ახალი ეკონომიკური სისტემის მშენებლობის პროცესში საქართველო ურთულესი პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური პრობლემების წინაშე აღმოჩნდა. საუბარია სრულფასოვანი რეფორმის გატარებაზე, რომელიც გულისხმობდა სტაბილიზაციას, ინფლაციის დაძლევას, საფინანსო-საბანკო სისტემის გამყარებას და ეროვნული ვალუტის დამკვიდრებას.

ამ ამოცანების გადაწყვეტასთან ერთად, საქართველოში შეიქმნა საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლისათვის და შემდგომი განვითარებისათვის აუცილებელი პირობები. ამასთან, ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარე ეტაპი სრულიად ახლებურ მოთხოვნებს აყენებს საფინანსო და საკრედიტო სფეროების მიმართ. კერძოდ, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ქვეყანაში საინვესტიციო პროცესების სრულფასოვან განვითარებას, რომელიც საბოლოო ჯამში მიმართული იქნება ქვეყნის ეკონომიკური ზრდის უზრუნველსაყოფად.

ახალ ეკონომიკურ სისტემაში საინვესტიციო პროცესის ანალიზი შეუძლებელია ინვესტიციის არსის განსაზღვრის გარეშე. მრავალი გამოკვლევის მიუხედავად, ამ საკითხის მიმართ ჯერ კიდევ არ არის შემუშავებული ერთიანი მეთოდურ-თეორიული მიდგომა.

ჯ.მ. კეინსი ინვესტიციების განსაზღვრისას მკვეთრად უსვამს ხაზს მათ თვისობრივ მახასიათებლებსა და ორგვარ ხასიათს. მისი აზრით, ინვესტიცია, ერთი მხრივ, ასახავს დაგროვების მიზნებისათვის აკუმულირებული შემოსავლის სიდიდეს ანუ განსაზღვრავს პოტენციურ საინვესტიციო მოთხოვნას, მეორე მხრივ, წარმოადგენს დანახარჯს, რომელიც განსაზღვრავს საინვესტიციო წინადადების რეალიზაციის შედეგად კაპიტალური ქონების მნიშვნელოვან ზრდას. უფრო კონკრეტულად, ავტორის აზრით, ინვესტიციები არის საანგარიშო პერიოდში სამეწარმეო საქმიანობის შედეგად კაპიტალური ქონების ღირებულების ზრდა, ასევე შემოსავლის ის ნაწილი, რომელიც მოხმარებისათვის არ იყო გამოყენებული.

თანამედროვე პირობებისათვის უფრო შესაფერისი მოსაზრების მიხედვითაც კეინსის სისტემაში ერთობლივი წარმოების და შემოსავლის რყევის მიზეზია სასურველი საინვესტიციო ხარჯების სიდიდის ცვლილება. ამასთან, ავტორი გვთავაზობს განმარტებას, რომლის მიხედვითაც ინვესტირება ნიშნავს გარკვეული კეთილდღეობის ყიდვას იმ შემოსავლისათვის, რომლის მიღებასაც ჩვენ ველოდებით მომავალში. შესაბამისად, ფირმა ახორციელებს ინვესტირებას, როდესაც ყიდულობს დაზგებს, ზუსტად ისევე როგორც ინვესტიციების განხორციელება ხდება აქციების ყიდვის შემთხვევაში.

ინვესტიციების ყველაზე უფრო განზოგადებული განსაზღვრება არის ის, რომ იგი წარმოადგენს ინვესტირებული სახსრების მეშვეობით დღევანდელი მოთხოვნილების დაკმაყოფილების გაცვლის აქტს მოთხოვნის სამომავლო დაკმაყოფილებაზე, ანუ ინვესტიცია ნიშნავს: დღეს გაიმეტო ფული იმისათვის, რომ მომავალში უფრო მეტი მიიღო.

ზოგადად თანამედროვე ეკონომიკურ ლიტერატურაში ინვესტიციები განიხილება, როგორც გრძელვადიანი კაპიტალდაბანდება ნებისმიერი (ფულადი სახსრები, მიზნობრივი საბანკო ანაბრები, პაი, აქციები და სხვა ფასიანი ქაღალდები, ინტელექტუალური ფასეულობები და ა.შ.) ფორმით საკუთარ ქვეყანაში ან საზღვარგარეთ, სხვადასხვა პროფილის საწარმოში, სამეწარმეო პროექტებში, სოციალურ-ეკონომიკურ პროგრამებში, ინოვაციურ პროექტებში მოგების მიღების მიზნით დაბანდებიდან გარკვეული ვადის შემდეგ.

საქართველოს კანონმდებლობით „ინვესტიციად მიიჩნევა ყველა სახის ქონებრივი და ინტელექტუალური ფასეულობა ან უფლება, რომელიც დაბანდდება და გამოიყენება შესაძლო მოგების მიღების მიზნით საქართველოს ტერიტორიაზე მთლიანად და უპირობოდ არის დაცული”.

ინვესტიციებში იგულისხმება ეკონომიკურ სისტემაში მოქმედი კაპიტალის მოცულობის ზრდა. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ ინვესტიცია წარმოადგენს სხვადასხვა ინსტრუმენტებით განხორციელებული გარკვეული ხარჯების ერთიანობას აწმყოში და შესაძლო გაფართოებულ მოთხოვნას მომავალში.

ამგვარად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ არსებობს ინვესტიციის ორგვარი განსაზღვრა: პირველი, ეკონომიკური ანუ არსობრივი, რომლის მიხედვითაც ინვესტიცია არის სამომავლო მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების აქტი გაზრდილი მოცულობით და მეორე, ტექნიკური, რომლის მიხედვითაც ინვესტიცია დანახარჯების ჯამია. ორივე ეს ასპექტი მჭიდროდ არის დაკავშირებული ერთმანეთთან და ურთიერთს განსაზღვრავს.

მიზანშეწონილი იქნება აქცენტი გაკეთდეს ინვესტიციების არსობრივ ხასიათზე. ამ კატეგორიის ტექნიკური მხარე განსაზღვრავს მხოლოდ ფულადი ნაკადების მოძრაობას ეკონომიკურ სისტემაში და არ ასახავს ამ სახსრების მოძრაობის არსს. ამგვარად, ინვესტიცია ხანგრძლივვადიანი ინტერვალით განსაზღვრული კაპიტალდაბანდებაა, სპეციალური ინსტრუმენტების მეშვეობით, მომავალში გაზრდილი მოთხოვნის მიღების მიზნით.

განსაზღვრა იმისა, რომ ინვესტიცია სახელმწიფო ეკონომიკური ზრდის თვალსაწიერიდან წარმოადგენს არა იმდენად დანახარჯებს, რამდენადაც სამომავლო კაპიტალდაბანდებას, დაგვეხმარება უფრო ოპტიმალურად წარიმართოს საინვესტიციო პროცესი და მოძიებულ იქნას შესაბამისი ფინანსური რესურსები. ამასთან, სამომავლო გაფართოებული მოთხოვნის სიდიდე პირდაპირ არის დამოკიდებული მიმდინარე დროში საინვესტიციო დანახარჯების ეფექტიანობაზე. როგორც ნებისმიერი სხვა ეკონომიკური კატეგორია, ინვესტიციაც იყოფა მარტივ შემადგენლებზე, რომლებიც სრულად ასახავენ საინვესტიციო საქმიანობის მნიშვნელოვან მახასიათებლებს და საშუალებას იძლევიან რეალურად იქნეს შეფასებული მთელი პროცესის ხარისხი. კერძოდ, ინვესტიციები შეიძლება დაიყოს შემდეგ ჯგუფებად: 1. დაბანდებები ძირითადი ფონდების შესაქმნელად ანუ კაპიტალდაბანდებები. ხშირად ასეთ ინვესტიციებს პირდაპირ ანუ რეალურ ინვესტიციებს უწოდებენ; 2. პორტფელური (საფინანსო) ინვესტიციები ანუ დაბანდებანი ფასიანი ქაღალდების შესაძენად (აქციები, ობლიგაციები, სასესხო ვალდებულებები და ა.შ.). აღსანიშნავია, რომ რეალური და პორტფელური ინვესტიციები წარმოადგენენ ინვესტიციური ნაკადის ძირითად ქვესახეობას, რომლებიც ნებისმიერ საბაზრო ეკონომიკაში არსებობენ. ინვესტირების ორივე მეთოდი ძირითადად ერთმანეთის მსგავსია, მათ შორის განსხვავება კი დაბანდების განხორციელების ხერხებში მდგომარეობს. ჩვენი აზრით, პირდაპირი და საფინანსო ინვესტიციები საინვესტიციო საქმიანობის განხორციელების ძირითად მეთოდებს წარმოადგენენ.

ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ფინანსური ინვესტიციები საქართველოში საერთოდ არ არსებობდა, რის გამოც ინვესტიციებს და კაპიტალდაბანდებებს ერთმანეთთან აიგივებდნენ. კაპიტალდაბანდების განმარტებათა ანალიზის მიხედვით არსებობს რამოდენიმე კონცეფტუალური მიდგომა: პირველი, კაპიტალდაბანდებათა ხარჯვითი კონცეფცია (კაპიტალდაბანდება წარმოადგენს გარკვეული მიზნობრივი მიმართულების ხარჯების ერთობლიობას); მეორე, კაპიტალდაბანდებათა სასესხო კონცეფცია (კაპიტალდაბანდება წარმოადგენს საზოგადოების განვითარების ან მისი ცალკეული დარგების განვითარების რესურსს); მესამე, კაპიტალდაბანდებათა მიზნობრივი კონცეფცია - გამოიყოფა არა მხოლოდ ფულადი სახსრების ხარჯები, არამედ მოცემული დაბანდების (მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის შექმნა, ძირითადი ფონდების დაგროვება და განახლება) მიზნებიც; მეოთხე, კაპიტალდაბანდებათა სინთეთიკური (შერეული) კონცეფცია (კაპიტალდაბანდებათა ხარჯვითი ხასიათი უკავშირდება მოცემული ხარჯების მიზნებს).

საფონდო ბაზრის გამოჩენასთან და საზოგადოებაში საბაზრო გარდაქმნის დაწყებასთან დაკავშირებით კაპიტალდაბანდების მცნება ტექნიკურ განსაზღვრათა რიგში გადავიდა. არსებობას განაგრძობს აგრეთვე ხარჯვითი კონცეფციაც: კაპიტალდაბანდებები არის ინვესტიციები ძირითად კაპიტალში (ძირითად სახსრებში), მათ შორისაა ხარჯები ახალ მშენებლობაში, გაფართოებაზე, მოქმედი საწარმოების რეკონსტრუქციასა და ტექნიკურ გადაიარაღებაზე, მანქანების აღჭურვილობის, ინსტრუმენტების, ინვენტარის შეძენაზე, საპროექტო-საკვლევ სამუშაოებსა და სხვა საქმიანობაზე. ჩვენი აზრით, ასეთი განმარტება საკმაოდ სრულად განმარტავს ამ კატეგორიას.

თანამედროვე პირობებში კაპიტალდაბანდების მაჩვენებელი უკვე არ ასახავს ინვესტიციური შევსების მთელ სიღრმეს. სწორედ ამიტომ მართებულია მათი განხილვა კაპიტალწარმომქმნელი ინვესტიციების სახით. ასეთი განმარტება უკვე დამკვიდრებულია ჩვენს ქვეყანაში იმ საინვესტიციო ნაკადების სრულფასოვანი შეფასებისათვის, რომლებიც აისახება ეკონომიკის რეალური სექტორის მუშაობაში. აღნიშნული კატეგორია მოიცავს: ხარჯებს კაპიტალურ რემონტზე, ინვესტიციებს მიწის ნაკვეთების შესაძენად, ინვესტიციებს პატენტების, ლიცენზიების, პროგრამული საქონლის შესაძენად, ინვესტიციებს სამეცნიერო-კვლევითი და საცდელ-საკონსტრუქტორო გეგმების შესამუშავებლად, საბრუნავი მატერიალური საშუალებების რეზერვების შესავსებად.

ვიდრე ფინანსური ინვესტიციების არსზე ვისუბრებთ, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებისთვის ისეთი მნიშვნელოვანი სახეობის ინვესტიციების განხილვა როგორიცაა ინტელექტუალური ინვესტიციები, რადგან როგორც ნობელის პრემიის ლაურიატი დ. სტიგლიცი აღნიშნავს პოსტსაბჭოური ეკონომიკური სივრცე უკანასკნელი 10 წლის განმავლობაში ხასიათდება ორი მნიშვნელოვანი შეცდომით, რომელთა შორის ერთ-ერთი არის ინტელექტუალური კაპიტალის შემცირება, რასაც კადრების ემიგრაცია უდევს საფუძვლად.

თანამედროვე საბაზრო ეკონომიკა ეფუძნება ინოვაციებს, ინოვაციურ მეწარმეობას. იმისათვის, რომ მეწარმეებმა ბაზარზე კონკურენციას გაუძლონ უნდა ჰქონდეთ ერთი მხრივ, უმაღლესი ხარისხის საქონელი და მეორე მხრივ, უფრო მცირე, ვიდრე სხვა მეწარმეებს, ინდივიდუალური დანახარჯები.

ინტელექტუალური ინვესტიციების ეკონომიკური არსი მდგომარეობს მათ შესაძლებლობაში: პირველი, კაპიტალის აღწარმოების სფეროში მინიმალური დანახარჯებით და დაბანდებული კაპიტალის სწრაფი უკუგებით განახორციელონ უახლესი ტექნოლოგიების დანერგვა; მეორე, მშენებარე და რეკონსტრუქციას დაქვემდებარებული ობიექტების მატერიალიზაცია და დაფინანსება; მესამე, მოქმედ საწარმოებში ოპტიმალურ ვადაში წარმოების საშუალებების აღწარმება; მეოთხე, დაბანდებული თანხების მაღალი ანაზღაურებადობის უზრუნველყოფა.

სახსრების ინვესტირების მეორე მეთოდია ფინანსური ინვესტიციები, რომელიც წარმოადგენს ფულადი კაპიტალის სახეშეცვლილ ფორმას. ფულადი კაპიტალი იწყებს და ასრულებს სამრეწველო კაპიტალის წრებრუნვას. თავდაპირველად მისი ინვესტირება ხდება კაპიტალის შესაქმნელად წარმოების საშუალებების შესაძენად და მუშახელის დასაქირავებლად. ინვესტირების დასრულების ეტაპზე ის გამოდის როგორც ერთობლივი ღირებულება, რომლის დანიშნულებასაც წარმოადგენს კაპიტალის წარმოების პროცესის ახალი ციკლის ინვესტირება. ინვესტირების ახალ ციკლში ჩართვამდე წარმოებული კაპიტალის ნაწილის რეალიზება ხდება მიმოქცევის სფეროში, ფულადი ფორმის მიღებით. ამ კაპიტალის ნაწილის ინვესტირება ხორციელდება უშუალოდ მოცემულ საწარმოში და ფინანსური ინვესტიციების ბაზარზე მოხვედრის შედეგად გარდაიქმნება სასესხო კაპიტალად. განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში სასესხო კაპიტალის ბაზრის როლი მეტად მნიშვნელოვანია და გამოირჩევა ზრდის ტენდენციით.

ფინანსური ბაზარი ანუ ფასიანი ქაღალდების ბაზარი ეს არის ფინანსური აქტივების გაცვლის მექანიზმი ფასიანი ქაღალდების გამყიდველებისა და მყიდველების ერთ ადგილზე თავმოყრის შემდეგ. ასეთ მიდგომას შეიძლება ვუწოდოთ ფუნქციურ-ტექნიკური მიდგომა, რომელიც არ ასხავს ფინანსური ბაზრის მთელ არსს. ფინანსური ბაზრისა და ფასიანი ქაღალდების ბაზრის გაერთიანებით უყურადღებოდ რჩება სხვა ფულადი დინებები, რაც ხელს უშლის ეკონომიკური პროცესების სრულფასოვან ობიექტურ ანალიზს.

ფინანსური ბაზრის ძირითად შინაარს საკმაოდ კარგად განსაზღვრავს შემდეგი მოსაზრება: ფინანსური ბაზრები ეს არის მექანიზმი, რომელიც გარიგებათა დასადებად ერთმანეთს აკავშირებს ფულის მაძიებლებსა და მათ მფლობელებს.

შეიძლება ითქვას, რომ მთლიანობაში საინვესტიციო პროცესი იმათი შეხვედრის მექანიზმია, ვინც ფულს სთავაზობს (ვისაც დროებით თავისუფალი სახსრები აქვს) და ვინც ფულზე მოთხოვნას გამოთქვამს (ვისაც ფულზე აქვს მოთხოვნა). Eეს ორი მხარე, როგორც აღვნიშნეთ, ერთმანეთს ხვდება საფინანსო ინსტიტუტებში ან საფინანსო ბაზარზე. ზოგჯერ, კერძოდ, ქონებრივ ფასეულობებზე (მაგალითად, უძრავ ქონებაზე) გარიგებებს გამყიდველები და მყიდველები პირდაპირ დებენ შუამავლების გარეშე.

ფინანსური ბაზრის არსის სრულად განსაზღვრისათვის აუცილებელია შევეხოთ ფინანსური ბაზრის სტრუქტურას, რომელიც მოიცავს ორ შემადგენელ ნაწილს: ფასიანი ქაღალდების (ან საფონდო ბაზარს) და სასესხო კაპიტალის (საკრედიტო ფულადი რესურსების) ბაზარს.

ფასიანი ქაღალდების არსი უფრო სრულად შეიძლება გამოიხატოს მისი საინვესტიციო და სამობილიზაციო ნაწილების ურთიერთშეთანხმებით. ინვესტიცია და მობილიზება ერთი პროცესის ორი მხარეა. ამასთან, საინვესტიციო შემადგენელი წინა პლანზე იმყოფება, ვინაიდან სწორედ მოთხოვნა წარმოშობს მიწოდებას. ინვესტიციის მოთხოვნა წარმოშობს დროებით თავისუფალი ფულადი სახსრების შემოთავაზებას. გარდა ამისა, ცნობილია რომ საინვესტიციო საქმიანობის წყარო შეიძლება იყოს არა მარტო ნასესხები, არამედ საკუთარი და ასევე სახელმწიფო სახსრები. მობილიზებაზე საუბრის დროს პირველ რიგში იგულისხმება დროებით თავისუფალი დამატებითი რესურსების გამოყენება, რაც წარმოადგენს საინვესტიციო პროცესის ფულადი რესურსების მხოლოდ ნაწილს. შეიძლება ითქვას, ფულადი რესურსების მოძრაობის პროცესი იწყება მობილიზებით და მთავრდება ინვესტიციების განხორციელებით, თუმცა ამავდროულად შეიძლება ითქვას, რომ ეს პროცესი იწყება ინვესტირებით და მთავრდება მობილიზებით.

აღნიშნულ პროცესს შეიძლება დავაკვირდეთ ფასიანი ქაღალდების ბაზრის მონაწილეების მაგალითზე. ბანკი, რომელიც აბანდებს სახსრებს საფონდო ინსტრუმენტებში, ახორციელებს ინვესტიციებს, ხოლო მოცემული ვალდებულების ემიტენტი ახორციელებს ფინანსური რესურსების მობილიზებას. შეიძლება ითქვას, რომ მობილიზება და ინვესტირების პროცესი ერდროულად მიმდინარეობს, თუმცა ფინანსური ბაზრის სხვადასხვა მონაწილეების თვალსაწიერიდან ეს პროცესები განსხვავებულად გამოიყურება. საფინანსო ბაზრის ორ პოლარულ წერტილს შორის მოძრაობის პროცესში ფულადი სახსრები გარკვეულ ცვლილებებს განიცდიან. ფულადი სახსრები მსესხებლის ხელში მობილიზაციის შემდეგ გადიან განაწილების (გადანაწილების) ეტაპს ფულადი სახსრების მოძრობის საშუალებით, რომლის დროსაც ისინი კარგავენ კავშირს საკუთარ „წყაროსთან” და კარგავენ პიროვნულ ნიშნებს. ამასთან, ფინანსური ინსტიტუტების მეშვეობით მობილიზებული სახსრები გარდაიქმნება ფულად ნაკადებად და ინვესტიციების ბაზრის გავლით მიემართებიან იმ დარგებსა და რეგიონებში, რომლებშიც დაბანდება ყველაზე ეფექტური იქნება.

როგორც ცნობილია, საფონდო ბაზარზე ფულადი სახსრების მოძრაობის მიზანს წარმოადგენს ინვესტიციები. საინვესტიციო პროცესის ერთ-ერთი მიზანია სახსრების დაბანდება რეალურ სფეროში. ამასთან, ინვესტორები მნიშვნელოვან ყურადღებას უთმობენ მოგების მომტან მოკლევადიან პროექტებს, ანუ სპეკულაციებს.

ამასთან აღსანიშნავია, რომ სპეკულაციური ოპერაციები არასასურველი შედეგების მომტანია არა მარტო ეროვნული ეკონომიკისათვის, არამედ მწარმოებლური კაპიტალისათვის, რადგანაც მრეწველობა კონკურენტუუნაროა ფინანსურ კაპიტალთან ბრძოლაში.

ფულადი სახსრების სპეკულაციური დაბანდება საკმარისად არ არის გაშუქებული სამეცნიერო ლიტერატურაში. დირექტიული ეკონომიკის პირობებში გამოქვეყნებულ შრომებში, რომლებიც ეძღვნებოდა კაპიტალიზმის პირობებში ფასიანი ქაღალდების ბაზრის კვლევას, მიუთითებენ მის სპეციფიკურ ხასიათზე, რის გამოც მთელ ფასიანი ქაღალდების ბაზარს ფიქტიურ კაპიტალს უწოდებენ, თუმცა ამგვარი მიდგომა უფრო პოლიტიკურ ჭრილში შეიძლება ყოფილიყო განიხილული ვიდრე სამეცნიერო თვალსაზრისით.

საბაზრო ეკონომიკის პირობებში ისევე როგორც საფინანსო, ასევე პირდაპირი ინვესტიციები ხორციელდება ფუნდამენტური პრინციპების საფუძველზე.

ამასთან, ინვესტიციების განხორციელება დასაშვებია იმ პირობებში, როდესაც მოცემულ საანგარიშო საპროცენტო განაკვეთის I პირობებში ინვესტიციების კაპიტალური ღირებულება Co, მისი რეალიზაციის საწყის ეტაპზე, არ არის უარყოფითი:

სადაც, t - მოქმედების დროა, b - დარიცხვები, a - გადახდები.

აღნიშნული პრინციპი მეტყველებს იმაზე, რომ მოცემულ საანგარიშო საპროცენტო განაკვეთის პირობებში ინვესტიციები მისაღებია, როდესაც ყოველწლიური საშუალო შემოსავლები აჭარბებს შესაბამის დანახარჯებს.

შესაბამისად, ინვესტიციების განხორციელების ალტერნატიული ვარიანტების არსებობისას უპირატესობა ეძლევა იმ ვარიანტს, როდესაც მოცემულ საანგარიშო საპროცენტო განაკვეთის პირობებში გარკვეული მომენტისათვის კაპიტალური ღირებულება მინიმალურია. ამ შემთხვევაში დასაშვებია, რომ ინვესტორს მოცემულ საანგარიშო საპროცენტო განაკვეთის პირობებში შეუძლია განახორციელოს სახსრების ნებისმიერი დაბანდება და ამოღება, რადგანაც შესაძლებელია ხარჯების და შემოსავლების შედარება კაპიტალის ღირებულების შეფასების მეთოდის ან ანუიტეტის მეშვეობით.

ამ პრინციპის გამოყენება მიზანშეწონილია ინვესტორების განხორციელების ალტერნატიული ვარიანტებიდან საუკეთესოს ამორჩევისათვის.

როდესაც საუბარია საინვესტიციო გადაწყვეტილების შესახებ აქტუალური ხდება რისკ-ფაქტორების გაანალიზების საკითხი. ინვესტიციების მოსალოდნელი შედეგების შეფასებისას გამოიყენება:

„სუფთა დღევანდელი ღირებულების” მეთოდი, რომლითაც განისაზღვრება მომავალში მოსალოდნელი შემოსავლების დღევანდელი ღირებულება;

„უკუგების საპროცენტო განაკვეთი”, როდესაც პროექტზე გაწეული დანახარჯები ამ პროექტის განხორციელების შემდეგ მისაღები შედეგების მიხედვით დგინდება;

ინვესტიციის „ამოღების” მეთოდი, რომლის დროსაც განისაზღვრება ინვესტიციაზე გაწეული დანახარჯების ამოღება;

ძირითადი რისკის ფაქტორები, რომლებიც დგანან ინვესტორის წინაშე კაპიტალდაბანდების განხორციელებამდე, შეიძლება შემდეგი სახით ჩამოყალიბდეს:

ეკონომიკური რისკი - რომელიც შეიძლება მომდინარეობდეს ქვეყნის ეკონომიკურ სტრუქტურაში მოსალოდნელი მნიშვნელოვანი ცვლილებების შედეგად, და ალბათობა იმისა თუ რამდენად მოახდენს ეს ცვლილებები გავლენას ინვესტიციის მოსალოდნელ უკუგებაზე.

ტრანსფერის რისკი - როგორია კაპიტალის გატანის შესაძლებლობა ქვეყნის გარეთ.

ინფლაციის რისკი - ინფლაციის არსებული და საპროგნოზო მაჩვენებლები განსაზღვრავენ გადახდისუნარიანი მოთხოვნის არსებობას და გასაღების ბაზრების ფუნქციონირებას.

ადგილმდებარეობის რისკი - იმ უარყოფითი შედეგების ერთობლიობა, რომელთაც შეიძლება თავი იჩინონ რეგიონში;

სუვერენული რისკი - ძირითადად უკავშირდება საგარეო ვალების მომსახურებას და იმის საშიშროებას, რომ მთავრობა ვერ გაისტუმრებს სახელმწიფო ვალებს.

პოლიტიკური რისკი - დაკავშირებული ქვეყნის შიგნით მოსალოდნელ სამოქალაქო არასტაბილურობასთან.

ინვესტიციების ეკონომიკური არსის დახასიათების შემდეგ, მეტად მნიშვნელოვანია განისაზღვროს ის ეტაპები, რომლებსაც გადიან ინვესტორები სახსრების დაბანდების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების შემდგომ: პირველი ეტაპი, მიმართულია კაპიტალის სწრაფი ზრდისკენ, რაც დაკავშირებულია იმ ფაქტთან, რომ ინვესტიციების განხორციელების საწყის ეტაპზე ინვესტორებს, როგორც წესი, აქვთ შეზღუდული რაოდენობის თანხები, ამიტომაც მიისწრაფიან სახსრების სწრაფი მიღებისაკენ დროის შედარებით მოკლე განაკვეთში; მეორე ეტაპი, რომლის განმავლობაშიც მნიშვნელოვანი ხდება კაპიტალის ზრდის ხარისხი და ინვესტიციისაგან მიმდინარე შემოსავლის მიღება; მესამე ეტაპი, მოიცავს კაპიტალის შენარჩუნებასა და მდგრადი და ამასთან მაღალი შემოსავლის მიღებას.

საბაზრო ეკონომიკის პირობებში ინვესტიციების ძირითადი ეტაპების კლასიფიკაცია საშუალებას იძლევა განისაზღვროს ამ პროცესის სახელმწიფო რეგულირების მიმართულებები. მეტად მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ მიმდინარე და საპროგნოზო ეტაპებზე მაკროეკონომიკური პარამეტრების დაგეგმვა დამყარებულია ორ მთავარ ფაქტორზე, რომელთაგან ერთ-ერთი არის პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ზრდა. ეს პროცესი განმტკიცებული უნდა იქნეს ფისკალური პოლიტიკის შესაბამისი ცვლილებებით, სტრუქტურული და ინსტიტუციური რეფორმებით, რამეთუ ეკონომიკის დროებითი გამოცოცხლების საფუძველზე უზრუნველყოფილი იქნეს გრძელვადიანი ზრდა საფინანსო-საბანკო სისტემის მონაწილეობით.

თავისი საფინანსო-საკრედიტო შინაარსით საინვესტიციო პროცესი, (როგორც ქვემოთ წარმოდგენილ №1 ცხრილშია ნაჩვენები) განზოგადოებული ფორმით შედგება საკმაოდ მკვეთრად გამოხატული შვიდი ეტაპისაგან: A - მარკეტინგული გამოკვლევების ჩატარება; B - ინვესტირების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება; C - თავისუფალი საკუთარი სახსრების ან საფინანსო ბაზარზე ინვესტიციების მოზიდვა; D - საწყისი საინვესტიციო დაბანდებანი; E - საწარმოო ეტაპი; F - სასაქონლო ეტაპი; G - ფულადი ეტაპი. ინვესტირების ყველა აღნიშნული ეტაპი ხორციელდება თავის კონკურენტულ ბაზარზე.

უფრო დეტალურად განვიხილოთ ზევით აღნიშნული ეტაპები. მარკეტინგული გამოკვლევები მოიცავს წარმოების მოცულობის და ეფექტურობის გაზრდისათვის საქონლის, კაპიტალის და წარმოების საშუალებების ბაზრების შესწავლას (ეტაპი A). საინვესტიციო პროცესის სახელმწიფო რეგულირება ამ ეტაპზე მოიცავს საწარმოების მონაწილეობის სტიმულირებას სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების გეგმების შემუშავების პროცესში. მასტიმულირებელი ინსტრუმენტების სახით შეიძლება განხილულ იქნას მარკეტინგული გამოკვლევების შედეგების, ფასების, ბაზრის კონიუნქტურის და, რაც მეტად მნიშვნელოვანია ჩვენ პირობებში, სახელმწიფო შეკვეთების შესახებ ინფორმაციის მიწოდება.

ინვესტიციების განხორციელების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება ხდება ბაზრის მარკეტინგული გამოკვლევების და ბაზრის მიერ შემოთავაზებული ინოვაციების შედეგად (ეტაპი B).

სახელმწიფო ამ ეტაპზე ინვესტიციური პროცესის რეგულირებაში მონაწილეობას იღებს ხელსაყრელი მაკროეკონომიკური გარემოს შექმნის მეშვეობით, შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის შექმნით, მასტიმულირებელი საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიღებით.

თავისუფალი ფულადი რესურსების მოზიდვა ხორციელდება დანაზოგების ბაზარზე მათი ღირებულების და ვადების განხილვის შედეგად (ეტაპი C). სახელმწიფოს როლი ამ ეტაპზე გამოიხატება საფინანსო სისტემაში მოსახლეობის დროებით თავისუფალი ფულადი სახსრების მოზიდვისათვის პირობების შექმნაში.

აღნიშნული ღონისძიება მოიცავს საბანკო სისტემის გაძლიერებას, მოსახლეობის დეპოზიტების დაზღვევის სისტემის დანერგვას, ეროვნული ვალუტის კურსის სტაბილიზაციას, ახალი სადეპოზიტო ინსტრუმენტების დანერგვას, საპენსიო და სადაზღვევო სისტემის განვითარებას და სხვა.

ინვესტირებისათვის ობიექტის შერჩევა ეფუძნება კაპიტალის ბაზარზე კონკრეტული საინვესტიციო ინსტრუმენტების ანალიზს (ეტაპი D). სახელმწიფოს შეუძლია მიმართოს ეს პროცესი საჭირო მიმართულებით საფინანსო-საბანკო სისტემის, მათი ინსტიტუციონალური სტრუქტურის და ახალი სახეობის საფინანსო პროდუქტების განვითარებისათვის შესაბამისი პირობების შექმნის საფუძველზე.

ცხრილი №1 საინვესტიციო პროცესის კლასიფიკაციის ეტაპები შინაარსის, ბაზრების და სფეროების მიხედვით მისი საფინანსო რეგულირების მიზნით

აღნიშნული ღონისძიებებით სახელმწიფო ზეგავლენას ახდენს საპროცენტო განაკვეთების დონეზე, საკრედიტო და სავალუტო რისკებზე, ამცირებს გადასახადების განაკვეთებს და აწესებს საგადასახადო შეღავათებს, მათ შორის დაჩქარებული ამორტიზაციის ნორმებს, ასევე ხელს უწყობს მეცნიერების და ტექნიკის, ინფრასტრუქტურის განვითარებას და სხვა.

მაქსიმალური ინვესტიციური ეფექტის მიღებას უზრუნველყოფს წარმოების ყველაზე მეტად პროგრესული ტექნოლოგიების და დარგების შერჩევა, უახლესი ტექნიკის და ტექნოლოგიების გამოყენება (ეტაპი E).

ინვესტიციებით გამოწვეული ეფექტის რეალიზაციის უზრუნველყოფა ხორციელდება უფრო მწარმოებლური საწარმოო სიმძლავრეების შექმნით, რომლებიც ზრდიან წარმოების კონკურენტუნარიანობას (ეტაპი F). ამ ეტაპზე მეტად მნიშვნელოვანია სახელმწიფოს მიერ: 1. დაგროვების ოპტიმალური ნორმის დასაბუთება; 2. მონაწილეობის მიღება ახალი ინვესტიციების დაფინანსება-დაკრედიტებაში.

სათანადო დონის საინვესტიციო ეფექტი მიიღწევა სასაქონლო ბაზრებზე ფასების და მოთხოვნა-მიწოდების შეცვლის დასაბუთებული ღონისძიებების განხორციელების მეშვეობით, ხოლო შემოსავლების ზრდას უზრუნველყოფს სავალუტო, ფულადი და საკრედიტო ბაზრების განვითარების ტენდენციების აღრიცხვა, კერძოდ, საპროცენტო განაკვეთების და ინფლაციის განსაზღვრა. საწარმოთა მიერ საინვესტიციო საქმიანობის შედეგად მიღებული თანხების საწარმოო მოთხოვნილებისათვის გამოყენებას სახელმწიფო ხელს უწყობს საივესტიცო საქმიანობაზე გადასახადების შემცირებით, გრძელვადიანი დეპოზიტებიდან მიღებული თანხების გადასახადებიდან განთავისუფლებით და სხვა (ეტაპი G).

ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ სრულყოფილი საინვესტიციო პროცესის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ: პირველი, ზევით აღნიშნული ეტაპები გარკვეული დროის განმავლობაში თანმიმდევრულად მეორდებოდეს; მეორე, თითოეული ეტაპის განხორციელება წარმოადგენს საინვესტიციო პროცესის შემდგომი განვითარების საფუძველს; მესამე, საინვესტიციო პროცესის წარმატებული განხორციელებისათვის აუცილებელია ყურადღება მიექცეს თითოეულ ეტაპის განხორციელებას.

გარდამავალ ეკონომიკაში ინვესტირების ეკონომიკური არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ინვესტირების წყარო სახელმწიფო დირექტიული და ცენტრალიზებული მართვიდან გადადის თვითუზრუნველყოფისა და თვითდაფინანსების სისტემაში. ამასთან, მომხმარებელთა გადახდისუნარობა, საქონლის კონკურენტუნარობა, ქვეყნის არასტაბილური ეკონომიკური და პოლიტიკური სიტუაცია ის ფაქტორები იყო, რომელთაც უარყოფითად იმოქმედეს საქართველოში ინვესტირების პროცესის დაწყებაზე. ეს ფაქტორები გამოიხატა ისეთ მოვლენებში, როგორიცაა მაღალპროცენტიანი კრედიტი, საწარმოო სიმძლავრეების არასრული დატვირთვა, ძირითადი საშუალებების მორალური და ფიზიკური ცვეთა, ინვესტიციების დეფიციტი, მკაცრი საბიუჯეტო შეზღუდვები. აღსანიშნავია ისიც, რომ ფინანსური რესურსების უკმარისობასთან ერთად ადგილი აქვს მოწყობილობებსა და ინოვაციებზე არასაკმარისი მოთხოვნას. გარდა ამისა, ფულად-საკრედიტო სისტემაში არსებულმა უარყოფითმა მხარეებმა (საბანკო არხებს გარეთ არსებული ფულის მასის დიდი ოდენობა, დოლარიზაციის მაღალი კოეფიციენტი და არგადახდებთან დაკავშირებული პრობლემები), საფინანსო-საბანკო სისტემაში საინვესტიციო ციკლის დარღვევა გამოიწვია, რაც გამოიხატა იმაში, რომ ისედაც მცირე რაოდენობის სამრეწველო საწარმოთა უმრავლესობას თანამედროვე პირობებში არ შეეძლო სათანადო დონის საქონლის წარმოება.

გარდა აღნიშნულისა, საქართველოსათვის, ისევე როგორც გარდამავალ ეტაპზე მყოფი სხვა სახელმწიფოებისათვის, დამახასიათებელია: 1. ინვესტირებისა და დაგროვების შემცირება; 2. საწარმოო ინვესტიციების არასაწარმოო ინვესტიციების ხარჯზე შემცირება; 3. გრძელვადიანთან შედარებით მოკლევადიანი ამოცანებისთვის უპირატესობის მინიჭება; 4. მდგრადი ინფლაციური ტენდენციები და საბრუნავი ფულის უკმარისობა; 5. განუხრელად მზარდი ტექნიკურ-ეკონომიკური დისპროპორციები, რაც გამოიხატა აღჭურვილობის გაჩერებასა და რესურსების ექსტენსიურ გამოყენებაში, ძირითადი საშუალებების განადგურებასა და წარმოების გადამამუშავებელ, სანედლეულო დარგებში გადანაცვლებაში. ამ ტენდენციებმა გამოიწვიეს შიდა ბაზრის შევიწროება, ეფექტური მოთხოვნის შემცირება, გაყიდვების კრიზისისა და არგადახდების ზრდა.

წარმოების დაცემის პირობებში, ფასები წარმოების საშუალებებზე (საინვესტიციო საქონელზე) უფრო სწრაფი ტემპით იზრდებოდა, ვიდრე ფასები მოხმარების საგნებზე იმის გამო, რომ საამორტიზაციო ანარიცხები, რომლებიც წარმოადგენენ თვითღირებულების ნაწილს და მუდმივ ხარჯებს მიეკუთვნებიან, არ არიან დამოკიდებული წარმოების მოცულობაზე. აქედან გამომდინარე, წარმოების მოცულობის შემცირების დროს ადგილი ჰქონდა საამორტიზაციო ანარიცხებისა და პროდუქციის თვითღირებულების შემადგენელი სხვა მუდმივი დანახარჯების წილის ზრდას. ყოველივე ეს იწვევდა ფასების ზრდას, როგორც საინვესტიციო, ისევე არასაინვესტიციო საქონელზე. საინვესტიციო საქონელზე ფასების ზრდამ გამოიწვია არასაინვესტიციო საქონლის გაძვირება. ინფლაციის შედეგად წარმოების ხარჯების გაზრდამ შეამცირა ინვესტიციების შესაძლებლობაც.

საქართველოში, ახალი პოლიტიკური სიტუაციის შედეგად დაწყებული ეკონომიკური რეფორმების მეორე ეტაპი, სახელმწიფოს, როგორც ეკონომიკის სექტორის მარეგულირებლის როლის რადიკალურად შემცირებას ისახავს მიზნად. საუბარია არა მხოლოდ მრეწველობის ობიექტების სრულ პრივატიზაციაზე, რაც ქვეყანაში ინვესტირებისათვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნას განაპირობებს, არამედ ულტრალიბერალური საბაზრო ურთიერთობების ჩამოყალიბებაზე, რომელშიც სახელმწიფოს სოციალური ვალდებულებები მკვეთრად იქნება შემცირებული.

როგორ აისახება ეს პროცესი ინვესტიციებზე და საქართველოს ეკონომიკაზე მთლიანად, იქნება თუ არა სახელმწიფოს მაყურებლის როლით შემოფარგვლა საინვესტიციო პროცესის ეფექტურობის საკმარისი პირობა?

რა როლი უნდა დაკისროს სახელმწიფოს ეკონომიკაში და, კერძოდ, საინვესტიციო პროცესში, ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად განვიხილოთ ის მოსაზრებები რომლებიც უკავშირდება ინვესტიციების მოქმედების განმსაზღვრელ დეტერმინანტებსა და სახელმწიფოს როლს საინვესტიციო პროცესებში.

საინვესტიციო პროცესის რეგულირების მექანიზმი განხილულ უნდა იქნას საინვესტიციო საქმიანობის მასტიმულირებელ ელემენტებთან ურთიერთკავშირში, რომელთაგან აღსანიშნავია საინვესტიციო აქსელერატორისა და მულტიპლიკატორის დამოკიდებულება ერთობლივი მოთხოვნა-მიწოდების სიდიდესთან და ეროვნული შემოსავლების ზდასთან.

საინვესტიციო აქსელერატორის არსი. მოთხოვნის ზრდა ფართო მოხმარების საქონელზე წარმოშობს ჯაჭვურ რეაქციას, რაც უკავშირდება მოთხოვნის გაზრდას ამ საქონლის მწარმოებელ მანქანა-დანადგარებზე. ეს კანონზომიერება, რომელიც ამერიკელმა მეცნიერმა ჯონ კლარკმა აღმოაჩინა და რომელსაც „აქსელარაციის პრინციპი” ეწოდა, წარმოადგენს ციკლური განვითარების უმთავრეს მამოძრავებელ ელემენტს.

საინვესტიციო აქსელერატორის პრინციპის გასაგებად გამოიყენება კაპიტალტევადობის კოეფიციენტი. მეწარმე ცდილობს სასურველ დონეზე შეინარჩუნოს კაპიტალისა და მზა პროდუქციის ურთიერთშეფარდება. მაკროეკონომიკურ დონეზე კაპიტალტევადობის კოეფიციენტი გამოხატება კაპიტალისა (ინვესტიციები) და შემოსავლის (მშპ) შეფარდებით. ეკონომიკის სხვადასხვა დარგებისათვის კაპიტალტევადობის კოეფიციენტი სხვადასხვაგვარია. მაგალითად ის გაცილებით დიდია მანქანათმშენებლობაში, ვინაიდან მზა პროდუქციის ერთეულზე საჭიროა კაპიტალის დიდი დანახარჯები და გაცილებით ნაკლები, ვიდრე მსუბუქ მრეწველობაში. ცვლილებები მზა პროდუქციის გაყიდვების მოცულობაში იწვევს ძირითად კაპიტალში ინვესტიციების რაოდენობის ცვლილების აუცილებლობას, რათა კაპიტალტევადობის კოეფიციენტი სასურველ დონეზე შენარჩუნდეს.

საინვესტიციო თეორიაში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ასევე მულტიპლიკატორის კონცეფციასაც. საინვესტიციო მულტიპლიკატორის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ინვესტიციების ზემოქმედების შედეგად გაზრდილი შემოსავლები იწვევენ მოთხოვნის ზრდას. მულტიპლიკატორის პრინციპი განსაკუთრებით კარგად ჩანს ახალი საინვესტიციო პროექტების ამოქმედების დროს, როდესაც სამუშაოების დაწყება ხდება ახალი სამუშაო ძალის დაქირავების შედეგად. სამუშაო ძალას უჩნდება შემოსავალი და შედეგად ის სახსრები, რომელიც აუცილებელია მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად. იზრდება მოთხოვნა, რაც თავის მხრივ იწვევს დამატებითი შრომითი რესურსების ჩართვას იმ დარგებში, რომლებიც სპეციალდებიან მოთხოვნილი საქონლის გამოშვებაზე. თავის მხრივ ამ ჯგუფის შრომითი ძალის შემოსავლების ზრდა იწვევს მოხმარების საგნების წარმოების გაფართოებას მომიჯნავე დარგებში და ა.შ. ამგვარად იქმნება კლებადი ჯაჭვური კავშირი ეკონომიკის სხვადასხვა დარგებს შორის. მულტიპლიკატორის ეფექტი და კლებადობის ინტენსივობა-ხანგრძლივობა დამოკიდებულია საწყისი იმპულსის სიდიდეზე.

მულტიპლიკატორი გვიჩვენებს ინვესტიციური ნაკადების ზრდის გავლენას მზა პროდუქციისა და შემოსავლების ზრდაზე. მულტილპიკატორის პრინციპის მეშვეობით ადვილია დადგინდეს სახელმწიფო სტიმულირების ეფექტი. თუ სახელმწიფომ დაიქირავა შრომითი ძალა, რომლის შემოსავალი გაიზრდება 1 მლნ ლარით, მაშინ ერთობლივი მოთხოვნა გაცილებით უფრო მნიშვნელოვან მაჩვენებელს მიაღწევს. ეს გამოწვეულია პირველ რიგში დარგებს შორის არსებული ურთიერთკავშირით, ხოლო მეორეს მხრივ, იმით, რომ ინვესტიციების მოცულობით გამოწვეული შემოსავლის ზრდა იყოფა პირად მოხმარებად და დანაზოგებად - რაც უფრო მაღალია მოხმარების წილი, მით უფრო ძლიერად მოქმედებს მულტიპლიკატორი და პირიქით, თუ მაღალია დანაზოგებისადმი მიდრეკილება მულტიპლიკატორის ეფექტი სუსტდება.

მულტიპლიკატორის ეფექტი თავიდთავად გულისხმობს გარკვეული პირობების არსებობას. იგი თავს იჩენს უპირველეს ყოვლისა გამოუყენებელი სიმძლავრეებისა და თავისუფალი შრომითი ძალის არსებობის შემთხვევაში. ამასთანავე, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ რომელ დარგებშია მიმართული საინვესტიციო კაპიტალდაბანდებები, როგორია მათი სტრუქტურა. მულტიპლიკაციის ეფექტი ძირითადად თავს იჩენს ეკონომიკური აღმავლობის პირობებში და არა კრიზისების დროს. აქედან გამომდინარე მულტიპლიკატორს შეუძლია როგორც დადებითად, ასევე უარყოფითად იმოქმედოს ეროვნული შემოსავლის ზრდაზე.

მულტიპლიკატორის მასტიმულირებელი ეფექტი დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორზე: თუ იზრდება გადასახადები, მაშინ მულტიპლიკატორის სიდიდე კლებულობს, თუ იმპორტი დიდი მოცულობით ხორციელდება, მაშინ ახალი შემოსავლების გარკვეული ნაწილი საზღვარგარეთ გაედინება და იზრდება საგადამხდელო ბალანსის დეფიციტის ალბათობა.

საინვესტიციო აქსელერატორისა და მულტიპლიკატორის ეფექტი ერთობლიობაში იძლევა მულტიპლიკატორ-აქსელატორის ეფექტს, რომელიც დამუშავებულია პოლ სამუელსონისა და ჯონ ჰინკსის მიერ.

აქსელერატორ-მულტიპლიკატორის ეფექტი ასახავს ეკონომიკური სისტემის ციკლური რყევების მექანიზმს. როგორც ცნობილია, ინვესტიციების ზრდა გარკვეული მოცულობით იწვევს ეროვნული შემოსავლის გაცილებით უფრო დიდი მოცულობით ზრდას მულტიპლიკატორის ეფექტის გავლენით. გაზრდილი შემოსავალი თავის მხრივ მომავალში (გარკვეული დაყოვნებით, ვინაიდან ინვესტიციების განხორციელების შემდეგ საჭიროა გარკვეული დრო, რათა ობიექტი ამოქმედდეს სრული სიმძლავრით) გამოიწვევს საინვესტიციო ნაკადების ზრდას აქსელერატორის ეფექტის მოქმედების შედეგად. ამგვარად წარმოებული ინვესტიციები წარმოადგენენ ერთობლივი მოთხოვნის შედეგს, რომელიც თავის მხრივ კვლავ ხელს შეუწყობს შემოსავლების ზრდას და ინვესტორებს ახალი კაპიტალდაბანდებებისკენ უბიძგებს.

რა თქმა უნდა, ეკონომიკური ზრდა არ იქნება უსასრულო, ვინაიდან 5-10 წლის განმავლობაში ეროვნული შემოსავლების მაჩვენებლები მიაღწევდა გიგანტურ მასშტაბებს, რაც პრაქტიკაში არ ხდება. საქმე იმაშია, რომ შემოსავლების სიდიდე რეალურად შემოფარგლულია პოტენციური მთლიანი შიდა პროდუქტის სიდიდით, რაც წარმოადგენს რყევების ამპლიტუდის ზედა ზღვარს ერთობლივი მიწოდების მხრიდან. ეკონომიკური ზრდა განხორციელდება მანამდე, სანამ არ იქნება მიღწეული ზედა ზღვარი და მთლიანად არ იქნება გამოყენებული შრომითი ძალა და წარმოების საშუალებები. ამ დროს წარმოების ტემპი ნელ-ნელა ეცემა, ხოლო ინვესტიციების სტიმულირება აქსელერატორის მხრიდან მცირდება. მეორეს მხრივ, ეროვნული შემოსავლის შემცირების რყევითი ამპლიტუდის ქვედა ზღვარს წარმოადგენს შემცირებული ერთობლივი მოთხოვნა. ზრდადი ეროვნული შემოსავლის ტალღა ზედა ზღვარის მიღწევისას დაბლა ეშვება, იწყება საქმიანი აქტივობის შემცირება. ქვედა ზღვარზე მიღწევისას, კი სათავეს იღებს საპირისპირო პროცესი ეკონომიკური აღმავლობისა და გამოცოცხლებისა.

საინვესტიციო პროცესების სახელმწიფო რეგულირების მეთოდების გამოსარკვევად განვიხილოთ კეინსიანური და მონეტარისტული შეხედებულებები.

ეკონომიკურ თეორიაში დიდი ხნის განმავლობაში საყოველთაოდ აღიარებული იყო ნეოკლასიკური დებულება დანაზოგებისა და ინვესტირების, როგორც ანალოგიური ეკონომიკური კატეგორიების შესახებ. იგულისხმება რომ ინვესტირება დანაზოგის აქტია ანუ, დანაზოგი აუცილებლად ინვესტირდება. ეს პოსტულატი, რომელსაც ჯერ კიდევ ა. სმიტი იზიარებდა, ასახავს წარმოების სახსრების უმთავრეს დანიშნულებას. აქ საუბარია იმაზე, რომ ეკონომიკური ზრდის პრობლემას წარმოადგენს საინვესტიციო მოთხოვნის უზრუნველყოფა საკმარისი მოცულობის დანაზოგებით. ამასთან, დანაზოგების მოცულობა მთლიანად დამოკიდებულია ეკონომიკურ სისტემაში მიმდინარე შიდა ფაქტორებზე და შესაბამისად, სახელმწიფოს ჩარევა სამეურნეო მექანიზმის ფუნქციონირებაში არასასურველია. ნეოკლასიკოსებს მიაჩნდათ, რომ ეკონომიკური სისტემა ფასების მოქნილობის წყალობით, თვითონვე წარმოშობს წარმოების პროპორციული ზრდის პირობებს.

დანაზოგებისა და ინვესტირების არსის, როგორც ერთიდაიგივე ეკონომიკური კატეგორიის ცნობის წინააღმდეგი იყო ჯ. კეინსი, რომელიც 1933 წლის ეკონომიკური კრიზისის და 30-იანი წლების დეპრესიის ანალიზის შედეგად მივიდა დასკვნამდე, რომ, სინამდვილეში, ინვესტიციების სიდიდე განიცდის სხვადასხვა ფაქტორების ზეგავლენას, რომლებიც ეწინააღმდეგებიან ინვესტიციების დანაზოგების დონესთან პროცენტული ნორმების მეშვეობით ავტომატურ მისადაგებას. მისი აზრით, ამ ფაქტორებს მიეკუთვნება კაპიტალზე მოსალოდნელი ნორმის შემცირება, მკაცრი საპროცენტო განაკვეთები და ა.შ. ამ ფაქტორთა ზემოქმედების გამო სახსრების ინვესტიციებში ჩადება არამომგებიანი ხდება, დგება გაურკვევლობის ხანა. ამ პირობებში მნიშვნელოვან ფუნქციურ დატვირთვას იძენს ეკონომიკური აგენტების მოლოდინი, რომლებიც კეინსიანური თეორიის თანახმად აქტივების შეძენის დროს უპირატესობას ანიჭებენ ლიკვიდურობას, რათა საქმიანი აქტივობის შემცირების შემთხვევაში თავიდან აიცილონ ფინანსური დანაკარგები. კეინსის აზრით, არახელსაყრელი კონიუნქტურის პირობებში მკვეთრად იზრდება მოთხოვნილება ფულზე, როგორც ყველაზე ლიკვიდურ აქტივზე, რაც თავის მხრივ, იწვევს პროცენტის ზრდას და ამცირებს საინვესტიციო აქტივობას. იწყება დაგროვება, რის შედეგადაც ინვესტიციების რაოდენობა კლებულობს, ხოლო დანაზოგები იზრდება. ეს პროცესი, კეინსის აზრით, ხელს უწყობს ეკონომიკური კრიზისის წარმოშობას.

ჯ.კეინსს მიაჩნდა, რომ სახელმწიფომ, რომელსაც პერსპექტივაში შეუძლია აწონ-დაწონოს კაპიტალური კეთილდღეობის ზღვრული ეფექტურობა და საერთო სოციალური სარგებლის საფუძველზე, თავის თავზე უნდა აიღოს ყველაზე დიდი პასუხისმგებლობა ინვესტიციების განხორციელებაზე. ამასთან ავტორის აზრით, საინვესტიციო პროცესების რეგულირება შესაძლებელია: პირველი, კრედიტზე საპროცენტო განაკვეთების შემცირების პოლიტიკით, რაც იწვევს ინვესტიციების ზრდას; მეორე, ინვესტიციებზე სახელმწიფო ხარჯების ზრდის და სახელმწიფო შესყიდვების სისტემის გაფართოებით; მესამე, ინვესტიციების ეფექტურობის ამაღლებით.

ამ მეთოდების გამოყენების შედეგად შესაძლებელი გახდება წარმოების გაფართოება, დამატებითი შრომითი რესურსები მოზიდვა, უმუშევრობის შემცირება. იმის გამო, რომ კრიზისის პერიოდში ინვესტიციები პროცენტის მიმართ საკმაოდ მგრძნობიარენი ხდებიან, განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს, როგორც ზევით ავღნიშნეთ, საბიუჯეტო პოლიტიკას, კერძოდ, სახელმწიფო ხარჯების ზრდას, რომელიც ხელს შეუწყობს კერძო სექტორის საინვესტიციო აქტივობას.

ამგვარად, ჯ. კეინსის რეკომენდაციების საფუძველს შეადგენს საწარმოო რესურსების გამოყენების ხარისხის ამაღლების პრობლემა, რასაც წინ უსწრებს გადამხდელუნარიანი (ეფექტური) მოთხოვნის სტიმულირება.

აღნიშნული მოსაზრების წარმოშობას თან ახლდა მონეტარისტული თეორიის პოზიციის მკვეთრი გაძლიერება, კერძოდ, კონცეფცია, რომელის მიხედვითაც ეკონომიკური მექანიზმის ფუნქციონირებაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ფულად რესურსებს ენიჭება. მონეტარისტული თეორიის მიმდევრები კეინსიანური თეორიის მომხრეებისაგან განსხვავებით აღიარებენ საბაზრო ეკონომიკის თვითრეგულირების შესაძლებლობას.

მონეტარიზმის ფუძემდებელი, მ.ფრიდმანი ცდილობდა დაემტკივებინა, რომ ეკონომიკური სისტემა უფრო მდგრადია და მოთხოვნის დინამიკა არცთუ ისე მჭიდრო კავშირშია შემოსავლის ზრდასთან. მან წამოაყენა შემოსავლის მუდმივობის („პერმანენტულობის“) თეორია. მისი აზრით, მოთხოვნის მნიშვნელოვანი ნაწილი განისაზღვრება არა შემოსავლის დონის ცვლილებით (მისი შემცირებით ან ზრდით), არამედ სამეურნეო პროცესის მონაწილეთათვის ჩვეული „პერმანენტული“, მდგრადი შემოსავლით და განისაზღვრება ისეთი ფაქტორებით, როგორიცაა პროცენტის ნორმა, სიმდიდრის დამოკიდებულება შემოსავალთან და მიმდინარე მოთხოვნის უპირატესობა სამომავლო მოთხოვნასთან. ამ თეორიის თანახმად მოთხოვნის დინამიკას უფრო მდგრადი ხასიათი აქვს და მხოლოდ ნაწილობრივადაა დამოკიდებული მიმდინარე შემოსავლის ზრდაზე. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, მიმდინარე მოთხოვნის სულ უფრო მეტი ნაწილი განიხილება ავტონომიურ ნაწილად და სულ უფრო ცოტა მიმდინარე შემოსავალზე და, აქედან გამომდინარე, ინვესტიციებზე დამოკიდებულ ნაწილად, რისი შედეგიცაა საინვესტიციო მულტიპლიკატორის ნაკლები სიდიდე და შინაგანად უფრო მდგრადი სისტემა.

მონეტარისტებმა შეამცირეს მოხმარების როლი საინვესტიციო რყევებში და გაიზიარეს წონასწორობის ნეოკლასიკური თეორიის იდეები დანაზოგებისა და ინვესტიციების შესახებ, თუმცაღა წინამორბედებისგან განსხვავებით უფრო დიდი მნიშვნელობა მიანიჭეს მოთხოვნას.

თუ შევადარებთ საინვესტიციო საქმიანობის კეინსიანურ და მონეტარისტულ თეორიებს, შეიძლება ითქვას, რომ მათი ძირითადი განმასხვავებელია ნიშანია სახელმწიფო რეგულირების მეთოდების არჩევა. თუ კეინსიანელებს სახელმწიფო მიაჩნიათ საინვესტიციო პროცესების ერთ-ერთ მთავარ მონაწილედ სხვადასხვა სტიმულების (სახელმწიფო გარანტიების, კრედიტების, საბიუჯეტო დაფინანსების გაფართოება) გამოყენების გზით, მონეტარისტები მინიმუმამდე ამცირებენ სახელმწიფოს როლს საინვესტიციო პროცესებში და ძირითად აქცენტს მოთხოვნაზე აკეთებენ, რომლისი ეფექტურობა სწორედ იმაზეა დამოკიდებული თუ რამდენად თავისუფალი იქნება სამომხმარებლო ფასები სახელმწიფო ზემოქმედებისგან (სხვადასხვა სახის გადასახადების შემცირება).

კეინსიანური და მონეტარისტული თეორიების თანხვედრა ძირითადად მდგომარეობს ინვესტირების პროცესში საქონლის მწარმოებლების გვერდით მოსახლეობის ფართო მონაწილეობაზე, სადაც კეინსიანელები მოხმარებაზე აკეთებენ აქცენტს, ხოლო მონეტარისტები დანაზოგებზე. მონეტარისტები საკუთარი კონცეპტუალური იდეების განსახორციელებლად დიდ როლს აკისრებენ ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ოპტიმალურ ფუნქციონირებას. სწორედ ფასიანი ქაღალდების ბაზრის საშუალებით ხორციელდება ეკონომიკური აგენტების სახსრების აკუმულაცია და მათი შემდგომი ინვესტირება.

თანამედროვე საინვესტიციო პროცესების ანალიზიდან გამომდინარე და ასევე საინვესტიციო სფეროს გასაუმჯობესებელი ნაბიჯების შესამუშავებლად, ჩვენი აზრით, აუცილებელია ორივე მიმდინარეობის შესაბამისი რეკომენდაციების გათვალისწინება.

უდავოა, რომ სახელმწიფო წარმოადგენს კაპიტალის ბაზრის სრულუფლებიან მონაწილეს. სახელმწიფო რეგულირების აუცილებლობა განპირობებულია მრავალი ფაქტორით, რომლებიც პირდაპირ ზეგავლენას ახდენენ საინვესტიციო აქტივობაზე. ამ ფაქტორთა შორის მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია როგორც ეკონომიკურ, ასევე პოლიტიკურ ასპექტებს, რომელთა გადაჭრის მიზნით შეიძლება გამოყნებულ იქნეს სახელმწიფო რეგულირების სხვადასხვა მეთოდები და ფორმები.

სახელმწიფომ შეიძლება დააბანდოს კაპიტალი სოციალური ორიეტაციის მქონე პროექტებში, იგი შეიძლება იყოს სამეწარმეო პროდუქციის, კავშირგაბმულობის და სხვა ინფრასტრუქტურის მომსახურების შემსყიდველი, ქონების მეწილე, ამ ბაზრის მმართველი ორგანო.

საინვესტიციო საქმიანობის გასააქტიურებლად სახელმწიფო საინვესტიციო პოლიტიკა რამდენიმე ეტაპად იყოფა. მსოფლიო გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ პირველ ეტაპზე, სახელმწიფო პოლიტიკაში ცენტრალური ადგილი უკავია ინვესტიციების სტიმულირებისათვის უმნიშვნელოვანეს კომლექსურ ნაბიჯებს, რომლებიც მიმართულია კონკურენტუნარიანი გარემოს ჩამოყალიბებისა და გააქტიურებისაკენ, ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობისა და გაკოტრების შესახებ კანონის განხორციელებისა და მცირე მეწარმეობის მხარდაჭერისაკენ.

ფინანსური რესურსების გამოძებნა შესაძლებელია მეწარმეთა გადასახდებით დაბეგვრის შემსუბუქებით და მოსახლეობის დანაზოგების მობილიზაციით, რაც მიიღწევა საგადასახადო კანონმდებლობისა კარდინალური შეცვლის გზით, კრედიტებსა და ინვესტიციებზე სახელმწიფო გარანტიების სისტემის ჩამოყალიბებით, ეკონომიკის კრიმინალიზაციის წინააღმდეგ ბრძოლით და ა.შ.

პირველი ეტაპის შემდეგ (შესაძლებელია მის პარალელურადაც) სახელმწიფო ახორციელებს სახელმწიფო ინვესტიციების გაფართოებისაკენ მიმართულ ნაბიჯებს. ეკონომიკური ზრდა და საინვესტიციო პოლიტიკა განიხილება არა მხოლოდ ეკონომიკური, არამედ პოლიტიკური კუთხითაც. სახელმწიფო არ კმაყოფილდება მხოლოდ „ღამის დარაჯის“ როლით, რასაც საკმაოდ დამაჯერებლად ადასტურებს გერმანიის გამოცდილება. კერძოდ, სახელმწიფო 25-30%25-ით აფინანსებს სამეწარმეო საინვესტიციო პროცესების განხორციელებას, ხოლო 65-70%25-ით სოციალურ ინფრასტრუქტურას. თუ საქმე ეხება საერთო ეკონომიკური წონასწორობის უზრუნველყოფასა და მხარდაჭერას, ბაზრის მიერ მოწოდებული ზოგიერთი ტიპის საქონელი და მომსახურება იმყოფება გონივრული სახელმწიფო პროტექციონიზმის ზემოქმედების ქვეშ.

რა თქმა უნდა ყოველივე ეს არ ნიშნავს დირექტიული მმართველობის დამყარებას, თუმცა კონკურენციის უზრუნველყოფის მხრივ სახელმწიფოზე ბევრია დამოკიდებული. უნდა ითქვას, რომ უმეტეს განვითარებულ საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში სახელმწიფომ თვითონ ჩამოაყალიბა საინვესტიციო სტრატეგია (მაგალითად, 70-80-იან წლებში დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში ერთი მხრივ, გამოიყენებოდა საკრედიტო რესტრიქციები სავალდებულო რეზერვების გაზრდილი ნორმების სახით და მეორე მხრივ, განისაზღვრებოდა სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებში დაბანდებების ნორმა. სამხრეთ კორეაში პრეზიდენტის ბრძანებით პრიორიტეტულ დარგებზე, სავალდებულო წესით, გაიცემოდა შეღავათიანი კრედიტები).

გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნების გამოცდილებიდან გამომდინარე, სახელმწიფო კრედიტებს უნდა ჰქონდეთ მიზნობრივი მხარდაჭერა, რისთვისაც მიზანშეწონილია სპეციალური საინვესტიციო ინსტიტუტების შექმნა. ინდოეთში, ჩინეთსა და სხვა ქვეყნებში ძირითადი ფულადი ნაკადები რეგულირდება სახელმწიფო ბანკების მიერ, რომლებიც განაგებენ წარმოების განვითარებაში დანაზოგებისა და მოზიდული საკრედიტო რესურსების დაბანდების საქმეს. კერძოდ, ისინი ცენტრალიზებულად ახორციელებენ სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პრიორიტეტებული მიმართულებების ინვესტირებას რეგულირებადი საპროცენტო განაკვეთების გამოყენებით.

ლათინური ამერიკის ზოგიერთ ქვეყანაში ეს პროცესი ხორციელდება სახელმწიფოს საერთო პოლიტიკის ჩარჩოებში მოქმედი „განვითარების“ ბანკების მეშვეობით. ამ მხრივ, სახელმწიფოს საინვესტიციო პოლიტიკაში დიდი როლს თამაშობს ბრაზილიის ეკონომიკური და სოციალური განვითარების ეროვნული ბანკს. იგი აქტიურად მონაწილეობს იმ სახელმწიფო საინვესტიციო პროგრამებისა და პროექტების რეალიზაციაში, რომელთაც დიდი მნიშვნელობა აქვთ მთელი ქვეყნის სამეურნეო კომპლექსისათვის. 1998-2000 წლებში ამ საკრედიტო დაწესებულების მიერ გაცემული კრედიტების რაოდენობამ შეადგინა 44,5 მლრდ დოლარი, ხოლო რესურსების მოცულობამ 2000 წლის ბოლოს 55 მლრდ-ს გადააჭარბა. ამ ბანკის ძირითად საინვესტიციო საქმიანობას შეადგენს სამრეწველო საწარმოების მოდერნიზაცია, საგარეო ვაჭრობა, კრედიტების გაცემა ექსპორტზე ორიენტირებული საწარმოების ტექნოლოგიურ გადაიარაღებისათვის, სამრეწველო ინფრასტრუქტურის ობიექტების მშენებლობა, მცირე და საშუალო ბიზნესი განვითარების პროგრამები და პროექტები, სოციალური დანიშნულების პროექტები და სხვა. გერმანიაში გამოიყენება ინვესტიციების შერეული დაფინანსების პრაქტიკა, სადაც ინვესტიციის სტიმულირების ისეთი ეკონომიკური ინსტრუმენტები გამოიყენება, როგორიცაა საგადასახადო შეღავათები, დაჩქარებული ამორტიზაცია, ფედერალური და სამიწო ბიუჯეტების სუბსიდიები და კრედიტები. სხვადასხვა სახის ფედერალური დახმარება არ აჭარბებს საინვესტიციო პროექტის საერთო დანახარჯების 35%25-ს, დანარჩენი ნაწილი ინვესტორის ხარჯზე იფარება. სახსრების მოზიდვა ხდება რეგიონული განვითარების ეროპული ფონდიდანაც, რომელიც წარმოადგენს ინვესტირების დაფინანსების გარე წყაროს.

ყოველივე აღნიშნულიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ აუცილებელია სახელმწიფო ინვესტიციების მოცულობის გაზრდა ეკონომიკაში პროგრესული ძვრების მხარდასაჭერად. თუმცა, ამის მიღწევა შეიძლება არა მხოლოდ ე.წ. „განვითარების ბიუჯეტით“, არამედ სახელმწიფოს მონაწილეობით შერეულ საინვესტიციო კომპანიებში და ასევე საინვესტიციო ობლიგაციებში. სახელმწიფომ საკონკურსო საინვესტიციო პროექტებში თავის თავზე უნდა აიღოს საინვესტიციო რისკების წილი არა მხოლოდ სამეწარმეო სფეროში, არამედ სამოქალაქო საცხოვრებელი მშენებლობის სფეროში.

ამასთან, ქვეყნის ეკონომიკის საბაზრო მექანიზმებში სახელმწიფოს ჩარევის დასაშვები დონე შეიძლება სხვადასხვაგვარი იყოს. იაპონიის საგარეო ვაჭრობისა და მრეწველობის სამინისტრო „ჩარევას” ახორციელებს სამრეწველო წარმოების „სასიცოცხლო ციკლების“ მიხედვით. კერძოდ, სახელმწიფო ჩარევა უნდა მიმდინარეობდეს „სასიცოცხლო ციკლების“ ცვლილებების ხაზით. მრეწველობის ზოგიერთ დარგში სახელმწიფოს მხრიდან ფართო მასშტაბიანი ჩარევა შეიმჩნევა სასიცოცხლო ციკლის საწყის ეტაპზე. ამასთან, დარგის განვითარების კვალდაკვალ ჩარევა მცირდება. თუკი დარგი ძნელად გადასაჭრელ პრობლემებს ეჯახება სახელმწიფოს მიერ ჩარევა კვლავ ძლიერდება.

საინვესტიციო საქმიანობის ოპტიმიზაციის მსოფლიო გამოცდილება მოწმობს, რომ სახელმწიფო, საინვესტიციო პროცესზე გავლენას ახდენს საპროცენტო განაკვეთებისა და ფულადი ნაკადების რეგულირებით, რის შედეგადაც, კომერციული ბანკების გავლით, ფულადი ნაკადებისა და შიდა დანაზოგების სამეწარმეო ინვესტიციებად გარდაქმნით მიიღწევა სამეწარმეო სფეროს განვითარება. საპროცენტო განაკვეთების მკაცრი რეგულება არც თუ დიდიხნის წინ გამოიყენებოდა საფრანგეთში, აშშ-ში, ომის შემდგომ იაპონიაში. დღეისათვის ასეთ ნაბიჯებს იყენებენ აზიის ქვეყნებში - ჩინეთში, ინდოეთში, ახლო და შუა და აღმოსავლეთის ქვეყნებში. საპროცენტო განაკვეთის რეგულირების პოლიტიკის გარეშე ეს ქვეყნები ვერ შეძლებდნენ შეენარჩუნებინათ კაპიტალის დაგროვებისა და ეკონომიკური ზრდის ტემპების მაღალი დონე.

როგორც ჩატარებულმა ანალიზმა დაგვანახა, საინვესტიციო მოთხოვნის ჩამოსაყალიბებლად აუცილებელია გადახდისუნარიანი მოთხოვნის არსებობა, რომელიც, ჩვენი აზრით, იყოფა ორ ნაწილად, საინვესტიციო და არასაინვესტიციო საქონელზე მოთხოვნად, ამ უკანასკნელში იგულისხმება მოხმარების საგნებიც. საინვესტიციო პროცესის რეანიმაცია უნდა დაიწყოს საინვესტიციო საქონელზე წარმოების მოთხოვნის უზრუნველყოფით, რისთვისაც აუცილებელია მიზანმიმართული ფულადი ემისის განხორციელება. ამასთან, საინვესტიციო ფულადი ემისია უნდა განხორციელდეს ნორმალურად ფუნქციონირებადი სიცოცხლისუნარიანი საწარმოების, პერსპექტიული საინვესტიციო პროექტებისა და გადახდისუუნარო ადგილობრივი საწარმოების დაფინანსებისათვის. ამასთან, სახელმწიფომ ძალისხმევა უნდა მიმართოს მოსახლეობის გადახდისუნარიანი მოთხოვნის ჩამოსაყალიბებლად და მოსახლეობის ანაბრების ინვესტიციებად გარდასაქმნელად.

ამგვარად, საქართველოს ეკონომიკის სტრუქტურული დისპროპორციების პირობებში საინვესტიციო პროცესების სახელმწიფო რეგულირება უნდა ხორციელდებოდეს ეკონომიკური და ადმინისტრაციული მეთოდების შეთანაწყობით, ხოლო ეკონომიკური წონასწორობისა და საფინანსო და სამეწარმეო სექტორების დაბალანსებური განვითარების მიღწევის დროს სახელმწიფო რეგულირების როლი შეიძლება შემცირდეს, საჭიროების შემთხვევაში კი შენარჩუნდეს და გაძლიერდეს კიდეც.

საინვესტიციო საქმიანობის ადგილობრივი ანუ ეროვნული რესურსები საინვესტიციო პროექტების განხორციელების საფუძველს წარმოადგენენ. ამ რესურსებს შეიძლება მივაკუთვნოთ საინვესტიციო აქტივობის დაფინანსების ორი მნიშვნელოვნი წყარო: შიდა და მოზიდული წყაროები.

საინვესტიციო პროექტების შიდა წყაროებში იგულისხმება მოგება და საამორტიზაციო ანარიცხები. დაფინანსების ორივე წყაროს მოცულობა მთლიანად რეგულირდება სახელმწიფოს მიერ საგადასახადო და სააღრიცხვო პოლიტიკის მეშვეობით.

საინვესტიციო პროცესების სტიმულირება საქართველოში, უნდა დაიწყოს ადგილობრივ სამეწარმეო საქმიანობაში საამორტიზაციო ანარიცხების პოლიტიკის შეცვლით.

ამორტიზაცია - ფულად ერთეულში გამოხატული ძირითადი ფონდების ცვეთაა მათი სამეწარმეო გამოყენების შედეგად. ამორტიზაციის მეთოდი ამავდროულად საშუალებას იძლევა წარმოების მოძველებული საშუალებების ღირებულება ასახულ იქნას მათ მიერ წარმოებულ საქონელში. ძირითადი საშუალებების ცვეთის აღდგენის ინსტრუმენტს წარმოადგენს საამორტიზაციო ანარიცხები ფულადი სახით. ფულის ეს მასა გამიზნულია რემონტისათვის, მშენებლობისათვის, ან ახალი წარმოების საშუალებების შესაძენად. საამორტიზაციო ანარიცხების ოდენობა შედის საქონლის თვითღირებულებაში, რის შედეგადაც იგი წარმოადგენს საქონლის საბოლოო ფასის ერთ-ერთ განმსაზღვრელ ფაქტორს.

საამორტიზაციო ნორმები წარმოადგენენ კვლავწარმოებისა და ძირითადი ფონდების დაფინანსების ერთ-ერთ უმთავრეს წყაროს. ეროვნული ეკონომიკის საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის პირობებში საამორტიზაციო ანარიცხების ნორმებს, რომლებიც სახელმწიფოს მიერ მტკიცდება, უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება, ვინაიდან ამ მეთოდით საწარმოებს საშუალება ეძლევათ მოახდინონ საკუთარი საწარმოო საშუალებების უზრუნველყოფა საკუთარი დაბანდებების ხარჯზე და არ იყვნენ დამოკიდებულნი არც სახელმწიფოს მხრიდან დახმარებაზე, როგორც ამას ჰქონდა ადგილი ეკონომიკის ცენტრალიზებული მართვის პირობებში და არც საკრედიტო ინსტიტუტებზე.

სახელმწიფოს მიერ დადგენილი საამორტიზაციო ნორმები განსაზღვრავენ მოქმედი ძირითადი ფონდების შეცვლის ინტენსივობას. თუმცა უნდა ითქვას, რომ ინფლაციის პირობებში საამორტიზაციო ანარიცხების ნორმები აზრს კარგავს, ვინაიდან ფულად ერთეულში გამოხატული ძირითადი ფონდების ღირებულება ინფლაციის პერიოდში ძლიერ უფასურდება. ამიტომ აუცილებელი ხდება ძირითადი ფონდების შეფასების კორექტირება იმ მიზნით რომ თავიდან ავიცილოთ რეალური ამორტიზაციის გაუფასურება ინფლაციის პირობებში.

კორექტირების ამგვარი ფორმაა დაჩქარებული ამორტიზაცია, თუმცა გარდამავალი ეკონომიკის პირობებში ამგვარი ნაბიჯის გადადგმა საფრთხილოა, ვინაიდან სასაქონლო დეფიციტისა და წარმოების საშუალებების წარმოების არაელასტიურობის პირობებში, დაჩქარებული სამორტიზაციო ანარიცხები შეიძლება სერიოზული ინფლაციური პროცესების სტიმულად იქცნენ, რადგანაც საამორტიზაციო ანარიცხები წარმოადგენენ ფულად მასას, რომელიც ქვეყნის სასაქონლო ბაზარზე ზედმეტ ტვირთად აწვება გადახდისუნარიან მოთხოვნას. ამგვარი პროცესების თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია ეროვნული წარმოების დაჩქარებული განვითარების პროტექციონისტული პროგრამის განხორცილება, რომელსაც კოორდინირებას ქვეყნის მთავრობა გაუწევს. ამის გარეშე მეწარმეების ხელში აღმოჩენილი თავისუფალი ფულადი სახსრები პირველ რიგში გამოიწვევს ინფლაციის მატებას.

საამორტიზაციო ანარიცხების ნორმების რაოდენობას განსაზღვრავს საქართველოს საგადასახადო კოდექსი, რომლის 183-ე მუხლი მთლიანად ეთმობა საამორტიზაციო ანარიცხებსა და გამოქვითვებს ძირითად საშუალებათა მიხედვით.

ამ მუხლის მესამე პუნქტის მიხედვით ძირითადი საშუალებები, რომლებიც ამორტიზაციას ექვემდებარება, ჯგუფდება შესაბამის ცხრილში მოყვანილი ამორტიზაციის ნორმების მიხედვით (ცხრილი №2).

ცხრილი №2 საამორტიზაციო ანარიცხების ნორმები ძირითადი საშუალებების მიხედვით

თითოეული ჯგუფის საამორტიზაციო ანარიცხების ოდენობის დაანგარიშება ხდება საგადასახადო წლის ბოლოს ჯგუფის ღირებულებითი ბალანსიდან, ცხრილში მოყვანილი ამორტიზაციის ნორმების შესაბამისად.

საქართველოს კანონმდებლობა უფლებას აძლევს მეწარმეს ცხრილში მოყვანილ მეორე და მესამე ჯგუფზე გამოიყენონ დაჩქარებული ამორტიზაციის ნორმა, თუმცა იგი არ უნდა აღემატებოდეს ცხრილით გათვალისწინებული შესაბამისი ნორმების ორმაგ ოდენობას.

ჩვენი აზრით სახელმწიფოს მხრიდან საამორტიზაციო ანარიცხების კოორდინირება ამასთანავე უნდა გულისხმობს საამორტიზაციო ანარიცხების მხოლოდ და მხოლოდ მიზნობრივად ხარჯვას, ხოლო არამიზნობრივი ხარჯვის შემთხვევაში ფულადი თანხა უნდა დაექვემდებაროს დაბეგვრას მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით. მეორეს მხრივ სასურველია თუ სახელმწიფო წაახალისებს მოძველებული ძირითადი ფონდების შეცვლას ადგილობრივად წარმოებული წარმოების საშუალებების შეძენით, რაც ჩვენი ქვეყნის პირობებში შორეულ პერსპექტივად შეიძლება ჩაითვალოს.

დაჩქარებული ამორტიზაციის მექანიზმების ამოქმედებას ხელს უწყობს საქართველოს ეკონომიკაში შექმნილი ვითარებაც. საქართველოში შეინიშნება სამეწარმეო პროცესში ნოვაციების მწვავე დეფიციტი. შემცირებული წარმოების პიროებებში მოქმედი საწარმოები მუშაობას განაგრძობენ მოძველებული საწარმოო ფონდების ხარჯზე. მრეწველობაში ძირითადი ფონდების ცვეთამ უკვე 50%25-ს გადააჭარბა, ზოგიერთ დარგში კი საწარმოო სიმძლავრეები ისეთ მდგომარეობაშია, რასაც მათი მწყობრიდან მასიური გამოსვლა მოჰყვება. ინვესტიციების მოცულობა არ აკმაყოფილებს თუნდაც ძირითადი ფონდების მარტივ კვლავწარმოებას.

საქართველოში, შესაძლოა ეს ხდებოდა მიზანმიმართულადაც, მრავალი საწარმო არ იცავდა საამორტიზაციო ანარიცხების დარიცხვის წესებს, რამაც განაპირობა მათი საწარმოო სიმძლავრეების სრული გაუფასურება და საპრივატიზაციო ღირებულების შემცირება. ხშირია შემთხვევა, როდესაც ისედაც მცირე რაოდენობით შექმნილი საამორტიზაციო ანარიცხები არამიზნობრივად გამოიყენება.

შექმნილი ვითარებიდან გამოსავალი არის ფინანსური სტიმულების შექმნა ძირითადი ფონდების გასაახლებლად, თუმცა როგორც უკვე აღინიშნა დაჩქარებულ ამორტიზაციას თან შეიძლება ახლდეს უარყოფითი შედეგებიც.

საქონლის წარმოების ხარჯებში საამორტიზაციო ანარიცხების შეტანა ამ საქონლის თვითღირებულებას ზრდის, რაც თავის მხრივ ამცირებს მოგებას.

თვითღირებულების ზრდასთან ერთად მატულობს მოცემული საქონლის გასაყიდი ფასიც, რაც უარყოფითად აისახება საქონლის რეალიზაციის მოცულობებზე. აქედან გამომდინარე მოსანახია შუალედური გამოსავალი: რეალიზებადი საქონლის ფასი მისაღები უნდა იყოს, როგორც მომხმარებლისთვის, ასევე მწარმოებლისთვის.

თუ გავითვალისწინებთ, რომ მომხმარებლის ქცევაზე გავლენას ახდენს ბაზრის მდგომარეობა და ის შეწონილი ღირებულება, რომელიც ყალიბდება კონკრეტულ საქონლეზე, მწარმოებლის ამოცანაში შედის საქონელზე საკუთარი საწარმოო ხარჯების შემცირება. მეწარმე ამცირებს გასავალს სხვადასხვა ხარჯების შემცირებით, ან ზრდის გამოშვებული საქონლის მოცულობას მოქმედ საწარმოო სიმძლავრეებამდე. რა თქმა უნდა, საწარმოს მოლაპარაკების საფუძველზე შეუძლია მოახდინოს გამოშვებული პროდუქციის რეალიზება ფაქტიურ თვითღირებულებაზე დაბალი ფასით, თუმცა ამ შემთხვევაში მეწარმე კონფლიქტში მოდის საგადასახადო სისტემასთან, რომელიც ფასების ხელოვნურ შემცირებას განიხილავს, როგორც მოგების დაფარვის ერთ-ერთ საშუალებად.

საერთო გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ კერძო მეწარმეები ძირითადი ფონდების დაჩქარებული ამორტიზაციის მექანიზმის ამოქმედებამდე, უპირველეს ამოცანად მიიჩნევენ საგადასახადო კანონმდებლობის ოპტიმიზაციას, ამონაგებში ხელოვნურად გაზრდილი ხარჯების წილის შემცირების გზით. მკაცრი საგადასახადო პრესინგის, სახელმწიფო აპარატისადმი უნდობლობის, სახელმწიფოს მიერ გადასახადების სახით მოგროვილი ფულადი სახსრების ეფექტური ხარჯვისადმი უნდობლობის პირობებში, ასეთი დამოკიდებულება სრულიად გასაგებია.

ამგვარად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ საამორტიზაციო ანარიცხები წარმოადგენენ საინვესტიციო პროგრამების დაფინანსების რეალურ წყაროს, რომელიც მიმართული უნდა იყოს ძირითადი მოქმედი ფონდების აღსადეგენად. მიუხდავად იმისა, რომ წინა წლებში საამორტიზაციო ფონდი ძირითადად მიმდინარე საჭიროებებზე დაიხარჯა და სწორედ ამიტომ რაიმე მნიშვნელოვან ფინანსურ ღირებულებას არ წარმოადგენს, ეკონომიკური ზრდის პირობებში დაფინანსების ეს წყარო საინვესტიცო პროგრამების სერიოზულ საფუძვლად უნდა იქცეს.

საინვესტიციო პროგრამების დაფინანსების შემდეგი მნიშვნელოვანი წყაროა მოგება. საამორტიზაციო ანარიცხებისაგან განსხვავებით, რომელთა დანიშნულებაა ძირითადი საწარმოო ფონდების კვლავწარმოება, მოგება წარმოადგენს ფინანსური ნაკადების დამატებით წყაროს, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს გაფართოებული კვლავწარმოების მოთხოვნილებების დასაფარად.

მოგების ინვესტიციებად გარდასაქმნელად დიდი როლი სახელმწიფოს აკისრია. მხოლოდ სახელმწიფოს მიზანმიმართულ პოლიტიკას ძალუძს სტიმული მისცეს საინვესტიციო აქტივობას და მოგების გადანაწილებას საინვესტიციო პროექტების დაფინანსებაზე. ასეთ სტიმულებს შეუძლიათ საქართველოში დააბრუნონ ის ფულადი სახსრებიც, რომელთაც დატოვეს ქვეყნის ტერიტორია და ფუნქციონირებას განაგრძობენ სხვადასხვა დასავლურ საბანკო ანგარიშებზე, ან ჩართულნი არიან სხვა ქვეყნების ეკონომიკაში.

ცხრილი №3 ინვესტიციები ძირითად კაპიტალში დაფინანსების წყაროების მიხედვით

მოგება და ამორტიზაცია წარმოადგენს ძირითადი საწარმოო ფონდების გაფართოებისკენ მიმართული საინვესტიციო პროგრამების ფინანსირების ტრადიციულ წყაროებს. სამწუხაროდ, არ გაგვაჩნია, ისეთი სტატისტიკური მონაცემები, რომელთა მიხედვითაც შესაძლებელი გახდება დავინახოთ საამორტიზაციო ანარიცხებისა და მოგების საინვესტიციო ნაკადების ურთიერთშეფარდება, თუმცა თუ არსებული მონაცემებით ვიმსჯელებთ (იხ. ცხრილი №3), აშკარად შეიმჩნევა შიდა საინვესტიციო აქტივობის ზრდა, რომელშიც დიდი წილი, რა თქმა უნდა, კერძო სექტორზე მოდის, რომელიც სახსრების დაბანდებას საკუთარი საწარმოების მოგებისა და საამორტიზაციო ანარიცხების ხარჯზე აწარმოებს.

ერთ-ერთ გზას ეროვნული რესურსების მოსაზიდად საინვესტიციო პროცესების წარსამართად ასევე წარმოადგენს ეროვნული ეკონომიკის აქციონირება.

აქციის ეკონომიკური არსი მდგომარეობს იმაში, რომ იგი წარმოადგენს ეკონომიკური ურთიერთობების სუბიექტების მოგების გარკვეულ მოდიფიცირებულ ფორმას. აქციებში ფულადი სახსრების დაბანდება წარმოადგენს ოპერაციას, რომელიც მიამართულია შემოსავლის მისაღებად, ამასთან მოცემული ფასიანი ქაღალდის მფლობელი წარმოვიდგება იმ სუბიექტის მესაკუთრედაც, რომელმაც აღნიშნული ემისია მოახდინა.

აქცია, როგორც საინვესტიციო გარიგების ინსტრუმენტი, ფლობს გარკვეულ დადებით თვისებებს, რომლებიც სტიმულს აძლევენ ერთის მხრივ აღნიშნული ინსტრუმენტების ემისიას, ხოლო მეორეს მხრივ ინვესტორის მიერ ფულადი სახსრების ჩადებას (ცხრილი №4).

საქართველოში ფასიანი ქაღალდების ბაზარი საკმაოდ სუსტადაა განვითარებული, რომ აღარაფერი ვთქვათ სხვა სახის ფასიან ქაღალდებზე, ეკონომიკური სუბიექტების სააქციო საზოგადოებებად დაშლა და ამ გზით წარმოებისათვის დამატებითი საინვესტიციო რესურსების მოძიება დიდი შეფერხებებით მიმდინარეობს. ჩვენ შევეცადეთ გარკვეული ანალიზი ჩაგვეტარებია საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე არსებული ვითარების ირგვლივ, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ქართველი ავტორი ამ საკითხის განხილვას თავს არიდებს.

ცხრილი №4 აქციის, როგორც საფონდო ინსტრუმენტის დადებითი მხარეები

სააქციო საზოგადოებებად საწარმოების გარდაქმნის პირველ მცდელობებს საქართველოში 90-იან წლებში მიმდინარე პრივატიზაციის პროცესში ჰქონდა ადგილი. გათვალისწინებული იყო მცირე და საშუალო სიმძლავრის სახელმწიფო საწარმოების პრივატიზაცია მათი სააქციო საზოგადოებებად გადაკეთების გზით. აქციების ნაწილი უნდა გადასულიყო მოსახლეობის ხელში ე.წ. ვაუჩერიზაციის გზით.

ეს პროცესი წარუმატებელი აღმოჩნდა. ჯერ კიდევ სახელმწიფოს საკუთრებაში მყოფი საწარმოების დირექტორატის მიერ ხდებოდა ძირითადი ფონდების ღირებულების ხელოვნური შემცირება, რაც თითქმის ნულის ნიშნულამდე ამცირებდა ვაუჩერით შესასყიდი აქციის ფასს. ყოველივე ეს იწვევდა ვაუჩერების გაუფასურებას. ძლიერი ეკონომიკური სიდუხჭირის პირობებში მყოფი მოსახლეობა ამ ვაუჩერებს კუსტარულად მოწყობილ საფონდო ბაზრობებზე ყიდდა ნომინალზე დაბალი ნიშნულით. ამ პროცესების შედეგად ვაუჩერები თავს იყრიდა კვლავ იმ ნომენკლატურის ხელში, რომლებიც სათავეში ედგნენ საპრივატიზაციო საწარმო-დაწესებულებებს და რომელთა მიერაც ნაყიდი ვაუჩერების ხარჯზე ხდებოდა ამ დაწესებულებების პრივატიზაცია. ამრიგად პრივატიზებული წარმოებები ბუნებრივია ვერ შეასრულებდნენ სააქციო საზოგადოებების როლს და შესაბამისად ვერც აქციები იქცნენ საინვესტიციო პროცესების ხელშემწყობ ფაქტორებად, რამაც მცირე და საშუალო ბიზნესის საბჭოური პერიოდიდან შემორჩენილი სტრუქტურა უკიდურესად მძიმე პიროებებში ჩააგდო, უპირველეს ყოვლისა იმის გამო, საწარმოების მეპატრონეებად მოგვევლინენ ის პირები, რომლებიც შეჩვეულნი იყვნენ მუშაობას ადმინისტრაციული დაქვემდებარების პირობებებში და არ შეეძლოთ ნოვაციური გადაწყვეტილებების მიღება და მეორე, აქციების შეძენამ მეპატრონეების მიერ აქციებს ფაქტიურად დაუკარგა ის დანიშნულება, რაც მას ბუნებრივად აკისრია - მოიზიდოს დამატებითი სახსრები ანუ ვაუჩერიზაციამ აქციების საკითხში უკუპროცესების როლი შეასრულა.

თანამედროვე ეტაპზე მცირე და საშუალო საწარმოების სააქციო აქტივობა რისკის მაღალი დონის გამო კვლავ არ შეიმჩნევა. კონკურენტულ ბაზარზე საქონელგასაღებასთან დაკავშირებული სიძნელეების გამო პოტენციური ინვესტორები ერიდებიან საწარმოების აქციების შესყიდვას, რაც საკმაოდ დიდ დაბრკოლებებს უქმნის მცირე ბიზნესის წამატებულ განვითარებას.

ე.წ. ვარდების რევოლუციამდელი ეროვნული საფონდო ბაზრის ანალიზი აჩვენებს, რომ ინვესტორები თავიანთ სახსრებს ეროვნული ეკონომიკის მხოლოდ ცალკეულ დარგებში აბანდებენ. ბაზრის კაპიტალიზაციის თვალსაზრისით ყველაზე მიმზიდველი ამ შემთხვევაში იყო სანედლეულო წარმოება, ენერგეტიკისა და კავშირგაბმულობის სფეროები. ასეთ არჩევანს განაპირობებდა აღნიშნული სამეურნეო დარგების შემოსავლიანობის მაღალი დონე.

ამ მხრივ აღსანიშნავია საქართველოს ბაზრის ერთი თავისებურება, რომელიც გამოიკვეთა 90-იანი წლების ბოლოს - სერიოზული დაინტერესება ენერგეტიკის სფეროთი ინვესტორების მხრიდან. ენერგეტიკის საწარმოებში სახელმწიფოს წილი საკონტროლო აქციების გაყიდვამ ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე მაღალი საინვესტიციო აქტივობით იჩინა თავი - გაიყიდა ენერგოგამანაწილებელი კომპანიის „თელასის” აქციების 75%25 და გასაყიდად გამოვიდა ბუნებრივი არის გამანაწილებელი კომპანიის „თბილგაზის” საკონტროლო აქციათა პაკეტები (ჯერ 75%25, ხოლო შემდეგ 85%25, საბოლოოდ „თბილგაზი” მართვის 40 წლიანი უფლებით 2006 წელს ყაზახურ კომპანიას გადაეცა).

თანამედროვე პირობებში, საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე განსაკუთრებული აქტივობა შეიმჩნევა საბანკო სექტორში, სამშენებლო ინდუსტრიაში, სასტუმროებისა და სხვა საყოფაცხოვრებო ობიექტების სფეროში, ღვინის მრეწველობასა და საზღვაო პორტებში.

2004 წელს საბანკო სექტორი საქართველოს საფონდო ბაზარზე წარმოდგენილი იყო სამი ქართული ბანკით - „საქართველოს ბანკი”, „გაერთიანებული ქართული ბანკი”, „სახალხო ბანკი”. 2004 წელს ამ ბანკების მიერ მთლიანობაში გაყიდულ იქნა 15,454705 აქცია 24,859506 ლარად.

როგორც საქართველოს საინვეტიციო ჯგუფის შეფასებით “საქართველოს ბანკის” აქციათა ფასი ნომინალთან შედარებით ხელოვნურად იყო აწეული, ხოლო დანარჩენი ორი ბანკის აქციების ფასი კი პირიქით - ხელოვნურად შემცირებული, რაც მნიშვნელოვნად ამცირებს აქციების რეალური საბაზრო კურსის ჩამოყალიბების შესაძლებლობას.

2004 წელს სამშენებლო სფეროში აღსანიშნავი იყო სამშენებლო მასალების მწარმოებელთა გამსხვილების პროცესი - „კასპიცემენტის” აქციების მნიშვნელოვანი ნაწილი შესყიდულ იქნა „რუსთავცემენტის” მიერ. საერთო ჯამში, მრეწველობის ამ სექტორში აქციების საერთო ბრუნვამ შეადგინა 4,4 მლნ ლარი.

საინტერესო აქტივობა შეიმჩნეოდა დიდი შენობების აქციათა ბაზარზე, სადაც მაღალი ღირებულების მქონე შენობების აქციები, ფაქტიურად ჩალის ფასად გაიყიდა. მაგალითად სასტუმრო „აჭარამ” საკუთარი აქციების 51,13%25 გაყიდა სულ რაღაც 268477 ლარად (სასტუმრო „ივერიის” მაჩვენებელი იგივე რაოდენობის აქციებისათვის იყო - 617802 ლარი), ასევე თითქმის უფასოდ გაიყიდა „სოფმშენის” 14 სართულიანი შენობის აქციების 20%25 - 60 ათასი ლარად, „საქტრანსპროექტის” აქციების 45%25 - 300 ათას ლარად, „კასპმშენის” აქციების 18%25 - 9 ათას ლარად, თბილისის ქაღალდის ფაბრიკის აქციების 41,5%25 - 33 ათას ლარად. რა თქმა უნდა ასეთი სიტუაცია დიდად არ განსხვავდება იმ ვითარებისაგან, რომელიც საქართველოში არსებობდა ვაუჩერიზაციის ეტაპზე, რაც ძალზედ უარყოფითად მოქმედებს საფონდო ბაზრის განვითარებასა და საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესებაზე.

ფასიანი ქაღალდების ბაზრის აქტივობაზე ძალზედ უარყოფითად მოქმედებს საქართველოს ემიტენტების საინფორმაციო ვაკუუმი. აქციების საბაზრო ღირებულების განმსაზღვრელია მოსალოდნელი შემოსავალი (დივიდენდი) აქციაზე, რომელიც თავის მხრივ დამოკიდებულია ემიტენტის მიმდინარე და პროგნოზირებად რენტაბლეობაზე. ემიტენტის შესახებ სარწმუნო ფინანსური ინფორმაციის არარსებობა ზრდის შესაბამის ფასიან ქაღალდებში დაბანდებების რისკს და ამგვარად ამცირებს მათ საკურსო ღირებულებას, ზრდის განსხვავებას აქციის ყიდვა-გაყიდვას შორის, რაც უარყოფითად აისახება აქციების ლიკვიდურობაში. ვითარებას ამწვავებს სამართლებრივი ნიჰილიზმიც, რასაც მივყავართ არა მხოლოოდ ცალკეული აქციონერების, არამედ მსხვილი აქციონერების უფლებების დარღვევასთან.

მთლიანობაში საქართველოს თანამედროვე სააქციო ბაზარზე შემდეგი სახის ვითარებაა: ეს არის მსხვილი ინსტიტუციონალური ინვესტორების (ძირითადად უცხოური) ბაზარი, რომლებიც ფლობენ მნიშვნელოვან სახსრებსა და აქციების მსხვილ პაკეტებს; საქართველოს სააქციო ბაზრისთვის დამახასიათებელია გარიგებების არასაბირჟო ფორმით დადება. ეს არის როგორც საბაზრო გარიგებები, ასევე პირდაპირი გარიგებანი მნიშვნელოვანი პაკეტებით მხარეების ურთიერთმოლაპარაკების საფუძველზე, რაც არ აისახება სავაჭრო თუ საინფორმაციო სისტემებში; ინვესტორების მიერ ძირითადად ხდება პრივატიზებული საწარმოების აციების საკონტროლო პაკეტების შეძენა, რასაც ხელს უწყობს ის გარემოება, რომ მთლიანად იგნორირებულია ცალკეული აქციონერების უფლება მიიღოს შესაბამისი მოგება საკუთარი პაის შესაბამისად; საინვესტიციო ნაკადები კონცენტრირდება ძირითადად ლიკვიდურ აქციებზე, ანუ ინვესტორების ცდილობენ შეიძინონ იმ საწარმოთა აქციები, რომელთა აქტივები მაღალი ლიკვიდურობით გამოირჩევა; ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე სიტუაცია მჭიდროდაა დაკავშირებული ქვეყანაში არსებულ პოლიტიკურ სიტუაციასთან.

ამრიგად, მიუხედავად იმისა, რომ აქციები წარმოადგენენ შესანიშნავ ინსტრუმენტს იმისათვის რომ სააქციო საზოგადოებამ შეძლოს ინვესტიციების მოზიდვა ისე, რომ არ გაზარდოს ნასესხები თანხების წილი საკუთარ წარმოებაში და არ შეამციროს საწარმოს მართვაში გადამწყვეტი ხმის უფლება, აქციებმა ზემოთ დასახელებული მიზეზების გამო საქართველოში ვერ შეძლეს სათანადო ადგილის დამკვიდრება.

საინვესტიციო აქტივობის ზრდა ეროვნული ეკონომიკის კორპორაციულ სექტორში შეუძლებელია მხოლოდ საკუთარი ფინანსური რესურსების ფარგლებში. ინვესტიციური პროცესების წარსამართად აუცილებელი ხდება დამატებითი სახსრების მოზიდვა, რაც ცალკეულ ინვესტორს საშუალებას აძლევს განახორციელოს გაცილებით დიდი მოცულლობის დაბანდებები საკუთარ ბიზნესში და შესაბამისად მიიღოს უფრო დიდი მოგება პროექტის რეალიზაციის შემდეგ.

დამატებით მოზიდული სახსრების მიღმა იგულისხმება ნასესხები სახსრები საკრედიტო პირობებით - კონკრეული ვადით, რომლის გასვლის შემდეგ ეს თანხა კრედიტორს დაუბრუნდება. საინვესტიციო პროექტში მოზიდული სახსრების ძირითადი პირობაა ის რომ მოცემული სესხის ფასი იმ მოგებაზე დაბალი უნდა იყოს, რომელიც მიიღება ამ სახსრებით დაფინანსებული პროექტისგან.

დამატებითი ფინანსური რესურსების მოზიდვა შესაძლებელია შემდეგი წყაროებიდან:

ფასიანი ქაღალდები. შესაძლებელია კორპორაციული ობლიგაციების განთავსება. ობლიგაციით დასტურდება, რომ მისმა მფლობელმა ამ ფასიანი ქაღალდების ემიტენტს მისცა გარკვეული თანხა, რომელიც ვალდებულია დაფაროს აღნიშნული ვალი მითითებული ვადის გასვლის შემდეგ ნომინალური ღირებულების მიხედვით. ნომინალური ღირებულების ანაზღაურების გარდა ემიტენტი ვალდებულია გადაუხადოს შემოსავალი ობლიგაციის მფლობელს. შემოსავალი შეიძლება გადახდილ იქნას ფიქსირებული პროცენტის, მოგების ან დისკონტის სახით. როგორც წესი კორპორაციული ობლიგაციები ემიტირდება საკმაოდ გრძელი ვადით.

დამატებითი სახსრების მოზიდვა მოკლე ვადით შესაძელბელია ვექსილების საშუალებით. ვექსილი წარმოადგენს გარკვეული ფორმით შედგენილ სასესხო ვალდებულებას. კორპორაციული ვექსილების გამოშვება როგორც წესი ანგარიშსწორებების განსახორცილებლად ხდება. თუმცა მათი გამოყენება შესაძლებელია მოკლევადიანი რესურსის სახით გარკვეული საინვესტიციო ხარჯების დასაფარად.

საბანკო კრედიტები. კრედიტი წარმოადგენს სასესხო კაპიტალის მოძრაობას. ყველაზე ფართოდ გავრცელებულია იპოთეკური კრედიტი. გარდა ამისა, შესაძლებლია სალომბარდო ან ფაქტორინგული კრედიტის გამოყენება. საინვესტიციო გაიგებებში გამოყენებული საბანკო კრედიტები შეიძლება მრავალფეროვანი იყოს. ამ შემთხვევაში ძირითადი განმსაზღვრელი მომენტია არა დაკრედიტების ვადები, არამედ კრედიტის გაცემისა და დაფარვის პირობები.

საქართველოში დიდი გავრცელება ჰპოვა საბანკო იპოთეკურმა კრედიტებმა. აღსანიშნავია, რომ ბანკები საკრედიტო ხაზების გამოყოფის პროცესში დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ არა იმდენად საინვესტიციო რისკებს, არამედ კრედიტის მიმღების ლიკვიდურ ქონებას, რომელიც ბანკში იპოთეკის სახით იდება.

სულ კომერციული ბანკების მიერ საქართველოს ეკონომიკაში გაწეული ვადიანი სესხების საერთო რაოდენობა 2005 წელს აჭარბებს 250 მილიონ ლარს, საიდანაც საინვესტიციო ხაზით გამოყოფილ კრედიტებს შეიძლება მივაკუთვნოთ შემდეგი სექტორები: სოფლის მეურნეობა, მეტყევეობა, თევზჭერა; მრეწველობა; მშენებლობა; სასტუმროები და რესტორნები; ტრანსპორტი და კავშირგაბმულობა, რომლებზედაც საერთო ჯამში გამოყოფილია 78,783 მლნ. ლარი (ცხრილი №5).

მეტი წილი საკრედიტო სესხებისა მოდის წარმოების გაფართოებაზე და მშენებლობებზე. ამ მხრივ აღსანიშნავია თბს ბანკისა და სამშენებლო კომპანია ცენტრ-პოინტის, ასევე ბაზისბანკისა და სამშენებლო ფირმა მერიდიანის ერთობლივი პროექტები ბინათმშენებლობის სფეროში.

განვითარებული და განვითარებადი ეკონომიკის პირობებში კომერციული ბანკები და სხვა საფინანსო-საკრედიტო ინსტიტუტების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიმართულების სფეროს წარმოადგენს ლიზინგური მომსახურების ბაზარი.

საქართველოში სალიზინგო საქმიანობის აქტივობის ზრდას ხელი შეუწყო საქართველოში 2002 წელს შემოღებულმა კანონმა „სალიზინგო საქმიანობის ხელშეწყობის შესახებ“. ლიზინგი ფინანსირების ალტერნატიული გზაა იმ კომპანიებისათვის, რომელთაც არ გააჩნიათ საჭირო გირაო ბანკის სესხის მისაღებად, დანადგარის შეძენისთვის.

საბაზრო ეკონომიკაზე გარდამავალ პერიოდში მცირე და საშუალო ბიზნესის დაფინანსებისათვის ლიზინგი არის საშუალო და გრძელვადიანი დაფინანსების მნიშვნელოვან წყაროს. მისი მნიშვნელობა დიდია ისეთი საწარმოებისათვის, რომელთაც სურთ შეცვალონ წარმოების მოძვლებული საშუალებები და დანერგონ ახალი ტექნოლოგიები. ამასთან, ლიზინგი წარმოადგენს პრივატიზების შედარებით უმტკივნეულო მეთოდს, რომელიც საშუალებას იძლევა, განხორციელდეს ქვეყნის ეკონომიკის გადაყვანა საბაზრო ურთიერთობებზე.

2004 წელს საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციისა და კანადის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს მიერ საქართველოს ბიზნესის განვითარების კველევის შედეგად დადგინდა რომ საქართველოს ეკონომიკის სხვადასხვა დარგებში არსებობს ძირითადი კაპიტალის განახლების საკმაოდ დიდი მოთხოვნა საშუალოდ 70%25-ის ფარგლებში, ხოლო პოტენციურმა სალიზინგო მოთხოვნამ 2004 წლისათვის, გადააჭარბა 15 მლნ დოლარს.

განვიხილოთ საინვესტიციო პროექტების ფინანსირების ამერიკული და ევროპული მოდელები. გერმანიისა და კონტინენეტური ევროპის ქვეყნებში, ასევე იაპონიაში, გარკვეული ძირითადი აქციონერების, ძირითადად ბანკების, ხელში კონცენტრირდება აქციების მნიშვნელოვანი რაოდენობა, მაშინ როდესაც დიდ ბრიტანეთში, აშშ-სა და კანადაში აქციების მეპატრონეებად უფრო მრავალფეროვანი სპექტრი გვევლინება. თუ აშშ-ში 50%25 აქციებისა კერძო პირებს ეკუთვნით, იაპონიასა და გერმანიაში ეს მაჩვენებელი შესაბამისად 22 და 17 პროცენტია. ამავდროულად ფინანსური ინსტიტუტები იაპონიაში და გერმანიაში აკონტროლებენ შესაბამისად ყველა აქციების 73 და 64 პროცენტს (მათ შორის ბანკები შესაბამისად 19%25 და 10%25).

ამერიკულ სისტემაში კორპორაციები უფრო მეტად ფინანსირების საკუთარ წყაროებზე არიან ორიენტირებულნი (მოგება და საამორტიზაციო ანარიცხები) და აქედან გამომდინარე ნაკლებად არიან დამოკიდებულნი მსხვილ ბანკებზე. 1970-1985 წლებში ეს წყაროები შეადგენდნენ აშშ-ში, კანადასა და დიდ ბრიტანეთში განხორციელებული ინვესტიციების სამ მეოთხედს. შედარებისათვის საფრანგეთში, გერმანიაში, იტალიასა და იაპონიაში ეს მაჩვენებელი შეადგენდა 52-71%25-ს.

ცხრილი №5 კომერციული ბანკების მიერ საანგარიშო პერიოდში რეზიდენტ იურიდიულ პირებზე გაცემული ვადიანი სესხები საკუთრების ფორმებისა და საქმიანობის სახეების მიხედვით

როგორც ამ შედარებებიდან ჩანს, ეს განსხვავებები ბანკებზე ორიენტირებულ ქვეყნებსა და საფონდო ბაზარებზე ორიენტირებულ ქვეყნებს შორის, ასახავს არჩევანს კომპანიების საჯარო (აქციები და ობლიგაციები) და ინსტიტიტუციონალურ (საბანკო კრედიტები) ფინანსირებას შორის.

საბანკო კრედიტებით ფინანსების მიღების რაოდენობა როგორც წესი გაცილებით დიდია კონტინენტურ ევროპასა და იაპონიაში, მაშინ როცა ამერიკული კომპანიები მეტ სარგებელს აქციების გაყიდვებიდან იღებენ. აშშ-სა და კანადაში ობლიგაციების, მოკლევადიანი ფასიანი ქაღალდებისა და აქციების გაყიდვიდან მიღებული შემოსავლები ფინანსირების 50-75%25-ს შეადგენს. ევროპასა და იაპონიაში ეს მაჩვენებელი 30%25-საც ვერ აღწევს.

ძველი სამყაროს ქვეყნებში თვითდაფინანსება წარმოადგენს საწარმოების ინვესტირების უმთავრეს წყაროს, მისი წილი მთლიან დაფინანსებაში შეადგენს იტალიაში 52,5%25, ხოლო გერმანიაში 64,5%25-ს. რაც შეეხება მოზიდულ ფინანსურ წყაროებს, საწამოების ინვესტირების ევროპული და ამერიკული მოდელები პოლარულად განსხვავდებიან. თუ გერმანიაში ძირითადი როლი ამ დაფინანსებაში ეკუთვნით ბანკებს, დიდ ბრიტანეთში - საფინანსო ბაზრებს (იხილეთ ცხრილი №6).

აღსანიშნვია, რომ ანგლოსაქსური ჩვეულებითი სამართლის მქონე ქვეყნები ინდივიდუალური აქციონერების უფლებების დაცვას გაცილებით უკეთ ახორციელებენ და გააჩნიათ აქციების გაცილებით ფართო და ლიკვიდური ბაზარი, ვიდრე სამოქალაქო სამართლის მქონე ქვეყნებს (კონტინენტური ევროპა). 1994 წელს საბაზრო კაპიტალიზაცია პირველი ჯგუფის ქვეყნებში შეადგენდა მშპ-ს 60%25-ს, ლისტინგში ყოველწლიურად ერთვებოდა 35 ახალი კომპანია, ხორციელდებოდა 2,2 პირველადი ემისია 1 მილიონ ადამიანზე. ევროპაში ეს მაჩვენებლები შეადგენდა მშპ-ს 21%25-ს, ხოლო ყოველ 1 მილიონ ადამიანზე მოდიოდა ლისტინგში ჩართული 10 ახალი კომპანია და 0,19 პირველადი ემისია.

მძლავრ საფონდო ბაზარზე დაფუძნებული საფინანსო სისტემა განიხილება როგორც უფრო მოქნილი სისტემა სარისკო პროექტების განხორციელების დროს. ბანკები კორპორაციებს ძალისმიერი პოზიციებიდან ვერ ელაპარაკებიან, ვიანიდან ეს უკანასკნელნი უფრო მეტად ფინანსირების საკუთარ წყაროებს ეყრდნობიან. შედეგად ამერიკულ სისტემაში დაფინანსებაში საბანკო მონოპოლია არ არსებობს. მაშინაც კი როცა ბანკები უარს ამბობენ კონკრეტული პროექტის დაფინანსებაზე, მისი განხორციელება მაინც შესაძლებელია აქციებისა თუ ობლიგაციების ემისიის გზით.

ცხრილი №6 90-იან წლებში ევროპის წამყვან ქვეყნებში ჩამოყალიბებული საწარმოთა აქციების ფლობის სტუქტურა (%25)

რაც შეეხება ევროპულ მოდელს, აქ ბანკები და საფინანსო ინსტიტუტები ძლიერ გავლენას ახდნენ არასაფინანსო კომპანიების საინვესტიციო გადაწყვეტილებებზე.

ორივე განხილულ მოდელს გააჩნია საკუთარი უპირატესობები და ნაკლოვანებები: ამერიკული მოდელი განიხილება, როგორც უფრო კონკურენტული სისტემა, ხოლო ევროპულ-იაპონური კი როგორც სისტემა რომელიც საშუალებას იძლევა შემცირდეს გაკოტრებისა და არასტაბილურობის რისკი, თუმცა ამ დროს შეიძლება დაუფინანსებელი დარჩეს სარისკო, მაგრამ ძალიან მომგებიანი პროექტები.

რა თქმა უნდა ძნელია განისაზღვროს თუ რომელი მოდელია უკეთესი, თუმცა ბოლო წლებში წამოწყებული ევროპის გაერთიანების პროცესი, რომლის სრულუფლებიან წევრობასაც საქართველოც ესწრაფვის მიგვითითებს, რომ აქცენტი სწორედ საინვესტიციო პროექტების დაფიანსების ევროპულ მოდელზე უნდა გაკეთდეს, მით უმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ ფასიანი ქაღალდების ბაზრის არაეფექტურობასა და საინვესტიციო პროექტების განხორციელების მაღალ რისკს საქართველოში.

თუმცა ჩვენი აზრით, იმისათვის რომ მივიღოთ ეკონომიკური ზრდის მაღალი მაჩვენებლები, ხელიდან არ უნდა იქნეს გაშვებული სარისკო, მაგრამ მაღალშემოსავლიანი პროექტების განხორციელების შესაძლებლობა (რაც თავს იჩენს ევროპულ მოდელში), სავარაუდო გარანტორის როლში მთავრობის მონაწილეობა მოზიდული დაფინანსებით განხორცილებულ საინვესტიციო აქტივობას სერიოზულად გამოაცოცხლებს.

უცხოური კაპიტალის მოზიდვა დამახასიათებელია ნებისმიერი ეკონომიკური სისტემისათვის. XX საუკუნის ბოლოს მსოფლიო ეკონომიკაში უცხოური ინვესტიციების ზრდამ ძალზედ მაღალი აქტივობით იჩინა თავი. 1980-1997 წლებში მარტო პირდაპირი ინვესტიციების საშუალო წლიური მატების ტემპი 13%25-ს შეადგენდა, მაშინ, როცა მსოფლიო ექსპორტი და მთლიანი შიდა პროდუქტი ამავე პერიოდში 7-7%25-ით იზრდებოდა. 1998-2000 წლებში პირდაპირი ინვესტიციების საშუალო წლიურმა ზრდამ თითქმის 50%25 შეადგინა და 2000 წლის განმავლობაში პიკს - 1,5 ტრლნ აშშ დოლარს, მიაღწია. თუმცა, 2001 წლისათვის ეს მაჩვენებელი თითქმის განახევრდა და 729,2 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც სავარაუდოდ 90-იან წლებში რუსეთში, აზიისა და ლათინური ამერიკის ქვეყნებში განვითარებულ ფინანსურ კრიზისებს უკავშირდება. ამასთან, მთელი რიგი ქვეყნების გამოცდილებამ დაადასტურა, რომ უცხოური კაპიტალის ამა თუ იმ ქვეყნის ეკონომიკური ზრდის სამსახურში ჩაყენება მხოლოდ საინვესტიციო ნაკადების სწორი მართვის საფუძველზეა შესაძლებელი.

როგორც ცნობილია, უცხოელი ინვესტორი კაპიტალურ რესურსებს აბანდებს მხოლოდ სტაბილური ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში, რომლებიც თავის მხრივ ადგილობრივი ინვესტორის ნდობითაც ხასიათდებიან. აქედან გამომდინარე, შეიძლება დანამდვილებით ითქვას, რომ როდესაც საუბარია საქართველოში უცხოური კაპიტალის მოზიდვაზე, უნდა გვახსოვდეს, რომ მისი შემოსვლა ქვეყანაში მოხდება მხოლოდ ადგილობრივი კაპიტალის რეალურად ამოქმედების პირობებში.

ამის დასტურად გადავხედოთ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოცულობასა და განაწილების სტურქტურას (ცხრილი №7), საიდანაც ჩანს, რომ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ძირითადი წილი განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკაზე მოდის და 2002 წელს მთლიანობაში 75%25 შეადგინა (იხ. დიაგრამა №1), თუმცა ეს მაჩვენებელი გაცილებით დიდი იყო წინა წლებთან შედარებით.

შესაბამისად დიდია იმ ფინანსური ნაკადის რაოდენობა, რომელიც განვითარებულ ქვეყნებს უბრუნდებათ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების განხორციელების შედეგად - 93%25 2002 წელს (იხ. ცხრილი №8).

ცხრილი №7 პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები მსოფლიოში (მლნ აშშ დოლარი)

მთლიანობაში აღებული, მოყვანილი შედარებებიდან გამომდინარე, არ შეიძლება ითქვას, რომ განვითარებადი სამყაროს ქვეყნებისათვის პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების განხორციელებას გარდამტეხი ცვლილებების შეტანა შეუძლია იმ უფსკრულის ამოსავსებად, რომელიც განვითარებად და განვითარებულ სამყაროს შორის არსებობს.

აქედან გამომდინარე, როდესაც საუბარია ორმაგ სარგებელზე, რომელსაც ინვესტიციების განხორციელებით ღებულობს, როგორც ინვესტორი, ასევე ქვეყანა, სადაც ეს ინვესტიციები იქნა ჩადებული, უნდა გვახსოვდეს, რომ სარგებელი, რომელსაც იღებს ინვესტორი გაცილებით დიდია, ვიდრე სარგებელი რომელსაც ღებულობს განვითარებადი ქვეყანა.

დიაგრამა №1 პირდაპირი უცხოური ინვესტიცების წილი განვითარებად და განვითარებულ ქვეყნებში

ცხრილი №8 პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების დაბრუნება (მლნ აშშ დოლარი)

მართლაც, ხშირია შემთხვევები, როდესაც უცხოური ინვესტიციების შედეგად განვითარებად ქვეყნებში ხდება ისეთი საქონლის წარმოების დანერგვა, რომელთაც მოჭმული აქვთ საკუთარი სასიცოცხლო ციკლი, შემოდის მოძველებული ტექნოლოგიები და ა.შ., რაც ბუნებრივია არ უწყობს ხელს ინვესტიციების მიმღები ქვეყნის ხანგრძლივვადიან ეკონომიკურ ინტერესებს.

რა თქმა უნდა ზემოთ აღნიშნული არ უნდა იქნას გაგებული ცალსახად. საინვესტიციო პროცესებს და მათ შორის პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ქვეყნის ეკონომიკური წინსვლისათვის. ზემოთქმულიდან გამომდინარე საჭიროა გავითვალისწინოთ განვითარებადი სამყაროს მრავალფეროვანი სპექტრი და ამის საფუძველზე შემუშავდეს ის საინვესტიციო სტრატეგია, რომელიც მოიზიდავს საჭირო ინვესტიციებს საჭირო პირობებით კონკურენტულ გარემოში.

მართლაც, განვითარებად ქვეყნებში, სადაც არსებობდა მკაცრი შეზღუდვები უცხოური კაპიტალის მონაწილოებაზე ქვეყნის ეკონომიკაში, საინვესტიციო პოლიტიკა სრულიად შეიცვალა ეკონომიკური განვითარებისა და ზრდის პროცესში უცხოური ინვესტიციების ჩართვის მიმართულებით, რასაც თან მოჰყვა ამ ტიპის ინვესტიციების რეგულირების რეჟიმების უპრეცედენტო ლიბერალიზაცია. ამ პროცესის მიღმა ვერ დარჩნენ ვერც ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნები და მათ შორის საქართველო. ქვეყანამ უცხოურ ინვესტიციებს ფართოდ გაუღო ეროვნული ეკონომიკის იმ დარგებში მონაწილეობის შესაძლებლობა, რომლებსაც მანამდე ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხობისათვის სტრატეგიული მნიშვნელობა ჰქონდათ მინიჭებული (ენერგეტიკა, პორტები, კომუნიკაციები და ა.შ.).

თუმცა, საერთო ლიბერალიზაცია უცხოური ინვესტიციების რეგულირების საქმეში უკვე არასაკმარისია, განვითარებადი ქვეყნების საინვესტიციო სასტარტო პირობების იდენტურობის გამო. ამიტომ სახელმწიფო პოლიტიკის ინტერესებში სულ უფრო მწვავედ დგება ახალი მიდგომების შემუშავება უცხოური ინვესტიციების მოსაზიდად, რომელიც კონკრეტულ ქვეყანას დააძლევინებს არსებულ კონკურენციას პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ბაზარზე.

ამ კონკრეტულ ბაზარზე, ქვეყნაში უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის საქმეში განსაკუთრებული როლი ენიჭება საინვესტიციო გარემოს შეფასებას, რომელშიც ძალზედ მნიშვნელოვანია ქვეყნის საკრედიტო რეიტინგისა და სახელმწიფო ვალის მოცულობის განსაზღვრა. სარეიტინგო კომპანიები საკრედიტო რეიტინგის მინიჭებისას ეყრდნობიან მეთოდიკას, რომლის მიხედვითაც ქვეყნების მთავრობები იღებენ შეფასებას სპეციალური შკალის მიხედვით.

ძირითად ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ფაქტორებს, რომელსაც სარეიტინგო კომპანიები იყენებენ რეიტინგის დადგენისას, მიეკუთვნებიან:

რეიტინგის დადგენის მეთოდიკა მოიცავს კვლევებს სხვადასხვა მიმართულებით, მათ შორის პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ასპექტებს.

ერთ-ერთი ცნობილი საკრედიტო სააგენტო - Standard&Poor's - რეიტინგის მინიჭებისას განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს სახელმწიფო ვალების მომსახურებას.

რეიტინგების მაჩვენებლებია:

AAA - (ძალიან მაღალი შესაძლებლობები ვალებთან დაკავშირებით ვალდებულებების სრულად და დროულად შესრულების თაობაზე.)

AA - მაღალი შესაძლებლობები ვალებთან დაკავშირებით ვალდებულებების სრულად და დროულად შესრულების თაობაზე.

A - ზომიერად მაღალი შესაძლებლობები ვალებთან დაკავშირებით ვალდებულებების სრულად და დროულად შესრულების თაობაზე, მაგრამ მაღალი მგძნობიარობა პირობების გაუარესებაზე ეკონომიკაში, ფინანსებსა და კომერციაში.

BBB - საკმარისი შესაძლებლობები ვალებთან დაკავშირებით ვალდებულებების სრულად და დროულად შესრულების თაობაზე. მაგრამ უფრო მაღალი მგძნობიარობა პირობების გაუარესებაზე ეკონომიკაში, ფინანსებსა და კომერციაში.

BB - ყველა საფრთხეები მოკლევადიან პერსპექტივაში, მაგრამ უფრო მაღალი მგძნობიარობა პირობების გაუარესებაზე ეკონომიკაში, ფინანსებსა და კომერციაში.

B - უფრო მაღალი დამოკიდებულება უარყოფით პირობებზე ეკონომიკაში, ფინანსებსა და კომერციაში, მაგრამ ამჯამად არსებობს შესაძლებლობა, კომერციაში პირობების გაუმჯობესებაზე.

CCC - ამჯამად არსებობს პოტენციური შესაძლებლობა ვალებთან დაკავშირებით ვალდებულებების შეუსრულებლობის თაობაზე;

CC - ამჟამად მაღალი შესაძლებლობა არსებობს ვალებთან დაკავშირებით ვალდებულებების შეუსრულებლობის თაობაზე.

C - ქვეყნის მიმართ აღძრულია გაკოტრების პროცედურა ან განხორციელდა ანალოგიური ქმედება, მაგრამ გადარიცხვები ან ვალებთან დაკავშირებით ვალდებულებების შესრულება გრძელდება.

SD - შერჩევითი დეფოლტი რომელიმე კონკრეტული ვალდებულებების მიმართ, ამავდროულად სხვა ვალდებულებების დროული და სრული შესრულება.

D - დეფოლტი, ვალებთან დაკავშირებული ვალდებულებების შეუსრულებლობის გამო.

ამ შეფასებებს შეიძლება დაემატოს პლიუსი (+) ან მინუსი (-), რომელიც შუალედურ სარეიტინგო კატეგორიას აღნიშნავს ძირითად კატეგორიასთან შედარებით.

“AAA”, “AA”, “A” და “BBB” რეიტინგები საინვესტიციო კლასის რეიტინგებია.

“BB”, “B”, “CCC”, “CC”, “C” - სპეკულაციური ხასიათის მატარებელი რეიტინგებია.

რეიტინგის მინიჭების შემდეგ ქვეყანას ენიჭება საპროგნოზო მაჩვენებლებიც: „პოზიტიური“ - შესაძლებელია რეიტინგის ზრდა; „ნეგატიური“ - შესაძლებელია რეიტინგის დაწევა; „სტაბილური“ - რეიტინგის ცვლილება მოსალოდნელი არაა; „განვითარებადი“ - შესაძლებელია რეიტინგის ზრდა ან დაწევა.

უცხოურ და ადგილობრივ ინვესტიციებს შორის რაიმე პრინციპული სხვაობა არ არსებობს, რადგანაც საინვესტიციო ნაკადების დინების ძირითადი კანონები საერთოა ამ პროცესის ყველა მონაწილისათვის, როგორც რეზიდენტებისთვის ასევე არარეზიდენტებისთვის. ამასთან, განუვითარებელი შიდა საინვესტიციო ბაზრის მქონე ქვეყნებისთვის ძნელია გარე წყაროებიდან დამატებითი სახსრების მოზიდვა. რაც შეეხება განვითარებულ სახელმწიფოებს, რომელთა ეკონომიკასაც ახასიათებს კაპიტალის გარკვეული სიჭარბე, ისინი წარმოადგენენ უცხოური ინვესტიციების ყველაზე დიდ იმპორტიორებს.

ადგილობრივი კაპიტალის მობილიზება შესაძლებელია ისეთი ნაბიჯების განხორციელებით, რომლებიც ზემოქმედებენ მოთხოვნის მოცულობაზე, დაბეგვრის რაოდენობაზე, შიდა სესხების მიმზიდველობასა და უმუშევრობის შემცირებაზე. გარე წყაროებიდან სახსრების მიღება შესაძლებელია უცხოური საინვესტიციო კაპიტალის სახით, სამომხმარებლო იმპორტის შემცირებითა და ვაჭრობის პირობების გაუმჯობესებით. კავშირი ამ წყაროებს შორის შეიძლება გამოსახულ იქნას შემდეგი ტოლობით:

(I + G) - (S + T) = (M - X)

(I - ინვესტიცია, G - სახელმწიფო ხარჯები, S - დანაზოგები, T - საგადასახადო მოსაკრებელი, M - იმპორტი და X- ექსპორტი)

ამ ტოლობიდან, ასევე ჩანს კავშირი განვითარებადი ქვეყნის რესურსების უკმარისობასა (როგორიც არის მაგალითად საქართველო) და უცხოური ვალუტის უკმარისობას შორის. ისეთ ვითარებაში, როდესაც განვითარებადი ეკონომიკის ქვეყანა საინვესტიციო და სახელმწიფო საჭიროებებისთვის უფრო მეტს ხარჯავს, ვიდრე იღებს გადასახადებიდან და მოსახლეობის ანაბრებიდან, წარმოიშობა რესურსების შიდა უკმარისობა, რომელიც სახელმწიფოს საგადამხდელო ბალანსში უარყოფით სალდოს განაპირობებს. აღნიშნული ეს დასკვნა გამომდინარეობს ეროვნული შემოსავლის ანალიზიდან - ეროვნული შემოსავალი C+I+G+X-M, სადაც C მოხმარებაა) მისი შემადგენელი წყაროების ჯამის ტოლი უნდა იყოს. რესურსების შიდა დისბალანსი უცხოური ვალუტის გარე დისბალანსში გადადის, ამასთან, რესურსების უკმარისობა იმპორტით ივსება, ხოლო უცხოური ვალუტის უკმარისობა კი (რომელიც მათ შესაძენად იხარჯება), უცხოური კაპიტალის შემოდინებით შეივსება. ამგვარად, განვითარებად ქვეყნებს უცხოური ვალუტა, პირველ რიგში, სჭირდებათ უცხოური საინვესტიციო საქონლისა და მომსახურეობის შესაძენად.

ყოველივე აღნიშნული საშუალებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ ამგვარ ვითარებაში ყველაზე ეფექტური იქნება ეროვნული ეკონომიკის განვითარება ექსპორტის ჩანაცვლების პოლიტიკით, რაზედაც ნათლად მეტყველებს სხვადასხვა ქვეყანაში ჩატარებული გამოკვლევები. კერძოდ, ეროვნული წარმოების განვითარებისათვის, ექსპორტით იმპორტის ჩანაცვლებამდე, დიდი მნიშვნელობა აქვს ექსპორტის სტიმულირებას. მაგალითად, ჩვენი ქვეყნისთვის არატრადიციული საქონლის ექსპორტის წახალისება - ნედლეულის ექსპორტიდან საწარმოო პროდუქციის ექსპორტისაკენ, მანამდე იმპორტირებული სამრეწველო საქონლის წარმოებაზე გადასვლა პროტექციონისტული პოლიტიკის შემოღებასთან ერთად.

ქვეყნის ეკონომიკის სტაბილური განვითარების უზრუნველყოფა საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესებით ექსპორტის სტიმულირების მეშვეობით მიზანშეწონილია იმდენად, რამდენადაც:

გარდა აღნიშნულისა, იმპორტის ჩანაცვლება ქვეყანაში გამოიწვევს ნაკლებად მიმზიდველი ან ისეთი დარგების განვითარებას, რომელთაც ნაკლები შანსი ჰქონდათ კონკურენციაში უპირატესობის მისაღწევად. მართალია პროტექციონიზმს შეუძლია ამ დარგებს მისცეს შიდა ბაზარი, მაგრამ შიდა მწარმოებელი ვერ შეძლებს უპირატესობის მოპოვებას საერთაშორისო ბაზრებზე, ამასთანავე ეს დარგები ძალიან მგრძნობიარე იქნებიან ეკონომიკური ციკლებისა და სავალუტო რყევების მიმართ.

ეროვნულ ეკონომიკაში უცხოური კაპიტალის მონაწილეობა დამოკიდებულია ქვეყნის ეკონომიკის მიმზიდველობაზე, რაც განაპირობებს უცხოელი ინვესტორის მიერ კაპიტალური დაბანდებების განახორციელებას სხვადასხვა მიმართულებით, ეროვნულ, რეგიონალურ, საერთაშორისო პროექტებში.

უცხოური ინვესტიციები ძირითადად შეიძლება დაიყოს პირდაპირ და პორტფელურ ინვესტიციებად. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები შემოსილნი არიან გარკვეული სტაბილურობის ელფერით, ვინაიდან ისინი ხელს უწყობენ საინვესტიციო პროცესების აქტივობას, მართვისა და მარკეტინგული სრულყოფილი მეთოდების დანერგვას, სოციალურ-ეკონომიკური სტაბილურობის ზრდას, საექსპორტო მრეწველობის განვითარებას, თანამედროვე ტექნოლოგიების მოზიდვას, ახალი სამუშაო ადგილების შექმნასა და სხვ., რისი თქმაც ნაკლებად შეიძლება პორტფელურ ინვესტიციებზე. თუ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემთხვევაში კაპიტალის გატანა მყისიერად შეუძლებელია, პორტფელური ინვესტიციების დროს კაპიტალის მოძრაობამ შეიძლება დიდი უწესრიგობები გამოიწვიოს მსოფლიო ეკონომიკაში, ვინაიდან მოგების მაღალი განაკვეთის ძიების პროცესში მათ შეუძლიათ სწრაფად გადაინაცვლონ ერთი ქვეყნიდან მეორეში და ამრიგად გამოიწვიონ საკმაოდ მძიმე ფინანსური შედეგები იმ ქვეყნებში, რომლებსაც ისინი დატოვებენ.

მიუხედავად პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების გარკვეული მიმზიდველობისა, მათი ეკონომიკური მნიშვნელობა შეიძლება სხვადასხვაგვარად შეფასდეს. ერთის მხრივ, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ქვეყანაში შემოსვლა ხელს უწყობს შიდა რესურსების დეფიციტის შემცირებას, ახალი ტექნოლოგიებისა და ბიზნესის წარმოების ახალი სტანდარტების დანერგვას, ხოლო მეორეს მხრივ, უცხოელი ინვესტორები, რომელთა როლშიც ხშირად გვევლინებიან ტრანსნაციონალური კომპანიები აქტიურად ერევიან ქვეყნის საკანონმდებლო პროცესებში, იგნორირებას უწევენ ქვეყნის ეკოლოგიურ თუ შრომით კანონმდებლობას და საჭირეობის შემთხვევაში არც კორუფციულ გარიგებებზე ამბობენ უარს ადგილობრივ ჩინოვნიკებთან.

კიდევ ერთი საფრთხე, რაც უკავშირდება პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს, არის ის, რომ მათ ახასიათებთ ადგილობრივი მრეწველობის „გამოდევნის ეფექტი”, რომელიც ორი ფორმით იჩენს თავს: პირველი ასახავს მდგომარეობას სასაქონლო ბაზარზე, როდესაც ტრანსნაციონალური კომპანიების ფილიალები იყენებენ საკუთარ კონკურენტულ უპირატესობებს და ავიწროებენ ადგილობრივი კომპანიების განვითარებას და მეორე, როდესაც საფინანსო ან სხვა რესურსების ბაზრებზე ტრანსნაციონალური კომპანიების ფილიალები ცდილობენ შეისრუტონ ამ რესურსების ძირითადი ნაწილი და ადგილობრივ კომპანიებს შეუზღუდონ მათი გამოყენების შესაძლებლობა.

უცხოური კაპიტალის შემოდინების სტიმულირების უზრუნველყოფისათვის უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება შემდეგ ნაბიჯებს: პირველი, ქვეყნის, მისი ცალკეული რეგიონებისა და ეკონომიკის სხვადასხვა დარგების საინვესტიციო შესაძლებლობის საინფორმაციო უზრუნველყოფა; მეორე, პროექტების დაფინანსების, მიწების გამოყოფის და სხვა მოსახერხებელი სქემის ჩამოყალიბების შესაძლებლობა; მესამე, პროტექციონისტული ტარიფები იმ საქონელზე, რომელსაც აწარმოებს უცხოელი ინვესტორი; მეოთხე, საინვესტიციო პროექტისათვის საჭირო ძირითადი საშუალებების იმპორტის გადასახადისგან განთავისუფლება; მეხუთე, „სავალუტო კორიდორის” შემოღება, რომელიც გარკვეულ ჩარჩოებში მოაქცევს ეროვნული ვალუტის გაცვლით კურსს; მეექვსე, საგადასახადო შეღავათები; მეშვიდე, საკანონმდებლო გარანტიები.

ზევით აღნიშნული უცხოური კაპიტალის შემოდინების სტიმულირების მეთოდების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ამ ინვესტიციებით გამოწვეული საერთო შემოსავალი ინვესტორის შემოსავალზე დიდია. თუ უცხოური ინვესტიციები ზრდიან ეროვნული ეკონომიკის მწარმოებლურობას, მაშინ ნამეტი პროდუქცია ნაწილდება შემდეგ სუბიექტებზე:

მეტად მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ არსებობს ინვესტიციების სტიმულირების მეორე მხარეც. კერძოდ, ქვეყანაში, ან მის რეგიონში სტიმულების ზრდა, სავარაუდოდ, კონკურენტების შესაბამის რეაქციას გამოიწვევს და სხვა ქვეყნებიც ადეკვატურ წამახალისებელ ნაბიჯებს გადადგამენ. მეტიც, სტიმულების ზრდის დროს რეგიონმა შეიძლება გადააჭარბოს და შემოსავლის ის ნაწილი დაიკარგოს, რომელსაც იგი მიიღებდა კაპიტალდაბანდებების იგივე დონის შენარჩუნების შემთხვევაში. ამიტომ, საჭიროა გვახსოვდეს, რომ საინვესტიციო გარანტიები მართალია აჩერებს ანტისტიმულების წარმოშობას, მაგრამ არ ზრდის საინვესტიციო ნაკადს რეგიონალურ ეკონომიკაში.

უცხოური კაპიტალის მოზიდვა ძირითადად დამოკიდებულია მოგების მიღებისა და ქვეყნის ფარგლებს გარეთ გატანის შესაძლებლობაზე. რაც შეეხება საგადასახადო სტიმულებს, როგორც პრაქტიკა ცხადყოფს, უცხოელი ინვესტორი უფრო მეტად დაინტერესებულია მოგების მიღებით, ვიდრე მოგებაზე საგადასახადო სტიმულების მოპოვებით. ამის გამო, საგადასახადო შეღავათები არ წარმოადგენს ინვესტიციის მოზიდვის უმთავრეს სტიმულს, ისინი უფრო აუცილებელი პირობაა ასეთი სტიმულების წარმოქმნისათვის. საინვესტიციო პირობების გაუარესებისა და ექსპროპრიაციისაგან დაზღვევის გარდა, უცხოური კაპიტალის ექსპორტიორი, ითხოვს გარანტიას შიდასახელმწიფოებრივი რისკებისგან დასაცავად. ინვესტიციის მიმღებ ქვეყანას შეუძლია საწყის ეტაპზე ინვესტორს დაუთმოს პროექტის განხორციელების ასპრონცეტიანი უფლება, თუმცა მომავლისათვის მოითხოვოს პროექტის განვითარებაში ქვეყნის შიდა კაპიტალისა და ეროვნული რესურსების თანდათანობით ჩართვა.

აღსანიშნავია ისიც, რომ საგადასახადო სტიმულების სიჭარბემ შეიძლება უარყოფითი შედეგები გამოიწვიოს. მაგალითად, უცხო ქვეყნის ფირმას, რომელიც ახორციელებდა საინვესტიციო პროექტს ბრაზილიაში, ამაზონიის რეგიონში კანონმდებლობით ჰქონდა უფლება ამ პროექტში რეინვესტირების სახით ჩაედო იმ თანხის ნახევარი, რომელიც სახელმწიფო ხაზინაში უნდა შესულიყო გადასახადების სახით. ფირმამ ისარგებლა ამ ვითარებით და შემოსავალს იღებდა იმ ფულიდან, რომელიც სხვა შემთხვევაში ქვეყნის საკუთრება იქნებოდა. რა თქმა უნდა, სახელმწიფოსთვის უფრო ხელსაყრელი იქნებოდა რომ ფირმას წილი ერთობლივი შემოსავლიდან მიეღო, თუნდაც მთლიანად გაუქმებულიყო მის საქმიანოვბაზე დაწესებული გადასახადები.

საერთაშორისო ინვესტიციების მოზიდვას შეიძლება სერიოზული წინააღმდეგობა შეუქმნას სავალუტო შეზღუდვებმა და კაპიტალის ფორმირებაზე დაწესებულმა სახელმწიფო კონტროლმა, რის გამოც არარეზიდენტებს ხელი არ მიუწვდებათ ადგილობრივ საფინანსო ბაზრებთან, მცირდება კაპიტალისა და დივიდენდების რეპატრიაციის შესაძლებლობა, იზღუდება ადგილობრივი ფირმის საწესდებო კაპიტალი, რომელშიც შეიძლება მონაწილეობდეს უცხოელი ინვესტორი. თუმცა, ასეთი შეზღუდვების არ არსებობა ასუსტებს კონტროლს უცხოური კაპიტალის მოძრაობაზე. კომპრომისი ამ საკითხში უშუალოდ გარიგებების დროს უნდა მოიძებნოს, რომელიც ორივე მხარისთვის იქნება ხელსაყრელი.

აღნიშნულ საკითხებთან დაკავშირებით კომპრომისის არ არსებობაზე მეტყველებს საქართველოს ეკონომიკაში დაბანდებული უცხოური კაპიტალის მოცულობა. მართლაც, საქართველოს ეკონომიკაში საინვესტიციო დაბანდებებისათვის დამახასიათებელი მაღალი რისკის გამო, არ შეიძლება დიდი იმედი გვქონდეს საერთაშორისო კაპიტალის მოზღვავებასთან დაკავშირებით. მართალია, ამ ბოლო დროს ქვეყანაში განხორციელებული რეფორმები არსებული ნაკლოვანებების აღმოსაფხვრელადაა მიმართული, მაგრამ ქვეყნის პოლიტიკური სიტუაციის შესაძლო არასტაბილურობა (მაგალითად, ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის პროცესების დაწყება) კვლავ ერთ-ერთი უმთავრესი წინაღობაა საერთაშორისო კაპალდაბანდებების განხორციელების გზაზე. გარდა ამისა, როგორც უახლოესი წარსულის ანალიზი ცხადყოფს, საერთაშორისო დახმარებები ქვეყანაში არარაციონალურად ნაწილდებოდა ან უბრალოდ იტაცებდნენ პირადი გამდიდრების მიზნით. აღნიშნული მდგომარეობის გამოსწორების ერთ-ერთი საიმედო გზა არის სახელმწიფოებრივი მოწყობის პრობლემის დაუყოვნებელი გადაჭრა და პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა, რომლებიც თავად წარმოადგენენ რეალურად მომუშავე ფინანსურ დაბანდებებს ქვეყნის ეკონომიკაში. წინააღმდეგ შემთხვევაში უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა სასურველი რაოდენობითა და გრძელვადიანი მოცულობით განუხორციელებელ რეალობად დარჩება.

განვითარებული ქვეყნების გამოცდილებიდან გამომდინარე შეიძლება ითქვას, რომ ეკონომიკური მაჩვენებლები უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის განმსაზღვრელი ფაქტორი არა არის, რადგანაც გადამწყვეტი მნიშვნელობა ქვეყნის პოლიტიკურ სტაბილურობას ენიჭება. საინვესტიციო ნაკადის სიდიდეზე ასევე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ქვეყნის მზადყოფნა, გაყიდოს არსებული აქტივები. თუმცა ასეთი სტრატეგიის არჩევის დროს (რასაც ადგილი აქვს ჩვენს ეკონომიკურ რეალობაში), შესაძლებელია შეიქმნას ისეთი ვითარება, როდესაც რეზერვში აღარ დარჩება საინვესტიციო ობიექტები და შედეგად, ინვესტორების მოსაზიდად საჭირო გახდება ახალი, გაცილებით უფრო რთული პროექტების განხორციელება (ანუ შეიძლება მართლაც შეიქნას ისეთი სიტუაცია, როდესაც გასაყიდი აღარაფერი დარჩება „სინდისის გარდა”).

ამრიგად, ყოველივე აღნიშნული საშუალებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ უცხოური ინვესტიციების მოსაზიდად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება: პირველი, ეროვნულ ეკონომიკაში არსებულ დაგროვების დონესა და ეროვნული ინვესტორის აქტივობას; მეორე, უცხოური ინვესტიციების კონკურენტულ ბაზარზე ფრთხილი და ამასთანავე ნოვატორული მიდგომების გამოყენებას; მესამე, ისეთ ეკონომიკურ გარემოს, სადაც მესაკუთრეს (მისი მოქალაქეობის მიუხედავად) გააჩნია კაპიტალის დაცვისა და ზრდის გარანტიები. ხოლო რაც შეეხება უცხოური ინვესტიციების რეგულირებას მათი მოზიდვის შემდეგ, აუცილებელია ისეთი ზომიერი მიდგომების შემუშავება, რომელიც თანაბრად იქნება მისაღები, როგორც უცხოელი ინვესტორის, ასევე ქვეყნის ინტერესებისათვის.

საინვესტიციო გარემო. საქართველოში ინვესტიციების საფინანსო-საკრედიტო რეგულირება უცილობელ კავშირშია ქვეყნის საინვესტიციო გარემოს, მისი დადებითი და უარყოფითი მხარეების შეფასებასთან, ვინაიდან საინვესტიციო ხასიათის ფინანსური გადაწყვეტილებები პირდაპირაა დამოკიდებული მთელი რიგი პოლიტიკური, სოციალურ-ეკონომიკური და კულტურული ფაქტორების მოწესრიგებასთან.

სახელმწიფო საინვესტიციო პოლიტიკის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საკითხს ხელსაყრელი საინვესტიციო გარემოს ფორმირება წარმოადგენს. ცნება „საინვესტიციო გარემო“ მოიცავს ყველა იმ ფაქტორს, რომლებიც მხედველობაში მიიღება ინვესტორების მიერ კაპიტალდაბანდებების განხორციელებამდე და რომლებიც საბოლოო ჯამში აისახება ისეთ კომპლექსურ მაჩვენებელში როგორიცაა საინვესტიციო რისკი.

სამწუხაროდ უნდა ითქვას, რომ ის სტატისტიკური მაჩვენებლები, რომლებსაც ჩვენ ვეყრდნობით საქართველოს საინვესტიციო გარემოზე წარმოდგენის ჩამოსაყალიბებლად გარკვეულ უზუსტობებს შეიცავს განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საუბარია პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებზე, რასაც ადასტურებს უცხოური ინვესტიციების ნაკადების ურთიერთშედარება მიმღები და ინვესტორი ქვეყნების მიხედვით. მაგალითისათვის შეგვიძლია შევადაროთ საქართველოს სტატისტიკის დეპარატმენტისა და აშშ-ს სავაჭრო პალატის საინვესტიციო და საგადასახადო კომიტეტის, ასევე გაეროს ვაჭრობისა და განვითარების კონგრესის მონაცემები (ცხრილი №9). ასეთივე უზუსტობაზე მიუთითებენ სხვა ქართველი მკვლევარები, რის მიზეზსაც ისინი უცხოური ინვესტიციების აღრიცხვიანობის სირთულეს მიაწერენ.

ასეთი უზუსტობების მიუხედავად, არსებული მონაცემების საფუძველზე მაინც შეიძლება დადგენილი იქნეს ის ძირითადი ტენდენციები, რომლებიც ახასიათებს საქართველოს საინვესტიციო გარემოს.

ცხრილი №9 საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტისა და უცხოური ორგანიზაციების მონაცემების შედარება

საქართველოს საინვესტიციო გარემოს შეფასებას სხვადასხვა უცხოური ორგანიზაცია აწარმოებს. მათ შორის აღსანიშნავია ამერიკის სავაჭრო პალატის საინვესტიციო და საგადასახადო კომიტეტის მიერ 2005 წლის სექტემბერში ჩატარებული საქართველოს საინვესტიციო გარემოს ანალიზი. კვლევა შედგებოდა ორი ნაწილისგან: პირველ ეტაპზე გამოვლინდა ის ფაქტორები, რომლებიც ხელს უწყობენ და განსაზღვრავენ საინვესტიციო გარემოს საქართველოში, ხოლო მეორე ეტაპზე მოხდა ამ ფაქტორების დახარისხება ქართული რეალობების შესაბამისად.

ფაქტორები შეფასებულია ამერიკული SWOT 5-ბალიანი სისტემით, რომლის მიხედვითაც საქართველოს საინვესტიციო გარემოს უპირატესობები, ნაკლოვანებები, შესაძლებლობები და საფრთხეები შეიძლება კომპაქტურად წარმოდგენილი იქნას ქვემოთ მოცემული ცხრილის №10 სახით (სრული სახით იხ. დანართი ნაშრომის ბოლოს).

ცხრილი №10 საქართველოს საინვესტიციო გარემოს შეფასების ძირითადი ფაქტორები

როგორც მოყვანილი მონაცემებიდან ჩანს, მიმზიდველი საინვესტიციო გარემოს შექმნის მნიშვნელოვან პირობებს წარმოადგენენ: მაკროეკონომიკური და პოლიტიკური სტაბილურობის უზრუნველყოფა, ფისკალური და მონეტარული პოლიტიკის წარმართვა საწარმოო სექტორის ინტერესების გათვალისწინებით, გამჭვირვალე, ეფექტური და სტაბილურ-ლეგალური გარემოს შექმნა, კორუმპირებულ-ბიუროკრატიული ბარიერების მოხსნა, ინვესტიციების ხელშემწყობი სააგენტოების მუშაობის გააქტიურება და სხვ.

საინვესტიციო გარემოს მიმზიდველობაზე ზემოთ ჩამოთვლილ ფაქტორების გარდა მოქმედებს ქვეყნის გეოპოლიტიკური მდგომარეობა. საქართველოს მდებარეობა მნიშვნელოვან ფაქტორად უნდა გადაიქცეს ქვეყანაში დიდი მოცულობის კაპიტალის შემოდინებისათვის. ეს პროცესი უკვე დაწყებულია და თავის გამოხატულებას პოულობს „ტრასეკას” პროექტის თანდათანობით განხორციელებაში.

საინვესტიციო გარემოს მიმზიდველობის ხელშემწყობ ფაქტორებად შეიძლება მივიჩნიოდ ის, რომ საქართველო ტერიტორიულად დსთ-ის ბაზრებთან უშუალოდ ახლოს იმყოფება, რაც ბიზნესმენებს ხარჯების შემცირებასთან ერთად სხვა მრავალ პრივილეგიას აძლევს.

ხელსაყრელი საინვესტიციო გარემოს შესაქმნელად მეტად მნიშვნელოვანია ორმხრივი საინვესტიციო შეთანხმების რიცხვის გაზრდა. დიდი მნიშვნელობა აქვს ორმაგი დაბეგვრის თავიდან ასაცილებელ ხელშეკრულებებს, ვინაიდან უცხოური ინვესტიციებით შექმნილი საწარმო ერთი მხრივ, უკავშირდება იმ ქვეყნის საგადასახადო კანონმდებლობას, სადაც განხორციელდა ინვესტიცია, ხოლო მეორე მხრივ _ იმ ქვეყნისას, რომლის რეზიდენტიცაა ინვესტორი. აღნიშნული გარემოება კი იწვევს ორმაგ დაბეგვრას იმ შემთხვევაში, თუ არ იქნა დადებული ქვეყნებს შორის შესაბამისი ხელშეკრულებები, ხოლო ორმაგი დაბეგვრა კი მეტად უარყოფით გავლენას ახდენს კაპიტალის მოძრაობაზე და შესაბამისად ინვესტიციების განხორციელებაზე.

ყველაზე დიდი პრობლემა, რომელიც ხელს უშლის ინვესტიციების განხორციელებას არის კორუფციასთან ერთად ბიუროკრატია, რომელიც სერიოზულ ბარიერს უქმნის ყოველ ინვესტორს.

საქართველოს საინვესტიციო გარემოს ნაკლოვანებას წარმოადგენს ასევე ე.წ. დამატებითი ხარჯების მაღალი დონე, მხედველობაში გვაქვს: კავშირგაბმულობის, ტრანსპორტის, ელექტროენერგიის შეფერხებით მიწოდება და აქედან გამომდინარე, მეწარმეების დამატებითი ხარჯების ზრდა მდგომარეობის გამოსასწორებლად.

უცხოელი მეწარმეები ერთხმად აცხადებენ, რომ ყველაზე მეტ პრობლემებს ისინი საგადასახადო ორგანოებთან ურთიერთობისას აწყდებიან. არანაკლებ მნიშვნელოვანია ქვეყანაში არასრულყოფილი საბანკო სისტემის არსებობა. იგულისხმება ის ფაქტი, რომ მაღალი საპროცენტო განაკვეთებია სესხებზე და ბანკები ძირითადად მოკლევადიან კრედიტებს გასცემენ.

საინვესტიციო გარემოზე უარყოფითად მოქმედ ფაქტორებს შორის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანია ქვეყანაში არსებული სოციალურ-პოლიტიკური მდგომარეობა (კორუფცია, კრიმინალური მდგომარეობა და სხვა). საქართველოში ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობა დარღვეულია, რაც კიდევ უფრო ართულებს მდგომარეობას.

არსებული სიძნელეების პირობებში, უნდა აღინიშნოს, რომ მრავალმა საინვესტიციო კომპანიამ შეიკავა თავი საქართველოში განეხორციელებინა თავისი საქმიანობა.

საქართველოს საინვესტიციო რეიტინგის ანალიტიკური შეფასება 2005 წლისათვის, მოცემული აქვს, აგრეთვე, სარეიტინგო სააგენტო შტანდარდ&Pოორ'ს, რომელიც თავის ანგარიშებში ქვეყნების საინვესტიციო გარემოს შეფასებისას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს საკრედიტო რეიტინგისა და სახელმწიფო ვალის მოცულობას.

რეიტინგის მიხედვით საქართველოს მიენიჭა B+პოზიტიური საკრედიტო რეიტინგი. საკრედიტო რეიტინგის მინიჭების პოზიტიური ფაქტორებიდან გამოიყოფა საქართველოს მთავრობის აწონდაწონილი ფინანსური პოლიტიკა და საბაზრო ეკონომიკის სტრუქტურული ცვლილებების ჩატარება, სახელმწიფო ვალის ზომიერი და კლებადი დონე, დადებითი ეკონომიკური პერსპექტივა, რომელიც განპირობებულია მყარი საბაზრო ორიენტაციით. უარყოფით ფაქტორებს შორის შტანდარდ&Pოორ'ს მიუთითებს ეკონომიკური ზრდის შემცირებულ ბაზას და დაბალ შემოსავალს ერთ სულ მოსახლეზე, ბიზნეს გარემოში ჯერ კიდევ არსებულ პრობლემებს, საგარეო ლიკვიდურობის სუსტ მაჩვენებლებს, ჩამოუყალიბებელ პოლიტიკურ, სამართლებრივ და ეკონომიკურ ინსტიტუტებს, რეგიონულ კონფლიქტებთან დაკავშირებულ პოლიტიკურ გაურკვევლობას.

ერთ-ერთი მთავარი დადებითი მოვლენა რომელსაც უცხოელი ექსპერტები გამოყოფენ საქართველოს საინვესტიციო გარემოს შეფასების დროს, არის ის, რომ რეფორმები საქართველოში უფრო სწრაფად მიმდინარეობს, ვიდრე შესაბამისი ეკონომიკური განვითარების მქონე სხვა ქვეყნებში. თუმცა ჯერ კიდევ მაღალი რჩება კორუფციის დონე: 2005 წელს საქართველოს ეკავა 130-ე ადგილი კორუფციის მხრივ 160 ქვეყანას შორის.

უცხოური ინვესტიციები საქართველოში. საინვესტიციო პროგრამების გააქტიურება საქართველოში 90-იანი წლების მეორე ნახევრიდან შეინიშნება. ეს ის პერიოდია, როდესაც მიღწეულ იქნა შედარებითი პოლიტიკურ-ეკონომიკური და ფინანსური სტაბილიზაცია და თავი იჩინა უცხოელი ინვესტორების ინტერესმა განსაკუთრებით იმ პროექტების მიმართ, რომლებშიც გარანტორად სახელმწიფო გამოდიოდა. დაიწყო განხორციელება ისეთმა საინვესტიციო პროგრამებმა, როგორიცაა ბაქო-სუფსის ნავთობსადენისა და სუფსის ტერმინალის მშენებლობა. აღნიშნული პროცესების შედეგად 1998 წელს საქართველოში უცხოურმა ინვესტიციებმა საკმაოდ დიდ მაჩვენებელს მიაღწია (265 მლნ დოლარი).

საინვესტიციო აქტივობამ საქართველოში ახალი ტემპებით იჩინა თავი 2003-2004 წლებში, როდესაც უცხოური ინვესტიციების რაოდენობამ 500 მილიონ დოლარს მიაღწია. თუმცა ამ შემთხვევაშიც ისევე, როგორც 1998 წელს, ძირითადი საინვესტიციო აქტივობა ასახავდა უცხოელი ინვესტორის მიერ ცალკეული დარგებით დაინტერესებას და არა სახელმწიფოს მთელ სამრეწველო სექტორში საინვესტიციო პროცესების დაწყებას. ამ წლებში შემოსული უცხოური ინვესტიციები ტრანსპორტის სექტორზე ნაწილდებოდა, რომელშიც ძირითადი წილი კვლავ ნავთობისა და გაზსადენის მშენებლობაზე მოდიოდა.

2007-2008 წლებში მოსალოდნელია, რომ ბაქო-ჯეიჰანის მილსადენზე ინვესტიციები შემცირდება. თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს საქართველოს ეკონომიკაში ყაზახური ინვესტიციების მოსალოდნელი აქტივობა, რამაც 2006 წლის დასაწყისისთვის დაახლოებით 300 მლნ. აშშ დოლარს მიაღწია და სავარაუდოთ მათი საერთო მოცულობა 1 მილიარდ დოლარს გადააჭარბებს.

ბაქო-ჯეიჰანის პროექტის დასრულების შემდეგ, საქართველოში შემოსული უცხოური ინვესტიციების მობილიზება ძირითადად განპირობებული იქნება ქვეყანაში მიმდინარე პრივატიზაციის პროცესით. უნდა ითქვას, რომ პრივატიზაციის პროცესში ჩართული ინვესტორის მოტივაცია უმთავრესად განპირობებულია იმით, რომ პირველი, იგი კაპიტალს ლიკვიდურ ქონებაში აბანდებს, რითიც ამცირებს კაპიტალდაბანდების რისკს და მეორე, ყიდულობს ქონებას ნომინალთან შედარებით დაბალი ღირებულების ფასად. ასე, რომ წარუმატებელი ბიზნესის შემთხვევაში, ინვესტორი შეძლებს მინიმალური დანაკარგებით ამ ქონების გაყიდვას და ჩადებული თანხების უკან დაბრუნებას. ძნელია გამოვყოთ სხვა მოტივაცია, რამაც შეიძლება უცხოელი ინვესტორი მოიზიდოს, ვინაიდან საქართველო ვერ გააკვირვებს ვერავის ვერც განათლების დონითა და მუშა-ხელის კვალიფიკაციით, ვერც განვითარებული ინფრასტრუქტურით, ვერც სოციალური უზრუნველყოფის მოქნილი სისტემითა თუ სხვა სახის პირობებით.

აქედან გამომდინარე, უმთავრესი იქნება სწორედ პრივატიზაციის შემდეგ მოსალოდნელი საინვესტიციო აქტივობა, თუ რამდენად დაინტერედება უცხოელი ინვესტორი პრივატიზების შემდეგ წარმოების გაფართოებით, ეს მთლიანად დამოკიდებული იქნება ქვეყნის შიგნით არსებულ პოლიტიკურ-ეკონომიკურ სტაბილურობაზე, საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურების განვითარებასა და განათლების დონეზე.

შიდა დანაზოგების მობილიზება. უდიდესი როლი უნდა მიენიჭოს შიდა საინვესტიციო პროცესების წარმართვას, სადაც განსაკუთრებული აქცენტები უნდა გაკეთდეს დანაზოგების ინვესტიციებად გარდაქმნაზე. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში წმინდა დანაზოგებს ერთ სულ მოსახლეზე საკმაოდ დაბალი მაჩვენებლები გააჩნიათ (2004 წელს - 240 ლარი/ერთ სულზე), ეს მაჩვენებელი ზრდას განიცდის (იხ. დიაგრამა №2). საერთო ჯამში 2004 წელს დანაზოგებმა 1,2 მლრდ ლარს გადააჭარბა (იხ. ცხრილი №11), შედარებისათვის გავითვალისწინოთ, რომ 2004 წელს პირდაპირმა უცხოურმა ინვესტიციებმა 499 მლნ დოლარი ანუ 898 მლნ ლარი შეადგინა. აქედან გამომდინარე შიდა დანაზოგები საკმაოდ დიდ პოტენციალს წარმოადგენს მათი ინვესტიციებად გარდაქმნის შემთხვევაში.

შიდა დანაზოგების ინვესტიციებად გარდაქმნაში დიდი როლი ენიჭება ქვეყნის მაკროეკონომიკურ სტრატეგიას, რომელიც მიმართული უნდა იყოს ჯანსაღი ინსტიტუციონალური გარემოს შექმნისა და ხანგრძლივვადიანი პოლიტიკური და ფინანსური სტაბილურობის მიღწევისაკენ.

ქართულ საზოგადოებაში საბანკო სექტორისადმი არსებული უნდობლობის აღმოფხვრის საქმეში მთავრობამ ძირითადი როლი უნდა იკისროს და პირველ რიგში გადაიხადოს ძველი ვალები - საბჭოთა კავშირის მემკვიდრეობად დარჩენილი დეპოზიტები, ასევე 92/93 წლებში დაკარგული ანაბრები და გამოსწოროს ინფლაციის პერიოდში ჩატარებული პრივატიზაციის შედეგები. ეს ნაბიჯები შექმნის სახელმწიფოს, როგორც მთავარი მზღვეველის რეპუტაციას და შეამცირებს გრძელვადიანი ანაბრების რისკებს.

დიაგრამა №2

ცხრილი №11 მთლიანი შიდა პროდუქტისა და წმინდა დანაზოგების შედარება (მლნ ლარი)

მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები. საქართველოში მზარდი მთლიანი შიდა პროდუქტის ფონზე სახელმწიფო ვალის დონე 2000-2004 წლების დინამიკაში განხილვისას კლებად ტენდენციას განიცდის (იხ ცხრილი №12)

ცხრილი №12 საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტი და სახელმწიფო ვალი (მლნ ლარი)

პარიზის კლუბში 2001 და 2004 წელს ჩატარებული ვალების რესტრუქტურიზაცია, ეკონომიკური ზრდის მაღალი ტემპი, მიმდინარე ოპერაციების მცირე პასიური სალდო და პრივატიზაციიდან შემოსული მნიშვნელოვანი შემოსავლები ხელს უწყობენ სახელმწიფო ვალების შემცირებას. მოსალოდნელია, რომ მისი სიდიდე 2008 წელს იქნება მშპ-ს 32,1%25, მაშინ, როცა 2000 წელს ეს მაჩვენებელი შეადგენდა 69%25-ს (დიაგრამა №3).

მიუხედავად გაზრდილი მთლიანი შიდა პროდუქტისა, რამაც ერთ სულზე 2004 წელს წინა წელთან შედარებით რაც 15%25-ით გაიზარდა (იხ. დიაგრამა №4), ჯერ კიდევ მნიშვნელოვანი ჩამორჩენა იგრძნობა მსოფლიოს მოწინავე ქვეყნებთან შედარებით. საქართველოს, ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ს რაოდენობით 2005 წლისათვის 121-ე ადგილი ეკავა (ცხრილი №13)

დიაგრამა №3

დიაგრამა №4

ცხრილი №13 მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულზე ქვეყნების მიხედვით (აშშ დოლარი) 2005წ.

სახელმწიფო ვალისა და იმპორტ-ექსპორტის საკითხი. საქართველოს ეკონომიკის ზოგადი ეკონომიკური მაჩვენებლების მიხედვით, შეიმჩნევა მშპ-ს ზრდის ტენდენცია. მიუხედავად ამისა ჯერ კიდევ დაბალია მშპ-ს მიმართ საბიუჯეტო შემოსავლების ხვედრითი წილი. შესაბამისად დაბალია ეროვნული შემოსავლის განაწილების პროცესში ბიუჯეტის მონაწილეობის დონე. საგარეო ვაჭრობას საქონელბრუნვის უდიდესი უარყოფითი სალდოც ახასიათებს. საგარეო ვაჭრობიდან შემოსავლების დაკარგვა და ქვეყანაში დამატებითი ფინანსური საშუალებების მოზიდვის აუცილებლობა გარკვეულწილად დაკავშირებულია კრიზისულ წლებში დაწყებულ კაპიტალის გაქცევის პროცესთან, რომელიც საქართველოში დღესაც გრძელდება და ზრდის ტენდენციით ხასიათდება. ადგილობრივი კაპიტალის გატანის მზარდი ტენდენცია ერთ-ერთი უმნიშვენელოვანეს ხელისშემშლელ ფაქტორს წარმოადგენს უცხოური კაპიტალის მოზიდვის თვალსაზრისით.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, ჩვენი აზრით, არსებული მდგომარეობის გამოსწორების თვალსაზრისით აუცილებელია კაპიტალის გატანის სახელმწიფო რეგულირების სისტემის შექმნა, რაც გარკვეულწილად გულისხმობს კაპიტალის გატანაზე გარკვეული შეზღუდვების დაწესებას და ადგილობრივი ინვესტორებისათვის სათანადო პირობების შექმნას. მხედველობაში გვაქვს, ერთის მხრივ, სამამულო ინვესტორების ინფორმაციული და ტექნიკური უზრუნველყოფა, კერძო ინვესტიციების დაფინანსება, ინვესტიციების დაზღვევა, და მეორეს მხრივ, გარკვეული სახის ინვესტიციების აკრძალვა, საზღვარგარეთ განხორციელებული ინვესტიციების ლიცენზირება და შესაბამისი წინაპირობების შემუშავების საფუძველზე კაპიტალის გატანაზე დაფინანსების შეზღუდვა. საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ კაპიტალის გადინების მასშტაბების შემცირება დამოკიდებულია გონივრული ეკონომიკური კურსის გატარებაზე.

კაპიტალის ექსპორტი, რომელიც არ არის ორიენტირებული ეროვნული მეურნეობის შესაძლებლობების გაფართოება-სტიმულირებაზე, მოსახლეობის დასაქმებაზე და შემოსავლების ზრდაზე, ბუნებრივია საგარეო წყაროებიდან სახსრების მოზიდვის აუცილებლობას იწვევს. დღეისათვის საქართველოს საგარეო დავალიანებამ თანდათანობით კლება დაიწყო. ეს ტენდენცია განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია, ვინაიდან უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საგარეო ვალის სიდიდეზე.

იმისათვის რომ განვსაზღვროთ, თუ რა უარყოფითი გავლენის მოხდენა შეუძლია საგარეო ვალის ზრდას ფინანსური რესურსებით კვლავწარმოების პროცესის უზრუნველყოფის შეფერხებაზე, რამდენიმე კრიტერიუმი არსებობს. ერთ-ერთ კრიტერიუმს წარმოადგენს საგარეო ვალის თანაფარდობა და ქვეყნის მოსახლეობის ოდენობის, ასევე ბიუჯეტის საერთო შემოსავლებთან ან ქვეყნის შიდა პროდუქტთან. მაგრამ ყველაზე სრულყოფილი მაჩვენებელი მაინც საგარეო ვალების საექსპორტო შემოსავლებთან თანაფარდობაა, თუნდაც იმიტომ, რომ თუ, მაგალითად, რომელიმე ქვეყნის ეკონომიკა დაბალი ეფექტურობით ფუნქციონირებს, მას, ერთ სულ მოსახლეზე განგარიშებით, გაცილებით ნაკლები ვალიც რომ ჰქონდეს, ვიდრე მეორე ქვეყანს, რომლის ეკონომიკა სწრაფად ვითარდება და საექსპორტოდაც საკმაო რაოდენობის საქონელი გააქვს, უკანასკნელი უფრო ადვილად გადაიხდის ვალს. ქვეყნის საგარეო ვალის საშიშროების შესაფასებლად, მიჩნეულია საგარეო ვალის ან მასზე დარიცხული პროცენტის შეფარდება (ან ორივეს ერთად) ექსპორტის მოცულობასთან. საშიშროების ზღვარად მიჩნეულია საპროცენტო განაკვეთების შეფარდება ექსპორტთან, რომელიც 26-30 პროცენტს არ უნდა აღემატებოდეს. სახარბიელო მდგომარეობით აქაც ვერ დავიკვეხნით.

ექსპორტის მაჩვენებელს ვიღებთ იმიტომ, რომ მასზეა დამოკიდებული ვალების გადახდა და მომსახურება. თუ ამ მაჩვენებელით ვიხემძღვანელებთ, მაშინ გამოდის, რომ 2000 წელს საგარეო ვალები 4,1-ჯერ აღემატებოდა ექსპორტიდან მიღებულ მთელ შემოსავალს, პრაქტიკაში ცნობილია, რომ როდესაც საგარეო ვალის მოცულობა ექსპორტიდან შემოსავალს ორჯერ აღემატება, ნებისმიერი ქვეყანა საშიშროების წინაშე დგას, ჩვენთან კი, როგორც ვხედავთ ეს მაჩვენებელი არა თუ ორჯერ, არამედ 4-ზე მეტად აღემატებოდა ექსპორტს. მომდევნო წლებში ეს მაჩვენებელი კიდევ უფრო გაიზარდა, თუმცა 2004 წელს ბიუჯეტის შემოსავლების მატებასთან ერთად შეიმჩნევა სახელმწიფო ვალების შემცირების ტენდენცია. ამ პერიოდში საგარეო ვალისა და ექსპორტის მოცულობა დასაშვებ ზღვარს უახლოვდებოდა (იხ დიაგრამა №5 და №6). საგარეო ვალებით შექმნილი საშიშროების შეფასების კრიტერიუმია ასევე ამ ვალების მომსახურებისათვის გადასახდელი პროცენტები.

დიაგრამა №6

დიაგრამა №7

დასკვნა-რეკომენდაციები.

სამომავლო პერსპექტივებისა და ეკონომიკური ზრდის თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი როლი ენიჭება შიდა დანაზოგების სამრეწველო ინვესტიციებად გარდაქმნას.

არსებული მონაცემებით მშპ-სა და საქართველოში განხორციელებული ინვესტიციების შედარება პროპორციული ზრდის ტენდენციებით ხასიათდება (იხ დიაგრამა №8). 1998 წლიდან ეკონომიკური დაღმასვლის პირობებში პირველად საქართველოში, ბაქო-ჯეიჰანის ნავთობსადენის მშენებლობასთან დაკავშირებით დაიწყო შემოსვლა დიდმა ინვესტიციებმა, რომლის მულტიპლიკატორული ეფექტის მომსწრე ვიყავით მომდევნო წლების განმავლობაში, როდესაც მთლიანმა შიდა პროდუქტმა ზრდა დაიწყო. ამას ხელს უწყობდა იმ დროისათვის საქართველოში არსებული დაუსაქმებელი შრომითი ძალაც. ინვესტიციებით გამოწვეული მთლიანი შიდა პროდუქტის ზრდა 2002 წლამდე გაგრძელდა. 2003 წლიდან კი ინვესტიციებისა და მშპ-ს შეფარდების მაჩვენებელმა კლება დაიწყო (იხ დიაგრამა №9), ანუ ინვესტიციების მოცულობამ იმ მასშტაბებით ვეღარ გამოიწვია მშპ-ს ზრდა რასაც მანამდე ჰქონდა ადგილი. აღნიშნულის მიზეზი უნდა ვეძიოთ განხორციელებული ინვესტიციების დარგობრივ სტრუქტურაში. საქმე იმაშია, რომ საქართველოში განხორციელებული ინვესტიციების დიდი ნაწილი მოდის მომსახურების სფეროზე - საშუალოდ 80%25. მომსახურება მრეწველობასთან შედარებით ის სფეროა, რომელსაც გაცილებით ნაკლები აქსელერაციის ეფექტი გააჩნია, ვინაიდან ამ შემთხვევაში ერთხელ დაკმაყოფილებული მოთხოვნა მანქანა-დანადგარებზე შესაძლოა სრულიად საკმარისი აღმოჩნდეს პროექტის დასასრულამდე. მართლაც, როგორც აღნიშნული გვქონდა მომავალ წელს მოსალოდნელია ბაქო-ჯეიჰანის მილსადენის მშენებლობის დასრულება და ამ პროექტს აღარ ექნება ისეთი მასტიმულირებელი ეფექტი, როგორიც მას დასაწყისში ჰქონდა.

აქედან გამომდინარე შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ საქართველოში მომსახურებაში ჩადებულმა ინვესტიციებმა საწყის ეტაპზე გამოიწვიეს მშპ-ს ზრდა და უდიდესი სტიმული მისცეს დაღმავლობაში მყოფ ქართულ ეკონომიკას. ეკონომიკური აღმასვლის მომდევნო ეტაპი პირველ ეტაპებზე მიღწეული შედეგების საფუძველზე უნდა აიგოს. უპირველეს ყოვლისა, ეს არის შიდა დანაზოგების ინვესტიციებად გარდაქმნის პროცესის დაწყება, რომლის წასახალისებლად, როგორც აღვნიშნეთ, პირველი ნაბიჯები სახელმწიფომ უნდა გადადგას, ხოლო საბანკო სექტორმა შეიმუშაოს ზომიერი საპროცენტო განაკვეთები. ამ შემთხვევაში, მთლიანი შიდა პროდუქტისა და ინვესტიციების თანაფარდობის არსებული მაჩვენებლითაც კი (3,7) მოსალოდნელია მშპ-ს დაახლოებით 4 მლრდ ლარით გაზრდა.

დიაგრამა №8

დიაგრამა №9

შიდა დანაზოგების მობილიზებასთან დაკავშირებით, გასათვალისწინებელია, რომ გაცილებით მეტ გავლენას მშპ-ზე ზრდის თვალსაზრისით, იქონიებს მათი წარმართვა სამრეწველო სექტორში. სამწუხაროდ არსებულ ვითარებაში სრულიად საპირისპირო ტენდენციას ვაწყდებით - მომსახურებაში ჩადებული ინვესტიციები საშუალოდ 4-ჯერ სჭარბობს მრეწველობაში განხორციელებულ ინვესტიციებს (საქართველოში მიმდინარე სიანვესტიციო პროცესების დარგობრივ სტუქტურა ნათლადაა წარმოდგენილი №14 ცხრილში, საიდანაც ჩანს, რომ ინვესტიციების მეტი წილი მოდის მომსახურების სფეროზე, სამრეწველო სექტორსა და სოფლის მეურნეობაში ჩადებულ ინვესტიციებთან შედარებით. ცხრილის მიხედვით შედგენილია დიაგრამები, რომლებიც უჩვენებენ მრეწველობასა და მომსახურებაში ჩადებული ინვესტიციების პროცენტულ ურთიერთდამოკიდებულებას - დიაგრამა №10 - და დინამიკას - დიაგრამა №11), რაც სახელმწიფოს მხრიდან სერიოზული მსჯელობის საგნად უნდა იქცეს. შრომის დანაწილების მსოფლიო ბაზარზე საქართველოს არ გააჩნია ის პოტენციალი და გამოცდილება, რომ მომსახურების სფეროს განვითარებამ შეძლოს ქართული ეკონომიკის წინ წამოწევა. თანაც არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ უცხოელ ინვესტორთა დაინტერესება დიდია იმ სფეროების მიმართ რომლებიც თავისი ბუნებით ბუნებრივ მონოპოლიებს წარმოადგენენ - ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნების მსგავსად, უცხოური ინვესტიციები საქართველოში ძირითადად დაკავშირებულია ენერგეტიკის სექტორსა და ტელეკომუნიკაციის სისტემებში კაპიტალდაბანდებებთან, ასევე სასარგებლო წიაღისეულის (ბუნებრივი რესურსების) მოპოვებასთან და ტრანსპორტირებასთან. ასევე გასათვალისწინებელია, რომ ყაზახური ინვესტიციების ბუმი კვლავ მომსახურების სფეროშია მოსალოდნელი. ამის მაგალითია აჭარის შავიზღვისპირეთსა და „თბილგაზში” განხორციელებული კაპიტალდაბანდებები.

ცხრილი №14 ინვესტიციები ძირითად კაპიტალში (მლნ. ლარი)

დიაგრამა №10

დიაგრამა №11

სახელმწიფო საინვესტიციო პოლიტიკის პრიორიტეტების განსაზღვრისას პრაქტიკაში მიღებულია იმპორტ-ექსპორტის ანალიზი და მიღებული მონაცემების საფუძველზე იმპორტის ჩანაცვლების ღონისძიებანი ადგილობრივი პროდუქციის წარმოების ხელშეწყობის გზით. საქართველოს საგარეო ვაჭრობის მაჩვენებლებში დამოუკიდებლობის მოპოვების დღიდან უარყოფითი სალდო შეიმჩნევა. სხვაობა ექსპორტსა და იმპორტს შორის არა თუ მცირდება, არამედ პირიქით მატულობს კიდეც (ცხრილი №15).

ცხრილი №15 საქართველოს საგარეო ვაჭრობის განზოგადებული მაჩვენებლები (მოქმედ ფასებში; ათასი აშშ დოლარი)

საინტერესოა, რომ მთლიან იმპორტში დაახლოებით 4%25-4%25 უკავია სამკურნალო საშუალებებს, შავი ლითონის ნაწარმს (სულ 160 მლნ ლარი), კვების მზა პროდუქტების, ალკოჰოლური და უალკოჰოლო სასმელებს, თამბაქოს - 9%25 (173 მლნ ლარი). მათი ჩანაცვლება უნდა მოხდეს ადგილობრივი წარმოების მიერ, რასაც ხელი უნდა შუწყოს სახელმწიფო პროტექციონისტულმა პოლიტიკამ.

ქვეყნის ეკონომიკა მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული სოფლის მეურნეობის პროდუქციაზე, რომლის ეფექტიანობა თავი მხრივ დამოკიდებულია კლიმატურ პირობებზე - 2003 წელს იგი გაიზარდა 10%25-ით ხოლო 2004 წელს შემცირდა 7%25-ით. აქედან გამომდინარე ქვეყნის წარმოებისა და ვაჭრობის მაჩვენებლები სოფლის მეურნეობის მწარმოებლურობაზეა დამოკიდებული. ამ შემთხვევაში ეს არის ღვინო და მინერალური წყლები, რომელიც იყიდებოდა დსთ-ს სხვადასხვა ქვეყნებში და რომლის გაყიდვის მაჩვენებლებიც მნიშვნელოვნად დაეცა პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღების შედეგად.

ინოვაციები. საინვესტიციო გარემოს მიმზიდველობაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია ინოვაციების გამოყენებას ეროვნულ ეკონომიკაში. მოწინავე ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში ეკონომიკური სუბიექტები არა მხოლოდ იყენებენ და აუმჯობესებენ მათ ხელთ არსებულ ტექნოლოგიებს, არამედ საკუთარი ძალებით ქმნიან ახალსაც. პროდუქციის საწარმოო პროცესი, გასაღების ორგანიზების სისტემა უწვეტ განვითარებას განიცდის. ფირმები ქმნიან საერთაშორისო მიწოდებისა და მომსახურების საკუთარ ქსელს, ცდილობენ შეინარჩუნონ თავიანთი ბრენდის რეპუტაცია, გაზარდონ სხვა ქვეყნებში პირდაპირი ინვესტიციების მოცულობები.

ქართულ კომპანიებს, რომლებიც რთულ ფინანსურ მდგომარეობაში იმყოფებიან, ჯერ-ჯერობით არ ძალუძთ წარმოებაში სიახლეების დანერგვა. ამას ხელს უწყობს ისიც, რომ მსოფლიო ლიდერი სახელმწიფოები, ჩვეულებრივ არ ყიდიან უკანასკნელი თაობის ტექნიკას, რაც ქვეყნის ეკონომიკის წარმატებული ფუნქციონირების ერთერთი საწინდარია. მხოლოდ საწარმოთა მშენებლობა-აღდგენის საქმეში პასიური ინვესტიციების განხორციელება კი წარმოების პროცესის წარმატებულ ფუნქციონირების საშუალებას ვერ იძლევა.

ინოვაციური ინვესტიციების წასახალისებლად განასაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება სახელმწიფოს მიერ იმ მცირე და საშუალო სამეწარმეო კომპანიების წახალისებას, რომელბიც წარმოების პროცესში ახალი ტექნოლოგიების დანერგვას ემხრობიან. ასეთი არჩევანი შეიძლება განპიროებებული იყოს მსოფლიოში არსებული ტენდენციით, როდესაც მცირე და საშუალო საწარმოები აქტიურად მოქმედებენ მსხვილ კომპანიების გვერდით და მსოფლიო ბაზრის ე.წ. “უხილავ ლიდერებს” წარმოადგენენ.

შესაძლოა ჩამოყალიბდეს მთელი რიგი კომპლექსური ღონისძიებებისა სახელმწიფოს მხრიდან, რამაც ხელი უნდა შეუწყოს ინოვაციებში საინვესტიციო პროცესების წახალისებას. ინსტიტუციონალურ-სამართლებრივი რეფორმების გვერდით განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს განათლებისა და ფუნდამენტური მეცნიერებების სახელმწიფო დაფინანსებას, რამაც უნდა შექმნას კიდევაც უმთავრესი ბაზისი ინოვაციური იდეების წარმოშობისათვის.

სამწუხაროდ, მიუხედავად გარკვეული პოზიტიური ცვლილებებისა, ბიუჯეტის ხარჯები განათლების სფეროში მნიშვნელოვნად ჩამორჩება საშუალო მაჩვენებლებსაც კი (1750 დოლარი - ერთ სულზე). განათლების ხარჯები 2000 წლის მიხედვით, ერთ სულ მოსახლეზე საქართველოში შეადგენდა 16 დოლარს. 2005 წელს განათლების სისტემის დაფინანსება გაიზარდა 158 მლნ ლარით და ერთ სულ მოსახლეზე შეადგინა 35 დოლარი, რაც ძალზედ მცირეა მსოფლიოს საშუალო მაჩვენებელთა შედარებით.

ინვესტიციების მოზიდვის თვალსაზრისით საქართველოს გააჩნია გარკვეული უპირატესობანი წარმოების ზოგიერთი ფაქტორის სიიაფის მხრივ. ქვეყანაში ჯერ კიდევ არსებობს საწარმოო სიმძლავრეები მრეწველობაში. არსებული ფონდების საშუალებით და ნაკლები საინვესტიციო ხარჯებით შესაძლებელია განხორციელდეს საწარმოთა მოდერნიზაცია და გადასვლა საშუალო დონის დასავლურ ტექნოლოგიათა გამოყენებაზე.

საქართველოს ასევე გააჩნია იაფი მუშახელი, რასაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ინვესტიციების მოზიდვის მხრივ იმ თვალსაზრისით, რომ მიმდინარეობს წარმოების სხვა ფაქტორების ფასების დაახლოება - მაგალითად ძვირდება ენერგორესურსები - შიდა ფასები უახლოვდება მსოფლიო ფასებს, რაც იწვევს საწარმოო ხარჯების ზრდას და შესაბამისად წინა პლანზე სხვა იაფი ფაქტორების გამოყენების აუცილებლობას წევს.

თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მხოლოდ იაფი მუსახელი არ არის ის ფაქტორი, რომელიც გადამწყვეტ გავლენას იქონიებს საინვესტიციო პროცესების წახალისებასა თუ მათ წარმატებულ განხორციელებაზე. ახალი ტექნოლოგიებისა და ინოვაციების დანერგვა, რომელიც საწარმოო ხარჯების შემცირების უმთავრესი პირობაა, მოითხოვს რომ წარმოების პროცესის წარმართვაში ჩართული იყოს კვალიფიციური მუშახელი. აუცილებელია სახელმწიფომ თავდაპირველ ეტაპზე თავის თავზე აიღოს სამუშაო ძალის მუდმივი და განუწყვეტელი გადამზადების პროცესის წარმართვა. მსოფლიო ეკონომიკაში მიმდინარე სწრაფი და გლობალური ცვლილებები მოითხოვს, რომ მუშახელის კვალიფიკაციის ამაღლება მინიმუმ 5 წელიწადში ერთხელ მოხდეს, რათა შესაძლებელი გახდეს ინვესტორის მოთხოვნების დაკმაყოფილება.

ამრიგად, საქართველოს ეკონომიკაში შექმნილი სირთულეების გამოსწორებასა და ეკონომიკის სტრუქტურული პროცესის დაჩქარებაში საინვესტიციო გარემოს პირობების გაუმჯობესებამ უმნიშვნელოვანესი როლი უნდა ითამაშოს. მხედველობაში გვაქვს საინვესტიციო პოლიტიკის მეცნიერული დამუშავება, საინვესტიციო საქმიანობის სტიმულირების ღონისძიებების განსაზღვრისა და დაჩქარების პროცესისათვის ხელის შეწყობა, ეკონომიკაში დაბანდებული სახსრების უკუგების ზრდის საფუძველზე ინვესტირების საგარეო და საშინაო წყაროების ოპტიმალური შეთანაწყობა, ქვეყნის შიდა რეზერვების ამოქმედების მეშვეობით საგარეო ვალის მოცულობის მკვეთრად შემცირება, მრეწველობის განვითარებაზე აღებული სპეციალური პროგრამების შემუშავება, ინვესტიციების მოსაზიდად და გასახორციელებლად ხელსაყრელი ფაქტორების შექმნა, სამუშაო ძალის კვალიფიკაციის ამაღლება და ა.შ.

ამასთან, აღსანიშნავია ისიც, რომ ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი ინტერესების გათვალისწინებით უცხოური ინვესტიციების სტრუქტურაში უნდა გაიზარდოს იმ სახსრების მოცულობა, რომლებიც წარმოების აღორძინება-განვითარებისაკენ იქნება მიმართული. ახალი საწარმოების შექმნის საკითხში აუცილებელია ინსტიტუციურ-სამართლებრივი ბაზისა და ბიზნეს-გარემოს გაუმჯობესება, ეკონომიკის ლიბერალიზაციის პროცესის დაჩქარება და ფინანსური სექტორის გაჯანსაღება.

საინვესტიციო საქმიანობის სტიმულირება, საინვესტიციო გარემოს გასაუმჯობესებლად გადადგმულ ნაბიჯებთან ერთად, საქართველოში ინვესტიციების მოზიდვისა და განხორციელების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პირობა უნდა გახდეს და აქედან გამომდინარე, სახელმწიფოს ეკონომიკური პოლიტიკის ერთ-ერთ ძირითად შემადგენელ ნაწილად იქცეს.

პირველ რიგში აღსანიშნავია, რომ საქართველოში არსებული ეკონომიკის საერთო დონიდან გამომდინარე, საინვესტიციო პროცესების მთავარი ინიციატორი სწორედ სახელმწიფო უნდა იყოს. ქვეყნის ეკონომიკაში ცალკეული პრიორიტეტული დარგების განსაზღვრა და სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ამ სექტორების აღორძინებისათვის გადადგმული ნაბიჯები იქნება ის უმთავრესი სტიმული, რომელიც შექმნის ქვეყანაში სტაბილური განვითარების დაწყების პრეცედენტს.

ბოლო წლების განმავლობაში საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტებში განსაზღვრული არ იყო სახელმწიფოს, როგორც ინვესტორის მიზნები და შესაბამისად არ ხდებოდა ინვესტიციებისათვის თანხების გამოყოფა. ბიუჯეტი გამოთავისუფლებული იყო დაბანდების ფუნქციისაგან, ამ ფუნქციამ განიცადა მოდიფიკაცია მოსახლეობის სოციალური გადარჩენისათვის მხოლოდ მომსახურების ფუნქციის შესრულების თვალსაზრისით. ჩვენ ამ მოსაზრებას ადასტურებს ცნობილი ეკონომისტების შეხედულებები ამ საკითხთან დაკავშირებით, რომლებიც აღნიშნავენ, რომ მხოლოდ მოსახლეობის სოციალური გადარჩენის მომსახურების ფუნქციის შესრულება ბიუჯეტის მხრიდან აძლიერებს ფინანსურ მუქარას ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების სტაბილიზაციის საქმეში. ამასთან აღნიშნულის მიზეზი იყო ის, რომ სახელმწიფოში დღემდე შემუშავებული არ იყო და არ არის მიზანმიმართული საინვესტიციო პოლიტიკა, როგორც ქვეყნის მთლიან მასშტაბში, ისე მის რეგიონალურ ჭრილში.

საქართველოს 1995 წლის 30 ივნისის „უცხოური ინვესტიციების შესახებ“ კანონის შემუშავების მიუხედავად, რომელიც ითვალისწინებდა უცხოური ინვესტიციებისათვის საქართველოში ხელშემწყობი რეჟიმის შექმნას (მხედველობაში გვაქვს საგადასახდო შეღავათები და გარკვეული გარანტიების უზრუნველყოფა) სამწუხაროდ არ მოჰყოლია უცხოელი ინვესტორების დაინტერესება. აღნიშნულის მიზეზია რთული ეკონომიკური, პოლიტიკური და კრიმინოგენური მდგომარეობა. ამ საკითხის მოსაგვარებლად გადადგმული გარკვეული ნაბიჯების მიუხედავად, ეკონომიკის განვითარებაში, ჩვენი აზრით, უცხოური ინვესტიციების რეგულირების პირობები არ იყო გათანაბრებული ეროვნული ინვესტიციების რეგულირების პირობებთან. სწორედ აღნიშნული მიგვაჩნია იმის მიზეზად, რომ ერთის მხრივ, მოხდა ადგილობრივი მცირე ინვესტორების ინტერესების შელახვა, ქვეყნის მოქალაქეთა მიერ ადგილობრივი კაპიტალის საზღვარგარეთ გატანა, უცხოური ინვესტიციების გარეშე მოქმედი საწარმოების კონკურენტუნარიანობის მკვეთრი შემცირება და მეორეს მხრივ, პარალელურად საგადასახადო შეღავათები დაუმსახურებლად მიიღეს იმ საწარმოებმა და ორგანიზაციებმა, რომლებიც პრაქტიკულად სავაჭრო ოპერაციებით იყვნენ დაკავებული. აღნიშნულმა კი განაპირობა ის მდგომარეობა, რომ უცხოეთის მომქმედი საწარმოების გარკვეული ნაწილი მოექცა კანონის მოქმედების არეალში და მიიღო იმ მოცულობის შეღავათები, რაც ერთ-ერთი მიზეზი გახდა ქვეყნის საგადასახადო შემოსავლების ზრდის შეფერხებისა. ამ და სხვა ფაქტორებმა, ასევე ადგილობრივი ინვესტორების დაცვის აუცილებლობამ, ჩვენი ქვეყნის საინვესტიციო პოლიტიკა ახალი მოთხოვნების წინაშე დააყენა.

სწორედ აღნიშნული მიზეზების გამო 1996 წლის 12 ნოემბერს მიღებული იქნა ახალი კანონი „საინვესტიციო საქმიანობის ხელშეწყობისა და გარანტიების შესახებ“, რომელსაც უნდა დაერეგულირებინა არა მხოლოდ ეროვნული ინვესტიციები, არამედ განესაზღვრა საქმიანობის ისეთ სფეროები, სადაც ინვესტიციების განხორციელება აიკრძალებოდა ან შეიზღუდებოდა, ამით სტიმული მიეცემოდა უცხოური ინვესტიციების რეჟიმისაც, მათი რეგულირების, დაცვის და მოზიდვის ერთიანი ბაზის შექმნით.

2006 წელს საქართველოს მთავრობის საპროგრამო დოკუმენტში - „ძირითადი მონაცემები და მიმართულებები 2007-2010 წლებისათვის”, მოცემულია ქვეყნის განვითარების საფინანსო სტრატეგია, რომელიც პროგნოზისათვის ბოლო წლების ფინანსურ მაჩვენებლებს ეყრდნობა. გათვალისწინებულია მშპ-ს საშუალო წლიური 7,5 %25-იანი ზრდა, ინვესტიციების ზრდა მშპ-ს 31.0%25-მდე. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ მომდევნო წლებში მოსალოდნელია კერძო უცხოური კაპიტალის (ინვესტიციების) შემოდინება, რაც ერთის მხრივ გაზრდის იმპორტის მოცულობას, მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში დადებითად იმოქმედებს როგორც ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებაზე, ასევე ექსპორტის ზრდაზე.

აღნიშნული დოკუმენტით, 2007-2010 წლებისთვის ფისკალური პოლიტიკის ამოცანებს წარმოადგენს ხარჯების უპირატესი ზრდა ისეთ პრიორიტეტულ მიმართულებებზე, როგორიცაა ინვესტიციები ინფრასტრუქტურის განვითარებისათვის, სოციალური სფერო, თავდაცვა და მართლწესრიგი; კაპიტალური ხარჯების წილი მშპ-ს მიმართ 2007 წლისათვის 4.1 პროცენტს შეადგენს. ეს მაჩვენებელი ზრდის ტენდენციით ხასიათდება და 2008-2010 წლებში შესაბამისად 4.2, 4.3, 4.4 პროცენტების დონეზე ჩამოყალიბდება.

ასეთი ოპტიმისტური პროგნოზების ფონზე, ამ პროგნოზების რეალობად ქცევას წინ უნდა უძღოდეს ისეთი ნაბიჯები, როგორიცაა: სახელმწიფო საინვესტიციო პროგრამების განსაზღვრა, რომლის საფუძველზედაც მოხდება სახელმწიფო საინვესტიციო პროგრამების სიღრმისეული დამუშავება, სადაც გამოიკვეთება პრიორიტეტულ მიმართულებებზე დაყრდნობით თითოეული პროგრამის როგორც ძირითადი მიზნები, ასევე ამ მიზნების მისაღწევად აუცილებელი ხარჯების მოცულობა, დაფინანსების წყაროები, ფორმები და საბოლოო ჯამში პროგრამის რეალიზაციიდან გამომდინარე მოსალოდნელი ეკონომიკურ-სოციალური შედეგები; სახელმწიფო საინვესტიციო პროგრამების ექსპერტიზის ჩატარება შესაბამის სახელმწიფო სამინისტროებსა და უწყებებში, სადაც მოხდება მათი კორექტირება, გარკვეული კრიტერიუმების მიხედვით რანჟირება, დასკვნების შემუშავება და შედეგად პერსპექტიული სახელმწიფო საინვესტიციო პროგრამების შედგენა; პერსპექტიული სახელმწიფო საინვესტიციო პროგრამებიდან გამომდინარე ინვესტიციებზე საერთო მოთხოვნების შესწავლა და ამის საფუძველზე სახელმწიფოს საკუთარი ცენტრალიზებული შემოსავლებისა და მობილიზებული ფინანსური რესურსების ხარჯზე დაბალანსების შესაძლებლობების პროგნოზირება.

საინვესტიციო პროცესების სტიმულირებაში, მართალია არაპირველხარისხოვანი, მაგრამ მნიშვნელოვანი როლი ეკისრება საგადასახადო სისტემას, რომელიც უნდა შეესაბამებოდეს ერთის მხრივ, საბაზრო ეკონომიკის პრინციპებს და მეორეს მხრივ, ქვეყნის სოციალ-ეკონომიკურ განვითარებას (საერთო ჯამში პუი-ს გადაწყვეტილებაზე გავლენას ახდენს როგორც საგადასახადო ასევე არასაგადასახადო ფაქტორებიც, რომელთა მიხედვითაც ფასდება ინვესტიციის ჩადების შედეგად მოსალოდნელი და მოგება და რისკები.).

წლების მანძილზე, საქართველოში, საგადასახადო სისტემა ძალიან არასამართლიანი იყო მრავალი საგადასახადო შეღავათების დაწესებით და გადასახადებისგან გათავისუფლებით, აგრეთვე გადასახადების გადახდისგან თავის არიდების ფაქტების დაუსჯელობით, რაც, ფაქტობრივად, ძირს უთხრიდა საბაზრო ეკონომიკის ძირითად მოთხოვნას ჯანსაღი კონკურენტული გარემოს შექმნის შესახებ.

ეკონომიკის დაბეგვრის საერთო დონე ეკონომიკის ეფექტურობის კარგი მაჩვენებელია. აქ იგულისხმება გადასახადების ყველა სახეობა (ამჟამად საქართველოში მოქმედებს ექვსი ძირითადი სახის გადასახადი - დღგ, აქციზი, საბაჟო, საშემოსავლო, მოგება, სოციალური გადასახადი). გადასახადების დონე გავლენას ახდენს ქვეყნის მიმზიდველობაზე უცხოელი ინვესტორების მხრიდან, თუმცა სხვადასხვა ქვეყნების მიმზიდველობის დონის განსასაზღვრად არაა საკმარისი მხოლოდ გადასახადების მოცულობების შედარება. უნდა გვახსოვდეს, რომ გადასახადები მოცულობის გვერდით, ასევე მნიშვნელოვანია ქვეყნის ინფრასტრუქტურის განვითარების დონე, რომლის გასაუმჯობესებლად სახსრები სწორედ გადასახადებიდან შემოსული თანხებიდან იფარება. აქედან გამომდინარე, ვინაიდან საგადასახადო შემოსავლები მრავალი სამთავრობო ხარჯის პირდაპირი დაფინანსების წყაროა. ამიტომ დაბალ გადასახადებს შეუძლიათ უარყოფითი როლი ითამაშონ ინვესტიციების მოზიდვის საქმეში. მაგალითად, საქართველოში ტურიზმის განვითარებას, მიუხედავად მნიშვნელოვანი ბუნებრივ-გეოგრაფიული თუ კულტურულ-ისტორიული უპირატესობებისა, განსაკუთრებულად უშლის ხელს მოძველებული სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა. საგადასახადო დონის შემცირებისა და ბიუჯეტის არასაკმარისი შევსების პირობებში შეიძლება ვერ განხორციელდეს ამორტიზებული გზების მოდერნიზაცია, რაც თავის მხრივ უარყოფითად იმოქმედებს ტურიზმის განვითარებაზე საქართველოში, ინვესტორს ხელი შეეშლება ნედლეულისა თუ მზა პროდუქციის ტრანსპორტირებაში და ა.შ. თუ საგადასახადო შემოსავლები დაიხარჯება ისეთი ამოცანების შესრულებაზე, რომლებიც შემდგომში შეამცირებენ ინვესტორის ხარჯებს და ხელს შეუწყობენ მისი ეფექტურ მოღვაწეობას შემოსავლების ზრდის თვალსაზრისით, მაშინ ასეთი ხარჯები ეფექტურად დააკომპენსირებენ გადასახადების უარყოფით გავლენას. მაგალითად, საგანმანათლებლო სფეროს მიზნობრივმა ფინანსირებამ, მაღალი კვალიფიკაციის სამუშაო ძალისა და ახალი ტექნოლოგიების შესწავლის მიზნით სახელმწიფო ხარჯების გაწევა შეამცირებს ინვესტორის საწარმოო ხარჯებს და გაზრდის მის მოგებას.

ამრიგად, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს ეკონომიკის მეცნიერული ანალიზისა და პრიორიტეტული მიმართულებების გამოვლენის შემდგომი ეტაპი უნდა იყოს მათი ფინანსირებისათვის საჭირო თანხების გათვალისწინება ქვეყნის საგადასახადო-საბიუჯეტო სექტორში.

საინვესტიციო გადაწყვეტილებებისათვის საგადასახადო ცვლილებების შედეგების წინასწარ განსაზღვრის შესაძლებლობას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება გრძელვადიანი მოცულობითი კაპატალდაბანდებებისათვის ხელშეწყობის თვალსაზრისით. პირველი ხასიათის სირთულე, რომელიც ინვესტორებს ხელს უშლის წინასწარ განსაზღვრონ საგადასახადო შედეგების გავლენა მათ სამეწარმეო საქმიანობაზე, უკავშირდება კანონმდებლობას. ხშირ შემთხვევაში ამ საკითხის წინასწარ განჭვრეტა მართლაც შეუძლებელია, ვინაიდან საგადასახადო კანონმდებლობა შეიძლება არ ითვალისწინებდეს საწარმოში არსებულ ვითარებას (მაგალითად, საწარმოში მიმდინარე რეორგანიზაციის პროცესს), რომელშიც იმყოფება გადამხდელი. ყოველივე ეს იწვევს გაურკვევლობას საგადასახადო შედეგების მიმართ.

მეორე სირთულე უკავშირდება ხშირ და მნიშვნელოვან ცვლილებებს კანონმდებლობაში. საგადასახადო კოდექსი ისეთი სისტემაა, რომელსაც გამუდმებული და გულდასმითი კორექტირება ესაჭიროება. ინვესტიციების წახალისების მიზნით შეიძლება დაწესდეს გარკვეული შეღავათები, რომლებიც შემდგომში შეიძლება გაუქმდეს შემოსავლების ზრდის თვალსაზრისით. წინააღმდეგობრივი ცვლილებების თავიდან ასაცილებლად რიგ ქვეყნებში ასეთ პროცესებს თან სდევს შესწორებები ცვლილებებში და ა.შ., რაც თანდათანობით ართულებს საგადასახადო სისტემას და მნიშვნელოვან სიძნელეებს ქმნის მისი აღსრულების პროცესში.

საერთო საგადასახადო ტვირთის განსაზღვრის დროს დიდ მნიშვნელობა აქვს საგადასახადო განაკვეთის შემუშავებას.

მაღალი საგადასახადო განაკვეთების არსებობა ნოყიერ საფუძველს ქმნის ადგილობრივ მეწარმეებისათვისაც გადასახადებისაგან თავის არიდების თვალსაზრისით. თუ გავაანალიზებთ ქვეყანაში მოქმედ ძირითად გადასახადებს დავინახავთ, რომ მათგან მიღებულ პოტენციურ შემოსავლებს ბარენც ჯგუფის შეფასებით შეეძლო შეედგინა 1,664 მლრდ ლარი (დღგ-453 მლნ ლარი, აქციზი-385 მლნ ლარი, საბაჟო-70 მლნ ლარი, საშემოსავლო-320 მლნ ლარი, მოგება-253 მლნ ლარი, სოციალური გადასახადი - 183 მლნ ლარი. აქედან გამომდინარე, თითქმის 1 მლრდ ლარი ჩრდილოვან სექტორს შეემატა.69

გარდა ამისა, სამეწარმეო საქმიანობისათვის აქტივების რეალიზაციით მიღებული ნამეტის, ძირითადი საშუალებების რეალიზაციით, პროცენტების სახით მიღებული შემოსავლების, დივიდენდების, ქონების ლიზინგით, იჯარით ან ქირით მიღებული შემოსავლების და როიალტის ხვედრითი წილი მთლიან შემოსავლებში შეადგენს მხოლოდ 0.9%25. აღნიშნული მაჩვენებელი ზოგიერთ ქვეყანაში (ლიტვა, ესტონეთი, ლატვია, უკრაინა), 9-10%25-ის ფარგლებში მერყეობს ხოლო დასავლეთში ერთ-ერთი ძირითადი შემოსავალია (მაგალითად, აშშ-ში 47%25).70

აღნიშნული მიუთითებს გადასახადისაგან თავის არიდების ძალიან მნიშვნელოვან მასშტაბებზე, რაც, ერთი მხრივ, ამცირებს საგადასახადო ტვირთს, ხოლო მეორე მხრივ, აიძულებს სახელმწიფოს, გადაიტანოს ის იმათზე, ვინც სრულად იხდის გადასახადს.

ამასთან, იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოში 2005 წლამდე მოქმედი საგადასახადო განაკვეთები, სხვა ქვეყნებთან შედარებით მაღალი არ იყო, უფრო მართებული იქნებოდა გადასახადებისგან თავის არიდების მიზეზები საგადასახადო ტვირთის არათანაბარ, მხოლოდ პატიოსან გადამხდელებზე განაწილებაში მოგვეძებნა.71

საგადასახადო რეფორმის ძირითადი იდეა მდგომარეობს იმაში, რომ საგადასახადო განაკვეთების შემცირება გამოიწვევს ნომინალურ და ფაქტობრივ საგადასახადო დატვირთვებს შორის სხვაობის შემცირებას, სტიმულების დასუსტების ხარჯზე ერთის შემცირებით და მეორის გაზრდით. ამასთან, გადასახადების განაკვეთების შემცირება, თავის არიდების ფართო მასშტაბების პირობებში, ყოველთვის არ არის გამართლებული, რადგანაც განაკვეთების შემცირების საპასუხოდ შესაძლებელია როგორც თავის არიდების მასშტაბების შემცირება, ასევე გაზრდა.72

საგადასახადო სტიმულები ხშირად არასწორად აისახებენ ეკონომიკურ საქმიანობაში. მრავალი გადამხდელი, რომელზედაც არ ვრცელდება სტიმულები, ცდილობს საკუთარი წარმოება იმგვარად დაგეგმოს, რომ მოიპოვოს სტიმულებით სარგებლობის უფლება. საგადასახადო სტიმულირება შეიძლება გამოიყენონ ისეთმა კომპანიებმა, რომლებზედაც ეს სტიმულები არ ვრცელდება, რაც მნიშვნელოვნად ზრდის შემოსავლების დაბეგვრაზე უარის თქმით გამოწვეულ ბიუჯეტის ზარალს. ხშირ შემთხვევაში სამეწარმეო საქმიანობა, რომელზედაც ვრცელდება სტიმულები, წარმოადგენს საწარმოს საგადასახადო დაგეგმარების შედეგს და არა საქმიანობის გაფართოების წამახალისებელ ფაქტორს ანუ საწარმო ერგება სტიმულს და არა სტიმული საწარმოს. ამრიგად საწარმოები ცდილობენ სტიმულების გამოყენებას გარკვეული შეღავათების მისაღებად, რაც იწვევს რესურსების ისეთ განაწილებას, რომელიც მნიშვნელოვნად განსხვავდება საბაზრო ეკონომიკისათვის დამახასიათებელი რესურსების გადანაწილებისგან და რომელიც საჭიროა ეფექტური წონასწორობის შესანარჩუნებლად.

დღეისათვის, საქართველოში საკანონმდებლო დონეზე განხორციელებული სტიმულები მიმართულია ქვეყანაში საინვესტიციო პროცესების გააქტიურებისაკენ. სახელმწიფოს საინვესტიციო მოღვაწეობა თავს იჩენს სატრანსპორტო კომუნიკაციების განახლებაში, განათლების სისტემის რეფორმაში, მუშა-ხელის კვალიფიკაციის ამაღლებისა და დასაქმების პროგრამების განხორციელებაში. თუმცა ეს უკანასკნელი ინიციატივები უნდა ფინანსდებოდეს იმ გადასახადებიდან მიღებული შემოსავლებით, რომლებიც თანდათანობით მცირდება ან უქმდება. ეს მოსაზრება მრავალი ქართველი და უცხოელი ექსპერტის შეშფოთების საგანს წარმოადგენს. საუბარია საქართველოში ინფლაციის დონის მატებაზე, რომელმაც 2006 წლის აგვისტოში საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მონაცემებით 13%25-ს მიაღწია. საქართველოს მთავრობამ უნდა გაითვალისწინოს აღნიშნული გაფრთხილება, წინააღმდეგ შემთხვევაში ინფლაციის ზრდა მნიშვნელოვან წინააღმდეგობებს შეუქმნის არა მხოლოდ ახალი საინვესტიციო პროექტების განხორციელებას, არამედ საქართველოს ეკონომიკის სტაბილურობასაც.

ეკონომიკის საბაზრო პირობებში ფუნქციონირებისათვის მეტად მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია ასევე საინვესტიციო ფონდების, სალიზინგო და სადაზღვევო კომპანიების და სხვადასხვა სახის ბირჟების შექმნისა და განვითარების სახელმწიფო საინვესტიციო პროგრამების შემუშავება, რომელიც ჩვენი აზრით: ხელს შეუწყობს საინვესტიციო რესურსების მოზიდვას და აქედან გამომდინარე, უფრო მრავალფეროვანს გახდის ინვესტიციების განხორციელების ფორმებს; გააუმჯობესებს ინვესტიციების განაწილებისა და საინვესტიციო ობიექტების შერჩევის პროცედურას, მათი განხორციელების მულტიპლიკატორული ეფექტის მიღწევას და ბოლოს, ახალი საფინანსო ინფრასტრუქტურის ჩამოყალიბების თვალსაზრისით აუცილებელია სახელმწიფო საინვესტიციო ფონდების და სადაზღვევო კომპანიების შექმნის სამართლებრივი, ორგანიზაციული და ტექნიკური ხასიათის საკითხების გადაწყვეტის პროცესის დაჩქარება.

ქვეყანაში ეკონომიკური რეფორმების წარმატებით განხორციელება და საინვესტიციო პროცესების გააქტიურება ბევრადაა დამოკიდებული მიმდინარე პრივატიზაციის პროცესზე, რომელიც როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს დღესაც მეტად მნიშვნელოვანი ხასიათის სირთულეებით ხასიათება.73

საქართველოში პრივატიზების პროცესი დაიწყო 1990-იან წლებში, ქვეყანაში საბჭოთა წყობილების მოშლის შემდეგ. პრივატიზების პროცესს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ქვეყანაში საინვესტიციო ნაკადების გააქტიურების თვალსაზრისით. ამ მხრივ პრივატიზაცია შეიძლება განვიხილოთ სახელმწიფოს მიერ ინვესტიციების მოზიდვის ერთ-ერთ აუცილებელ და მნიშვნელოვან სტიმულად საგადასახადო კანონმდებლობაში განხორცილებული ცვლილებების გვერდით.

დღეისათვის უკვე პრივატიზებულია 15,000-ზე მეტი საწარმო. თუმცა სახელმწიფო საკუთრებაში დარჩენილი საწარმოო სიმძლავრეები და უძრავ-მოძრავი ქონება საკმაოდ მოცულობითია. საკმარისია აღვნიშნოთ, რომ დღევანდელ დღეს არსებობს დაახლოებით 1,800 სახელმწიფო წილობრივი მონაწილეობით შექმნილი საწარმო, სადაც 180,000-ზე მეტი ადამიანია დასაქმებული. მათ შორის არის მცირე, შედარებით მსხვილი და ქვეყნისათვის განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი ობიექტები.

როგორც საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს ვებ-გვერდზეა აღნიშნული, დღევანდელი პრივატიზების პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებებია დარჩენილი ობიექტების დაჩქარებული ტემპებით განკერძოება და ეკონომიკის რადიკალური დერეგულაცია კერძო ინვესტიციების მაქსიმალური მოზიდვის მიზნით.

ქვეყანაში პრივატიზების განხორციელების სამი ეტაპის ანალიზი ცხადყოფს,74 რომ ეს პროცესი უაღრესად არაერთგვაროვნად და გარკვეული შეცდომებით წარიმართა, რაც რეფორმის საწყის ეტაპზე სახელმწიფოს მხრიდან ახალ პირობებში ეკონომიკის რეგულირების ადაპტირებული მექანიზმის უქონლობით აიხსნება.75

საქართველოში 90-იან წლებში მიმდინარე პრივატიზაციის პროცესი მთლიანად ეყრდნობოდა ყოფილ საბჭოთა კავშირიში და უპირველეს ყოვლისა რუსეთში განხორციელებული პრივატიზაციის ანუ ე.წ. ვაუჩერიზაციის პროცესს. როგორც წინა თავებში გვქონდა მითითებული, ეს პროცესი წარუმატებელი აღმოჩნდა - საწარმოების დირექტორატის მიერ ხდებოდა ძირითადი ფონდების ღირებულების ხელოვნური შემცირება, რაც თითქმის ნულის ნიშნულამდე ამცირებდა ვაუჩერით შესასყიდი საწარმოების აქციების ფასს და ამგვარად თვით ვაუჩერიზაციასაც აზრი ეკარგებოდა, ვინაიდან საწარმოთა დირექტორატი ახდენდა გაუფასურებული ვაუჩერების მასობრივ შეძენას და ამ გზით საწარმოების მითვისებას. ბუნებრივია ასეთმა პროცესმა უარყოფითად იმოქმედა ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორში საინვესტიციო აქტივობაზე.

პრივატიზაციის მომდევნო ბუმი საქართველოში 1998 წლიდან დაიწყო, რომლის დროსაც ყურადღების ცენტრში მოექცა მსხვილი ენერგოობიექტების განკერძოება. ამ პროცესში განსაკუთრებული აქცენტი გადატანილი იყო უცხოელი ინვესტორების მონაწილეობაზე. სამწუხაროდ, სახელმწიფოებირობის პირველ ეტაპზე დაშვებულმა შეცდომებმა, რაც გამოიხატა ამ მსხვილი ობიექტების უმძიმეს ფინანსურ კრიზისში, მათი სააუქციონო ფასის მნიშვნელოვანი შემცირება გამოიწვია. შედეგად ამას მოჰყვა ის რომ 1998 წელს 25 მილიონ აშშ დოლარად გაიყიდა ელექტროგამანაწილებელი კომპანია თელასი. სააუქციონო ფასის შემცირებულ მნიშვნელობაზე მეტყველებს ისიც, რომ ამავე წელს აუქციონზე გასაყიდად გამოსული თბილგაზის ქონება შეფასებული იყო 4 მილიონ ლარად, მაშინ როდესაც ამ დროისათვის საწარმოს მიერ მხოლოდ თბილისის გამრიცხველიანებაზე დახარჯული იყო 110 მილიონ დოლარზე მეტი. ამრიგად, როგორც პრაქტიკამ გვიჩვენა პრივატიზაციის გამოყენებული მეთოდები არ აღმოჩნდნენ საკმარისად ეფექტურნი საკუთრების ტრანსფორმაციის წარმატებით დასრულებისათვის.76

2003 წლიდან საქართველოში ახალი პოლიტიკური ძალის შემდეგ მიმდინარეობს პრივატიზაციის მესამე ეტაპი, რომელიც ამ ეტაპზეც მთლიანად ორიენტირებულია უცხოური ინვესტიციების მოზიდვაზე და ბიზნესისთვის უფრო ხელსაყრელი გარემოს შექმნაზე. სამწუხაროდ, პრივატიზაციის თავდაპირველ ეტაპზე, საქართველოში არ იყო შემუშავებული მექანიზმი, რომლითაც განისაზღვრებოდა საპრივატიზაციო პროცესის სტრატეგია და ამ პროცესში უცხოელ ინვესტორთა მონაწილეობის პირობები, რომელთა ინტერესები საბაზრო ეკონომიკის პრინციპებიდან გამომდინარე შეიძლება სრულიად არ შეესაბამებოდეს საქართველოს ეკონომიკის განვითარების მიმართულებებს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ პრივატიზაციის პროცესი უნდა მოქცეულიყო გარკვეულ ჩარჩოებში, რომლის მიხედვითაც მოხდებოდა ეროვნული ეკონომიკის ეტაპობრივი და კომპლექსური გაჯანსაღება, მაგალითად ნედლეულის წარმოებიდან ნედლეულის დამუშავებამდე, გადამამუშავებელი მრეწველობიდან სამომხმარებლო ბაზრების შექმნამდე და ა.შ. ამ მოსაზრებების გათვალისწინება ჯერ კიდევ ინარჩუნებს აქტუალობას მითუმეტეს, რომ პრივატიზაციის პროცესი ჯერ კიდევ არ დამთავრებულა და სახელმწიფო საკუთრებაში დარჩა მსხვილი სტრატეგიული საწარმოები, რომელთა მნიშვნელოვან ნაწილს განსახელმწიფოებრიობა ელოდება.

შემაშფოთებლად მიგვაჩნია პრივატიზაციის მიმდინარე პროცესში, ბუნებრივ მონოპოლიების (”თბილგაზი”), სტრატეგიული ობიექტების (წყლები, მდინარეები, პორტები) გაყიდვის ტენდენციები. საქართველოს კანონმდებლობით აკრძალულია სტრატეგიული ობიექტების პრივატიზება მათი განსაკუთრებული მნიშვნელობის გამო.77 ჩვენ არ გვსურს გავცდეთ ნაშრომის თემატიკას, თუმცა თავს ვერ ავარიდებთ იმ გადაწყვეტილებების კრიტიკას, რამაც დღის წესრიგში დააყენა სტრატეგიული ობიექტების გასხვისების საკითხი (ვინაიდან ასეთი გადაწყვეტილებები თავისთავად სახელმწიფო რეგულირების ერთ-ერთი ასპექტია). ამ რანგის ობიექტების პრივატიზება ხორციელდება ე.წ. „პოლიტიკური მიზანშეწონილობის” ნიშნით, რაც თავისთავად გამორიცხავს პრივატიზაციის პროცესის გამჭირვალობას და რეალური ინვესტიციების განხორციელებას ეჭვქვეშ აყენებს, ვინაიდან წინ იწევს ინვესტორების უკან მდგომი პოლიტიკური ძალების ინტერესები.

მიმდინარე საპრივატიზაციო პროცესში რუსული კომპანიების მონაწილეობა სწორედ ამგვარი „პოლიტიკური მიზანშეწონილობის“ ფონზე მიმდინარეობს. უკვე გამოთქმულია მოსაზრებები, რომ სამხედრო ბაზების გაყვანა და ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა სტრატეგიული ობიექტების მიყიდვის სანაცვლოდ მოხდება. არადა რუსული კომპანიების ხელში ქართული ენერგოკომპანიების გადასვლა ამ ქვეყანას გაცილებით მეტ ბერკეტებს მისცემს საქართველოზე გავლენის მოსაპოვებლად.

პრივატიზაციის სფეროში არსებული ხარვეზების გამომწვევ მიზეზებად მიგვაჩნია შემდეგი გარემოებები:

აღნიშნულიდან გამომდინარე, სახელმწიფო ქონების მართვის გაუმჯობესებისა და ბიუჯეტის შემოსავლების ზრდაში პრივატიზაციის პროცესის როლის ამაღლებისთვის მიზანშეწონილად მიგვაჩნია: პირველი, როგორც უცხოური ინვესტორებისათვის, ასევე პრივატიზების პროცესში ჩამოყალიბებული მესაკუთრეთა და მეწარმეთა ახალი ფენებისათვის შესაფერისი გარემოს შექმნა; მეორე, სახელმწიფოს ხელში დარჩენილი ქონების მართვის ეფექტურობის ამაღლება; მესამე, უმოქმედო ქონების რესტრუქტურიზაციის განხორციელება; მეოთხე, მიმდინარე პერიოდში და პერსპექტივაში ქვეყნის პრივატიზაციის პოლიტიკის სამომავლო მიმართულებების განისაზღვრა; მეხუთე, პრივატიზაციის პროცესში არსებული კანონდარღვევებიდან გამომდინარე, საჭიროა პრივატიზაციის შედეგების გადახედვა და ცალკეულ შემთხვევაში დეპრივატიზაციის შესახებ საკითხის დაყენება; მეექვსე, იმ საწარმოებში, სადაც გარკვეული პრობლემებია მართვის თვალსაზრისით და სახელმწიფოს ინტერესებიდან გამომდინარეც, გაუმართლებელია მათი პრივატიზაცია, უნდა განხორციელდეს ამ საწარმოთა გარკვეული ვადით მართვაში გადაცემა; მეშვიდე, ზემოაღნიშნული მიზნების მისაღწევად საჭიროდ მიგვაჩნია სათანადო საკანონმდებლო, სტრუქტურული და ადმინისტრაციული ცვლილებების განხორციელების პროცესის დაჩქარება.

წიგნები, მონოგრაფიები

ასათიანი რ. ფული და ფულადი სისტემები. თბ., თსუ გამომცემლობა, 1996.

გამსახურდია გ. საქართველოს საფინანსო პოლიტიკის ძირითადი პრობლემები თანამედროვე ეტაპზე. თბ., გამომცემლობა „მერიდიანი“, 1995.

გამსახურდია გ. ფინანსების როლი საქართველოს გარდამავალ ეკონომიკაში. თბ., გამომცემლობა „მერიდიანი”, 1997.

გამსახურდია თ. საქართველოს საგადასახადო-საბიუჯეტო სისტემის ფუნქციონირების პრობლემები თანამედროვე ეტაპზე. თბ., თსუ გამომცემლობა, 2003.

გოგოხია რ. საბაზრო ეკონომიკა. თბ., თსუ გამომცემლობა, 1996.

ეკონომიკური თეორია. ავტორთა კოლექტივი გ. ადეიშვილის და რ. ასათიანის რედაქციით. თბ., გამომცემლობა „სიახლე“, 1998.

კაკულია რ. ფინანსების თეორია. თბ., გამომცემლობა „თერგი“, 2003.

კაკულია რ. საერთაშორისო სავალუტო და საკრედიტო ურთიერთობები. თბ., 1995.

კაკულია რ. ხელაია გ. ფულის მიმოქცევისა და კრედიტის ზოგადი თეორია. თბ., გამომცემლობა „ესპსკი“, 2003.

კაკულია რ. საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის თეორიისა და პრაქტიკის პრობლემები. თბ., 2003.

კაკულია მ. სავალუტო სისტემის განვითარების პრობლემები საქართველოში. თბ., გამომცემლობა „ფინანსები“, 2001.

კოვზანაძე ი. საქართველოს კომერციული ბანკების ფუნქციონირების პრობლემები თანამედროვე ეტაპზე. თბ., თსუ გამომცემლობა, 2002.

მექვაბიშვილი ე. სახელმწიფო და ეკონომიკა. თბ., თსუ გამომცემლობა, 1996.

პაპავა ვ. პოსტკომუნისტური კაპიტალიზმის პოლიტიკური ეკონომია და საქართველოს ეკონომიკა. თბ., გამომცემლობა „პდპ“. 2002.

პაპავა ვ. საქართველო საბაზრო ეკონომიკის გზაზე. თბ., გამომცემლობა „მეცნიერება“, 1995.

სილაგაძე ა. ეკონომიკური აზრის ისტორიის საკითხები. თბ., თსუ გამომცემლობა, 2001.

სიხარულიძე დ. უცხოური ინვესტიციების როლი გარდამავალ ეკონომიკაში (საქართველოს მაგალითზე), ეკ.მეცნ.კანდ-ტის ხარისხის მოსაპოვლებად წარდგენილი დისერტაციის ავტორეფერატი, თბ., 2005.

ფულარია ა. ქვეყნის კონკურენტუნარიანობის სტრატეგია მსოფიო ეკონომიკის გლობალიზაციის პირობებში. დისერტაცია ეკონომიკის მეცნიერებათა კანდიდატის ხარისხის მოსაპოვებლად. თბ., 2003.

ქისტაური ლ., ქისტაური შ. საქართველოს საფინანსო და საბანკო სამართლის პრობლემები - თბ. სამთავისი, 1997

ქისტაური შ., ქისტაური ლ. საფინანსო საბიუჯეტო ფედერალიზმი საქართველოში : (წარსული, დღევანდელობა, მომავალი) - თბ. ინტელექტი, 2005

ქისტაური შ. ინფლაცია (არსი, მიზეზები, სახეები, დაძლევის მეთოდები...) თბ. გორი. ინტელექტი, 2000

ქისტაური შ. ფულის, კრედიტისა და სარგებლის (პროცენტის) თეორიები. თბ. თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, 1992

ქისტაური შ. ეროვნული ვალუტა : (წარსული, დღევანდელობა, მომავალი) - თბ., 1993

ქოქიაური ლ. ინვესტიციების ბაზრის ფორმირება და განვითარება საქართველოში. ავტორეფერატი ეკონომიკურ მეცნიერებათა დოქტორის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად. თბ., 2003.

ქოქიაური ლ. ინვესტიციური საქმიანობის პრობლემები საქართველოში თანამედროვე ეტაპზე. თბ., გამომცემლობა „სამთავისი“, 1997.

ჩანტლაძე ვ. ფინანსების თეორიის საკითხები. თბ., 1987.

ჩანტლაძე ვ. ფინანსური მეცნიერების საფუძვლები. თბ., გამომცემლობა „ისარი“, 1995.

ხელაია გ. ინფლაცია, როგორ ვუმკურნალოთ?. თბ., გამომცემლობა „ლამპარი“, 1994.

ხელაია გ. ფული, ბანკები და ბირჟები. თბ., გამომცემლობა „სამთავისი“, 1996.

ჯიბუტი ამ., ღლონტი ივ., საქართველოს სახელმწიფო საგარეო ვალი; თსუ - თბ. : თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, 2003

Брагинский С. Кредитно-денежная политика в Японии. М. Изд. «Прогресс» 2003.

Боди Зви, Мертон Роберт К. Финансы. Москва.Сант-Петербург.Киев. Изд. «Вильямс», 2004.

Гитман Лоренс Дж., Джонк Маикл Д. Основы инвестирования. М. Изд. «Дело». 1997.

Долан Э.Д., Линдсей Д. Е. Микроэкономика: / Пер. с англ. В. Лукашевича. - Санкт-Петербург: Литера Плюс. 1996.

Кеинс Дж. Общая теория занятости, процента и денег. Антология экономической классики. М. изд. «Прогресс», 1993.

Ковалев В.В. Введение в финансовый менеджмент. М. изд. «Финансы и статистика», 1999.

Крылов В. И. Прямые иностранные инвестиции: мотивы и препятствия. М. изд. «Финансы», 2001.

Массе П. Критерии и методы оптимального определения капиталовложений. М. изд. «Статистика», 1971.

Матук Ж. Финсовые системы Франций и других стран. В 2-х т. Пер.с фр. Т.1. в 2 кн. М. АО «Финстатинформ», 1994.

Финанысы: Учебник для вузов. Под редакцией проф. М. В.Романовского, проф. О. В. Врублевской, проф. Б.М. Сабанти. М. Изд. «Перспектива»; Изд. «Юрайт», 2001.

Энг Максимо В., Френсис Лис. Мировые финансы. - М. Изд. «Дека», 1998.

Шарп У. Ф., Александер Г. Дж., Бэйли Дж. В., Инвестиций. М. Изд. «Инфра - М», 1997.

Хейне П. Экономический образ мышления. Пер. С англ. 2-е изд. М. Изд. «Дело», 1993.

DEVELOPMENT AND GLOBALIZATION: FACTS AND FIGURES, UNCTAD/GDS/CSIR/2004/1 p.33

Franklin A., Gale D. Comparing Financial Systems. MIT Press, 2000.

Friedman M., Schwartz A. Money and Business Cycles. Cheltenham, U.K. and Northampton, Mass.: Elgar, 1999

Scholtens B., Wensveen D. A Critique of Theory of Financial Intermediation. Journal of Transforming Financial Systems in Baltics, Russia and Other countries of the former J. Charles Woelfel, Encyclopedia of Banking and Finance. Cambridge, England, 1994.

Calvo G. Kumar M. Financial Sector Reforms and Exchange Arrangements in Eastern Europe. IMF, 1993.

Foreign direct investments: Trends, Data availability, Concepts and Recording Practices. Neil K. Patterson (at al.), , International Monetary Fund, Washington, D.C., 2004

Honohan P. Klingebiel D. Controling the Fiscal Costs of Banking Crises, Managing the Real and Fiscal Effects of Banking Crises, World Bank Discussion Paper 428, The World Bank, Washington, D.C.2003.

Hughes G. Smith S. Economic aspects of Decentralized Government: Structure, Functions and Finfance. London,1991.

Framework for intenal control systems in banking organizations. Basle Committee on Ranking Supervision. Basle.1998.

Elerman D. Stiglitz J.E. New Bridges Across the Chasm: Macro- and Mikro-Strategies for Russia and Other Transistion Economies, Zagreb International Review of Economics and Business, 3,1.

Meier G. Leading Issues in Economic Development. 5-th ed. - N.Y. Oxford University Press.1989.

Ritchie J.C.Jr. Fundamental Analysis: A Back-to-the Basics Investment. USA:Prentice Hall, 1996.

საკანონმდებლო აქტები:

საქართველოს საგადასახადო კოდექსი მიღებული 2004 წლის 22 დეკემბერს http://www.parliament.ge/_special/kan/files/352.pdf

საქართველოს კანონი „უცხოური ინვესტიციების შესახებ“ თბ., გამომცემლობა სამართალი, 1995 წ.

საქართველოს კანონი „საინვესტიციო საქმიანობის ხელშეწყობისა და გარანტიების შესახებ“ მიღებული 1996 წლის 12 ნოემბერს. http://www.parliament.ge/index.php?lang_id_GEO&sec_id_69&kan_det_det&kan_id_70

საქართველოს პარლამენტის აპარატი, საინფორმაციო-კვლევითი განყოფილების მასალები http://www.pbo.ge

სტატიები, წლიური ანგარიშები, პერიოდული ლიტერატურა:

საქართველოს სტატისტიკური წელიწდეული 2005. საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს სტატისტიკის დეპარტამენტი. http://www.statistics.ge/main/ge/publication/yearbook.htm

საქართველოს ეროვნული ბანკი. წლიური ანგარიში 2003 - http://www.nbg.gov.ge/nbg_new_geo/Publications/AR/anual 2003.pdf

საქართველოს ეროვნული ბანკი. წლიური ანგარიში 2004 - http://www.nbg.gov.ge/nbg_new_geo/Publications/AR/anual 2004.pdf

საქართველოს ეროვნული ბანკის ყოველკვარტალური საინფორმაციო ბიულეტენები „საბანკო მაცნე“ 2003, 2004, 2005. http://www.nbg.gov.ge/Journal/index.html

საქართველოს ეროვნული ბანკი, მონეტარული და საბანკო სტატისტიკის ბიულეტენი, № 4 (70), თბ., იანვარი-დეკემბერი 2004წ.

ასათიანი რ. საქართველოს ფინანსური კრიზისი და ტრანზიტული პროცესების მაკროეკონომიკური რეგულირება. საქართველოს ეკონომიკურ მეცნიერებათა აკადემიის შრომები. ტ. I, თბ., საგამომცემლო ფირმა სიახლე, 2000, გვ. (103-119) 3-320

ასლამაზაშვილი ნ. უცხოური ინვესტიციების სტრუქტურა და დინამიკა საქართველოში, „საქართველოს ეკონომიკური ტენდენციები“, ეკონომიკური პოლიტიკისა და სამართლებრივი საკითხების ქართულ-ევროპული საკონსულტაციო ცენტრი, კვარტალური მიმოხილვა, დეკემბერი 2005, გვ. (69-75) 9-88

გამსახურდია გ. საქართველოს ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებების პროგრამის შესახებ, ჟურნალი „მაკრო-მიკრო ეკონომიკა“, 1998,№3, გვ., (21-22), 3-68.

გამსახურდია გ., უახლესი პერიოდის გადაუდებელი ღონისძიებების შესახებ, ჟურნალი „მაკრო-მიკრო ეკონომიკა“, 2000, №7-8, გვ., (62-64), 6-74.

გიქოშვილი მ. საქართველოს საგარეო ვალების სტრუქტურა და დინამიკა 1995-2000წლებში. ჟურნალი „ბანკი“. 2001 წ.1(5). გვ. (62-64) 6-74

გოგოხია რ. საბაზრო ეკონომიკა თუ შერეული ეკონომიკური სისტემა? ჟურნალი „მაკრო მიკრო ეკონომიკა“ №4(41) 2001. გვ. (50-51) 3-90

გრიშიკაშვილი ა. გადასახადების პრობლემა ყველა ქვეყანაში აქტუალურია. ჟურნალი „მაკრო მიკრო ეკონომიკა“. 2000. №11 (36). გვ. (31-33) 3-62

ზურაბიშვილი ვ. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის სრულყოფისათვის. საქართველოს ეკონომიკურ მეცნიერებათა აკადემია. შრომები. I ტომი. თბ., საგამომცემლო ფირმა „სიახლე“. 2000წ. გვ. (131-139) 3-320

თავართქილაძე ა. საქართველოში საგადასახადო პოლიტიკის ფორმირების თავისებურებები თანამედროვე ეტაპზე ჟურნალი მაკრო მიკრო ეკონომიკა. 2004 №1, გვ., (30-33) 3-54

თეთრუაშვილი ზ. ინვესტიციური პროცესების სახელმწიფოებრივი რეგულირების შესახებ საბაზრო ურთიერთობათა ფორმირების პროცესში. საქართველოს ფინანსურ-ეკონომიკური პრობლემები და მათი გადაწყვეტის პრიორიტეტები. სამეცნიერო შრომების კრებული II ტომი. გორი 1999 წელი. გვ 130

თოქმაზიშვილი მ. საქართველოს 2005 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის განსაზღვრის ძირითადი საპროგნოზო მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები. საბიუჯეტო ოფისი. (www.pbo.ge)

კაკულია მ., გიგინეიშვილი ნ. ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის მიზანი და პრიორიტეტები. ჟურნალი „ბანკი“, 2002, №6(14), გვ., (7-12), 5-103.

კოვზანაძე ი. ეკონომიკის საკრედიტო რესურსებით უზრუნველყოფის გაუმჯობესებისათვის, ჟურნალი „მაკრო-მიკრო ეკონომიკა“, 2000, №4, გვ., (80-91), 6-62.

ლაბარტყავა გ. პრივატიზაციის მიზანი, შედეგები და პრობლემები. გარდამავალი პერიოდის საფინანსო-ეკონომიკური პრობლემები საქართველოში (ტომი IV), თბ., ფსკი, 2000წ. გვ.372

ლეიაშვილი პ. ქართველი „სეპლაისადერების“ საგადასახადო პოლიტიკა. ჟურნალი „მაკრო მიკრო ეკონომიკა“. 2001. №6 (43) გვ. (49-51) 3-90

მესხია ი. საბიუჯეტო კოდექსი, როგორც ეკონომიკური და ფინანსური სტაბილურობის გარანტი. ჟურნალი გადასახადები. 2001წ. გვ. (5-13) 3-66

მესხია ი. ფინანსური სტაბილიზაციის საგარეო და საშინაო ფაქტორები საქართველოში. საქართველოს ეკონომიკურ მეცნიერებათა აკადემია. შრომები ტ.I. თბ., 2000, სიახლე. გვ., (80-101), 3-320

ე.მექვაბიშვილი, გაზეთი „ბანკები და ფინანსები“ 2006წ. მარტი, №126, გვ. 18

მექვაბიშვილი ე. ეკონომიკური ზრდისა და გლობალიზაციის ზემოქმედება ფულად-საკრედიტო პოლიტიკაზე საქართველოში, ჟურნალი „ბანკი“, 2000, №2, გვ., (3-7), 3-76.

სანთელაძე ნ. საქართველოში ეკონომიკური რეფორმების მაკრო- და მიკროასპექტები. საქართველოს ეკონომიკურ მეცნიერებათა აკადემია. შრომები ტომი I. თბ., საგამომცემლო ფირმა „სიახლე“, 2000წ. გვ., (27-55) 3-320

სიხარულიძე დ. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების რეგულირება. ჟ. სოციალური ეკონომიკა, №5, გვ. (68-73) 3-142

სიჭინავა ს. 2002 წლის ბიუჯეტი - რიტორიკა თუ რეალური ეკონომიკური გათვლა. ჟურნალი მაკრო მიკრო ეკონომიკა. 2001 №9(46) გვ., (8-11) 3-90

ნ. ქარჩავა. მონეტარული რეგულირების მექანიზმების ზემოქმედება პოსტპრივატიზაციული გარემოს ფორმირებაზე. ჟურნალი „მაკრო- მიკრო- ეკონომიკა“. 2003, №12. გვ. (23-25), 3-56.

ჯ. შათირიშვილი. საქართველოს საგადასახადო პოლიტიკის სრულყოფის აქტუალური საკითხები. ჟურნალი „სოციალური ეკონომიკა“, 1999წ. გვ. (87-97) 3-142

ჯ. შათირიშვილი. მოსახლეობის ფულადი დანაზოგების გაუფასურების სოციალურ-ეკონომიკური და ფინანსური ასპექტები. გარდამავალი პერიოდის საფინანსო-ეკონომიკური პრობლემები, ტომი VII. თბ., ფსკი, 2002, (109-125), 3-564.

ლ. ჩიქავა. საქართველოს ეკონომიკის სოციალური არაორიენტირებულობა და მისი განმსაზღვრელი ფაქტორები. საქართველოს ეკონომიკურ მეცნიერებათა აკადემია. შრომები I ტომი. თბ., გამომცემლობა „სიახლე“, 2000. გვ. (5-26) 3-320

ცაავა გ. უცხოური საბანკო კაპიტალი საქართველოს ეკონომიკაში. საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო-სამეცნიერო კვლევითი ინსტიტუტი, გარდამავალი პერიოდის საფინანსო-ეკონომიკური პრობლემები საქართველოში. ტ.V. თბ., გამომცემლობა „ფინანსები“, 2001.

Васильева А., Гурвич Е., Субботин В. Экономический анализ налоговой реформы. Вопросы экономики. 2003. № 6. с. (38-60) 3-160

Зубченко Л. Структура инвестирования предприятий в ведущих странах Европы. Бизнес и банки. 1997. март.№ 13 (335) c.6-8

Стиглиц Джозеф. Обложить олигархов налогом! «Лауреаты Нобелевской премии по экономике о российских реформах». http://rusref.nm.ru/stigpage.htm

Терепман В. Холодков. Государственные инвестиции в условиях рыночных реформ в странах Латинской Америки. http://rusref.nm.ru/indexpub197.htm

Попов В. Конструктор для финансиста//Эксперт, №38, 11 октября 1999, с.17-21

Globerman Steven, Shapiro Daniel, Governance infrastructure and US Foreign Direct INvestments, May 2002 (revised) http://www.cbe.wwu.edu/cib/globerman research/globerman-shapiro.pdf

Loree D., Guisinger S. Policy and Non-Policy Determinants of US Equity Foreign Direct Investment. Journal of International Buisiness Studies, Vol, 26, No 2, 1995.

World Investment Report. United Nations Conference on Trade and Development, New-York, 2004

ინტერნეტ მისამართები

http://www.nbg.gov.ge/

http://www.mof.ge/

http://www.statistics.ge/

http://www.economy.gov.ge

http://intranet.parliament.ge/pbo/index.html

http://www.privatization.ge

http://www.investmentguide.ge/pages/economic_overview/Investment/fdi/

http://rusref.nm.ru/indexpub197.htm

http://rusref.nm.ru/stigpage.htm

http://www.psigeorgia.org/pregp/files/pregp/First_Draft_I_&_II_Chapters_of_the_Final_PREGP.pdf

http://www.standardandpoors.ru/page.php?path=international

http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2005

http://www.worldbank.org/data/databytopic/GDP.pdf

http://www.mof.ge/DinamicPage.aspx?cmd=page&rootid=298&pageid=203