შესავალი

განათლების სპეციალისტების მთავარი საზრუნავია, რომ მოსწავლეებმა შეძლონ სკოლაში შეძენილი ცოდნისა და უნარ-ჩვევების ცხოვრებისეული პრობლემების გადასაჭრელად გამოყენება. სწორედ ამიტომაა მეტად მნიშვნელოვანი, რომ სკოლამ, საგნობრივ ცოდნასთან და უნარ-ჩვევებთან ერთად, მოსწავლეებს განუვითაროს პრობლემების გადაჭრის უნარი. იგი მოსწავლეებს არა მხოლოდ ყოველდღიური ცხოვრებისეული მოთხოვნების მოგვარებაში (მაგ.: პიროვნული, სოციალური და საზოგადოებრივი გადაწყვეტილებების მისაღებად) გამოადგებათ, არამედ ფორმალურ საგანმანათლებლო გარემოში სწავლის გასაგრძელებლად და მომავალ პროფესიულ კარიერაში წარმატების მისაღწევადაც. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა არის მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების სტრატეგია. ასეთი ტიპის სწავლების დროს მოსწავლეები რეალური ცხოვრებისეული პრობლემების კვლევის გზით იძენენ მნიშვნელოვან გამოცდილებას, რომელიც მათ მთელი ცხოვრების მანძილზე გამოადგებათ წარმატებების მიღწევაში.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა არის განათლებისადმი ზოგადი მიდგომა, რომელიც პირველად გამოიყენეს კანადელმა სპეციალისტებმა. დღეს პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა გამოიყენება როგორც უმაღლეს სასწავლებლებში, ასევე ზოგადი განათლების სისტემაში. კვლევები ადასტურებს, რომ ამ მიდგომით განათლებამიღებული მოსწავლეები წარმატებებს აღწევენ პროფესიულ ცხოვრებაშიც და აკადემიურ სფეროშიც. ისინი კარგად და თავისუფლად ახერხებენ სწავლის გაგრძელებას.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის მიდგომას ახასიათებს სამი ძირითადი ასპექტი:

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა ეხება როგორც კურიკულუმს, ისე პროცესსაც. პრობლემაზე დაფუძნებული კურიკულუმი შედგება სპეციალურად შერჩეული პრობლემებისაგან, რომელიც მოსწავლისაგან მოითხოვს დამატებითი ცოდნის შეძენას, პრობლემის გადაჭრაში დახელოვნებას, საკუთარ თავზე ორიენტირებულ სწავლის სტრატეგიებს და ჯგუფური მუშაობის უნარ-ჩვევებს. პრობლემაზე დაფუძნებული კურიკულუმი ხელს უწყობს აქტიურ სწავლებას, ცოდნის სისტემატიზაციას და ბუნებრივად ახდენს სკოლაში მიღებული ცოდნის რეალურ ცხოვრებასთან ინტეგრირებას.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის პროცესი მოსწავლეს აყენებს აქტიური შემმეცნებლის როლში, რომელსაც უხდება წამოჭრილ პრობლემებთან გამკლავება. კერძოდ, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლებისას მოსწავლე აწყდება პრობლემას, რომლის გადაჭრაც მას უჭირს მხოლოდ იმ ცოდნით, რომელიც აქვს. ამ მიზნით იგი არკვევს, თუ რა უნდა იცოდეს დასმული პრობლემის უკეთ გასაგებად. ამ პროცესში მოსწავლე აქტიურია, მიმართავს თვითგანათლებას, ეძებს საჭირო ინფორმაციას (წიგნებს, გამოკვლევებს, ანგარიშებს, ელექტრონულ ინფორმაციას) და ა.შ. ამის შემდეგ მოსწავლე, აღჭურვილი ახალი ცოდნით, კვლავ უბრუნდება პრობლემას და ახერეხებს მის გადაჭრას. ბოლოს, მოსწავლე აფასებს საკუთარ თავს - თვითშეფასება არის მოსწავლის არსებითი უნარ-ჩვევა, რაც მას ეხმარება ეფექტიან, დამოუკიდებელ სწავალაში.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის დროს მოსწავლე არის პრობლემის გადამჭრელი, რომელიც ცდილობს პრობლემის გაგებას, ეძებს გამოსავალს და ამ პრობლემის მოგვარების საუკეთესო გზას. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა მიმდინარეობს ღია და მხარდამჭერ გარემოში, სადაც მოსწავლე არის აქტიური და საკუთარ თავზე ორიენტირებული, ხოლო მასწავლებელი - თანამშრომელი, რომელიც მოსწავლეს აჩვენებს სწავლის მიმართ ენთუზიაზმისა და ინტერესის მაგალითს. აშკარაა, რომ პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების დროს მასწავლებელი-მოსწავლის ტრადიციული როლები იცვლება. მოსწავლეების სწავლისადმი პასუხისმგებლობა თანდათანობით იზრდება, მათ უვითარდებათ სწავლისადმი მაღალი მოტივაცია და სწავლის კარგი უნარ-ჩვევები. მასწავლებელი კი ხდება მრჩეველი, ინფორმაციის მიმწოდებელი და შემფასებელი. იგი ხელმძღვანელობს მოსწავლეს პრობლემის გადაჭრის მცდელობებისას. ამრიგად, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა განსაკუთრებით ზრდის მოსწავლის მოტივაციას. მოსწავლე არის ჩართული აქტიურ სწავლაში, მუშაობს რეალური პრობლემების გადაჭრაზე, რის შედეგადაც სწავლა მისთვის ხდება უფრო საინტერესო და სახალისო. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის პროცესში მოსწავლე იმუშავებს კოგნიტურ სტარტეგიებს, რომლებიც მას ეხმარება უჩვეულო, მოულოდნელი და არარუტინული სიტუაციის ანალიზში. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია პრობლემის გადაჭრა ეფუძნებოდეს არასპეციფიკურ, ნაკლებად სტრუქტურირებულ სიტუაციას, რომელიც მხოლოდ ერთი სწორი პასუხით არ შემოიფარგლება. ამგვარი პრობლემის მოგვარება უფრო დაეხმარება მოსწავლეს რეალური ცხოვრებისეული პრობლემების მოგვარებაში, რადგანაც ცხოვრებისეული პრობლემები უფრო კომპლექსურია, სადაც არ არსებობს მხოლოდ ერთი სწორი გზა. სწორედ ამგვარი უნარ-ჩვევების განვითარება არის პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების ძირითადი მიზანი. ეროვნული სასწავლო გეგმის ძირითადი მიზანია პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება, სხვადასხვა საგნით/დისციპლინით მიღებული ცოდნისა და უნარ-ჩვევების ინტეგრირება.

როგორც შესავალში აღვნიშნეთ, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის დროს ახალი ცოდნის შეძენა მიმდინარეობს პრობლემების განხილვის კონტექსტში. სწავლის ამგვარი ფორმა განსხვავდება ამოცანების ამოხსნის უბრალო პროცესისაგან. კერძოდ, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის დროს ახალი ცოდნის შეძენა ხდება აქტუალური საჭიროების საფუძველზე, უკვე დასმული პრობლემის მოგვარების პროცესში. ამ პროცესის პარალელურად კი ვითარდება პრობლემების გადაჭრის უნარიც. მართლაც, დასმული პრობლემა უბიძგებს მოსწავლეებს მოიძიონ და შეიძინონ ახალი ცოდნა, რომელიც საჭიროა პრობლემის გადასაჭრელად. ერთადერთი სწორი პასუხის მოძებნის სანაცვლოდ მოსწავლე ახდენს დასმული პრობლემის ინტერპრეტირებას, აგროვებს საჭირო ინფორმაციას, აგებს მოდელს, გამოთქვამს ვარაუდს, აფასებს და ადარებს შესაძლო შედეგებს და აკეთებს დასკვნას. ნიშანდობლივია, რომ ამ პროცესში ცოდნის შეძენა ხდება ევრისტიკულად.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლით იზრდება მოსწავლის მოტივაცია, რადგან მოსწავლე ახალ ცოდნას იძენს გამიზნულად. ეს ავითარებს ჯგუფური მუშაობის, თანამშრომლობის, კრიტიკული აზროვნებისა და კომუნიკაციის უნარ-ჩვევებს; ამგვარი სწავლისას ძალზე მცირეა ლექციის ტიპის გაკვეთილების რაოდენობა. შეიძლება ითქვას, რომ მოსწავლეები დამოუკიდებლად მოიძიებენ და ითვისებენ ახალ ცოდნას, ხოლო მასწავლებლის როლი ძირითადად დაიყვანება ხელშემწყობის (ფასილიტატორის) ფუნქციაზე.

რა თქმა უნდა, ამგვარი მიდგომისას აუცილებელია კურიკულუმში პრობლემების ერთობლიობის გულმოდგინედ და გააზრებულად შერჩევა. მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს როგორც თითოეულ პრობლემას, ასევე ამ პრობლემების ურთიერთკავშირს და თანმიმდევრობას. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის გამოყენება შესაძლებელია არა მხოლოდ მაღალ, არამედ დაწყებით კლასებშიც, თუმცა ამ უკანასკნელ შემთხვევაში აუცილებელია ადეკვატური მოდელის შერჩევა დასმული პრობლემის უკეთ წარმოსაჩენად, რომლის დროსაც მოითხოვება აბსტრაქციის რაც შეიძლება დაბალი დონე.

ტრადიციული, შინაარსის მიწოდებაზე დაფუძნებული სწავლისას მოსწავლეები უმეტესწილად ახდენენ მასწავლებლის მიერ შესრულებული პროცედურების იმიტაციას, ღრმა კონცეპტუალური გააზრების გარეშე. ეს კი იწვევს მოსწავლის შემოქმედებითი უნარის დაქვეითებას. მაგალითად, დაწყებით კლასებში, შეკრებისა და გამრავლების ალგორითმის გააზრების გარეშე მიწოდების შემდეგ, მოსწავლე შეცდომას უშვებს არა მარტო ამ ალგორითმის გამოყენებისას რიცხვებზე მოქმედებების შესრულების დროს, არამედ ხშირად ამ ალგორითმს უადგილოდაც იყენებს. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლისას კი მოსწავლე დამოუკიდებლად ცდილობს საკუთარი ალგორითმის გამოგონებას, რაც მას შეკრებისა და გამრავლების ოპერაციების გააზრების საშუალებას აძლევს.

ამოცანა მაშინ იქცევა პრობლემად, როდესაც მისი გადაჭრის გზები იმთავითვე უცნობია. გარკვეული ტიპის შეკითხვები („როგორ არის შესაძლებელი..?” „შეიძლება თუ არა..?”) იმის მანიშნებელია, რომ სიტუაცია პრობლემურია. თუმცა, მარტო ამგვარი შეკითხვის არსებობა არ არის საკმარისი, რომ სიტუაცია პრობლემურად ჩაითვალოს. ის, რაც ერთი მოსწავლისთვის პრობლემაა, შეიძლება მეორისთვის არ წარმოადგენდეს პრობლემას. ყოველივე ეს დამოკიდებულია პრობლემური სიტუაციის/ამოცანის მთელ რიგ თავისებურებებზე, კერძოდ:

(1) სწავლების პროცესში მიწოდებული პრობლემური ამოცანა უნდა იყოს ერთგვარი გამოწვევა მოსწავლისათვის, თუმცა ამ გამოწვევამ მოსწავლე ისე არ უნდა შეაშინოს, რომ საერთოდ უარი თქვას ამოცანის შესრულებაზე. მოსწავლემ უნდა იფიქროს, რომ მას აქვს ამ პრობლემის/ამოცანის გადაჭრის უნარი და შესაძლებლობა. ამრიგად, პრობლემური ამოცანის მიცემის დროს საჭიროა იმის გათვალისწინება, თუ რამდენად შეესაბამება პრობლემური ამოცანა მოსწავლის უნარ-ჩვევებს და ასაკით განპირობებულ კოგნიტურ შესაძლებლობებს. ასევე ყურადღება უნდა მიექცეს არა მხოლოდ ცალკეული ინდივიდების, არამედ მთელი კლასის მომზადების დონეს და შესაძლებლობებს. კლასის თითოეულ მოსწავლეს უნდა შეეძლოს ამ პრობლემის გარკვეულ დონეზე მაინც გაგება და რაღაც ახლის შეძენა.

(2) პრობლემის სხვა ასპექტია ინტერესის გამოწვევა. საკლასო გარემოში პრობლემა უნდა იწვევდეს მოსწავლეების ინტერესს და სურვილს, რომ მათ მართლაც მოუნდეთ ამ პრობლემის გადაჭრა. მასწავლებელმა პრობლემა უნდა წარმოადგინოს ისეთი კონტექსტით, რომ მოსწავლისათვის გახდეს საინტერესო.

(3) პრობლემის გადასაჭრელად მოსწავლეს არა აქვს ნაცნობი სტრატეგია, რომელსაც პირდაპირ გამოიყენებდა; ამისათვის ინდივიდმა უნდა შეიმუშაოს შესაბამისი სტრატეგია. თუ სტრატეგიის მოძიება რთულია, ჩნდება პრობლემა. თუმცა, თუ არსებობს სტრატეგია, რომელსაც ინდივიდი ასეთ სიტუაციაში ჩვეულებრივ გამოიყენებდა, მაშინ ეს იქნებოდა მხოლოდ სავარჯიშო, რადგან სავარჯიშო არის სიტუაცია, რომლის ცოდნას და საშუალებებს ფლობს ინდივიდი და იყენებს სიტუაციის გადასაჭრელად, იმისდა მიუხედავად, რომ ერთი სავარჯიშო, შესაძლოა, უფრო რთული იყოს, ვიდრე მეორე.

პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიები საჭიროა იმ პრობლემურ სიტუაციებში, როდესაც უკვე ნაცნობი იდეები და ხერხები არ გამოდგება. ამ შემთხვევაში პრობლემა უნდა დანაწევრდეს ისეთ ერთეულებად, რომლებზე მუშაობაც შესაძლებელია. ინდივიდის ამგვარი ქცევა და მიდგომა აჩვენებს, რომ იგი მუშაობს პრობლემაზე. სავარჯიშოები არის ისეთი ამოცანები, რომლებიც მოსწავლისგან მოითხოვს ცოდნის და უნარ-ჩვევების იმ გზით და იმ სიტუაციაში გამოყენებას, რომელშიც მოსწავლეები უკვე გამოცდილი არიან - ზუსტად იციან, რა პროცედურა როგორ უნდა გამოიყენონ. პრობლემური ამოცანის შემთხვევაში კი ცოდნა და უნარ-ჩვევები, რომლებიც საჭიროა ამ პრობლემის გადასაჭრელად, მოსწავლისათვის არ არის იმთავითვე ცნობილი.

(4) სიტუაცია მოითხოვს გადაწყვეტას/გადაჭრას. პრობლემური სიტუაცია განისაზღვრება თავად ადამიანის რეაქციით ამ სიტუაციაზე. თუ ინდივიდი იღებს პასუხისმგებლობას უპასუხოს პრობლემური სიტუაციის შეკითხვებს და ამისათვის იქცევა მიზანდასახულად, მიუთითებს იმაზე, რომ სიტუაცია მართლაც პრობლემურია.

(5) დავალებების ტიპები უნდა განისაზღვროს ასაკის/კლასის და პრობლემურ სიტუაციასთან დაკავშირებული იმ გამოცდილებისა თუ ტიპის მიხედვით, რომელიც ნაცნობია მოსწავლეებსათვის სკოლიდან ან რეალური ცხოვრებიდან. პიზას (სტუდენტთა საერთაშორისო შეფასების პროგრამა - PISA - Program for International Student Assessment, 2003) საერთაშორისო კვლევის ჩარჩოს მიხედვით, გამოიყოფა პრობლემური ამოცანების სამი ტიპი: 1) ამოცანები, რომლებიც დაკავშირებულია გადაწყვეტილების მიღებასთან; 2) ამოცანები, რომლე ბიც მოითხოვს სისტემის ანალიზს და მოდელირებას; 3) ამოცანები, რომლებიც უკავშირდება რთული ვითარებიდან გამოსავლის ძიებას. თითოეული მათგანი განვიხილოთ ცალ-ცალკე:

გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებულ ამოცანებში მოცემულია რამდენიმე ალტერნატივა და შეზღუ დვა. მოსწავლეს მოეთხოვება ისეთი გადაწყვეტილების მიღება, რომე ლიც ამ შეზღუდვებს დააკმაყოფილებს. გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავ შირებული ამოცანა მით უფრო რთულია, რაც უფრო კომპლექსურია მასში წარ მოდგენილი ვითარება, ანუ რაც უფრო მეტია გასაანალი ზებელი ინფორმაციის მოცულობა და შეზღუდვების რაოდენობა. ასეთ პირობებში საჭიროა სხვადასხვა წარმოდგენის ურთიერთდაკავშირება და მრავალი შეზღუდ ვის გათვალისწინება. თუმცა, ზოგადად, გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებულ ამოცანებში შეზღუდვები მკაფიოდ არის გამოკვეთილი, ამიტომ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთება უფრო მარტივია.

სისტემის ანალიზსა და მოდელირებასთან დაკავშირებული ამოცანები მოსწავლისაგან მოითხოვს კომპლექსური ვითარების ანალიზს ამ ვითარების ლოგიკის გასააზ რებლად. ამ ტიპის ამოცანები განსხვავდება გადაწყვეტილების მიღების ტიპის ამოცანებისაგან ორ მნიშვნელოვან ასპექტში: 1) მოსწავლეს მოეთხოვება ანალიზის ჩატარება არა იმისათვის, რომ გააკეთოს არჩევანი რამდენიმე ალტერნატივას შორის, არამედ იმისთვის, რომ ამოხსნას ამოცანა და მიიღოს პასუხი; 2) ამ ტიპის ამოცანებში აღწერილია კომპლექსური სისტემები, რომლებშიც მონაწილეობს მრავალი ურთიერთდაკავ შირებული ფაქტორი (პარამეტრი, თვისება, მახასიათებელი). ამ კავშირების დინამიკურობის გამო პასუხი (ამონახსნი), შესაძლოა, არ იყოს ერთადერთი. ამ სახის ამოცანები მრავლად გვხვდება ეკონომიკაში და სოციალურ მეცნიერებებში. ხშირად საჭიროა წარ მოდგენილი ვითარების ადეკვატური მოდელის შექმნა, რისთვისაც აუცილებელია პარა მეტრების შერჩევა, მათ შორის, კავშირების იდენტიფიკაცია და მიღებული სურათის წარმოდგენა სიმბოლური ან/და რაიმე სხვა სახით.

რთული (პრობლემური) ვითარებიდან გამოსავლის ძიებასთან დაკავშირებული ამოცანები მოსწავლისაგან მოითხოვს სისტემის (მაგ.: მოწყობილობის) კომპონენტების ამოცნობას და მათი მოქმედების ანალიზს, რათა მან შეძლოს ამ სისტემის გამართულად ფუნქციონირების დარღვევის მიზეზების დადგენა. მაგ.: კომპანიის მენეჯერმა უნდა დაადგინოს, რამ გამოიწვია საქონელბრუნვის მოცულობის შემცირება;

პროგრამისტი ცდილობს იპოვოს პროგრამის გაუმართაობის მიზეზები (შეცდომების მოძებნა).

ამრიგად, პრობლემა არსებობს მაშინ, როცა მოსწავლე გამოთქვამს დაინტერესებას, ავლენს ცნობისმოყვარეობას და არ იცის, როგორ გადაჭრას რაიმე საკითხი, ანუ პრობლემის არსებობა განპირობებულია მოსწავლის მიერ კონკრეტული საკითხების გადაჭრისას წარმოქმნილი წინააღმდეგობით. მეცნიერები გვთავაზობენ ზოგად მოდელს, რომელიც იძლევა პრობლემური სიტუაციების წარმოქმნის, „ხელოვნურად შექმნის“ შესაძლებლობას (შიმპსონ, 1996). კერძოდ, ეს არის საკლასო გარემოში გამოყენებული შემდეგი სტრატეგიები:

წარმოდგენა, რომ მცირეწლოვან ბავშვებს არ შეუძლიათ პრობლემის გადაჭრა, მცდარია. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის გამოყენება შეიძლება ყველა ასაკში და განვითარების ყველა საფეხურზე. პრობლემური სიტუაციების წარმოქმნის მიზნით მასწაველბელმა უნდა გაითვალისწინოს მოსწავლეების აზროვნების შესაძლებლობები და აქედან გამომდინარე დასვას ისეთი კითხვები, რომლებიც გამოიწვევს შემდგომ დისკუსიას, საკითხის განხილვას და დაეხმარება მოსწავლეს პასუხის ძიებაში. ასეთი ტიპის შეკითხვები ხელს უწყობს აზროვნების და განსჯის უნარის განვითარებას, აადვილებს სწავლების პროცესს და ამაღლებს მიღებული ცოდნის ხარისხს.

ქვემოთ, წარმოდგენილია მაგალითი, რომელიც აღწერს პრობლემის გადაჭრის პროცესს სკოლამდელ ასაკში.

ბაყბაყდევი და მწყემსი ბიჭი დანიელი

იყო და არა იყო რა, იყო ერთი პატარა სამეფო, რომელსაც მართავდა კეთილი და ბრძენი მეფე. მას ედემის ბაღიდან გადმოფრენილი ჯადოსნური ბატი ჰყავდა, რომელიც ყოველდღე ოქროს კვერცხებს დებდა. მეფე იმდენად კეთილი და გულუხვი იყო, რომ სიმდიდრეს თავის ხალხსაც უნაწილებდა. ამიტომ, მთელ სამეფოში არავის შიოდა და სწყუროდა, არც უსახლკაროდ იყო ვინმე დარჩენილი. ცხოვრობდა ხალხი უდარდელად. ასე გადიოდა დრო...

მაგრამ მალე ეს ამბავი მთის გადაღმა, უღრან ტყეში მცხოვრებმა ბაყბაყდევმა შეიტყო და იფიქრა: თუ ამ ბატს ხელში ჩავიგდებ, ლუკმა-პურის საშოვნელად წანწალს შევეშვები, მაღლა კლდეზე რომ მიტოვებული სასახლეა, იქ დავსახლდები და მთელი ამ არემარის ბატონი და მბრძანებელი მე გავხდებიო. ღამით, როცა ყველას მშვიდად ეძინა, მიადგა ბაყბაყდევი მეფის ბაღს, დახოცა მცველები და ჯადოსნური ბატი გაიტაცა.

ამბობდნენ, რომ დევს ჯადოსნური ბატი ოქროს გალიაში ჰყავდა გამომწყვდეული. მას შემდეგ კი, რაც იგი ციცაბო კლდის წვერზე ძველ სასახლესაც დაეპატრონა, სოფელმა მოსვენება დაკარგა. ბაყბაყდევი შიშის ზარს სცემდა მთელ სამეფოს. მისი ღრიალი მთელ არემარეს აზანზარებდა. შინაურ ფრინველებს და ცხოველებს ხომ სულ მუსრი გაავლო. ხალხი საგონებელში ჩავარდა. არადა, სამეფოს რჩეულმა ვაჟკაცებმაც კი ვერ შეძლეს სასახლეში შეღწევა და ბაყბაყდევის დამარცხება. სასახლე ძალიან მაღლა, ციცაბო კლდის წვერზე იდგა, მუდამ ჩაბნელებული იყო და გარს სქელი შავი ღრუბლები ერტყა. მხოლოდ ჭექა-ქუხილის დროს მოჩანდა, მაშინ როცა ელვა გაანათებდა ხოლმე ცას. ამ დროს დევი ელვას წაავლებდა ხოლმე ხელს და მომხდურებს უშენდა. მრავალი სახელოვანი მეომარი შეეწირა დევის მიერ ნასროლ ცეცხლოვან ისრებს. იქ წასული ბევრი ენახათ, მაგრამ უკან დაბრუნებული - არავინ.

ამ ქვეყნის ერთ-ერთ პატარა სოფელში ცხოვრობდა მწყემსი ბიჭი სახელად დანიელი. მამით ობოლი იყო და დედამისს მის გარდა არავინ ჰყავდა. სახლ-კარი და ეზო დიდი არ ჰქონდათ, მაგრამ არც არაფერი აკლდათ. მწყემსი ბიჭი ისეთი ყოჩაღი და მოხერხებული იყო, რომ მის თხებს მგელი ვერ ეკარებოდა. ამიტომაც იყო, რომ იმ არემარეზე ყველას თხას დანიელი მწყემსავდა. თანაც ბიჭმა ჩიტებისა და ცხოველების ენაც იცოდა.

ქვეყნის გასაჭირმა დანიელიც შეაწუხა და გადაწყვიტა თვითონაც ეცადა დევის დამარცხება. თავისი ჩანაფიქრი დედას გაუმხილა. ატირდა დედა: - რჩეულმა ვაჟკაცებმა და მთელს ქვეყანაზე განთქმულმა მეომრებმა ვერაფერი მოუხერხეს დევს და შენ მარტოკამ რა უნდა გააწყოო. შენ გარდა არავინ მყავს და დევმა რომ მოგკლას, რაღა მეშველებაო. დიდხანს ცდილობდა დანიელი დედის დამშვიდებას. ეუბნებოდა: - თუ დევს არ მოვიშორებთ, მაშინ მაინც ყველანი ამოვწყდებით და ცდას წინ რაღა უდგასო. მეორე დილით ინათა თუ არა, მწყემსი გზას გაუდგა. ბევრი იარა თუ ცოტა, შეღამებისას კლდის ძირს მიადგა. ატყდა ჭექა-ქუხილი, ელვით დაისერა ცა და გაანათა არემარე. დანიელმა კლდეზე ცოცვა დაიწყო, მაგრამ სველ ქვებზე ფეხი დაუცდა. ჩამოვარდა ძირს. ისევ სცადა, მაგრამ ამაოდ. ამ წვალებაში იყო, როცა იქვე, კლდის გამოქვაბულში თავშეფარებულმა არწივმა შეამჩნია ნაცნობი მწყემსი.

- რა დაგმართნია, რას წვალობო? - ჰკითხა დანიელს.

ბიჭმა უამბო ყველაფერი. არწივმა შეისვა დანიელი ზურგზე და თვალის დახამხამებაში კლდის წვერზე ააფრინა. ბიჭი მალულად, კედელ-კედელ შეიპარა სასახლეში, ისე რომ ვერავინ შეამჩნია. ის-ის იყო ჩუმად მიუახლოვდა გალიას, რომ უეცრად გრგვინვა შემოესმა. ეს დევის ხმა იყო, ღრიალებდა:

- ადამიანის სუნი მცემს!.. სასახლეში ნამდვილად ვიღაც შემოიპარა!.. ვინ გაბედა, ახლავე შავ დღეს დავაყრი!!!...

დანიელმა უკან რომ მიიხედა, მის წინ მთასავით უზარმაზარი, ეშვებიანი და თვალებჩასისიხლიანებული დევი იდგა.

- აი, დაუპატიჟებელი სტუმარიც!.. შენ აქ რა გინდა?!.. - დაუღრიალა დევმა.

მიხვდა დანიელი, რომ მასთან შერკინებას აზრი არ ჰქონდა და გადაწყვიტა ხერხი ეხმარა.

- მიშველე ბატონო! მე ერთი ვარ იმ ათი ათასი თაგვიდან, რომლებიც ამ სასახლის სარდაფში ცხოვრობენ.

- შენ რანაირი თაგვი ხარ? - გაიკვირვა ბაყბაყდევმა.

- ადამიანად გადამაქციეს, თორემ სულ ცოტა ხნის წინ თაგვი ვიყავი, - მიუგო დანიელმა და სახელდახელოდ გამოგონილი ტყუილიც ზედ მიაყოლა, - ჩემმა ნაცნობმა ძერამ ამბავი მომიტანა, რომ იმ სამეფოში, საიდანაც შენ ჯადოსნური ბატი წამოიყვანე, ერთი მისანი ჰყავთ, რომელსაც მეფემ შველა სთხოვა. ის მისანი ნელ-ნელა ყველა თაგვს, რომლებიც ამ სასახლის სარდაფებში ცხოვრობენ, ადამიანად გადააქცევს და შენ მოგისევს. ისინი ყველა ჭუჭრუტანიდან გამოძვრებიან და ერთად დაგესხმებიან თავსო. შეშინდა დევი, აღრიალდა:

- მერე, ის არ უთქვამს მაგ შენ ძერას, რა უნდა გავაკეთო, ეს რომ არ მოხდეს?!!..

- კი, როგორ არ უთქვამს! - მაშინვე მიუგო დანიელმა, - სასახლის ჭერში უნდა ახვიდე და იქიდან გადმოხტე. ძირს რომ დავარდები, სასახლე შეზანზარდება, თაგვებს შეეშინდებათ და კისრისტეხით გაიქცევიან.

დაიჯერა ბაყბაყდევმა, ავიდა ჭერში. ამასობაში დანიელმა სტაცა ხელი გალიას, გამოაღო სარკმელი და თავის მეგობარ არწივს დაუძახა. არწივი წამსვე იქ გაჩნდა, ბიჭი ზურგზე შეისვა და თავისი სამეფოსკენ გააფრინა. მიხვდა დევი, რომ გააბრიყვეს, განრისხებული მაშინვე გადმოეშვა ჭერიდან და ისეთი ძალით დაენარცხა იატაკზე, რომ სასახლე ჯერ შეტორტმანდა, მერე კი ხუხულასავით დაინგრა და დევი ნანგრევებში მოიყოლა. დაბრუნდა ბიჭი თავის ქვეყანაში. ხალხი აღტაცებული იყო დანიელის მოხერხებულობით და გამბედაობით. მეფემ მადლიერების ნიშნად დანიელს ცოლად თავისი მშვენიერი ასული შერთო და სამეფო ტახტიც გადაულოცა. ერთ თვეს გაგრძელდა დანიელისა და მეფის ასულის ქორწილი. მთელი სამეფო ზეიმობდა და ხარობდა.

ასე გაათავისუფლა მწყემსმა ბიჭმა დანიელმა თავისი ქვეყანა ბოროტი და მრისხანე ბაყბაყდევისაგან და თავის ხალხს თავისუფლება და კეთილდღეობა დაუბრუნა.

ქატო იქა, ფქვილი აქა,
ჭირი იქა, ლხინი აქა.

მასწავლებელი განიხილავს ზღაპრის შინაარსს და მოსწავლეებს უსვამს შემდეგ შეკითხვებს:

შეკითხვა: - რა გააკეთა დანიელმა, როცა შეიპარა დევის სასახლეში?

პასუხი: - დანიელმა იპოვა ბატი, რომელიც დებდა ოქროს კვერცხებს. როცა დევმა ის აღმოაჩინა, დანიელმა მოატყუა დევი და გაიქცა, გაბრაზებული დევი ჩამოხტა სასახლის ჭერიდან და იატაკზე დაენარცხა. სასახლე დაინგრა და დევი ნანგრევებში მოყვა. დანიელმა დაუბრუნა მეფეს ჯადოსნური ბატი, მისი ასული ცოლად შეირთო და გააგრძელა ბედნიერად ცხოვრება.

შეკითხვა: - დაუკითხავად შევიდა თუ არა დანიელი სხვის სამფლობელოში?
პასუხი: - დიახ.
შეკითხვა: - თქვა თუ არა დანიელმა ტყუილი?
პასუხი: - დიახ.
შეკითხვა: - მოიპარა თუ არა დანიელმა ბატი, რომელიც დებდა ოქროს
კვერცხებს?
პასუხი: - დიახ.
შეკითხვა: - დანიელის მიზეზით მოკვდა დევი?
პასუხი: - დიახ.
შეკითხვა: - თუ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი ქმედება დანიელმა ჩაიდინა, რატომ მიიჩნევა მხოლოდ დევი დამნაშავედ?

ბოლო შეკითხვა თავდაყირა აყენებს ამ ზღაპრის ბედნიერ და თითქოსდა სამართლიან, ყველასათვის უკვე ცნობილ დასასრულს. დაისმის შეკითხვა: „ყველა იმ დანაშაულის შემდეგ, რაც კი დანიელმა ჩაიდინა, რატომ არ არის ის მიჩნეული უარყოფით გმირად?“. ამრიგად, ყველა ასაკობრივ საფეხურზე სასურველია, რომ მასწავლებელი და, ზოგადად, სკოლა ცდილობდეს მოსწავლის აზროვნების პროცესების გამოწვევას პრობლემური სწავლის მეთოდების საშუალებით. პრობლემური ტიპის ამოცანები, ზოგადად, შესაძლოა ეხებოდეს სიტუაციებს, სადაც საჭიროა:

1. არჩევანის გაკეთება;
2. გადაწყვეტილების მიღება;
3. შედარება-შეპირისპირება;
4. დაკავშირება-კანონზომიერების აღმოჩენა;
5. შეუთავსებლობის აღმოფხვრა;
6. ობიექტებზე შეხედულების შეცვლა;
7. ექპერიმენტის, ცდის ჩატარება;
8. კვლევა-ძიება;
9. შემოქმედებითი მიდგომის გამოყენება /გადაწყვეტის ორიგინალური გზის ძიება.

მესამე თავში უფრო დეტალურად და საგნობრივ ჭრილში არის განხილული პრობლემური სიტუაცების ზემოთ ჩამოთვლილი ტიპები.

ფსიქოლოგიაში პრობლემის გადაჭრის პროცესებს აღწერენ ციკლის საშუალებით, რომლის ერთ-ერთ ფართოდ გავრცელებულ ვარიანტს ქვემოთ მოვიყვანთ (Bransford & Stein, 1993; Hayes, 1989; Sternberg, 1986, Davidson & Sternberg, 2003). შევნიშნავთ, რომ ტერმინი „ციკლი“, „თანმიმდევრობისა“ და „საფეხურების“ ნაცვლად, მიზანმიმართულადაა გამოყენებული. ციკლი აღწერს თითოეულ საფეხურს და გულისხმობს, რომ შედეგის მისაღწევად ყოველ ეტაპზე დაბრუნება შეიძლება რამდენჯერმე მოხდეს. ამასთან, როგორც წესი, ეტაპების თანმიმდევრობას განაპირობებს თავად პრობლემის ტიპი და პრობლემის გადამჭრელის პიროვნული თავისებურებები.

პრობლემის გადაჭრის მთლიანი ციკლი შემდეგნაირად შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ: პრობლემის გადაჭრა იწყება პრობლემის გაგებით, რადგან, ბუნებრივია, ამის გარეშე შეუძლებელია პრობლემის მოგვარება. ეს პროცესი მოითხოვს არა მხოლოდ იმის ცოდნას, თუ რა პასუხი უნდა იპოვო, არამედ გარკვეული ინფორმაციის მოპოვებას/დალაგებას ამ პასუხის მოსაძებნად. ამისათვის მოსწავლეს შეიძლება დასჭირდეს ამოცანის რამდენჯერმე წაკითხვა.

პრობლემის გადაჭრის პროცესში ის შეიძლება უკან დაბრუნდეს და კიდევ ერთხელ წაიკითხოს საწყისი შეკითხვა, რათა დარწმუნდეს, რომ პრობლემის გადაჭრის სწორი სტრატეგია შეარჩია. უმცროსკლასელებისთვის ძალზე მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებელმა მათ საკუთარი სიტყვებით ჩამოაყალიბებინოს პრობლემა. უფროსკლასელებმა პრობლემის გადასაჭრელად, შესაძლოა, მარკერით მონიშნონ ამოცანის პირობაში მოცემული მნიშვნელვანი ელემენტები. მოსწავლემ კარგად უნდა დაამუშაოს ინფორმაცია იმისათვის, რომ მოძებნოს პრობლემის გადაჭრის სწორი სტრატეგია. ძიების ეს პროცესი მათ დაეხმარებათ პრობლემის უკეთ გაგებაში და იმ ინფორმაციას მეტ ყურადღებას მიაქცევენ, რომელსაც, შესაძლოა, მანამდე არ დაუთმეს საკმარისი დრო. როდესაც სათანადოდ დამუშავდება ინფორმაცია და შემუშავდება სამოქმედო გეგმა-სტარტეგია, დგება პრობლემის გადაჭრის ეტაპიც. ამ ეტაპზე ხდება საკუთრივ პრობლემის გადაჭრა, ანუ სწორი პასუხის პოვნა. ამისათვის კი მოსწავლემ უნდა გააკონტროლოს მთელი პროცესი, კიდევ ერთხელ გაიაზროს, რას აკეთებს, შეამოწმოს არჩეული ხერხის სისწორე, გაუზიაროს სხვას თავისი მოსაზრებები, აჩვენოს ნამუშევარი და ამ გზით აღმოაჩინოს და აღმოფხვრას საკუთარი შეცდომები ან მოძებნოს პრობლემის გადაჭრის სხვა, უფრო იოლი, ეფექტური და ორიგინალური ხერხი.

ამრიგად, პრობლემის გადაჭრის ციკლი შედგება შემდეგი ეტაპებისგან:

1. პრობლემის მოძებნა და განსაზღვრა

2. პრობლემის ჩამოყალიბება და წარმოდგენა

3. პრობლემის შესახებ ინფორმაციისა და რესურესების ორგანიზება და ცოდნის

მობილიზება

4. შესაძლო ალტერნატივების ან გადაჭრის გზების მოძიება

5. პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიების შერჩევა

6. შერჩეული სტრატეგიის განხორციელება და პროგრესზე დაკვირვება

7. შედეგების შემოწმება და შეფასება

პრობლემის გადაჭრა არის რთული მოქმედება, რომელიც სააზროვნო უნარ- ჩვევებთან ერთად გულისხმობს პიროვნების ემოციურ მომზადებას, ნებისყოფას, კომუნიკაციის უნარს და ა.შ. პრობლემის გადაჭრა გულისხმობს გარკვეული პრობლემის ამოსახსნელი პირობების, ხერხების ან დამხმარე საშუალებების მოფიქრებას. პრობლემის გადასაჭრელად ადამიანები იყენებენ სხვადასხვა სტრატეგიას. ყველაზე მარტივი სტრატეგიაა ცდისა და შეცდომის მეთოდი, როდესაც ადამიანი გამოცდის პრობლემის გადასაჭრელ მრავალ გზას, სანამ სწორს არ მიაგნებს. სხვა სტრატეგიებია პრობლემის კრიტიკული და შემოქმედებითი გადაჭრა. პრობლემის გადაჭრის ყველაზე გავრცელებული სტრატეგიაა კრიტიკული აზროვნებითი მიდგომები. შესაბამისად, ფორმალურ განათლებაში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა მოსწავლეებისათვის ლოგიკური აზროვნების სწავლებას, ერთადერთი სწორი ლოგიკური პასუხის მოფიქრებას, არასწორი ნაბიჯების გამორიცხვას და მხოლოდ სწორ პასუხზე ორიენტირებას. სწორედ ეს არის კრიტიკული აზროვნება; კრიტიკული აზროვნების გარდა არსებობს შემოქმედებითი მიდგომაც, რომელიც მიმართულია იდეების მოძიებაზე, შესაძლებლობების გამოვლენაზე, მრავალი და არა ერთადერთი შესაძლო სწორი პასუხის მოფიქრებაზე. ამ ორი სტრატეგიის ერთმანეთთან შედარების მიზნით ქვემოთ კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების სტრატეგიები ცალ-ცალკეა განხილული და ბოლოს აღწერილია მათ შორის მსგავსება და განსხვავება.

კრიტიკული აზროვნება არის აზროვნების ის სახე, რომელიც პრობლემის გადაჭრას, მის ფორმულირებას, დასკვნის გამოტანას და გადაწყვეტილების მიღებას ემსახურება. კრიტიკული აზროვნება არის მიზანმიმართული პროცესი, რადგანაც იგი ორიენტირებულია „კონკრეტულ, სასურველ შედეგზე“ (Halpern, 1996). რეფლექსური აზროვნება არის კრიტიკული აზროვნების ნაწილი, რომელიც უშუალოდ ეხება ანალიზის და დასკვნების გამოტანის პროცესების გააზრებას. დიუის აზრით (1993), რეფლექსური გააზრების პროცესში მოსწავლეები აქტიურად მონაწილეობენ, აცნობიერებენ და აკონტროლებენ საკუთარი სწავლის პროცესებს. ამ დროს მოსწავლეები აფასებენ, თუ რა იციან, რა სჭირდებათ რომ იცოდნენ და როგორ უნდა აითვისონ ეს საჭირო ცოდნა. კრიტიკული აზროვნების რეფლექსური პროცესების საშუალებით მოსწავლეს ეძლევა იმის შესაძლებლობა, რომ დაიხიოს ერთი ნაბიჯით უკან და გაიაზროს კონკრეტული პრობლემის გადაჭრის გზები, ის, თუ როგორაა მოგვარებული კონკრეტული პრობლემა, ასევე ის, თუ რა სტრატეგიები იქნა გამოყენებული სასურველი მიზნის მისაღწევად. კრიტიკული აზროვნება არის რთული სააზროვნო უნარ-ჩვევა, რომელიც მოიცავს ერთდროულად ორ ან მეტ განსხვავებულ მოსაზრებაზე ფიქრს, სხვადასახვა მოსაზრების გაგებას, რაიმე შეხედულების დასაბუთებას სხვადასხვა მიდგომის საფუძველზე და იმის გაცნობიერებას, რომ სხვასაც შეიძლება ჰქონდეს საკუთარი განსხვავებული მოსაზრება.

კრიტიკულ აზროვნებას ადამიანი მიმართავს არსებული მოსაზრების „ჭეშმარიტი“ ღირებულების დასადგენად. კრიტიკული აზროვნების დროს არსებითია არგუმენტების და კონტრარგუმენტების მოძიება, მთლიანი სიტუაციის გაანალიზება და, შესაბამისად, არსებული მტკიცებულებების საფუძველზე დასკვნის გაკეთება - მოსაზრების შეცვლა ან ახალი მოსაზრების მიღება. კრიტიკულ აზროვნებას ასევე უწოდებენ „ლოგიკურ“ ან „ანალიტიკურ“ აზროვნებას. ლოგიკური აზროვნება მსჯელობის სახით მიმდინარეობს. მსჯელობა აუცილებლად გულისხმობს რამდენიმე ცნებას შორის მიმართების დამყარებას და დასკვნის გამოტანას. დასკვნა აზროვნების პროცესია, რომელიც რამდენიმე მსჯელობას შორის მიმართებიდან გამომდინარეობს. არჩევენ დასკვნის სამ ფორმას:

(1) ინდუქცია ან ინდუქციური დასკვნა - კერძო მსჯელობიდან ზოგადის გამოყვანა;

(2) დედუქცია, ანუ დედუქციური დასკვნა - ზოგადი მსჯელობიდან კერძო მსჯელობის გამოყვანა;

(3) ანალოგიით დასკვნა - ერთი კერძო მოვლენიდან ანალოგიური კერძო მოვლენის შესახებ დასკვნა.

ამგვარად, კრიტიკული აზროვნების გასააქტიურებლად შექმნილი ამოცანები მოსწავლეს უნდა აძლევდეს ასეთი ტიპის დასკვნების გაკეთების შესაძლებლობას.

შემოქმედებითი აზროვნება არის რთული სააზროვნო უნარ-ჩვევა. ეს არის რაიმეს ახალი გზით კეთება ან დანახვა; შემოქმედებითი აზროვნება ხასიათდება იდეების სიმრავლით, მრავალფეროვნებით (მოქნილობა, საკითხის სხვადასხვა კუთხით დანახვა), სიახლით (ორიგინალობით) და გარდაქმნის უნარით (ძველი იდეების საფუძველზე ახლის შექმნა).

გილფორდის მიხედვით გამოიყოფა შემოქმედებითი მიდგომის (კრეატულობის) 4 ძირითადი ფაქტორი:

1. ორიგინალობა - დაშორებული ასოციაციების, არაჩვეულებრივი პასუხების შექმნის უნარი.

2. სემანტიკური მოქნილობა - ობიექტის ფუნქციის გამოყოფა და მისი ახლებური გამოყენება.

3. ხატოვანი ადაპტაციური მოქნილობა - უნარი, შეცვალო მოცემულობა ისე, რომ მასში გამოყო ახალი შესაძლებლობები.

4. სემანტიკური სპონტანური მოქნილობა - შედარებით განუსაზღვრელ სიტუაციაში მრავალფეროვანი იდების წარმოქმნის უნარი.

რატომ ხდება, რომ ზოგ ადამიანს უჩნდება შემოქმედებითი იდეები და ზოგს - არა? ამის მიზეზი შეიძლება იყოს პიროვნების კულტურული მემკვიდრეობაც. ზოგჯერ კულტურული ბლოკები - სტერეოტიპები, საზოგადოებაში გავრცელებული წესები და ქცევის ნორმები - ხელს უშლიან შემოქმედებითი აზროვნების იდეების განვითარებას.

ჩვენს საზოგადოებაში არსებობს მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც შემოქმედებითი უნარი (კრეატულობა) მხოლოდ გამორჩეულ ადამიანთა ხვედრია და ამდენად, შემოქმედებით აზროვნებას უკავშირებენ ხოლმე ხელოვნების დარგში მოღვაწე ადამიანებს, რომლებიც ქმნიან ხელოვნების ნიმუშებს. მაგრამ ფსიქოლოგიური ცოდნა და გამოკვლევები გვიჩვენებს, რომ შემოქმედებითი უნარი (კრეატულობა) მეტ-ნაკლები დოზით ყველა ადამიანს ახასიათებს. იგი პრობლემის გადაჭრისას არასტანდარტული პასუხების მიგნების შესაძლებლობას იძლევა. ამდენად, მეტად მნიშვნელოვანია აზროვნების ამ უნარის განვითარება.

შემოქმედებითი აზროვნების გასააქტიურებლად ამოცანები (აქტივობები) უნდა შეიქმნას შემდეგი პრინციპების მიხედვით, თუმცა არ არის სავალდებულო ყველა პრინციპი ერთდროულად აისახოს ერთ ამოცანაში. ეს პრინციპებია:

პრობლემური სიტუაციების გადაჭრის ორივე სტრატეგია, კრიტიკული და შემოქმედებითი, შესაძლოა განვასხვავოთ შემდეგნაირად:

პრობლემის გადაჭრის დროს მნიშვნელოვანია ორივე ტიპის აზროვნება. პირველად უნდა მოხდეს პრობლემის გაანალიზება; შემდეგ უნდა ჩამოვაყალიბოთ პრობლემის გადაწყვეტის შესაძლო ვარიანტები; ბოლოს უნდა ამოვარჩიოთ და განვახორციელოთ პრობლემის გადაჭრის საუკეთესო გზა და შევაფასოთ მისი ეფექტურობა. ეს პროცესი ავლენს ამ ორი სტრატეგიის მონაცვლეობას. პრაქტიკაში კი ორივე ტიპის აზროვნება ძირითადად ერთობლივად მოქმედებს და ხშირად რთულია მათი ერთმანეთისაგან გამიჯვნა.

ქვემოთ, მესამე და მეოთხე თავებში, მოცემული მრავალფეროვანი მაგალითები მკითხველს დაეხმარება გაიგოს, თუ „როგორ“ უნდა ვასწავლოთ მოსწავლეებს „პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის“ მოდელით. მართლაც, „მოსწავლეებს შეუძლიათ უკეთესად აზროვნება, თუკი სკოლა ხელს შეუწყობს იმის სწავლებას, თუ როგორ უნდა განივითარონ მათ ეს უნარი“ (Presseisen, 1988).

პრობლემის გადაჭრაზე ორიენტირებული დავალებები არის არარუტინული ამოცანები, რომელთა ამოხსნაც მოსწავლისაგან მოითხოვს ახალი, არასტანდარტული სტრატეგიების ძიებას. ამგვარი ამოცანის ამოხსნა ეფუძნება იმ ცოდნას, რომელიც მოსწავლეს უკვე აქვს, მაგრამ ამასთანავე აუცილებელია სხვადასხვა შინაარსისა და ცნების ერთმანეთთან დაკავშირება, ინტეგრირება. ამ დროს კი შესაძლებელია თვისებრივად ახალი ცოდნის მიღება.

აღნიშნული ამოცანები უმეტესწილად დაკავშირებულია რეალურ ან რეალურთან მიახლო ებულ ვითარებასთან, თუმცა შეიძლება იყოს ინტერდისციპლინარული ხასიათისაც, როდესაც ამოხსნის გზა არ შემოიფარგლება ერთი რომელიმე დისციპლინით ან მიმართუ ლებით. ამ თავში საგნობრივ ჭრილში განვიხილავთ პრობლემური ამოცანის ტიპებს, რომლებიც, შესაძლოა, უფრო სპეციფიკური იყოს ამა თუ იმ საგნისთვის. აქვე მივუთითებთ პრობლემურ ამოცანათა ტიპების შესატყვის შედეგებსა და ინდიკატორებზე ეროვნული სასწავლო გეგმიდან (ესგ).

პრობლემური ტიპის ამოცანები ჩნდება, როდესაც საჭიროა:

1. არჩევანის გაკეთება/გადაწყვეტილების მიღება

საგნის სპეციფიკიდან/შინაარსიდან გამომდინარე მსჯელობის ჩამოყალიბებისას (დაწერა ტექსტისა, სადაც მოცემულია მსჯელობა) მოსწვლეს უწევს შესაძლო არგუმენტებს შორის არჩევანის გაკეთება.

ტექსტის შეფასებისას/ანალიზისას მოსწავლე ირჩევს რომელიმე შესაძლო კრიტერიუმს. IX კლასის ეროვნული სასწავლო გეგმიდან (ესგ) გამომდინარე, მოსწავლეს უწევს საკუთარი აზრის/დამოკიდებულების გამოხატვა ტექსტსა თუ დისკუსიაში დასმული პრობლემური სიტუაციების თაობაზე. ამისათვის იგი აკეთებს არჩევანს ამა თუ იმ შესაძლო გადაწყვეტას შორის, აყალიბებს და წარმოადგენს მას ზეპირი ან წერილობითი სახით (იხ.: ესგ. ქართ. IX. 2; IX. 6; IX. 9; IX. 10).

განსხვავებული მიზნისა და დანიშნულების ტექსტების შექმნისას მოსწავლემ უნდა გააკეთოს არჩევანი ენობრივ, სტილურ და გამომხატველობით საშუალებებს შორის და მიიღოს შესაბამისი გადაწყვეტილება (იხ.: ესგ. ქართ. IX. 3; IX, 4; IX. 10; IX. 11).

2. შედარება-შეპირისპირება

მოსწავლეს მხატვრული და არამხატვრული ტექსტების შექმნისას/ანალიზისას ხშირად უწევს ლიტერატურულ და პირად გამოცდილებაზე დამყარებული რეალობის შედარება-შეპირისპირება (იხ.: ესგ. ქართ. IX. 6; IX. 9). სხვადასხვა ტიპის/დანიშნულების ტექსტების გაანალიზებისას მოსწავლეს სჭირდება სხვადასხვა ენობრივი და გრამატიკული სტრუქტურებისა და ხერხების, პირობითობებისა და ტიპობრივი ნიშნების შედარება (იხ.: ესგ. ქართ. IX. 3; IX. 7).

3. ობიექტზე/პრობლემაზე/მოვლენაზე შეხედულების შეცვლა

კამათის/დისკუსიის დროს მოსწავლე ცდილობს არგუმენტირებული მსჯელობით მსმენელს/მკითხველს შეაცვლევინოს აზრი/შეხედულება გარკვეულ საკითხზე/პრობლემაზე/მოვლენაზე/პერსონაჟზე (იხ.: ესგ. ქართ. IX. 1; IX. 2; IX. 9).

4. კვლევა-ძიება

ტექსტებში დასმული პრობლემის სხვადასხვა კუთხით გასაანალიზებლად და პრობლემურ საკითხზე წერილობითი ან ზეპირი ტექსტის შესაქმნელად მოსწავლეს ხშირად უხდება კვლევა-ძიება პრობლემის ისტორიული, კულტურული, სოციალური და ა.შ. კონტექსტის გასაცნობად/შესასწავლად/გასაანალიზებლად (იხ.: ესგ. ქართ. IX. 5; IX. 8; IX. 10; IX. 13).

5. შემოქმედებითი მიდგომის გამოყენება/გადაწყვეტის ორიგინალური გზის ძიება

მოსწავლეს ხშირად უწევს იმგვარი ლიტერატურული ტექსტების ანალიზი, რომლებშიც პერსონაჟები გარკვეული დილემის წინაშე დგანან. პრობლემები, რომლებიც მათ ექმნებათ, ურთიერთშეუთავსებელია და, აქედან გამომდინარე, არჩევანის გაკეთება, ტრაგიკული შედეგის გარეშე, წარმოუდგენელია. ამგვარ ტექსტებზე მუშაობისას მათ ხშირად უხდებათ ავტორისეულ ან ახალ პერსპექტივებზე მსჯელობა, შეუთავსებლობის არსის სიღრმისეული ანალიზი (იხ.: ესგ. ქართ. IX. 6; IX. 9).

ისტორია

პრობლემური ტიპის ამოცანები შესაძლოა ეხებოდეს სიტუაციებს, სადაც საჭიროა:

1. არჩევანის გაკეთება

მოსწავლე არჩევანს აკეთებს ისტორიული მოვლენის ანალიზისა და ისტორიული პირის შეფასებისას. მაგ.: ა) ქვეყნის საგარეო პოლიტიკაზე მსჯელობისას ფაქტების ანალიზის საფუძველზე მან უნდა გამოყოს (აირჩიოს) ის უმნიშვნელოვანესი ფაქტორები, რომლებმაც გავლენა მოახდინა ქვეყნის განვითარებაზე; ბ) ისტორიული პირის შეფასებისას მოსწავლე ფაქტების ანალიზის საფუძველზე გამოყოფს მისი მოღვაწეობის პოზიტიურ და ნეგატიურ მხარეებს (მაგალითისთვის მოგვყავს ესგ. ისტორიის სტანდარტის შედეგები და ინდიკატორები:

ისტ. IX. შ.1. ინდ. 3; ისტ. IX. შ.4. ინდ. 1, 2, 5; ისტ. XII შ.3. ინდ. 4; ისტ. XII. შ.5. ინდ. 5);

მოსწავლემ არჩევანი უნდა გააკეთოს, აგრეთვე, როდესაც იგი იწყებს ისტორიულ კვლევას. მან უნდა აირჩიოს საკვლევი საკითხი, დააკონკრეტოს ეს საკითხი და აირჩიოს თავისი კვლევის შედეგების წარმოჩენის ფორმა (იხ.: ესგ. ისტ X შ. 3. ინდ. 1; ისტ X შ 4 ინდ. 1).

2. გადაწყვეტილების მიღება

მოსწავლემ კლასში სიმულაციური თამაშის დროს ან პრობლემის გადაჭრის ტიპის დავალების შესრულებისას უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება, რომ განსაზღვროს, თუ რა არის ან რა იქნებოდა საუკეთესო გამოსავალი შექმნილი სიტუაციიდან. ასეთი დავალებების შესრულებისას მოსწავლე გადაწყვეტილებას ხშირად თანაკლასელებთან ერთად იღებს.

მოსწავლემ გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს ისტორიული კვლევის ჩატარების პროცესში. მაგალითად, მან უნდა გადაწყვიტოს, დაეყრდნობა მისი გამოკვლევა მხოლოდ მეორად წყაროებს თუ მას დასჭირდება როგორც პირველადი, ისე მეორადი წყაროების გამოყენება. მოსწავლემ აგრეთვე უნდა გადაწყვიტოს, გამოადგება თუ არა ესა თუ ის წიგნი ან სტატია მომავალი კვლევისათვის (მაგ.: წიგნის შესავლის, წინასიტყვაობის, სარჩევში წარმოდგენილი თავებისა და ქვეთავების, სტატიის შესავალში მოცემული ავტორის ჰიპოთეზის გაცნობის საშუალებით; იხ.: ესგ. ისტ. X შ. 3. ინდ. 3, 6; ისტ. XII შ. 5. ინდ. 6).

3. შედარება-შეპირისპირება

ისტორიის სპეციფიკიდან გამომდინარე, მოსწავლე შედარება-შეპირისპირებას ახდენს თითქმის ყველა გაკვეთილზე. სახელმძღვანელოებში კითხვებისა და დავალებების უმრავლესობა მოსწავლისაგან მოითხოვს ამ შედარება-შეპირისპირებას, ანუ დავალების მიხედვით მოსწავლემ უნდა შეადაროს ორი წყარო, რომლებიც ეხება ერთსა და იმავე მოვლენას და ამ შედარების საფუძველზე ამ მოვლენაზე დასკვნა უნდა გამოიტანოს; დავალება შეიძლება მოსწავლისგან მოითხოვდეს ორი რუკის, ორი ეპოქის, ორი პიროვნების, ორი ისტორიული მოვლენის შედარებას (მაგ.: ორი რევოლუციის შედეგები) და სხვა. სახელმძღვანელოში ავტორის ტექსტის კითხვის პროცესშიც მოსწავლე დამოუკიდებლად აკეთებს შედარება-შეპირისპირებას: მოსწავლეს დაგროვილი აქვს ისტორიული ცოდნა და კითხვის დროს იგი ახალ მასალას აღიქვამს ამ დაგროვილი ცოდნის კონტექსტის საფუძველზე, რაც გულისხმობს შესწავლილ ისტორიულ მოვლენებსა თუ ეპოქებთან პარალელების გავლებას (შედარება-შეპირისპირებას). (იხ.: ესგ. ისტ. IX შ. 1. ინდ. 9, 11; ისტ. IX შ. 2. ინდ. 2, 3; ისტ. IX შ. 4. ინდ. 4; ისტ. X შ. 1. ინდ. 1, 2; ისტ. XII შ. 1. ინდ. 5; ისტ. XII შ 3. ინდ. 2, 3, 4; ისტ. XII შ 4. ინდ. 2; ისტ. XII შ 5. ინდ. 3, 7; ისტ. XII შ 6. ინდ. 2, 3; ისტ. XII შ 7 ინდ. 1, 2).

4. დაკავშირება - კანონზომიერების აღმოჩენა

სახელმძღვანელოს კითხვები და დავალებები მოსწავლისაგან მოითხოვს კონკრეტული ისტორიული მოვლენის კონკრეტულ ეპოქასთან, კონკრეტულ ქვეყანასთან ან კულტურასთან დაკავშირებას. მოსწავლეს აგრეთვე ევალება ისტორიული მოვლენის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დადგენა და ამ თუ იმ მოვლენის (მაგ.: რევოლუციის) კანონზომიერებაზე მსჯელობა. კონკრეტული წყაროს ანალიზისას მოსწავლემ უნდა დაუკავშიროს კონკრეტული პიროვნება თუ მოვლენა იმ ეპოქისათვის დამახასიათებელ განსხვავებულ ფასეულობებს, შეხედულებებს, მოვლენის მონაწილეთა ინტერესებს, მოტივებსა და სხვა ადამიანურ მხარეებს. X-XII კლასებში ისტორიულ წყაროებზე მუშაობისას მოსწავლემ უნდა იმსჯელოს „ისტორიული გარდაუვალობის“ და „შემთხვევითობის“ კონცეფციებზე (იხ.: ესგ. ისტ. IX შ. 3. ინდ. 3, 4; ისტ. IX შ. 4. ინდ. 5; ისტ. IX შ. 5. ინდ. 1, 5; ისტ. X შ. 2. ინდ. 1, 2, 5, 8, 9, 10; ისტ. XII შ. 1 ინდ. 7; ისტ. XII შ. 2. ინდ. 2).

5. ობიექტებზე შეხედულების შეცვლა

სხვადასხვა ობიექტზე, მოვლენაზე ან პროცესზე შეხედულებების შეცვლას ხელს უწყობს ისეთი ტიპის დავალებები, რომლებიც მოსწავლისგან მოითხოვს პრობლემის გადაჭრისას საკუთარი ჰიპოთეზის გამოთქმას, შემდეგ - დამატებითი ინფორმაციის ანალიზს და ალტერნატიული ვარიანტების განხილვის საფუძველზე გამოთქმული ჰიპოთეზის გადასინჯვას. ამ მიზანის მიღწევას ასევე უწყობს ხელს სხვადასხვა პრობლემის შესახებ საკლასო დისკუსია და ჯგუფური მუშაობა (ესგ. ისტ. X შ. 1. ინდ. 3, 5).

6. კვლევა-ძიება

მარტივ ისტორიულ კვლევას მოსწავლე იწყებს უკვე V-VI კლასებში. მაგალითად, იგი ეცნობა და ცდილობს ინფორმაცია გამოიტანოს სხვადასხვა ისტორიული წყაროდან, როგორიცაა: ადაპტირებული წერილობითი წყაროები, მოთხრობები, სურათები, ფოტოები, ისტორიული ძეგლები, სამუზეუმო ექსპოზიციები, სამხატვრო გალერეები, თვითმხილველთა ნაამბობი და ა.შ. მაღალ კლასებში მოსწავლე დამოუკიდებლად ან მოსწავლეთა ჯგუფთან ერთად გეგმავს და ატარებს სხვადასხვა ტიპის ისტორიულ კვლევას (მაგ.:ისტორიული თემის დაწერა წერილობით წყაროებზე დაყრდნობით; არგუმენტირებული ესეის დაწერა მხოლოდ მეორად წყაროებზე დაყრდნობით; ზეპირი ისტორიის პროექტის განხორციელება, იხ.:ესგ. ისტ. X შ. 3. ინდ. 1-13; ისტ. X შ. 4. ინდ. 1-15).

7. შემოქმედებითი მიდგომის გამოყენება /გადაწყვეტის ორიგინალური გზის ძიება

ისტორიული კვლევისას ან პრობლემის გადაჭრასთან დაკავშირებულ დავალებებში მოსწავლეს საშუალება ეძლევა გამოავლინოს თავისი შემოქმედებითი შესაძლებლობები (იხ.:ესგ. ისტ. X. შ. 3 ინდ. 1-13; შ. 4 ინდ. 1-15; ისტ. XII შ. 5 ინდ. 6, 7).

გეოგრაფია

პრობლემური ტიპის ამოცანები შესაძლოა ეხებოდეს სიტუაციებს, სადაც საჭიროა:

1. არჩევანის გაკეთება

მოსწავლეს ხშირად უწევს არჩევანის გაკეთება გეოგრაფიული კვლევის/თემის წარმოსადგენად, ანუ რა ფორმით იქნება მიზანშეწონილი მისი შედეგების (სქემა, დიაგრამა, რუკა, გეოგრაფიული თემა/რეფერატი/ესეი) წარმოჩენა;

გეოგრაფიული დავალების შესრულებისას, როდესაც არჩევანი გასაკეთებელია რეგიონზე, ქვეყანაზე თუ გეოგრაფიულ პრობლემაზე საკითხის/თემის მოსამზადებლად მოსწავლეები აკეთებენ არჩევანს საკუთარი ინტერესებიდან, დამოკიდებულებებიდან და გამოცდილებიდან გამომდინარე (მაგალითისთვის მოგვყავს საპილოტე კლასების სტანდარტის შედეგები და ინდიკატორები: ესგ. გეოგრ. IX. შ.1. ინდ. 8; გეოგრ. IX. შ.2. ინდ. 7; გეოგრ. IX. შ.6. ინდ. 4 ; გეოგრ. IX. შ.9. ინდ. 5; გეოგრ. XII. შ.1. ინდ. 1; გეოგრ. XII. შ.1. ინდ. 4; გეოგრ. XII. შ.4. ინდ. 1; გეოგრ. XII. შ.6. ინდ. 5).

2. გადაწყვეტილების მიღება

მოსწავლეს გეოგრაფიის გაკვეთილზე უწევს ისეთი აქტივობების შესრულება, რომლებიც მოითხოვს გადაწყვეტილების მიღებას, ანუ რა საშუალებები, წყაროები, რესურსები უნდა გამოიყენოს გეოგრაფიული კვლევისას და რა ფორმით წარმოდგენილი შედეგებით აღიქმება მისი კვლევა უკეთესად;

გეოგრაფიული დავალების შესრულებისას მოსწავლეებმა გადაწყვეტილება უნდა მიიღონ საკუთარი ინტერესებიდან, დამოკიდებულებებიდან და გამოცდილებიდან გამომდინარე და უნდა განსაზღვრონ, თუ რა ხერხითა და მეთოდებით შეასრულებენ გეოგრაფიულ კვლევას (იხ.: ესგ. გეოგრ. IX. შ.1. ინდ. 4; გეოგრ. IX. შ.1. ინდ. 8; გეოგრ. IX. შ.8. ინდ. 5; გეოგრ. IX. შ.4. ინდ. 3; გეოგრ. IX. შ.6. ინდ. 2; გეოგრ. XII. შ.3. ინდ.4; გეოგრ. XII. შ.6. ინდ. 5).

3. შედარება-შეპირისპირება

ქვეყნების, რეგიონების, რაიონების თუ პრობლემების, მოვლენების და პროცესების სოციალური, ეკონომიკური და ბუნებრივი მრავალფეროვნებიდან გამომდინარე, მოსწავლეს ხშირად უწევს ზემოთ ჩამოთვლილი კომპონენტების და მათი მაჩვენებლების შედარება-შეპირისპირება. სწორედ ამ ტიპის ოპერაცია იძლევა საშუალებას, რომ მოსწავლეებმა დაადგინონ მსგავსება თუ განსხვავებები, რის საფუძველზეც შესაძლებელი ხდება კონკრეტული გეოგრაფიული ანალიზის ჩატარება, რაც, თავის მხრივ, პრობლემის გადაჭრისკენ არის მიმართული (იხ.: ესგ. გეოგრ. IX. შ.2. ინდ. 1; გეოგრ. IX. შ.2. ინდ. 5; გეოგრ. IX. შ.3. ინდ. 4; გეოგრ. IX. შ.5. ინდ. 3; გეოგრ. IX. შ.5. ინდ. 4; გეოგრ. IX. შ.6. ინდ. 6; გეოგრ. IX. შ.7. ინდ. 1,2,3,4; გეოგრ. IX. შ.9. ინდ. 3; გეოგრ. IX. შ.10. ინდ. 4).

4. დაკავშირება - კანონზომიერების აღმოჩენა

გეოგრაფია თავისთავად საგანია, რომლის სწავლაც კანონზომიერების გააზრების გარეშე შეუძლებელია. კანონზომიერებები გეოგრაფიაში სხვადასხვა ტიპისაა - ბუნებრივი მოვლენების და პროცესების, მოსახლეობის და დასახლებების, მეურნეობისა და რესურსების სივრცეში განაწილება გარკვეულ კანონზომიერებებს ექვემდებარება. იმისთვის, რომ ეს კანონზომიერებები არ იყოს მხოლოდ გაზეპირებული, მოსწავლეს ახალი სტანდარტის მიხედვით, გეოგრაფიული ანალიზის საფუძველზე თვითონ უწევს ამ კანონზომიერებების დადგენა (იხ.:ესგ.გეოგრ. IX. შ.2. ინდ. 1; გეოგრ. IX. შ.3. ინდ.1, გეოგრ. IX. შ.3. ინდ.3; გეოგრ. IX. შ.4. ინდ.6).

5. შეუთავსებლობის აღმოფხვრა

შესაძლებელია მოსწავლეთათვის შემდეგი დავალების მიცემა: რუკაზე არასწორად დატანილი ინფორმაციის აღმოჩენა და შესაბამისად, უზუსტობის აღმოფხვრა/შესწორება. ასევე არის შემთხვევები, როდესაც მოსწავლეს უწევს რაიმე მოვლენის გამომწვევი მიზეზებისა და მოსალოდნელი შედეგების ანალიზი და ანალიზიდან გამომდინარე, არასასურველი შედეგის შემთხვევაში, მათი გაუმჯობესების გზების დასხვა, ანუ შეუთავსებლობის აღმოფხვრა (მაგ.:ესგ. გეოგრ. IX. შ.4. ინდ.1; გეოგრ. IX. შ.5. ინდ.4).

6. ობიექტებზე შეხედულების შეცვლა

სხვადასხვა ობიექტზე, მოვლენაზე ან პროცესებზე შეხედულების შეცვლას ხელს უწყობს ისეთი ტიპის დავალებები, სადაც მოსწავლეს განსხვავებული ვერსიებიდან უწევს ინფორმაციის შეჯერება და ზოგჯერ შეხედულების შეცვლაც კი. მოსწავლე ალტერნატიული ვარიანტებიდან ადგენს მისთვის მისაღებს და კლასში, დისკუსიის შედეგად, შესაძლოა მან შეიცვალოს კიდეც თავისი შეხედულება (იხ.:ესგ.გეო IX. შ.8. ინდ.1).

7. კვლევა-ძიება

გეოგრაფიაში ხშირად ხორციელდება კვლევები, რაც შეიძლება ეყრდნობოდეს ან საველე მუშაობის მონაცემებს, ან სხვა გზით მოძიებულ ინფორმაციას. კვლევა შეიძლება ჩატარდეს, მაგალითად, დემოგრაფიული მდგომარეობის შესასწავლად, კანონზომიერებების და მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დასადგენად როგორც ფიზიკურ, ასევე საზოგადოებრივ გეოგრაფიაში (იხ.:ესგ.გეო IX. შ.1. ინდ. 5; გეო IX. შ.2. ინდ.3; გეო IX. შ.4. ინდ.1; გეო IX. შ.4. ინდ.2; გეო IX. შ.4. ინდ.4; გეო IX. შ.5. ინდ.1; გეო IX. შ.6. ინდ.4; გეო IX. შ.9. ინდ.5).

8. შემოქმედებითი მიდგომის გამოყენება/გადაწყვეტის ორიგინალური გზის ძიება ნებისმიერ გეოგრაფიულ კვლევაში/პროექტში პრობლემებზე მუშაობისას მოსწავლეებს საშუალება აქვთ გამოიყენონ ორიგინალური შემოქმედებითი გზები, როდესაც მათ არ ეძლევათ კვლევის/პროექტის წარმართვის წინასწარ მოცემული ჩარჩოები და მიმართულებები (მაგ.:ესგ.გეოგრ. IX. შ.5. ინდ.5; გეოგრ. IX. შ.6. ინდ. 5; გეოგრ. IX. შ.9. ინდ. 5).

სამოქალაქო განათლება

პრობლემური ტიპის ამოცანები შესაძლოა ეხებოდეს სიტუაციებს, სადაც საჭიროა:

1. არჩევანის გაკეთება

სამოქალაქო განათლების პროცესში მოსწავლეებს ძალიან ხშირად სთავაზობენ სხვადსხვაგვარი არჩევანის გაკეთებას. სამოქალაქო განათლების უშუალო მიზანია, ერთი მხრივ, არჩევანის თავისუფლების ხოლო, მეორე მხრივ, საკუთარ არჩევანზე პასუხისმგებლობის გააზრების სწავლება. ზოგ შემთხვევაში ეს არის მოსწავლის გამოცდილებაზე (საკითხის შესწავლამდე), ღირებულებებსა თუ ინტერესებზე დაფუძნებული არჩევანი, რომელსაც იგი იყენებს შემდგომი კვლევისა და შედარების საფუძველზე გაკეთებული გადაწყვეტილების მისაღებად. ზოგჯერ კი არჩევანის გაკეთება ხდება არსებული ან შემოთავაზებული ალტერნატივების კვლევისა და ანალიზის შემდეგ გადაწყვეტილების მიღებისას.

სამოქალაქო განათლების პროცესში არჩევანის გაკეთება ძირითადად ორგვარია - შესარჩევი და გადასაწყვეტი. მაგალითად:

არის ამოცანები, რომელთა ამოხსნისას მოსწავლეს უწევს ორივე ტიპის არჩევანის გაკეთება სხვადსხვა ეტაპზე. მაგალითად:

(იხ.: ესგ. სტანდარტი მოქ. IX1. 1. ინდ. 4; მოქ. IX. 2. ინდ. 5 და 6; მოქ. IX. 3. ინდ. 3; მოქ. IX. 6. ინდ. 3 და 6; მოქ. IX. 8. ინდ. 3, 4 და 5; მოქ. IX. 10. ინდ.2 და 3).

2. გადაწყვეტილების მიღება

ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების მისაღწევად სამოქალაქო განათლების ერთ-ერთი ძირითადი ამოცანა სწორედ მოსწავლეებისთვის გადაწყვეტილების მიღების უნარის განვითარებაა. ამიტომ მოზარდებს გაკვეთილზე თუ საშინაო დავლების შესრულებისას ხშირად უწევთ სხვადსხვაგვარი გადაწყვეტილების მიღება. მოსწავლის გადაწყვეტილება შეიძლება იყოს სხვა პრობლემური ტიპის ამოცანის შემადგენელი ნაწილი ან გადაჭრის საფუძველი. უფრო ხშირად კი მოსწავლეთა მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ეფუძნება ქვემოთ განხილული სხვა სახის ამოცანების შედეგებს.

პირველი ტიპის მაგალითებია:

საკუთარი შესაძლებლობებისა და მიზნების ანალიზის საფუძველზე ასახელებს საქმიანობის იმ სფეროს, რომელსაც სავარაუდოდ უკავშირებს საკუთარ მომავალ მოღვაწეობას; კლასში გამოავლენს თანამოაზრეებს, რომლებთან ერთადაც აგროვებს ინფორმაციას ამ სფეროს შესახებ და მისი მიმოხილვის შემდეგ აკეთებს განაცხადს მინი-პროექტისთვის „ჩემი მომავალი პროფესია და კარიერა“;

მეორე ტიპის, უფრო ხშირი მაგალითებია:

3. შედარება-შეპირისპირება

მოსწავლეებისთვის არჩევანის გაკეთების, გადაწყვეტილების მიღების სწავლება ნიშნავს მათში კრიტიკული აზროვნებისა და ლიბერალური ღირებულებების განვითარებას. ადამიანის არჩევანი/გადაწყვეტილება მით უფრო სწორია, რაც უფრო დასაბუთებული და მაღალზნეობრივია. არჩევანის/გადაწყვეტილების დასაბუთება კი აუცილებლად გულისხმობს გარკვეული კრიტერიუმების მიხედვით შედარება-შეპირისპირებას. ამდენად, სამოქალაქო განათლების მიზნების მიღწევა წარმოუდგენელია ასეთი ტიპის მრავალფეროვან ამოცანებში გავარჯიშების გარეშე. შესაბამისად, მოსწავლეებს თითქმის ყოველ ჯერზე უწევთ ობიექტების, მოვლენების, პროცესებისა თუ რომელიმე საზოგადოებაში დამკვიდრებული ღირებულებების შედარება გარკვეული კრიტერიუმების მიხედვით. ასეთი სიტუიაცია ხშირად გვხვდება საგნის სწავლებისას, მაგალითად:

4. დაკავშირება - კანონზომიერების აღმოჩენა

ადამიანის, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს განვითარების მრავალფეროვნება განაპირობებს ასეთი სახის ამოცანების სიხშირეს სამოქალაქო განათლებაში. სხვადასხვა ღირებულებისა და გარემო-პირობების მქონე ადამიანებისა თუ საზოგადოებების ცხოვრებაში მსგავსება-განსხვავებების არგუმენტირებულად ახსნა დამოკიდებულია შესაბამისი ინფორმაციის ფლობასა და კრიტერიუმების შერჩევაზე. სწორედ ამ თვალსაზრისით უწევთ მოსწავლეებს მოვლენების ერთმანეთთან დაკავშირება და პროცესების კანონზომიერების აღმოჩენა, მაგალითად:

5. შეუთავსებლობის აღმოფხვრა

სამოქალაქო განათლებაში საკმაოდ ხშირად გამოიყენება შეუთავსებლობის აღმოფხვრის ამოცანები, რაც ეხმარება მოსწავლეს, რომ რაიმე საკითხზე გადაწყვეტილების მიღებამდე გამორიცხოს უარყოფითი ფაქტორები. შეუთავსებლობის აღმოჩენა ეფუძნება შედარება-შეპირისპირებისა და დაკავშირება-კანოზომიერების დადგენის შედეგებს. შეუთავსებლობის აღმოფხვრა კი უკვე ითხოვს გარკვეულ შემოქმედებით მიდგომას. ამ ტიპის ამოცანები ვრცელდება სამოქალაქო განათლების სხვადასხვა შინაარსობრივ მიმართულებებზე.

ძალიან მნიშვნელოვანია მოვლენებისა და პროცესების შეუთავსებლობის საკითხის განხილვა ძირითად ღირებულებებთან, ანუ კრიტერიუმებთან, მიმართებაში. არსებითია სხვადასხვა ადამიანისა თუ საზოგადოებებისათვის დამახასიათებელ ღირებულებათა სისტემებს შორის შეუთავსებლობის აღმოფხვრის ამოცანები. სამოქალაქო განათლების სწავლებისას ასეთი ტიპის ამოცანები ძირითადად ეხება ცხოვრებისეულ საკითხებს, მაგალითად:

6. ობიექტებზე შეხედულების შეცვლა

სხვადასხვა ობიექტზე, მოვლენაზე ან პროცესზე შეხედულებების შეცვლას ან განმტკიცებას ხელს უწყობს ისეთი ტიპის დავალებები, სადაც მოსწავლეს განსხვავებული ვერსიებიდან უწევს ინფორმაციის შეჯერება ან სხვადასხვა პოზიციიდან მოვლენის შეფასება და შემდეგ - შედარება. იგი ალტერნატიული ვარიანტებიდან მისთვის მისაღებს ადგენს და კლასში დისკუსიის შედეგად შესაძლოა თავისი შეხედულება შეიცვალოს ან განამტკიცოს. რაიმე არჩევანთან/გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით მეტი პასუხისმგებლობის ასაღებად ძალიან მნიშვნელოვანია ალტერნატივების განხილვა სხვადასხვა პოზიციიდან. მოსწავლის კრიტიკული აზროვნების განსავითარებლად არანაკლებ მნიშვნელოვანია ახლო თუ შორეული წარსული გამოცდილების გადასინჯვა მოცემულ დროსა და ვითარებაში. სამოქალაქო განათლებისას ასეთ ამოცანებს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება, მაგალითად:

7. ცდის ჩატარება

სამოქალაქო განათლების მიღებისას მნიშვნელოვანია ამა თუ იმ იდეის, მოსაზრების, თვალსაზრისის რეალურობის დადგენა. ადამიანის, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს განვითარების კანონზომიერებათა შესწავლა მოსწავლისთვის უნდა იყოს თვალსაჩინო და დამაჯერებელი, ასახული მისივე ცხოვრებისეულ გამოცდილებაში. აღნიშნული მიზნის მისაღწევად გამოიყენება ექსპერიმენტიც.

ეს გულისხმობს გარკვეული მოსაზრების, ვარაუდის ან კანონზომიერების რეალურობის შემოწმებას და გაანალიზებას მოსწავლეების მიერ, მაგალითად:

8. კვლევა-ძიება

როგორც თეორიული, ისე საველე კვლევა-ძიება არის პრობლემის გადაჭრის ამოცანების საფუძველი. სამოქალაქო განათლების მიზანია, რომ მოსწავლეს სხვადასხვა ცხოვრებისეულ სიტუაციიდან არგუმენტირებული დასკვნების გამოტანის უნარი განუვითარდეს. ასეთი გადაწყვეტილების დასაბუთება, უმრავლეს შემთხვევაში, ითხოვს სხვადასხვა მასშტაბის კვლევას გადაწყვეტილების მიმღებისგან - მოსწავლისგან. შესაბამისად, საგნის სწავლებისას ასეთი აქტივობები ხშირად გამოიყენება, მაგალითად, მოსწავლე:

9. შემოქმედებითი მიდგომის გამოყენების/გადაწყვეტის ორიგინალური გზის ძიება

ნებისმიერი სოციალური, ეკონომიკური თუ პოლიტიკური ხასიათის პრობლემის გადაჭრისას მნიშვნელოვანია შემოქმედებითი მიდგომის გამოყენება. პიროვნული თუ საზოგადოებრივი პრობლემების გადაჭრის უცვლელი რეცეპტები პრაქტიკულად არ არსებობს. კაცობრიობის გამოცდილებით გამოვლენილი მდგრადი კანონზომიერებების ზედმიწევნით ცოდნა სწორედ იმიტომ არის სასარგებლო, რომ ისინი სხვადასხვა გამოწვევისა თუ ამოცანის უკვე არსებული გამოცდილების დიდი თუ მცირე გარდაქმნისაკენ გვიბიძგებენ. სწორედ ეს არის კაცობრიობის განვითარების მთავარი კანონზომიერება. სამოქალაქო განათლებისას ამ მიდგომაზე დაფუძნებით მოსწავლეებს ხშირად სთავაზობენ პრობლემის გადაწყვეტის საკუთარი გზის ჩამოყალიბებას. შემოქმედებითი/ორიგინალური მიდგომა მოსწავლეებს პრობლემური ტიპის ამოცანის სხვადასხვა ეტაპზე უწევთ, მაგალითად, მოსწავლე:

1. პრობლემის გადაჭრა შეზღუდული შესაძლებლობებით

ა) შეზღუდული საშუალებებით საკითხავი ამოცანების გადაჭრა;
ბ) შეზღუდული საშუალებებით მოსასმენი ამოცანების გადაჭრა;
გ) შეზღუდული საშუალებებით წერითი ამოცანების გადაჭრა;
დ) შეზღუდული საშუალებებით ზეპირმეტყველებითი ამოცანების გადაჭრა.

უცხო ენაში მოსწავლეებს ენის არასაკამრისი ცოდნა აქვთ როგორც ინფორმაციის გასაგებად, ისე მის გადასაცემად წერითი თუ ზეპირი გზით, ანუ მათ შეზღუდული შესაძლებლობები აქვთ ისეთი პრობლემების გადასაჭრელად, როგორიც არის ინფორმაციის აღქმა თუ გაცემა. ამ პრობლემის გადასაჭრელად მათ უნდა გამოიყენონ გარკვეული სტრატეგიები (იხ.: ესგ. უცხ. სტანდარტი IX. 19; IX. 3; IX. 8; IX. 22 და სხვა).

2. არჩევანის გაკეთება

უცხო ენაში ასეთი ტიპის პრობლემის გადაჭრა მოუწევს მოსწავლეს, როცა:

ა) მას მოეთხოვება ზეპირი თუ წერილობითი ტექსტის შექმნა კონკრეტული მიზნით. მაგალითად, სარეკლამო ბუკლეტის/ ტელეპროგრამის/ზეპირი გამოსვლის/რეპორტაჟის მომზადება გარკვეული მიზნობრივი ჯგუფისათვის;

ბ) მას დასახული ენობრივი მიზნების (მაგ.: გარკვეული ენობრივი კონსტრუქციების, გრამატიკული სტრუქტურების, ლექსიკის გადათამაშება) გათვალისწინებით პრობლემურ სიტუაციაში დავაყენებთ.

3. შედარება-შეპირისპირება

უცხო ენაში მოსწავლე ასეთი ტიპის პრობლემას გადაჭრის, როცა

ა) მას უწევს განსხვავებულ კულტურულ და ენობრივ თავისებურებათა შედარება-შეპირისპირება (იხ.: ესგ. უცხ. სტანდარტი, IX. 26; X., 30, 31; XI. 22 და სხვა);

ბ) მისგან ვითხოვთ მოვლენების, ფაქტებისა და ადამიანების შეფასებას, მათ

შესახებ აზრის გამოხატვას (იხ.:ესგ. უცხ. IX. 5; X. 8; X. 22; და სხვა).

4. კანონზომიერების აღმოჩენა, დაკავშირება

უცხო ენაში ეს პრობლემა ძირითადად გრამატიკული მექანიზმების ამოცნობა-გამოყენებას უკავშირდება.

5. შეუთავსებლობის აღმოფხრვა

ამ პრობლემაში იგულისხმება:

ა) იმ სოციალურ-კულტურული ხასიათის მიზეზების აღმოჩენა, რომელთაც გამოიწვიეს ან შეიძლება გამოიწვიონ კომუნიკაციის წარუმატებლობა კონკრეტულ საკომუნიკაციო სიტუაციაში;

ბ) ლექსიკურ-გრამატიკულ შეუსაბამობათა გამოვლენა.

6. ობიექტებზე შეხედულების შეცვლა

ამ პრობლემაში იგულისხმება განსხვავებული კულტურის/ინდივიდულაობის მქონე ადამიანთა შესახებ, მათი ქცევის, ზნე-ჩვეულებების, დამოკიდებულებების შესახებ არსებული სტერეოტიპული შეხედულებების აღმოფხვრა.

7. შემოქმედებითობის გამოვლენა

ამ პრობლემის წინაშე მაშინ დგება მოსწავლე, როცა ეძლევა ამა თუ იმ ტიპის ტექსტის შექმნასთან დაკავშირებული დავალებები. მაგალითად, კომიქსის მიხედვით თხზულების მოფიქრება, დაწყებული ამბის დასრულება, საკვანძო სიტყვებზე დაყრდნობით ამბის შეთხზვა და სხვა.

1. არჩევანის გაკეთება, გადაწყვეტილების მიღება

ამ შემთხვევაში განიხილება ისეთი პრობლემური სიტუაციები, სადაც მოსწავლეს უხდება არჩევანის გაკეთება იდეასთან, თემასთან, მასალასთან, გადაწყვეტის მხატვრულ ხერხებთან დაკავშირებით (იხ.: ესგ. სტანდარტი ს.გ.VII.2; ს.გ.VII4; ს.გ. VIII.1; ს.გ. VIII.2; ს.გ. IX.1; ს.გ. IX.3; და სხვა).

2. შედარება-შეპირისპრება

ამ დროს მოსწავლეს მოეთხოვება ნამუშევრის კრიტიკული ანალიზი (იხ.: ესგ. სტანდარტი ს.გ. VII.11; ს.გ.VII.12; ; ს.გ.VIII.8; ს.გ.VIII.10; ს.გ.VIII.11; ს.გ. IX.6; ს.გ. IX.7; ს.გ. IX.8; ს.გ. X.3; ს.გ. X.5 და სხვა).

3. ექსპერიმენტი

ამ დროს მოსწავლე, მიზნის შესაბამისად, ატარებს ექსპერიმენტებს მასალით, მხატვრულ-გამომსახველო ბით ხერხებით და იდეებით (იხ.: ესგ. სტანდარტი ს.გ.VII.2; ს.გ. IX.1 და სხვ.).

4. შეუთავსებლობის აღმოფხვრა

ამ დროს მოსწავლეს არა აქვს მოცემულობის შესრულებისთვის საჭირო მასალა, არ იცის მისი გამოყენების პირობები ან შესრულების ხერხები.

5. კვლევა-ძიება

ამ ტიპის ამოცანებში მოსწავლე იკვლევს მასალის, ტექნიკის შესაძლებლობებს, ხელოვნების ნიმუშებს, ხელოვნების როლს საზოგადოების ცხოვრებაში, ცნობილ ხელოვანთა შემოქმედებას და მის როლს ხელოვნების ისტორიაში (იხ.: ესგ. სტანდარტი ს.გ.VIII.12; ს.გ.VIII.13; ს.გ. IX.1; ს.გ. IX.6; ს.გ. IX.8; ს.გ. IX.9; ს.გ. IX.10).

6. შემოქმედებითი მიდგომა

ამ ტიპის ამოცანებში მოსწავლე დავალებას ორიგინალური გზით ასრულებს; მაგალითად, ნამუშევარში დაშვებულ შეცდომას გადააქცევს შემოქმედებით მიდგომად (იხ.: სტანდარტი ესგ. ს.გ.VII.1; ს.გ.VIII.1; ს.გ. IX.1; ს.გ. IX.3 და სხვ.).

1. არჩევანის გაკეთება, გადაწყვეტილების მიღება

ამ ტიპის ამოცანების დროს მოსწავლეს მოეთხოვება:

ა) რეპერტუარის შერჩევა (იხ.: ესგ.სტანდარტი მუსიკა IX.3; VIII.1);
ბ) შესრულების ხერხების შერჩევა (იხ.: სტანდარტი მუსიკა IX.1);
გ) უპირატესობის მინიჭება რომელიმე შემსრულებლისთვის, ნაწარმოებისთვის (იხ.: ესგ. სტანდარტი მუსიკა IX.3; IX.6).

2. შედარება-შეპირისპირება

ამ ტიპის ამოცანების დროს მოსწავლეს მოეთხოვება:

ა) ერთი და იმავე ნაწარმოების სხვადასხვა ინტერპრე ტაციის შედარება- შეპირისპირება;

ბ) ერთი და იმავე ჟანრის სხვადასხვა ნაწარმოების შედარება-შეპირისპირება (უფრო მარტივ დონეზე შესრულების ხერხების (ნელი-ჩქარი...), სხვადასხვა ტემბრის შედარება-შეპირისპირება) (იხ.: ესგ. სტანდარტი მუსიკა VIII.12; IX.10).

3. დაკავშირება -კანონზომიერების აღმოჩენა

ამ ტიპის ამოცანების დროს მოსწავლეს მოეთხოვება:

ა) გარკვეული ჟანრის კანონზომიერებების აღმოჩენა ამ ჟანრში შექმნილი ნაწარმოებების გაცნობის გზით. მაგალითად, საოპერო ჟანრის კანონზომიერებები: სიუჟეტი გადმოიცემა სიმღერით, სცენური მოქმედებით და ორკესტრის საშუალებით (იხ. ესგ. სტანდარტი მუსიკა IX.10);

ბ) კომპოზიტორის სტილის თავისებურებების დანახვა მისი ნაწარმოებების გაცნობის გზით (იხ.: ესგ. სტანდარტი მუსიკა IX.10);

გ) მუსიკოს-შემსრულებლის სტილის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებების, მომღერლის ვოკალური ხმის თავისებურებების აღმოჩენა მისი შემოქმედების გაცნობის შედეგად.

4. შეუთავსებლობის აღმოფხვრა

ამ ტიპის ამოცანების დროს მოსწავლეს მოეთხოვება:

ა) მოსწავლეთა მიერ შექმნილი მუსიკალურ-დრამატული კომპოზიციის (მუსიკალური ნაწარმოების) დასახელებულ იდეასთან, შინაარსთან შეუსაბამობის აღქმა და გამოსავლის ძიება (იხ.: ესგ. სტანდარტი მუსიკა VIII.2);

ბ) რეპეტიციის დროს პარტნიორების შეუთანხმებელი, განცალკევებული შესრულების დანახვა და ცვლი ლებების შემოთავაზება (იხ.: ესგ. სტანდარტი მუსიკა X.5);

გ) საკონცერტო რეპერტუარის შედგენისას საერთო ქარგიდან შეუსაბამო ნომრების ამოღება ან შეცვლა.

5. ობიექტებზე შეხედულების შეცვლა

ამ ტიპის ამოცანები ითვალისწინებს სიახლეების ისე მიწოდებას, რომ გარკვეული ჟანრის დამახასიათებელი, განმსაზღვრელი თავისებურებები/გარკვეული ნაწარმოების შესრულების ჩამოყალიბებული სტილი, ხერხები, შეიძლება ძირეულად შეიცვალოს. ეს ცვლილება, შესაძლებელია, სრულიად დამაჯერებელი გახდეს და ჟანრი/ნაწარმოები ახალი კუთხით დაგვანახოს.

მაგალითად:

ა) გარკვეულ ჟანრში ნაწარმოების შექმნისას ნოვატორული ხერხების შეტანა (მაგალითად, ლ.ვ. ბეთჰოვენის მე-9 სიმფონიაში გუნდის შემოყვანა);

ბ) ცნობილი სიმღერის ახლებური გააზრება (მაგალითად, სიმღერის „ჩემო ციცინათელა“ თანამედროვე ვარიანტი);

გ) ნაწარმოების სხვაგვარი, ახლებური ინტერპრეტაცია (მაგალითად, ფ. შოპენის ნაწარმოებები ვ. გოროვიცის შესრულებით) (იხ.:ესგ. სტანდარტი მუსიკა X.7).

6. ცდა

ამ ტიპის ამოცანების დროს მოსწავლე ატარებს ექსპერიმენტს:

ა) ხმებით, ბგერებით, მაგნიტოფონის, კომპიუტერის გამოყენებით (იხ.: ესგ. სტანდარტი მუსიკა X.1);

ბ) მუსიკის შესრულება სხვადასხვა აკუსტიკურ პირობებში (იხ.: ესგ. სტანდარტი მუსიკა X.1).

7. კვლევა-ძიება

მოსწავლეს მოეთხოვება რომელიმე ეპოქის, კომპოზიტორის, შემსრულებლის, საკრავის და ა.შ. შესწავლა, ვიზუალური, აუდიო მასალის მოძიება, გამოკვლევა (იხ.: ესგ. სტანდარტი მუსიკა IX.8; X.2; X.4; X.7).

8. შემოქმედებითი მიდგომა

მოსწავლე დავალებას (ნაწარმოების შექმნა, ნაწარმოების შესრულება) ასრულებს ორიგინალური გზით (იხ.: ესგ.სტანდარტი მუსიკა IX. 1; IX. 3; X.1.).

1. არჩევანის გაკეთება, გადაწყვეტილების მიღება

არსებობს პრობლემის გადაჭრის გზის რამდენიმე ალტერნატიული ვარიანტი, საიდანაც მოსწავლემ უნდა გააკეთოს არჩევანი. მაგალითები:

2. შედარება/შეპირისპირება

ობიექტების და მოვლენების აღწერა, მათი დახასიათება და შედარება. მონაცემების ანალიზის საფუძველზე ორი ან რამდენიმე მოდელის შედარება. მაგალითები:

3. კავშირის დადგენა

მოსწავლეს მოეთხოვება სტრუქტურების, ობიექტებისა თუ მოვლენების დაკავშირება; თეორიული ცოდნის გამოყენება რეალურ ვითარებაში.

4. კანონზომიერების აღმოჩენა. კანონზომიერებიდან გადახრის აღმოჩენა

მოსწავლეს მოეთხოვება დამზერილი მოვლენის, ფაქტების ან მონაცემების საფუძველზე გარკვეული კანონზომიერების დადგენა. ისეთი მოდელის აგება, რომელიც შეესაბამება მიღებულ შედეგებს. ისეთი ალგებრული გამოსახულების (ფუნქციის, განტოლების) შედგენა, რომელიც შეესაბამება მიღებულ მონაცემებს.

მაგალითები:

5. ვარაუდის/ჰიპოთეზის გამოთქმა (დასაბუთება ან უარყოფა)

დაკირვების ან/და გავრცელებული შეხედულების შედეგად ჩამოყალიბებული ვარაუდი, ჰიპოთეზა ან შეხედულების მკაცრი მათემატიკური დასაბუთება ან უარყოფა დამატებითი მონაცემების შეგროვების და ანალიზის საფუძველზე. მაგალითად:

მაგალითად: მსჯელობს, ევკლიდეს გეომეტრიის რომელი დებულებები სრულდება ან არ სრულდება რომელიმე არაევკლიდურ გეომეტრიაში (მაგ.: ცნობილია, რომ ერთ წრფეზე მდებარე სამი წერტილიდან მხოლოდ ერთი მდებარეობს დანარჩენ ორს შორის. სამართლიანია თუ არა ეს დებულება სფერული გეომეტრიის შემთხვევაში? (ესგ. მათ. XII.6.)).

6. კვლევა-ძიება, ექსპერიმენტი, ცდა

ექსპერიმენტის ჩატარება მოვლენის აღწერისათვის შესაბამისი მათემატიკური მოდელის (მაგალითად: განტოლების, ფუნქციის) ასაგებად, საჭირო მონაცემების მიღების მიზნით. მოცემული მოდელის (მაგალითად: განტოლების, ფუნქციის) გამოყენებით მონაცემების მიღება და მათი შედარება ამ მოდელით გამოსახული ვითარების შესწავლისას მიღებულ შედეგებთან. მაგალითები:

გეგმავს შემთხვევითობასთან დაკავშირებულ ექსპერიმენტს, შემთხვევითი ექსპერიმენტის ჩასატარებლად ერთ მოწყობილობას ჩაანაცვლებს სხვა მოწყობილობით და ასაბუთებს არჩევანს (იხ.: ესგ. მათ. IX.12.).

მოცემული ალბათური მოდელის შესაბამისი შემთხვევითი სიდიდეების კომპიუტერული გენერირება და შემთხვევითი სიდიდეების განაწილებაზე დაკვირვება.

7. შემოქმედებითი მიდგომა

დავალება იძლევა ან სხვადასხვა ალტერნატიული გზით შესრულების საშუალებას, ან არსებობს პასუხის სხვადასხვა ვარიანტი, საიდანაც მოსწავლეს მოეთხოვება გადაჭრის ორიგინალური გზის მოფიქრება. მაგალითები:

1. არჩევანის გაკეთება

არსებობს პრობლემის გადაჭრის გზის რამდენიმე ალტერნატიული ვარიანტი, საიდანაც მოსწავლემ უნდა გააკეთოს არჩევანი. მოსწავლეს ხშირად უწევს არჩევანის გაკეთება - რა საშუალებით წარმოადგინოს მიღებული/მოპოვებული მონაცემები, მაქსიმალურად სარწმუნო შედეგის მისაღებად კონკრეტულ შემთხვევაში რა პირობებში სჯობს ექსპერიმენტის ჩატარება და ა.შ. .(იხ.: ესგ. სტანდარტი: ბუნ. IX.13. ინდ.6; ბუნ. X. 4.; ბუნ. X. 12. ინდ. 4; ქიმ. XI/XII. 5. ინდ.6.).

2. გადაწყვეტილების მიღება

ამოცანა მოსწავლისგან მოითხოვს გადაწყვეტილების მიღებას, მაგალითად, განსაზღვრეთ რისთვის გამოიყენებთ აუქციონიდან შემოსულ თანხას (იხ.: ესგ. სტანდარტი: ბუნ.X.1.).

3. შედარება/ეპირისპირება

ა) მოსწავლეს ევალება ობიექტების და მოვლენების აღწერა და მათი დახასიათება;

ბ) მოსწავლეს ევალება მონაცემების ანალიზი. საბუნებისმეტყველო საგნების შესწავლისას მოსწავლეს ხშირად უხდება მიღებული შედეგების ანალიზი, მონაცემების შეჯერება და ა.შ.

მაგალითად: შეადარე ცხოველის ხერხემლის ფორმა ადამიანისას. აღწერე განსხვავებები მათ შორის (იხ.: ესგ. სტანდარტი: ბუნ. IX.2. ინდ.5; ბუნ. IX.5. ინდ.3; ბუნ. IX.9. ინდ.2; ბუნ.IX.10. ნდ2; ბუნ. IX.10. ნდ.1; ბუნ. IX.12. ინდ.6; ბუნ.X.5.).

4. დაკავშირება

ა) მოსწავლეს მოეთხოვება სტრუქტურებსა თუ მოვლენებს შორის კავშირის დამყარება;

ბ) მოსწავლეს მოეთხოვება თეორიული ცოდნის რეალურ სიტუაციაში გამოყენება. მაგალითად: ზოგი ბრძოლის აღწერისას აღნიშნულია, რომ ბრძოლის წინ ჯარისკაცები საგულდაგულოდ ბანაობდნენ და იცვამდნენ სუფთა პერანგსა და ფარაჯას. ივარაუდეთ, რატომ? (იხ.: ესგ. სტანდარტი: ბუნ. IX. 2. ინდ. 1).

5. შეუთავსებლობის აღმოფხვრა

მოსწავლეს მოეთხოვება კანონზომიერებიდან გადახრის აღმოჩენა და მისი თავიდან აცილების გზების ძიება (იხ.: ესგ. სტანდარტი: ბიოლ. XI/XII.2.-ინდ.4).

6. კანონზომიერების აღმოჩენა, დაკავშირება

მოსწავლეს მოეთხოვება დამზერილი მოვლენის, ფაქტების ან მონაცემების საფუძველზე გარკვეული კანონზომიერების დადგენა (იხ.: ესგ.სტანდარტი: ბუნ. X.3.).

7. ობიექტებზე შეხედულების შეცვლა

ამოცანის გადაწყვეტის შედეგად მოსწავლეს ობიექტზე შეხედულება შეეცვლება, დაინგრევა არასწორი სტერეოტიპები (იხ.: ესგ. სტანდარტი: ბუნ. X.3.).

8. ექსპერიმენტი, ცდა

საბუნებისმეტყველო საგნებში ასეთი ტიპის დავალებების შესრულება მოსწავლეებს ხშირად უწევთ.

მაგალითად: ,,დააკვირდი ცდის მსვლელობას, გაარკვიე, რა შედეგით დამთავრდა იგი, გაანალიზე მონაცემი და გამოიტანე დასკვნა. უპასუხე შეკითხვებს:

1. რა იყო ცდის მიზანი?
2. რატომ დაინტერესდა ჰემერლინგი ამ საკითხით?
3. აცეტაბულარიას რა ნაწილშია მოთავსებული ბირთვი?
4. № 1 და № 2 აცეტაბულარიას რა ნაწილებისგან შედგებოდა ნამყენი უჯრედი?
5. რა ფორმის ჩაჩი განივითარა ნამყენმა აცეტაბულარიამ?” (იხ.: ესგ.სტანდარტი: ბუნ.VIII. 1.ინდ.6; ბუნ. IX.9. ინდ.1; ბიოლ. XI/XII.3 ინდ. 4).

9. კვლევა-ძიება

მოსწვლეებს ევალებთ კვლევის მონაცემების საფუძველზე გააკეთონ დასკვნები (იხ.: ესგ.სტანდარტი: ბუნ. VIII.2.).

10. შემოქმედებითი მიდგომა

დავალება იძლევა სხვადასხვა ალტერნატიული გზით შესრულების საშუალებას ან არსებობს პასუხის სხვადასხვა ვარიანტი, საიდანაც მოსწავლეს მოეთხოვება გადაჭრის ორიგინალური გზის მოფიქრება.

მაგალითად: „პროექტი - მეგობრებთან ერთად მოაწყვეთ ქოთნის მცენარეების აუქციონი, რაც სკოლისთვის დამატებითი შემოსავლის წყარო იქნება”. (იხ.: ესგ. სტანდარტი: ბუნ.VII.4. -ინდ.3).

_____________________

1 მაგალითისთვის მოგვყავს IX კლასის საგნობრივი სტანდარტის შედეგები და ინდიკატორები, რადგან აქ ნათლად ჩანს სამოქალაქო განათლების შინაარსობრივი და მეთოდური მრავალფეროვნება (სწავლა-სწავლების მიმართულებებია: მოქალაქეობა, მმართველობა და ეკონომიკა).

ქართული ენა და ლიტერატურა

მაგალითი 1: არჩევანის გაკეთება/გადაწყვეტილების მიღება; შედარება-შეპირისპირება; პრობლემაზე შეხედულების შეცვლა; შემოქმედებითი მიდგომის გამოყენება.

აქტივობის მიზანი: პრობლემის შეფასება სხვადასხვა პოზიციიდან (პერსონაჟები, ავტორი). ხვარაზმშას მკვლელობის შეფასება სხვადასხვა მხრიდან (ფარსადანის, ნესტანის, ტარიელის პოზიციიდან).

აქტივობის მასალა: შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი“; „ტარიელისა და ნესტან-დარეჯანის თათბირი და გამორჩევა“, „აქა ხვარაზმშას შვილის ინდოეთს მოსლვა საქორწილოდ და ტარიელისაგან მისი მოკლვა“.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითი აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 2: არჩევანის გაკეთება/გადაწყვეტილების მიღება; შედარება- შეპირისპირება; პრობლემაზე შეხედულების შეცვლა; შემოქმედებითი მიდგომის გამოყენება.

აქტივობის მიზანი: პრობლემის შეფასება სხვადასხვა ისტორიულ, სოციალურ- კულტურულ და რელიგიურ კონტექსტში. დაწერეთ წიწოლას აღსარება.

აქტივობის პირობა: წარმოიდგინეთ, რომ წიწოლა თავს იმართლებს თანამემამულეთა

წინაშე; ხსნის, რატომ გაიქცა ბრძოლიდან.

აქტივობის მასალა: ვაჟა-ფშაველას პოემა „ბახტრიონი“; ეპიზოდი: „წიწოლამ ლაფით გაგვთხიფა, გაგვექცა ცოდვილიანი“. პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

1. გაიხსენეთ ეპიზოდი, რომელშიც ლაპარაკია წიწოლას ბრალის შესახებ: „წიწოლამ ლაფით გაგვთხიფა, გაგვექცა ცოდვილიანი”. გააანალიზეთ წიწოლას ბრალეულობა, ვინ არის ის, მოღალატე, მოძმეთა გამყიდველი თუ უბრალოდ მხდალი ადამიანი, რომელიც ბრძოლის, სისხლისღვრის შიშმა დაძლია;

2. აირჩიეთ ერთ-ერთი ამ ვარიანტთაგან ან წარმოადგინეთ თქვენი ვარიანტი. თქვენ მიერ არჩეული ვარიანტი/თვალსაზრისი დაასაბუთეთ არგუმენტებით (მაგ.: „იგი არაა გამყიდველი, ის უბრალო მშიშარაა, ეს კარგად ჩანს თემის სიტყვებიდან“ და ა.შ.);

3. გამოთქვით თქვენი აზრი იმის შესახებ, შეეხო თუ არა წიწოლას დანაშაული კონკრეტულად ვინმეს, რატომ არის თემი ასეთი მკაცრი წიწოლას მიმართ (შდრ. „წიწოლას დანაშაული აწეულია ცამდინა“);

4. გაიხსენეთ ეპიზოდი, რომელშიც აღწერილია წიწოლას დედის გოდება და გამოკვეთეთ მისი სათქმელი, რაზე წუხს იგი;

5. გაიხსენეთ ის გარემო, რომელშიც ავტორი წიწოლას ხატავს. ჰყავს თუ არა მას ვინმე თანამდგომი, რატომ? დაასაბუთეთ თქვენი თვალსაზრისი. პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითი აზროვნების ამოქმედებით

6. მას შემდეგ, რაც მკაფიოდ წარმოიდგენთ წიწოლას პიროვნებას, მის დანაშაულს, იმ გარემოს, რომელშიც მას გვიხატავს ავტორი, დაწერეთ თქვენ მიერ არჩეული ტიპის ადეკვატური აღსარება.

ისტორია

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი1.

დავალება 1: არჩევანის გაკეთება; შედარება-შეპირისპირება.

აქტივობის მიზანი: წყაროების ანალიზზე დაყრდნობით ჰიპოთეზის გამოთქმა.

აქტივობის პირობა: მოცემული წყაროების გამოყენებით უპასუხეთ შეკითხვას:

- ვინ იყვნენ ეს ადამიანები და როგორ შეიძლება დაღუპულიყვნენ ისინი? აქტივობის მასალა:

წყარო ა.

1956 წელს მდინარე ოსის ნაპირზე, სოფელ რიქოლთან (იორკშირის საგრაფო), ინგლისელმა გლეხმა აღმოაჩინა ადამიანის თავის ქალა და ჩონჩხი. მან გამოიძახა პოლიცია. პოლიციამ ძვლებს ხელი არ ახლო, რადგან ჩათვალა, რომ ისინი არ ეკუთვნოდა თანამედროვე ეპოქას. მათ მიმართეს არქეოლოგებს.

არქეოლოგებმა დაიწყეს ამ ადგილის გათხრა. გათხრების შედეგად მათ აღმოაჩინეს კიდევ 46 ადამიანის ჩონჩხი. არქეოლოგებმა მოახერხეს 35 ჩონჩხის სქესის დადგენა. 28 ჩონჩხი იყო მამაკაცის, ორი - ქალის, ხოლო 5 - ბავშვის. არქეოლოგებმა ასევე გადახედეს ადგილობრივი ისტორიის შესახებ ლიტერატურას და ნახეს, რომ ამავე ადგილას XIX საუკუნეში ორჯერ აღმოუჩენიათ ადამიანთა ჩონჩხები. მოგვიანებით, 1980 წელს, არქეოლოგებმა იქ კიდევ 23 ადამიანის ჩონჩხი იპოვეს.

წყარო ბ.

სოფელი რიქოლი მდებარეობდა XI საუკუნეში მომხდარი ორი დიდი ბრძოლის ადგილთან ახლოს.

1) ფულფორდის ბრძოლა მოხდა 1066 წლის 20 სექტემბერს. ნორვეგიელთა დიდი არმია შეიჭრა ჩრდილოეთ ინგლისში და დაამარცხა მათი ჯარი.

2) სტემფორდბრიჯის ბრძოლა მოხდა 1066 წლის 25 სექტემბერს: ინგლისის მეფე ჰაროლდმა ხანგრძლივ და სისხლისმღვრელ ბრძოლაში დაამარცხა ნორვეგიელთა არმია.

წყარო გ.

ისტორიკოსებმა გამოიკვლიეს, იყო თუ არა წარსულში იმ მინდვრის მახლობლად, სადაც ადამიანთა ჩონჩხები აღმოჩნდა, ეკლესია. მათ დაადგინეს, რომ ეკლესია ამ მინდვრის ახლოს არ ყოფილა.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

დავალება 2: შედარება-შეპირისპირება; ობიექტზე შეხედულების შეცვლა.

აქტივობის მიზანი: გამოთქმული ჰიპოთეზის გადამოწმება.

აქტივობის პირობა: მოცემული წყაროების გამოყენებით გადაამოწმეთ თქვენი ჰიპოთეზა.

აქტივობის მასალა:

წყარო დ

მეცნიერებმა დიდი დაკვირვებით შეისწავლეს ჩონჩხები. მრავალ ძვალზე აღმოჩნდა ჭრილობები, რომლებიც შეიძლება ყოფილიყო მიყენებული ცულის ან ხმლის დარტყმის შედეგად.

წყარო ე.

ანგლო-საქსების ხმალი

ვიკინგების იარაღი

წყარო ვ.

მეცნიერებმა შეისწავლეს 6 თავის ქალის კბილები. მათ კბილების საშუალებით შეუძლიათ დაადგინონ, თუ რომელ რეგიონში იზრდებოდა ადამიანი - წყლის კვალი, რომელსაც ბავშვობაში სვამს ადამიანი, მუდმივად რჩება მის კბილებში. კბილებზე ჩატარებულმა ტესტებმა აჩვენა, რომ ჩონჩხები ეკუთვნოდა აღმოსავლეთ ნორვეგიაში გაზრდილ ადამიანებს.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითი აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 2: შედარება-შეპირისპირება; გადაწყვეტილების მიღება; შემოქმედებითი მიდგომის გამოყენება/გადაწყვეტის ორიგინალური გზის ძიება.

აქტივობის მიზანი: გადაწყვეტილების მიღების უნარის განვითარება და პრობლემისადმი

შემოქმედებითი მიდგომის განვითარების ხელშეწყობა.

აქტივობის პირობა: კოლონიის წარმატებით დაარსება ამერიკაში - XVI საუკუნის ბოლოს ინგლისმა გადაწყვიტა თავისი მეტოქისთვის, ესპანეთისთვის, მიებაძა და დაეარსებინა კოლონიები ამერიკაში. 1585 წელს ინგლისელებმა პირველი კოლონია დაარსეს როუნოუკის კუნძულზე (Roanoke Island) (დღეს ამერიკის შტატის ნორს კოროლაინას ტერიტორია). ინგლისელთა პირველი კოლონია მალე უკვალოდ გაქრა. მათ მხოლოდ XVII საუკუნეში მოახერხეს კოლონიების წარმატებით დაარსება ამერიკაში. შეისწავლეთ წყაროები და შეასრულეთ დავალება.

აქტივობის მასალა:

წყარო ა.

კოლონიზაციის ეს მიზეზები მაშინ გამოქვეყნდა ლონდონში, როდესაც ინგლისელები როუნოუკის კოლონიას აარსებდნენ ჩრდილოეთ ამერიკაში:

1. ურწმუნოებს შორის ქრისტიანობის გავრცელება განადიდებს ღმერთს.

2. დედოფლის სამფლობელოების გაფართოება გაზრდის მის შემოსავალსა და ძლიერებას.

3. დედოფლის სამფლობელოში უფრო დიდი რაოდენობით და იაფად შემოვა ტყე, ზეთი, ღვინო და მარილი.

4. ახალ მიწებზე ბევრია საქონლისა და ფრინველის ხორცი, რის გამოც ჩვენს მეზღვაურებს კვების პრობლემა არ ექნებათ.

5. გზა ახალი მიწებისაკენ გაშლილ ზღვაზე გადის, ამიტომ ჩვენს გემებს ჩვენი მტერი ქვეყნების ნაპირებიდან უეცარი თავდასხმის საფრთხე არ ემუქრებათ.

6. ჩვენი გაზრდილი მოსახლეობის ნაწილი მომავალში შეიძლება დასაქმდეს ახალ მიწებზე, მაღაროებში, სახნავ-სათეს მინდვრებსა და ვენახებში.

7. კოლონიები ახალი აღმოჩენების შესაძლებლობას მოგვცემს.

8. დღეს შაქარი ესპანეთიდან შემოგვაქვს. ახალ მიწებზე ჩვენ შეგვეძლება მოვიყვანოთ შაქრის ლერწამი, რაც გააიაფებს მის შემოტანას. ამასთან, აღარ გავამდიდრებთ ჩვენი საეჭვო „მეგობრის“ ხაზინას. კოლონიზაციის მთავარი მიზეზები, 1585 წ.

წყარო ბ.

ნახატი, რომელიც გადმოსცემს ინგლისელი კოლონისტების მიერ ინდიელი ბელადის დატყვევებას ვირჯინიაში (დღეს აშშ-ის ერთ-ერთი შტატი) 1608 წელს. მსგავს ტაქტიკას ინდიელების მიმართ ასევე ხშირად იყენებდა როუნოუკის კოლონიის ერთ-ერთი დამაარსებელი სერ რალფ ლეინი.

წყარო გ

ნაწყვეტი კაპიტან არტურ ბარლოუს ცნობებიდან როუნოუკის კოლონიის დაარსების შესახებ:

როუნოუკის კუნძულზე მიწა ყველაზე მდიდარი, უხვი და ნაყოფიერია მსოფლიოში, ხოლო ადგილობრივი ამერიკელები მშვიდი, მოსიყვარულე და ერთგული ხალხია; ისინი არ არიან ბოროტი და მოღალატე.

არტურ ბარლოუ, 1585 წ.

წყარო დ.

ნაწყვეტი ინგლისელი მოგზაურისა და მეცნიერის თომას ჰარიოთის ანგარიშიდან როუნოუკის კოლონიის შესახებ:

ადგილობრივი ამერიკელები საოცრად მოხიბლული არიან სპილენძის ორნამენტით. მათ ძალიან ახარებთ სპილენძის ნივთების ჩუქება. თომას ჰარიოთი, 1585 წ.

წყარო ე.

ნაწყვეტი ინგლისელი მოგზაურისა და მეცნიერის ჯონ უათის ცნობებიდან როუნოუკის კოლონიის შესახებ:

როდესაც ჩვენი გემები ნაპირს მიუახლოვდა, დავინახეთ, რომ კვამლი ამოდიოდა როანოაკის კუნძულის იმ ნაწილიდან, სადაც ჩვენ კოლონია დავტოვეთ 1587 წელს. ამან იმედი მოგვცა, რომ კოლონიის ნაწილი მაინც დაგვხვდებოდა იქ. როგორც კი ნაპირზე გადმოვედით, მაშინვე გავეშურეთ კუნძულის ამ ნაწილისაკენ. მაგრამ როდესაც იქ მივედით, ვნახეთ, რომ სახლები, რომლებშიც ისინი ცხოვრობდნენ, მიწასთან იყო გასწორებული. გარშემო იწვოდა ბალახი და სხვადასხვა ჯიშის ხე. აქედან ყურისაკენ დავიძარით იმ იმედით, რომ იქ ვნახავდით კოლონისტების ნავებს, მაგრამ ნავები იქ აღარ დაგვხვდა. ვერც მათთვის ჩვენ მიერ დატოვებული თოფები ვიპოვეთ. როცა უკან დავბრუნდით, ჩვენმა რამდენიმე მეზღვაურმა გვითხრა, რომ მათ იპოვეს ადამიანთა გვამები.

ჯონ უაითი, 1590 წ.

წყარო ვ.

XIX საუკუნის გრავიურა: ჯონ უაითი ბრუნდება როუნოუკის კუნძულზე 1590 წელს. მას დასახლება მიტოვებული დახვდა. 90 მამაკაცი, 17 ქალი და 9 ბავშვი, რომლებიც მან 1587 წელს იქ დატოვა, უკვალოდ გაქრნენ. ერთადერთი, რაც მან იპოვა, იყო დასახლებაში შესასვლელ ერთ-ერთ ბოძზე ამოტვიფრული სიტყვა - „kroatoen“ (Croatoan). კროუტოუნი მეზობელი მშვიდობიანი ინდიელი ტომის სახელი იყო. დაისმის კითხვა: რას უნდა ნიშნავდეს ამ სიტყვის ხეზე ამოტვიფრა?

გაუჩინარებულ კოლონისტებს ეძებდნენ როგორც ინგლისელები, ასევე ფლორიდაში მდგომი მტრულად განწყობილი ესპანელი ჯარები, მაგრამ მათ კვალს ვერ მიაკვლიეს.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

გეოგრაფია

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 1: არჩევანის გაკეთება; გადაწყვეტილების მიღება; შედარება-შეპირისპირება; დაკავშირება; შეუთავსებლობის აღმოფხვრა; ობიექტებზე შეხედულების შეცვლა; კვლევა-ძიება; შემოქმედებითი მიდგომა.

აქტივობის მიზანი: დემოგრაფიული კვლევის ჩატარება.

აქტივობის პირობა:

ნიკას ჰყავს ორი მეგობარი, რომელთაც დაუმეგობრდა და მათთან ხშირი მიმოწერა აქვს. ინდირა ცხოვრობს დელიში და ჰყავს შვიდი და-ძმა, კნუტი კი - სტოკჰოლმში და დედისერთაა. ნიკას უმცროსი და დაინტერესდა, თუ როგორი დემოგრაფიული ვითარებაა იმ ქვეყნებში და ჰგავს თუ არა რომელიმე საქართველოს. როგორ შეიძლება ახსნას ნიკამ ეს საკითხი? აღნიშნული ინფორმაციის საფუძველზე გთხოვთ ჩამოწეროთ ნაბიჯები, რომლებიც ნიკას დაეხმარება ამ ამოცანის განმარტებაში.

საჭირო ინფორმაცია:

რას ნიშნავს მოსახლეობის აღწარმოება?

დედამიწაზე ადამიანის თაობათა მუდმივი ცვლა და განახლება, ანუ მოსახლეობის აღწარმოება, მიმდინარეობს. ბუნებრივი მატება, რომელსაც წინა გაკვეთილზე გაეცანი, გვიჩვენებს, რა მიმართებაა შობადობისა და სიკვდილიანობის მაჩვენებლებს შორის დროის გარკვეულ მონაკვეთში. დაბალი ან უმნიშვნელო მატებისას იმაზე ოდნავ მეტი ადამიანი იბადება, ვიდრე კვდება - მოსახლეობის რაოდენობა თითქმის არ იცვლება, ოდნავ მატულობს. ამიტომ თაობათა ასეთ აღწარმოებას მარტივს უწოდებენ. თაობათა ცვლის მეორე სახეა გაფართოებული აღწარმოება. იგი ბუნებრივი მატების მაღალ მაჩვენებელს გულისხმობს. განსაკუთრებით მკვეთრი და სწრაფი მატება დაიწყო XXს-ის მეორე ნახევრიდან აზიის, აფრიკის და ლათინური ამერიკის განვითარებად ქვეყნებში. ამ პროცესს ხატოვნად „დემოგრაფიული აფეთქება“ უწოდეს. არსებობს აღწარმოების მესამე, სხვა ტიპიც - შეზღუდული. ამგვარი აღწარმოების დროს ნაკლები ადამიანი იბადება, ვიდრე კვდება - მოსახლეობის რაოდენობა კლებულობს.

დემოგრაფიული პოლიტიკა - სახელმწიფოები ცდილობენ გავლენა მოახდინონ აღწარმოებაზე თავიანთი ინტერესების შესაბამისად. მაგალითად, „დემოგრაფიული აფეთქება“, რაც ქვეყანაში ჭარბ მოსახლეობას აჩენს, ბევრ არასასურველ პრობლემას უქმნის სახელმწიფოს. კერძოდ, ჩნდება სურსათის დეფიციტი, რთულდება ჯანმრთელობის დაცვის უზრუნველყოფა, იზრდება გარემოს დაბინძურება და სხვ., ამიტომ, ასეთ შემთხვევაში, სახელმწიფოები ცდილობენ შეზღუდონ შობადობა. მაშინ კი, როცა აღწარმოება მეტისმეტად დაბალია (მარტივი ან სულაც შეზღუდულია), ჩნდება სხვა ტიპის სირთულეები (მაგ.: მომავალში მუშახელის ნაკლებობა). ამ შემთხვევაში სახელმწიფოები ატარებენ ისეთ პოლიტიკას, რომელიც ხელს უწყობს შობადობის ზრდას.

წყარო ა. მსოფლიოს მოსახლეობისაღწარმოების მაჩვენებლები

ცნობა 1. დემოგრაფიული პოლიტიკის მაგალითები: ევროპა, ჩინეთი. ევროპის ბევრ ქვეყანაში (განსაკუთრებით, საფრანგეთსა და აღმოსავლეთი ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში) ორ და მეტშვილიანი ოჯახები სახელმწიფოსგან იღებენ ფულად დახმარებას, სოციალურ შეღავათებს, ხელფასის დანამატებს, უზრუნველყოფილი არიან უკეთესი საცხოვრებელი პირობებით.

ჩინეთში ოჯახებისთვის, რომლებსაც ორზე მეტი შვილი ჰყავთ, დაწესებულია სხვადასხვა სოციალურ-ეკონომიკური და სამართლებრივი შეზღუდვა (ჯარიმა, შეფერხება სამსახურეობრივ წინსვლაში და სხვ.). ამგვარი პოლიტიკის შედეგად ბუნებრივი მატების მაჩვენებელი ყოველ ათას მცხოვრებზე გაანგარიშებით შემცირდა 28-იდან (1988 წ.) 10-მდე (1997 წ.).

ცნობა 2. მოსახლეობის ზრდის წახალისების პირველი მაგალითი ევროპაში. დემოგრაფიულ პოლიტიკას დიდი ხნის ისტორია და პრაქტიკული განხორციელების მდიდარი გამოცდილება აქვს: რომის იმპერატორების მიერ სამშვილიან ოჯახებზე პრივილეგიების დაწესებით და თანამედროვე ჩინეთის პოლიტიკით („ერთი ოჯახი - ერთი ბავშვი“) დამთავრებული.

ევროპის ქვეყნებიდან XVIIს-ში საფრანგეთი იყო პირველი, რომელმაც მოსახლეობის ზრდის წახალისების პოლიტიკის გატარება დაიწყო. ამის მიზეზი იყო გერმანიასთან 30-წლიან ომში (1618-1648) ადამიანების დიდი დანაკარგი და აგრეთვე, ჰუგენოტების რელიგიური დევნით გამოწვეული მოსახლეობის მნიშვნელოვანი შემცირება.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 2: არჩევანის გაკეთება; გადაწყვეტილების მიღება; შედარება- შეპირისპირება; დაკავშირება; შეუთავსებლობის აღმოფხვრა; ობიექტებზე შეხედულების შეცვლა; კვლევა-ძიება; შემოქმედებითი მიდგომა.

აქტივობის მიზანი: მოგზაურობის დაგეგმვა.

აქტივობის პირობა:

წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ ხართ „მეგზურთა კლუბის“ წევრები. თქვენთან შემოვიდა მოსწავლეთა ჯგუფი, რომლებმაც ახლახან შეისწავლეს ხმელთაშუაზღვის რეგიონის ქვეყნები და გადაწყვიტეს ეწვიონ ამ რეგიონს. თქვენი კლუბისგან ისინი ითხოვენ მარშრუტის შედგენას. შეეცადეთ, პრობლემას მიუდგეთ შემოქმედებითად და დაუგეგმოთ მათ დაუვიწყარი მოგზაურობა.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

სამოქალაქო განათლება

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 1: არჩევანის გაკეთება, გადაწყვეტილების მიღება.

აქტივობის მიზანი: ალტერნატივების კრიტიკულად გაანალიზების საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღების სწავლება, თანატოლებთან ურთიერთობისას საკუთარი პოზიციის შენარჩუნება

აქტივობის პირობა: როცა საჭიროა, თქვი - „არა“! არის სიტუაციები, როდესაც ჩვენ უყოყმანოდ ვამბობთ - „დიახ“, თუმცა, სინამდვილეში, შეიძლება არც კი ვიცოდეთ, რას მოითხოვენ ჩვენგან. მერე კი ვნანობთ, რომ დავთანხმდით. წარმოიდგინეთ, რომ ადამიანი, რომელიც გიყვართ, გაწვდით საღებავის ბალონს და გთავაზობს სკოლის შესასვლელში კედელზე რაიმეს დახატვას ან დაწერას. რა გადაწყვეტილებას მიიღებთ ასეთ სიტუაციაში?

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

1. მეგობარმა შემოგთავაზათ ბიძაშვილის მანქანით გასეირნება. როცა მანქანა დაიძრა, მან ალკოჰოლური სასმელი ამოიღო და მოგაწოდათ;

2. ამხანაგმა გითხრათ: „გაკვეთილის შემდეგ მოედანზე დამელოდე“, - და ჯიბიდან სიგარეტი ამოიღო;

3. ამხანაგებმა შემოგთავაზეს გასეირნება. როცა ბაზრობას მიუახლოვდით, გითხრეს, რომ აპირებენ ჯიხურიდან რაღაცის მოპარვას;

4. შეყვარებულმა დაგპატიჟათ სახლში: „წამოდი ჩემთან, სახლში არავინ იქნება“;

5. მეგობარმა, რომელსაც არა აქვს მართვის უფლება, მშობლების დაუკითხავად გამოიყვანა მანქანა და გეპატიჟებათ სასეირნოდ;

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 2: არჩევანის გაკეთება, გადაწყვეტილების მიღება.

აქტივობის მიზანი: საკუთარი პრიორიტეტების მკაფიოდ განსაზღვრის სწავლება და ამის საფუძველზე ალტერნატიული წინადადებებიდან, პრიორიტეტების შესაბამისად, საუკეთესო არჩევანის გაკეთება. მიზნებიდან და შესაძლებლობებიდან გამომდინარე რაციონალური (პრაგმატული) არჩევანის გაკეთება.

აქტივობის პირობა: ცხოვრებაში მრავალგვარ გადაწყვეტილებას ვიღებთ.

ზოგიერთს სულაც არ აქვს დილემის სახე, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ამ შემთხვევაში არ გვმართებს დაფიქრება. როგორ მივიღოთ გადაწყვეტილება მაშინ, როცა ბევრი შესაძლო ვარიანტი გვაქვს ასარჩევად და ბევრი სხვადასხვა დეტალი უნდა გავითვალისწინოთ (მაგალითად, ტანსაცმლის შერჩევისას ან, თუნდაც, სკოლის ჩანთის ყიდვისას)?

წარმოიდგინეთ, რომ დაოჯახდით და ახალი სამსახური თქვენი სახლიდან კმ-ის დაშორებითაა. ამისთვის აპირებთ ავტომობილის ყიდვას. რომელს შეიძენდით და რატომ?

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

შეეცადეთ, შეავსოთ ცხრილი მოცემული ნიმუშის მიხედვით

შეაფასეთ ვარიანტები თითოეული მახასიათებლის მიხედვით - მიანიჭეთ თითოეულ ვარიანტს ქულა 0-დან (ძალიან ცუდი) 3-მდე (ძალიან კარგი), შესაძლოა, ზოგიერთ ვარიანტს ერთნაირი ქულა ჰქონდეს.

პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითი აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 3: არჩევანის გაკეთება, გადაწყვეტილების მიღება, შედარება-შეპირისპირება, შემოქმედებითი მიდგომის გამოყენება/გადაწყვეტის ორიგინალური გზის ძიება.

აქტივობის მიზანი: მსგავსი პრობლემის სხვადასხვა გადაწყვეტის შედარება-შეპირისპირება საკუთარი კრიტერიუმების გათვალისწინებით და იმავე კრიტერიუმებზე დაყრდნობით ამ პრობლემის გადაჭრის ორიგინალური გზის ძიების სწავლება.

აქტივობის პირობა: ერთ-ერთი განმარტების თანახმად, დილემა არის სიტუაცია, როდესაც ადამიანს უწევს არჩევანის გაკეთება ორ თანაბრად არასასიამოვნო შესაძლებლობას შორის.

დავით აღმაშენებლის მიერ ყივჩაღების ჩამოსახლება

დავით აღმაშენებლის მეფობის პერიოდში (1089-1125) ქართველებს გამუდმებით უწევდათ მრავალრიცხოვან მტრებთან ომი და მათგან თავის დაცვა. ყოველი ახალი ბრძოლა ახალ, ბრძოლისუნარიან ცვლას და დიდძალ ჯარს მოითხოვდა. მეფე დავითი განსაკუთრებულად ზრუნავდა ჯარზე, მის გაწრთვნაზე, სულიერ სიმტკიცესა და საბრძოლო წესრიგზე, მაგრამ მაშინდელი ქართული ჯარი მაინც ფეოდალურ-პატრონყმული იყო. ყოველ ფეოდალს საკუთარი საბატონო ლაშქარი ჰყავდა და თუ თვითონ არ ინებებდა, „თავის ჯარს“ ბრძოლაში არც კი გამოიყვანდა ან, შესაძლოა, „საკუთარი ჯარით“ მეფის წინააღმდეგაც კი გაელაშქრა.

ამიტომ მეფე დავითმა გადაწყვიტა, ქართულ ჯართან შესაერთებლად და მუდმივი სამხედრო სამსახურისთვის ჩრდილოეთიდან ყივჩაღები გადმოესახლებინა. ეს გადაწყვეტილება არ იყო ადვილად მისაღები, რადგან მას როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი მხარეებიც ჰქონდა.

ჩამოწერე და გაანალიზე დავით აღმაშენებლის გადაწყვეტილების დადებითი და უარყოფითი მხარეები.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

ფრანგული ენა

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით:

მაგალითი 1: შეზღუდული საშუალებებით ზეპირმეტყველებითი ამოცანების გადაჭრა, არჩევანის გაკეთება.

აქტივობის მიზანი: საკუთარი თვალსაზრისის/პოზიციის გამოხატვა.

აქტივობის პირობა: ქვემოთ მოცემულია ათი მტკიცებულება. შეარჩიეთ სამი.

თქვით, ეთანხმებით თუ არა და დაასაბუთეთ თქვენი პოზიცია.

Objectif: exprimer son point de vue

Voici dix affi rmations. Retenez-en trois et, pour chacunes d'elles, dites si vous ^etes dáccord ou pas et justifi ez votre point de vue.

1. La vie en ville est plus agréable que la vie à la campagne.

2. Le travail est la seule chose qui soit importante

3. Lire ne sert à rien et est une perte de temps

4. Le chômage est moins grave pour les femmes que pour les hommes.

5. Les mathématiques sont plus importantes que les langues vivantes.

6. Les espèces animales dangereuses doivent disparaître.

7. Nos grands-parents avaient une vie plus agréable que la nôtre.

8. On ne peut déposer des déchets nuclaiéaires sur la Lune.

9. On ne peut pas vivre sans voiture.

10. Pour apprendre, la télé est plus important que l'école.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

მაგალითები:

ა) მტკიცებულების წარდგენა (ამბობენ, რომ..., წამიკითხავს, რომ... ზოგიერთი ამტკიცებს/ფიქრობს, რომ... );

ბ) საკუთარი დამოკიდებულების გამოვლენა ამ მტკიცებულების მიმართ (ვფიქრობ, რომ... , ჩემი აზრით, ..., არა მგონია, რომ... );

გ) საკუთარი პოზიციის გამოხატვა და დასაბუთება (არ ვეთანხები, რადგან..., /იმიტომ, რომ... , მართლაც...);

დ) სათანადო მაგალითის მოყვანა (ასე, მაგალითად..., გავიხსენებ ერთ შემთხვევას...);

პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითი აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 2: შემოქმედებითი მიდგომის გამოვლენა.

აქტივობის მიზანი: ზღაპრის/სიუჟეტის გამოგონება და მოყოლა.

აქტივობის პირობა:

Objectif: imaginer, raconter une histoire

1. tracez une ligne passant par huit des dessins ci-dessous.

2. Imaginez une histoire dans laquelle devront apparaître les huit dessins choisis (votre histoire devra commencer par Il était une fois... )

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

გერმანული ენა

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 1: შეზღუდული შესაძლებლობებით ზეპირმეტყველებითი ამოცანის გადაჭრა; არჩევანის გაკეთება.

აქტივობის მიზანი: საკუთარი თვალსაზრისის უცხო (გერმანულ) ენაზე გამოხატვა და დასაბუთება.

აქტივობის პირობა: შეარჩიეთ მოგზაურობისათვის სასურველი ტრანსპორტი და დაასაბუთეთ თქვენი არჩევანი. სახელმძღვანელოში მოცემულია ფოტოები - ავტობუსის სადგური, აეროპორტი, ავტოგასამართი სადგური ავტოსადგომითურთ, პორტი, სადგური.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

ა) der Busbahnhof (ავტობუსების სადგური);

ბ) der Flughafen (აეროპორტი);

გ) die Autoraststätte (ავტოგასამართი სადგური ავტოსადგომითურთ);

დ) der Hafen (პორტი);

ე) der Bahnhof (სადგური).

ჩაატარეთ მეწყვილის გამოკითხვა;

ტრანსპორტის შერჩეული სახეობების მიხედვით შესაძლებელია 5 ჯგუფად. დაყოფა და ჯგუფური მუშაობის ჩატარება:

პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითი აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 2: შეზღუდული შესაძლებლობებით საკითხავი და ზეპირმეტყველებითი ამოცანის გადაჭრა, გადაწყვეტილების მიღება.

აქტივობის მიზანი: სახელმძღვანელოში წარმოდგენილი დაუსრულებელი საკითხავი ტექსტის დასრულება - საკუთარი თვალსაზრისის გამოხატვა.

აქტივობის პირობა: გაეცანით ტექსტს, დაასრულეთ ამბავი ანიტას შესახებ.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

რუსული ენა

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 1: შეზღუდული საშუალებებით მოსასმენი ამოცანების გადაჭრა.

აქტივობის მიზანი: მოსმენილი ტექსტის გაგება.

აქტივობის პირობა: მოისმინეთ ტექსტი და უპასუხეთ შეკითხვებს:

ტექსტი №1

Таня:

У меня новая соседка по парте. Она перешла в эту школу всего два дня назад. Я с ней ещё не успела познакомиться. По-моему, она очень странная. Она почти всё время молчит. Видно, что новый класс её мало интересует. Когда я с ней говорю, она отвечает только „да” или „нет”. И одевается так, будто она не ученица - всё время ходит в джинсовой юбке, яркой майке и джинсовом жилете. Видно в свободное время ходит на дискотеки. После школы её встречает какой- то парень, и она идёт с ним в кино. Она любит ходить в кино. Её друг часто приносит билеты. Интересно, родители знают с кем она встречается?

პრობლემის გადაჭრი ეტაპები:

1. როდის გადმოვიდა ლარისა ტანიას სკოლაში?

2. როგორია ის?

3. რას აკეთებს თავისუფალ დროს?

4. როგორ იცმევს?

5. ვინ ხვდება სკოლასთან გაკვეთილების შემდეგ?

6. სად მიდის სკოლის შემდეგ?

7. რატომაა ლარისა სულ ჩუმად?

პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითი აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 2: შეზღუდული საშუალებებით საკითხავი ამოცანების გადაჭრა, ობიექტებზე შეხედულების შეცვლა.

აქტივობის მიზანი: წაკითხული ტექსტის გაგება შედარება-შეპირისპირების საფუძველზე.

აქტივობის პირობა: წაიკითხეთ ტექსტები და უპასუხეთ შეკითხვებს:

ტექსტი №1

Таня:

У меня новая соседка по парте. Она перешла в эту школу всего два дня назад. Я с ней ещё не успела познакомиться. По-моему, она очень странная. Она почти всё время молчит. Видно, что новый класс её мало интересует. Когда я с ней говорю, она отвечает только „да” или „нет”. И одевается так, будто она не ученица - всё время ходит в джинсовой юбке, яркой майке и джинсовом жилете. Видно в свободное время ходит на дискотеки. После школы её встречает какой-то парень, и она идёт с ним в кино. Она любит ходить в кино. Её друг часто приносит билеты. Интересно, родители знают с кем она встречается?

ტექსტი № 2.

Лариса:

Я всего два дня в этой школе. Моя соседка по парте любит разговаривать во время урока. А я не люблю. Я только отвечаю „да” или „нет”. Вообще, я всего стесняюсь и всё время молчу. Моя мама говорит, что я очень стеснительная. Поэтому мама одевает меня так, как будто я не ученица, а кинозвезда. Мне очень неудобно ходить в школу в такой одежде. Я не люблю, когда много людей. Поэтому в свободное время я сижу у окна и читаю. После школы меня встречает старший брат. Он часто приносит пропуск в спортзал. Он ходит со мной на тренировку.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

უპასუხეთ შეკითხვებს:

1. რატომ ჰქონდა ტანიას ლარისაზე ასეთი ცრუ წარმოდგენა? (სავარაუდო პასუხი: - რადგან ცუდად იცნობდა);

2. თქვენ რას ფიქრობთ ლარისაზე?

3. ტანიას რომ მოესმინა ლარისას ნაამბობი, რას გაიგებდა მის შესახებ ახალს? შეიცვლიდა თავის ადრინდელ შთაბეჭდილებას თუ არა? დაასაბუთეთ პასუხი;

4. რა დასკვნას გააკეთებდით ამ ამბიდან გამომდინარე? (სავარაუდო პასუხი: - როცა ადამიანი უცნაური გეჩვენება, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ის ცუდია. ჯერ ადამიანი კარგად უნდა გაიცნო და მხოლოდ ამის შემდეგ ილაპარაკო მასზე).

მაგალითი 3: შემოქმედებითი მიდგომის გამოვლენა.

აქტივობის მიზანი: შეზღუდული საშუალებებით წერითი ამოცანების გადაჭრა.

აქტივობის პირობა: მოიფიქრეთ, როგორ შეიძლება გაგრძელდეს ტანიას და ლარისას ურთიერთობა, ნაცნობი სიტყვების გამოყენებით დაწერეთ (1) ლარისას აზრი ტანიაზე ერთი წლის შემდეგ ან (2) ტანიას აზრი საკუთარ შეხედულებაზე ერთი წლის შემდეგ.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

ინგლისური ენა

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 1: არჩევანის გაკეთება.

აქტივობის მიზანი: საზაფხულო მარშრუტები (შუმმერ დესტინატიონს): სამოგზაურო ბროშურაში წარმოდგენილი ადგილების აღწერა, მათგან საუკეთესოს შერჩევა. არჩევანთან დაკავშირებული პოზიციის დასაბუთება. აქტივობის პირობა: აღწერეთ სამოგზაურო ბროშურებში წარმოდგენილი საზაფხულო მარშრუტები, შეარჩიეთ თქვენთვის ყველაზე ხელსაყრელი ადგილი და დაასაბუთეთ თქვენი პოზიცია არჩევანთან დაკავშირებით. (ჯგუფური სამუშაო);

მასალა: საზაფხულო მარშრუტის ამსახველი 5-6 ბროშურა (მასალა, სასურველია, იყოს კონტრასტული ბუნებრივი პირობებისა და საცხოვრებელი პირობების მიხედვით - ქალაქები, სოფლები, განვითარებული/მიტოვებული ადგილები). პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

მაგალითი 2: შეზღუდული საშუალებებით ზეპირმეტყველებითი ამოცანების გადაჭრა.

აქტივობის მიზანი: „მოთხრობა ჩანთაში“ (A story in a bag) - ზეპირი მოთხრობის შედგენა თვალსაჩინო მასალის გამოყენებით (ჯგუფური სამუშაო).

აქტივობის პირობა: თითო ჯგუფისათვის თითო ჩანთა წინასწარ შერჩეული საგნებით. შეადგინეთ ზეპირი მოთხრობა ჩანთაში მოცემული საგნების გამოყენებით.

მასალა: მოსწავლეთა თანდასწრებით მასწავლებელი ათავსებს ჩანთაში 5-6 საგანს. მოსწავლეთა დასაინტერესებლად, სასურველია, შერჩეული საგნები განსხვავებული და ერთმანეთთან ძნელად დასაკავშირებელი იყოს. მაგ.: ღია ბარათი რომელიმე ქალაქის ხედით, კონსერვის გასახსნელი, სანთელი, ქირურგიული ნიღაბი, თეატრალური პროგრამა (a postcard from Singapore; a canopener; a candle; a surgical mask; a theatre playbill /program/).

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

ნიმუში:

„One morning Shelley received a postcard from her old college friend, Louise. The card was from Singapore, and in it, Louise had invited Shelley to come for a visit. Shelley fl ew to Singapore and met Louise. The fi rst night she was there, they went to a play at a local theatre. It was a murder mystery and the ladies were feeling a bit nervous walking back to Louise's home after the show. When they got home Louise tried to turn on the light, but there was no electricity. She lit a candle and ……etc.“

ქართული, როგორც მეორე ენა

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 1: შეზღუდული საშუალებებით წერითი და ზეპირმეტყველებითი ამოცანების გადაჭრა; არჩევანის გაკეთება; შედარება-შეპირისპირება

აქტივობის მიზანი: კულტურულ თავისებურებათა აღმოჩენა.

აქტივობის პირობა: დაიყავით ჯგუფებად და ინტერვიუსთვის მოამზადეთ კითხვარი თემაზე: „როგორ ხვდებიან ახალ წელს საქართველოში მცხოვრები...“ ჩამოართვით ორი ინტერვიუ თქვენს რეგიონში მცხოვრებ ორი სხვადასხვა ერის წარმომადგენელს და კლასში გამართეთ დისკუსია თემის ირგვლივ.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

1. ინტერვიუს მომზადება

ა) შეარჩიეთ რესპონდენტი (ეროვნება, ასაკი. მაგ.: შენი თანატოლი, სტუდენტი, შუახანს გადაცილებული და ა.შ.).

ბ) ინტერვიუებისთვის სურვილისამებრ შეარჩიეთ თემატიკა:

გ) მომაზადეთ კითხვარის შესადგენად საჭირო ენობრივი რესურსები;

დ) რესპონდენტის გათვალისწინებით შეადგინეთ კითხვარი;

ე) გადაიკითხეთ და გაასწორეთ კითხვარი ენობრივი და შინაარსობრივი თვალსაზრისით;

ვ) ჩამოართვით ინტერვიუ რესპონდენტებს.

2. ინტერვიუების წარდგენა კლასის წინაშე და თემის გარშემო მსჯელობა

ჯგუფები მოემზადებიან ინტერვიუს წარმოსადგენად:

3. იმსჯელეთ თემის ირგვლივ. უპასუხეთ შეკითხვებს:

პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითი აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 2: შემოქმედებითი მიდგომის გამოვლენა.

აქტივობის მიზანი: ამბის შედგენა და დაწერა.

აქტივობის პირობა: წაიკითხე ნაწყვეტები ტექსტიდან „მთებიდან ქალაქამდე“. წარმოიდგინე, რა მოხდა გაუჩინარების შემდეგ, როგორ გახდა თავისუფლებას მოწყურებული სალამურა „ლინეიკის ცხენი“ და შეადგინე ამბავი.

„მთებიდან ქალაქამდე“
(ნაწყვეტები)

„...სალამურა გაქანდა.
უცებ გაასწრო სხვებს.

ოთხი წრე ირბინა ასე, მაგრამ სურვილი სულ უფრო ემატებოდა, ოფლიც შეუშრა თითქოს. . . მხოლოდ თვალები ჰქონდა ძველებურად წყლიანი და მოწყენილი. ერთი წლის გახედნილ ულაყს უზომოდ მოუნდა ტრამალებში ნავარდი. კიდევ უფრო სწრაფად მოუნდა ჭენება და მთლიანად დაკარგა შეგრძნება. უცებ მოსხლეტით გადახტა გვერდზე, ხალხს თავზე გადაევლო და გაუჩინარდა.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . . . .

მედუქნემ ლინეიკისათვის უჩვეულოდ ლამაზი ცხენი შეათვალიერა. ულაყი უმოძრაოდ იდგა. მხოლოდ თვალები ჰქონდა ძველებურად წყლიანი და მოწყენილი“.

გ. რჩეულიშვილი

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

პრობლემის გადაჭრა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 1: არჩევანის გაკეთება, გადაწყვეტილების მიღება, დაკავშირება.

აქტივობის მიზანი: პროექტი - მოსწავლეებმა უნდა გაითვალისწინონ, რა მასალა აქვთ ხელთ, რისი შექმნა შეიძლება ამ მასალით და ვინ იქნება შექმნილი ნამუშევრების პოტენციური მყიდველი.

აქტივობის პირობა: ხელთარსებული მასალის გამოყენებით სასკოლო გამოფენა-გაყიდვაზე წარსადგენი ორიგინალური ნამუშევრების შექმნა. პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

მაგალითი 2: შედარება-შეპირისპირება, დაკავშირება.

აქტივობის მიზანი: ნამუშევრის ანალიზი - მოსწავლეებმა ნამუშევრის ანალიზზე დაყრდნობით უნდა განსაზღვრონ რომელ ეპოქას მიეკუთვნება ნამუშევარი.

აქტივობის პირობა: მიაკუთვნეთ წარმოდგენილი ნამუშევარი გარკვეულ ეპოქასა და სტილს.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

1. რა არის ასახული ნამუშევარზე?

2. რა ჟანრს მიეკუთვნება ნამუშევარი?

3. როგორია შესრულების მანერა?

4. რომელი მხატვრის ნამუშევარს გაგონებთ?

5. რომელ ეპოქას მიაკუთვნებდით ნამუშევარს და რატომ?

პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითი აზროვნების ამოქმედებით

მაგალითი 3: არჩევანის გაკეთება, გადაწყვეტილების მიღება, შედარება-შეპირისპირება, დაკავშირება, შეუთავსებლობის აღმოფხვრა, ექსპერიმენტი, ცდა, კვლევა-ძიება, შემოქმედებითი აზროვნება.

აქტოვობის მიზანი: ნამუშევრის შექმნა - მასალის არქონის შემთხვევაში ორიგინალური ხერხის მოგონება.

აქტივობის პირობა: დავალება - „პეიზაჟის“ შექმნა.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

მაგალითი 4: არჩევანის გაკეთება, გადაწყვეტილების მიღება, შედარება-შეპირისპირება, დაკავშირება, კვლევა-ძიება, შემოქმედებითი მიდგომა.აქტივობის მიზანი: ნამუშევრის შექმნა - მოსწავლეებმა უნდა გადაჭრან მათთვის უცხო კულტურის წარმომადგენლებთან კომუნიკაციის პრობლემა. აქტივობის პირობა: გაზეთ „დედამიწის“ შემქნა უცხოპლანეტელებისათვის. პრობლემის გადაჭრის ეტაპები:

მაგალითი 5: არჩევანის გაკეთება, ექსპერიმენტი, ცდა, გადაწყვეტილების მიღება, შედარება-შეპირისპირება, დაკავშირება, კვლევა-ძიება, შემოქმედებითი მიდგომა აქტივობის მიზანი: ორიგინალური ნამუშევრის შექმნა - მოსწავლეებმა უნდა გადაწყვიტონ, რისი შექმნა შეიძლება მათ მიერ მოძიებული და ხელთარსებული ბუნებრივი მასალისაგან და უნდა შექმნან ორიგინალური ნამუშევარი. აქტივობის პირობა: ორიგინალური ნამუშევრის შექმნა მოსწავლეთა მიერ მოძიებული (ქვა, ფესვები, გირჩა, ნიჟარა...) ბუნებრივი მასალისაგან.

პრობლემის გადაჭრის ეტაპები: