მსოფლიო სტატისტიკის მიხედვით, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები (ინვალიდები) დედამიწის მოსახლეობის თითქმის მეათედ ნაწილს შეადგენენ. მიუხედავად ამისა, ამ ადამიანთა ესოდენ მნიშვნელოვანი ჯგუფი უმეტეს ქვეყნებში იმყოფება უმცირესობაში - მათი უფლებები და ინტერესები დღემდე იგნორირებულია უმრავლესობის მხრიდან.

ამჟამინდელი დამოკიდებულება, ინვალიდობის მქონე ადამიანებსა და ინვალიდობაზე, საქართველოში - არის ქართული საზოგადოებრივი და სახელმწიფოებრივი ცნობიერების განვითარების შედეგი, რომელიც ემყარება სოციალურ, რელიგიურ და ეკონომიკურ ფაქტორებს. ბრძოლა არსებობისათვის, ხშირი ომები და ძალისმიერი შრომის დომინირება ბაზარზე კანონზომიერად ამკვიდრებდა ფიზიკური სიძლიერის, ორგანიზმის ფუნქციონალური და გონებრივი სრულყოფილების კულტს.

დამახინჯებული მიდგომა ინვალიდობაზე გაამყარა საბჭოური რეჟიმის მრავალწლიანმა ბატონობამ, როდესაც ადამიანის ინვალიდად ცნობა ხდებოდა ძირითადად სამედიცინო დიაგნოზის საფუძველზე, ხოლო ინვალიდობის ხარისხი გაიგივებული იყო „შრომის უნარშეზღუდულობასთან“ და განისაზღვრებოდა სამედიცინო - შრომითი კომისიის ექსპერტების მიერ. ადამიანები, რომლებიც არ თავსდებოდნენ შესაბამის ფიზიკური და გონებრივი უნარების სტანდარტებში, რეალურად კარგავდნენ საზოგადოებაში თვითდამკვიდრების შესაძლებლობას და მათი არსებობა დამოკიდებული ხდებოდა სხვებზე.

ასე ყალიბდებოდა და მკვიდრდებოდა საქართველოში დღეს არსებული მიდგომა ინვალიდობაზე, რაც გულისხმობს ინვალიდობის მქონე ადამიანთა უუნარობას იცხოვრონ დამოუკიდებლი ცხოვრებით, დამოუკიდებლად მიიღონ გადაწყვეტილებები, სხვებთან ერთად, ჩვეულებრივ სასწავლო დაწესებულებებში მიიღონ განათლება და დასაქმდნენ ჩვეულებრივ საწარმოებში და ორგანიზაციებში ინვალიდობის არმქონე სხვა თანამშრომლებთან ერთად. მუდმივ მზრუნველობაზე, დახმარებაზე, გარშემომყოფთა ნებაზე, ქველმოქმედებაზე და მხარდაჭერაზე დამოკიდებული, შრომის უუნარო - აი რიგი იმ სტერეოტიპებისა, რომლითაც „დააჯილდოვა“ საზოგადოებრივმა აზრმა ინვალიდობის მქონე ადამიანები და შესაბამისად პირობებს, რომელსაც სთავაზობს დღეს საზოგადოება ინვალიდებს საქართველოში, ემყარება სწორედ ამ ცრუ-წარმოდგენებს და აძლევს მათ არჩევანს - იყვნენ ფიზიკურად და მატერიალურად დამოკიდებულნი ოჯახის წევრებზე, ახლობლებზე და ნათესავებზე, ან იყვნენ სახელმწიფო ხარჯზე, იზოლირებულნი დანარჩენი საზოგადოებისგან სახლში, ან სპეციალურ დაწესებულებებში.

ათეულობით წლის განმავლობაში, დემოკრატიულ - „გაბრწყინებულ“ ქვეყნებში, ბატონობდა ანალოგიური დამოკიდებულება და მიდგომა ინვალიდების მიმართ. მხოლოდ 60-იან წლებში, ინვალიდთა მოძრაობის გაძლიერებასთან ერთად ამერიკის შეერთებულ შტატებში საფუძველი ჩაეყარა დამოუკიდებელი ცხოვრების ფილოსოფიას, ხოლო 60-იანი წლების დასასრულისა და 70-იანი წლების დასაწყისისთვის, გაუგონარი პოლიტიკური და სოციალური გააქტიურების შედეგად, სხვადასხვა განვითარებულ ქვეყნებში მცხოვრებმა ინვალიდებმა მიაღწიეს საკმაოდ დიდ წარმატებებს თანაბარუფლებიანობის მხრივ, რამაც შესაძლებლობა მისცა მათ გაეუმჯობესებინათ საკუთარი ყოფა და ეცხოვრათ ღირსეული ცხოვრებით.

ინვალიდთა მოძრაობა დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის გავრცელდა სხვა ქვეყნებშიც. ეს მოძრაობა იძენდა სულ უფრო და უფრო ახალ გამოხატულებებს იმისდა მიხედვით, თუ რა ტრადიციების მატარებელ საზოგადოებაში უწევდა მას დამკვიდრება.

თუმცა დამოუკიდებელი ცხოვრების იდეოლოგიის ძირეული დებულებანი - უფლება თავისუფალ არჩევანზე, თვითდახმარებაზე, თვითგამორკვევაზე, საკუთარი უფლებების აღდგენაზე - უცვლელი დარჩა ყველა ქვეყანაში.

საქართველო - პატარა ქვეყანაა, რომელმაც გამოიარა ძალიან რთული ისტორიული ცხოვრების გზა. ჩვენი ქვეყნის ხალხმა კარგად იცის თავისუფლების, დამოუკიდებლობის, შემწყნარებლობის და ურთიერთპატივისცემის ფასი, თუმცა კომუნისტურ - ბოლშევიკური რეჟიმის მრავალწლიანმა ბატონობამ მაინც დატოვა თავისი ნეგატიური კვალი ქართული საზოგადოების სახელმწიფოებრივ ცნობიერებაში. მან მემკვიდრეობით მიიღო ნიჰილისტური დამოკიდებულება და მიდგომა სამოქალაქო აქტივობაში საკუთარი როლის, ცალკეული მოქალაქის, ან სოციალური ჯგუფის უფლებათა დისკრიმინაციის, სახელმწიფოებრივი ძალადობის, კანონიერების ტოტალური გაუფასურებისა და უკვე ერთგვარ სისტემად ქცეულ, ღიად თუ ფარულად გამოხატული კორუფციული ურთიერთობების მიმართ.

ინვალიდობის მქონე ადამიანები საქართველოს მოქალაქეთა არც თუ ისე მცირედ ნაწილს შეადგენენ. საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტის მონაცემებით 2005 წლისთვის მათი რიცხვი 231 280 პირს შეადგენს. საქართველოში 1995 წლის 14 ივნისიდან მოქმედებს კანონი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სოციალური დაცვის შესახებ, რომელიც განისაზღვრება გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის 1975 წლის 9 დეკემბრის დეკლარაციით „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების შესახებ“. მის მიერვე 1993 წლის 20 დეკემბერს მიღებული „ინვალიდთათვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფის სტანდარტული წესებით“. მიუხედავად იმისა, რომ გაეროს სტანდარტულ წესებს ჩვენს ქვეყანაში ამოქმედებისათვის კანონიერი ძალა აქვს მინიჭებული, დღემდე არ არსებობს სოციალური უსაფრთხოებისა და განვითარების სისტემა, რომელიც აღადგენდა ინვალიდობის მქონე პირთა თანაბარ სამოქალაქო უფლებებსა და შესაძლებლობებს სატრანსპორტო, საგზაო, არქიტექტურული და საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურით, განათლების სისტემით და დასაქმებით თანაბარი პირობებით სარგებლობაზე.

შედეგად, ინვალიდობის მქონე ადამიანების და მათი ოჯახის წევრების დიდი ნაწილი მოკლებულია, ან საერთოდ არ გააჩნია ეკონომიკური აქტივობა და იმყოფება სიღატაკის ზღვარზე. მათთვის ხელმისაწვდომია და პრაქტიკულად ხდება ერთადერთი უფლების გამოყენება - უფლება მიიღონ ინვალიდობის პენსია, სოციალური კომპენსაცია უმწეოთათვის და ე.წ. შეღავათები ენერგორესურსების მოხმარებაზე, რომელთა რაოდენობა განისაზღვრება ნარჩენობითი პრინციპით და ატარებს სიმბოლურ ხასიათს. არარსებული სოციალური პოლიტიკა კი მხოლოდ უმყარებს მათ წლების მანძილზე ჩამოყალიბებულ მომხმარებლურ ბუნებას და აძლიერებს მათი, როგორც სოციალური ჯგუფის მარგინალიზაციის ხარისხს.

სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებასთან ერთად საქართველოში ძლიერდება ინვალიდთა მოძრაობაც, რომელიც ცდილობს დაიცვას ინვალიდთა უფლებები, დაამკვიდროს ჩვენი საზოგადოებისათვის და სახელმწიფოსთვის ახალი - თანამედროვე მიდგომა, რომლის მიხედვითაც ინვალიდობა უპირატესად უნდა განიხილებოდეს სოციალურ და არა სამედიცინო პრობლემად და, რომ საჭიროა, შევცვალოთ არა თითოეული ინვალიდი, არამედ მთლიანად საზოგადოებრივი აზრი, კანონმდებლობა და მატერიალური გარემო. თუმცა, ასევე მნიშვნელოვანია, რომ თავად ინვალიდებმა და მათი ოჯახის წევრებმა გამოიჩინონ ინიციატივა, აქტიური მონაწილეობა მიიღონ სხვადასხვა დონეზე საკუთარი უფლებების აღდგენაში, რათა ასევე დაცული იქნეს სხვათა კანონიერი უფლებები და ინტერესები.

კოალიცია „დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის“ შეიქმნა 1997 წელს საქართველოში მოქმედ, ინვალიდობის სხვადასხვა ფორმის მქონე ადამიანთა მიერ შექმნილ არასამთვრობო ორგანიზაცითა გამოცდილების ბაზაზე, ხოლო 2003 წელს კოალიციამ საკუთარი მოქმედების გააქტიურების მიზნით გაიარა სახელმწიფო რეგისტრაცია და ინვალიდობის მქონე პირთა და ორგანიზაციათა გაერთიანება უკვე მოხდა „დამოუკიდებელი ცხოვრების“ იდეის ირგვლივ.

კოალიციამ საკუთარი საქმიანობის, არც თუ დიდი ხნის მანძილზე, შეიძინა და დღემდე აქტიურ თანამშრომლობას ეწევა ადგილობრივ და უცხოელ პარტნიორ ორგანიზაციებთან:

„ინვალიდობის მსოფლიო ინსტიტუტი“ (აშშ),
ინვალიდთა რეგიონალური არასამთავრობო ორგანიზაცია „პერსპექტივა“ (რფ),
ინვალიდთა არასამთავრობო ორგანიზაციების კოალიცია „ლოტოსი“ (აზერბაიჯანი),
ინვალიდთა არასამთავრობო ორგანიზაცია „იმედის ხიდი“ (სომხეთი),
ინვალიდთა არასამთავრობო ორგანიზაცია „ხაიოტი“ (უზბეკეთი).

კოალიცია, ასევე აქტიურად თანამშრომლობს აფხაზეთში-სოხუმში მოქმედ ინვალიდთა არასამთავრობო ორგანიზაციების კოალიციასთან სახელწოდებით „აისი“ და ქ. ზუგდიდში მოქმედ ინვალიდ ქალთა და ინვალიდ ბავშვთა დედათა ასოციაციასთან „დეა“.

სწორედ ამ და კოალიციაში გაერთიანებულ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობის, ინფორმაციისა და გამოცდილების გაცვლის შედეგს წარმოადგენს წინამდებარე სახელმძღავნელო, რომელიც მომზადდა და გამოიცა პროექტის - „ახალგაზრდათა ჯგუფების მონაწილეობით სამოქალაქო დიპლომატიის განვითარება ინვალიდთა უფლებების დაცვის სფეროში“ - ფარგლებში, ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის (OSCE) მეშვეობით ბელგიის მთავრობის დაფინანსებით.

მათი მხარდაჭერით, ჩვენ შესაძლებლობა მოგვეცა მცირედი წვლილი შეგვეტანა ინვალიდთა უფლებების დაცვასა და მათი ყოფის გაუმჯობესების საკითხში, რისთვისაც კოალიციის სახელით მადლობას მოვახსენებ მათ...

ამ სახელმძღავნელოს გამოცემით კოალიცია არ აცხადებს პრეტენზიას, რომ იგი მთლიანად მოიცავს და განმარტავს ინვალიდობის საკითხებს...

კოალიცია კვლავაც აგრძელებს აქტიურ მუშაობას საქართველოში დამოუკიდებელი ცხოვრების იდეის დასამკვიდრებლად. მოხარული ვიქნებით მივიღოთ ჩვენი მკითხველისაგან კომენტარები და გამოხმაურებები.

იმედია, რომ სახელმძღვანელო სარგებელს მოუტანს ამ საკითხებზე მომუშავე: პედაგოგებს, მედიის, ხელისუფლების, არასამთავრობო და ბიზნეს ორგანიზაციების წარმომადგენლებს, ინვალიდებს და მათი ოჯახის წევრებს... რომელთა მოქმედებაზეც დამოკიდებულია ინვალიდობის მქონე ადამიანთა ყოფის გაუმჯობესება... „გაუმჯობესებაში” კი ჩვენ ვგულისხმობთ ინვალიდთა დამოუკიდებლობას და თანაბარუფლებიანობას. ალბათ მკითხველიც დაგვეთანხმება ამაში...

გისურვებთ წარმატებებს!...

კობა ნადირაძე
აღმასრულებელი დირექტორი

რიჩარდ რეიზერი
პედაგოგებისათვის განკუთვნილი დამხმარე მასალებიდან
„All Equal All Different“

თანამედროვე საზოგადოების დამოკიდებულება ინვალიდობის მქონე ადამიანებისადმი დიდად არ შეცვლილა, იგი დღემდე საკმაოდ მძიმე და ჩამორჩენილია.

უამრავი პრობლემა ისევ დაუძლეველი რჩება, რის გამოც დისკრიმინაციას ჩვენს რეალობაშიც მწვავედ განიცდიან.

საზოგადოება თავის აზრებს, შეხედულებებს ააშკარავებს ლიტერატურაში, თეატრში, ფოლკლორში და ფილმებში... აქ არა მარტო მისი განვითარება თვალსაჩინოვდება, არამედ აირეკლება ის მანკიერება და სისუსტეები, რაც ასე აშკარაა თავად საზოგადოებაში. პრობლემა ინვალიდობის შესახებ გუშინ და დღეს არ დაბადებულა, მას გაცილებით დიდი და შეიძლება ითქვას, უხსოვარი ისტორია აქვს. ჩვენთვის დიდ საჭირეობას წარმოადგენს მისი შესწავლა, რადგან ეს საშუალებას გვაძლევს, უფრო ღრმად ჩავწვდეთ დღევანდელობას და აღმოვაჩინოთ, კერძოდ, რამ გამოიწვია ამა თუ იმ სტერეოტიპისა და ნეგატიური დამოკიდებულების წარმოშობა, საიდან და როგორ გაჩნდენ ისინი? ისინი ხომ ფაქტიურად საუკუნეების მანძილზე ყალიბდებოდნენ და რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, მას ხელს უწყობდა თავად საზოგადოება.

მოცემულ მასალაში, თქვენ გაეცნობით, თუ როგორ ყალიბდებოდა ის მცდარი შეხედულებები ინვალიდობის მქონე ადამიანების მიმართ, რომელიც დღესაც ჭარბობს დასავლეთ ევროპის საზოგადოებაში. მსგავსი შეხედულება საუკუნეების მანძილზე ინახებოდა სხვადასხვა ქვეყნებში და კულტურაში. იმ მაგალითების უმეტესობა, რომელიც ქვევით იქნება მოყვანილი, შეიძლება იქნეს შეტანილი სახელმძღვანელოებში, რათა ბავშვებს ქონდეთ ზუსტი წარმოდგენა, თუ სად უშვებდა შეცდომას ძველი ხალხი და რა იყო მათი დამოკიდებულების უმთავრესი მანკიერება... მით უფრო, როცა ამ მხრივ საზოგადოების აზროვნება მას შემდეგაც არ განვითარებულა დიდად და ხშირ შემთხვევაში ისევ ძველი სტერეოტიპებით უხდება მოქმედება.

ისტორიული ექსკურსი: ისტორია თავის არსში მოიცავს ძველ საბერძნეთსა და რომს,ფეოდალურ და შუა-საუკუნეების ევროპას, აღორძინების ეპოქას, 19-ე და 20-ე საუკუნეებს, 3-ე რეიხის პერიოდს, ბრძოლას და მოძრაობას შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების დასაცავად, რომელსაც ადგილი ქონდა 20-ე საუკუნეში და 21-ე საუკუნეს...

განსახილველი თემები: ოლიმპიური თამაშები, ალქაჯები, ფოლკლორი, მასიური გართობები, მეკობრეები, ევგენიკა და მისი მომხრეები, კარიკატურა, პიროვნების დამცირება, ქველმოქმედება, პროპაგანდა-ფილმები, თანამედროვე თემატიკა, მოძრაობა ინვალიდთა შემოქმედების გავრცელების შესახებ. დავიწყოთ პირველი პუნქტით:

ძველი საბერძნეთი და რომი

ანტიკური სამყარო ქადაგებდა „მშვენიერი სხეულის“ კულტს... აქ გამეფებული იყო მოსაზრება, რომ „ლამაზ სხეულში ლამაზი სულია“, ამიტომ ერთგვარი სკულპტურული ხედვა იყო დამკვიდრებული ჩვეულებრივ, ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც და რაიმე სახის ფიზიკური განსხვავებულობა უკვე დიდ ცოდვად ითვლებოდა. ამიტომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანები განიცდიდნენ დისკრიმინაციის უდიდეს ფორმებს და ყველასაგან გარიყულ მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ.

ანტიკურ ქალაქ-სახელმწიფო სპარტაში კიდევ უფრო სასტიკი გამოვლინება ქონდა ყოველივე ამას და იქ ფიზიკური შეზღუდულობით დაბადებული ადამიანი იმთავითვე იწირებოდა სიკვდილისათვის... ასეთი ჩვილი ბავშვები უფსკრულ „აპოთეტში“ პოულობდნენ „უკვდავებას“ (ანუ მათ დაუფიქრებლად ისროდნენ უფსკრულებში). ამ დამოკიდებულების სიმცდარე თავად სპარტის ისტორიამაც აჩვენა, რომელიც დაიღუპა თავად სპარტელი მოქალაქის ღალატის შემდეგ. ასე რომ, ფიზიკური განსხვავებულობა ჯერ კიდევ არაფერს ნიშნავს, აი ღალატი კი, რომლიც თავისთავად არის კიდეც მანკიერი თვისება, დაბადების ჟამს არავის ეტყობა და აწერია...

„ლამაზ სხეულში ლამაზი სულია“, ამ დებულების ტრფობა კარგად ჩანს ანტიკურ სკულპტურებშიც, სადაც იდეალური სხეულის გამოყვანა ითვლებოდა ყველაზე დიდ და უნიკალურ ხელოვნებად (თუნდაც დისკობოლის ცნობილი ქანდაკება გავიხსენოთ). აქ, პატრიციაშიც და პლებეებშიც, გაბატონებული იყო უკიდურესი ესტეთიზმი და ყოველგვარი სხვაგვარი გამოვლინება ან იჩქმალებოდა, ანდა სასტიკად იგმებოდა და ვიწროვდებოდა.

ამრიგად, ასეთი მიდგომა ნერგავდა ისეთ მოსაზრებებს, რისი მიხედვითაც, კარგი იყო ის, რაც საამო იყო საცქერლად, ხოლო რისი დანახვასაც შეეძლო აღფროთოვანებაში არ მოეყვანა მნახველი, გახლდათ ცუდი და ნაწილი ბოროტებისა...

ალქაჯები

შუა საუკუნეებში ჯადოსნობა ინვალიდობასთან ასოცირდებოდა. ამ დროს გამოიცა წიგნი, რომელსაც ერქვა „დიდი ნადირობა ალქაჯებზე“ („Malleus Maleficarum“ სხვანაირად „ალქაჯების ჩაქუჩი“ 1480-1680წ.წ.), იგი მთელი ამ ხნის მანძილზე დაიბეჭდა 70-ჯერ 14 სხვადასხვა ენაზე. ეს წიგნი ხსნიდა, თუ როგორ უნდა გაარჩიოს ადამიანმა ალქაჯი ფიზიკური და გონებრივი არასრულფასოვნების ნიშნების ხარჯზე და მიდიოდა სასტიკი ანგარიშსწორება მათზე. ყველაზე სამწუხარო კი ის იყო, რომ იმ ადამიანებთან ერთად, ვინც თავს წინასწარმეტყველად აცხადებდა, ისჯებოდა ნებისმიერი სხვა, ვინც იცოდა მკურნალობის სხვადასხვა ხერხები და ჯადოსნობასთან სინამდვილეში არანაირი კავშირი არ ქონდა.

ინკვიზიციის ეპოქაში ევროპის მასშტაბზე ჯადოსნობის ბრალდებით სიკვდილით 8 მილიონიდან 20 მილიონამდე ადამიანი დაისაჯა, და მათგან უმეტესობა - ქალი. მათ შორის ძალიან ბევრი ინვალიდი იყო.

ფეოდალური და შუა საუკუნეების ევროპა

ფეოდალურ და შუა საუკუნეების ევროპაში ინვალიდები ცხოვრობდნენ ოჯახებში. ვისაც შეეძლო თავს მიწათმოქმედებითა და მცირე სახელოსნოებში მუშაობით ირჩენდა, მაგრამ სოციალური შფოთის დროს, როცა ვრცელდებოდა ხოლერისა და შავი ჭირის ეპიდემია, ისინი, როგორც წესი, განტევების ვაცად და ბოროტებასთან წილ-ნაყარ არსებებად ცხადდებოდნენ და ამის გამო საშინელ დევნას და ძალადობას განიცდიდნენ.

შავი ჭირის ეპიდემიის დროს ფლაგელანტად წოდებული ათასობით ადამიანი დახეტიალობდა მთელ ევროპაში და თვით გვემას ეწეოდა. ისინი თვლიდნენ, რომ, თუ ადამიანი ბევრ ტანჯვას მიაყენებდა საკუთარ სხეულს, ამით დაიცავდა სულს, ის არ დაავადდებოდა ჭირით და არც ოდესმე გახდებოდა ინვალიდი. შიში იმისა, რომ ერთ დღეს შეიძლება ნებისმიერი ადამიანი გამხდარიყო განსხვავებული, მართლაც ძალიან დიდი იყო.

მარტინ ლუთერმა (პროტესტანტიზმის მთავარი პატრიარქი და დამფუძნებელი) ფიზიკური შეზღუდულობით დაბადებულ ბავშვებზე საუბრისას თქვა: „წაიყვანეთ გონებასუსტი ბავშვი მდინარესთან და ჩაძირეთ იგი...“

16-ე საუკუნის ჰოლანდიაში კეთრით დაავადებული ადამიანები ითვლებოდნენ ცოდვილებად და მთელ მის ქონებას სახელმწიფო უკეთებდა კონფისკაციას. თუკი ადამიანი, რომელსაც „ასე ეტყობოდა სახეზე ცოდვა“, მორჩილ და უპრეტენზიო ცხოვრებას გააგრძელებდა, მაშინ ითვლებოდა, რომ მას სიკვდილის შემდეგ სამოთხე ელოდა.

აღორძინების ეპოქა

აღორძინების ეპოქა ძირითადად ანტიკური სამყაროს, ძველი საბერძნეთისა და რომის ფილოსოფიაზე, ესთეტიკაზე და ხელოვნებაზეა დაფუძნებული. ამრიგად, ისიც წინა პლანზე „მშვენიერი სხეულის“ კულტს წევდა და აღმერთებდა. ათასობით ტილოზე ისახებოდა ადამიანის იდეალური სხეული და სრულყოფილი ფორმა, მიუხედავად იმისა, რომ მაშინდელი რეალობა სულაც არ იყო ასეთი... და, თუ ხატავდნენ ისეთი ადამიანის პორტრეტს, რომელსაც სხეულის ნაწილი ქონდა დასახიჩრებული, მაშინ მისი იარები იჩქმალებოდა და ტილოზე მხოლოდ „ჯანსაღი სხეული“ რჩებოდა...

XIX საუკუნე

19-ე საუკუნეში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანთა სეგრეგაცია გახდა კიდევ უფრო გამოკვეთილი. ფაბრიკა-ქარხნების მუშახელი უნდა ყოფილიყო ფიზიკურად განვითარებული და ძლიერი. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანებს, როგორი ხელიც არ უნდა ქონოდა მას, განსაკუთრებული პროტექციის გარეშე არ იღებდნენ. იმ ეპოქის საზოგადოება ინვალიდთა უმეტესობას უყურებდა შემდეგი თვალით - „მათ დაიმსახურეს საკუთარი სიდუხჭირე“. სახელმწიფო კი მათ არ უქმნიდა არავითარ პირობებს და მხოლოდ „საქველმოქმედო ფონდებიდან“ უყოფდა ძალიან მცირე კონპენსაციებს. რის გამოც ინვალიდობის მქონე ადამიანები სულ უფრო და უფრო დამოკიდებულები ხდებოდნენ მედიკოსებზე და ხშირ შემთხვევაში, მათი ცხოვრება გაუსაძლისიც იყო.

19-ე საუკუნის ბოლოს სულ უფრო მეტი მეცნიერი, მწერალი და პოლიტიკოსი იზიარებდა დარვინის ევოლუციის თეორიას. „ევგენიკის“ ხსენებული მომხრეები ამტკიცებდნენ, რომ მათ შეეძლოთ „ადამიანის მოდგმის“ განვითარება და სრულქმნა სელექციური არჩევის ხარჯზე. ისინი მიიჩნევდნენ, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანები (განსაკუთრებით ისინი, ვინც ასეთად იბადებოდნენ), ხელს უშლიდნენ ეროვნული გენოფონდის განვითარებას და არ აძლევდნენ საკუთარ ქვეყანას იმის, საშუალებას, რომ კონკურენტუნარიანი ყოფილიყო.

ამის გამო, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების სულ უფრო დიდი რაოდენობა ექცეოდა აბსოლუტურ იზოლაციაში - ისინი მიყავდათ სპეციალურ სტაციონარებში და იქ ათავსებდნენ. როგორც წესი, ასეთ დროს ერთი სქესის პირები რჩებოდნენ ერთად, ანდა საერთოდ განიცდიდნენ სტერილიზაციას.

არსებობდა არა ერთი სპეციალური სკოლა და ინტერნატი, რაც არ აძლევდა ინვალიდს იმის საშუალებას, რომ ეცხოვრა და ესწავლა სხვა დანარჩენი საზოგადოების გვერდით.

„ევგენიკის“ მომხრენი მხარს უჭერდნენ მსგავს მიდგომებს და ამართლებდნენ კიდეც. მტკიცებულებად კი ცრუ-მეცნიერების დებულებები მოჰყავდათ, მაგრამ მაინც გარკვეულ წარამტებებს მიაღწიეს თავიანთ ანტიჰუმანურ საქმიანობაში.

19-ე საუკუნის 90-იან წლებში ევგენიკების აქტიურმა მიმდევარმა მერი დენდიმ თავის ნაშრომში, რომელიც სასკოლო ასაკის გონებასუსტ ბავშვებს ეხებოდა, ამტკიცებდა, რომ ფსიქიკურად აშლილად მიჩნეული ბავშვების დაუყონებლივი იზოლირება უნდა მომხდარიყო საზოგადოებისგან და მათ მთელი სიცოცხლე სპეციალურ დაწესებულებებში უნდა გაეტარებინათ. ამის ნიადაგზე, დიდ ბრიტანეთში შეიქმნა სამეფო კომისია, რომლიც კონტროლს უწევდა გონებრივი ჩამორჩენილი ბავშვების იზოლაციის საკითხს იმ პერიოდის დიდ ბრიტანეთში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანები ფაქტიურად ხდებოდნენ ”ევგენიკების” ტუსაღები.

მსგავსი თეორიები განსაკუთრებით აქტუალური გახდა 19-20 საუკუნეების მიჯნაზე, ვინაიდან ისეთი დიდი სახელმწიფოები, როგორებიც იყვნენ ინგლისი, გერმანია, საფრანგეთი და ა.შ.შ. მძლავრი იმპერიის შექმნაში კონკურენციას უწევდნენ ერთმანეთს. თავის დაჯერება იმაში, რომ მხოლოდ მათი რასა იყო სრულყოფილი, იყო არსებითი იმპერიის შექმნის საკითხში, 1881 წელს მილანის საერთაშორისო კონგრესზე ჟესტების ენა კანონგარეშედ იქნა გამოცხადებული იმის გამო, რომ შიშობდნენ სმენის არ მქონე ხალხს საბოლოო ჯამში არ შეევიწროვებინა ჩვეულებრივი ადამიანები.

XX საუკუნის დასაწყისი

გასული საუკუნის პირველ ნახევარში „ევგენიკის“ მიმდევრებმა მოიპოვეს არაერთი საქველმოქმედო ფონდის დახმარება, რამაც მათ ხელი გაუხსნა, რომ სტერილიზებული ადამიანები ფიზიკური განსხვავებულობის ადამიანებთან შეერიათ და ერთად მოეთავსებინათ ისინი დახურულ დაწესებულებებში.

ამერიკის 37 შტატში დაბადებიდან სმენის არ მქონე ქალები და ყველა ადამიანი, ვინც დაბალი IQ (ასე იწოდებოდა გონებრივი განვითარების კოეფიციენტი, რომელიც ტენდენციურად ჩატარებული ტესტირების შედეგად ისაზღვრებოდა) აჩვენა, ექვემდებარებოდნენ სტერილიზაციის სასტიკ განაჩენს. ეს ამაზრზენი წესი ამერიკის შტატში 20-ე საუკუნის 80-იან წლებამდე არსებობდა.

დიდ ბრიტანეთში 1913 წლიდან კანონი გონებრივი არასრულფასოვნების შესახებ, მკაცრად განსაზღვრავდა შრომისუუნარო პირების შემდეგ კატეგორიებს:

იდიოტი - არის გონებრივი შეზღუდულობის მქონე პირი, რომელსაც არ შეუძლია დამოუკიდებლად გაუმკლავდეს ჩვეულებრივ ფიზიკურ საფრთხეს.

იმბეცილი - გონებრივი ჩამორჩენის მქონე პირი (განვითარებით იდიოტზე კიდევ უფრო დაბლა მდგომი), ვისაც არ შეუძლია საკუთარი თავის მოვლა და საქმის მართვა.

გონებასუსტები - გონებრივი ჩამორჩენის უკიდურესი ფორმის მქონე პირები (იმბეცილებზე დაბლა მდგომები), რომლებიც საჭიროებენ მუდმივ მოვლას, ყურადღებას და თვალყურს, მათივე, ან მათ გარშემო მყოფთა ინტერესების დაცვის გამო.

მენტალურად დეფექტურები - გონებრივი ჩამორჩენის მქონე პირები, ვისაც გააჩნია ძლიერი პათოლოგიური გადახრა, ახასიათებს აგრესიულობა და მიდრეკილება დანაშაულის ჩადენისაკენ, ამიტომ საჭიროებენ მუდმივ მოვლას, ყურადღებას და მკაცრ კონტროლს მათივე გარშემო მყოფი ადამიანების უსაფრთხოების გამო.

20-ე საუკუნის პირველ ნახევარშივე 50 000 ბავშვი, ვისაც გააჩნია ფიზიკური დარღვეულობა და განიცდიდა სირთულეებს ურთიერთობის დროს, იქნა აყვანილი და გამოკეტილი სპეციალურ დაწესებულებებში. მათმა მცირე ნაწილმა მხოლოდ 80-იან წლებში ნახა მზის შუქი.

ბავშვები, ვისაც გააჩნდა სერიოზული პრობლემები სწავლის სფეროში, ცნობილ იქნენ სწავლის უუნაროებად, ხოლო უფრო რთული პრობლემების მქონე ბავშვები 1973 წლამდე იგზავნებოდნენ გონებასუსტების სპეციალურ სასწავლებლებში.

მესამე რაიხი

გერმანიაში, ჰიტლერის მესამე რაიხის დროს, შეიქმნა უამრავი პროპაგანდისტული ფილმი, რომლებიც ინვალიდებს „უსაქმურ მუქთახორებად“ წარმოაჩენდნენ. მაგრამ მხოლოდ ფილმები არ იყო ინვალდობის მქონე პირთა წინააღმდეგ მიმართული იარაღი, ამ დროის გერმანიაში ინვალიდობა საერთოდ მოიაზრებოდა, როგორც სახელმწიფო დანაშაული და მათი უმეტესობა განიცდიდა სტერილიზაციას, ბევრს კი ფიზიკურად ანადგურებდნენ..

ისეთი სტილის მხატვრული ფილმები, როგორიც იყო ”Ich klage” (მე ვადანაშაულებ) (1941 წ. რეჟ. ვოლფგანგ ლიბენაინერი), თამაშობდნენ გადამწყვეტ როლს კონცეფციაში - „მოკალი სიბრალულის გამო“. ამ ფილმმა 1941 წელს ვენეციის კინოფესტივალზე გაიმარჯვა, ხოლო უკვე 1945 წლისთვის იგი 13,5 მილიონ ადამიანს ქონდა ნანახი გერმანიის ტერიტორიაზე და მან დიდი გავლენა მოახდინა მათ აზროვნებაზე (თუმცა ისიც აღსანიშნავია, რომ საკმაოდ დიდი ნაწილი არ იზიარებდა ამ ფილმის კონცეფციას და შიშის გამო შედიოდა კინო-სეანსზე).

1839-40 წლებში 140 000 ფიზიკური და გონებრივი დარღვეულობის მქონე ადამიანი შეეწირა გერმანელი ექიმების ექსპერიმენტებს. მსხვერპლი იქნებოდა გაცილებით დიდი, რომ არა ის ამბოხება გერმანიაში, რომელსაც მიუნხენის არქიეპისკოპოსის, ჰალენის თაოსნობით ქონდა ადგილი 1940 წელს, თუმცა ამის შემდგომ მთავრობა მსგავს ექსპერიმენტებს და სიკვდილიანობას მაინც ატარებდა, ოღონდ ახლა ეს გასაიდუმლოებულ ვითარებაში ხდებოდა. მაგ. ინვალიდობის მქონე ბავშვების მკვლელობა გრძელდებოდა 1945 წლამდე და სამწუხაროდ 100 000-ზე მეტი ბავშვი დაიღუპა ნაცისტი ექიმების ხელებით. ასეთი გამანადგურებელი პროგრამები იგეგმებოდა ბერილინში ტიერგარდენის № 4, სადაც მდებარეობდა მათი ცენტრალური შენობა. ამიტომ ეს პროგრამები დღეს ცნობილია „T4-ის“ სახელწოდებით.

მოძრაობა ადამიანთა უფლებების დასაცავად XX საუკუნეში

ინვალიდებმა 1890-იანი წლებიდან დაიწყეს აქტიური ბრძოლა სამართლიანობის, საკუთარი უფლებების, ინტერესებისა და ღირსების დაცვისთვის. გასული საუკუნის 20- იან და 30-იან წლებში პირველი მსოფლიო ომის ასობით ვეტერანი, ვისაც არ გააჩნდა არანაირი უფლება დიდ ბრიტანეთში, გააჩაღა ფართომაშტაბიანი კამპანია დევიზით „უფლება სამუშაოსთვის!“ ეს მოძრაობა ტარდებოდა მხვედველობის არ-მქონეთა ეროვნული ლიგის და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ეგიდით. ინვალიდობის სფეროში მათ შექმნეს პირველი არასამთავრობო გაერთიანებები დიდი ბრიტანეთის ტერიტორიაზე. ამან კი დიდი რესურსი შეუქმნა მათ, რათა ებრძოლათ საზოგადოების მხრიდან მომდინარე დისკრიმინაციის წინააღმდეგ. ისინი მართავდნენ მჯდომარე საპროტესტო აქციებს და მოითხოვდნენ ისეთი კანონმდებლობის მიღებას, რაც საშუალებას მისცემდა ეშოვნათ სამსახური და დასაქმებულიყვნენ. შედეგად მთავრობა იძულებული იყო მიეღო 3 %-იანი კვოტა, რის შედეგადაც სხვადასხვა სამსახურის ხელმძღვანელი პირები ვალდებულნი იყვნენ აღირცხვაში მყოფი ინვალიდები დაესაქმებინათ. 1996 წელს ეს კანონი შეცვლილი იქნა ახალი კანონით ინვალიდთა დისკრიმინაციის შესახებ, რომელიც ბევრად უფრო სრულყოფილი და ეფექტური იყო.

1990-იან წლებში ინვალიდთა უფლებების დამცველმა აქტივისტებმა ამერიკის შეერთებულ შტატებში აწარმოეს ფართო კამპანია ევთანაზიის წინააღმდეგ ლოზუნგით „არა T4!“

უკანასკნელი 30 წლის მანძილზე ინვალიდთა უფლებათა დამცველი ორგანიზაციები საკმაოდ მოძლიერდნენ. მოძრაობის აქტივისტები იბრძვიან, რომ სეგრეგაციის ნებისმიერი გამოვლინება საბოლოოდ იქნეს აღკვეთილი, სულ უფრო მეტი მშობელი ერთვება კამპანიაში, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს ინვალიდობის მქონე ბავშვების უფლებების დაცვა.

როგორც წესი, ორგანიზაციებს, რომლებიც იღწვიან, რათა საზოგადოებაში რადიკალურად იქნეს შეცვლილი დამოკიდებულება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მიმართ, იშვიათად აჩვენებენ ისეთ ფილმებში, რომლებიც აქტიურ მოხმარებასგანიცდიან გაქირავებაში, ნაკლებად შუქდება მასმედიის მხრიდან და ამიტომ ხშირ შემთხვევაში საზოგადოებამ არაფერი იცის მათი საქმიანობის შესახებ.

XXI საუკუნე

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები განაგრძობენ ბრძოლას, რათა მათ შეძლონ საზოგადო ტრანსპორტით სარგებლობა, ქონდეთ ხელმისაწვდომობა ისეთ შენობებში, სადაც განთავსებულია სკოლები, კოლეჯები, უნივერსიტეტები, ბიბლიოთეკები, კინოთეატრები, გალერეები, თეატრები და ა.შ. შეეძლოთ დამოუკიდებელი შესვლა და გადაადგილება, აგრეთვე ფიზიკური განსხვავებულობა არ უშლიდეთ ხელს დასაქმებაში. და მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს მოქალაქეთა უფლებების დამცველი კანონები, მაგ. კანონი ამერიკელი ინვალიდების შესახებ (1990 წ.) და კანონი ინვალიდთა დისკრიმინაციის შესახებ (1995 წ.), ინვალიდები მაინც აწყდებიან ისეთ პრობლემებს, რასაც ჯერ კიდევ საუკუნეების წინ ქონდა ადგილი. საზოგადოებას ჯერ კიდევ ბევრი უკლია, რათა განთავისუფლდეს სტერეოტიპებისა და ნეგატიური აზრებისაგან.

ნებისმიერი ადამიანი ნებისმიერ დროს შეიძლება დაინვალიდდეს. ნებისმიერ ადამიანს უნდა ქონდეს გათვიცნობიერებული ეს და აფასებდეს სხვას, ვინც უფრო რთულ პირობებში შეძლო და მიაღწია იმაზე მეტს, ვიდრე თითქოსდა ჩვეულებრივმა ადამიანმა. მაგრამ კაცის ფსიქოლოგია ისეა მოწყობილი, რომ მისთვის უფრო ადვილია მიიღოს სტერეოტიპები, ვიდრე აღიაროს ინვალიდობის მქონე ადამიანის ინდივიდიდუალობა და გაიგოს რაში მდგომარეობს მათი პრობლემატურობა. ნებისმიერი ადამიანი ვალდებულია მიიღოს მათი ტკივილი და სიხარული, პატივი სცეს ინვალიდობის მქონე პირთა სამართლიან მოთხოვნებს, დაეხმაროს მათ უფლებათა დაცვის საკითხში, მაგრამ საზოგადოების მხრიდან სათანადო გამოხმაურებას ჯერ მაინც არ აქვს ადგილი. შესაძლოა ამით აიხსნება, თუ რატომ დაერქვა ინვალიდთა თანასწორობისათვის გაშლილ მოძრაობას „უკანასკნელი მოძრაობა მოქალაქეთა უფლებების აღდგენისათვის“.

ინვალიდობის მქონე ადამიანებს ყველაზე მეტად სურთ, რომ საზოგადოებამ - ისინი მიიღოს ისეთებად, როგორებიც არიან სინამდვილეში და რომ მათ უფლებებს იცავდეს კანონმდებლობა და საზოგადოებრივი აზრი.

ფოლკლორი

დიდი ბრიტანეთისა და დასავლეთ ევროპის ფოლკლორში ინვალიდობა ასოცირდება ბოროტებასთან. ძმები გრიმები იწერდნენ ჩრდილოეთის ხალხების თქმულებებს და ქმნიდნენ ზღაპრებს. ამ ზღაპრების ბოროტი პერსონაჟები ხშირად აღწერილნი არიან, როგორც ინვალიდობის მქონე პირები, მაგალითად ალქაჯი ზღაპრიდან „გენზელი და გრეტელი“ არის მახინჯი, კოჭლი და ბრმა დედაბერი.

მსგავს სახე-ტიპებს ჩვენ უხვად ვიღებდით ბავშვობაში, რაც არასწორი იყო. ეს ყოველივე ქვეცნობიერად ილექება ბავშვის აზროვნებაში და განსაზღვრავს მის მომავალ მსოფლმხედველობას, მიდგომას ამა თუ იმ საკითხის მიმართ. მაგალითისთვის წარმოვიდგინოთ, რომ ბავშვი, ვინც წაიკითხა „გენზელი და გრეტელი“, გადის ქუჩაში და ხედავს მოხუცებულს, რომელსაც სიარული უჭირს... რა თქმა უნდა, მისი დანახვისთანავე ბავშვს ბოროტი ალქაჯი გაახსენდება, რასაც სინამდვილეში ოდნავ ახლო კავშირიც კი არ ექნება მოხუცებულთან.

ცუდი არის ის, რომ ამ ზღაპარს, და სხვა მსგავს ისტორიებს, კვლავინდებურად კითხულობს უამრავი ბავშვი, თან პარალელურად არ ხდება სათანადო ახსნა და დაკვალიანება, არამედ ხშირად მსგავსი კაზუსები ფილმის სიუჟეტსაც ედება საფუძვლად, მაგ. „პრინცესა - პატარძალი“ (1987 წ. რეჟ. რობ რაინერი ა.შ.შ.).

მასობრივი გართობა

ძველი რომის კოლიზეუმში არა ერთი შემზარავი სანახაობა იმართებოდა... მათ შორის იყო ინვალიდობის მქონე ბავშვთა შიშველ შუბებზე გდება, ბრმა გლადიატორების ერთმანეთთან შერკინება, ქალებსა და ჩია ტანის ადამიანებს შორის გამართული ორთაბრძოლა.

ინვალიდობის მქონე პირები ისტორიულად დაცინვის ობიექტად მიაჩნდათ ადამიანებს. მეფის კარზე მყოფი ჯამბაზები, ვთქვათ, ჰენრიხ VIII, ჯამბაზი უილიამ სომნერი, როგორც წესი, ინვალიდები იყვნენ.

18-ე და 19-ე საუკუნეებში ე.წ „სულელების გემები“ „გიჟებთან ერთად“ მოგზაურობდნენ პორტიდან პორტში და ყველგან იღებდნენ საკმაოდ დიდ შემოსავალს. ამის მიზეზი კი გახლდათ ის, რომ მათ დუხჭირი და ინვალიდი ადამიანებისგან ქონდათ შექმნილი თეატრალური წარმოდგენები და ხალხი ბევრს იცინოდა და ხალისობდა ასეთი პერსონაჟების პრიმიტიულობაზე. როდესაც ტურნეები თავდებოდა, „სულელებს“ ტოვებდნენ ულუკმაპუროდ, საკუთარი ბედის ამარა.

18-ე საუკუნეში, ლონდონში, ადამიანები ფსიქიურად შეშლილთა პანსიონატებში მიდიოდნენ ისე, თითქოს ეს დრამატული თეატრი იყო და კარგად ხალისობდნენ სულიერად აშლილ ადამიანების მოძრაობაზე.

ამ ტრადიციებს აგრძელებდნენ ცირკები და მახინჯთა შოუები, კონ აილენდზე. ამერიკაში დღემდე იმართება „მახინჯთა შოუს“ წარმოდგენები.

ადამიანებს ახასიათებთ დიდი ცნობისმოყვარეობა და შიში ისეთი ადამიანების მიმართ, რომლებიც მათ არ გვანან ერთის შეხედვით. და, თუ ხედავენ მათ საქციელში კიდევ უფრო მეტ დარღვეულობას, მაშინ შინაგანად თითქოს უხარიათ კიდეც, რომ არ არიან ისეთნი და ყოველივე ეს უქმნით მათ ილუზიას საკუთარი არსების სიძლიერესა და სრულყოფილებაზე. ამ ფენომენზეა აგებული საშინელებათა ჟანრის ფილმების აბსოლუტური უმეტესობა.

მეკობრეები

პირველად მეკობრეებს აღიარებდნენ, რადგან მათ გააჩნდათ დიდი კაპიტალი და ბრძოლების შედეგად მოპოვებული განძი შესაძლებელს ხდიდა იმპერიის დაარსებასაც კი. მაგრამ უკვე 19-ე საუკუნეში მათ მიმართ აზრი რადიკალურად შეიცვალა და მეკობრეები გახდნენ მძარცველები, ყაჩაღები, მკვლელები და მოძალადენი.

იმ დროს იქმნებოდა მეკობრეთა არა ერთი სახე, რომლის მიხედვითაც, როგორც წესი, ისინი იყვნენ, ცალთვალები, ცალფეხები და ამ შემთხვევაში, მეორე ფეხი აუცილებლად უნდა ქონოდათ ხის, ერთ ხელზე ქონდათ კაუჭი მტევნის მაგიერ და ა.შ. გავიხსენოთ ჯონ სილვერი რ. ლ. სტივენსონის ნაწარმოებიდან „განძთა კუნძული“, ან კაპიტანი კაუჭი ჯ. მ. ბარის წიგნიდან „პიტერ პენი“.

სინამდვილეში კი როგორია ვითარება? რა თქმა უნდა, მეკობრეებში არაერთი მოძალადე და მძარცველი იყო, მაგრამ ბევრი რამის სწავლა მათგან დღევანდელ საზოგადოებასაც მართებს. მაგალითად, მეკობრეებმა ძალიან ბევრზე ადრე შეიმუშავეს სოციალური უზრუნველყოფის მარტივი სისტემა, აქ ყველაფერი მეწილეობის პრინციპზე იყო გათვლილი და, თუ ვინმე მათთან ყოფნის და ბრძოლის დროს იძენდა ინვალიდობას, მაშინ ბანდის დანარჩენი წევრები თავს ვალდებულად თვლიდნენ, რომ მისთვის კონპენსაციის სახით მუდმივად ეხადათ ფული.

„ევგენიკის“ მომხრეები

უინსტრონ ჩერჩილი იყო „ევგენიკის“ მომძრაობის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მხარდამჭერი. მაგრამ ბრიტანული პოლიტიკის ელიტიდან მარტო ის როდი იზიარებდა ამგვარ მოსაზრებებს. “ევგენიკას” აგრეთვე უჭერდნენ მხარს ლეიბორისტული პარტიის დამფუძნებლები სიდნეი და ბეატრის უებები, აგრეთვე მემარჯვენე და მემარცხენე მოძრაობის არაერთი გავლენიანი ინტელექტუალი.

1913 წელს, როცა მიღებულ იქნა კანონი გონებრივი ჩამორჩენილობის შესახებ და უინსტონ ჩერჩილი იყო დიდი ბრიტანეთის შინაგან საქმეთა მინისტრი, ოფიციალურ მოხსენებაში, რომელიც წაიკითხა მან ლორდთა პალატაში, იგი ამბობდა: გონებასუსტი ადამიანები წარმოადგენენ საშიშროებას რასისთვის. საზოგადოებამ უნდა მოიშოროს ისინი და სასურველია ეს მიმდინარე წლის ბოლომდე მოხდეს.“

„ევგენიკის“ მომხრეები იყვნენ აგრეთვე მწერლები დ. ჰ. ლოურენსი, ჰ. უელსი და ო. ჰეკსლი, აგრეთვე ეკონომისტი - ჯონ მაინარდი.

გონებრივი ჩამორჩენილობის კანონის შესაბამისად სპეციალურ დაწესებულებებში მოთავსებულ იქნა სამეფო კარის ორი წევრიც, ერთი მათგანი დედა-დედოფლის ბიძა იყო, რომლის ისტორიაზეც მოგვიანებით BBC - მ გადაიღო ფილმი „დაკარგული უფლისწული“ (რეჟ. სტივენ პოლიაკოვი).

მას, ჯერ კიდევ ბავშვობაში, დაუსვეს ეპილეფსიის დიაგნოზი და სიცოცხლის ბოლომე იგი იზოლაციაში იმყოფებოდა. ანალოგიური საფუძვლების გამო, ამერიკაში, ჯონ კენედის და იმყოფებოდა სპეციალურ დაწესებულებაში და გაუკეთდა ლაბოტომია. ამან შთააგონა პრეზიდენტ კენედის, რომ გაეტარებინა მთელი რიგი რეფორმები და ინვალიდობის მქონე პირთა ცხოვრება გაეხადა უფრო მისაღები და ცივილური. იგი საპრეზიდენტო არჩევნების დროს გამოვიდა არსებული კანონმდებლობის წინააღმდეგ და ამ საქმეში გარკვეულ წარმატებებსაც მიაღწია. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები დაუბრუნდნენ საზოგადოებას და მიეცათ საშუალება ესწავლათ და ემოღვაწათ მასში და მათთვის.--

პიროვნების დამცირება

ყველა დროში და ეპოქაში ადამიანებს, როცა სურდათ ვინმეს დამცირება, მის ფიზიკურ დარღვეულობაზე მიუთითებდნენ. მნიშვნელობა არ ქონდა, მართლა გააჩნდა მას ასეთი, თუ არა...

ამის ერთ-ერთი უძველესი მაგალითია, თუ როგორ ცდილობდნენ ტუდორთა დინასტიის წარმომადგენლები რიჩარდ III-ის დისკრედიტირებას, რომელსაც უკანონოდ ჩამოართვეს კიდეც სამეფო ტახტი. ტუდორებს ეშინოდათ, რომ სახალხო აჯანყების შედეგად რიჩარდ III-ის მემკვიდრეები შესძლებდნენ სამეფო ტახტის დაბრუნებას. მისი პიროვნება, რომ დაემცირებინათ, ამ საგვარეულოს ისტორიკოსები რიჩარდ III-ს ხატავდნენ, რგორც კოჭლ და კუზიან კაცს, რომელმაც შურის და ეჭვის გამო არაერთი ადამიანი უსამართლოდ მოაკვლევინა.

მეცნიერებმა ლაზერული სხივების მეშვეობით გამოიკვლიეს რიჩარდის პორტრეტი, რომელიც ლონდონის ეროვნულ გალერეაშია და დაასკვნეს, რომ ტილოზე კუზი მოგვიანებით არის მიხატული.

ქველმოქმედება

იუდეისტური, ისლამური და ქრისტიანული ზნეობის ერთ-ერთ საფუძველს და მთავარ ასპექტს ოდითქგანვე მოწყალება წარმოადგენდა. მას, როგორც წესი, მოიაზრებენ კეთილშობილ თვისებად და ხშირ შემთხვევაში ეს მართალიცაა. თუმცა ურთიერთობამ, რომელიც მოწყალების საფუძველზე უყალიბდება საზოგადოებას ინვალიდობის მქონე პირთა მიმართ, მიგვიყვანა იქამდე, რომ მის ზოგიერთ გამოვლინებას შეზღუდული შესაძლებლობის ადამიანები დამამცირებლად მიიჩნევენ. ეს განსაკუთრებით საგრძნობიახოლმე სკოლაში ინვალიდ მოსწავლეებს შორის.

იმ იდეამ, რომლის მიხედვითაც ქველმოქმედება არის ერთადერთი გზა, რისი მეშვეობითაც შეიძლება ინვალიდობის მქონე პირებმა იარსებონ, ჩამოაყალიბა უმცდარესი სტერეოტიპული ვექტორი და ამ მიდგომის მიხედვით ინვალიდობის მქონე პირი ასოცირდება უმწეო და უუნარო ადამიანთან, რომელსაც მუდმივი მფარველეობა და მატერიალური დახმარება სჭირდება.

დღეს ინვალიდობის მქონე პირები მოითხოვენ უფლებებს და არა წყალობას, თუმცა ზოგიერთი მათგანი მაინც იმედის თვალით უყურებს ქველმოქმედებს და დამოკიდებული ხდება მათ სახსრებზე...

არაერთი საქველმოქმედო ფონდი, რომელიც არ ეკუთვნის ინვალიდებს, ძველებურად განაგრძობენ საზოგადოების გულის მოგებას მსგავსი ქმედებით... ჩვენ არ ვამბობთ, რომ ისინი ცუდად იქცევიან, უბრალოდ ამ შემთხვევაში სახსრები იხარჯება არამიზნობრივად და იმის ნაცვლად, რომ ჩვენ ინვალიდთათვის ხელმისაწვდომი გარემოს შექმნისათვის ვზრუნავდეთ, ვეხმარებით მათ ერთჯერადი, ან პერიოდული დახმარებებით, რაც სინამდვილეში პრობლემას პრობლემადვე ტოვებს.

სწორედ ამიტომ დღეს ინვალიდთა უფლებების დაცვისთვის გაჩაღებული მოძრაობის ერთ-ერთი მთავარი ლოზუნგია - „ჩვენ ვითხოვთ უფლებას და არა მოწყალებას!“

თანამედროვე თემატიკა

როგორც დავინახეთ, დღემდე არსებული ცრუ-წარმოდგენების უმეტესობა არსებობს მრავალწლიანი ისტორიული გავლენის შედეგად. ინვალიდობის მქონე პირთა დიდ შეშფოთებას იწვევს სამედიცინო მომსახურებისა და გაგების მთელი რიგი ასპექტები, რომლებიც არა თუ შეიცვალა ბოლო წლების მანძილზე, არამედ უფრო გამძაფრდა კიდეც დიდ ბრიტანეთში, ამერიკაში და ევროპის რიგ ქვეყნებში. კერძოდ, სახელმწიფო დახმარების მოცულობის შემცირება ჯანდაცვის სფეროში; სამედიცინო უარის თქმის პოლიტიკა „რეანიმაციული დახმარების“ დარგში (რომლის გადაწყვეტის უფლება ენიჭებათ ექიმებს); მზარდი მოთხოვნილება ნებაყოფლობით ევთანაზიაზე, რომლის გამოყენებაც დასაშვებად მიიჩნევა იმ შემთხვევაში, თუკი საქმე გვაქვს ისეთ ინვალიდთან, რომელიც „ქმნის უამრავ პრობლემას“.

აგრეთვე შეშფოთებას იწვევს იმის პერსპექტივა, რომ დღეს უკვე აქტიურად მუშაობენ კანონზე გენური ინჟინერიის შესახებ, სადაც ჩასახვის მომენტშივე შემჩნეული ნებისმიერი დეფექტის შემთხვევაში, ხელი შეუშალონ ნაყოფის განვითარებას და მისი შეჩერება მოხდეს.

ქვევით მოყვანილი იქნება იმ ხელოვანთა და საზოგადო მოღვაწეთა სია, რომელნიც არ გაჩნდებოდნენ, თუკი ასეთი ამაზრზენი ღონისძიებანი წინასწარ იქნებოდა მიღებული:

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) ბოლო მონაცემებით, მსოფლიოში დაახლოებით 600 მილიონი ადამიანი ფლობს სხვადასხვა სახის ინვალიდობას და მათი რიცხვი ყოველწლიურად მატულობს.

დასავლეთის წარმატებულ ქვეყნებში თითოეული ადამიანის და მათშორის ინვალიდების შეფასება ხდება „ფუნქციონირების შესაძლებლობათა შეზღუდვისა და ჯანმრთელობის საერთაშორისო კლასიფიკაციით“ - (ICF), რომელიც აქცენტს აკეთებს პიროვნების არსებულ გარემოში ფუნქციონალურ შეფასებაზე და არა „უნარშეზღუდულობაზე“ და წარმოადგენს მოდელს არა მხოლოდ უმცირესობისათვის არამედ ყველასათვის.

საქართველოს სახალხო დამცველმა 2004 წლის ანგარიშში აღნიშნა და რეკომენდაცია გაუწია ხელისუფლებას, რათა ინვალიდობის იდენტიფიკაციასთან დაკავშირებული კანონმდებლობა მთლიანად უნდა ეყრდნობოდეს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ შემუშავებულ „ფუნქციონირების, შესაძლებლობათა შეზღუდულობისა და ჯანმრთელობის საერთაშორისო კლასიფიკაციას (ICF).“

საქართველოში ინვალიდობის იდენტიფიკაცია „ფუნქციონირების შესაძლებლობათა შეზღუდვისა და ჯანმრთელობის საერთაშორისო კლასიფიკაციის“ გამოყენებით შესაძლებელს გახდის გაიზარდოს ინვალიდთა რეაბილიტაციის, განათლებისა, დასაქმების და დამოუკიდებელი ცხოვრების ხელშემწყობის სხვა პროგრამების ეფექტურობა, მათი, როგორც ეკონომიკური, ისე შედეგობრივი თვალსაზრისით.

როგორც საქართველოს სახალხო დამცველის 20005 წლის მეორე ნახევარის მდგომარეობით მომზადებული ანგარიშიდან ირკვევა: „სოციალური ექსპერტიზის 2006 წლის სახელმწიფო პროგრამის“ ფარგლებში დაგეგმილია შესაძლებლობის შეზღუდვის ხარისხის შეფასების საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი სისტემის შემუშავება. მიმდინარე ეტაპზე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სისტემის წარმომადგენლების, მოწვეული სპეციალისტების და დაინტერესებული მხარეების მონაწილეობით იქმნება თემატური ჯგუფი, რომელიც კოორდინირებას გაუწევს ICF - ის სრული ვერსიის ქართულ ენაზე გამოცემასა და მის საფუძველზე შესაძლებლობის შეზღუდვის შეფასების ოპტიმალური სისტემის შემუშავებას.”.

ამჟამად კი ინვალიდად ცნობა ხდება სამედიცინო დიაგნოზის საფუძველზე, ხოლო ინვალიდობის ხარისხი გაიგივებულია „შრომის უნარშეზღუდულობასთან” და განისაზღვრება სამედიცინო - შომითი ექსპერტების კომისიის მიერ. ინვალიდობის დაყოფა კი ხდება შემდეგი კატეგორიების მიხედვით: „მკვეთრად“, „მნიშვნელოვნად“, და „ზომიერად“ გამოხატული შესაძლებლობათა შეზღუდვა.

ჩვენ განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ვანიჭებდით და ვეცადეთ შეგვეგროვებინა სააღრიცხვო მონაცემები პირებზე, რომლთაც:

1. ესაჭიროებათ საინვალიდო ეტლი;

2. ესაჭიროებათ ყავარჯენი ან ხელჯოხი;

3. გააჩნიათ სირთულე ვერბალურ ურთიერთობაში (ყრუ, სმენადაქვეითებული);

4. აქვთ სიბრმავე, ან დაქვეითებული აქვთ მხედველობა;--5. გააჩნით მენტალური შეზღუდვა; და სხვა...

ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია ვფლობდეთ სანდო მონაცემებს თუ:

1. ინვალიდობის მქონე რამდენი პირი იღებს განათლებას ჩვეულებრივ სკოლაში და უმაღლეს სასწავლებელში;

2. რამდენი იღებს განათლებას ბინაზე;

3. რამდენი იღებს განათლებას სპეციალურ სკოლაში (ინტერნატში);

4. რამდენი ინვალიდობის მქონე პირია დასაქმებული და რა სფეროებში;

5. რამდენი ინვალიდობის მქონე ადამიანი სარგებლობს ე.წ საგადასახადო. „შეღავათით”; და სხვა...

სამწუხაროდ საქართველოში დღემდე არ არსებობს ინვალიდობის მქონე პირთა ესოდენ მნიშვნელოვანი, სააღრიცხვო მონაცემები - სტატისტიკა, რაც შეუძლებელს ხდის რაიმე მნიშვნელოვანი ანალიზის გაკეთებას. ყოველივე კი აფერხებს ისედაც მწირი რესურსების უფრო ეფექტურად გამოყენების შესაძლებლობას ამ პრობლემატიკაზე მუშაობისას. ქვემოთ გთავაზობთ იმას რა ინფორმაციის და მონაცემების შეგროვებაც შევძელით ამ ეტაპზე.

საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტმა მოგვაწოდა 2005 წელს, საქართველოს სოციალური დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდის მიერ რაიონულ ფილიალებში აღრიცხულ ინვალიდობის მქონე, პენსიის მიმღებ პირთა მონაცემები საქართველოს რეგიონების მიხედვით:

სულ საქართველოში ............................... 231 280. ………........... 100%

აღნიშნული მონაცემებით სულ საქართველოში ცხოვრობს 231 280 ინვალიდობის მქონე ადამიანი, ხოლო იგივე საქართველოს სოციალური დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდის 2006 წლის 1 ივნისის მონაცემებით სოციალური დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდის მიერ რეგისტრირებულია 226 193 ინვალიდობის მქონე პირი, რომელთაგან, მკვეთრად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონეა 34 088 (15 %), მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის 150 232 (66,4 %), ზომიერად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის 29 119 (12,9 %), 18 წლამდე ინვალიდობის მქონე ბავშვთა რიცხვმა კი შეადგინა 12 754.

ინვალიდთა სახელმწიფო პენსიებზე - 2005 წელს სულ გაცემულია 86 036 160 ლარი.

2005 წელს ინვალიდთა რეაბილიტაციისა და ინტეგრაციის სახელმწიფო პროგრამაზე გამოყოფილი იყო 4 485 000 ლარი. ამ პროგრამის ფარგლებში მომსახურებით ისარგებლა 5 000-მდე ინვალიდობის მქონე ადამიანმა. იგივე პროგრამაზე 2006 წელს გამოყოფილია 3 852 000 ლარი.

თუ დავეყრდნობით საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტის ოფიციალურ მონაცემებს 2006 წლი 1 იანვრისთვის საქართველოს მოსახლეობის რიცხვმა შეადგინა 4 401,3 ათას კაცი. შესაბამისად ინვალიდობის მქონე პირთა წილი შეადგენს 5,2 %-ს (231,3/4 401,3X100), რაც წინააღმდეგობაში მოდის საერთაშორისო მონაცემებთან (10%, 3%) და თუ მას გავითვალისწინებთ სავარაუდოდ საქართველოში ინვალიდობის მქონე პირთა რიცხი მინიმუმ უნდა შეადგენდეს 308,1 ათასს (4 401,3X7/100).

არასამთავრობო ორგანიზაცია ფონდმა „პირველი ნაბიჯი“, რომლის საქმიანობის მიზანიცაა ინვალიდობის მქონე ბავშვთა დახმარება, გადმოგვცა მათ მიერ 2004 წელს თბილისის მასშტაბით ჩატარებული კვლევის მასალები საიდანაც ირკვევა, რომ:

ინვალიდობის მქონე 1 230 ბავშვიდან (და/ან მოზარდიდან):

1. არ იღებს განათლებას რაიმე საგანმანათლებლო დაწესებულებაში: 386 (31.38%);

2. ბაღში დადის: 34 (2.76%);

3. დღის ცენტრში დადის: 14 (1.14%);

4. ოჯახის აზრით ბავშვი ვერ დაძლევს სასწავლო პროგრამას: 113 (9.19%);

5. არ აქვს კონტაქტი ინვალიდობის არმქონე თანატოლებთან: 162 (13,17%).

საქართველოს სოციალური დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდის 2006 წლის 1 ივნისის მონაცემებით 18 წლამდე ინვალიდობის მქონე ბავშვთა რიცხვმა შეადგინა 12 754. თუ ამ ორ მონაცემთა ჯგუფს განვაზოგადებთ მივიღებთ, რომ საშუალოდ:

1. სასკოლო განათლების გარეშე რჩება 4 002 (31,38%) ინვალიდობის მქონე ბავშვი;

2. 1 680 (13,17%) ინვალიდობის მქონე ბავშვს არ აქვთ კონტაქტი ინვალიდობის არმქონე თანატოლებთან.

2004 წელს არასამთავრობო ორგანიზაცია „ბავშვი და გარემოს“ მიერ ჩატარებული კვლევის (კვლევა განხორციელდა გაეროს ბავშვთა ფონდისა Unisef და ორგანიზაცია Every Child-ის მხარდაჭერით) მასალების მიხედვით საქართველოში მოქმედებს 13 სპეცსკოლა (ინტერნატი) სადაც განთავსებულია 1 572 განსხვავებული ინვალიდობის მქონე ბავშვი და მოზარდი, აქედან 935 (59,48%) პირს გააჩნია ფიზიკური, ხოლო დანარჩენ 637 (40,52%) პირს მენტალური შეზღუდვა (რაც შეადგენს ინვალიდობის მქონე ბავშვთა საერთო რაოდენობის (12 754) 12,33%-ს).

თუ დავეყრდნობით ზემოთ აღნიშნულ მონაცემებს მივიღებთ, რომ 7 254 (56,88%) ინვალიდობის მქონე ბავშვებისა და მოზარდებისა ნაწილობრივ ან სრულიად იზოლირებულია დანარჩენი საზოგადოებისაგან, ვერ იღებს სრულფასოვან განათლებას ჩვეულებრივ სკოლაში არაინვალიდ თანატოლებთან ერთად.

მონაცემთა სანდოობიდან გამომდინარე გასაგებია, რომ მაჩვენებლები შეიძლება შორს იყოს რეალობისაგან, თუმცა თუ გავითვალისწინებთ სხვა ქვეყნის გამოცდილებას და მონაცემებს რეალობა გაცილებით უფრო ნეგატიური იქნება.

(20005 წლის მეორე ნახევარი)

http://www.parliament.ge/files/252-10879-398185-Report-2005-bolo.pdf

4. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებები

საქართველოს სახალხო დამცველის საქმიანობის ერთ-ერთ პრიორიტეტულ მიმართულებას წარმოადგენს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების უფლებების დაცვა.

სახალხო დამცველის 2004 წლის ანგარიშში ზოგადად შეფასებული იქნა ამ კუთხით საქართველოში არსებული სიტუაცია და გაკეთდა შესაბამისი რეკომენდაციები. უნდა აღინიშნოს, რომ მდგომარეობა 2004 წლიდან 2006 წლამდე ფაქტობრივად არ შეცვლილა. თუ კონკრეტულად განვიხილავთ ინვალიდებისათვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფის სტანდარტული წესების მიერ პრიორიტეტად აღიარებულ ძირითად მიმართულებებს და შევადარებთ 2004 წლის ანგარიშში გაკეთებულ მიმოხილვას, აშკარად დავინახავთ, რომ ქვეყანას შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების უფლებები პრიორიტეტად ნამდვილად არ მიაჩნია, რეალურად ერთი ნაბიჯიც კი არ გადადგმულა მათი საზოგადოებაში ინტეგრაციის კუთხით.

ისევ მნიშვნელოვან პრობლემად რჩება გლობალური პოლიტიკის არარსებობა.

როგორც შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს პასუხიდან ირკვევა, სამინისტროს მხრიდან შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა სახელმწიფო პოლიტიკის ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებით, 21.09.2005 წელს №238/ო ბრძანების (დანართი 1) თანახმად, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების დაცვის, სოციალური ადაპტაციისა და საზოგადოებასთან ინტეგრაციის პროცესის განხორციელებისა და შესაბამისი რეკომენდაციების მომზადების მიზნით, საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროში შეიქმნა საკონსულტაციო საბჭო. უკანასკნელის წინადადებები გათვალისწინებული იქნა მინისტრის 2006 წლის 15 თებერვლის №53/ნ ბრძანებით დამტკიცებულ „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სოციალური ინტეგრაციისა და ადაპტაციის ხელშეწყობის სახელმწიფო პროგრამაში“, რომელიც შშმ პირთა სოციალური დაცვის პოლიტიკის განხორციელების ერთ-ერთ მექანიზმს წარმოადგენს და არსებული საბიუჯეტო დაფინანსების ფარგლებში მიზნად ისახავს „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სოციალური დაცვის შესახებ“ 1995 წლის 14 ივნისის №756-ს საქართველოს კანონისა და „შშმ პირთათვის თანაბარ შესაძლებლობათა უზრუნველყოფის სტანდარტული წესების“ თაობაზე გაეროს 1993 წლის 20 დეკემბრის №48/96 რეზოლუციის მოთხოვნათა აღსრულებას.

მინისტრის 2005 წლის 21 სექტემბრის №238/ო ბრძანების საფუძველზე შექმნილმა საკონსულტაციო საბჭომ ამავე ბრძანების საფუძველზე საქართველოს პრეზიდენტის 2002 წლის 8 მაისის №225 ბრძანებულებით შექმნილი „საქართველოს პრეზიდენტთან არსებული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობის ხელშეწყობისა და ეროვნული საკოორდინაციო საბჭოს“ გაუქმებისა და ახალი საკოორდინაციო საბჭოს შექმნის მიზნით, მოამზადა სათანადო წინადადებები და რეკომენდაციები. აღნიშნული საბჭოს პირდაპირი დანიშნულება იქნება შშმ პირთა მიმართ სახელმწიფო პოლიტიკისა და სტრატეგიის დაზუსტება - დახვეწაზე შემდგომი მუშაობის წარმოება.

რაც შეეხება შშმ პირთა სფეროში არსებულ კანონმდებლობას, 2004 წლის ანგარიშში აღნიშნული იყო, რომ მოქმედი კანონმდებლობა მთლიანად უნდა ეყრდნობოდეს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ შემუშავებულ „ფუნქციონირების, უნარშეზღუდულობისა და ჯანმრთელობის საერთაშორისო კლასიფიკაციას (ICF).“ აღნიშნული კლასიფიკაცია არ მოქმედებდა საქართველოში, რაც ფაქტობრივად შეუძლებელს ხდიდა უნარშეზღუდულობის იდენტიფიკაციის და მასთან განუყრელად დაკავშირებული რეაბილიტაციის, განათლებისა და დასაქმების საკითხების გადაწყვეტას. აღნიშნული კლასიფიკაციის დანერგვის შესახებ რეკომენდაცია გაკეთებული იყო სახალხო დამცველის 2004 წლის ანგარიშშიც.

ეს არის რეკომენდაციის ის ერთადერთი კომპონენტი, რომელიც ნაწილობრივ იქნა გათვალისწინებული ჯანდაცვის სამინისტროს მიერ. მინისტრის მოადგილის განმარტებით, შშმ პირთა მიმართ სახელმწიფო პოლიტიკის ხელშეწყობისათვის „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის 2006 წლის სახელმწიფო პროგრამის“ ფარგლებში დაგეგმილია შესაძლებლობის შეზღუდვის ხარისხის შეფასების საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი სისტემის შემუშავება. მიმდინარე ეტაპზე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სისტემის წარმომადგენლების, მოწვეული სპეციალისტების და დაინტერესებული მხარეების მონაწილეობით იქმნება თემატური ჯგუფი, რომელიც კოორდინირებას გაუწევს ფსკ-ის სრული ვერსიის ქართულ ენაზე გამოცემასა და მის საფუძველზე შესაძლებლობის შეზღუდვის შეფასების ოპტიმალური სისტემის შემუშავებას.

ყველაზე მწვავედ, ისევე როგორც ადრე, დღესაც ხელმისაწვდომობის პრობლემა დგას. ეს გულისხმობს ხელმისაწვდომობას საზოგადოებრივ ადგილებში, შენობის გარეთ სივრცეში, ტრანსპორტში, სახლებში, სპეციალური დანადგარების მონტაჟს სმენადაქვეითებულებისათვის და უსინათლოებისათვის, სპეციალური ტრანსპორტით შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების გადაყვანას სამედიცინო და სასწავლო დაწესებულებებში, სამსახურში, მნიშვნელოვანია აგრეთვე, საკითხი რამდენად ითვალისწინებს მედია უნარშეზღუდულ პირთა საჭიროებებს, გამოდის თუ არა ლიტერატურა ბრაილის შრიფტით და ა.შ.

ხელმისაწვდომობის თაობაზე არერთი რეკომენდაცია გაკეთდა სახალხო დამცველის 2004 წლის ანგარიშში, თუმცა სიტუაცია ფაქტობრივად არ შეცვლილა, გარდა იმისა, რომ შშმ პირებმა კიდევ წელიწადნახევარი გაატარეს მათთვის საჭირო ელემენტარული პირობების გარეშე. მართალია, კანონმდებლობაში ჩაიდო მუხლები, რომლებიც გარკვეულწილად უნდა წარმოადგენდეს მათი უფლებების დაცვის გარანტიას, მაგრამ ჯერ-ჯერობით ისინი მხოლოდ დეკლარირების დონეზე არსებობს. გაეროს ადამიანის უფლებების დაცვის კომისიის 2002/61 რეზოლუციაში აღიარებულია, რომ თანასწორობის ფუნდამენტალური პრინციპების დარღვევა ან ნებისმიერი სახის დისკრიმინაცია ან სხვა უარყოფითი მოპყრობა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებისადმი, რომელიც ეწინააღმდეგება შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების თანასწორუფლებიანობის სტანდარტულ წესებს, არის მათი უფლებების უხეში დარღვევა.

გაეროს გენერალური ასამბლეის 48/96 რეზოლუცია ინვალიდებისათვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფის სტანდარტული წესების თანახმად, ამ წესების დანერგვა გულისხმობს სახელმწიფოების მიმართ მორალური და პოლიტიკური ვალდებულებების აღებას ინვალიდებისათვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველსაყოფად. ეს წესები აგრეთვე ითვალისწინებს პასუხისმგებლობის შესახებ ზომების მიღებასა და თანამშრომლობის უზრუნველყოფასთან დაკავშირებულ პრინციპებს.

სახელმწიფოებმა უნდა აღიარონ მისაწვდომობის მნიშვნელობა ინვალიდებისათვის საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფის პროცესში. სახელმწიფომ უნდა განახორციელოს სამოქმედო პროგრამები საიმისოდ, რომ მატერიალური გარემოცვა მისაწვდომი გახადონ მათთვის, უნდა გატარდეს შესაბამისი ღონისძიებები, რათა შშმ პირებს ხელი მიუწვდებოდეთ ინფორმაციასა და კომუნიკაციებზე.

სახელმწიფოებმა უნდა მიიღონ ზომები მატერიალური გარემოცვის გამოყენებისათვის ხელისშემშლელი ფაქტორების აღმოსაფხვრელად. ამგვარ ზომებში უნდა შედიოდეს სტანდარტებისა და სახელმძღვანელო პრინციპების შემუშავება, აგრეთვე იმ საკანონმდებლო აქტების მიღების შესახებ საკითხის განხილვა, რომლებიც მიმართულია საერთო სარგებლობის ისეთი ობიექტების ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად, როგორიცაა შენობა-ნაგებობები, საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, სხვა სატრანსპორტო საშუალებები, ქუჩები და ა.შ.

სახელმწიფოებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ არქიტექტორებისათვის, ინჟინერ- მშენებლებისა და სხვა სპეციალისტებისათვის, რომლებიც მათი პროფესიიდან გამომდინარე მატერიალური გარემოს დაპროექტებითა და შექმნით არიან დაკავებულნი, ხელმისაწვდომი გახდეს ადეკვატური ინფორმაცია ინვალიდთა მიმართ გასატარებელი პოლიტიკის შესახებ.

სახელმწიფოებმა უნდა შექმნან პირობები იმისთვის, რომ მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებმა - ტელევიზიამ, რადიომ და პრესამ - მისაწვდომი გახადონ თავიანთი მომსახურება.

სახელმწიფომ აქტიურად უნდა დაუჭიროს მხარი ინვალიდთა ჩართვას შრომის თავისუფალ ბაზარში. სახელმწიფოებმა ხელი უნდა შეუწყონ ისეთი კულტურულ-საგანმანათლებლო დაწესებულებების ხელმისაწვდომობას, როგორიცაა თეატრი, მუზეუმები, კინო-თეატრები და ბიბლიოთეკები.

„შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სოციალური დაცვის შესახებ“

საქართველოს კანონის თანახმად, სახელმწიფო ორგანოები, საწარმოები, დაწესებულებები და ორგანიზაციები შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებს უქმნიან პირობებს საცხოვრებელი, საზოგადოებრივი და საწარმოო შენობებით, ტრანსპორტითა და სატრანსპორტო კომუნიკაციებით, კავშირგაბმულობისა და ინფორმაციის საშუალებებით სარგებლობისათვის, თავისუფალი ორიენტაციისა და გადაადგილებისათვის.

დაუშვებელია დასახლებული პუნქტების №4307 დაპროექტება და განაშენიანება, სხვადასხვა ობიექტების მოწყობა, მშენებლობა და რეკონსტრუქცია, თუ ისინი არ მიესადაგება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საჭიროებებსა და მოთხოვნილებებს. სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს პირობები, რათა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებმა თავისუფლად ისარგებლონ კულტურულ-სანახაობითი დაწესებულებებით და სპორტული ნაგებობებით, უზრუნველყონ ისინი სპორტული ინვენტარითა და სხვა საჭირო საშუალებებით.

სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით დანაშაულად ითვლება ინვალიდობის მოტივით შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირისათვის კანონით ან/და საერთაშორისო ხელშეკრულებით მინიჭებული უფლების განხორციელებაზე უარის თქმა, რამაც არსებითად ხელყო მისი უფლება.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის თანახმად კი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირისათვის კანონმდებლობით დადგენილი პირობების შექმნისაგან თავის არიდება, აგრეთვე ობიექტების დაპროექტებისას და მშენებლობისას შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირის საჭიროებისა და მოთხოვნილებების გაუთვალისწინებლობა წარმოადგენს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის საფუძველს.

იმავე კოდექსში აღნიშნულია, რომ 1781-1782 მუხლებით გათვალისწინებულ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ ოქმს ადგენენ საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს შესაბამისი ორგანოები. თუმცა, როგორც გაირკვა, მიხედავად იმისა, რომ კოდექსში შესაბამისი მუხლი თითქმის ერთი წლის წინ არის ჩადებული, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროში ჯერ არ არის განსაზღვრული ის ორგანო, რომელიც იქნება უფლებამოსილი შეადგინოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმი, შესაბამისად არ არსებობს ოქმის შედგენის პრეცედენტიც.

ჩვენს შეკითხვაზე, თუ რამდენად იყო გათვალისწინებული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საჭიროებები და მოთხოვნილებები ობიექტების დაპროექტება-მშენებლობისას და არსებობდა თუ არა პროგრამა, რომელიც ითვალისწინებდა ძველ შენობებში მათთვის ახალი ადაპტირებული კარების, ლიფტებისა და პანდუსების დაყენებას, ქ.თბილისის მერიის ურბანული დაგეგმარების საქალაქო სამსახურიდან გვაცნობეს, რომ მრავალბინიანი საცხოვრებელი სახლების, საზოგადოებრივი დანიშნულების ან სხვა შერეული ფუნქციის მქონე ობიექტების დასაპროექტებლად ურბანული დაგეგმარების საქალაქო სამსახური ადგენს და დამკვეთებზე გადასცემს ქალაქმშენებლობით პირობებს, რომლითაც სხვადასხვა მოთხოვნებთან ერთად გათვალისწინებულია ის სავალდებულო პირობაც, რომელიც ეხება შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა ლიფტებამდე გადასაადგილებლად პანდუსების მოწყობას, თუმცა, როგორც სამსახურის უფროსი ნ.ჩხაიძე აღნიშნავს, დამკვეთთა მხრიდან მათი განხორციელების ეფექტურობა ნაკლებად შესამჩნევია. რაც შეეხება ხელმისაწვდომობის საკითხს საზოგადოებრივ ტრანსპორტში, ქალაქ თბილისის მერიის ტრანსპორტის საქალაქო სამსახურიდან გვაცნობეს, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის საზოგადოებრივ ტრანსპორტში გამოყოფილია დასაჯდომი ადგილები მძღოლის კაბინის უკან პირველივე რიგში. სპეციალური ასასვლელები, დღეისათვის მარშრუტებზე ჩართულ მოძრავ შემადგენლობებს არ გააჩნიათ. აქ ბუნებრივად ჩნდება კითხვა, თუ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს არ შეუძლია დამოუკიდებლად ავიდეს ავტობუსში, მაშინ ვისთვის არის გათვალისწინებული ადგილები მძღოლის უკან? ეს, რა თქმა უნდა, ხელს უშლის შშმ პირთა სრულფასოვან ინტეგრაციას საზოგადოებაში. არადა აღნიშნული ავტობუსები ბოლო 2 წლის განმავლობაშია შემოყვანილი საქართველოში.

თბილისის მუნიციპალიტეტს არ გააჩნია საკუთრებაში ისეთი სპეციალური ტრანსპორტი, რომელიც უზრუნველყოფს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების სასწავლო, სამედიცინო დაწესებულებებში და სამსახურებში გადაყვანას. ეს არის კიდევ ერთი დაბრკოლება, რაც შშმ პირებს არ აძლევს საშუალებას თავი იგრძნონ საზოგადოების სრულუფლებიან წევრებად.

თბილისის ახლადგარემონტებულ ქუჩებსა და გადასასვლელებზე ერთი თვალის შევლებითაც ცხადი ხდება, რომ მათი შეკეთებისას შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებზე არავის უფიქრია, არ არსებობს არც მათთვის სპეციალურად გათვალისწინებული პანდუსები, არც ხმოვანი სიგნალები და სხვა რაიმე მოწყობილობა. 2006 წლის 10 ოქტომბერს საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის თანამშრომლების მიერ შემოწმებულ იქნა ქ.თბილისის მერიის, რუსთაველის სახელმწიფო თეატრის, ჯანდაცვის სამინისტროს და ვაკე-საბურთალოს გამგეობის შენობები.

აგრეთვე ვაკის პარკის აღმოსავლეთ შესასვლელთან არსებული ახალი კორპუსი (მოსეშვილის ქუჩა) და გაბაშვილის ქუჩაზე (№2,3,4) მდებარე ახალი კორპუსები. ქ. თბილისის მერიაში არ აღმოჩნდა ინვალიდთათვის განკუთვნილი არანაირი მოწყობილობა. ასეთი მოწყობილობა არ აღმოჩნდა არც რუსთაველის თეატრში და ვაკე-საბურთალოს გამგეობაში.

ჯანდაცვის სამინისტროში არსებობს ინვალიდთათვის განკუთვნილი სპეციალური ლიფტი და სამინისტროს მისაღებამდე მისასვლელი გზა. მოსაშვილის ქუჩაზე მშენებარე სახლში გათვალისწინებულია ე.წ. სატვირთო ლიფტი, სპეციალურად ინვალიდებისათვის გათვალისწინებული ლიფტი არ არსებობს.

გაბაშვილის ქუჩის 2, 3, და 4 ნომრებში არ არის გათვალისწინებული ინვალიდთა გადაადგილებისათვის აუცილებელი საშუალებები.

ჭავჭავაძის გამზირზე დათვალიერებული 5 მიწისქვეშა გადასასვლელიდან 4 მათგანს აქვს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისათვის გათვალისწინებული განყოფილებები, თსუ-ს პირდაპირ მდებარე მიწისქვეშა გადასასვლელში კი ასეთი განყოფილება გათვალისწინებული საერთოდ არ არის.

ოთხ გადასასვლელს შორის მხოლოდ ვაკის პარკის მთავარი შესასვლელის წინ არსებულ გადასასვლელშია შესაძლებელი რელსებს შორის ჩაშენებულ საფეხურებზე ეტლის უკნიდან დაჭერა.

დანარჩენ სამ ადგილას (ყიფშიძის შესახვევთან, მე-9 საავადმყოფოსთან და ყოფილ ვაკის სახანძროსთან) მწყობრში მყოფი სამუხრუჭე სისტემის გარეშე ეტლის უსაფრთხოება ინვალიდთა განყოფილებებში მოძრაობის შემთხვევაში არ არის გარანტირებული. ამასვე ადასტურებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, მათი განმარტებით, ამ ჩასასვლელების არასწორად დაპროექტების გამო, დახრის კუთხე იმდენად მაღალია, რომ მათი გამოყენება ფაქტობრივად შეუძლებელია.

ქ.თბილისის მერიის კეთილმოწყობის საქალაქო სამსახურის უფროსის განმარტებით, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის, დედაქალაქის ტერიტორიაზე განთავსებულ ფეხით მოსიარულეთა მიწისქვეშა გადასასვლელებში განსაზღვრულია მოეწყოს საეტლე ბილიკები, რაც განხორციელდება შესაბამის ტენდერში გამარჯვებული კომპანიის მეშვეობით. დედაქალაქის ქუჩების და გზების კაპიტალურად შესაკეთებელ ობიექტებზე გათვალისწინებულია ტროტუარებთან მოეწყოს პანდუსები. თუმცა გაურკვეველია ახლადგარემონტებულ გადასასვლელებზე რატომ არ იქნა უკვე გათვალისწინებული შშმ პირთა საჭიროებები.

როგორც თბილისის მერიის განათლებისა და კულტურის საქალაქო სამსახურიდან მოსული პასუხიდან გაირკვა, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეთათვის მოცემულ ეტაპზე თბილისში ფუნქციონირებს შემდეგი ადაპტირებული სკოლები: №10, №21, №98, სადაც შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვების საზოგადოებაში ინტეგრაციისა და ადაპტაციისათვის შესაბამისი პირობებია შექმნილი. რაც შეეხება ბიბლიოთეკებს, მათი განმარტებით, ხორციელდება უსინათლო და სმენადაქვეითებული ახალგაზრდებისათვის ხმოვანი წიგნების ჩაწერა.

განათლების სამინისტროს პასუხიდან ირკვევა, რომ ფუნქციონირებს 11 საპილოტო სკოლა (გურამ რამიშვილის საავტორო სკოლა, № 180, 61, 10, 6, 151, 130, 44, 60, 4, მე-2 ექსპერიმენტული), სადაც მიმდინარეობს ინკლუზიური განათლება. ჩამოთვლილისკოლებიდან მხოლოდ ორი სკოლაა აღჭურვილი (№180, №6) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა გადაადგილებისათვის საჭირო პანდუსით და ლიფტით (ლიფტები უმოქმედოა, ვინაიდან სკოლას არ აქვს ლიფტის შემკეთებლის შტატი), არც ერთ სკოლას არ ემსახურება ტრანსპორტი ბავშვების გადაადგილებისათვის.

ინკლუზიური სწავლების დანერგვა წარმოადგენს აუცილებელ პირობას შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვების საზოგადოებაში ინტეგრაციისა და სოციალიზაციისათვის. ასეთ ვითარებაში ინკლუზიური სწავლების განმახორციელებელ სკოლებში შესაბამისი მოწყობილობების არარსებობა მნიშვნელოვნად აფერხებს ინკლუზიური განათლების იდეის განხორციელებას. ის ფაქტიც, რომ მერიის განათლებისა და კულტურის საქალაქო სამსახური და განათლების სამინისტრო მიუთითებენ სრულიად სხვადასხვა სკოლებზე, რომლებიც, მათი განმარტებით, ადაპტირებულია შშმ პირების მოთხოვნილებებთან, მეტყველებს იმაზე, რომ რეალურად ამასთან დაკავშირებით შეჯერებული ინფორმაციაც კი არ არსებობს.

რაც შეეხება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ინფორმირების საკითხს, განათლების სამინისტროს განმარტებით, ძირითადი მუშაობა მიმდინარეობს პედაგოგებთან და ადმინისტრაციის წარმომადგენლებთან (ხდება დამხმარე კორექციული პედაგოგების გადამზადება, ტრენინგი უტარდებათ სკოლის დირექტორებს), ამ პროცესში მონაწილეობას იღებენ თავად შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებიც. მნიშვნელოვანია, შშმ პირთა დასაქმების პრობლემა. საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს, სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტოს არ გააჩნია ინფორმაცია, იმის თაობაზე, არსებობს თუ არა საჯარო სამსახურში შშმ პირთათვის გამოყოფილი კვოტები. 2005 წლის განმავლობაში სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტოში აღრიცხვაზე დადგა 12 შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირი, დასაქმებით არცერთი მათგანი არ დასაქმებულა. ქ. თბილისის მერიის ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის საქალაქო სამსახურის წერილიდან ირკვევა, რომ საქალაქო სამსახურის 2006 წლის ბიუჯეტით დაფინანსდება შემდეგი პროგრამები, რომელთა ბენეფიციარები შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე არიან: ყრუ ინვალიდთათვის თარჯიმან-დაქტილოლოგების მომსახურებით უზრუნველყოფის პროგრამა (ბიუჯეტი 16000 ლარი); შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვთა სოციალური ინტეგრაციის ხელშეწყობის პროგრამა (ბიუჯეტი 31000 ლარი); ინვალიდ ბავშვთა კულტურული ღონისძიებების პროგრამა (10000 ლარი); შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვთა რეალბილიტაციისა და ინკლუზიის პროგრამა (80 000 ლარი); უმწეოთა სამედიცინო დაზღვევის პროგრამა. №10 საშ. სკოლა (ნაძალადევი, ცოტნე დადიანის გამზ) - აღნიშნულ სკოლაში ინკლუზიური სწავლების გეგმა და ტექნიკური მხარდაჭერა ხორციელდება არასამთავრობო ორგანიზაცია „ ანიკას “ მიერ. სკოლაში ირიცხება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე 24 ბავშვი, აქედან 12 გადაადგილდება ეტლით. თითოეულ მათგანს სახლიდან სკოლამდე და პირიქით ემსახურება სპეციალური ლიფტით აღჭურვილი ავტობუსი. დაწყებით კლასში ასეთი ბავშვებისათვის არსებობს ცალკე კლასი, საიდანაც ისინი ნაწილდებიან ჩვეულებრივ კლასებში სკოლის სხვა ბავშვებთან ერთან. სკოლას ემსახურება ლიფტი. არსებობს ინფორმატიკის დარბაზი და სასადილო. მთავარ შესასვლელში, ისევე როგორც მთლიანად შენობაში, დამონტაჟებულია ინვალიდთა ეტლის გადასავლელი ადგილები. საპირფარეშოში არის დასაჯდომი განყოფილებები, თუმცა არ არის კედელზე მიმაგრებული ხელის მოსაკიდები, რაც შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებს გაუდვილებდა მოძრაობას. სკოლას ემსახურება ფსიქოლოგი და ლოგოპედი, რომელთა ხელფასები, ისევე როგორც ყოველივე ზემოთაღნიშნული, ფინანსდება ორგანიზაცია „ანიკას“ მიერ. როგორც ვხედავთ, აღნიშნული სკოლის ადაპატირება ხორციელდება არა სახელმწიფოს ხარჯით, არამედ ორგანიზაცია „ანიკას“ მიერ.

№ 98 საშ. სკოლა (ავლაბარი, მარტყოფის ქუჩა) - სკოლას აქვს საკმაოდ კარგი შენობა, ემსახურება დაცვა. შეზღუდული შესაძლებლობის პირთათვის გაკეთებულია ცალკე მისასვლელი მთავარ შესასვლელთან, თუმცა სკოლაში არ ჰყავთ არცერთი ინვალიდი ბავშვი. საპირფარეშოებში არ არის გათვალისწინებული შშმ ბავშვების ადგილები. ლიფტიარის. სკოლის ადმინისტრაციას, როგორც მათთან საუბრისას აღმოჩნდა, არ აქვს შემუშავებული კონკრეტული მიდგომა, თუ რა გეგმის მიხედვით უნდა მოხდეს ასეთი ბავშვების განაწილება და სწავლება. საერთო ჯამში სკოლა კეთილმოწყობილია და ერთი შეხედვით ტექნიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე (საპირფარეშოს გამოკლებით) მზად არის მიიღოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეები.

№21 საშ. სკოლა (ვერა, პეტრიაშვილის ქუჩა, ყოფ. მე-6 სკოლა) - სკოლაში ინკლუზიური სწავლებისათვის არსებული პირობები შექმნილია სკოლის ადმინისტრაციის მიერ მიღებული კერძო გრანტებით. სულ აღირიცხება 9 შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვი, აქედან ერთი გადაადგილდება ეტლით. ლიფტი მუშაობს, თუმცა ექსპლუატაციაში ვერ უშვებენ, რადგან ვერ უზრუნველყოფენ მომსახურე ტექნიკური პერსონალის ხელფასს. საპირფარეშოში დამონტაჟებულია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვების ადგილები, თუმცა სარემონტო სამუშაოები არ არის ბოლომდე დამთავრებული. შენობას, როგორც გარედან, ასევე შიგნით, ჩაშენებული აქვს პანდუსები. სკოლაში კარგად არის მოწყობილი ინფორმატიკის და შრომის ოთახები, სადაც გათვალისწინებულია ყველანაირი ბავშვის მომსახურეობა. გრანტით მიღებული თანხიდან გათვალისწინებულია აგრეთვე ფსიქოლოგის შტატი. მოქმედებს სასადილო და კინოდარბაზი.

ერთ-ერთ ძირითად პრობლემას წარმოადგენს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვების გადაადგილება სახლიდან სკოლამდე, რასაც შეასრულებდა სპეციალური ლიფტით აღჭურვილი ავტობუსი. მართალია, ეტლით მოსიარულე ბავშვების რაოდენობა ამჟამად ძალზე მცირეა, თუმცა არსებობენ ისეთი ოჯახები, რომელთაც არ აქვთ იმის დრო თუ შესაძლებლობა, რომ ყოველდღე ატარონ ეტლით საკუთარი შვილი სკოლაში და ავტობუსის არსებობა ხელმისაწვდომს გახდიდა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისათვის განათლების მიღებას.

№180 საშ. სკოლა (ვარკეთილი, მე-3 მ/რ) - რამდენიმე წელია სკოლას აქვს მდიდარი გამოცდილება ინკლუზიური სწავლების სფეროში, რაც ძირითადად ორი არასამთავრობო ორგანიზაციის დამსახურებაა - „ახალი ნაბიჯები“ და „თანადგომა“. სულ აღრიცხულია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე 12 ბავშვი, აქედან 3 გადაადგილდება ეტლით. ის კლასები, სადაც განაწილებულნი არიან ასეთი ბავშვები, განლაგებულია პირველ სართულზე (სკოლა ორი შენობისგან შედგება, ორივე შენობას გარედანაც და შიგნითაც დამონტაჟებული აქვს პანდუსები). ლიფტი არსებობს, თუმცა აქაც, ისევე როგორც 21-ე საშუალო სკოლაში, არ ჰყავთ ტექნიკური პერსონალი, რომელიც მოემსახურება მას.

შესაბამისად, ინფორმატიკის ოთახში (მეორე სართულზე) მისასვლელად შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვებს ეხმარებიან მასწავლებლები და თანაკლასელები. ფსიქოლოგის შტატი გათვალისწინებულია, ისევე როგორც მე-10 და 21-ე სკოლებში. თავად შენობა საჭიროებს სარემონტო სამუშაოებს, არსებობს საცურაო აუზიც, რომლის ექსპლუატაციაც ვერ ხერხდება უსახსრობის გამო. არსებობდა სკოლის რეკონსტრუქციის პროექტი, რომელიც დაიწყო და შეჩერდა გაურკვეველი მიზეზების გამო.

საპირფარეშოებში გათვალისწინებულია შეზღუდული შესაძლებლობების ბავშვების მომსახურებისთვის აუცილებელი მოწყობილობები, თუმცა აქაც სარემონტო სამუშაოები არ არის დამთავრებული. არსებობს სასადილო, სპორტული დარბაზი, შრომის და ინფორმატიკის ოთახები.

ერთ-ერთ ყველაზე მთავარ პრობლემას წარმოადგენს გადაადგილება სახლიდან სკოლამდე და პირიქით. აქ კიდევ უფრო მწვავედ დგას ეს საკითხი, ვიდრე 21-ე საშ. სკოლაში ვინაიდან 180-ე სკოლა მდებარეობს გზიდან მოშორებით და მისასვლელი, ისევე როგორც გზები აღნიშნულ უბანში, სასტიკად არის დანგრეული. ცუდ ამინდში შეუძლებელი ხდება სკოლის შენობამდე ეტლის მიყვანაკარგ ამინდშიც ბევრი ეტლი ვერ უძლებს იმ ასიოდე მეტრს, რაც სკოლას აშორებს სამანქანო გზას.

მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, რომ კერძო ორგანიზაციების გარდა, სახელმწიფომაც აქტიური მონაწილეობა მიიღოს არა მხოლოდ ინკლუზიურ განათლების პრიორიტეტადგამოცხადებაში, არამედ გადადგას მნიშვნელოვანი ნაბიჯები თუნდაც იმ 11 საპილოტო სკოლის შშმპ მოთხოვნებთან ადაპტირებისათვის, სადაც რეალურად სწავლობენ ასეთი პრობლემების მქონე ბავშვები.

რაც შეეხება საქმიანობის კოორდინაციას, არასამთავრობო ორგანიზაციების, აგრეთვე ჯანდაცვის სამინისტროს განმარტებით, არსებობს იდეა, შეიქმნას საქართველოს პრეზიდენტთან არსებული მაკოორდინირებელი ორგანო, რომელიც ორგანიზებას გაუწევს შშმპ-თა სფეროში გლობალური პოლიტიკის ჩამოყალიბებას. აქაც უნდა აღვნიშნოთ, რომ სახალხო დამცველის 2004 წლის ანგარიშში ერთ-ერთი რეკომენდაცია პრემიერმინისტრთან არსებულ სწორედ ასეთ მაკოორდინირებელ საბჭოს ეხებოდა, თუმცა რატომღაც ამ ორგანოს შექმნის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებას 2 წელი დასჭირდა და მისი შექმნა ჯერ ისევ მხოლოდ იდეის დონეზეა.

მნიშვნელოვანია საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროში განისაზღვროს ორგანო, რომელიც შეადგენს ოქმს საქართველოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 1781-1782 მუხლებით გათვალისწინებულ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ჩადენის შემთხვევაში.

სოზარ სუბარი
საქართველოს სახალხო დამცველი
2006 წლის 19 მაისი

ინვალიდობის მქონე პირთა უფლებების დამცავი საერთაშორისო ინსტრუმენტების მოკლე ანალიზი

ავტორები: მადონა ხარებავა, ნინო ყუფუნია, გურამ კიკნაძე, გივი ჯავაშვილი
დონორი - „ევროკავშირი“ (EC). ზუგდიდი, 2005 წელი.

1981 წელს გაეროს განერალური ასამბლეის მიერ გამოცხადებული შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა საერთაშორისო წლის ლოზუნგი იყო „თანაბარი მონაწილეობა და თანაბარი უფლებები“. სადღეისოდაც ეჭვის ქვეშ არავინ აყენებს იმ გარემოებას, რომ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა მიმართ როგორც საერთაშორისო, ისე ნაციონალურ დონეზე გატარებული ღონისძიებების ეფექტურობის აუცილებელი წანამძღვარი სწორედ ამ პრინციპების („თანაბრი მონაწილეობა“ და „თანაბარი უფლებები“) განხორციელებისათვის გამიზნული ღონისძიებებია.

ამრიგად, ინვალიდობის მქონე პირთა მიმართ საზოგადოების მიმართების ძირითადი, ფუნდამენტური პრინციპია „თანაბარი მონაწილეობა და თანაბარი უფლებები“.

ამ პრინციპის განხორციელების გამოსავალი, უპირველეს ყოვლისა, არის შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა სოციალური რეაბილიტაციისა და რეადაპტაციის მაქსიმალური უზრუნველყოფა. სწორედ ეს უკანასკნელია საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ მომზადებული დოკუმენტების ლაიტმოტივი.

ცხადია, „თანაბრი მონაწილეობა“ და „თანაბარი უფლებები“, ისევე როგორც სოციალური რეაბილიტაცია და რეინტეგრაცია, უპირველეს ყოვლისა, გგულისხმობს ინვალიდობის მქონე პირთა განათლებასთან, პროფესიულ ორიენტაციასთან და მზადებასთან, დასაქმებასთან დაკავშირებული საკითხების მოგვარებას როგორც საერთაშორისო, ისე ნაციონალურ დონეებზე.

ერთ-ერთი პირველი დოკუმენტი, რომელშიც ასახულია ამ საკითხებთან დაკავშირებული რეკომენდაციები არის შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ 1955 წელს მომზადებული „რეკომენდაციები შეზღუდული შესაძლებლობლობების მქონე პირთა გადამზადების შესახებ“. ამავე ორგანიზაციამ 1975 წელს გამოაქვეყნა „რეკომენდაციები ადამიანთა რესურსების გამოყენების შესახებ“, ხოლო 1983 წლის 20ივლისს ძალაში შევიდა „კონვენცია 159 - პრფესიული რეაბილიტაციისა და შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების დასაქმების შესახებ“.

პრობლემას დიდ ყურადღებას უთმობს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაც. ქვემოთ მოცემულია გაეროს მიერ მომზადებული დოკუმენტების ჩამონათვალი:

1. გონებრივად ჩამორჩენილ პირთა უფლებების დეკლარაცია მიღებულია გენერალური ასამბლეის რეზოლუციით 2856 (XXVI); 1971 წლის 20 დეკემბერი);

2. შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების დეკლარაცია (მიღებულია გენერალური ასამბლეის რეზოლუციით 3447 (XXX) 1975; 1975 წლის 9 დეკემბერი);

3. შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთათვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფის სტანდარტული წესები (მიღებულია გენერალური ასამბლეის რეზოლუციით 48/96; 1993 წლის 20 დეკემბერს);

4. „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა მიმართ მსოფლიო სამოქმედო პროგრამა“ მიღებულია გაეროს გენერალური ასამბლეის 3447 (XXX) რეზოლუციით 1982 წლის 3 დეკემბერს);

5. „ტალინის სახელმძღვანელო სამოქმედო პრინციპები ადამიანური რესურსების განვითარების შესახებ ინვალიდობის სფეროში“ მიღებულია გაეროს გენერალური ასამბლეის 44/70 რეზოლუციით 1990 წლის 15 მარტს);

6. „ფსიქიკური დაავადებების მქონე პირთა დაცვისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაცვის გაუმჯობესების პრინციპები“ მიღებულია გაეროს გენერალური ასამბლეის 46/119 რეზოლუციით 1991 წლის 17 დეკემბერს).

ზემოთ ჩამოთვლილთა გარდა, გაეროს განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაციას, აგრეთვე ჯანდაცვის მსოფლო ორგანიზაციას მიღებული აქვს შემდეგი დოკუმენტები:

1. სანდბერგის დეკლარაცია იუნესკო, 1881 წლის 7 ნოემბერი);

2. სალამანკას დეკლარაცია (იუნესკო, 1894 წლის 10 ივნისი);

3. ფუნქციონირების, შეზღუდული შესაძლებლობებისა და ჯანმრთელობის საერთაშორისო კლასიფიკაცია ჯანმო, 2001 წლის 9 აპრილი).

ცალკე უნდა აღინიშნოს რეგიონული საერთაშორისო ორგანიზაციების დაინტერესებაც ამ პრობლემით, სახელდობრ ევროსაბჭოს, ევროკავშირის, აგრეთვე ევროპის, ამერიკის, აფრიკის რეგიონული ორგანიზაციების მიერ მომზადებული დოკუმენტები. იმასაც უნდა გაესვას ხაზი, რომ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებები ასახულია სადღეისოდ მოქმედ ისეთ ფუძემდებელ დოკუმენტებშიც, როგორიცაა „ადამიანის უფლებების საყოველთაო დეკლარაცია“, საერთაშორისო ხელშეკრულება „ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ“ და სხვ.

ყოველივე ზემოხსენებულის გარდა, ხაზი უნდა გაესვას იმ გარემოებასაც, რომ ევროკავშირის ამსტერდამის ხელშეკრულება, რომელიც ძალაში შევიდა 1999 წლის 1 მაისს, მოუწოდებს ევროკავშირის ქვეყნებს შეზღუდული შესაძლებლობების ქონასთან დაკავშირებული დისკრიინაციის წინააღმდეგ საბრძოლველად. ისიც ნიშანდობლივია, რომ 2000 წლის გაზაფხულიდან გაეროს ადამიანის უფლებათა კომისარიატმა პასუხისმგებლობა იკისრა შეზღუდული შესაძლებლობების ქონასთან დაკავშირებული ადამიანის უფლებებზე ძალადობის ფაქტების მონიტორირებისათვის.

როგორც უკვე იყო აღნიშნული, ზემოთ მოხსენიებულ დოკუმენტებში ასახული დებულებების ლაიტმოტივია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის თანაბარი მონაწილეობისა და თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფა. მათი საერთო და ზოგადი ორიენტირებია შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთათვის:

ზემოხსენებულის განხორციელების აუცილებელ პირობებად მიჩნეულია:

და ბოლოს, აუცილებელია იმ გარემოებისათვის ხაზგასმა, რომ ჩამოთვლილი დოკუმენტებიდან გაეროს „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის თანაბარ შესაძლებლობათა უზრუნველყოფის სტანდარტულ წესები“ და, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ მოწოდებული „ფუნქციონირების, შეზღუდული შესაძლებლობებისა და ჯანმრთელობის საერთაშორისო კლასიფიკაცია“ შეიცავს უაღრესად კონკრეტულ რეკომენდაციებს, რომლებიც უნდა იყოს გამოყენებული ორიენტირად როგორც ეროვნული კანონმდებლობის მომზადებისას, ისე მასში ასახული ნორმების განხორციელების მონიტორინგისათვის.

საქართველოს კანონმდებლობა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების შესახებ

ამა თუ იმ სოციალური ჯგუფის, მათ შორის შეზღუდული შესაძლებლობების პირთა უფლებების დაცვის აუცილებელი წინაპირობაა ქვეყანაში სათანადო საკანონმდებლო ბაზის არსებობა.

სადღეისოდ საქართველოში არსებული სიტუაცია შემდეგნაირად შეიძლება იქნეს დახასიათებული: ქვეყანაში მოქმედებს კანონები „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა სოციალური დაცვის შესახებ“, „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“, აგრეთვე პარლამენტის დადგენილებები, პრეზიდენტის ბრძანებულებები, სოციალური და ჯანდაცვითი სახელმწიფო პროგრამები. ზემოთ მოხსენიებულთა გარდა, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებები ასახულია სხვა კანონებშიც (მაგ., „საქართველოს შრომის კანონთა კოდექსი“, კანონი „სავალდებულო სადაზღვევო პენსიების შესახებ“ და სხვა). მნიშვნელოვნად უნდა ჩაითვალოს ის გარემოება, რომ „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა სოციალური დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველ მუხლში („შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის საფუძვლები“) მითითებულია, რომ „საქართველოში შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობა განისაზღვრება გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის 1975 წლის 9 დეკემბრის დეკლარაციით „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების შესახებ“, მის მიერვე 1993 წლის 20 დეკემბერს მიღებული „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთათვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფის სტანდარტული წესებით“ . .. ამრიგად, გაეროს სტანდარტულ წესებს ჩვენს ქვეყანაში ამოქმედებისათვის კანონიერი ძალა აქვს მიცემული..

ზემოთ მოხსენიებული საკანომდებლო ნორმატიული აქტების არსებობის ფაქტი, ცხადია, ქვეყნის მიღწევად უნდა ჩაითვალოს და შეფასდეს დამაკმაყოფილებელ სასტარტო პოზიციად, თუმცაღა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ კანონები „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა სოციალური დაცვის შესახებ“ და „სამედიცინო- სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ მნიშვნელოვან კორექციას საჭიროებენ მათი საერთაშორისო მოთხოვნებთან ჰარმონიზაციის მიზნით. წინამდებარე დოკუმენტის მიზანს არ წარმოადგენს ამ სფეროში საქართველოს კანონმდებლობის მიმოხილვა. ზოგადი შეფასებისათვის შეიძლება მხოლოდ იმ უაღრესად მნიშვნელოვან გარემოებებზე ყურადღების გამახვილება, რომლებიც არ არის ასახული საქართველოს კანონმდებლობაში.

1. შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა რეაბილტაციის ეროვნული პროგრამის არსებობის აუცილებლობა;

2. ეროვნული საკოორდინაციო ორგანოს არსებობის აუცილებლობა;

3. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ მოწოდებული „ფუნქციონირების, შეზღუდული შესაძლებლობებისა და ჯანმრთელობის საერთაშორისო კლასიფიკაციის“ გამოყენების აუცილებლობა შეზღუდული შესაძლებლობების პირთა სამედიცინო- სოციალური ექსპერტიზისათვის;

4. შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთათვის კანონმდებლობით გათვალისწინებული უფლებების რეალიზაციის მონიტორინგის სისტემა. ყოველივე ზემოთ ჩამოთვლილი ამ სფეროში წარმატებული საქმიანობის აუცილებელი წინაპირობაა, შესაბამისად, მათი ასახვა კანონმდებლობაში გადაუდებელ ამოცანად უნდა ჩაითვალოს.

დასკვნა:

ზემოთ მოყვანილი ფაქტები ცხადჰყოფენ, რომ თუნდაც სრულყოფილი კანონმდებლობის არსებობა შეზღუდული შესაძლებლობების პირთა უფლებების სფეროში არ არის საკმარისი ამ უკანასკნელთა განსახორციელებლად. უფლებების დაცვის აუცილებელი პირობა, კანონმდებლობის არსებობასთან ერთად, არის მისი აღსრულებაზე მონიტორინგის მექანიზმის ჩამოყალიბება. ამასთან ეს მექანიზმი სხვადასსხვა ქვეყნებში შემდეგი ფორმით არის წარმოდგენილი:

- ან სახელმწიფო ადვოკატურის პროგრამა (ავსტრალია);

- ან სახელმწიფო კომისია (კომიტეტი, საბჭო) ან სპეციალურად ამისათვის შექმნილი ნაციონალური ორგანო (ჰოლანდია, დანია, დიდი ბრიტანეთი);

- ან ომბუდსმენის ინსტიტუტი (შვედეთი).

ზემოთ მოხსენიებულ ქვეყნებში არსებული სიტუაციის საერთო მახასიათებელია ის გარემოება, რომ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა კანონმდებლობითგაცხადებული უფლებების განხორციელება სახელმწიფო პოლიტიკის შემადგენელი ნაწილია და, შესაბამისად, სახელმწიფოებრივი ზრუნვის ობიექტია, რაც, უპირველეს ყოვლისა, იმაში გამოიხატება, რომ ამ საქამიანობას სახელმწიფო აფინანსებს.

საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ (ანალიზი)

ნინო ყუფუნია
სტატიის ავტორი, იურისტი

სტატია მომზადებულია ინვალიდ ქალთა და ინვალიდ ბავშვთა დედათა ასოციაცია - „დეას“ მიერ განხორციელებული პროექტის „ინკლუზიური განათლება და საზოგადოება“ - ფარგლებში „ევროკავშირის“ (EC) ფინანსური მხარდაჭერით.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს ხშირად გამორიცხავენ ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემიდან. რადგან ზოგადი განათლება სხვადასხვა სფეროში დასაქმების საფუძველია, აქედან გამომდინარე ის ეკონომიკური დამოუკიდებლობის საფუძველს წარმოადგენს. განათლების უფლება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისათვის. განათლება ასევე რეაბილიტაციის პროცესის მნიშვნელოვანი ნაწილია, რადგან ამ დროს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს საზოგადოებაში დამოუკიდებლად ინტეგრაციის შესაძლებლობა ეძლევათ.

განათლების გზით შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯია შესაბამისი კანონმდებლობის მიღება/შემუშავება. გარდა ამისა, კანონმდებლობა უნდა იყოს საკმაოდ სპეციფიკური, რათა ხელი შევუწყოთ მისი აღსრულების პროცესს. კანონს, რომელიც მიუთითებს განათლების საყოველთაო ხელმისაწვდომობაზე, არა აქვს დიდი მნიშვნელობა თუ არ იქნება მიღებული პოზიტიური ზომები, ნებისმიერი ფორმისა და ხარისხის შეზღუდვების მქონე ბავშვების, მოზარდებისა და მოზრდილების დაწყებითი, საშუალო და უმაღლესი განათლების ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად.

საქართველოში ინკლუზიური განათლების საკითხები რეგულირდება კანონით ზოგადი განათლების შესახებ. არ არსებობს სპეციალური კანონი, რომელიც უშუალოდ ინკლუზიურ განათლებას ეხება, თუმცა სხვა ქვეყნებში ასეთი კანონები არსებობს, მაგალითად ამერიკის შეერთებულ შტატები, სადაც მოქმედებს IDEA ანუ ფედერალური კანონი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა განათლების შესახებ. ევროპის უმრავლეს ქვეყანაში ცალკე კანონები შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვთა განათლების შესახებ არ არსებობს. მუხლები ინკლუზიური განათლების შესახებ მოცემულია სხვადასხვა ნორმატიულ აქტებში. განვითარებულ ქვეყნებში ჯერ კიდევ მიმდინარეობს საერთო განათლების ინკლუზიურად გარდაქმნის პროცესი. სპეციალური სკოლების უარყოფა ჯერ კიდევ შეუძლებელია. მშობელს აქვს არჩევანის უფლება, თავისი შეხედულებისამებრ განსაზღვროს რომელია უმჯობესი მისი შვილისათვის: ინკლუზიური განათლება თუ განათლება სპეციალურ სკოლაში.

საქართველოში საინტერესოა სახელმწიფოს მიდგომა: ცალკე კანონის არარსებობა გამოწვეულია იმით, რომ სახელმწიფო არ გამოყოფს ამ ადამიანებს საერთო საგანმანათლებლო სივრციდან, თუ იმით რომ კანონში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვების სწავლების და დამატებითი სახსრების გამოყოფის შესახებ მუხლების არარსებობა, არც ავალდებულებს მას. უბრალო მითითება იმაზე, რომ სახელმწიფო განათლების მიზნების მისაღწევად არ დაუშვებს დისკრიმინაციას სხვა ნიშნებთან ერთად ინვალიდობის ნიშნით არ ავალდებულებს სახელმწიფოს, თანაც ისეთ სიტუაციაში, როცა სახელმწიფოში არსებული კანონი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სოციალური დაცვის შესახებ ფაქტიურად არ სრულდება და არც კანონქვემდებარე აქტებია მიღებული მის აღსასრულებლად.

კანონი ზოგადი განათლების შესახებ შემდეგნაირად განმარტავს ინკლუზიურ სწავლებას - შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეთა ჩართვა ზოგადსაგანმანათლებლო პროცესში სხვა მოსწავლეებთან ერთად. ზოგადი განმარტებით ტერმინი ინკლუზია არ ნიშნავს მხოლოდ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების ჩართვას, არამედ რაიმე ნიშნით განსხვავებულ ადამიანთა უფრო მჭიდრო დაახლოებას, ეს ნიშანი შეიძლება იყოს სქესი, ასაკი, რასა, ეროვნება, განათლება და სხვა, აქვე მოიაზრებიან ასევე ტალანტები, და არა მხოლოდ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები როგორც ამას საქართველოს კანონი განმარტავს.

კანონში მოცემულია ასევე მოდიფიცირებული სასწავლო გეგმის განმარტება, ეს არის ეროვნული სასწავლო გეგმის შემადგენელი ნაწილი, განსხვავებული სასწავლო გეგმა სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლეთათვის. თუმცა სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლეთა განმარტება კანონში არ არის. ამ შემთხვევაში კანონმდებელი არ გამოყოფს მხოლოდ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს.

ამ საკითხებს ეხება კანონის მე-3 მუხლის 2-ე პუნქტის „ა” და „თ” ქვეპუნქტი. სახელმწიფო განათლების მიზნების მისაღწევად უზრუნველყოფს: ინკლუზიური განათლების დამკვიდრებას. კანონი არ იძლევა იმ ღონისძიებების ჩამონათვალს რითაც შესაძლებელია ინკლუზიური განათლების დამკვიდრების მიღწევა. კანონი მიღებულ იქნა 2005 წლის 8 აპრილს და მას შემდეგ შემუშავებულია ინკლუზიური განათლების სტრატეგია, მიზნები და ზოგადი პრინციპები, მხოლოდ პროექტი და არა ოფიციალური და დამტკიცებული დოკუმენტი.

,,სახელმწიფო უზრუნველყოფს ზოგადი განათლების ღიაობას და თანაბარ ხელმისაწვდომობას ყველასათვის მთელი სიცოცხლის განმავლობაში''. ყველაში იგულისხმება ალბათ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები. სხვა არცერთ შემთხვევაში, სადაც მითითებულია დისკრიმინაციის დაუშვებლობაზე არ არის მითითება შეზღუდულობის ნიშნით დისკრიმინაციის დაუშვებლობაზე.

ზოგადი განათლების შესახებ კანონის მე-9 მუხლის თანახმად შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეებისათვის, აგრეთვე იმ მოსწავლეებისათვის, რომელბსაც ხანგრძლივი მკურნალობა სჭირდებათ, განათლების სისტემის მართვის ორგანოები ქმნიან სპეციალურ და კორექციულ ზოგადსაგანამანათლებლო პროგრამებს, რომელთა შესაბამისად ხორციელდება მათი აღზრდა, სწავლება, მკურნალობა, სოციალური ადაპტაცია და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ინტეგრაცია. ასეთ მოსწავლეთა დაფინანსებას უზრუნველყოფს სახელმწიფო. ეს პროგრამები შემუშავებული არ არის და ის არც პროექტის სახით არსებობს.

თუ ზოგადსაგანამანათლებლო დაწესებულებაში 12 წლის სწავლის შემდეგ მოსწავლემ ვერ დაძლია საბაზო საფეხურის ეროვნული ან მოდიფიცირებული სასწავლო გეგმით დადგენილი მიღწევის დონე, სამეურვეო საბჭო ადგილობრივი თვითმმართველობის შესაბამის ორგანოს მიმართავს ამ მოსწავლის დაფინანსების გაგრძელების თხოვნით. ანუ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვის განათლების დაფინანსების საკითხი გადადის ადგილობრივ თვითმმართველობაზე, რომელსაც უფლება აქვს უარი თქვას, რადგან კანონის ნორმის ფორმულირება იძლევა ამის შესაძლებლობას, კერძოდ სამეურვეო საბჭოს მოთხოვნის საფუძველზე ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანომ შეიძლება აანაზღაუროს დამატებითი საგანმანათლებლო და სააღმზრდელო მომსახურების ხარჯები. სახელმწიფომ და ადგილობრივმა თვითმმართველობამ შეიძლება დააფინანსონ სპეციალური მიზნობრივი სასწავლო პროგრამები. დაფინანსება შეიძლება გაგრძელდეს მოსწავლის მიერ საბაზო საფეხურის მიღწევის დონის დაძლევამდე. მხოლოდ ამ შემთხვევაშია სკოლა ვალდებული შესთავაზოს მოსწავლეს ზოგადი განათლების მიღება ალტერნატიული ფორმებით.

ფაქტობრივად შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვების მიერ განათლების მიღებისათვის დამატებითი სახსრების მოძიება გადმოტანილია ადგილობრივ თვითმმართველობაზე, რადგან ის იღებს ზომებს იმ მოსწავლეთა მიერ ზოგადი განათლების მიღების უზრუნველსაყოფად, რომელთაც ავადმყოფობის გამო ან სხვა საპატიო მიზეზით არ შეუძლიათ საგაკვეთილო პროცესში მონაწილეობა, ის უზრუნველყოფს მოსწავლეთა სკოლაში ტრანსპორტირებას. კანონი ზოგადი განათლების შესახებ ადგენს, რომ სახელმწიფო უზრუნველყოფს თითოეული მოსწავლის მიერ მის საცხოვრებელ ადგილთან მაქსიმალურად ახლოს ზოგადი განათლების სახელმწიფო ან მშობლიურ ენაზე მიღების უფლებას, ამისათვის ის სკოლებს უზრუნველყოფს გაზრდილი ვაუჩერით. გაზრდილი ვაუჩერი გათვალისწინებულია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სპეციალური, კორექციული ან ლინგვისტური უმცირესობის სკოლის ან კლასის ფარგლებში, არსებობს 3 მოსწავლე დაწყებით საფეხურზე, 6 მოსწავლე საბაზო საფეხურზე და 21 მოსწავლე საშუალო საფეხურზე. სხვა შემთხევაში გაზრდილი ვაუჩერი არ არის გათვალისწინებული.

სტანდარტული და გაზრდილი ვაუჩერების ოდენობები განისაზღვრება ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული მიღწევის დონისათვის მაქსიმალური დატვირთვის მიხედვით, განსხვავებულ მდგომარეობაში მყოფ მოსწავლეთა ფინანსური შესაძლებლობების შესაბამისად, განათლების მიღების უფლების უზრუნველყოფაში თანასწორობის პრინციპის დაცვით.

კანონის მიხედვით ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებას ეკისრება ვალდებულება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეებისათვის დააწესოს შეღავათები მათი სწავლისა და აღზრდისათვის აუცილებელი პირობების შესაქმნელად. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვის სკოლაში მიღების ვალდებულება არ არსებობს. სკოლის დირექციას აქვს სრული უფლება უარი განაცხადოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვის მიღებაზე შეუღწევადობის მოტივით. არც არანაირი მექანიზმი არსებობს ამის აღსაკვეთად, რადგან სკოლების უმრავლესობა არ არის ადაპტირებული. საბოლოოდ, კანონის ანალიზის საფუძველზე ცხადია, რომ ინკლუზიურ განათლებასთან დაკავშირებით სახელმწიფოს ამ ეტაპზე არა აქვს არაფერი გარდა კანონში გაცხადებული სურვილისა დამკვიდრდეს ინკლუზიური განათლება. კანონში არსებული ყველა სხვა მითითება პროგრამებზე, დაფინანსებაზე, სხვა ზომებზე თანაბარი ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად მხოლოდ ფურცელზე რჩება.

რიჩარდ რეიზერი: ინვალიდობის სოციალური და სამედიცინო მიდგომები

Inv sible Children. Report of Joint Confe ence on Children, Image and Disab litie held on March 1, 1995. P. 55-56.

მასალა ითარგმნა ინვალიდთა რეგიონალური არასამთავრობო ორგანიზაცია პერსპექტივას“ მიერ, გამოცემული წიგნიდან - „დამოუკიდებელი ცხოვრებისაკენ“, რომელიც დააფინანსა „ღია საზოგადოების“ ინსტიტუტმა.

ინვალიდობის სამედიცინო მოდელი

სამედიცინო მოდელი ინვალიდს განიხილავს, როგორც პრობლემას, რაც მის ცხოვრებას გაუმჯობესების ნაცვლად, უფრო გაუსაძლისს და რთულს ხდის. ჩვენ საკუთარი ძალებით უნდა შევძლოთ სამყაროში ადაპტირება. თუ ეს არ ძალგვიძს, მაშინ ჯობია ჩავიკეტოთ საკუთარ სახლებში, ან სპეციალური დაწესებულებათა მუდმივ სტუმრებად ვიქცეთ, რადგან სისუსტით პრობელმას ვერავინ დაძლევს. არადა ოდენ სამედიცინო კუთხით შეუძლებელია ინვალიდობის არსის შეცნობა, ასე მხოლოდ მის შეზღუდულ შესაძლებლობებზე მახვილდება ყურადღება, რაც უამრავ სტერეოტიპს და უსამართლო, არაობიექტურ დასკვნას იწვევს. ამ სტერეოტიპების გამო ინვალიდები ძირითადად სიბრალულის თვალით არიან დანახულნი, თითქოს მათ სჭირდებოდეთ განსაკუთრებული ზრუნვა, ყურადღება, დახმარება და იწვევდნენ საზოგადოებაში შიშს.

სამწუხაროდ, ასეთი მიდგომის დროს, ყველა პრობლემა გადადის სამედიცინო ჭრილში და აქცენტი კეთდება ადამიანის ამა თუ იმ ფიზიკურ დარღვევაზე, ამ მოდელის მიხედვით - აქცენტი კეთდება დაავადებაზე, ხოლო მის, როგორც პიროვნების, რეალურ ინტერესებს არავინ იზიარებს დ ისმენს. ხშირად ჩვენი ცხოვრება უბრალოდ მინდობილია მედიკოსებზე.

სხვა ხალხი, როგორც წესი, პროფესიონალები, რომელთაც არ აქვთ ინვალიდობა, ჩვენი შეფასებით, ყურადღებას, უპირველეს ყოვლისა, ამახვილებენ იმაზე, თუ როგორ განათლებას ვფლობთ, სად ვსწავლობდით და ვცხოვრობთ? შეგვიძლია, თუ არა მუშაობა? როგორი სამსახურით შეგვიძლია დაკავება? ისინი წყვეტენ, მოვევლინოთ თუ არა, ქვეყანას და გვაქვს, თუ არა იმის უფლება, შთამომავლობა გვყვავდეს. მსგავსი კონტროლი ჩვენი ცხოვრებისა იგრძნობა იმ დაბრკოლებებშიც, რომლებსაც ვაწყდებით თითქმის ყოველდღე სკოლაშიც და სამსახურშიც, დასვენების დროსაც და თვით საკუთარ ოჯახებშიც კი. ამდაგვარი დაბრკოლებები ძალაუნებურად იწვევს ჩვენში გაუცხოების სასტიკ შეგრძნებას და ზუსტად ასეთი პრაქტიკა გვაყალიბებს ნამადვილ ინვალიდებად.

სოციალური მოდელი

შეზღუდული შესაძლებლობა და ქრონიკული დაავადებანი ქმნიან ჩვენთვის რეალურ პრობლემებს. ინვალიდთა უფლებების დაცვის მოძრაობა მოიცავს ისეთ ადამიანებსაც, ვისაც არ მიაჩნია საკუთარი თავი უსუსურად, მაგრამ მაინც უხდება მძიმე წნეხის ქვეშ ცხოვრება. ჩვენ ვხელმლძღვანელობთ თვალსაზრისით, რომ ივნალიდთა ისეთი დისკრიმინაცია, რომელსაც განვიცდით დღეს, არის ხელოვნურად შექმნილი საზოგადოების მიერ, ისინი, ნებით თუ უნებლიეთ, უბიძგებენ ინვალიდობის მქონე ადამიანს იზოლაციისკენ, რაც მათი მცდარი და გაუთვიცნობიერებელი შეხედულებათა შედეგია. რა თქმა უნდა, ყოველივე ამას სინამდვილეში არანაირი კავშირი არ აქვს, ჩვენში არსებულ პოტენციალთან და ნიჭიერებასთან, მაგრამ სამწუხაროდ მისი სიმწვავე ხშირად არ აძლევს ინვალიდობის მქონე ადამიანს თვითრეალიზაციის საშუალებას. საზოგადოებაში არსებული სტერეოტიპები ინვალიდს აიძულებენ საკუთარი თავი სცნოს დამნაშავედ, რადგან ის არ არის ისეთი, როგორიც ყველა. სხეულზე არსებული სხვადასხვა სახის დარღვევა არ ნიშნავს იმას, რომ ეს ადამიანი ვინმეზე ნაკლებად სრულფასოვანია. თუმცა.დამიანთა უმეტესობა არის აღზრდილი ისე, თითქოს ყოველივე ამ ტიპის უსამართლობა, არის კანონზომიერება და ნორმა. შიში, უვიცობა, ცრურწმენა და დისკრიმინაცია - აი სინამდვილეში რა აქცევს ინვალიდს უნარშეზღუდულად. ხოლო სამედიცინო მოდელის საპირისპირო შემეცნება საშუალებას აძლევს ინვალიდს უკეთ დაინახოს სინამდვილე და იბრძოლოს საკუთარი უფლებების დასაცავად, რათა მომავალი აწმყოზე ბევრად უკეთესი იყოს.

მოძრაობა ინვალიდთა უფლებების დასაცავად მიიჩნევს, რომ ინვალიდობის, როგორც პრობლემის „განკურნვის” საწყისი საზოგადოებაში ძევს. სამედიცინო მკურნალობისგან განსხვავებით, რომელიც კონცენტრირებულია კონკრეტულ ადამიანზე და მის დარღვევაზე, მიზანი მოძრაობისა ინვალიდთა უფლებების დასაცავად საკმაოდ მიღწევადია. მას მოაქვს რეალური სარგებელი საკმაოდ დიდი რაოდენობის ხალხისთვის. ისეთი მიდგომა, რომელიც ცნობილია „სოციალური მოდელის“ სახელით, გვთავაზობს, რომ ინდივიდუალური და საერთო უთანასწორობა, რომელსაც განიცდიან ინვალიდები, წარმოქმნილია საკმაოდ ხანგრძლივი დროის მანძილზე არსებული დიკსრიმინაციის ურთულესი სისტემის შედეგად, რომელიც მოიცავს ისეთი ფორმებსაც, როგორიცაა სექსიზმი, რასიზმი და ჰეტეროსექსუალიზმი.

აგრეთვე, მისწრაფება მიგნებულ იქნეს სამედიცინო მეთოდი მკურნალობისა, გვაშორებს ჩვენ იმის გაგებისგან, თუ რამ გამოიწვია სინამდვილეში ჩვენი დარღვევა. ფართო გაგებით, დარღვევათა უმეტესობა გამოწვეულია დესპოტური საზოგადოების წნეხის შედეგად, რომელიც ქმნის ურთულეს პირობებს არსებობისთვის: შიმშილობა, სუფთა წყლის უკმარისობა, ექსპლუატაცია, ომი, ცუდი ურთიერთობა ბავშვებისადმი. ცხადია, რომ ასეთი ტიპის პრობლემების გადასაჭრელად აუცილებელია განათლების სისტემის აქტიური მონაწილეობაც, რომელიც დაწყებითი და საშუალო სკოლებიდან უნდა იწყებოდეს. ცრურწმენაზე დაფუძნებული მიდგომა ინვალიდობაზე და საზოგადოდ, ნებისმიერი სახის უმცირესობის მიმართ, მომავალ თაობებს მემკვიდრეობით არ გადაეცემა, ამიტომაც, რათა მომავალში მაინც ავიცილოთ თავიდან დღეს არსებული დისკრიმინაციული სიტუაცია, სასკოლო ასაკიდან უნდა დავიწყოთ ბავშვების აღმზრდელობითი მოღვაწეობა.

ჩვენი ბრძოლა ინტეგრირებისათვის გულისხმობს, აბსოლუტურად ყველა ბავშვის აღმზრდელობით პორცესში ჩართვას, მათ შორის იმათაც, ვისაც გააჩნია ინვალიდობის მძიმე ფორმები. მაგრამ ყოველივე ეს იქნება მიუღწევადი მანამ, სანამ ჩვენ არ გავათვიცნობიერებთ, რომ სამედიცინო და სოციალურ მიდგომებს შორის არსებობს უდიდესი სხვაობა და მათი ერთ სიბრტყეზე დაყენება დიდი შეცდომაა.

სოციალური მოდელი და იმ დაბრკოლებების აღმოფხვრა, რომელნიც ხელს უშლიან ინვალიდებს მიიღონ სრულფასოვანი მონაწილეობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში.

ბილ ალბერტი, დოქტორი ბრიტანეთის ინვალიდთა საერთაშორისო საბჭოს, ნორფოლკის ინვალიდთა კოალიციისა და ორგანიზაცია „Norvich ACCESS Group“ - ის თავმჯდომარე.

სოციალური მოდელი შემუშავებულ იქნა, როგორც პარადიგმა, რომელსაც უნდა წარმოედგინა არსებული პრობლემის ახლებური აღქმა და არათუ კონკურენცია გაეწია სამედიცინო მოდელისათვის, არამედ მთლიანად შეეცვალა იგი. ამიტომ ის იმთავითვე მიმართულ იქნა ისეთ დაბრკოლებათა წინააღმდეგ, რის გამოც ინვალიდები იმყოფებიან იზოლირებაში და არ აქვთ იმის საშუალება, გახდნენ საკუთარი საზოგადოების სრულუფლებიანი და სრულფასოვანი წევრები.

„უჩვენოდ ჩვენთვის არაფერი გვინდა.“ სოციალური მოდელი და მოღვაწეობა საზოგადოებაში.

ა) სოციალური მოდელის განვითარება ინვალიდობის მქონე პირთა შორის.

1. რად არის მნიშვნელოვანი, რომ ინვალიდობის მქონე პირებმა სრულად მიიღონ სოციალური მოდელი:

არსებობს არაერთი მაგალითი, რისი მოყვანაც ამასთან დაკავშირებით ჩვენ შეგვიძლია. პირველ რიგში, ინვალიდებმა უნდა შექმნან რაღაც „განმანთავისუფლებელი კომიტეტის“ მსგავსი ორგანიზაცია, რადგან თუ ჩვენ თვითონვე არ ვეცდებით სამედიცინო მოდელისგან გამიჯვნას, მაშინ ჩვენი მდგომარეობა სულ უფრო მეტად გახდება რთული და გაუსაძლისი. ჩვენ არ ვამბობთ იმას, რომ მედიცინის როლი ჩვენს ცხოვრებაში მცირეა, არა, მის კვალიფიციურ მიდგომაზე ძალიან ბევრიც არის დამოკიდებული, მაგრამ ჩვენ კატეგორიულად ვერ გავიზიარებთ იმ ფაქტს, რის გამოც ჩვენი ცხოვრება მთლიანად სამედიცინო ჩარჩოში ჯდება..

სამედიცინო და მასთან ერთად არსებული ადმინისტრაციული, თუ საქველმოქმედო მოდელები მცდარია, რადგან მათ არ შეუძლიათ დადგენა ჩვენი იზოლაციაში ყოფნის მიზეზებისა. მათ არ შეუძლიათ იმის გარკვევაც კი, თუ რატომ ხდება რიგ შემთხვევაში ინვალიდობის მქონე პირი თავის თავისთვისაც აუტანელი.

მართალია, ვერც სოციალური მოდელი იქნება უნივერსალური და ვერც ის მოიცავს თავის თავში ყველაფერს, მაგრამ ეს ბუნებრივია, რადგან არ არსებობს ბუნებაში სრულყოფილი მოდელი, ხოლო ყველა არსებულ მოდელს შორის სოციალური მოდელი მართლაც საუკეთესო და ყველაზე პროგრესულია.

ჩვენ ვართ სპეციალისტები საკუთარი პრობლემებისა, ამიტომ ვართ ვალდებულნი ხმამაღლა და გამართულად ვთქვათ ყველაფერი, რასაც ვფიქრობთ და რაც მიგვაჩნია ყველაზე დიდ უსამართლობად საზოგადოებაში, რადგან ჩვენი პრობლემების გახმოვანებით უკვე ვაუმჯობესებთ საკუთარი თავისუფლების ხარისხს და ამიტომაც DPI-მ (ინვალიდთა საერთაშორისო ორგანიზაცია) წლევანდელ საერთაშორისო კონგრესს უწოდა - „უჩვენოდ ჩვენთვის არაფერი გვინდა.“

2. რა უნდა ვქნათ იმისათვის, რომ ინვალიდობის მქონე პირებმა მიიღონ სოციალური

მოდელი:

ერთადერთი გზა, რომლის მიხედვითაც შეგვიძლია ჩვენ სოციალური მოდელი გავხადოთ მოქმედი, არის ისევ ის, რომ ჩვენ თავად ვიმოქმედოთ მისი დირექტივების მიხედვით. ძალზედ მნიშვნელოვანია იმის ხაზგასმაც, რომ თითოეული საზოგადოება რიყავს ინვალიდებს საზოგადოებრივი ცხოვრებისაგან და მისგან იზოლირებულ მდგომარეობაში ამყოფებს, დიკსრიმინაციის ასეთი ტიპები სხვადასხვა ფორმით ვლინდება (სიბრალული, შიში, „მორალისტური“ თანადგომა, თვალთმიჩერება და ა.შ.). ამისათვის აუცილებლად უნდა გამოვლინდეს გამორიცხვის ყოველი ფორმა, რაც როგორც წესი, მიჩქმალული და ერთი შეხედვით არახილვადია.

ბ) სოციალური მოდელი და საზოგადოება

1. რატომ არის საჭირო ჩამოყალიბდეს საზოგადოება სოციალურ მოდელზე:

2. როგორ ჩამოვაყალიბოთ საზოგადოება:

ბრიტანელ ინვალიდთა მოძრაობა და ინვალიდობის სოციალური მოდელი

საჭიროა აღინიშნოს, რომ, როდესაც მე ვსაუბრობ ინვალიდობის ბრიტანულ მოძრაობაზე, მხედველობაში მაქვს ინვალიდთა ორგანიზაციები და არა ორგანიზაციები შექმნილი არაინვალიდების მიერ ინვალიდთათვის. პირველი ასეთი ორგანიზაციები - „ყრუ-მუნჯთა ბრიტანული ასოციაცია“ და „უსინათლოთა ეროვნული ლიგა“ - დაფუძნდა ჯერ კიდევ 1890-იან წლებში. მთელი ამ დროის მანძილზე ჩამოყალიბებულ იქნა უამრავი სხვა ადგილობრივი, თუ ნაციონალური ჯგუფი, მათგან მეტ-ნაკლებად გავლენიანი იყო უსინათლოთა ორგანიზაცია („უსინათლოთა ეროვნული ფედერაცია“ შეიქმნა 1947 წ.), რომელმაც 1920 წელს აქტიური მონაწილეობა მიიღო უსინათლოთა შესახებ კანონმდებლობის მიღებასა და მის შემდგომ გატარებაში.

პირველი ეროვნული კანონი, რომელიც ეხებოდა ინვალიდობის მქონე ადამიანებს, მიღებულ იქნა 1944 წელს და ეწოდებოდა „აქტი ინვალიდობის მქონე პირთა შესახებ“ (იგივე დასაქმების აქტი). ის ძირითადად მიღებულ იქნა იმისათვის, რომ ომში ინვალიდობა-შეძენილი ვეტერანები დაბრუნების შემდეგ დასაქმებულიყვნენ სამოქალაქო სექტორში. ამ კანონში გათვალისწინებული იყო 3 %-იანი კვოტა ივნალიდობის მქონე პირთა დასაქმებისთვის ისეთ კომპანიებში, რომლის შტატიც აღემატებოდა 20 ერთეულს. თანხმდებოდა ინვალიდთა რეგისტრაციის სქემა. აგრეთვე, გამოყოფილი იყო ცალკეული პროფესიული დარგები სპეციალურად ინვალიდთათვის. თუმცაღა არ არსებობდა არანაირი სისტემა, რომელიც ამ კანონის შესრულებას გააკონტროლებდა და უზრუნველყოფდა, რის გამოც, ინვალიდობის მქონე პირები ვერ გრძნობდნენ მის ეფექტურობას. მოცემულ მომენტში, ჯერ კიდევ ადრეა განსაჯო, იქნება თუ არა, სულ ცოტა ხნის წინ მიღებული (1995 წ.) და შედარებით სრულყოფილი აქტი ინვალიდთა დისკრიმინაციის შესახებ, გარდატეხის წერტილი ინვალიდობის მქონე პირთათვის დიდ ბრიტანეთში, მაგრამ ეს პირველი ნაბიჯი რომ არის, ეს ფაქტია. ინვალიდთა ორგანიზაციებმა მხოლოდ 1960-იანი წლებიდან დაიწყეს ძლიერი კავშირის ქვეშ გაერთიანება, მათი მიზანი წარმოადგენდა ივნალიდთა ცხოვრებისეული პირობების გაუმჯობესებას დიდ ბრიტანეთში, ერთ-ერთი პირველი ასეთი გაერთიანება იყო ინვალიდთა სახელფასო ინტერესების დამცველი ჯგუფი, თუმცა საბოლოოდ მათი ალიანსი ოდენ 10 წლის შემდეგ დაარსდა (1965წ.). ორივე ეს ორგანიზაცია იმთავითვეაწარმოებდა კამპანიას ინვალიდთა სოციალური უზრუნველყოფისა და სახელფასო ინტერესების დაცვის სფეროში.

1981 წელს შექმნილი იქნა ახალი ორგანიზაცია, რომელიც საგრძნობლად განსხვავდებოდა ზემოთ ხსენებული ორი ორგანიზაციისგან და რომელმაც საკუთარი სტრატეგია სრულიად სხვა გზით განავითარა. ეს იყო „ინვალიდთა ორგანიზაციების ბრიტანული საბჭო“ (BCODP), იგი შეიქმნა, როგორც ნაწილი ინვალიდთა საერთაშორისო ორგანიზაციისა (DPI). აღსანიშნავია ისიც, რომ ეს ორი ჯგუფი დაარსდა 1981 წელს, რომელიც ინვალიდობის საერთაშორისო წლადაც იქნა აღიარებული.

სულ ახლახანს გამოცემულ წიგნში „ინვალიდობის პოლიტიკა. ანალიზი ჩვენი წარსულისა და ზრუნვა უკეთესი მომავლისათვის“, ჯეინ კემპბელი და მაიკ ოლივერი წერენ:

„...ჩვენ არ ვამბობთ, რომ ინვალიდური მოძრაობა და ინვალიდების ორგანიზაციათა ბრიტანული საბჭო, ერთი და იგივეა. ბრიტანული საბჭო უფრო მძლავრ საორგანიზაციო ძალად გადაიქცა, რომელიც საკითხების ფართო სპექტრს მოიცავდა და განიხილავდა. მათ შორის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი იყო სახელმწიფო და სოციალური უზრუნველყოფის ვოლონტარული სისტემის კრიტიკა. იგი იბრძოდა დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის, ატარებდა კამპანიებს დისკრიმინაციის ნებისმიერი გამოვლინების წინააღმდეგ, უნერგავდა ინვალიდებს თვითდახმარების შესაძლებლობას, აგრეთვე არ იშურებდა ძალისხმევას, რათა საზოგადოებას ერთხელ და სამუდამოდ დაევიწყა ის ნეგატიური შეხედულებანი და სტერეოტიპები, რომელიც მაშინაც ღრმად იყო მასში განფესვილი და რისი ატანაც დღემდე უხდება ინვალიდობის მქონე პირებს.“

ინვალიდობის სოციალური მოდელი

ინვალიდობის სოციალური მოდელი უზრუნველყოფდა და დღემდე განაგრძობს ისეთი წამყვანი ფილოსოფიური პრინციპების უზრუნველყოფას, რის გარშემოც, თავის დროზე, ფუძნდებოდა „ინვალიდთა ორგანიზაციების ბრიტანული საბჭო“. ამ ახალი გზების ჩასახვა მოხდა იმ კრიტიკის შედეგად, რომელიც წარმოებდა ინვალიდობის არსის მცდარი წარმოდგენის გამო საერთოდ საზოგადოებაში, ასევე მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციაში და ისეთი ეროვნული ჯგუფების შედეგად, როგორიც იყო ინვალიდთა ალიანსი და მისი სახელფასო უფლებების დამცველთა საბჭო.

ეს კრიტიკა დაწვრილებით იქნა გამოთქმული ინვალიდთა ფუნდამენტურ პრინციპებში (1976 წ.) და გამოაქვეყნა ორგანიზაციამ „ფიზიკური დარღვევის მქონე ადამიანები სეგრეგაციის წინააღმდეგ“ (UPIAS). მიუხედავად იმისა, რომ ეს მოდელი მას შემდეგაც საკმაოდ განვითარდა და დაიხვეწა, მისი ბაზისი მაინც არ შეცვლილა და მის ძირითად დებულებებს დღემდე ცენტრალური ადგილი უჭირავთ ხსენებულ მოდელში, მოწინავე აზროვნებაში. მთავარი იდეა კი მაშინ შემდეგნაირად იყო დაფიქსირებული: „ჩვენი თვალთახედვით, სახელდობრ საზოგადოება აქცევს ფიზიკური დარღვევის მქონე პირებს ინვალიდებად. ინვალიდობა - ეს არის ის, სტატუსი, რომელიც ხელოვნურად მიენიჭა ფიზიკური დარღვევის მქონე ადამიანებს, რაც განაპირობა იმ მცდარმა გაგებამ, რის გამოც ასეთი ადამიანები ჩამოცილებულ იქნენ საზოგადოებაში მიმდინარე პროცესებისგან და განიცადეს აბსოლუტური იზოლაცია. ასეთნაირად, ინვალიდობის მქონე პირები საზოგადოების ჩაგრულ ნაწილად იქცნენ. იმისათვის, რომ შევიმეცნოთ ეს ყოველივე და მომავალში მაინც აღარ დავუშვათ გამოუსწორებელი შეცდომები, უნდა მოვახდინოთ მკაცრი გამიჯვნა ფიზიკურ დარღვევასა და იმ სოციალურ სტატუსს შორის, რომელსაც „ინვალიდობა“ ქვია... ამგვარად, როდესაც ჩვენ ვსაუბრობთ ფიზიკურ დარღვევაზე, ვგულისხმობთ კონკრეტული ადამიანის ამა თუ იმ ორგანოს, ან სხეულის ნაწილს, რომელიც შეზღუდულია და არა თავად პიროვნების უუნარობაზე, თუ უსუსურობაზე, რასაც ადგილი აქვს საზოგადოების მხრიდან და რის გამოც ინვალიდი აწყდება ხელოვნურად შექმნილ დაბრკოლებებს, განიცდის გაუცხოების მძიმე შეგრძნებას და პიროვნულად იღუპება. შესაბამისად, მისი პირადი ტკივილი და ფიზიკური დარღვევა, საზოგადოებრივი ჩაგვრის მიზეზიც ხდება...“

ჩემს ინტერესში ამჟამად არ შედის მოვახდინო დაწვრილებითი ანალიზი ინვალიდთა ბრიტანული მოძრაობის მოღვაწეობაზე, ან კონკრეტულად ინვალიდობის სოციალური და სამედიცინო მოდელები განვიხილო. მე ვარჩიე უფრო ფართოდ წარმომეჩინა ის გარემოება, თუ რატომ გახდა ინვალიდობის სფეროში არსებული ეს ორი მოდელი ურთიერთსაწინააღმდეგო. მაგრამ მანამდე აუცილებლელია მოკლედ ვთქვათ, თუ საერთოდ რატომ გვჭირდება ერთი და, რის გამოა ცუდი მეორე მოდელი. რეალობა კარგია იმის მიხედვით, რასაც ჩვენ ვხედავთ. რეალობა - ეს არის ის, რის დანახვასაც ჩვენ გვასწავლიდნენ.

თითოეულ ჩვენთაგანს შეუძლია ადვილად მიხვდეს რამდენად ბევრია დამოკიდებული ჩვენს ცხოვერბაში იმაზე, რომ გვაქვს მრავალმხრივი და უძირო წარმოსახვის ნიჭი, შეგვიძლია გვესმოდეს და ვხედავდეთ სამყაროში არსებულ ხმებს და ფერებს. ამის გამო ჩვენი წარმოსახვა ყველა საგანს და მოვლენას თავისებურად აღიქვამს და ხშირ შემთხვევაში არც ცდება, მაგრამ არსებობს ისეთი ჭეშმარიტებაც, რომლის აღქმაც განსაკუთრებული ცოდნის გარეშე არ შეგვიძლია. კოპერნიკამდე კაცობრიობას მიაჩნდა, რომ მზე ტრიალებდა დედამიწის ირგვლივ. გალილეიმ, ნიუტონმა, ფროიდმა, აინშტაინმა და მათი დონის კიდევ სხვა გენიოსებმა არსებითად შეცვალეს წარმოდგენა უნივერსალურ რეალობაზე. მაგალითად, პასტერამდე პაციენტების უმეტესობა სავადმყოფოებში და მის მიღმაც იღუპებოდა იმის გამო, რომ მედიცინას ქონდა მცდარი შეხედულება ინფექციური დაავადების შესახებ, მისი აღმოჩენა კი კაცობრიობის პროგრესისათვის უდიდესი ნაბიჯი იყო.

მსგავსი კულტურული წარმოდგენები ფუნქციონირებენ „კულტურული ქულების“ სახით, მათი მეშვეობით ჩვენ შეგვიძლია ჩავწვდეთ სამყაროს და გავიგოთ ისეთი მოვლენების იდუმალება, რისი შემეცნებაც ჩვენით არ შეგვეძლო.

ბუნებრივია, ის, თუ როგორ ვჭრით ჩვენ პრობლემებს, პირდაპირ კავშირშია იმასთან, თუ როგორ აღვიქვამთ და ვიგებთ თავად ამ პრობლემებს. ამიტომ ასეთ დივიდენდებს „კულტურული ქულები“ ქვია და მისი მიზანმიმართული გამოყენება უაღრესად მნიშვნელოვანია. პასტერის აღმოჩენა ბაქტერიებისა და ინფექციური დაავადებების კავშირიანობაზე ამის ბრწყინვალე მაგალითია. თუკი ჩვენ ინვალიდობის რაობას დავინახავთ არასწორად შერჩეული „კულტურული ქულების“ მეშვეობით, მაშინ ჩვენი ძალისხმევა იმთავითვე მარცხისთვის განიწირება.

სამწუხაროდ, ჩვენი საზოგადოება ფიზიკური დარღვევის მქონე პირების მიმართ, დღესაც მცდარი „კულტურული ქულების“ მიხედვით მოქმედებს. ჩვენი მიზანია განვიხილოთ ისიც, თუ როგორია ასეთი წარმოდგენები, რასაც ვუპირისპირებთ კიდეც ინვალიდობის სოციალურ მოდელს.

სამედიცინო მოდელი

ტრადიციულად, ინვალიდობის მქონე პირებს უყურებდნენ „კულტურული ქულების“ დამახინჯებული მიდგომის კუთხით, რაც პირველ რიგში, ინვალიდობის სამედიცინო მოდელის შედეგი იყო. ამ მოდელის და მასთან დაკავშირებული სხვა მოდელების შედეგად ინვალიდობის მქონე პირებს შეიძლება ითქვას, არ განასხვავებდნენ მათი ფიზიკური დარღვევებისგან.

კითხვაზე - რა ხდის ადამიანს ინვალიდად? - ადამიანი, რომელიც სამყაროს სამედიცინო მოდელის მეშვეობით უყურებს, გვიპასუხებდა:

და ასეთი დამახინჯებული და არასრულფასოვანი აღქმის შედეგად ჩვენ ვდგებით შემდეგი სირთულეების წინაშე:

ინვალიდები ყოველთვის ავად არიან.

ინვალიდები ვერ აკმაყოფილებენ საყოველთაო ნორმებს, რის გამოც:

ინვალიდებს არ შეუძლიათ მუშაობა.

ინვალიდებს არ შეუძლიათ ჩვეულებრივ სკოლებში სწავლა.

ინვალიდებს არ უნადა ყავდეთ შვილები.

ინვალიდები არიან სხვის კმაყოფაზე მყოფი ადამიანები.

ინვალიდები წარმოადგენენ საზოგადოების ტვირთს.

სპეციალისტის თვალიც არ სჭირდება იმის მიხვედრას, თუ რის გარშემო ყალიბდება სამედიცინო მოდელი. ანუ ეს არის მოდელი რის მიხედვითაც მხოლოდ იმის გაგება შეგვიძლია რა არ „შეუძლიათ“ ინვალიდობის მქონე ადამიანებს. და აქვე არანაირი აქცენტი არ კეთდება მათ შესაძლებლობებზე, მხოლოდ უარყოფითი მხარეა აღქმული და ისიც დამახინჯებული ფორმით, მეორეზე კი საუბარი საერთოდ არაა. მაგრამ ჩვენ ვერ ავცდებით მის განხილვას, რადგან ეს არის ის თვალსაზრისი, რომელიც საუკუნეების მანძილზე ყალიბდებოდა საზოგადოებაში და ნერგავდა იმ უსამართლობას, რომლის გაარაფრებაც დღეს ჩვენს უმთავრეს მიზნად იქცა. ამ ყოველივეს ფონზე კი უკვე ნამდვილად აღარ იწვევს გაკვირვებას, თუ საიდან იქმნებოდა ამდენი დაბრკოლება? რატომ არ არსებობს სათანადო საკანონმდებლო ბაზა, რომელიც დაიცავდა ინვალიდთა უფლებებს? ადამიანი, რომელსაც არ აქვს სიღრმისეული წარმოდგენა რეალურად არსებულ პრობლემაზე და მისი დონე ზერელე და პრიმიტიული გაგებით შემოიფარგლება, ვერასდროს შესძლებს ამ პრობლემის გადაჭრას.

არადა ამ პრობლემათა განქარვება სრულიად არ წარმოადგენს დიდ სირთულეს, საჭიროა მხოლოდ სიტუაციის სწორი, სოციალური მოდელის მიხედვით აღქმა და შემდეგ შეუძლებელი არაფერია.

ჩვენ უკვე გვესმის, რომ სწავლას მოწყურებულ ინვალიდობის მქონე ადამიანს არ შეუძლია ბიბლიოთეკაში შესვლა, რადგანაც იქ შესასვლელშივე ხვდება ისეთი საფეხურები, რომლის დაძლევაც საკუთარი ძალისხმევით შეუძლებელია მისთვის. და ერთადერთი მიზეზი იმისა, თუ რატომ არ შეუძლია მას ბიბლიოთეკაში მოხვედრა, არის საფეხურების არსებობა. არქიტექტორი, მშენებელები და ყველა ის ხალხი, ვინც მუშაობდა ბიბლიოთეკის აშენებისთვის, არ თვლიდა ინვალიდს საზოგადოების სრულუფლებიან და სრულფასოვან ნაწილად. ამიტომ ისინი ზუსტად იმ ხალხს განეკუთვნებიან, ვინც აქცევს კიდევაც ფიზიკური დარღვევის მქონე ადამიანს ინვალიდის სტატუსის მატარებლად. ბიბლიოთეკის მშენებლობის დროს, რომ გაეთვალისწინებინათ ინვალიდთა ინტერესებიც და კიბეების გვერდით პანდუსიც გაეკეთებინათ, მაშინ ასეთი ადამიანი აღარ იქცეოდა ინვალიდად და ნებისმიერ დროს შეძლებდა ბიბლიოთეკაში შეღწევას და მის დატოვებას, როგორც ყველა სხვა დანარჩენი ადამიანი. ამრიგად, სოციალური მოდელის ქულათა დაგროვებით ჩვენ უფრო ზუსტად და მკაფიოდ ვათვიცნობიერებთ, თუ რაში მდგომარეობს ინვალიდობის ნამდვილი მიზეზები, წარმოგვიჩენს თვალსაჩინო სურათს, რაც გვაძლევს კიდევაც იმაზე გარკვეულ პასუხს, თუ როგორ უნდა მოვიშოროთ თავიდან მსგავსი დამაინვალიდებელი დაბრკოლებანი.

დასკვნა

სოციალური მოდელი ასკვნის, რომ ინვალიდობის მქონე ადამიანები ისევე, როგორც სხვა ყველა დანარჩენი, დროდადრო საჭიროებს სამედიცინო დახმარებას, რის გამოც არ შეიძლება ისინი განხილულ იქნენ, როგორც სამედიცინო მოხმარების მუდმივი ობიექტნი. თუ მართლაც ასეთია სინამდვილე, მაშინ რა გვართმევს ფუნქციონირების საშუალებას? რა გვხდის სინამდვილეში ინვალიდებად? არა ჩვენი ფიზიკური დარღვევა, არამედ საზოგადოების ნეგატიური დამოკიდებულება და საზოგადოებრივი აზრის მანკიერება. როდესაც ჩვენ თვითონ ვაცნობიერებთ და შემდეგ სხვებსაც ვუხსნით, რაში მდგომარეობს სოციალური მიდგომის არსი, ამით საერთო ყულაბასაც ვავსებთ კარგი და მაღალი „კულტურული ქულებით“, რის ხარჯზეც შეგვიძლია, როგორც თვითონ განვთავისუფლდეთ მძიმე წნეხისგან, ასევე აღმოვფხვრათ ის დაბრკოლებანი, რის გამოც ფიზიკური დარღვევის მქონე ადამიანებს საზოგადოება ნათლავს „ინვალიდად“. სამედიცინო მოდელი აჟღერებს, რომ უნდა შევიცვალნენ თავად ინვალიდები. სოციალური მოდელი აჟღერებს, რომ შესაცვლელი არის საზოგადოება და მასში დამკვიდრებული მანკიერი აზრი.

უნდა აღინიშნოს, რომ სოციალური მოდელის სრული მიღების გარეშე, შეუძლებელი იქნებოდა ინვალიდობის მქონე ადამიანებისთვის მსოფლიო პროგრამის ამოქმედება, რომელიც 1981 წელს მიიღო გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ გენერალურ ასამბლეაზე. ამ პროგრამამ „...დაამოწმა, რომ ინვალიდობის მქონე ადამიანებს უნდა ქონდეთ ისეთივე საშუალება და ბერკეტები ცხოვრების დონის შესანარჩუნებლად, ან გაუმჯობესებისთვის, რაც ყველა სხვა მოქალაქეს გააჩნია, უნდა მოხდეს მათი საფუძვლიანი მოთხოვნების დაცვა პოლიტიკურ, სოციალურ და კულტურულ სექტორებში. ამასთანავე, ამ პროგრამაში პირველად განისაზღვრა ინვალიდობის გაგება, როგორც საურთიერთობო ფუნქცია ინვალიდობის მქონე ადამიანებსა და მათ ირგვლივ არსებულ სამყაროს შორის.“

ჩვენ კიდევ დიდი მუშაობა მოგვიწევს, სანამ აბსოლუტურად განვთავისუფლდებით სამედიცინო მოდელის მარწუხებიდან. მიუხედავად იმისა, რომ სოციალური მოდელის არსებობა უკვე 20 წელზე მეტს ითვლის და მისი ძირითადი დებულებანი არაერთმა მთავრობამ მოისმინა და მიიღო, მაინც არავის მოუხდენია ძლიერი და ეფექტური ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობის მიღება, რომელიც დაეხმარებოდა ინვალიდობის მქონე პირებს. საზოგადოების აზრი ამ სფეროში საკმაოდ ნელა იცვლება, ფიზიკური დარღვევის მქონე ადამიანები ისევ განიცდიან დისკრიმინაციას და აწყდებიან უამრავ დამამცირებელ ფაქტორებს. მათ დღემდე ისე უყურებენ, როგოც საქველმოქედო მასალას, უჭირთ იმის წარმოდგენა, რომ ბევრ ფიზიკური დარღვევის მქონე პირს გაცილებით მეტი შეუძლია (არამარტო სამეცნიერო და კულტურულ სფეროში), ვიდრე ე.წ ჩვეულებრივ ადამიანებს და მათ ისევ საზოგადოების მეორე და მესამე ხარისხოვან ნაწილად მიიჩნევენ. თუ ამ სიტუაციის შეცვლა შესაძლებელია, მაშინ მთავარი სიტყვა აქ ისევ ინვალიდობის მქონე პირებმა უნდა თქვან!

იმ განმანთავისუფლებელი ხედვის შედეგად, რომელსაც ნერგავს სოციალური მოდელი, ჩვენ შეგვიძლია ინვალიდობის ჭეშმარიტი მიზეზები დავადგინოთ და მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეგვეძლება გამოვიწვიოთ და ღირსეული პასუხი გავცეთ იმ სოციალურ სტრუქტურებს, დაწესებულებებს და ურთიერთობებს, რომელნიც გვხდიან ინვალიდებად.

უფლებათა დამცველი ორგანიზაციების ალიანსის „დავეხმაროთ ბავშვებს“ („Save the children“) მასალების მიხედვით.

ინკლუზიური - „ჩართული” განათლება არის ტერმინი, რომელიც გამოიყენება ზოგადსაგანმანათლებლო სასწავლებლებში ინვალიდობის მქონე ბავშვთა სწავლების პროცესის აღწერისას.

მას საფუძვლად უდევს იდეოლოგია, რომელიც გამორიცხავს ბავშვების ნებისმიერ ფორმის დისკრიმინაციას. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ნებისმიერი გავრცელებული საგანმანათლებლო სისტემის შემთხვევაში, ბავშვების გარკვეული ნაწილი რჩება სასწავლო პროცესის მიღმა, ვინაიდან სისტემა არ არის მზად საჭიროების შემთხვევაში ინდივიდუალურად მიუდგეს განსხვავებული შესაძლებლობის მქონე ბავშვებს. არადა ისინი ბოლო სტასტიკით მოსწავლეთა 15%-ს შეადგენენ და განსაკუთრებული მიდგომის გარეშე საზოგადოებისგან და სასწავლო სფეროსგან გარიყულ მდგომარეობაში რჩებიან. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ შემთხვევაში ბავშვები კი არ განიცდიან წარუმატებლობას, არამედ სისტემა განიცდის კრახს!

ინკლუზიური განათლება - ეს არის ახალის სიტყვა განათლების სფეროში, იგი თავის თავზე იღებს იმის უზრუნველყოფას, რომ თითოეულ ბავშვს შეექმნას აუცილებელი კომფორტი და ყველა საშუალება იმისათვის, რომ მან შესძლოს განათლების პროცესში სრულფასოვანი ჩართვა.

ინკლუზიური განათლება იღწვის ისეთი მეთოდოლოგიის განვითარებისკენ, რომელიც აქცენტს აიღებს ბავშვებზე და აღიარებს, რომ თითოეული მათგანი ინდივიდუმია, მიუხედავად მათი განსაკუთრებული და განსხვავებული შესაძლებლობისა. იგი ცდილობს შეიმუშავოს მიდგომა, რომლის მიხედვითაც სწავლა- განათლების მიღება იქნება დამაკმაყოფილებელი განსაკუთრებული შესაძლებლობის ბავშვებისათვის და ფიზიკური დარღვეულობა არ განაპირობებს სწავლის პროცესისგან ჩამორჩენას. ეს არის მთავარი პრინციპი ამ მართლაც ახალი მიმდინარეობისა და, თუკი სწავლა-განათლების პროცესი გახდება ყველასთვის ერთნაირად მისაწვდომი, მაშინ რა თქმა უნდა შედეგები გაცილებით ეფექტური და სასურველი იქნება. ყოველივე ამით კი პირველ რიგში საზოგადოება დარჩება მოგებული.

ინკლუზიურ სკოლებში სწავლება ეხმარება ბავშვებს შეიძინონ ცოდნა ადამაინის უფლებების დაცვის შესახებ (თუმცა მათ უშუალოდ არ უტარდებათ მსგავსი ტიპის გაკვეთილები), რაც ხელს შეგვიწყობს იმაში, რომ დისკრიმინაციის კოეფიციენტი დავიდეს ნულზე. ეს ძალზედ მნიშვნელოვანია, რადგან არა მარტო ცხოვრება იწყება ბავშვობიდან, არამედ ის საზოგადოებრივი აზრის და მომავლის საწყისიცაა.

ინკლუზიური განათლების აუცილებელი პირობები:

ადამიანის უფლებათა დაცვის ვალდებულება თანაბრად უნდა იხილებოდეს ბავშვთა უფლებათა დაცვასთან. ანალიზი იმისა, თუ რაში მდგომარეობს ჭეშმარიტი ინტერესი კონკრეტული ბავშვისა, გვეხმარება იმის შეცნობაში, თუ რა შეიძლება იყოს მისთვის

ყველაზე საინტერესო და სასარგებლო. ფაქტები ცხადყოფენ, რომ ბავშვთა ინსტიტუციური აღზრდა (სპეციალურ სკოლებში, ინტერნატებში და ა.შ.) სავსებით ვერ აკმაყოფილებს ნაკისრ ვალდებულებებს.

მონაცემთა ანალიზი მეტყველებს იმაზე, რომ სოციალური მომსახურების გაუმჯობესება, მისი ხარისხი დამოკიდებულია მის მოქნილობასა და ადაპტირებულობაზე ინდივიდთა საჭიროებებთან.

რიგ შემთვევებში, რესურსები შეზღუდულია, მაგრამ ეს ჯერ კიდევ არ ნიშნავს, რომ ის მიუღწევადია. ჩვენ არ უნდა მოვდუნდეთ და დავკარგოთ ბრძოლისუნარიანობა. გამოცდილება გვასწავლის, რომ თუკი მონაწილეთა მიდგომა იქნება ინკლუზიური განათლების მეთოდოლოგიის შესაბამისი და ადეკვატური, შეუძლებელი არაფერი იქნება ჩვენთვის და შედეგის მიღწევას შეზღუდული რესურსების პირობებშიც შევძლებთ. საჭიროა ცოდნა ინკლუზიური განათლების ზოგიერთი გადამწყვეტი პრინციპებისა, რათა დავიზღვიოთ თავი განსხვავებულ კულტურასა და საზოგადოებაში სისტემის “იმპროტისგან”. უნდა მოხდეს რეალიზება ისეთი იდეებისა, რომელნიც ჩვენს საერთო ინტერესებზე და პრინციპებზე არიან დაყრდნობილნი. აი ისინიც:

1. როგორც წესი, ბავშვები დადიან ადგილობრივ (საკუთარ უბანში მდებარე) ბაღებშიდა საშუალო სკოლებში. ასეთივე უფლებებით და თანაბარი შესაძლებლობებით უნდა სარგებლობდნენ ინვალიდობის მქონე ბავშვებიც. და, თუ ამ სასწავლებლებს არ აქვთ პირობები მიიღონ განსაკუთრებული შესაძლებლობის მქონე ბავშვები, მაშინ ვალდებულია მთავრობა, ქალაქის მუნიციპალური, ან განათლების სამსახური, რომ მოახდინოს მათი ადაპტაცია, რათა ბავშვები არ ჩამორჩნენ სასწავლო პროგრამას, არ დარჩნენ სასწავლო პროცესის მიღმა.

2. მეთოდოლოგია შემუშავებულია განსხვავებული შესაძლებლობის ბავშვების მხარდასაჭერად (თუმცა ამ სწავლებით, მხოლოდ განსხვავებული შესაძლებლობის მქონე ბავშვების სწავლის კოეფიციენტი როდი იწევს მაღლა, არამედ ყელა ბავშვის კვალიფიკაცია ერთნაირად უმჯობესდება).

3. ყველა ბავშვი, რომელიც მონაწილეობას იღებს ბაღში, ან სკოლაში მიმდინარე ღონისძიებებში (ექსკურსია, სპორტული თამაშები, კონკურსები, შემოქმედებითი საღამოები), არის ინკლუზიური.

4. ბავშვის ინდივიდუალური სწავლება გამართლებულია, თუკი მასში ჩართულნი იქნებიან მასწავლებლები, მშობლები და საერთოდ ყველა, ვისაც შეუძლია მსგავსი თანადგომა გასწიოს.

ინკლუზიური განათლება, თუკი იგი დაფუძნებულია სწორ პრინციპებზე, გვეხმარება ჩვენ, რათა აღკვეთილ იქნეს დისკრიმინაციის გამოვლინების ნებისმიერი ფორმა და საშუალებას აძლევს განსხვავებული შესაძლებლობის მქონე ბავშვებს ისწავლონ, აღადგინონ საკუთარი უფლებები, რაც იმის სარწმუნო ბაზისი იქნება, რომ ბავშვები მომავალში საზოგადოების სრულფასოვანი წევრები გახდებიან.

არსებობს კიდევ რამდენიმე საერთაშორისო კონვენცია და ხელშეკრულება, რომელთა გამოყენებამ შეიძლება, ასევე სარგებელი მოგვიტანოს:

ბავშვთა უფლებების დაცვის კონვენციაში ცენტრალური ადგილი უჭირავს ყველა ბავშვის თანაბრად განვითარების პრინციპს. მისი მიხედვით დაგმობილია დისკრიმინაციის ყოველგვარი პირდაპირი, თუ ფარული გამოვლინება და აქცენტი კეთდება საკუთრივ ბავშვის, და არა სისტემის, ინტერესებზე... განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმის ხაზგასმა, რომ, თუ 23-ე სტატია მიმართულია განსაკუთრებული შესაძლებლობის ბავშვების უფლებათა დაცვაზე, ყველა სხვა დანარჩენი სტატია ერთნაირად არის განსაზღვრული როგორც ინვალიდობის არმქონე ბავშვებისათვის, ასევე მათთვის, ვისაც ცხოვრება უხდება ფიზიკური დარღვეულობის ფონზე. იუნესკო გამოდის ინიციატივით, რათა თანაბარ უფლებებში იცხოვროს ყველა ბავშვმა, მათ შორის ინვალიდობის მქონე ბავშვებმაც, ვალდებულება, რომელიც 1994 წელს იქნა მიღებული სალამანკაში (ესპანეთი) გვაძლევს მკაფიო მიმართულებას ინკლუზიური მიდგომების შესახებ, ეს მიმართულება გამოყენებული იქნება ზოგადად ბავშვებზე, მათ--შორის ინვალიდობის მქონე ბავშვებზე (სალამანკას დეკლარაცია 1994 წ.). უნდა მოხდეს ამ ვალდებულებათა კარგად შესწავლა და ფართო გამოყენება.

დასასრულს:

ყოველი ძალისხმევა, რომელიც დაფუძნებულია ინკლუზიურ განათლებაზე, მართებული და მისაღებია. თუკი ჩვენ მას მივუდგებით სიბრალულისა და ქველმოქმედების ქვეტექსტით, მაშინ შედეგები წინასწარვე ჩავარდნისთვის განიწირებიან. ყველა ბავშვს შეუძლია ისწავლოს! ამისთვის მხოლოდ შესაბამისი პირობების შექმნაა საჭირო.

არსებობს სასწავლებლები, სადაც სხვა ბავშვების გვერდით, სწავლობენ განსხვავებული შესაძლებლობის მქონე ბავშვებიც და ისინი თავის საქმეს საკმაოდ კარგადაც უძღვებიან! თუკი ინკლუზიური განათლების მეთოდები შემუშავებულნი იქნებიან მისი პრინციპების დაცვის მიხედვით, მაშინ თითოეული ბავშვი შეძლებს სწავლის პროცესში ჩართვას და თანატოლების წრეში საკუთარი ადგილის პოვნას და დამკვიდრებას. ამ პრინციპების მნიშვნელობა ძალზედ დიდია, რადგან ეს არის წინაპირობა, რომ ჩვენი დღევანდელი ნასაუბრები, ხვალ ისეთ სინამდვილედ იქცეს, რომლის გარეშეც ვერ იარსებებს ჯანსაღი საზოგადოება.