-მთვარე, სახელ-ვარდი გულ მეყოფის საყვარლად და მე მას, რომელ სიკვდილისა დღემდინ ჩემია. ვინაჲთგან ღმერთმან და ჩვენმან ბედმან ერთგანვე შეგვყარნა, ერთმანერთისა დაჯერება გვმართებს”.

78. [ვისისაგან პასუხი]

ვისმან პასუხად ეგრე უთხრა, საყელო-გარდახეულმან და ესრე მტირალმან, რომელ თვალთაგან სისხლისა ნაკადი გასდიოდა:

“ჰე, გულისა ჩემისა სიხარულო, სულთაებრ საჴმარო და საყვარელო, შენ ხარ ჩემისა ბედნიერობისა ბედი! თუ ავი და დასამძიმებელიცა რა გითხარ, შენცა ეგრე მიზამ. ნუ ამჴდი შენსა საფარველსა! ნუ დამაგდებ და ნუ დამანავღლებ ჩემსა სიცოცხლესა! ექვსსა თვესა შენისა კიდეგანობისაგან ესრე მიჭირვებულმან და სიკვდილად მიწურვილმან თუ ვთქვი რამე, რა საკვირველი იყო? მე შენითა სიყვარულითა ვთქვი კიდეგანობა, უჭიროდ არ ეგების ლხინი და არცა მიჯნურობა უნაზო. ვისიცა გული მიჯნურობისაგან დამწვარია, მას მოყვრისა ნებიერობა იამების. რადგან მე ჩემითა ეგზომ ცოტაჲთა ნაზობითა ესრე დია გაწყინე, თუ მო-აღარა-მემატების, ღმერთმან ესე ჭირი გა-რე-მიძნელოს, რომელ უფრო და უფრო ვიჭირვოდე. თვით რადგან შენი გული საჩემოდ გაუვლენელი დამისკვნია, რასაღა განებიერებდე ანუ გულისა მოუცემელითა სიტყვითა რასაღა გცდიდე?

ვით მეგონა, არ ეგრე მომიჴდა. არ მეგონა, თუ მესისხლე ვითა შემცოდედ გამოვჩნდები, და, თუ მაშინ იგი ვთქვი და დაგამძიმე, აწ ნახე, თუ ვით ქენებით გეძებ! ცუდი ჩაუქობა ვიჴმარე შენთანა და მით ესრე ჩავიჭერ. თუ სიხარულისა ჟამსა გიახელ, აწ ჭირსა შიგან არა ვარ კიდეგანი. ასე რა თოვლთა შიგან ჩაფლული შენს წინა ვდგა, მე რადგან შენისა სიშორისათვის ეგზომნი ჭირნი მინახვან, გარე აღარა შევიქცევი. არცა დაგაგდებ, შენთა სადავეთა კიდე არ გაუშვებ და მუნამდის ესრე საბრალოდ ვტირ, ვირე აქა არ მოვკვდე და ამით შენცა მოგაყივნო და თავიცა აღარ შევიწყალო.

და თუ აწ ჩემი შეხვეწა მოისმინო და შენდობასა ზედა სიუჴვე იჴმარო, სიკვდილისა დღემდინ შენი ნასყიდი მჴევალი ვიყო; შენისა ბრძანებისა ასრე მომსმინარი ვიყო, ვითა პატრონისა, და, თუ ესრე არ ვქმნა და არ შეგაგუო, ოდესცა გწადდეს, ჩემზედა მაშინცა შეგიძლია ესევე. ხე ძირთა ადრე მოიკვეთების, მაგრა მოკვეთილი გვიანად იზარდების, და აგრევე შენგან მაშინ ადვილად ეგების ჩემი გაწირვა, თუ დამამძიმებელი შენი ვიყოღა”.

79. [რამინისაგან პასუხი]

რამინ ეგრე უთხრა:

“სულდგმული აღარ გავმიჯნურდები და არცაღა უპატიობასა ჩემსა მოვინახავ, არცაღა ამა ბედითსა საქმესა უკანა-უდგები. რად ჴამს აზატისა თავისა მონად გაჴდომა, ანუ სიხარულისა ჟამსა დაღრეჯილობა? მრავალჯერ მინახავს ჩემი თავი ესრე გაბედითებული მტერთაგან სიხარულად, და მე ესე აწყაღა დამმართებია შენგან; კვლა არაოდეს ეგების, რომელ დავივიწყო აწინდელი გულის ტკივილი. ჯოჯოხეთისაგანცა კიდე ადგილი ნურა მაქვს ჩემად საყოფად, თუ მე გამოცდილსა კვლა გამო-ღა-მცდი. თუ შენისა პირისაგან აქვს მზესა სინათლე, აღარცა მისგან მაქვს იმედი. თუ ლიტრა ერთი ქვა სამ ლიტრად თვალ-პატიოსნად ღირდეს, ასსა ლიტრასა ქვასა მას სიძვირესა შიგან ეგრეცა ვიყიდი და გულსა დავიდებ, ნუთუმცა ამით დავეჴსნა ამა აუგიანობასა, რომელსა შიგან ვარ.

თუ შენსა საძებნელსა გზასა ზედა ათასი საჭურჭლე ძეს, არცა ეგრე ღირს ამა ჭირად; გულსა ტანისაგან გამოვიკვეთ, თუ აქათგან შენღა გეძებდეს ანუ სხვათა მოყვარეთა! თუ უგულო დავრჩე, დია მიჯობს, რადგან ესეთია, რომელ ყოველი კაცი უყვარს და მე ვსძულ და მაჭირვებს თვით, ნუთუ ბედნიერობა იყოს ჩემი. ამას ღამე შენი ჩემთვის ესეთი სიქუშე დიადი საქმეა, ესეთი, რომელ თავსა ზედა დია ძნელსა ჰგავს და ბოლოსა ადვილად მოჴდების. ღმერთი ზოგჯერ ესეთსა საქმესა მოავლენს კაცისათვის უზაროდ, რომელ მიღმა სააჯო იყოს.

აწ ჩემი საქმე აგრე მოჴდა: დავეჴსენ ეგზომსა ჭირსა; მე აქამდინ მონა ვიყავ და აწ გავჴელმწიფდი, მიწა ვიყავ და ცად შევიქმენ. ასრე ვმხიარულობ, რომელ გულსა შეჭირვება ბეწვისა ოდენიცა აღარაა. მთრვალი ვიყავ და გავფხიზლდი, აწ უჭირველად დავჰყოფ, რომელნიცა დღენი მისხენ. სირეგვნისა ძილისაგან აწღა გამღვიძებია, უმეცარი სული ჩემი აწღა გამეცნიერებულა. რა უპატიოსა ბედსა ჩემსა დავეჴსენ, ფერჴნი ასრე ამსუბუქებიან, რომელ ჩემისა ფერჴისა მტვერსა ფრინველნი ვერ ეწევიან. მე ეგეთსა ვეღარ მნახავ, ვითარი აქამდის გინახავ მიჯნური. ვინცა საწუთროჲსა გონებასა დაეჴსნების, ჭირთაგან გააზატდების და მოილხენს მრავალფერისა ჯავრისაგან. სადაცა იყოს, სარგებელსა არ ეძებს ზიანისა შიშისაგან.

შენცა ესრევე ქმენ. თუ ცნობანი გისხენ, ჩემებრ იყავ, ნუღარცარას შენ შეიჭირვებ. სიბრძნე და გონიერება იჴმარე, მით რომელ სიბრძნე ჴელმწიფობა არის. თუ ას წელსაცა უდგები მიჯნურობასა უკან, ბოლოდ ოდენ დახედე: მისგან, ქარისაგან კიდე, არა დაგრჩების ჴელთა სარგებელი”.

80. [ვისისაგან პასუხი]

ვისსა რამინის ჴელი ჴელთა ჰქონდა და მიჯნურობისაგან უჭკუო უბნობდა, და მისისა სიყვარულისაგან და თვით სიცივისაგანცა თრთოდა, ნარგისთათ სისხლსა ვარდსა ზედა ღვრიდა და ეგრე ეტყოდა:

“შენ ხარ ჩემისა სიცოცხლისა მიზეზი, ჩემთა თვალთა ჩენა და გულისა სიხარული! ვიცი, გაგაწყრე და არ კარგი ვქმენ: ერთ-კერძ ჩემგან სიყვარული და მეორედ მეფედ საჩენელი, სასახელო ჴელმწიფე! უშენოდ არ მინდა სიცოცხლე და საწუთროსა შიგან ყოფნა. რომელ გაგაწყრე და ჩემგან ნათქვამითა ეგრე გამიკუშტდი, მითცა ამისისა ნავღლისაგან ჩემითავე კბილითა გარდამიჭამიან მკლავნი. ნუ შემომტყორცნი მტერობისა ისარსა, ნუ მაწვევ უპატიოდ კიდეგანობასა. აწ ვეახლნეთ მხიარულნი ორნივე ერთმანერთსა, გარდასრულსა ნუ ვიჴსენებთ, ნუ გიმძიმს ჩემგან მაშინდელი შენი უპატიობა. ეგრე სწორისა და მტერისაგან დასამძიმებელი არის, არ ჩემებრ მოყვრისა, რომელ რაზომცა ვინ დიდი და მორჭმული ყოვლისა ქვეყანისა მპყრობელი ჴელმწიფე იყოს და გა-ვისთვის-მიჯნურდეს, მისთვის ეგრეცა დამდაბლდების, რომელ ფერჴთა ეგების, მოყვარეთა ნაზთა წაკიდებად ვინ იტყვის, არცა მათგან დათმობა აუგად ითქმის.

აწ დათმე ნაზობა ჩემი, შენვე წაგიღია ჩემთვის გული, შენვე დაგიალაფებია. მიმუდარე! შენგან ვარ ესრე უცნობო-ქმნილი; შენ შენსა თავსა აბრალებდი ჩემსა ესრე გასლვასა, თვარა მე შენი დამძიმება არაოდეს მწადებია. რას პასუხს გასცემ ღმერთსა ჩემთა სისხლთა მოკიდებისათვის, ანუ მე ამის უარესი რაღა წამეკიდების, რომელ არცაღა გული მქონდეს და არცაღა მოყვარე მყვეს! ვისთვის გული დამეკარგოს, მას ჩემი სიყვარული ასრევე აღარ ჰქონდეს, ვით მე გული! მაგრა, თუ ღმერთი უვის მსაჯულად სოფელსა, არ დაარჩენს ჩემთა ბრალთა. ნეტამცა ჩემი გული ჩემთა საქმეთა მთნებელი იყო, და, თუ გული არა, ბარე მოყვარემცა ჩემი გულს-რულად მოყვარე იყო!

თვით გული ვით გეტყვის ჩემსა მოშორებასა? შენ არ იგი ხარ, რომელ ხანიერსა გიტყოდეს? ვაი, რომელ ბედისა ჩემისაგან შენცა აბეზარ-მქმნიხარ! რა იქმნა ეგზომი ფიცი შენი, რომელ აწ ერთიცა არ გაჴსოვსღა? ამისათვის შევაგუებდი ამა რეგვენსა გულსა ჩემსა, თუ ნუ გამიჯნურდები ამა უხანოჲსათვის, რადგან რამინის გულისა დაუდგრომელობა იცი-მეთქი? მაგრა არ მოისმინა, შეგონება ცუდად წამიჴდა და აღარ ვიცი, თუ ბოლოსა ჟამსა ვით იქმნების ჩემი საქმე. და აქაცა ეგზომსა რას მაყოვნებ და თვალთაგან სისხლისა ცრემლსა ვირემდი მადენ?

თუ შემოიქცევი, ზენაარ, შემოიქეც. მე აქა სიცივემან მომკლა და, შენ თუ არ შემოიქცევი, მე თანა წამიტანე; სადაცა წახვალ, არსად არ დაგაგდებ. რაზომცა ძნელი გზაა, შენსა მოახლოებასა შიგან მეადვილების; რაზომცა შენგან უსაფარველ მყო და არ გინდე, თუ ანუ ჴელსა არ მომკვეთ, ანუ კალთასა არ მოიკვეთ, მომიწყვედ ვერა. წამსაცა უშენო სიცოცხლე არ შემიძლია. თუ გული ჩემი სიმაგრითა კლდეცაა, შენსა კიდეგანობასა ვერ მოითმენს. აჰა, ჰლამი წასლვასა, ჩემთა სულთა სარჩევი, და მე მომცდარსა და დაღონებულსა ველთა ზედა დამაგდებ! წახვალ და წაიღებ ჩემისა პირისაგან ფერსა და ტანისაგან ძალსა და თმობასა და ცნობასა. რად ხარ საჩემოდ ესდენ უწყალო და გულ-მაგარი, რომელ ეგზომისა ქენებისათვის არ შეგებრალე!”

ექენებოდა გულისა წამღებელი ვისი, მაგრა რამინს გული არცა ეგრე მოულბა. ეკიდა, ვითა ალმასი სამისო; ვითამცა რამინის ულმობისა გულისა წყრომა, ცათაგან თოვლი და მთათაგან ქარი დანაძლევებულ იყვნეს გაუყრელობისათვის, აგრე გათენებამდის არცა იგი დაცხრა და არცა იგი. ვისმან რამინ ვერ დაიჭირა და მისგან უიმედო-ქმნილნი ვისი და მისი ძიძა გარეშემოიქცეს სიცივისაგან დამძრალნი და მტირალნი.

მოვიდოდა მთვარე, ღამისა დამაშვენებელი; გული მისი უკვამლოჲსა ცეცხლისაგან იწოდა, თვალნი ცრემლთაგან სისხლად გარდაქცეოდეს, ტანი სიცივისაგან, ვითა ცხროიანსა, უთრთოდა და რამინისაგან იმედ-გარდაწყვედილობისათვის ღმრთისაგან ათასჯერ სიკვდილსა იაჯდა. ეგრე ტიროდა:

“ვაგლახ მე, ჩემისა ბედისა უბედურისა შესწრობილსა! მე ამა ჯავრსა ვით გაუძლო? მე ჩემი ბედი მებრძვის მტერობით, ვირე უგრძნეულოდ სამე არ წამაგებს. ძიძაო, ჩემგან უფრო ბედითი და საკლავი ნუვინ იცი სხვა, თუ აქათგან ვისიღა რა გამივიდოდეს ანუ მიყვარდეს. და თუ წაღმა გამიჯნურებული მნახოღა, ორნივე თვალნი შენითა ჴელითა ამომიყარენ. ასრე უღონო ქმნილა ჩემსა ტანსა შიგან ჩემი სული, ვითა უსულო სამარესა შიგან. მე თუ ამა ბედითობასა და აქანამდისებრ გულ-წყლულობასა შიგან მოვკვდები, ქვეყანასა ზედა არა რომლისა მიწისაგან ვარ ჩასაშვებელი. რამცაღა წამეკიდა ამის უარესი, რომელ მოყვრისა და სულთაგან მოწყვედილ ვარ! ანუ მიჯნურობისაგან ამის უძნელესი რაღა ეგების? აწ ვიცი, რომელ შავი სხვაფერად არ შეიღებვის”.

81. რამინისი და ვისის ერთგან შეყრა

რა გულისა წამღებელი ვისი წამოვიდა რამინის ჯავრისა და იმედ-გარდაწყვედილობისაგან საბრალოდ გულ-დადაღული, რამინს თავის ბრალობა შეექმნა. შეჭირვებითა ჰაერი გამწყრალისა ვეშპისაებრ ეჩვენა, ბუქისაგან თვალთა წინა აღარა ჩნდა; ჰაერისა სიფიცხესა და ქარსა ესრე მოემატა, რომელ პილოსა წააქცევდა. რამინის გზა თოვლმან შეკრა, თოვლთა შიგან ოდითგან მოუსვენებლად დგა, ტანსა ჰყინვიდა და გული ცეცხლთა შიგან ეწოდა, თუ: რაჲსათვის გაუკუშტდი ჩემსა გულისა წამღებელსა და სიცოცხლის წამღებ-მომცემსა ვისსაო? ანანდა თავსა და სწყევდა თავისა გონებასა, თვალთაგან ცრემლისა ნაცვლად სისხლსა იდენდა, ჴმა-მაღლად ეგზომი იტირა და იზახა, რომელ სულნი ამოსლვად მიეწურნეს. შემოიქცა, გამოაჭენა ცხენი, გარდაიჭრა, ვისსა წინა დაეცა, მუჴლნი ჩაიყარნა, შეეხვეწა, ექენებოდა ზენაარსა და შენდობასა ითხოვდა. და ეგრე უთხრა:

“ჩემითა უმეცრობითა აწ შეცოდება გამიორკეცებია და თვით სირცხვილისაგან არა ვიცი, თუ რა ვთქვა. გარნა ღონე შენდობისავე თხოვაა; შემინდევ დიდად შეცოდებულსა, რომელსა პირი არა მათქს შენად საუბრად. ვითა მეტი ხარ ყოველთა ადამიანთაგან შვენებითა, აგრე მეტი ქმენ ჩემზედა შენდობითა. მე ჩემითა სირეგვნითა ორჯერ პირის-წყალი წავიღე შენს წინა. აწ თვალნი არ მასხენ სირცხვილითა შენად შემოსახედავნი, არცა ენასა ჩემსა შენდობისა თხოვა შეუძლია; გული ჩემი შენისა სირცხვილისაგან დაბნეულა, ენა ჩემი შენისა შიშისაგან გამონასკულა: არცა შენდობისა თხოვა შემიძლია, არცა უშენოდ ჩემი სიცოცხლე ეგების! ჩემისა თავისა გზა აღარა ვიცი, დარჩომილ ვარ აწ საბრალო, უღონო და უმოყვრო, გული ჭირთაგან ამვსია, თმობა წამსლვია, სიტყვა აღარა მაქვს და სული შემმცრებია! სიცოცხლისა იმედი არა მაქვს და შენდობისა სიტყვა. შენისა სიყვარულისა თესლი გულისა ჩემისაგან წამსაცა არ ამოქარვებულა. მან ღმერთმან, რომელმან დამბადა, აწ შენ ჩემი შეცოდება უჴსოვნელად გაქმნევინოს. მაგრა აწ ჩემმან ბედმან და ეშმამან მაქმნევინა და მომიღო გონება შენი შესაგვარი. აქათგან თუ არა შემინდობ და მაგასვე გულსა ზედა ხარ, აწევე თავსა მოვიკლავ და არცაღა შენ გწყალობ, შეგიპყრობ ჴელთა და შენცა მოგკლავ და ეგრეღა თავსა მოვიკლავ, რაზომცა შენოდნად არავინ მიყვარს. რა მე არ ვიყო, ნუღარცამცა შენ ხარ! მოყვარე სიკვდილისა ჟამსა მინდა, რომელ აღდგომასა ერთგან ვიყვნეთ. მე რა შენებრი მოყვარე მახლვიდეს და ჴელთა მყვეს, სიკვდილისა სიძნელე მომიადვილდების. შენ ჩემი სამოთხეცა ხარ და სოფლისა შვენებაცა. ვის უნდა ამა ორისაგან კიდეგანობა! მას საუკუნესაცა შენი სიახლეა ღმრთისაგან ჩემთვის თხოილი და აქა ამისი გონება ნუგეშინის-მცემელი ჩემი და ჭირთა დამავიწყებელი. აწ ესე ვთქვა, რომელ, თუ მაშინ ჩემგან მის ავისა ქმნა არ გკეთებია, ეგეთსა ავსა ნუცა შენ იქმ ჩეზედა. თუ მე ავმან ავი ვქმენ, შენ კარგმან ამად მსგავსად კარგი ქმენ ჩემზედა. შენითა მოლმობიერებითა თვით შენთა ფერჴთა ქვეშე მომიგე, რომელ აქათგან ბრძანებისა შენისა, ვითა მონა ნასყიდი, ეგრე მომსმენი ვიყო და მიწათაებრ მდაბლად გმსახურებდე. მომმადლე ჩემი შეცოდება. ნუ მომაკლევ თავსა და ნუ მიისხამ სისხლთა ჩემთა. მე შენი ვარ და შენ ჩემობასა ნუ ინანი. მე მიწყივ იმედიანი შენისა სიყვარულისა გაუყრელობისაგან ვარ”.

რამინ გულ-წყლული ესრე-გვარსა უბნობდა და დაუდუმებელად ტიროდა და გულსა მჯიღითა იცემდა. რაცა რამე ქმნილ იყო და ერთმანერთისაგან დამძიმებოდა, კვლა დაუწყეს ერთმანერთსა საუბარი. და ყვედრება გაგრძელდა ასრე, რომელ საწუთროსაცა გაუკვირდა მათი საქმე. ვისის გული მთასა ჰგვანდა და პირი მისი მაზედა ყვავილსა, რომელ რამინის საუბრისაგან მის მთისა თოვლი არ მოლბა და არცა სიცივისაგან ყვავილი დაჭნა.

რა ცისკარმან მისი დროშა გამოაჩინა, ორნივე შეშინდეს გათენებისა და გამჟღავნებისაგან. და სიტყვა დაუმოკლდა, მომცდარი გული მათი გზად გამოვიდა და მტერობისა ეშმამან უკურიდა. ჴელი ერთმანერთსა მოჰკიდეს და ზე კოშკსა გავიდეს. გული შეჭირვებისაგან ნატანჯი ჭირისაგან გაააზატეს. დარბაზისა კარი დაჴშეს. სიხარულისაგან ახალ აყვავებულსა წალკოტსა დაემსგავსნეს, დაწვნეს მაშვრალნი და სიცივისაგან დამზრალნი ფოცხვრისა უპისა ტყავსა შიგან და ერთსა საგებელსა ზედა, ვითამცა ორსა ტანსა შიგან ერთი სული სდგმოდა, ეგრე შეიერთნეს. იყვნეს, ვითაცაღა მათ სწადდა. მათი საგებელი ვარდისაგან სავსე და მათი სასთაული მზისა და მთვარისაგან ელვარე; მათისა პირისა და თმათაგან სახლი სურნელებითა სავსე იყო. ვითა ორთაგანვე ერთგან შეყრა სანატრელი იყო, აგრე დაუამდა ერთგან ყოფნა. თავით ფერჴამდის ერთმანერთსა წამსაცა არა მოეშორვებოდეს, არცა მათ შუა ბეწვი გაიარებოდა.

თვესა ერთსა იყვნეს ესრე, რომელ არავინ იცოდა მათი საქმე. არ მოისვენეს სიხარულისა, ლაღობისა, ყმაწვილობისა და ერთმანერთისა ხვევნისა და კოცნისაგან. რა მოსწადდის, მათთა წადილთაებრ საჭამადი და ღვინო მოაღებინიან. არა იყო მათი საწყენელი. თუცა ადრითგან ერთმანერთისა სიშორისა და დამძიმებულობისაგან გულ-წყლულნი იყვნეს, აწ კოცნის სიმრავლითა და წადილთა მიყოლითა ჰკურნებდეს ერთმანერთისა გულსა, ემალამებოდეს ერთმანერთსა.

შაჰი მოაბად ჯდა საჴელმწიფოთა საჯდომთა ზედა მორჭმული და მხიარული. აზრადცა არა იცოდა რამინის საქმე. არცა ამას ეჭვდა, თუ ჩემსა ძმასა რამინს მისი ქვეყანა დაუგდია და აქა ჩემსა ცოლსა მოუშორვებლად დღივ და ღამე გვერდსა უწევსო, ერთგან იხარებენ და ჩემზედა იცინიან და ამა ორსა თვესა სიხარულითა დაუვიწყებია მათი ექვსისა თვისა კიდეგანობისა სიძნელე და შეჭირვებაო. რომელსაცა საწუთრო ესრე გულისა ნებასა მიახვედრებს, მას მიჯნურისა ჭირთა ჴსენება რად უნდა ანუ თავისა რიდება?

რა ორსა თვესა ერთგან ყოფნითა გაიხარნეს და საწუთროჲსა სიხარულისაგან თავისი ნაწილი აიღეს, მოვიდა გაზაფხული. რამინ ეგრე უთხრა ვისსა:

“აქათგან აღარა პირიანია ჩვენი ესრე ყოფნა. აწვე სჯობს გამოცხადება და შაჰი მოაბადის ნახვა, ვირე არ დამჟღავნებულ ვართ”.

მოიგონა გონიერმან რამინ თავისა ღონე. შუაღამე ციხისაგან ჩამოვიდა და ნახევარ-დღისა სავალი იარა. მერე, რა გათენდა, შემოიქცა და მოჰმართა მარავს ქალაქსა. ცხადად მოვიდოდა შარასა გზასა და მარტო შემოვიდა ქალაქისა კართა; ვითა შორით მომავალსა მართებდა, აგრე დამაშვრალ-გვარად და მტვერიანად აჩვენა თავი ყველასა. მოვიდა მგზავრად დარბაზისა კარსა ზედა. მაშინვე მოაჴსენეს შაჰინშასა: “ქვეყანისა დიდებისა მზე გამოვიდა, ქვეყანისა დამამშვენებელი რამინ მოვიდა, პირად მთვარისაებრ გავსილი და ნაკვთად საროჲსა მსგავსი, გზათა სიგრძისა და სიცივისაგან წყენილი, და ესერა კარსა ზედა დგასო”.

გაიხარნა შაჰინშა, ვითა მართალ იყო, უბრძანა და შევიდა მას წინაშე რამინ. თაყვანი-სცა და პირი მიწასა დასდვა, დალოცა და შაჰინშა ამოდ მოიკითხა და მოჰკოცნა. მერმე რამინს ამბავი ჰკითხა. მან გზისა სიშორისა ჭირნი მოაჴსენნა და ესეცა ვითა:

“ჰე, მაღალო, სახელოვანო და მოსამართლეო მეფეო! ყოველთამცა ჴელმწიფეთა და მეფეთაგან უფროა სახელი შენი და მტერნი შენნი ქვეშე ფერჴთა შენთა! სახელიმცა თქვენი ცამდინ მაღალია და სახელოვანადმცა გამარჯვებულია ბედი თქვენი! ანდამატისა მსგავსი სიმაგრე და მაღნიტისა მთისაგან უფროსი გული ჴამს, რომელ შენსა უნახაობასა გასძლებდეს და თქვენისა სამსახურისაგან კიდეგანობასა. ცოტა თქვენთა უბეთა შიგან გაზრდილ ვარ, სულნიცა თქვენგან მიდგან და დიდება ეგზომ დიდი თქვენგანავე მაქვს, რომელ ცად გაგიწევივარ. თქვენსა უნახაობასა ვერ გავსძლებ და უთაყვანებლობისა თქვენისა მიჭირვებული ვარ. ესე არ იცი, არ თურე თქვენისა გვარისა ვარ, თქვენსა კარსა ზედა ჩემი მეკრედ დგომა ღმრთის წყალობაა ჩემთვის. თქვენისა სამსახურისაგან კიდეგანობასა ვერაოდეს დავთმობ. თქვენითა ბრძანებითა წავედ გურგანს და ჴრმლითა მთა და ბარი მტერთაგან დავცალე. ქოისტანი ესრე გამიჴდია, რომელ თხისა ბრძანებასა ლომი მოისმენს. მუსლით, არანით შამამდინ ერთი თქვენი მტერი არა ჩანს. მე, თქვენსა მონასა, ღმრთითა და თქვენისა ბედითა ყოველი გულის-ნება მქონდა თქვენისა სიშორისა და უთაყვანებლობისაგან კიდე; დამბადებელი ცისა და ქვეყანისა რაზომცა უხვია, ერთსა კაცსა ყოველსა გულისნებასა არცა ეგრე გაუსრულებს, ასრე ვითა მე, რომელ დღივ და ღამით თქვენსა ნახვასა ვინატრიდი და აწ ვეღარ დავთმე წამოუვალობა. წამოვედ ესრე სწრაფად, ვითა ღვარი მთისა თავისაგან; მოვალ მარტო მინადირებია გზასა და, ვითა ლომსა, უმგბარი ჴორცი მიჭამია. აწ რადგან ღმერთმან შემიწყალა, თქვენ მშვიდობით გნახენ და თაყვანის-გეც, ბედისა ჩემისაგან ვპოვე იმედი, რომელ არ თურე უბედური დამბადა ღმერთმან. გული ჩემი გამხიარულებულა და ერთი სული ჩემი გაათასებულა სიხარულითა, გვირგვინი ჩემი ცამდი მიმწვდარა. სამსა [თვესა თქვენსა წინაშე] ჭიქითა ღვინოსა მხიარული ვსვამ; [მას უკან] თქვენსა ბოძებულსა ქვეყანასა წავიდე, თუ არა, რაცა მიბრძანოთ, იგი ვქმნა. მე მის უკეთესი არა წამეკიდების, რომელ თქვენისა ბრძანებისა მოსმენისათვის თავი არ შევიწყალო. თვით ცოცხალი და უკვდავი მაშინ ვარ, რა თქვენისა წადილისა აღსრულებისათვის სული ჩემი გავწირო”.

რა შაჰინშას ესმა ესე ამო რამინისაგან საუბარი და შეწყობილნი სიტყვანი, მოეწონა, დაიმადლა და ეგრე ბრძანა:

“მომეწონა შენგან ეგე, რომელ გიქმნია, გამოგირჩევია მართლის-მეტყველება და ჭაბუკობა შენი გამოგიჩენია. მე შენი ნახვა გულსა გამიმხიარულებს, ერთსა დღესა ნახვა შენი არ მეყოფის და ვერცა გავძღები მოკლედ ნახვითა შენითა. აწ ჯერეთ ზამთარია. სხვა რა ეგების სმისა და გახარებისაგან კიდე? მუტრიბთა ვამღერებდეთ და ერთგან ვიყვნეთ. რა გაზაფხული მოვიდეს, დღენი დათბეს და ჰაერი დაამდეს, მუნ მიმავალთა მგზავრთა დიდად იპოვებენ, ასრე რომელ სადამდისცა გწადდეს, თვით მეცა თანა წამოგყვები გურგანამდინ: ნადირობად მინდა წამოსლვა, გაზაფხულ სახლად ყოფნა საწყინოა. აწ წაედ აბანოსა, იბანე, ტანისამოსი გამოიცვალე და მოისვენე”.

რა რამინ მხიარული წავიდა აბანოსა, შაჰინშა მრავალი ტანისამოსი გაუგზავნა. და სამი თვე მას წინაშე დაჰყო რამინ სიხარულითა და არა ნახა გულის-ნებისაგან კიდე სხვა დამძიმება. ბედმან ყველა ესრე მოუვლინა, ვითა მას უნდოდა: მალვით ვისსა ნახვიდა და გულის-ნებასა ჰპოებდა მისგან. სიხარულითა იყვნიან ერთგან, ხვაშიადი მათი დაიმალა. ესეთსა ადგილსა შეიყრებოდიან ერთგან, რომელ მოაბადის აზრი მუნ არ მივიდოდა, და არ გამოცხადდა მათი საქმე და ვერცავინ უგრძნა.

82. მოაბადის ნადირობად წასლვა

რა გაზაფხული მოვიდა, მთათა და ბართა სიშვენვარე დაიწყეს, მინდორნი აყვავდეს, საწუთრო და ჰაერი სამოთხესა დაემსგავსა, მიწა შვენებითა − ცასა, ბერი ქვეყანა გაყრმდა ვარდისა, იისა და მრავალფერთა ყვავილთაგან. ჴელმწიფეთა საჭურჭლესა დაემსგავსა ქვეყანა, ფრინველთა ჭიკჭიკება დაიწყეს და იადონნი ვარდთა ზედა მრავალთა ფერთა ჴმათა იტყოდეს. ქვეყანა მრავალ-ფერობითა ჩინურისა სტავრისაებრ გასრულ იყო. ცამან ჰაერი გარდაიწმიდა და ქვეყანა ნამისაგან მოცინარობდა. ნადირთა მინდორს სიარული დაიწყეს და ხეთა შტომან ჴმელმან სინედლე დაიწყო და ყვავილისა გამოღება. ნარგისმან თრობა დაიწყო. ბაღნი და წალკოტნი შვენებითა კეკლუცთა ქალთა დაემსგავსნეს და ქვეყანა საჴელმწიფოჲსა მეჯლიშისაებრ გაჴდა გულ-მხიარული. ვინ იყო თუ შეჭირვებული, ყველასა თამაში მოუნდა ველსა. ფეროვანისა ღვინითა ჭიქასა ესრე არ გაუშვებდეს, ვითა ხვასრავ შირინისა ჴელსა. ოდეს წალკოტსა იყვნიან, ოქროსა და გოარსა აყრიდის ნიავი თავსა და მოყვარეთა სიხარულად სულსა მიართმიდის. წვიმამან მდელოსა და მდელომან კაცთა გულსა ჯანგი მოჰჴოცის. მარავის მიდამო ესრე შვენოდა და ელვიდა, ვითა სამოთხე. მიწა დამბალ იყო, ვითა შუშთარი.

ამა ქვეყანისა სიმწვანისაგან შესწრაფებით-რე მოუნდა მოაბადს ველსა თამაში და ნადირობა. სწრაფით უჴმნა დიდებულთა და აწვივნა ლაშქარნი და უბრძანა, ვითა: “ჩვენ ნადირობად გურგანისა ქვეყანასა წავალთ და დაეკაზმენით! ნადირთა და მჴეცთა სიმრავლე დიადი არის მუნ”. ლაშქართა კაზმა დაიწყეს. რა ვისმან რამინის მუნ წასლვა იგრძნა, ვითა ხელსა, ცნობა და გონება წაუვიდა, თმობა და ჭკუა აღარ ჰქონდა. ძიძასა ეგრე უთხრა:

“ამის უსაკვირველესი რაა, რომელ ცოცხალსა კაცსა სიცოცხლე აღარ უნდეს? აწ იგი მე წამეკიდების, რომელ, თუ ამას გავძლებ. უღონიოდ სიცოცხლე მომწყენია. თვით ათასჯერ ჴრმლითა საკვდავად დაკოდილ ვარ მისგან. აწ გურგანს ნადირობად წასლვასა ჰლამის შაჰი მოაბად, რომელ ღმერთმან ყორანი დაახვედროს, ეტლი უბედური და ჟამი არა სვიანი მოაგებოს! ვითა გავძლო რამინის კიდეგანობა? ანუ ამა ეშმაჲსა სიძულვილისაგან ვითა ვიჴსნა? თუ ხვალე რამინ წაჰყვების, ჩემი გული დასტურ ვეღარ მიჰყვების, მით რომელ მოვკვდები მისისა წამავლობისა მგონებელი. აჰა, ვაგლახ მე, რომელ მისი ცხენი ჩემთა თვალთა ზედა ლუსმრიანსა ფერჴსა დასდგამს, და რაზომსაცა ბიჯსა წასდგამს, ეგზომსაცა დაღსა დაასვამს ჩემსა გულსა. მოყმეთა მეფისაგან მე დღე და ღამე გზათა ზედა გავგუშაგდები და თვალთაგან წყაროსა ვადენ და მისგან ღარიბთა წყალსა ვასვამ. ნუთუმცა ღმერთმან ჩემი ლოცვა შეისმინა და ჭირთა და ფათერაკთაგან მიჴსნა, რომელ ჩემი ჭირი მოაბადისაგან კიდე არავინაა, რომელ ავისა მოქმედი და მთქმელი იგია! ნუთუმცა ღმერთმან მიჴსნა და წამითი-წამ არ მივსცემოდე ჭირთა! აწ წაედ, ძიძაო, და მოაჴსენე ჩემმაგიერ რამინს, თუ უმისოდ მე რას ყოფნასა ვარ. ცან მისი გულის-სიტყვა საჩემოდ, თუ რას მიზამს: კვლა გამწირავს და გაახარებს ჩემთა მტერთა, თუ არა? ხვალე წაჰყვებისცა მოაბადს? მოაჴსენე ჩემმაგიერ: შენად მოსლვამდის ვინ დარჩების ცოცხალი? ვის უც გული ესრე შეუწონელი, რომელ უშენოდ ცოცხალ იყოს? თუ წახვალ, რა შემოიქცე, შენმან მზემან, ცოცხალსა ვეღარ მპოებ. თუ ჩემი სიკვდილი გეწყინების, თანა ნუ წაჰყვები, შინა დგომისა მიზეზი რამე მოიგონე. ჩვენ აქა მხიარულნი ვიყვნეთ და იგი დაღრეჯილი და ჭირვეული სადა-გინდ იყოს-თქო”.

წავიდა ძიძა და მოაჴსენა რამინს. წყლულსა ზედა კვლა ამა სიტყვათაგან მარილი დააყარა. თვით რამინს გული შეჭირვებათაგან უფეთქდა და გაალმასებული ჯდა. ამა მოციქულობასა ზედა ტირილი დაიწყო და მოშორებისა გონება გულსა ისრად ესობოდა. ცოტასა ხანსა მოიტირა, მერმე გული დაიწყნარა, ამით რომელ სიყრმე მისი შიშსა და შეჭირვებასა შიგან იყო მიწყით, და ჟამსა სრული სიხარული არაოდეს მიეცა! მერმე ძიძასა ეგრე უთხრა, ვითა:

“თვით ამისთანა მოაბადს ჩემთვინ არა შემოუზრახავს და არცა უბრძანებია. ნუთუ დავვიწყებივარ? და თუ მიბრძანოს და მაწვიოს, მაშინ ეგების მიზეზისა შემოღება; აწვე ფერჴთა ატკივნებასა ვიტყვი. რა ესე ესმის, უღონიოდ არ მაწვევს. ამას მოვაჴსენებ: “თქვენცა იცით, ვითა მე ნადირობა მიყვარს; მაგრა უფერჴოდ მგზავრობა არ ეგების. აწ უღონიოდ თქვენცა გასმია, რომელ ფერჴთა ტკივილისაგან ქვე წოლილ ვარო”. რა ესე ესმის, წვევა აღარ ეგების. აქა მარავს ქვე დავდგები უშაჰინშაოდ. თუ ღმერთი შემიწყალებს და ესრე იქმნების, სხვა უკეთესი რა წამეკიდების?”

რა ძიძამან ესე ამბავი ვისსა მოაჴსენა, ესრე გაეხარნეს, ვითამცა ორნივე უკვდავ-ქმნილ იყვნეს და მეფობა ეხარა. ფერი მოუვიდა და გონებად მოვიდა.

დილასა შაჰი მოაბადის და მისთა ლაშქართა ბუკმა ზახილი დაიწყო და ზრიალი შეიქმნა ლაშქართა აყრა-გადენისა. დაულევნელი ლაშქარი მიდიოდა. მოაბადს წინაშე მივიდა რამინ შეუკაზმავი. შაჰინშა შეხედნა, დიდებულთა წინა ეგრე უბრძანა:

“ეგე კვლა რაღა ბიჭობა მოგნდომია და მიზეზი, რომელ ეგე შეუკაზმავი მოსრულ ხარ? ნუთუ კვლა შენებურად დასნეულებულ ხარ? აწ წაე, აიღე საჭურჭლით, რაცა გინდა. მე უშენოდ არსად წავალ, არცაღარად უშენოდ ჩვენ გვიამების”!

ღონე აღარა იყო, უნდოდა თუ არა, საგურგანოდ კაზმა დაიწყო. ვისსა მაშინვე გულმა უგრძნა და შეჭირვებასა მიეცა. რა თვით დაიდასტურა სრულად, გული გაუსქდა. რამინ უნებლივ გამგზავრდა პირ-ალმასითა ისრითა გულ-დაკოდილი და ლხინთაგან აბეზარ ქმნილი. ვისსა მისითა წასლვითა თმობა წაუვიდა და უჭკუო ქვე იდვა. გული, სიხარულისა დაჩვეული, ესრე გაუჴდა, ვითა ქორისა ჭანგთაგან ჴოჴობი დანაყილი. ტიროდა და ეგრე იტყოდა:

“ვერა ვპოვებ პირველისაებრსა მოყვარესა და ვერ ვთესავ მიჯნურობასა პირველისა მიჯნურობისაებრ! უმოყვროდ მყოფისა ჩემგან სულ-დაღებულობა არ ეგების. არა თუმცა სხვად რად სარგებლად მიჩნდა, მაგრა მართ მეაუგების ტირილი და ზახილი, კაცისაგან ასრე დაჭირებისა ჟამსა მოგონებული. და თუ ამა ჩემსა გულისნადებსა, სიცოცხლე-მოუწყენელობასა ჩემსა არ ჯერ ხარ, ძიძაო, ნახე გულისა ჩემისა მოწამე ჩემი გაყვითლებული პირი და ზედა წითელნი ცრემლნი. მე აღარა მოყვრისათვის ვტირ, ჩემისა სიცოცხლისათვის ვტირ. რადგან რამინ წამივიდა, ჩემნი სულნიცა მას უკანა წავლენ. მე ერთითა გულითა ეგზომი ჭირი ვით დავიტიო? მიწყითისა ჭირისა და მოუსვენელობისაგან დამდნარ ვარ და გაძლებისა ღონე არა მაქვს რა”.

რამინ კოშკიდაღმა უნებლივ გამგზავრებული დაინახა, აბჯარშერტყმული მოაბადს გვერდით მივიდოდა თვალცრემლიანი, პირდაყვითლებული, ვისის გამოუსალამებელი და დაუთხოველი. ვისის გული ესრე აშფოთდა, ვითა ზღვასა შიგან მრჩვალი კაცისა. მერმე გულსა საუბარი დაუწყო:

“სასურველსა მიჯნურსა, ლმობიერსა მოყვარესა ჩემსა, გულისა წამღებელსა, ტურფათა ამირასა, კეკლუცთა პატრონსა, შვენიერთა ჴელმწიფესა, მოყმეთა დამაშვენებელსა აწვე დიდსა სალამსა მოვაჴსენებ და გაუძლებელად საზომ-უთქმელსა სურვილსა. ჩემად უნახავად წავიდა და უღონიოდ კვლაცა გამწირა. წავიდა ლაშქარსა და ჩემსა გულსა შეჭირვებისა ლაშქარი გამოუზახა. გული დავაბი ათასითა ბასრითა ტოილოჲთა, ყველა გაწყვიდა და შენთანა გამომგზავრდა. რამინ, მე თუ დავრჩები უშენოდ, შენად მოსლვამდინ ვტირ სიშორისათვის. ჩემისა გულისა კვამლსა ღრუბლად გამოვგზავნი და ჩემთა ცრემლთა მისად წვიმად დავსწვიმ შენსა სადგომსა ზედა, მტვერსა ჩამოვჰრცხი ღირსისა პირისა შენისაგან. შენი პირი გაზაფხულისა ყვავილი არის და მას გაზაფხულისა წვიმა და ნამი აშვნია”.

დღისა ერთისა სავალი რა იარა, რამინ ესრე გაჴდა, რომელ თავისა გზა არ იცოდა და გზა-გზა ვითა სნეული კვნესოდა. არა საკვირველი იყო კვნესა, რადგან ესე სნეულისა საქმეა. ვითა გული მოსცემდა, ეგრე მოსთქმიდა და ამას იტყოდა:

“წუხანდლისაებრ ღამე ჩემთვის საჭირო არ მინახავს, რომელ კოცნა ისარსა ჰგვანდა. აწ ესეთსა დღესა ვხედავ, რომელ სული ჩემი თხა იყო და მიჯნურობა ავაზა. სად წამივიდა ამა დღეთა სიხარული? გული ადრინდელთა შეჭირვებათაგან მომეცალა. ჩემი საგებელი მზითა სავსე იყო და სასთაული ვარდითა. მე, რომელსა ეგეთი ჟამი გარდამეჴადა, აწ ესეთსა დღესა ვითა გაუძლო, ანუ რომლითა თვალითა ვჭვრეტდე უმისოსა ადგილსა? ესე არ დღე არის, ცეცხლი არის სულისა და ფათერაკი მიჯნურობისა. ღმერთმან ნუ რომელი მიჯნური დააპყრას ესეთსა უნებელსა ყოფნასა გულ-დამწვარი და დაუთმობელი! თუ საწუთრო სწყვიდეს, ამა ერთისა დღისაგან ასსა წელიწადსა გამოსწყავს”.

რა შაჰინშა გარდაჴდა სადგომსა, მას წინაშე უგულო რამინ მივიდა. პირსა ზედა ათასი მოწამე ჰყვანდა, თმობა მისისა გულისაგან გაპარულ იყო. მას წინაშე არცა ღვინო სვა და არცა გაიხარნა. ვითა ცეცხლსა ზედა ცეცხლი მოემატა, აგრე უძნელე იყო ყოვლისა ჟამისასა. არა ჰქონდა ტანსნეულსა გამოსვენება და გულ-მტკივანსა.

83. [ძიძისაგან ვისის შეგონება]

ვისის რა მისგან სანდომი რამინ მოეშორა, სიხარული და ნიშატი მისგან აბეზარ-იქმნა. მიწყივ ვარდი მზე იყო და აწ გამთვარევდა, მისებრვე დაყვითლდა და აგრე უსმელ-უჭმელად შეიქმნა, წამსა არ მისცილდებოდა რამინ და მისნი ამბავნი. პირი დაეხოჭა უჭკუოჲსა შეჭირვებითა. ძიძასა ეგრე უთხრა:

“ძებნე ჩემისა სიცოცხლისა ღონე ჩემისა და რამინის შეყრისათვის, ნუთუმცა შემოიქცა წარსრული მოყვარე! გეწყალოდე, ძიძაო, ესრე უთმობლობისათვის! ჩემი სიყრმე და შენგან გაზრდილობა მოიგონე. ვერ გავძლებ უმისობასა, მოისმინე ჩემი ამბავი და მე ყველასა დაუფარავად გითხრობ და გესმოდეს: მე ოდეს რამინ მიჩვენე, მაშინ მოაბადის სიძულვილითა და მისგან ჩემზედა ავის ქმნითა გული სამისოდ გამყინვოდა, და რამინს გული ასრე მივეც ჩემისა სიყმაწვილითა და რეგვნობითა, რომელ მე ჯერეთცა ჴელთა აღარა მაქვს. აწ ხელი და უჭკუო ვარ. უგულობისაგან მთრვალსა ვჰგავ. ნუ გიკვირს ჩემი საქმე, ნუცა მეკიცხვი. მე მისისა სიშორისაგან სიკვდილი უფრო მიამების, მაშინ იგი ერთი იქმნების და აწ სიკვდილი და სიშორისა გონება ორივე მჭირს. ერთი ცეცხლი მოგვედვა მე და შენ, ძიძაო, მაგრა მე გულსა, რომელ ვეღარა დავავსე, და შენ − კალთასა. წყალსა თანა ცეცხლი ძაბუნია, მაგრა მე ცრემლთა ჩემთაგან დავსებისა ნაცვლად უფრო და უფრო მომემატების. ვასხამ გულისა ცეცხლსა ზედა წყალსა, − ვის უნახავს წყალი ცეცხლისა მგზებელი?! წუხანდელსა ღამესა, ვითამცა ეკალსა და რკინასა ზედა, წოლილ ვიყავ, ესრე არ მქონებია გამოსვენება. და აწ დღე არის, სადილობისა ჟამი, მაგრა მე ღამისაებრ მებნელების. ჩემი სინათლე, ჩემისა სიყვარულისა პირისა ჭვრეტა, ასრე, ვითა სიცოცხლისა წამალი, მისგანვე მაქვს და მალამა მისთა ბაგეთაგან. ვირე რამინს ვშორავ, ვერცა ნათელსა ვნახავ და არცა წამალსა ვპოებ. არ ვიცი, რა წინა მიც ბედისა ჩემისაგან საქმედ! შეუგვარად რამე წავალ, გავიჭრები. მეცხოვრეთა თანა ვიარები და მიჯნურსა აღარავის ვნახავ. ჩემისა ტირილისაგან ქალაქსა ღვარი წაიღებს და კლდეთა დალეწს ჩემი საბრალო კვნესა! რა ვქმნა? ვის გვერდით დავჯდე? რამინის ნაცვლად ვის შევხედნე? აღარ უჭვრეტ საწუთროსა, დავიხუჭავ თვალთა, მით რომელ, რასაცა ვნახავ, არა მომეწონების. რა მერგო ნახულისაგან ამისგან კიდე, რომელ ძილისა, სიცოცხლისა და გამოსვენებისაგან მოწყვედილ ვარ? თავისა ყოფნასა ვიმწარებ, ოდესცა გამოცდილსა ვცდი. აწ ყველა გასმია ჩემი საქმე და ამბავი და ღონე ძებნე, რომელ შემრჩენ სულნი და მარგე რა”.

ტირილით ეუბნებოდა.

ძიძამან ეგრე უთხრა:

“თავისა საქმისაგან შეჭირვება არა ჴამს, არცა სარგებელია. მაგა ტირილისა და შეჭირვებისაგან არა გერგების, მართ ჭირი ჭირსა მოგემატების. შენნი სწორნი მიწყით მხიარულობენ და თავისა ნებისაგან მიწყით თავაღებულნია. შენ მიწყით სჩივი და სტირ. გაგიხელებივარ ეგზომითა შენითა შეჭირვებითა. საწუთროჲსა სიამოვნე კაცსა თავისათვის უნდა და მალამა წყლულისათვის. შენ მალამაცა და წყლულიცა ჴელთა გაქვს. შენნი ჴელნი ღონისაგან რად შეკრულან? ღმერთსა შენთვის მოუცემია ჴელმწიფობისა სისრულე და დიდება; შაჰროსაებრი ქებული დედა გივის, ვიროსებრი მოყმე უკლები ძმა, რამინისებრი მიჯნური, შენთვის თავგანწირული მოყვარე, მეფობისა მომლოდე! ჴელმწიფე უკლები ჴელთა გყავს. დიდება და ნებისაებრ ყოფნა ღმერთსა უბოძებია, შენ რასაღა მიზეზობ, რომელ მიჯნურობისაგან კიდე თავისა ღონისა მძებნელი აღარას აღარა ხარ? მაშა, რომელ მიწყით მაგა ჭირსა შიგან ხარ, ესრე მიჯნურობისათვის ძებნე ღონე, რომელ უშიშად იახლნეთ ერთმანერთსა. აწ ყველაჲსა ღონე და ჟამი გაქვს: საჭურჭლე საქონელითა გატენილი გითქს და ზურგისა მამაგრებელი უამრავი ლაშქარი გყავს. მოაბადის საქმე დია და მრავალჯერ დია დაგიმძიმებიაცა. აწ მთისა ოდენი წყრომა მისი არ დამცრობილა, არცა ეშმა მისი დაშვენებულა. რაცა იყო. იგივე და იგივეა და შენცა იგივე ხარ. მართ უკუნისამდის მაშიგან იქმნებით, რაცა აქამდის გარდაგიჴდია. აწ თუ კაცი ხარ, ძებნე შენისა სიცოცხლისა ღონე. მიწაცა არის და თესლიცა. და რეცა ვირე პირველ მოაბად ცნობდეს და სამთავე დაგვჴოცდეს, − რომელ ჩვენისა მტერობისათვის მალულსა ზის, ლომსა ვითა, ჩვენთა სისხლთათვის სწყურიან, რომელ ოდესცა ჟამი აქვს, უღონიოდ სამთავე დაგვჴოცს, − აწვე იურვე საქმე, რომელ ერთმანერთისანი იყვნეთ. რამინისებრსა საჴელმწიფოსა არცა ეგრე ჰპოებ! დაარქვი სახელმწიფო გვირგვინი თავსა, დასხედით ორნივე ტახტსა, ვითა ცასა ზედა მზე და მთვარე. არვინაა ქვეყანასა ზედა ეგეთი ჴელმწიფე და დიდებული, რომელ არ თქვენ გნატრიდა და მერმე არ გიშველეს. შენი ძმა ვირო გიშველის, სხვად ყოველნი ამირანი და ჴელმწიფენი თქვენისა სამსახურისათვის მონისაებრ სარტყელსა შეირტყმენ. სრულად ლაშქართა და დიდებულთა მოაბადის ყმობა მოსწყენია, ემტერებიან და მისსა ადგილსა ჴელმწიფედ ანუ ვირო უნდა და ანუ რამინ. შენ მათზედა დიდი წყალობა გიქმნია და მათისა გულისათვის დიდად გიმუდარებია. იგინი უღონიოდ შენისა სამსახურისათვის დია მოიჭირვებენ. შენისა სიყმისაგან მიჯნურობითა ვერა გაგიხარებიან; აწ ბედი გამოგიჩნდა და მიჯნურობითა შენი ჭირი ლხინად შეცვალე. თათბირისაგან თავსა სიხარული მიახვედრე და ქმენ, რაჲსაცა საქმისა ქმნასა ჰლამი. საოდესოდცა მოკლვა გაგიგია, ამის უკეთესსა ჟამსა ვერაოდეს ჰპოებ. მარავს შიგან არცა შაჰი მოაბად არის და არცა მისნი ლაშქარნი. ერთმანერთისა მტერობასა არა ჰმალავთ და შენ ვითა მესისხლე გიჩნს და მრავალჯერ იგი შენსა და რამინის სიკვდილსა ცდილა. რასაღა სდგა? საჭურჭლე ყველა შენთა ჴელთა შიგანაა. მას დიდნი ჭირნი უნახვან საჭურჭლეთა შეყრისათვის და ღმერთსა ყველა უჭიროდ შენთვის უბოძებია. მისითავე ოქროჲთა იყიდე თავისა ჴელმწიფობა. ვიდრე იგი ვახშამსა სჭამდეს, შენ მიუსწარ და სადილი ჭამე. თუ ამა თათბირისა ქმნასა ჰლამი, წიგნი მიუწერე რამინს, გამოეზრახე და უთხარ ესე საქმე, რომელ შემოიქცეს და წამოვიდეს ქარისა და მოაბადის უმალე. რა იგი მოვიდეს, სხვა ღონე ვძებნოთ და მოაბადს ყოფნა დავანავღლოთ”.

რა ესე ვისსა ძიძისაგან ესმა, იამა და სიხარულისა ყვავილი აუყვავდა პირსა ზედა.

84. ვისის წიგნი რამინს თანა

სიშორითა გულ-ტკივნეულმან ვისმან წიგნი მიუწერა რამინს ესრე საბრალო, რომელ ასოთა მისთა სისხლი სდიოდა და მელნად მას იჴმარებდა:

“ჰე, მიჯნურო, სიყვარულისა მზრდელო და სიშორესა შიგან ლხინთა მნასებელო! რა წიგნსა მიუწერდე მოყვარესა, ასრევე საბრალოჲთა გულითა მიუწერდი, რომელ ამას წიგნსა და კლდესაცა ზედა წაიკითხავ, კლდისაგან კვნესა, ვითა ჩანგისაგან ჴმა, გესმეს.

მოყვრისა არ გამწირავისაგან − გულმაგარსა, სიყვარულისაგან აბეზარ-ქმნილსა, უგულოსა! მონისა უძილისაგან − ჴელმწიფეთა მზესა, მთვარისა მსგავსსა თანა! სნეულისა მიჯნურისა, მტერ-გახარებულისა, მოყვრისა მოშორვებულისა, დაჭირვებულისა, დამწვარისა, ბედ-წასრულისა, საწუთრო-დანავღლებულისა, მტირალისა, საბრალოჲსა მისქინისა, თვალ-ცრემლიანისა, გულ-სისხლიანისა, გულ-წყლულისა, გონება-წასრულისა, ჰაერთაგან წაღებულისა, ღაწვ-დაყვითლებულისა, დაღრეჯილისა, ჭირვეულისა, რომელ თმა მისი საგებელია მისთვის, დაუთმობელისა წიგნი − სასურველსა მისსა წინაშე, ასრე მყოფისაგან, რომელ ქვეყანასა ზედა ჩემგან უფრო საბრალო არავინაა!

გული ჩემი ტანითურთ შენისა კიდეგანობისა ცეცხლითა იწვის, სანთლისაებრ ვენთები, მისგანცა ამით უარე მყოფი, რომელ: იგი თუცა იწვის, სრულადცა დაილევის, და მე მიწყით ვენთები, ვიწვი და დაულევნელობითა ვიჭირვი. ყოველთა წამთა ცრემლითა ვიბანები და მისგან ჩემი დავსება არ ეგების. ბნელთა ღრუბელთაებრ გულკვამლიანი ვარ, ფათერაკისა ნადიმი და ჭირისა არიფი ვარ. კიდეგანობისა ზღვასა შიგან ვიშთვები საბრალო, მიწყით მტირალი. ერთი ჴელი გულსა ზედა მიც და ერთი თავსა. ბაგეთა ჩემთა ლალობა გაფეროზებულა და ყოველი კაცი ჩემისა სიბრალულითა იწვის. ერთი თვალი და ათასი ღრუბელი წვიმრიანი, ერთი გული და ათასი ფერი შეჭირვება. კიდეგანობამან გამიმჟღავნა ხვაშიადი ჩემი, სისხლითა და ცრემლითა სწერს ყვითელსა ღაწვსა ჩემსა ზედა. გულსა ჩემსა ასეთი ცეცხლი აეგზნა, რომელ თმობა და სიხარული ორივე დამიწვა. ზღვასა დაემსგავსნეს თვალნი ჩემნი მეტად ცრემლთა დენითა, რომელსა შიგან თვალთაგან ძილი დამეკარგა. რა საძილი ადგილი წყლითა სავსე იყოს, მუნ ძილი ვითღა ეგების? მე რომლითა ჴელითა ესე წიგნი დამიწერია, მითვე სიხარულისა საგებელი დამიკეცია. გული ჩემი გაიქცა მეტად ჭირვეულობისაგან და ტანი ჩემი დაილია სასჯელთაგან!

რად მომაშორვე მზისა მსგავსი პირი შენი, ჩემი სულთაგანცა უფრო საყვარელი? ქვეყანასა გულის-ნება და სიხარული ვითღა ვძებნო, რადგან ტანსა შიგან არცა გული დამრჩომია და არცაღა სული? ანუ ვით შემეძლოს სიცოცხლე, ვინაჲთგან უსულოსა და უგულოსა სიცოცხლისა მიცემა ღმრთისაგანცა კიდე ურგებია? მე უამისო ვით დავრჩე, თვით ოდითგან შენგან გამოუსვენებელი, რომელ აქამდინ სიკვდილისა ნატრა დღეს დამვიწყებია ჭირთა მიმატებისაგან? მე პირისა შენისაგან ჭვრეტასა მოვშორდი, შენისა თმისაებრ დაწლობილ ვარ. დღისით მზესა ვჭვრეტ შენისა მსგავსებისათვის და ღამით სიბნელესა შენთავე თმათა სახებისათვის. თუ ჩემოდენნი ჭირნი მთასა დაემართნეს, წყალისა ნაცვლად მასცა სისხლი გამოეცემის

შემაგონებენ მოყვარენი და მაყვედრებენ მტერნი და ქვეყანასა შიგან არაკობასა იტყვიან. მაგრა შენისა სიყვარულისა და მიჯნურობისათვის ვერცა ეგრე მოწყვედილ ვარ. ნუთუ თვით მიჯნურსა შეგონებით წყრომა, ცვა და წვრთა უფრო გაახელებს, ვით მე? დღითი-დღე უარე ვარ. ესე, რაცა მე მჭირს, არ სიყვარულია, დღითი-დღე მომატებული ღრუბელია მწვიმელი. ესე არ კიდეგანობაა, მაგრა მოწამლული დაშნა არის გულსა და სულსა! თვით გონებიანი კაცი რად გამიჯნურდების, თუ ღონე აქვს? რად მიეცემის ეგზომსა ჭირსა? რად მოეწონების თავისათვის ეგზომი მოუსვენებლობა და ნავღელი? ვინ იცის, თუ მე შენსა სიშორესა შიგან რაზომნი ჭირნი გარდამიჴდიან! და თუ ყოველი მიჯნური ამა ჭირსა შიგანა და ჩემებრ საბრალოა, ნუთუმცა დარჩების მიჯნურობისა ნიშანი? მრავალჯერ მიკიცხევია და მიცინია მიჯნურთა ზედა და აწ ნაცვლად მითცა მიტირია და სინანულად გამსლვია, ვიცინოდი მათზედა, ვითა მტერი მათი, აწ იგინი ჩემითა სიბრალულითა ტირან ჩემზედა. ასრე მე უსაბრალოე ვარ ყოველსა მიჯნურსა!

გენახე წინასცა, რომელ მზისაებრ ელვარე ვიყავ, აწ სისავსე ჩემი დამჭნარა და ღაწვისა ჩემისა ფეროვნება გაზაფრანებულა. ნაყოფიერი შტო თუ სისავსისაგან დადრკების, მე ჭირისა სიმრავლისაგან მოდრეკილ ვარ, მშვილდისაებრ გამრუდებულ ვარ, საროჲსა მსგავსი, და მშვილდისა საბლისაებრ დაჭნობილა ტანი ჩემი. აქა ასრე დამაგდე საბრალოდ და კიდეგანობისა ცხენი გააჭენე. შენისა ცხენისა მტვერი თვალთა შიგან, ვითა ლუსმარი, მასვია და შენი სახე თვალთა შიგან დამრჩომია და სახელი − ენასა. სული მიბნელდების და გული მიბნდების შენისა ნატრისა და სურვილისაგან. ეგრე მეტყვიან: “ვირემდინ ჰკვნესი? დალეულ ხარ გონებითა. გარდასრულსა დღესა ჰგავს მოყვარე წარსრული და ნუ შეიჭირვებ, თუ გული გაქვს და გონება”. მაგრა მე გული არა მას მემოწმების, რასაცა იგინი მეტყვიან. ღვინო ჩემი დაიღვარა, მაგრა სული არ წავიდა, მისი ღამე არის და აწ მზე წარსრულა; ჩემი ქვეყანა ერთობ დამბნელებია. იმედისა მომლოდე მე ამით ვარ, რომელ დილისა ჟამსა მომავალია ყოველი ყვავილი და ვარდი გაზაფხულ გამოჩნდების. ნუთუმცა ჩემიცა ვარდი გამოჩნდა!

შვენიერო, ტან-სარო, პირ-მთვარეო, სულ-ამოო, სურნელო, წყლიანო, თმა-გრუზო, მე შენი ასეთი უზიარო მოყვარე ვარ საკუთარი! თვით შენ იცი: მე არა თუ ამა ერთსა, მაგრა ათასსა სულსა შენთვის გავწირავ. ერთი შენი თმა ასრე საყვარელია ჩემთვის, რომელ ათასჯერ სულთა მირჩევია. შენ მინდი, რომელ არ მინდა წამსა სიცოცხლე ჩემი უშენოდ. შენ გეძებ მიწყით, არ ვეძებ უშენოსა ლხინსა. გამოგიცდივარ მრავალჯერ და ხანიერობა გიცნია, რომლისაგან არცა შენ უმადლო ყოფილ ხარ. აწცა იგივე შენი მოყვარე შენთვის ხელი და მოსვენებული ვარ, რომელ მოწმად მყვანან სისხლისა მადინებელნი თვალნი.

მოედ, ნახენ ჩემნი მოწამენი, რომელ შეგაჯერონ ჩემი საქმე!

მოედ, რომელ ღაწვნი ნახენ ჩემნი წითელნი, აწ ყვითელნი, ათისა წლისა სნეულისა მსგავსნი!

მოედ, გაიცადენ ცრემლნი ჩემნი, ჯეონისა მსგავსად ნადინები, და ქვეყანა ჩემი, ჯეონისაგან სისხლითა შეღებილი!

მოედ, რომელ ნახო ტანი ჩემი, მარტოობისა და შენისა გონებისაგან მოდრეკილი, რომელ სიხარული ჩემგან და მე კაცთაგან დამფრთხალ ვარ, ვითა გული ჩემი შენგანვე კიდე სხვისა რაჲსაცაღა გონებისაგან!

მოედ, რომელ ნახო მიჭირვებული ჩემი ყოფნა! აღარაა ჩემთანა კაცობა, გამოსრული ვარ ყოველთა სიხარულთაგან, ვითამცა წამითი-წამ ორთავე თვალთა დანითა ვინმე მჩხვლეტდა!

მოედ, რომელ ჩემი საშენოდ სიყვარული და მიჯნურობა დღითი-დღე ესრე მომეტებული ნახო, ვითა თვით შენი შვენება!

თუ არ მოისწრაფებ, მე ცოცხალი აღარა დაგხვდები. თუ ჩემი მოსწრაფება გწადიან, ნუღარ დაიყოვნებ წამსაცა. ქვე ჰზი, ზე ადეგ და ზე სდგა, ნუღარ დაჯდები! წამსაცა ნუღარ მოისვენებ. რა ესე წიგნი წაიკითხო, სწრაფით წამოედ, დღივ და ღამე იარე. შენად მოსლვამდი უცნობოსა მიგონებდი და თმობა-უქონებელსა; შენთა გზათა თვალისა-მგებელ ვარ, ვითა გუშაგი, და, თუღა მიმჭირდების შენი კიდეგანობა, გაუშმაგებელი უღონიოდ არ დავრჩები. შენად მოსლვამდინ ამისი მთხოველი ვარ ღმრთისაგან, რომელ გაძლება მომცეს და შენი უნახავი არ მოვკვდე, და ნუთუმცა მანვე მისითა მოწყალებითა ესეცა ქმნა, რომელ გულის-ნება გაგვისრულოს და უშიშად ერთმანერთისა სიახლე მოგვხვდეს, ეგზომნი ჩვენნი ჭირნი მოიწყინნეს და ფათერაკთა მომლოდეობანი.

მაგრა აწ თუმცა ღმერთმან შენისა პირისა ნახვა მომცა და მერმე მოვკვდე, აღარა მგამა! მე თუ ამა შეჭირვებასა შიგან მყოფი მოვკვდები, ჩემისა გულისა კვამლი ქვეყანასა დააბნელებს და ცასა დააჭვარტლებს”.

რა ვისმან წიგნი გაასრულა, მაშინვე სწრაფით ჯამაზითა აქლემითა თავისა მისანდობელი ყმა გაგზავნა ფიცხლა.

85. [აქა რამინს ვისის წიგნი მოუვიდა]

ყმა გულოვანი და მისი ერთგული მისთა წადილთაებრ ფიცხლა, ვითა ფრინველი, წავიდა და ვისის წიგნი რამინს მიართვა. რა ნახა, გულმან ძგერა დაუწყო და, ვითა ცხროიანი, ათრთოლდა. თვით მისთვის მოსურვებულმან რა მისგან დაწერილი [წიგნი] ნახა და წაიკითხა, სრულად შმაგთაებრ თავისა გზა ვეღარა გაიღო. დაიდვა მრავალჯერ პირსა ზედა წიგნი, თვალთა და მკერდსა ზედა ედვა, აკოცებდა, უთმინობისაგან თვალთა ცრემლსა ვერ იჭირვიდა და გულისა მისისა კვამლი ცამდის აღვიდოდა. ესეთნი კარგნი სიტყვანი მრავალნი თქვნა, რომელ არ გაიგონების:

“გულო, ვირემდინ ითმენ ესეთსა ყოფასა, რომელ თვე შენი მიწყით ჭირსაა და წელიწადი ფათერაკსა! გულო, თავისა ნებისა მძებნელი არ ესრე ჴამს. რასა იქმ, უნდო, რომელ ბოლოსა ჟამსა იგონებდეს და არ შეშინდეს ჩემებრ უგულო მკვეთისა ჴრმლისაგან, პილოჲსა გამწყრალისაგან, ლომისა მშიერისაგან? არცა სიცივისა და არცა სიცხისაგან არ შეშინდების, არცა ბუქისა და არცა ზღვისა ზვირთისაგან შეშინდების. რადგან მიჯნური ხარ და ყოველთა მიჯნურთა, გარდასრულთა და მომავალთაგან, უსაბრალოესი და უფრო მიჭირვებული, რასა სწყალობ თავსა? ესრე სიჯაბნე რა საშენოა? რად არ ეძებ ღონესა რგებისასა? ვირემდინ იკითხავ შენ ეტლისა საქმესა? ვირემდინ სჩივი და სტირი? რასა ვინ გარგებს სხვა, თუ თავისა თავსა შენ არარას არგებ? რად ვინ რას მოიჭირვებს შენთვის, რადგან თვით მიჯნურობა ძაბუნია? შენვე დაუმდაბლდი მიჯნურობასა. დამცრობა მტერისა სიმაღლეა.

აწ გარდაიგდე სრულად გულისაგან სიმძიმე ტვირთისა. კაცსა ყოველი უბედურობა შეფრობილისაგან ეკიდების; სრული სიხარული და სიამოვნე მალვასა შიგან ოდეს იქმნების? და რადღა ესრეთ უბოლოო მალვა ჩვენ გვჭირს და ყოველთა მოყვარეთაგან უფრო ჭირგადანაჴადობა? ესრეობასა შიგან ერთსა სარგებელსა ათასი ზიანი სდევს და ერთისა დღისა სიხარულსა − ერთისა წლისა შეჭირვება. აწ ანუ, ღმერთო, დავდვა თავი საკლავად და სრულა წავჴდე, ანუ აქამდინ ნასკვი გავჴსნა და დავჴსნა თავი ჭირთაგან! მე ჩემისა ჴრმლისაგან უმაგრესი მეშველი არავინ ვიცი და არცა ჩემისა მკლავისაგან უკეთესი ძმა მივის!

არა თურე ჩემისა, ჩემთვის თავ-განწირულისა, ვისის მიჯნური და საკუთარი ვარ და არცა მამაცი, თუ აქათგან ვისიცაღა მუდარა ვიყო! გამჟღავნდეს ჩემი საქმე და, რაცაღა სწადდეს, იგიცა მოჴდეს! სიკვდილისა უარესი რა წამეკიდების, ანუ ჴრმლისაგან უმახვილესი რა მეცემის! მე რა ვისის ვშორავ, ვკვდები და, რა ვიხილო, უსაკუთრობისა მისისათვის გული ჴრმლითა მეჭრების. სახელისა მძებნელი მტერსა არ ერიდების და მარგალიტისა ვაჭარი − ზღვასა. სიხარულისა გზისა მცველი ლომია და ნებისა ღვინისა ჭიქა − ჴრმალია. გარდაიარე ლომისაგან უშიშად და გამოისვენე ურიდად. ზამთრისა სიცივე რა გარდაჴდეს, ზაფხულისა სიამოვნე მაშინღა მოვა. ნუთუ შეიბრალა ღმერთმან ჩვენი საქმე და ჩვენისა ჭირისა დღე დაილია და სიხარულისა ჟამი მოგვივიდა, წავიდა ზამთრისა სიძნელე და ზაფხულისა მოგვეახლა?!”

რამინ ამა გულისა საუბარსა შიგან ერთსა ადგილსა ვეღარა იდგა, იწვდებოდა: ზოგჯერ გააცივის და ზოგჯერ გააცხელის გონებამან, ტიროდის და ოხრევდის; გულისა ფიცართა ზედა ვისის სახე გამოესახა და თვალნი გზასა ზედა ჰქონდეს, შეღამებასა მოელოდა, ცისა ჰაერსა უჭვრეტდა შეღამებისათვის, რათამცა უმალე გაეჴსნა გზა მისი.

86. [ვისისი და რამინის თათბირი და ბრძოლა

მარავისა ციხისათვის]

რა დღისა ცეცხლისაგან ღამისა კვამლი დარჩა და ჰაერი დაბნელდა, წამოვიდა თმობა-უქონებელი რაჴსოსანი მზე რამინ ხორასნისაკენ და ვერავინ ნახა მთვარისა და ვარსკვლავთაგან კიდე. მოაბადის ლაშქართა თანა მან ვერავინ ცნა, თვით იგი და ვისის მოციქული ორმოცითა დარჩეულითა ყმითა ზოგჯერ ცორვითა და ზოგჯერ რბევითა მოვიდოდეს სწრაფით. ერთ კვირა მარავს მოვიდეს გურგანიდაღმა. რა მინდორი მშვიდობით გარდმოიარეს და ერთისა დღისა სავალი დარჩა მარავამდის, მაშინ ვისის მოციქული წინათ გამოგზავნა და გულისა მონაცემთაებრ დიდი სალამი და სურვილი შემოსთვალა. და ამა საქმისა ჟამად გაუმჟღავნებლობა შეაგონა, კაცსა ესე დაავედრა:

“ვისის და ძიძას მეტსა ნუვის უთხრობ ჩემსა მოსლვასა და ესე ხვაშიადი შეინახე, მით რომელ ჩვენი სათავნო და სარგებელი ძიძა ოდენ არისო, და ჩვენი საქმე ესრე გაასრულა, რომელ აქათგან აღარ დაიმალვის. ვერცაღა მოაბადის პირსა ვნახავთ და, თუ ვნახოთღა, რაზომცა ავი წამეკიდოს, მე მმართებს. ხვალე ღამე ციხეს ზედა ფრთხილად იყავ, შუაღამე მომელოდი და ესეთი რა ღონე ძებნე, რომელ ერთგან შევიყარნეთ. მერმე რაცა ჴამს, მისი თათბირი ვქმნათ და ჩვენი საქმე ვიურვოთ. და ჩემად მოსლვამდინ ესე საქმე დამალე, რომელ არავინ ცნას”.

წავიდა მოციქული. ვითა მახარობლისა წესია, ეგრე ფიცხლად მივიდა. მაშინ ვისი მას მარავისა ქალაქისა ძველსა ციხესა შიგან იყვის, რომელ ქუჰანდეზი ჰქვიან, და ერთობით ძველი და ახალი პაპის-პაპეული მოაბადის საჭურჭლე ყველა მას ციხესა შიგან იდვა. და ზარდი, მოაბადის ძმა, ციხის მცველად იყო და ვისისაცა, რომელ საჭურჭლისა და ციხისაგანცა იგი უფრო დაეჭირებოდა. თვით ზარდის საჭურჭლეცა მუნვე იდვა, რომელ მოაბადის საჭურჭლისაგანცა უფრო იყო. მის უმდიდრესი კაცი მიწასა ზედა არ იყო, ამით რომელ მოაბადის ძმა იყო, მისი მისანდობელი სახლისა-უხუცესი და თვით ერთგული მისი.

და ესე ვისის გაგზავნილი მალვით ქალაქს შევიდა და მერმე დიაცურად ზეწარი ჩაიცვა და ვისსა წინაშე ეგრე მივიდა. ყოველთა დღეთა ვისის წინაშე დედათაგან დარბაზობა იყვის. ესეთი დღე არ გარდაჴდის, თუმცა ხათუნნი, დიდებულთა ცოლნი, არ ეწვივნიან და მათთვის არ გაეხარებია და მაემანი არ ექმნა. ესე ყმა, მოციქულად გაგზავნილი, ზეწარითა ესრე მივიდა, რომელ ვერცა თვით ვისმან შეიტყო მისი შესლვა. მერმე გამოეცხადა და რამინის ამბავი წვრილად მოაჴსენა და შეთვლილობა გააგონა, ვითაცაღა იყო, ვისსა. ვით ესე ამბავი იამა ვისსა და გაეხარნეს, თვით მისისავე გულისაგან კიდე მიწთომა ვისმცა ჰქონდა?! მოეწონა რამინისაგან ამისი ქმნა, დაიმადლა ურიცხვად, რა დაისკვნა მისგან მისი ულევრობა. და ღონესა ძებნა დაუწყო მისისა შეყრისა.

მერმე მასვე წამსა ვისმან ზარდის კაცი მიუგზავნა, ვითა: “ჩემი ძმა ვირო ავად ყოფილა, მესმა და მზმანებია, რომელ მოუჯობინებია. აწ მისთვის საღმრთოჲსა ქმნასა ვლამი, მუნ დია რამე შეწირვა გამიგია და გლახათა მიცემაო”.

ზარდმან ეგრე შემოუთვალა: “აგრე, ღმერთო, ქმენ, ნეტამცა მიწყით საღმრთოსა და სასჯულოსა საქმესა იქმოდე! რაცა სჯობს, ღმერთმან იგი გაქმნევინოსო”.

მაშინვე ციხისაგან ვისი ჩამოვიდა და ჯიმშედის აგებულსა საცეცხლესა მივიდა ლოცვად. დიდებულთა ასულნი და ცოლნი ჰყვნეს თანა. შესაწირავი გასცა დია უამრავი, და ზროხა და ცხვარი მრავალი დაჴოცეს გლახათათვის, და სტავრა-ოქრო წააგო შეწირვით და გაცემით დიადი. ღამე რა კარგად დაბნელდა, რამინს აცნობეს, და მივიდა რამინ მალვით. გაახალვათეს ადგილი. ერთმანერთისა სიხარულითა გაიხარნეს, თათბირი ქმნეს რამინის ზე-გასლვისათვის. რაზომცა ძნელი და საჭირო საქმე იყოს, რა ღმერთი და ბედი შესწევს კაცსა, ყველა მოუადვილდების. ვითა მით ვინცაღა დიდებულთა ცოლნი იყვნეს, თავის-თავის გაიყარნეს. გარეგანნი კიდე ყველა წავიდეს. და მათ მათი მისანდობელნი კარგნი ყმანი დაიჭირნეს. რამინ და ვისმან ორმოციოდენ კაცნი ზეწრებითა შეასხეს და თვით რამინცა ეგრევე შეეკაზმა. წინათ კვლა მსახურნი სანთლოსან-მაშხლოსანნი მივიდეს, ხოჯანი და ჩაუშნი. ამით ღონითა ქალაქს შევიდეს, რომელ ვერავინ უგრძნა. კაცსა სცემდეს გზასა ზედა და ჯალაბსა აყენებდეს ვისის კრძალვისათვის. ამით უაზროჲთა საქმითა ვერავინ უგრძნა მათი ხვაშიადი და ორმოცითა კარგითა აბჯრულითა ყმითა-ჭაბუკითა ციხეს გავიდეს.

ციხოვანთა ციხისა კარი გამოჴშეს, ზღუდეთა ზედა გუშაგნი დააყენნეს წესისაებრ და ესე არ იცოდეს, თუ მოაბადის ციხე-დარბაზი მტერითა სავსეაო. გუშაგთა ციხისა ცვა დაიწყეს და ყივილი. ღამე სრულად დაბნელდა დაღრეჯილისა გულისაებრ, ჰაერი შეიღება მძივთითა და ფისითა, ცა აივსო, ვითა ზღვისა ფსკერი მარგალიტითა. ამა დაკაზმულმან ლაშქარმან გამოდენა დაიწყო, ვითა ალექსანდრეს ლაშქარმან ბნელეთით. მათი ომი მოედვა ციხესა ცეცხლისაებ. სრულად ციხოვანთა ჭრა დაუწყეს. რამინ მძინარესა ძმასა ზარდსა ზედა მივიდა. ზარდი გულოვანი და ფიცხელი იყო, აიჭრა და შემოჰფრინდა, ვითა ვეფხი, რამინს, ვითა თვით ბედსა მისსა სიკვდილი და მოაბადსა წაწყმედა.

87. რამინისაგან ზარდის სიკვდილი

რამინ ზარდსა მუდარითა ეგრე უთხრა:

“ჩემისა მტერობისა და სიკვდილისათვის ნუ ხარ მიწყით გაფიცხებული, ჩემგან შენი ვნება, ღმერთმან იცის, არ მწადიან. დააგდე ჴრმალი და მიმიშვი. მე შენი უმრწემესი ძმა ვარ, ავსა ნუცავისა სხვასა უზამ და ნუცა თავსა”.

რა ზარდსა რამინის ჴმა ესმა, მტერობისაგან დაუბნელდეს თვალნი, ვერა გაიგონა და დაუწყო რამინს გინება და ავთა ზნეთა ყვედრება. შემოუტევა თავსა ჴრმლისა საკრავად. რამინ დარაკა იფარა; დარაკა სრულად გაკვეთა. მერმეღა რამინ ჰკრა ზარდსა, თავი და ჴელი მოჰკვეთა და შეიღება ციხე მისისა სისხლისაგან. თვითოსა ბანსა ზედა ათ-ათი კაცი მოკლული იდვა და თვითოსა უბანსა ზედა მკვდრისა გორი იდვის. მრავალნი სიკვდილისა შიშითა ციხით ჩამოხლტიან და სიკვდილისაგან ვერცა ეგრე იჴსნიან; მრავალთა მოიჭირვეს სიცოცხლისათვის და ვერცა ეგრე დარჩეს. დღე იყო და მისთა მჭვრეტელთათვის ღამე და ღამისაგან უბნელესი. ჯერეთ ქათმის ყივილი არ იყო და ზარდი სრულად დაილია. რამინს საწუთრომან და ეტლმან რაზომცა გულის-ნება მისცა, მუნამდი ვერცა ეგრე, ვირე ძმისა წაგვრითა არ დაწვა. საწუთროსა რასდონჯერცა გამოსცდი, მიწყით ესრეა, რომელ ლხინი მისი უჭიროდ არ იქმნების. ვარდი მისი ეკლიანია და ლხინი ჭირიანი, მიჯნურობა ფათერაკია და სარგებელი მისი ზიანია.

რა რამინ თავისა ძმა მოკლული ნახა, გულსა შეუჴდა და სისხლი აუდუღდა; საყელონი გარდიხივნა, თავსა იცემდა და მოთქმა დაიწყო: “ვაგლახ მე, ჩემო ძმაო სვიანო და სულთაებრ საყვარელო! რაზომცა შენ დამმტერებოდი, რად არ აღვუდეგ გულსა წინა? რად მოგკალ? ჴელნიმცა ვინ გარდამჭრნა და თავიცა ვინ მომკვეთა! ვით მოვკალ შენებრი ძმა, რად ამოვიყარენ თავისითა ჴელითა თვალნი?! რაზომცა დიდი სიხარული ვპოვო და დიდება მომხვდეს, შენებრსა ძმასა ვერცა ეგრე ვპოვებ”.

მოთქვა რამინ ძმისა საქმესა ზედა, იტირა, მაგრა არა ჭირისა-უფლობისა ჟამი ჰქონდა. ჭირისა და შუღლის ჟამი იყო. რა მეცხოვრე მოკვდა, ცხვარნი მგელსა უმეცხოვრეონი დარჩნეს. რამინის ჴრმალი მის ღამისა სპარსთა ხატებისაებრ მამბარსა ზედა მაღლად ჩნდა, რომელ მისთა მტერთა ბედისაებრ მას ღამესა ბნელი იყო. ეტლნი და ფილაქნი რამინის ჴელმწიფობასა თურე ინატრიდეს, რომელ მისთა წადილთაებრ უმარჯვებდეს საქმესა.

რა გათენდა, რამინის ბედი ნათლად გამოჩნდა, ქვეყანასა ზედა მზემან ამბავი მოჰფინა მისისა ჴელმწიფობისა. დილასა დარბაზთა ზედა დაჯდა ვისის გვერდით გამარჯვებული და ვისის გვერდით ყოფისათვის მხიარული და მოვლენილი, ყოველთა შიშთაგან უშიშქმნილი და შეუჭირვებელი. მისი წინააღმდგომი არავინ იყო. დაჰყო ორი დღე შინა ციხეთა და ლაშქართა საქმე დაიურვა. მერმე რაცა მარავს შიგან ჯორი და აქლემი იყო, თუ პილო, ყველა შეყარა. და, რაცა მოაბადის საჭურჭლე იყო, ყველა ასრე აჰკიდა ათასსა აქლემსა, ჯორსა და პილოსა, რომელ საჭურჭლესა შიგან ერთი სტავრა და ერთი დრაჰკანი არ დააგდო. დატვირთა ყველა თვალითა, მარგალიტითა, ოქროჲთა და სტავრითა; გამომგზავრდა მისითა მოყვარითა და ლაშქრითა. ჩასვა თვალითა და მარგალიტითა მოკაზმულსა კუბოსა შიგან ვისი. მივიდოდა ესრე საჩინოდ, ვითა ვარსკვლავთა შიგან მთვარე. მოვიდოდეს ფიცხლად დღე და ღამე, ორისა კვირისა გზა დღივ გაიარეს. გარდაიარნეს მთანი და მინდორნი.

ოდეს რამინის ამბავი შაჰი მოაბადს მოაჴსენეს, რამინ ყაზმინს მისრულ იყო და ყაზმინით დელამთა ქვეყანასა. დიდნი და მაგარნი და ლაშქარ-მრავალნი დელამნი და გელანელნი ეგზომ კარგნი ყმანი, ბნელსა ღამესა არ დააცდუნვებენ, თმასა მაზარაკითა გააპობენ და ნავქსა შესტყორცნებენ, გრდემლსა გაარბენენ, შუბსა უტევნისაგანცა უფრო შორს გასტყორცებენ, დიდროანი და კარგი დარაკები აქვს. თავ-თავიანთ შინა ერთმანერთისა მებრძოლნია; ჴრმალსა, შუბსა და ისარსა კარგად იჴმარებენ. ესრე კარგნი ყმანია, რომელ რაზომცა ვინ დიდნი და კარგნი სპარსეთისა ჴელმწიფენი ყოფილან, მათთვის ვერცავის ხარაჯა დაუც და ვერცავის წაუღია. დღესამდინ იგი ქვეყანა ამით ქალწული არის, რომელ ვერა რომელსა ჴელმწიფესა აუღია და მისგან გულის-ნება ვერ უპოვნია.

რა რამინ მუნ შევიდა საჭურჭლითურთ დაუკლებლად, ოქრო აკუმად დაასხა და ჯამითა გაყოფა და გაცემა დაიწყო, − მტერმან და მოყვარემან მიჰმართა. რა მისთა ჴელთაგან ოქრო წვიმდა და ბედი უყვაოდა, ლაშქარნი ზღვის ქვიშისაგან და ხის ფურცლისაგან უფრო გაუმრავლდა, დროშა მისი ცად გაიწია. მოჰმართა ყოვლისა ქვეყანისა ლაშქარმან; მაგრა არ მას მოჰმართა, − ოქროსა და ლარსა. რაცა დიდებული იყო, ყველა მისად სამსახურად მოვიდეს, ესეთთა ვითა: ამიამ და ქიშარ, ვირო და ბარამ, რაჰამ და გელო. და [ვინცა] სხვანი ჴელმწიფენი იყვნეს, რომელნი სიშორითა და ჟამისა უქონლობითა მაშინ ვერ მოვიდოდეს, ყველათა წინათვე ლაშქარი გამოგზავნეს, მერმე თვით მოვიდეს. ესრე გამრავლდეს რამინის ლაშქარნი, რომელ მიწასა ზედა არ ეტეოდეს. ამირ-სპასალარი მისი და ვაზირი ვირო იყო და მსახურთ-უხუცესი და ეჯიბი - სამი და გულო.

რა ესე ამბავი მოაბადისა ლაშქართა შიგან მივიდა, შიშითა მოაბადს ვერ აცნობეს, მით რომელ ავცნობობასა და წყრომასა შინა დაუბუნებელი იყო. ჴელმწიფეთა შიგან ავცნობობისა უარესი ზნე არაა. ყველამან ამის საქმისა დამალვა გამოარჩია, სამსა დღესა ვერავინ მოაჴსენა და, ვინცა ვინ მისი იყო, ყველანი თავისთავ გაიყარნეს. რა მოაბად ამბავი ცნა, გაშმაგდა, ცნობანი წაუვიდნეს, ბედსა შეება და მისისა თავისა გზა და ღონე ვეღარ შეიგნო, თუ სთქვა, წინაჲთ და უკანით გზა შეეკრა. ზოგჯერ ამასა იგონებდა: “წავიდე ხორასანს, რომელ ნუცა ქვეყანასა ზედა ვისი და ნუცა რამინ და ნუცა გურგანი, რომელ წამოვედ!” ზოგჯერ ამას იტყოდა, თუ: “აქაჲთ წავიდე, ქვეყანასა შიგან სააუგოდ დავიდები, ამას მიზრახვენ: შეშინდა რამინისაგან, თვარა ხორასანს [რად] არა მოვიდოდაო?” ზოგჯერ ამას იტყოდა: “წავიდე რამინისა საშუღლად, ნუთუ ჩემი ბედი თანა აღარ დამადგეს! ჩემნი ლაშქარნი მემტერებიან, მეფედ ყველასა რამინ უნდა, ყრმა კაცი არის და ბედიც მისი ყრმაა. ამას ვეჭვ, რომელ გამარჯვება მისვე იქმნას, ჩემი საჭურჭლე ყველა მას აქვს. მე გლახა ვარ და იგი მდიდარი. ვერ ვჭამე იგი და ვერ ვიჴმარე, ყველა მისთვისვე მედვა. მე დედამან ჩემმან მიყო, რომელ რამინს შემანდობინა და მართლად წამეკიდა, თვარა რად ვისისა სიტყვასა უკანა უდგებოდი?”

ერთსა კვირასა დარბაზობა არ შექმნა ამისის გონებისაგან, თუ რა ვქმნაო. მისმან გონებამან ზღვა და ჴმელი ყველა მოიარა, მერმე ბოლოსა ჟამსა ესე დაასკვნა, რომელ რამინის ომად წავიდეს და შეებას. გაქცევა ეაუგებოდა და გურგანით ამულს მიჰმართა და დადგა ლაშქარი მისი ამულის ველსა და აივსო ქვეყანა ლაშქრითა და კარვისა სიმრავლითა დაშვენდა.

88. შაჰი მოაბადის სიკვდილი ტახისაგან

რაზომცა ვინ საწუთროსა სცდიდეს, მისსა მალულსა ხვაშიადსა ვერცავინ ეგრე სცნობს. მისისა გულისაგან უფრო დამალული არაა და არცა მისისა გონებისაგან უმახვილესი. საწუთრო ძილია და ჩვენ შიგან სიზმართა ვჰგავთ. რად მოველი შიგან დაყოვნებასა? არ არის ერთფერად მდგომი, არცა დაემორჩილების კაცსა, არცა სიყვარულსა მტერობისაგან გამოარჩევს და არცა მოყვრობასა ვის გაუსრულებს. ვინც მისგან სიყვარულსა მოელის, ასრე, ვითა ბრმისა გულისა გუშაგობასა, საეჭვ უჩვენებს კაცსა. მრავალფერადი საქმე შიგნით სხვაა და გარეთ სხვა, თვალთ-მაქციერსა ჰგავს. მრავალფერნი მეკვებენი მივლენ, მაგრა შიგან დიდხან ვერავინ დაჰყოფს. მას მშვილდიანსა ჰგავს, რომელ ბნელსა ღამესა ისროდეს: ისარი მისთა ჴელთაგან წავა და არ იცის, სად დაეცემის. და ვეძებთ მისგან სარგებელსა და არაა. თუმცა მისგან დაგვრჩა, არცა თვით დავრჩებით. ასრე სიზმარსა შიგან ვართ. რა ერთი დღე გარდავიდეს და მეორე მოვიდეს, იგი პირველი დაავიწყდების და მისიცა შემდეგი სხვა გააკვირვებს კაცსა. საწუთროჲსა მრავალფერობა ერთსა გაადიდებს და მეორესა დაამცრობს. მოაბადის უკეთესი ჴელმწიფე, ქვეყანასა შიგან, ვითა მზე, გაცხადებული, გააბედითა და წააჴდუნვა. ბოლოსა ჟამსა დაღრეჯილი და ნებაგაუსრულებელი დარჩა.

რა ლაშქარნი ამულს დააყენნა, მას ღამესა გათენებამდინ სმად დაჯდა. სრულად დიდებულნი დამოსნა, სხვათა ლაშქართა აბჯარნი, ცხენი, ოქრო და ლარი უბოძა, აავსნა საბოძვრითა; მათისა მომადლობისათვის იჭირვოდა. თავისა მორჭმულობასა იურვოდა და ესე არ იცოდა, თუ ღმრთისა განგებასა მის ღამისა შედეგად რა გაეგო მისთვის, მას ღამესა მხიარული და მთრვალი ქვე დაწვა; მერმე მისისა უბედურობისა დილა გათენდა.

მოაბად დარბაზობა გამართა და დიდებული ყველა მას წინაშე მისრულ იყო და საურავი ჰქონდა. თვით მოაბადის კარავნი და მისთა ლაშქართანი ტყის პირსა დგეს.

ანაზდეულად ტყისაგან დიდი ტახი გამოვიდა. ლაშქართა ნახეს, დევნა დაუწყეს. ღორმა მიდამო-ბრუნვა და სირბილი დაიწყო. კარავთა შიგან შემოუჴდა. მოაბადს ჴმა ესმა ლაშქართაგან ღორისა დევნისა, ჭარმაგსა ცხენსა შეჯდა, ჴელთა სათხედი აიღო და მანცა დევნა დაუწყო. ტახსა შემოსტყორცნა სათხედი და დააცდუნვა. მერმე ღორმან შემოუტევნა, ეცა ცხენსა და წააქცია, შაჰინშა თავდაღმა დაეცა. ცხენსა ასწრობასა ლამოდა; კვლა მოუჴდა ღორი, მოჰკრა ეშვი მკერდსა და უპემდის გაუპო. დაეცნეს ცხენი და შაჰინშა ორნივე ერთგან.

ესრე დიდი ჴელმწიფე, ვითა შაჰი მოაბად იყო, ისრე საბრალოჲთა საქმითა მოკვდა. დაილივნეს დღენი შაჰინშასნი, დაივსო მოაბადის სახლისა სანთელი, მისნი ერთგულნი და დაზრდილნი მიეცნეს შეჭირვებასა და ორგულთა და მტერთა გაეხარნეს.

აჰა, საწუთროო, არაა შენი ხანიერება! სხვათათვის ვნახო და გავიცადო შენი მონდობა, − სიყვარული გულისაგან ამომეჴოცების. არა მაქვს მონდობა შენისა ლმობიერებისა! ჩვენისა მტერობისათვის მიწყით მალულსა გვიზი, შეცოდებასა წინა არ დაგვიდებ. რაცა მოგეცეს, ყველათავე მოგვთხოვ. ორსა დღესა მიმასპინძლებ და მერმე მისად მუქფად სულთა მთხოვ. რად დაღვრი ესრე უწყალოდ ჩვენ უბრალოთა სისხლსა? თუცა საცხადოდ ნათელი ხარ, დაფარულობასა შიგან სიბნელე დია გაქვს. წისქვილისაებრ მბრუნავი ხარ; წყლითა, ქარითა და მტვერითა გატენილი ხარ. რა ბედი ჩემი ორმოსა ჩააგდო, შენი სიმაღლე მე აღარას მერგების. რაზომსაცა ვინ გამოგცდის, იგივე და იგივე უხანო, უზენარო, მუხთალი და გამწირავი ხარ. ვინცა ზნეთა შენთა სცნობს, ნიადაგ გგმობს!

89. რამინის გაჴელმწიფება

რა რამინს აცნობეს ესრე დაფათერაკებით სიკვდილი და ესე, რომელ საწუთროჲსა მზე ვეშაპმან უგრძნეულოდ ჩანთქა, ზეპირ დია შეჭირვება დაიჩინა, ტირილი და ჭირისუფლობა გარდაიჴადა, გარნა ღმერთსა მალვით დია მადლი მისცა, რომელ იგი ესრე იქმნა და არა ომი დაემართა, თუმცა გლახათა სისხლი დაღვრილ იყო. მოაბად მოკვდა, რამინს მისი საწადელი გაუსრულდა. ღმერთსა თაყვანისცა და ქება შეასხა, ეგრე თქვა:

“ჰე, ღმერთო მოწყალეო და სახიერო! განაღამცა შენ იყავ დამბადებელი ცისა და ქვეყანისა, რომელ იჴსნი ფათერაკთაგან კაცთა! აწ აღთქმასა დავდებ შენსა წინაშე, რომელ, ვირე ცოცხალ ვიყო, შენს ბრძანებასა არ გარდავჰჴდე; მოსამართლე, მდაბალი, ღმრთის მოშიში, მართლის მეტყველი, სიმართლის მძებნელი, გლახაკთა დაუჭირველი და მოწყალე, შენთა დაბადებულთა და მონათა მეშველი ვიყო და შენ მოწყალე მექმენ და დამიცევ, უფალო, მტერთა და მეშურნეთაგან მიჴსენ!”.

სამადლობელად გლახაკთა ზედა გასცა და მერმე მაშინვე შეეკაზმნეს წამოსავლად იგი და ვისი. საწუთროჲსა და მტერთაგან უშიშ-ქმნილნი და მხიარულნი იყვნეს. გამოემართნეს დიდითა ლაშქრითა, ასაყრელთა ბუკთა სცემდეს, ქოს-ალამნი ჯეონისებრ მოდიოდეს. ლაშქართა ზრიალი იყო სიდიდისა; ვითა ქარისაგან ხევნართა შიგან შეიქმნების ჴმა, აგრეთვე მათისა მეტად სიდიდისაგან ისმოდა. საუკუნოსა ჰგვანდა იგი გზა ჯალაბისა სიდიდისა და ზეიმისაგან.

დელამთა მთით ამულამდინ მოვიდა რამინ მისის საყვარელითურთ მხიარული და ნება-აღსრულებული. შაბათსა დღესა სვიანითა ეტლითა და მხიარულითა გულითა შემოვიდა მოაბადის ლაშქართა შიგან, გარდაჴდა ნობათთა-კარავთა. მივიდეს მოაბადისეულნი დიდებულნი და ლაშქარნი, თაყვანისცეს, ოქრო, თვალი და მარგალიტი გარდააყარეს და შაჰინშაობასა ზედა დალოცეს. ყოველსა კაცსა გაუკვირდა მისი ეგეთი სვიანობა და მოსამართლეობა მისისა აღთქმისათვის. მაისისა ღრუბელსა ჰგვანდა ჴელი მისი და მისისა ჴელისაგან ოქრო და ვეცხლი წვიმდა.

კვირა ერთი ამულს დაჰყო ლაშქართა გვერდით. ყოველთა დღეთა დიდებასა ემატებოდა, იხარებდა, გასცემდა, სმიდა, ჴელმწიფეთა და დიდებულთა საკარგავი მოუმატა და მათგან სათავისო ერთგულობა და სამსახური მოიმატა. რომელ დიდი და გვარიანი კაცი იყო, როსტომისი ტომი, ტაბარისტანი მას უბოძა, ბასანელსა როჰამს, და რე ქალაქი ბეჰროზს უბოძა, ადრინდელი მოყვარე იყო მისი. თვით რამინ და ვისი, ოდეს გარდაიხვეწნეს მოაბადისაგან ცეცხლისა ფიცებისა შიშითა, მაშინ მისსა მივიდეს რე ქალაქს და მან კარგად უმასპინძლა და ხვაშიადიცა კარგად შეუნახა, და ამისა მუქფად თვით იგი რე ქალაქი უბოძა. კარგის მოქმედობა კაცისა ესრე არ წაჴდების. გურგანი ადინას უბოძა და გაადიდა. იგიცა ძველი მოყვარე იყო და მოეჭირვა მათისა სამსახურისათვის. ამირ-სპასალარობა ვიროს უბოძა და მსახურთ-უხუცესობა − შეროს, გვარიანნი იყვნეს და ორნივე ტანნი ვისის ძმანი იყვნეს, და ვისის სიყვარულითა კარისაგან აღარ გაუშვნა.

რა ესე საქმე დაიურვა, თვითო ქვეყანა თვითოსა აზნაურსა მისცა და თვითო ქალაქი თვითოსა ყმასა. მოირჭვნა და გამომგზავრდა ხორასნისაკენ, მით რომელ მათი საჴელმწიფო საჯდომი მარავი ქალაქი იყო. სრულად ხორასნისა ქალაქები და ქვეყანა შეჰკაზმეს, ყოველი კაცი, დიაცი და მამაცი, მათ უჭვრეტდა. ყოველნი გზანი სამოთხისადა დაემსგავსნეს, ყოველი ჴელი თვალსა და მარგალიტსა მათ ასხმიდა, და ყოველი ენა ვისსა და რამინს აქებდა. მათ ულოცვიდეს და ყოვლისა კაცისა გული მათ სჭვრეტდა სიყვარულისა თვალითა.

რა მარავს შევიდა შაჰინშა, სამოთხისაებრ უჩნდა ქალაქი მხიარულად და სიამოვნითა მათსავე ბედსა ჰგვანდა და სიტურფითა ვისის პირსა. ათასფერნი მუტრიბნი სხდეს და აგრე მრავალფერთა ჴმათა იმღერდეს და მათი სიმღერა ყველა რამინის საქებარი შაირი იყო. აკმევდეს ყოველგან ალვასა და ამბარსა, აყრიდეს ყოველგნით ოქროსა და ვეცხლსა, თვალსა და მარგალიტსა. ცხენსა მისსა ფერჴთა ქვეშე უფენდეს სტავრათა საპატიოთა. სამსა თვესა ასრე შეკაზმული იყო ქალაქი. დღივ და ღამე სიხარულისა და ნიშატიანობისაგან არ დაცხრებოდეს.

და არა ოდენ მარავი ქალაქი იყო ასრე შეკაზმული, გარნა მართ სრულად ხორასნისა ქალაქნი მაშიგანა იყვნეს.

მოაბადისაგან დია მისჭირვებოდა ქვეყანასა და მისითა სიკვდილითა ყველა დაჴსნილ იყო ჭირთაგან. მოაბადის უსამართლობისაგან იჴსნნეს და რამინის მოსამართლეობისაგან გამხიარულდეს, ასრე ვითამცა ყველა ჯოჯოხეთისაგან ჴსნილ იყო. ავისა მოქმედთა მიწყით ავი წაეკიდების და უკუნისამდინ წყევა დარჩების. მართალი არაკი თქვა ხვასრომან, თუ: “ღმერთსა ავნი ამისთვის დაუბადებიან, რომელ ჯოჯოხეთი არ დაცარიელდეს. რომლისა მიწისაგან დაბადა, ბოლოსა ჟამსა მუნვე მიიყვანს”.

რა რამინ ესეთი მოსამართლეობა დაიწყო, ფათერაკმა დაიძინა ქვეყანასა შიგან. დამშვიდებამან გაიღვიძა. სითცა ლაშქარნი გაგზავნნა, ყოველგნით გამარჯვებულნი შემოიქცნეს. ჩინით ბარბარამდის ყოველი ქვეყანა დაიჭირა, თვითოსა ქალაქსა შიგან თვითო დიდებული გაგზავნა და შეჰვედრა და თვითოსა ციხესა შიგან თვითო ციხის-თავი გაგზავნა და დააყენა. რაცა ქვეყანანი აოჴრებულნი იყვნეს, მისითა ბრძანებითა აშენდეს. ათასი ქალაქი უფრო ააშენა და სოფელი. განაღამცა ავისა-მოქმედნი ამოსწყვიდნა და დაჴოცნა. ყოველთა გზათა ზედა თვითო ფუნდუკი საქარავნო ააგო და სოფლები შესწირა მგზავრთა მადლისათვის და დასცალა ქვეყანა ავისა-მოქმედთა და გზის-მლეწელთაგან. ეგზომი ოქრო და საქონელი გასცა, რომელ ძვირთა სახელი ამოჰჴოცა. ყოველსა ქვეყანასა დაავიწყდა პირველი ჭირი და უსამართლობა, ყოველნი გალხინიანდეს: მთხოელნი გამდიდრდეს, ცხვარნი მგელთა თანა ძოვდეს. კვირასა შიგან ერთსა დღესა დარბაზობა შექმნის, დაჰვედრის ლაშქართა და ჴელის-უფალთა მოსამართლეობა, შეაგონებდის და სწვრთიდის. დარბაზისა კარსა ზედა კაცნი დააყენნა მოჩივართა გამკითხავნი; ბრჭობისა ჟამსა მას წინაშე სწორად იყვის ჴელმწიფე და მთხოელი, მდიდარი და გლახა; სწორად უკერძებდის სამართალსა შიგან ძლიერსა და უსუსურსა. ბერი, დიაცი და მამაცი პატივით დაიჭირნის; მეცნიერთა კაცთა, მლოცავთა და მეღმრთეთა ერთსახე პატივსცის და ეკრძალვოდა. ცოდვისა ყველასაგან უცხო იქმნა. მეცნიერნი და ფრთხილნი კაცნი საახლოდ უყვარდეს. ვითა მზე, მოეფინა ქვეყანასა არანისასა. ჴელმწიფენი ყველანი მისგან ისწავლიდეს მოსამართლეობასა.

ას და ათი წელიწადი დაჰყო რამინ. ოთხმეოცდასამი ჴელმწიფობასა შიგან დაჰყვეს მან და ვისმან. ბედნიერი და სვიანი იყო თავისა ქვეყანისათვის: ზოგჯერ სმასა, სიხარულსა და გაცემასა შეექცის, ზოგჯერ სამეცნიეროთა წიგნთა და სასულიეროსა საურავს შეექცის, ზოგჯერ ხორასანს ინადირებდის, ზოგჯერ ქოისტანს, ზოგჯერ დარბისტანს იყვის და ზოგჯერ ხუზისტანს და ბაღდადსა. რაზომნიცა ციხენი და ქალაქნი ააშენნა, ყოველგან წყაროს თვალნი გამოადინნა. მისთა აშენებულთა ქალაქთაგან ერთი აჰვაზა-ქალაქია და მაშინ რამინ აჰვარუქმია დაარქვა და აწ აჰვაზობით უჴმობენ. რამინისებრ გამარჯვებული ჴელმწიფე არ ყოფილა და არცა ეგრე გონიერი. მოხარული ესრე იყო, რომელ პირველ ჩანგი მან მოიგონა, რომელ მუნით აქამდინ სასიხარულო სხვა ეგზომ ამო არავის მოუგონია. და მისგან მოგონებულობითა პირველ თვით რამინს ჩანგობით უჴმობდეს. იყო ესრე მორჭმით რამინ, რომელ არავინ ჩნდა მისი მეუნებლე.

მიეცნეს ორნი ძენი ვისისაგან, დედისა და მამისებრნი ტურფანი, და გონიერნი ჭაბუკნი შეიქმნეს. ერთსა სახელად ხორშედ უჴმეს და მეორესა ჯიმშედ. ყოველთა ჴელმწიფეთაგან სანატრელნი და უკლებნი კარგითა ზნითა შეიქმნეს. ხავარის ქვეყანა ხორშედს უბოძეს მშობელთა მისთა და ბახთრისა ქვეყანა − ჯიმშედს. ერთსა ხორასანი და ხვარაზმი გაუსაკუთრეს და მეორესა შამის ქვეყანა, ეგვიპტისა და ყიროანი მისცეს. არანი, სომხითი და სრული ადრაბადაგანი თავისთვის დაიჭირა.

რამინ დიდხან მორჭმულობასა შიგან ჴელმწიფობდა და ყოველნი საწადელ-სათხოელნი აუსრულდეს ღმრთისაგან. ესრე გრძლად ცოცხალ იყვნეს, რომელ შვილის-შვილნიცა მოესწრნეს.

რა ვისმან რამინის გვერდით ოთხმოცდაერთი წელიწადი დაჰყო, სიბერითა ძალი მოეღო, სიკვდილად მიეხარნეს, რომელ სხვისა მომლოდეობა აღარაჲსა ჰქონდა. მისვე აუჴდელისა საქმისაგან კიდე მშვილდისაებრ მოდრკა და დაჭნა და დადუხჭირდა.

ვისცა მტერი არ ესვას, რა გაიცადოს, მტერად თვით საწუთრო ეყოფის. საწუთრო რაზომცა კაცისათვის კერძოობდეს, ბოლოსა ეგრეცა მას იქმს, რომელსა მტერი ვერ უზამს. რაზომცა საწუთროსა კაცმან ზურგი მიაყუდოს და მიენდოს, ბოლოდ ეგრეცა უიმედობითა ზურგსა მოსტეხს. თუცა ვისი საწუთროჲსაგან გულისნება პოვა, ბოლოსა ჟამსა ეგრეცა ესე წაეკიდა, დაიძაბუნა საწუთრომან, რომელ შვიდნი ასონი მისნი ბრძანებასა მისსა ვეღარ მორჩილობდეს უსუსურობითა. ინატრა ღმრთისაგან, რომელ რამინის შედეგად იგი არ დარჩეს, რამინ უჭირველი დააგდოს. ამისად შედეგად გალეული მთვარე მოკვდა. რამინის გული მისისა სიკვდილისაგან ჭირთა სადგომად შეიქმნა და თვალთა მიწყით შეუშრობლად ცრემლთა ადენდა. ტიროდა და ესრე მოსთქმიდა:

“ჰე, საყვარელო მოყვარეო, სულთაგან უსარჩევესო! წახვედ, სრულად გამწირე და დამაგდე გულდადაღული, დამწვარი, საწუთრო გაარმებული! არვის ოდეს სმია შენებრი მოყვარე! აწ რად აბეზარ-მექმენ? განაღა მრავალჯერ შემოგეფიცა ჩემი გაუწირაობა! აწ რას შეცოდებისა მიზეზითა უწყალო მექმენ? რად გამიტეხე ფიცი შენი? ოდითგან სულ-შეერთებით მოყვარული რად გამჴადე სავაგლახოდ? მაგრა მე ვითარსა შენსა გულსა ვიცნობდი, უღონიოდ არ მეცრუვებოდი. საწუთრომან თურე მიმუხთლა, თუცა მისგან არა საკვირველია. მუნით აქამდის კარგი ვის გაუსრულა! ქვეყანა სიხარულისაგან შენითა წასლვითა დააცარიელე, ყოველი სიკეთე თან წაიტანე. მე სიბერისა ჭირი და უსუსურობისა, კვლა უშენობისა დაღრეჯა ვით შემიძლია, ანუ ცოცხალმან ამისა გონებასა ვით გაუძლო? ჭირი ჭირსა მმატებია! მე ტახტსა ზედა მწოლი და შენ მიწასა შიგან მყოფი ჩემგან ვერ იგონები!.

განაღა მიბრძანებდი: სულთა შენთვის გავსწირაო! შენ უღონიოდ გაგისრულებია შენი სიტყვა, მაგრა მე ჩემი თავი უშენოდ არმად მიჩნს სიცოცხლისათვის. ნეტარძი ჩემთვის, თუმცა ჩემსა სამარესა ზედა შენ იყავ ტირილად და ჩემად საურავად! მე უბედური ვით ვიგონებდე წმიდასა ტანსა შენსა მიწათა ქვეშე მყოფსა? რომელსაცა მიწასა შენისა პირისა სინათლე და ტანისა შვენება დაუფარავს, მას მიწასა ზედა ფერჴი ვითღა დავდგა?! მე ჴელმწიფობა შენითა მეამებოდა, მე სიხარულიანი შენგან ვიყავ, მე დიდებიანი თავი შენით მინდოდა, არ საჭურჭლისა და ლაშქართა სიდიდისაგან.

აწ უშენოდ არცა დიდება მინდა, არცა ჴელმწიფობა, არცა საჭურჭლენი და არცა ლაშქარნი. არამ ჩემზედა სიხარული! აწ ვირემდინცა ცოცხალ ვარ, თავსა მიწასა ვისხამ და საყელო-გარდახეული ვზი. აწვე სრულად თავსა ამითა არ მოვიკლავ, რომელ ვირემდინცაღა ვიყო, სიკვდილისაგან უძნელესსა ყოფნასა ვიყო. არცა ბერისაგან შეფრფივნით ავისა ქმნა ჴამს. გული ჩემი ჭირთაგან სავსეა და თვალნი ჩემნი სისხლთაგან. დათმობა ბერისაგან ქებაა. და მეტად ასრე მიჭირვებულსა ჟამსა მოთმინებისა მიჰხვდა იგი დიდება. ყოველნი ჭირნი მოთმინებითვე გაკეთდებიან, თუცა მე აღარაჲს ლხინისა მომლოდეობა მაქვს. შენი სევდა საყელოთა მაგრად დამიჭირავს და სიყვარულსა ვერ მოვითმენ, შენსა გონებასა ვერ მიგრიდებ და ჴელთა შენისა სამსახურისაგან არ დავიწყნარებ; არცა თვალითა ჩემითა უშენოდ ლხინისა გამცდელი ვეგები. ვირე ცოცხალ ვარ, ვიწვი შენითა გონებითა. რაღა ვთქვა შენი სამართალი ქება, თუ გონება აღარა მაქვს და ენა დამბმია? მოშორება შენი არცა აწ შემიძლია”.

მოსთქმიდის საბრალოდ და ტიროდის დაუცხრომელად ვისსა ზედა. სამარხავი ააგო მისადვე შესაფერად კარგი ოქროჲსა და ლაჟვარდისა და თავისათვისცა. ეგრე თქვა მისად შედეგად დარჩომისათვის: “მკვდარიცა ვიგლოვ ამა დღესაო”. მისსავე სიახლესა საცეცხლე სახლი ააგო სალოცავად, რომელ თავი მისი ღრუბელთამდის მიუწვდებოდა და მაგარი, უკუნისამდინ არ დასარღვეველი. დღე და ღამ მუნ შიგან ღალიასა და სურნელსა აკვამლოდის.

თავისა უხუცესი შვილი ხორშედ უჴმო, დიდებულნი და ლაშქარნი, და ხორშედ საჴელმწიფოსა ტახტსა ზედა დასვა, თავისა გვირგვინი დაარქვა, წელთა ჴრმალი შეარტყა, მეფედ დალოცა და სახელად ხვასროვ უჴმო. ეგრე უთხრა:

“ოთხმოცდასამი წელიწადია, რომელ სვიანი ჴელმწიფე ვარ. აწ შენთვის ამით მომიცემიან ჩემნი საყოფნი და ტახტი, რომელ ჴელმწიფობა გშვენისცა და გმართებსცა. სვიან გყოს ღმერთმან! ყრმა კაცი ხარ და ბედიცა შენი ყრმა არის! ნუ არცხვენ ვისსა, დედასა შენსა, და ნუცა მე. რაცა ჩემგან მოგინახავს, მას იქმოდი, რომელ მე შენა არა გკითხო, რაცა მას საუკუნესა ღმერთმა მე მკითხოს. გაუფრთხილდი საღმრთოსა, მოსამართლეობისათვის იჭირვოდიო”.

შეჰვედრნა თავისა გვირგვინი, ტახტი, სამეფო, ლაშქარნი და საჭურჭლენი. იგი ვისის შედეგად სიკვდილისა მისისა სამარხავისაგან არ გამოვიდა და არცაღა კარი გააღო, არცა ვინ ნახა.