I.1. მოკლე პრეისტორია

მოცემული სახელმძღვანელო შედგენილია საქართველოშო ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის ეროვნულ უმცირესობათა დარგში უმაღლესი კომისრის ოფისის ეგიდით მიმდინარე პროექტია - ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების მართვა სამცხე-ჯავახეთსა და ქვემო ქართლის რეგიონებში“ - დაგეგმვის, განხორციელებისა და შეფასების შედეგად მიღებული გამოცდილების საფუძველზე.

პროექტი მიმართული იყო საქართველოს სომეხი და აზერბაიჯანელი ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ, ეთნიკურად მრავალფეროვან სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის რეგიონებში ეთნოსთაშორისი კლიმატის გაჯანსაღებაზე. სახელმწიფო მოხელეთა ინტერეთნიკური კომპეტენციის ამაღლების გზით.

სპეციფიკურ მიზნობრივ რეგიონებზე ფოკუსირების მიუხედავად, პროექტის მეთოდოლოგიას და მიღებული გამოცდილებას აქვს პოტენციალი. დაინერგოს სხვა ქვეყნებსა და შესაბამისად, განსხვავებულ სოციალურ-პოლიტიკურ, გეოგრაფიულ ან ეთნიკურ კონტექსტში ანალოგიურ პრობლემებზე მუსაობისას. ამის საფუძველს იძლევა მეთოდოლოგიის ორიენტაცია არა ჩარევის შინაარსზე, არამედ მუშაობის ფორმებზე (იხ. ქვემოთ „მეთოდოლოგიის კომპონენტები“).

სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლში განხორციელებული მეთოდოლოგიის სხვა კონტექსტებში გამოყენების პოტენციალს ისიც განსაზღვრავს, რომ მის შემუშავებას წინ უძღოდა ყირგიზეთში, ასევე ეუთოს ეროვნულ უმცირესობათა დარგში უმაღლესი კომისრის ეგიდით, განხორციელებული ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების მართვაზე მიმართული პროექტის შედეგად მირებული გამოცდილების გაზიარება. ყირგიზ კოლეგათა მეთოდოლოგიათა, ძირითადად, სწავლებით (კერძოდ, ტრენინგი) მიდგომას ეყრდნობოდა და მოიცავდა:

1. საჯარო მოხელეთა მიერ ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების კონტექსტში საკუთარი ქცევითი პატერნების¹ გაცნობიერებასა და კორექციაზე მიმართულმა სავარჯიშოებს;

2. საერთაშორისო ნორმატიულ-რეგულაციური დოკუმენტების გაცნობაზე მიმართულ სესიებს.

ადამიანის რესურსების განვითარების ფონდის მეთოდოლოგიური მიდგომა უფრო ფართოა, ვიდრე მხოლოდ ტრენინგი; იგი სწავლებითი კომპონენტის პარალელურად, კიდევ ორ პრინციპულ კომპონენტს მოიცავს, როლებიც გულისხმობენ ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების საკითხებზე მოქმედება - კვლევით მუშაობას, რაზეც ქვენმოთ გვექნება საუბარი.

I.2. სამიზნე ჯგუფები

საკითხისადმი მიდგომა გულისხმობს ინტენსიურ მუშაობას იმ ადამიანებთან, რომლებიც საკვანძო როლს ასრულებენ თემის, საზოგადოების, რეგიონებისა და ქვეყნის ცხოვრებაში, იღებენ რა, მონაწილეობას ეთნიკურად მრავალფეროვანი რეგიონების მართვაში და შესაბამისად, გადაწყვეტილებების მიღებაში. ესენი არიან, უპირველეს ყოლისა, სხვადასხვა სფეროში დასაქმებული საჯარო მოხელეები: ადგილობრივი მმართველობისა და თვითმმართველობის სტრუქტურების წარმომადგენლები, პოლიციელები, პედაგოგები, ჯანდაცვის სპეციალისტები, სასამართლო მოხელეები და ა.შ.; გარდა ამისა, მასობრივი საინფომაციო საშუალებების მუშაკები და თემის ლიდერები.

ზემოთ ჩამოთვლილი ჯგუფები შეადგენენ, ფაქტობრივად, იმ პირველ რგოლს, რომელსაც თავისი ყოველდღიური მოვალეობებისს შესრულების პროცესში უხდება ეროვნებათაშორისი ურთოერთობის საკითხებთან დაკავშირებული რეგულარული თუ სპონტანურად აღმოცენებული პრობლემების მოგვარება და მართვა. ამდენად, ეს ის ხალხია, რომელთა კორექტულ და კონსტრუქციულ, მიუკერძოებელ მოღვაწეობას ძალუძს მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანოს რეგიონისა და ქვეყნის ეროვნებათაშორისი კლიმატის გაჯანსაღებაში.

თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ მოცემულ სახელმძრვანელოში გადმოცემული სამუშაო ტექნოლოგიები არ შემოიფარგლება მხოლოდ დასახლებულ მიზნობრივ კონტინგენტთან მუშაობის პოტენციალით. მათი გამოყენება თავისუფლადაა შესაძლებელი ეროვნებათაშორისი ურთიერთობის მართვა-გაუმჯობესებით დაინტერესებულ სხვა ნებისმიერ ჯგუფთან თუ პირთან.

I.3.მეთოდოლოგიის სპეციფიკა და ფილოსოფია

I.3.1.ხედვა

მეთოდოლოგიის ლოგიკა ემყარება ხედვას, რომლის მიხედვითაც ეროვნებათაშორისი ურთიერთობის მართვის კონსტრუქციული პრაქტიკა მოითხოვს:

სახელმძრვანელოში გამოყენებული მეთოდოლოგია, რომელსაც ჯგუფი იყენებდა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონის საჯარო მოხელეებთან და სხვა სამიზნე ჯგუფებთან მუშაობისას, ემყარება ამ ქვეთავში ჩამოყალიბებულ კომპონენტებს. ასევე, უნდა აღინიშნოს, რომ ჩვენი ხედვა ეფუძნება დაშვებას, რომელიც დემოკრატიულ ქვეყნებსა და საერთაშორისო პრაქტიკაში ფართოდაა დანერგილი.

I.3.2.მეთოდოლოგიის კომპონენტები

გამომდინარე ზემოთ გადმოცემული ხედვიდან, მეთოდოლოგიური მიდგომა მოიცავს სამ, მნიშვნელობის თვალსაზრისით ურთიერთთანასწორ, და ამავე დროს, სინერგიულ² მიმართებაში მყოფ კომპონენტს. ესენია:

ა. ეროვნებათაშორისი ურთიერთობათა ეფექტური მართვის გამოცდილებითი სწავლება (ტრენინგი)

მეთოდოლოგიის ეს კომპონენტი გულისხმობს მონაწილეთა (ჩენს შემთხვევაში,, საჯარო მოხელეთა) კომპეტენციის ამაღლებას ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების სფეროში.ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების კომპეტენცია, თავის მხრივ მოიცავს შესაბამის თეორიულ ცოდნას (ინტელექტუალური ასპექტი), მგრძნობელობას ინტერეთნიკური საკითხების მიმართ (ემოციური ასპექტი) და პრაქტიკულ უნარ-ჩვევებს (ქცევიტი ასპექტი). შესაბამისად, მეთოდოლოგიის ტრენინგული კომპონენტი მიმართულია სამიზნე კონტინგენტში ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების მართვის კომპეტენციის ამ სამი ასპექტის განვითარებისათვის აუციელებელი პირობების შექმნაზე.

ბ. ეროვნებათაშორისი პრობლემების გადაჭრაზე მიმართული სამუშაო შეხვედრა

მეთოდოლოგია, ეს კომპონენტი გულისხმობს ე.წ. „workshop” - ების - სამუშაო შეხვედრის ჩატარებას, რაც მიმართული იქნება შესაბამის რეგიონში, ამ რეგიონსა და ცენტრს შორის არსეულ ეროვნებათაშორის ურთიერთობებში აღმოცენებული პრობლემების გამოკვეთაზე, ანალიზსა და მათ მოსაგვარებლად შესაბამისი ერთობლივი ღონისძიებების დაგეგმვაზე.

ამ კომპონენტის საჭიროება იმით აიხსნება, რომ რეგიონსა და ქვეყნის ეროვნებათაშორისი კლიმატია გასაჯანსაღებლად არ არის საკმარისი ამ სფეროში საჯარო მოხელეთა კომპეტენციის დონის ამაღლებაზე ზრუნვა. აუციელებელია, საჯარო მოხელეებისა და მოსახლეობის სხვა წარმომადგენლების მონაწილეობით მოზანდასახულად შევქმნათ კონტექსტები, სადაც ისინი, ერთმანეთთან თანამშრომლობის პროცესში ათვისებული ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამოყენებას შეძლებენ.

მრავალეთნიკურ სახელმწიფოში და მის რეგიონებში ეროვნებათაშორის ურთიერთობებთან დაკავშირებულ პრობლემათა მთელი რიგი არსებობს, რომელთა გადაწყვეტაც სხვადსხვა ეთნიკური ჯგუფის ერთობლივ ძალისხმევას საჭიროებს. მნიშვნელოვანია ამ პრობლემების გადაწყვეტის დაგეგმვისა და განხორციელების ლეგიტიმური, ყველა ეთნოსისათვის მისაღები გზის შემუშავება. ლეგიტიმურობას განაპიროებებს მონაწილეობა. ამდენად, მეთოდოლოგიის ფრაგლებში პრობლემათა გადაჭრაზე მიმართული სამუშაო შეხვედრები სწორედ ინტერეთნიკური პრობლემების გადაწყვეტის დაგეგმვისა და განხორციელების ლეგიტიმური გზების მოძიებას ემსახურება.

გ. ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების ეტიკური ერთობლივ შემუშავებაზე მიმართული სამუშაო შეხვედრა

მეთოდოლოგიის ეს კომპონენტი მიმართულია სხვადასხვა ეთნოსის წარმომადგენელთა მიერ ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების ეთიკური კოდექსის ერთობლივ შემუშავებაზე.

რეგიონში ეროვნებათაშორის ურთიერთობათა გასაჯანსაღებლად არ არის საკმარისი შესაბამის საკითხებზე ცოდნისა და უნარ-ჩვევების ათვისებისა და ერთობლივი პრობლემების გადაწყვეტაზე თანამშრომლობისათვის შესაბამისი პირობების უზრუნველყოფა. პრინციპულად მნისვნელოვანია, სხვადასხვა ეთნოსის წარმომადგენლები თვითიონ გახდნენ ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების ეთიკური კანონის თანაავტორები.

ყველა ქვეყანაში ეთნიკურ ურთიერთობებს ამ ქვეყნის კანონმდებლობა და ქვეყნის მიერ ხელმოწერილი თუ რატიფიცირებული საერთაშორისო დოკუმენტები განსაზღვრავენ, რაც ეროვნებათაშორის ურთიერთობათა სათანადო საკანონმდებლო ნორმატიულ-რეგულაციურ ფონს ქმნის. თუ სხვადასხვა ეთნოსი თვითონ, თანაავტორობით შეიმუშავებენ ერთმანეთთან ურთიერთობის ეთიკურ ნორმებს და ასევე თვითონ, სახალხო ფორუმის³ საფუძველზე მოახდნენენ ამ დოკუმენტის მიღება-რატიფიკაციას - ეს ურთიერთობების გაჯანსაღების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წინაპირობა იქნება.

დოკუმენტის შექმნაზე ერთობლივი მუშაობა, ერთი მხრივ, განსაზღვრავს მის ლეგიტიმურობას იმ განსხვავებული საზოგადოებების თუ ეთნოსთა თვალში, რომელნიც მის შექმნაში ერთობლოვად მონაწილეობდნენ და რომელთა ურთიერთობის დარეგულირებისთვის არის კოდექსი მოწოდებული; მეორე მხრივ, მის შექმნაზე დახარჯული ერთობლივი ძალისხმევა და შემდგომი ხელმოწერა სწორედ ის ინვესტიციაა, რაც შექმნილი დოკუმენტის ცხოვრებაში გატარებისათვის აუციელებელ წინაპირობას წარმოადგენს; დაბოლოს, ჩვენი პროექტის ფარგკლებში უკვე შეიქმნა საქართველოსი მცხოვრები ქართველი და სომეხი ეროვნების მოქალაქეების ურთიერთობის ეთიკური კოდექსი. მას შემდეგ, რაც იგი სხვადასხვა ეთნიკურ კონტექსტში იქნება განხილული და ამის საფუძველზე დახვეწილი, შესაძლოა ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების მარეგულირებელ ერთ-ერთ მნიშვნელოვან საერთაშორისო დოკუმენტად იქცეს.

ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების კოდექსის საჯარო მიღება-ხელმოწერის აქცია

ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების ეთიკური კოდექსის შექმნის საბოლოო საფეხურია მის შექმნაში მონაწილე საჯარო მოხელეთა, საზოგადოების ლიდერთა და მათ მიერ წარმოდგენილ თემთა მიერ კოდექსის საჯარო განხილვა და ხელმოწერა. ეს აქცია მნიშვნელოვანია შემდეგი მოსაზრებებიდან გამომდინარე:

ა. ხელმოწერის საჯარო აქცია, რომლის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტი კოდექსში ჩამოყალიბებული პრინციპების ცხოვრებაში გატარების ეფექტური მექანიზმების განხილვა-მოაზრებაა, კიდევ ერთხელ აქცევს ეროვნბათაშორის ურთიერთობებს კონსტრუქციული საზოგადოებრივი მსჯელობისა და ერთობლივი ზრუნვის საგნად;

ბ. კოდექსის საჯარო ხელმოწერა მის ავტორების კეთილი ნების და მათ მიერ არჩეული, კოდექსში გადმოცემული კურსის ღიად გაცხადების კონტექსტს ქმნის. მეცნიერული კვლევის მონაცემების თანახმად, ქცევის კურსის საჯარო განცხადება ადამიანის თუ ადამიანთა ჯგუფის მიერ, ფაქტობრივად, ამ ქცევის კურსის საფუძვლად მდებარე განწყობის გაძლიერებას განაპირობებს, რაც მისი განხორციელების მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. ამდენად, თვით საჯარო ხელმოწერის აქტი შეიძლება განხილულ იქნას, როგორც კოდექსის ცხოვრებაში გატარების მიმართულებით გადადგმული ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაბიჯი;

გ.საჯარო აქცია კოდექსის შემოქმედებს და ავტორებს მათ მიერ გაწეული შრომისა და ჩადებული მორალური თუ ფიზიკური ინვესტიციის აღიარების კონტექსტს უქმნის, რაც ესოდენ მნიშვნელოვანია, გამომდინარე, თუნდაც მხოლოდ იქიდან, რომ აღიარება, ანუ, იყო აღიარებული ადამიანის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საბაზო მოთხოვნილების - იდენტობის⁴ პრინციპული კომპონენტია.

I.4.მეთოდოლოგიის საბაზო დაშვებები

მეთოდოლოგია სამ პრინციპულ საბაზო დაშვებას ეფუძნება:

I.5.საბაზო ფასეულობები

მეთოდოლოგია ეფუძნება შემდეგ ფასეულობებს:

II.1. ტრენინგი

ტრენინგი გამოცდილებითი სწავლების მნიშვნელოვანი ფორმაა. დღიესათვის იგი არასამთავრობო სექტორში პროექტების წარმოების ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული აქტივობა გახდა. სამწუხაროდ, ამგვარი პოპულარობიდან და შესაბამისად, საყოველთაო მოხმარებიდან გამომდინარე, ტრენინგის ცნება ჩვენს სინმადვილეში ხშირად ვულგარიზებული და დისკრედიტირებულია. მას დაკარგული აქვს თავისი არსი და პრაქტიკაში ტრენინგის ფორმალური ნიშნების ნაკრებად არიოს ქცეული. კერძოდ, ხშირად სახეზეა ტრენინგის ე.წ. „საჯენტლმენო ნაკრები“: „ფლიფჩარტი“, „მარკერი“, „ენერგაიზერები“. მცირე ჯგუფებში ნამუშევართა პრეზენტაციები, მაგრამ ამ ფორმის მიღმა სიცარიელეა, ტრენინგის მთავარი სპეციფიკა გამორჩენილი და მდენად, დაკარგულია.

ტრენინგის სპეციფიკა კი იმაში მდგომარეობს, რომ მონაწილეთათვის შეიქმნას სათანადო პირობები, რომელიც მათ მისცემს საშუალებას:

გამომდინარე აღწერილი სპეციფიკიდან, ტრენინგის „საშენ მასალას“ შემდეგი კომპონენტები წარმოადგენს:

ა) ინტერაქციული აქტივობები (სავარჯიშოები, როლური თამაში, დისკუსია და ა.შ.). რომელიც იმგვარადაა ორგანიზებული, რომ მონაწილეებმა გაიარონ ახალ გამოცდილებაში, რაც მათ თავისი ძველი ცოდნის გაცნობიერება-დაფასებისა და ახალი ცოდნის მიღების შესაძლებლობას მისცემს.

ბ) ე.წ. „უკუკავშირის სესიები“, რომელიც მონაწილეებს ზემოთ აღნიშნულ აქტივობებში მონაწილეობის შედეგად შეძენილი გამოცდილების ურთიერთგზაიარების საშუალებას მისცემს, რაც, აგრეთვე მნიშვნელოვანია ახალი ცოდნის გასააზრებლად. ეს პროცესი ტრენინგის წამყვანთა ორგანიზაციული და მეთოდოლოგიური ხელმძრღვანელობით უნდა წარიმართოს. ორგანიზაციული ხელმძღვანელობა აქ გულისხმობს პროცესის ორგანიზებულად და სამართლიანად წარმართვას. მაგ.: გამოცდილების გაზიარების მსურველთა რიგითობის დაცვას და თანაბარი მონაწილეობის უზრუნველყოფას ფასილიტაციის⁵ შესაბამისი ხერხებით. მეთოდოლოგიური ხელმძღვანელობის ქვეშ აქ იგულისხმება მონაწილეების მიერ გაზიარებული მოსაზრებების დაჯამება და დაკავშირება გარკვეულ მეთოდოლოგიურ სქემებთან, მიდგომებთან, თეორიულ ცოდნასთან დაკავშირების შესაძლებლობას იძლევა.

გ) ტრენინგის წამყვანთა მოკლე თეორიული პრეზენტაციები („მინი-ლექციები“), რაც მონაწილეებს მიღებული გამოცდილების გასააზრებლად შესაბამის ინტელექტუალურ „ფიჭას“ სძენს.

დ) ჯგუფში ენერგიის გადამახალისებელი სავარჯიშოები, ე.წ. „energiser”- ები, რომლებიც ტრენინგის წამყვანის პროცესში შესაძლოა სხვადასხვა მიზნით გამოვიყენოთ: მაგ.: ჯგუფში მუშაობის საწყის ეტაპზე არსებული უხერხულობის გადასალახად - “ყინულის გასალღობად“; დაღლილობისა და მოდუნების დასაძლევად - „ფეხის გასაშლელად“; „ჯგუფში არსებული აგრესიის განსამუხტად - „ორთქლის ამოსაშვებად“ და ა.შ.

ე) ტრენინგის „ორგანიზაციული სტანდარტები“, რაც, როგორც წესი, ტრენინგის დასაწყისში და ბოლოში გამოიყენება. დასაწყისისათვის ეს შემდეგი აქტივობებია:

ყველა ეს ზემოთ აღწერილი სტანდარტი შესაძლოა აბსოლუტურად განსხვავებული (მაგრამ აუცილებლად ინტერაქციული) ხერხებით, სავარჯიშოებითა და აქტივობებით განხორციელდეს. ეს დამოკიდებულია ტრენინგის წამყვანთა სტილზე, გამოცდილებაზე და შემოქმედებით უნარზე. იგივე შეიძლება ითქვას ტრენინგის ბოლოს გამოსაყენებელ ორგანიზციულ სტანდარტებზე: არ არის პრინციპული, თუ რა გზით განხორციელდება იგი, ყველა შემთხვევაში ეს უნდა იყოს მონაწილეთა და წამყვანთა მიერ განვლილი პროცესის ერთობლივი შეფასება და უკუკავშირი.

მნიშვნელოვანია, ტრენინგის დამთავრებიდან დროის გარკვეული პერიოდის მერე მოხდეს მასში მონაწილე მოსარგებლეთა გამოკითხვა იმის თაობაზე, თუ რამდენად გამოადგათ ტრენინგის მსვლელობაში მიღებული ცოდნა და გამოცდილება, რა და როგორ შეიცვალა ამ თვალსაზრისით მათ ყოველდღიურ პროფესიულ საქმიანობასა თუ სოციალურ ურთიერთობებში. თუ პროექტის გეგმა იძლევა ამის საშუალებას, ეს უნდა განხორციელდეს ასე ვთქვათ, „მიუკერძოებელი შემფასებლების“ მიერ, ანუ პროექტში გარედან მოწვეული ექსპერტების მიერ, სპეციფიკური ტექნოლოგიით.

●●●

პროექტის განხორციელებისას, პროცესის შესაბამისად, ჩვენ ვიყენებდით ტრენინგის ყველა ზემოთჩამოთვლილ კომპონენტს. რაც შეეხება იმ ინტერაქციულ ხერხებს, რომლებითაც უშუალოდ ხორციელდებოდა ტრენინგი, ესენი იყო: საერთო დისკუსია, დებატები აქტუალურ საკითხებზე, მუშაობა მცირე ჯგუფებში ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების მარეგულირებელ საერთაშორისო დოკუმენტებზე. სოციალური სიტუაციების რეალური გათამაშება, თემატური „ენერგეიზერები“, „გონებრივი იერიში“, და ა.შ. ეს ხერხები უზრუნველყოფდა პროცესის მაღალ დინამიკას და მონაწილეების აქტიურ ჩართულობას.

დაბოლოს, რაც შეეხება ტრენინგის შინაარსს, ის გულისხმობდა შემდეგ თემებს: სამოქალაქო საზოგადოება და ეთნიკურობა, სახელმწიფოს მიერ სამოქალაქო და ეთნიკური მიდგომის გამოყენება პოლიტიკაში, ეთნიკური თუ სხვა სახის უმცირესობებისა და უმრავლესობების ურთიერთობების თავისებურებები, დისკრიმინაციული და სტერეოტიპული აზროვნება და მისი დაძლევა, ინტეგრაციის განსხვავება ასმილიაციისაგან, საერთაშორისო სამართლებრივი დოკუმენტები ეთნიკური უმცირესობების შესახებ, თეორიები, რომლებიც მეცნიერული და პრაქტიკული აზროვნების განვითარების პროცესში შეიქმნა ეროვნულობის/ეთნიკურობის კვლევის სფეროში. თითოეული თემა სახელმძღვანელოში წარმოდგენილია შესაბამისი ინტერქციული სავარჯიშოების ნაკრებით.

II.2.პრობლემების გადაჭრაზე მიმართული სამუშაო შეხვედრა

როგორც წიგნის დასაწყისშივე აღვნიშნეთ, პრობლემების გადაჭრაზე მიმართული სამუშაო შეხვედრის კოცეფცია ეყრდნობა მოქმედება-კვლევის მიდგომას, რომლის არსიც შეიძლება შემდეგნაირად განისაზღვროს: ჯგუფურ მუშაობაში ჩართული პირები შედიან „მკვლევარ-ექპსერტის“ როლში. ანუ, ჩვენს შემთხვევაში, საკუთარი რეგიონისა და ეთნოსის მცოდნე ექსპერტებისა, რომლებიც ერთმანეთთან თანამშრომლობით, კონკრეტული სამუშაოს განხორციელების (ანუ მოქმედების) პროცესში, ცდილობენ გამოიკვლიონ ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების სფეროში არსებულ პრობლემათა სპექტრი, არსი და ერთობლივად, ექსპერტულად დაგეგმონ ამ პრობლემათა დაძლევის გზები.

ამდენად, მეთოდი გულისხმობს ადამიანთა დიდი არაერთვაროვანი ჯგუფის მუშაობას (50 და მეტი მონაწილე - სხვადასხვა სფეროს საჯარო მოხელეები, მაგალითად: ადგილობრივი თვითმმართველობის პოლიციის, განათლების, ჯანდაცვის, მასობრივი საინფორმაციო საშუალებების წარმომაგდნლები და ა.შ.); რაც უფრო მრავალფეროვანია ჯგუფი შემადგენლობის მიხედვით, მით უფრო მდიდარი პროდუქცია შეიძლება მივიღოთ ჩატარებული სამუშაოს შედეგად. სასურველია, რეგიონის პრობლემებზე მუშაობისას პროცესში ჩართულნი იყვნენ სახელმწიფო როგორც რეგიონული, ისე ცენტრალური მმართველობის სტრუქტურების წარმომადგენლები. მუსაობის პროცესში მონაწილეთა დიდი ჯგუფი უნდა დაიყოს მცირე, შემადგენლობის მიხედვით მრავალფეროვან, რამდენიმე ჯგუფად. მცირე ჯგუფთა ნამუშევარი უნდა წარდგეს პლენარულ სხდომებზე და იყოს ერთობლივი განხილვის საგანი. სასურველია, როგორც დიდ, ასევე მცირე ჯგუფებში სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები თანაბრად განაწილდნენ.

მცირე ჯგუფებში მუშაობა შემდეგ ფაზებს უნდა მოიცავდეს: პრობლემათა გამოკვეთა (იდენტიფიკაცია), პრობლემათა ახალიზი, პრობლემათა გადაჭრის გზების მოძიება და შესაბამის ღონისძიებათა დაგეგმვა, თითოეულ ფაზას განსახორციელებლად შესაბამისი ტექნოლოგია გააჩნია და სესიის წამყვანებს შეუძლიათ არჩევანი გააკეთონ (გამომდინარე ჯგუფის თავისებრურებიდან, მისი განვითარების სტადიიდან და არსებული სიტუაციიდან), თუ რა ტექნოლოგიით განახორციელონ ესა თუ ის ფაზა; ასევე, წამყვანებს შეუძლიათ რამდენიმე ტექნოლოგია ერთობლივად ამ კომბინაციაში გამოიყენონ.

მაგალითად, პრობლემათა გამოკვეთისათვის გამოიყენება „გონებრივი იერიშის“ ტექნოლოგია; პრობლემათა ანალიზისას ეფექტურია ე.წ. „პრობლემათა ხის“ ტექნიკის გამოყენება, რომელიც საშუალებას იძლევა ესა თუ ის პრობლემა განვიხილოთ მის საფუძვლად მდებარე პრობლემებისა და სიმპტომების ჭრილში (იხ. ნაწილი II, თავი, თემა VI, სავარჯიშო „პრობლემის ხე“); ანალიზისათვის, აგრეთვე ძალიან მნიშვნელოვანია პრობლემის არსებობის სიბრტყეში მოქმედ ძალთა, ე.წ. „დაინტერესებულ“ (ჩართულ) სუბიექტთა“ ანალიზი; გარდა ამისა, პრობლემათა სრულფასოვანი ანალიზისათვის აუცილებელია მათ საფუძვლად მდებარე საბაზო მოთხოვნილებათა გააზრება, რის საშუალებებსაც იძლევა ჩილელი ეკონომისტის მანფრედ მაქს-ნიფის მიერ შემოთავაზებულო ე.წ. „მატრიცული მეთოდი“ (იხ.ქვემოთ), და სხვ.

ჩვენ ანალიზის ყველა ეს ზემოთ ჩამოთვლილი მეთოდი გამოვიყენეთ: პრობლემის ხისა და დაინტერესებული სუბიექტის ანალიზი ჯერ კიდევ მუშაობის სატრენინგო ფაზაში ჩავრთეთ, რადგანაც მივიჩნიეთ, რომ ეროვნებათაშორის ურთიერთობათა მართვის უნარ-ჩვევების ტრენინგი ბევრად ეფექტური იქნებოდა, თუ მონაწილეებს მათ საცხოვრებელ გარემოში არსებული ეროვნებათაშორისი პრობლემებისა და მათში ჩართული სუბიექტების გაცნობიერების დონის ამაღლებაში დავეხმარებოდიტ. ეს ლოგიკური ხაზი, ფაქტობრივად, გაგრძელდა პრობლემათა გადაჭრაზე მიმართულ სამუშაო შეხვედრაზეც, რადგან მონაწილეებმა უკვე გაცნობიერებულ პრობლემებზე განაგრძეს მუშაობა მანფრედ მაქს-ნიფის მატრიცის დახმარებით.

მაქს-ნიფის მატრიცა საშუალებას იძლევა ადამიანის თითოეული საბაზო მოთხოვნილების (რსებობა, უსაფრთხოება, იდენტობა, მონაწილეობა, შემოქმედება, ძალთა აღდგენა და ა.შ.) დაკმაყოფილების თვალსაზრისით არსებული მდგომარეობისა და სასურველი მდგომარეობის განსხვავების ანალიზის საფუძველზე მოძიებულ იქნას დაკმაყოფილების ეფექტური, რეალისტური გზები და მოაზრებულ იქნას მათი განხორციელების პირობები. რამდენადაც მეთოდის არსი აღწერილი გვაქვს სამუშაო შეხვედრის შესაბამის მოდულსა და დამატებაში, აქ ამაზე დაწვრილებით აღარ შევჩერდებით.

ამდენად, პრობლემების გადაჭრაზე მიმართული სამუშაო შეხვედრის ეტაპზე ძალიან ეფექტურია მანფრედ მაქს-ნიფის მატრიცის გამოყენება. თუმცა, ასქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების პრობლემების ანალიზამდე ჯგუფისათვის შედარებით უფრო მარტივი სამუშაო ტექნოლოგიებით მუშაობის გამოცდილების მიღებისათვის სათანადო პირობების შექმნაა სასურველი.

მატრიცას, ანალიზის ფაზიდან, ლოგიკურად გადავყავართ პრობლემათა გადაჭრის გზების მოძიების ფაზაში, იგი გვაჩვენებს, თუ რა უნდა იყოს გაკეთებული იმისათვის, რომ ადამიანის თემისა თუ საზოგადოების ესა თუ ის საბზაო მოთხოვნილება დაკმაყოფილდეს. როდესაც ჯგუფები პლენარულ სხდომაზე წარადგენენ მაქს-ნიფის მატრიცის მიხედვით შექმნილ თავიანთ პროდუქციას, წამყვანთა ამოცანაა დააფიქსირონ საპროექტო იდეები, რამდენადაც ამ იდეების პლენარულ სხდომაე შეფასებისა და პრიორეტიზაციის საფუძველზე იქმნება სამუშაო შეხვედრების საბოლოო პროდუქტი: რეგიონში ან ქვეყანაში ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების კლიმატის გაჯანსაღებაზე მიმართული განსახორციელებელი პროექტების ბანკი.

სამუშაო შეხვედრის შედეგად მიღებული პრიორეტიზებული საპროექტო იდეების ბანკიდან ჯგუფი ჯგუფი ირჩევს რამდენიმე განსახორციელებელი პროექტის იდეას, შემდეგი კრიტერიუმების საფუძველზე:

აი, ამ ადგილას სამუშაო შეხვედრის კომპეტენცია მთავრდება და იწყება, კონკრეტული პროექტის წერილობით გაფორმება, მისთვის სამუშაო გუნდის შერჩევა-მომზადება, მის განხორციელებაზე ზრუნვა, რაც უკვე შემდგომი ნაბიჯების გადადგმას გულისხმობს, და, ამდენად, მუშაობის გაგრძელების სტიმული და საფუძველია.

II.3. ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების კოდექსის შექმნაზე მიმართული სამუსაო შეხვედრა და კოდექსის ხელმოწერის აქცია

ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების კოდექსის შექმნაზე მიმართული სამუსაო შეხვედრის მეთოდოლოგია ეყრდნობა გრეგორი ბეითსონის „ადამიანი-გარემოს“ სისტემის ლოგიკური დონეების კონცეფციას და შესაბამის მეთოდოლოგიურ სქემას. ბეითსონის თანახმად, ადამიანი საკუთრივ, და მის გარშემო არსებული ფიზიკური სოციალური თუ გეო-პოლიტიკური სინამდვილე შესაძლოა განვიხილოთ, როგორც ერთიანი სისტემა, რომელსაც სხვადასხვა ერთმანეთთან ლოგიკურად დაკავშირებული დონეები გააჩნია. ამ დონეების ურთიერთიმართება ჩვენს შემთხვევაში შემდეგნაირად შეიძლება წარმოვადგინოთ.

იმის მიხედვით, თუ რა არის მუშაობის მიზანი, შესაძლოა განსხვავებული მასშტაბისა და ზოგადობის დონეები გამოვყოთ, მაგ.: ზემოთ მოყვანილი სქემისაგან განსხვავებით, შესაძლოა სქმეაში ჩავრთოთ „ოჯახი“, „თემი“, „საზოგადოება“, და ა.შ. ამდენად, ბეითსონის სქემა არ წარმოადგენს დოგმას. მიდგომის პლუსი სწორედ მისი მოქნილობაა.

ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების კოდექსის შესამუშავებლად შეხვედრის მონაწილეები კვლავ იყოფიან მცირე (12-15 მონაწილე), ეთნიკური შემადგენლობით დაბალასნებულ და მონაწილეთა პოზიციების (თანამდებოების) მიხედვით მრავალფეროვან ჯგუფებად.

ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების კოდექსზე მუშაობისას განხილვის საგანი უნდა იყოს სისტემის „ადამიანი-გარემო“ თითოეულ ზემოთ მოცემულ დონეზე ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების სასურველი, კონსტრუქციული წესები და ნორმები. მსჯელობისათვის ეფექტური და დროში ეკონომიუი ტექნოლოგია აქაც „გონებრივი იერიშია“. გონებრივი იერიშის შედეგად მირებული მდიდარი პროდუქციის განხილვა მიმდინარეობს პლენარულ, გაერთიანებულ სხდომაზე, სადაც, ფაქტობრივად, მიღებული პროდუქციის „დაწრეტა“ და ჯერარსის პრინციპით დალაგება იწყება.ჯერარსი გულისხმობს, რომ მსჯელობა მიდის „რა უნდა იყოს“ პრინციპით ნაცვლად პრინციპისა „რა არის“, ანუ მონაწილეები ადგენენ ცხოვრების პრინციპებს „უნდას“ პოზიციიდან.

ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების კოდექსის შედგენაზე მიმართული სამუშაო შეხვედრა, ფაქტობრივად, ამგვარი კოდექსის შექმნის საწყისი ნაბიჯია. აღწერილი გონებრივი იერიშისა და პლენარული სხდომის ფარგლებში მისი განხილვა-დაწრეტის შემდეგ, იწყება წამყვანთა გუნდის სკრუპულოზური მუშაობა მასალის ჯერარსის ფორმით ლაკონურად ჩამოყალიბებაზე. კოდექსის შექმნის შემდგომი საფეხური გულისხმობს სამუშაო შეხვედრაზე მიღებული და წამყვანთა გუნდის მიერ დამუშავებული დოკუმენტის ექსპერტიზას პროფესიონალი ექსპერტების მიერ. დამუშავებული დოკუმენტის ექსპერტიზას პროფესიონალი ექსპერტების მიერ. ხოლო დამაგვირგვინებელი ეტაპი უკვე გამზადებული კოდექსის საჯარო პრეზენტაცია-განხილვა, ავტორთა მიერ მისი ხელმოწერა და ბოლოს, გამოქვეყნებაა.

_________________________________

1. იხ. ტერმინთა განმარტებანი

2. იხ. ტერმინთა განმარტებანი

3. იხ. ტერმინთა განმარტებანი

4. იხ. ტერმინთა განმარტებანი

5. იხ. ტერმინთა განმარტებანი

მოცემულ თავში აღწერილი მოდულის მიზანია ტრენინგის მონაწილეთა მგრძნობელობის ამაღლება ეროვნებათაშორის ურთიერთობათა საკითხებზე; სხვადასხვა შესაბამისი საერთაშორისო დოკუმენტისა და ნორმატიული აქტის გაცნობა; ასევე, ეროვნების ფორმირებაზე იმ ძირითადი თეორიული და პრაქტიკული მიდგომების გაცნობა, რომელიც თანამედროვე მეცნიერებასა და პოლიტიკაში გამოიყენება და პოპულარულია; მგრძნობელობის ამაღლება სტერეოტიპული და დისკრიმინაციული აზროვნების მიმართ; ნეგატიური აზროვნების დაძლევის უნარ-ჩვევების განვითარება.

მოდული გადმოცემულია ცალკეული თემებისა და მათი შესაბამისი მეთოდებისა და სავარჯიშოების აღწერის სახით. ჩვენ შეგნებულად არ ვიძლევით ერთმნიშვნელოვან, ჩარჩოში ჩასმულ სქემას, რათა მკითხველსა და პოტენციურ მომხმარებელს, საქმისადმი შემოქმედებითად მიდგომის შემთხვევაში, საკუთარი პრიორიტეტებისა და საჭიროებების კვალობაზე, მოქნილად მოქმედების საშუალება მივცეთ.

თემების მიხედვით გადმოცემული თეორიული საკითხები შესაძლოა გამოყენებულ იქნას, როგორც ტრენინგის მონაწილეთათვის დასარიგებელი მასალა. თითოეულ შემოთავაზებულ სავარჯიშოს თან ახლავს მიზნის, ხანგრძლივობის, გამოსაყენებელი მასალის განსაზღვრა, რომელიც დანართშია მოცემული. ამასთან, მოწოდებულია პროცესის საფეხურებრივი აღწერა, ავტორთა რჩევები და მონაწილეთა შესაძლო დასკვნები.

სავარჯიშოების აღწერასთან ერთად, მოდული მოიცავს დანართს: ე.წ. „ენერგაიზერების“, ანუ გამახალისებელი სავარჯიშოების ნაკრებს, როგორც ჯგუფთან პრაქტიკული მუშაობისათვის ერთ-ერთ სასარგებლო სტანდარტულ „სამუშაო იარაღს“.

ტრენინგის შესავალი

შესავალი ნაწილი ტრენინგის ე.წ. „სტანდარტების“ ორ მნიშვნელოვან კომპონენტს შეიცავს: ა. ჯგუფში მონაწილეების ურთიერთგაცნობას, რაც მონაწილეებში განუსაზღვრელობასთან დაკავშირებული შესაძლო სტრესის მოხსნასა და სოციალური ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილებას ეხმარება; ბ. მოლოდინების გამოკვეთა, რომელიც საშუალებას აძლევს როგორც სესიის წამყვანს, ასევე მონაწილეებს მათი „შეკვეთის გაცნობიერებაში“, რაც აუცილებელი პირობაა ინტერაქციული მუშაობის წარმართვისათვის (იხ. ნაწილი პირველი, თავი II, ქვეთავი „ტრენინგი“).

თუ შესავალი ნაწილი, მონაწილეთა შესაძლო უხერხულობისა და სიმორცხვის გათვალისწინებით, სახალისო სტილით, ტაქტიანად წარიმართა - ეს ჯგუფის, როგორც ერთი მთლიანის ჩამოყალიბებასა და შეკვრაში მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს, რაც, თავის მხრივ, ნიადაგს შეამზადებს ერთობლივი მუშაობისათვის.

ურთიერთგაცნობის სავარჯიშოები

„სახელის ისტორია“

მიზანი: მონაწილეების ურთიერთგაცნობა, „ყინულის გალღობა“

ხანგრძლივობა: დამოკიდებულია ჯგუფის სიდიდეზე. თითოეულ მონაწილეს 1-2 წთ. ეთმობა.

მასალა: მკერდზე მისამაგრებელი ფურცელი (სახელის დასაწერად¹), „მარკერები“.

მიმდინარეობა: მონაწილეებს სთავაზობთ, ფურცელზე დაწერონ თავიანთი სახელები, ხოლო შემდეგ წრიული მიმართულებით თანმიმდევრობით მოახდინონ თვითწარდგენა: ხმამაღლა წარმოთქვან საკუთარი სახელი და მასთან დაკავშირებული ისტორია (ვინ დაარქვა ეს სახელი ან რატომ, თუ იციან მისი მნიშვნელობა, როგორია მათი დამოკიდებულება (მოსწონთ/არ მოსწონთ) სახელის მიმართ და ა.შ.);

ავტორთა რჩევა: ამავე მიზნით შეიძლება მოვთხოვოთ მონაწილეებს თავიანთი გვარის ისტორიის მოყოლა. ეს განსაკუთრებით ეფექტურია ისეთ კულტურულ გარემოში, სადაც გვარი რაიმეს აღწერს ან მიანიშნებს. მხედველობაში იქონიეთ, რომ ზოგიერთი მონაწილე ძალიან „ერთობა“ საკუთარ თავზე თხრობით და დიდ დროს „იტაცებს“. ამიტომ ტავიდან დააწესეთ რეგლამენტი.

„ურთიერთწარდგენა“

მიზანი: მონაწილეთა ურთიერთგაცნობა, „ყინულის გალღობა“.

ხანგრძლივობა: დამოკიდებულია ჯგუფის სიდიდეზე. თითოეულ მონაწილეს 1-2 წთ. ეთმობა.

მასალა: არ არის საჭირო.

მიმდინარეობა: მონაწილეები წყვილდებიან ე.წ. „უცხოობის წესით“ (თუ გვერდიგვერდ ნაცნობები აღმოჩნდნენ, ისინი უცნობებთან დააწყვილეთ); მონაწილეებს ეძლევათ ინსტრუქცია, რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია მიიღონ თავიანთ მეწყვილეებზე, რათა გაცნობისა და საუბრის შემდეგ ისინი მთელ ჯგუფს წარუდგინონ. ერთმანეთის გასაცნობად წყვილებს ეძლევათ 6 წუთი (3 წთ. თითოეულს), ამის მერე წყვილის თითოეული წევრი წარადგენს მეორეს დამსწრე საზოგადოების წინაშე.

„სახელი და დადებითი თვისება“

მიზანი: მონაწილეების გაცნობა.
ხანგრძლივობა: 5-10 წთ.
მასალა: არ არის საჭირო.

მიმდინარეობა: მონაწილეებს სთხოვეთ, წრიული თანმიმდევრობით წარმოთქვან საკუთარი სახელი და სახელის პირველ ასოზე დაწყებული რაიმე ზედსართავი სახელი, ანუ მათი დადებითი თვისება, რომელიც ახასიათებთ, მაგ: მარი - მხიარული, კოტე - კეთილი და ა.შ.

ტრენინგის მიმართ მონაწილეთა მოლოდინების გაცნობიერების სავარჯიშოები

„მოლოდინის ხე“

მიზანი: გამოვლინდეს, თუ რა მოლოდინები აქვთ მონაწილეებს ტრენინგის მიმართ.

ხანგრძლივობა: 20 წთ.

მასალა: „ფლიფჩარტი“, პატარა მისაწებებელი ფერადი ფურცლები, „მარკერები“, წინასწარ გამზადებული ნახატი - ხე - დიდი ფორმატის ქაღალდზე (მაგალითად „ფლიფჩარტზე“);

მიმდინარეობა:

საფეხური I. დაფაზე ვაკრავთ “ფლიფჩარტს“, სადაც წინასწარ არის დახატული ფესვებიანი და ტოტებგაშლილი ხე; თითოეულ მონაწილეს ურიგდება მისაწებებელი ფურცელი და „მარკერი“.

საფეხური II. მონაწილეები 5 წუთის განმავლობაში ფურცელზე წერენ ან სიმბოლურად გამოხატავენ, თუ რას ელიან ტრენინგთან/ სემინართან დაკავშირებით.

საფეხური III. წამყვანი კითხულობს ფურცლებს, აჯამებს და შემდეგ აკრავს ხეზე ფესვების ადგილას. თუ რომელიმე მოლოდინი ძალიან ზოგადია, შეკრებილთ განუმარტავს, რომ რაც უფრო ზოგადია მოლოდინი, მით უფრო ნაკლებია მისი მიღწევის შესაძლებლობა და ცდილობს მის დაკონკრეტებას მონაწილეებთან ერთად. მაგ., ხშირად მონაწილეები მოლოდინს ამგვარად აყალიბებენ: „ცოდნის მიღება მოცემულ საკითხში“. საჭიროა დაკონკრეტდეს, თუ კონკრეტულად რა სახის ცოდნას გულისხმობს მონაწილე, გამომდინარე თავისი გამოცდილებიდან. თუ ესა თუ ის მოლოდინი არ შეეფერება ტრენინგისა თუ სემინარის მიზნებს, მნიშვნელოვანია, წამყვანმა იგი თავიდანვე გააქარწყლოს.

საფეხური IV. ტრენინგ-სემინარის ბოლო ჯგუფი უბრუნდება „ხეს“ იმის შესამოწმებლად, თუ რამდენად გამართლდა მათი მოლოდინები. გამართლებული მოლოდინების ამსახველი ფურცლები ჯგუფის წევრებს გადააქვთ ტოტებისა და ნაყოფის ადგილას. ასევე, ხდება გაუმართლებელი მოლოდინების განხილვა და ანალიზი, რაც შეიძლება შემდგომი მუშაობის დაგაგმვის სტიმულად იქცეს.

ავტორთა რჩევა: როგორც წესი, გამოცდილი წამყვანები ჯგუფის წინასწარი შესწავლის საფუძველზე გათვლიან მონაწილეთა მოლოდინს, რათა გაითვალისწინონ ტრენინგის შინაარსის აგებისას. ამავე დროს, უაღრესად მნიშვნელოვანია ღია იყოთ მონაწილეთა „მოულოდნელი მოლოდინების მიმართ“ და შეძლებისდაგვარად გაითვალისწინოთ ტრენინგის მსვლელობაში, თუ ისინი არ ეწინააღმდეგება ტრენინგის მიზნებს. მიეცით თავს მოქნილობისა და შემოქმედებითი მიდგომის საშუალება.

„მოლოდინი+წვლილი“

მიზანი: მონაწილეების მიერ ტრენინგ-სემინართან დაკავშირებული მოლოდინის გამოვლენა.

ხანგრძლივობა: 20 წთ.

მასალა: ორი „ფლიფჩარტი“ წარწერებით „ჩემი მოლოდინი“ და „ჩემი წვლილი“, ფერადი ბარათები, „მარკერები“.

მიმდინარეობა:

საფეხური I. თითოეულ მონაწილეს ეძლევა ორი ფერის ბარათი და “მარკერი“.

საფეხური II. წამყვანი მონაწილეებს სთხოვს, 5 წუთის განმავლობაში მოიფიქრონ და ჩამოწერონ ერთი ფერის ბარათებზე ის, თუ რას ელიან ამ ტრენინგის/სემინარისაგან, რა სურთ რომ თან წაიღონ (ცოდნა, ინფორმაცია, უნარ-ჩვევები, ემოციები და ა.შ.), ხოლო მეორე ფერის ბარათზე - რა წვლილი შეუძლიათ მათ, როგორც მონაწილეებს, შეიტანონ ჯგუფურ მუშაობაში. ეს დავალება შესაძლებელია ხატვითაც შესრულდეს.

საფეხური III. თითოეული მონაწილე საერთო „ფლიფჩარტზე“ აკრავს თავის ფურცლებს. წამყვანი აჯამებს შედეგებს, აკეთებს კომენტარებს, აკონკრეტებს განზოგადებებს.

ავტორთა რჩევა: ჯგუფის წევრების მიერ შემოტანილი შესაძლო წვლილის თავიდანვე დაზუსტებას დიდი მნიშვნელობა აქვს. ხშირად ტრენინგი/სემინარი მონაწილეთა მიერ ცოდნის მიღების პასიურ პროცესად აღიქმება, მაშინ როცა ინტერაქციური მიდგომა გულისხმობს ურთიერთგანათლებასა და ურთიერთგამდიდრებას. შეუწყვეთ ხელი მონაწილეებს, თავიდანვე გაიაზრონ, რომ მათი აქტიური მონაწილეობა ტრენინგის ეფექტურობის პირობაა და ხელს უწყობს წამყვანსა და ჯგუფს შორის ურთიერთნდობის და თანამშრომლური ურთიერთობის ჩამოყალიბებას.

თემა I. სუბიექტური რეალობა

ყოველი ადამიანი თავისებურად უნიკალური და განუმეორებელია, გააჩნია ცხოვრების საკუთარი ისტორია და შესაბამისი გამოცდილება. გამომდინარე თავისი ბუნებიდან და გამოცდილებიდან, ადამიანი თავისებურად, უნიკალურად აღიქვამს გარე სამყაროს. შესაბამისად, ყოველ ადამიანს გააჩნია განუმეორებელი დამოკიდებულება სამყაროსა და საკუთარი თავისადმი, რასაც ფსიქოლოგიის ენაზე ხშირად „სამყაროს მოდელს“ უწოდებენ, ხოლო კონფლიქტოლოგიის კი - „სუბიექტურ რეალობას“.

სამყაროს მოდელი, ანუ სუბიექტური რეალობა სამყაროს ასახავს ჩვენი შიდაპიროვნული „ფილტრის პრიზმაძი და, შესაბამისად, განსხვავდება როგორც ობიექტური რეალობისაგან (იმდენად, რამდენადაც ეს უკანასკნელი არსებობს...), ასევე ერთმანეთისაგან.

არსებობს მეტაფორა, რომელიც კარგად ხსნის ამგვარ ურთიერთდამოკიდებულებას: „რუკა არ არის ტერიტორია“. ადამიანის ტერიტორია“. ადამიანის ორიენტაცია უცნობ გარემოში დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად ზუსტია მისი რუკა. ზუსტი რუკა იძლევა საშუალებას, დაინახო შესაძლებლობები, რაც აუცილებელი პირობაა მოქმედების მიმართულების, გზის ასარჩევად.

განსხვავებულის მიმართ ტოლერანტობის განვითარების
სავარჯიშო „სუბიექტური რეალობა“

მიზანი: მონაწილეების მიერ მისი გაცნობიერება, თუ რამდენად მრავალფეროვნად, განსხვხვებულად აღიქმება სამყარო სხვადასხვა ადამიანის მიერ, გამომდინარე პიროვნების ხასიათიდან და გამოცდილებიდან; იმის გაცნობიერება, რომ კონფლიქტურ დაპირისპირებაში გადასვლამდე ღირს დაფიქრდე, თუ როგორ აღიქვამს სიტუაციას და რას განიცდის მეორე მხარე, ანუ მხედველობაში მიიღო მისი სუბიექტური რეალობა, რაც ხშირ შემთხვევაში კონფლიქტისა და გაუგებრობის თავიდან აცილების საშუალებას იძლევა.

ხანგრძლივობა: 15-20 წთ.

მასალა:

მიმდინარეობა:

საფეხური I. ჯგუფს წარუდგენენ ბორინგის ორაზროვან ნახატს. მონაწილეები სიჩუმეში აკვირდებიან გამოსახულებას. გამოსახულების ექსპოზიცია, როგორც წესი, არ აღემატება 20-30 წამს.

საფეხური II. თითოეული მონაწილე ხმამაღლა გამოთქვამს თუ რა გამოსახულება დაინახა ნახატზე . წამყვანი აჯამებს გამოთქმულ ვერსიებს, რომლებიც, როგორც წესი, ორ ძირითად ჯგუფად იყოფა: მოხუცი და ახალგაზრდა ქალი (თუმცა, შსაძლებელია გამოთქმული იყოს ორიგინალური მოსაზრებანიც: მაგ., ფარი, მწყემსი ბიჭი, კოლბა და ა.შ.) წამყვანი თავად შემოხაზავს ორივე გამოსახულების ძირითად კონტურებს, რათა თითოეულმა მონაწილემ შეძლოს გამოსახულების დანახვა.

სფეხური III. მონაწილეები მსჯელობენ იმაზე, თუ რამ გამოიწვია ერთი და იმავე გამოსახულების განსხვავებული აღქმა, რა შეიძლება ამას ედოს საფუძვლად და ა.შ. დისკუსია თავისუფლად მიმდინარეობს.

ავტორთა რჩევა: თუ ჯგუფის ყველა წვრი თავიდანვე ერთნაირ ნახატს დაინახავს, შეეცადეთ თქვენ იკისროთ განსხვავებული პოზიცია, რათა თავიდან აიცილოთ ჯგუფში ერთგვაროვანი აზრის ჩამოყალიბება. წაახალისეთ განსხვავებული აზრების არსებობა, რათა გაცნობიერების პროცესი ფორმალური არ გახდეს.

კითხვები განხილვისათვის:

საფეხური IV. წამყვანი სთხოვს მონაწილეებს, გაიხსენონ ეროვნებათაშორისი ურთიერთობის ერთი რომელიმე რეალური ფაქტი, რომელიც აღქმის სუბიექტურობის დემონსტრირებას მოახდენს

შესაძლო დასკვნები:

თემა II. ეთნიკურობა

ამ თემაში გადმოცემული მასალა გამოცდილ მკითხველს შესაძლოა მეტისმეტად გასადავებულად ეჩვენოს. რამდენიმე გვერდზე მართლაც შეუძლებელია ეთნიკურობის შესახე ინფორმაიის სრულფასოვანი გადმოცემა; ეს ხომ საკითხის განხილვას ისეთი უაღრესად დიდი და ტევადი თემების კონტექსტში მოითხოვს, როგორიცაა პრეინდუსტრიული საზოგადოება, მოდერნიზმი, ერის მშენებლობა და ნაციონალიზმი, პოსტმოდერნიზმი, პოსტინდუსტრიული საზოგადოების ფასეულობები და გლობალიზაცია, სახელმწიფო მოწყობის მოდელები და ა.შ. ჩვენს მიზანს არ წარმოადგენდა ამ უაღრესად მნიშვნელოვანი და საინტერესო საკითხების გაშლა/განხილვა. მასალის გადმოცემისას ჩვენთვის მნიშვნლოვანი იყო, უპირველეს ყოვლისა, სამი საკითხის ხაზგასმა:

ა. შეხედულება ეთნიკური იდენტობის იმთავითვე მოცემულობაზე, თანდაყოლილობაზე, რომელიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ჩვენი დროის ეთნოპოლიტიკურ კონფლიქტებში - ეს მხოლოდ ერთ-ერთი თეორიაა, რომელსაც აქვს ღირსეული ალტერნატივები, რომელიც ეთნიკურ იდენტობას როგორც შეძენილ/ქმნად/განვითარებად მახასიათებელს განიხილავენ (იხ. ქვეთავი „ეთნიკურობის თეორიები“);

ბ. სამოქალაქო იდენტობის ჩარჩოს ძალუძს ეთნიკური იდენტობის საფუძველზე აღმოცენებული წინააღმდეგობების გადალახვა, იმ შემთხვევაში, თუ იგი არ უარყოფს და აღიარებს მას (იხ. ქვეთავი „სახელმწიფოს მოწყობის მოდელები ეთნიკური და სამოქალაქო პრინციპით“);

გ. დარგში არ არსებობს არც საკვანძო ცნებების ერთმნიშველოვანი განსაზღვრება და არც საყოველთაოდ აღიარებული თუ მიღებული ერთი თეორია. ეს აუცილებელს ხდის სხვადასხვა კუთხით დანახულ, გააზრებულ და განსაზღვრულ მასალას გავეცნოთ, რათა ტერმინოლოგიური თუ ცნებათა შეუსაბამობის გამო გაუგებრობა თავიდან ავიცილოთ, და ეთნიკურობისა და სახელმწიფო მოწყობის საკითხების მიმართ თვალსაწიერი გავიფართოვოთ. იმედი გვაქვს, რომ თემის ფარგლებში ქვემოთ მოყვანილი მასალა მკითხველს ინტერესს გაუღვივებს და იგი ამ მიმრთულებით სპეციალური ლიტერატურის გაცნობს განაგრძობს.

ძირითადი განსაზღვრებანი

ა. ეთნოსი, ეთნიკური ჯგუფი.

არსებობს ეთნოსის მრავალი განსაზღვრება. ჩვენ რამოდენიმე მათგანს შემოგთავაზებთ³.

- ეთნოსი არის განსაზღვრულ ტერიტორიაზე ადამიანთა ისტორიულად ჩამოყალიბებული ერთობა, როელსაც გააჩნია საერთო, შედარებით სტაბილური ენობრივი, კულტურული, ფსიქოლოგიური თავისებურებები და სხვა ერთობებისაგან განსხვავებულობის განცდა, აღბეჭდილი მის თვითცნობიერებაში;

- ეთნოსები სივრცობრივად შემოსაზღვრული სპეციფიკური კულტურული ინფორმაციის „ნაგლეჯები“ არიან, ხოლო ინტერეთნიკური ურთიერთობა ასეთი ინფორმაციის გაცვლას წარმოადგენს:

- ეთნიკური ჯგუფი არის ადამიანთა პოპულცია, რომლის წევრები ერთმანეთთან აიგივებენ თავის საერთო წარმომავლობის ან წინაპრების საერთო კულტურის, ქცევების, ენის ან რელიგიის საფუძველზე.

რომ განვაზოგადოთ, ეთნიკური ჯგუფის საერთო იდენტობა დაფუძნებულია რასობრივ, ეროვნულ, ან რელიგიურ კუთვნილებაზე.

ბ. ერი, ნაცია

ანალოგიურად ეთნოსისა, ერის ერთი, საყოველთაოდ მიღებული განსაზღვრება არ არსებობს. ქვემოთ გთავაზობთ სხვადსხვა წყაროდან ამოკრეფილ განსაზღვრებათა რიგს. მათში ბევრი რამ ემთხვევა ერთმანეთს, თუმცა თითოეული შეიცვს ერთმანეთისგან განსხვავებულ ერთ ან რამდენიმე ელემენტს:

ნაცია/ერი არის დიდი გაერთიანება ან აგლომერაცია ადამიანებისა, რომლებიც იზიარებენ მათთვის საერთო და სხვებისაგან განსხვავებულ რასობრივ, ენობრივ, ისტორიულ ან კულტურულ მემკვიდრეობას. ეს ხელს უწყობს ადამიანებს, აღიქვან თავი მათთვის ღირებულ ბუნებრივ გაერთიანებას მიკუთვნებულად: „ჩვენ ერთ ბედქვეშ ვართ და ასე უნდა გაგრძელდეს სამუდამოდ“.

ერი ხალხის ერთობა, ვინც მოახდინა თვითგამორკვევა, აქვს საერთო ისტორია, ენა, კულტურა და ქვეყანა.

ერი არის ხალხის, კულტურისა და ტერიტორიული მთლიანობის ყველაზე მდგრადი ორგანიზაცია.

ერი არის შედარებით დიდი ჯგუფი ადამიანებისა, რომლებსაც ორგანიზებას უწევს და მართავს ერთი დამომოუკიდებელი მთავრობა; აქვთ ტრიტორია, დამოუკიდებელი სახელმწიფო, საერთო წეს-ჩვეულებები, წარმომავლობა და ისტორია.

ერი არის ერთობა ხალხისა საერთო წარმომავლობით, ისტორიით, ენით კულტურით და სხვა, მაგრამ არ არის აუცილებელი, მას ჰქონდეს სახელმწიფო ან ტერიტორიული საზღვრები.

ერი არის კულტურულად ჰომოგენური ადამიანების ჯგუფი, უფრო დიდი, ვიდრე ტომი ან თემი, რომელიც იზიარებს საერთო ენას ინსტიტუციებს, რელიგიას და ისტორიულ გამოცდილებას.

რომ განვაზოგადოთ, ნაცია/ერი, - ეს არის იმ დამიანთა ერთობლიობა, რომელთა საერთო იდენტობა ქმნის ფსიქოლოგიურ საზღვრებს და პოლიტიკურ ერთობას.

გ. ეროვნება

ეროვნების ცნება სხვადასხვა კულტურაში სხვადასხვაგვარად გაიგება. კავკასიურ, კოლექტივისტურ კულტურაში, ეთნოსისა და ეროვნების ცნებები ერთმანეთთან ალიან ახლოს დგას, თუმცა დასავლური კულტურა განასხვავებს ამ ცნებებს. დასავლურ (ევროპულ და ამერიკულ) მეცნიერებაში ეროვნება უფრო ფართო ცნებაა, ვიდრე ეთნოსი და უახლოვდება ერის გაგებას; ანუ, დასავ ლყური გაგებით, ეროვნება შეიძლება აღნიშნავდეს და მოიცავდეს პიროვნების მოქალაქეოპბას, ეთნიკურ წარმომა ვლობას, სახელმწიფოებრიობას, ენას და სხვა ფაქტორებს.

როგორც ვხედავთ, ეთნოსის/ეროვნებისა და ერის მეცნიერული განმარტებები თითქმის ემთხვევა ერთმანეთს. დიდი მსგავსების მიუხედავად, მათ განმასხვავებლად შეიძლება მივიჩნიოთ სახელმწიფოს ქონა, რაც დამახასიათებელია ერისათვის, ხოლო ეთნოსები და ეროვნებები შეიძლება გაბნეულნი იყვნენ სხვადასხვა ერ-სახელმწიფოებში. მაგ.,საფრანგეთში მცხოვრები სენეგალელი ეროვნების მოქალაქე მიეკუთვნება ფრანგ ერს.

ეთნიკურობის თეორიები

(თეორიები, რომლებიც განსაზღვრავენ ეროვნების ჩამოყალიბებისა და შეცვლის მექანიზმებს)

სოციალურ მეცნიერებებში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს საკითხს ეთნოსისა და ეთნიკური იდენტობის წარმოშობის შესახებ. ეთნოლოგიის ერთ-ერთი მიმდინარეობაა პრიმორდიალიზმი (ზოგი ავტორის მიხედვით - ესენციალიზმი). პრიმორდიალიზმის მიხედვით, ეთნკურობა თანდაყოლილი თვისებაა, რომელიც საფუძვლად უდევს ჯგუფის (ეთნიკურ/ეროვნულ) თვითაღქმას. ამ მიმართულების ზოგიერთი ორთოდოქსი მიმდევარი მიიჩნევს, რომ ეთნიკურობას ბიოლოგიური ფესვები აქვს, ხოლო ჯგუფური ეთნიკური იდენტობა გადაეცემა თაობიდან თაობას.

პრიმორდიალიზმის საპირისპირო მიმართულებას წარმოადგნს კონსტრუქტივიზმი. მაქს ვებერზე დაყრდნობით, კონსტრნუქტივიზმი ხაზს უსვამს საერთო წარმომავლობის შესახებ საზოგადოების წევრების რწმენის უპირატეს მნიშვნელობას ფაქტობრივ, ბიოლოგიურ მოცემულობასთან შედარებით. ამდენად, კონსტრუქტივიზმის თანახმად, ეთნიკური იდენტობა სოციალურად არის კონსტრუირებული, პოლიტიკური ელიტის მიერ ძალაუფლების მისაღწევად. შესაბამისად, იგი არის ცვალებადი, ადვილად მართვადი და ექვემდებარება ჯგუფური ცნობიერების მოვლენებს, ანუ, იგი არანაირად არ არის თანდაყოლილი.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი თეორია, რომელიც ენათავება კონსრუქტივიზმს, არის ინსტრუმენტალიზმი. ამ თეორიის თანახმად, ეთნიკურობა არის სიტუაციური, ცვალებადი და დამოკიდებული საზოგადოების სტრუქტურაზე. ამასთანავე, ეთნიკური იდნტობის ღირბულება მრავალი სხვადასხვა ფაქტორის ფონზე შიძლება იზრდებოდეს ან მცირდებოდეს. ერთ-ერთი ამგვარი ფაქტორი არის პოლიტიკოსთა უნარი, ეფექტურად მოახდინონ ადამიანთა ჯგუფის მობილიზება საერთო მიზნის მისაღწევად.

ზოგიერთი ავტორის მიხედვით, ეთნიკური იდენტობა ეყრდნობა კულტურული განსხვავებულობის სოციალურად საქციონირებულ, მაგრამ არა რეალურ შეხედულებებს. შესაბამისად, ეთნიკური იდენტობა გულისხმობს წარმომავლობის შესახებ ურთიერთგაზიარებულ შეხედულებებს (ფიქტიური ნათესაობა), კულტურა კი - ზიარ ხატებს (რეპრეზენტაციებს), ნორმებსა და ჩვეულებებს.

ამგვარად, კონსტრუქტივიზმის და ინსტრუმენტალიზმის მიხედვით, ეთნიკური ჯგუფები არ წარმოდგენენ სტატიკურად არსებულ ერთეულებს, რომელთაც ადამიანი ობიექტურად მიეკუთვნება ან არ მიეკუთვნება. მიკუთვნებულობა დამოკიდებულია გარემო ფაქტორებსა და შინაგან ღირებულებაზე, რომელსაც პიროვნება ანიჭებს ეთნიკურ კუთვნილებას.

სახლმწიფო მოწყობის მოდელები ეთნიკური და სამოქალაქო პრინციპით

დღეს მსოფლიოში დაახლოებით 200 ერი-სახელმწიფოა, თუმცა არსებობს 5000 ეთნოსი და ეროვნება.

ერი-სახელმწიფო არის სახელმწიფო, რომელშიც დომინირებს ერთი ეროვნული იდენტობა და რომელსაც გააჩნია სუვერენული მთავრობა. ერი-სახელმწიფოების მაგალითს წრმოადგენენ განვითარებული ქვეყნები, მაგ.: საფრანგეთი, გერმანია, აშშ (სადაც დომინანტი ერებია, შესაბამისად, ფრანგი, გერმანელი, ამერიკელი); ასევე კანადა და ბელგია, სადაც ერთდროულად ორი დომინანტი ერი არსებობს.

ერი-სახელმწიფოები განსხვავდებიან იმის მიხედვით, თუ როგორ არის გაგებული მათთან ერის ცნება და როგორ არის ჩამოყალიბებული ეროვნული იდენტობა. განასხვავებენ ერის გაგების გერმანულ და ფრანგულ მოდელს.

გერმანული მოდელის მიხედვით, ერის გაგება ეფუძნება შეხედულებას საერთო წარმომავლობის, ენის, კულტურისა და ისტორიის შესახებ, ანუ შეიძლება ითქვას, რომ ასეთი გაგება ეთნიკურობის გაგების პრიმორდიალური ვარიანტია (იხ. ზემოთ). ამ მიდგომის მიხედვით, ეთნიკური ჯგუფის იდენტობა ყველაზე მნიშვნელოვანია სახელმწიფოში. ეთნიკური ჯგუფი გამოირჩევა მისთვის თანდაყოლილი ურთიერთსოლიდარობის გრძნობით, ამიტომ მას ახასიათებს სხვა ჯგუფებისაგან გამიჯვნის ტენდენცია და დაყოფა კატეგორიებად „ჩვენ“ და „სხვები“. შესაბამისად ეთნიკური ჯგუფი იღებს „ჩვენს“ და შეუწყნარებელია „სხვების“ მიმართ. ეს მოდელი თანდაყოლილ კონფლიქტს გულისხმობს და ეთნიკური მიდგომის რადიკალური იდეოლოგიზმების საფრთხეს მოიცავს, როგორც მოხდა გასული საუკუნის შუა წლებში გერმანიაში.

ფრანგული მოდელი ეყრდნობა ერის გაგებას მოქალაქეობრივ ჩარჩოებში. ეს ნიშნავს, რომ სახელმწიფოში მცხოვრებ ყველა ადამიანს, განურჩვლად ეთნიკური წარმომავლობისა, აქვს თანაბარი შესაძლებლობები და იდენტობის დადგენაში გადამწყვეტია მათი მოქალაქეობა. გერმანული მოდელის საპირისპიროდ, ფრანგული მოდელი კონსტრუქტივისტულ (იხ. ზემოთ) თვალსაზრისს ეყრდნობა. ამგვარი სახელმწიფო თვლის, რომ ეთნიკური კუთვნილება სოციალურად ქმნიდა ამგვარი სახელმწიფო თვლის, რომ ეთნიკური კუთვნილება სოციალურად ქმნადია და აძლევს უფლებას პიროვნებას, სოციალურ-პოლიტიკური გარემოს შესაბამისად, აირჩიოს თავისი ეთნიკური კუთვნილება; აქედან გამომდინარე, ეთნიკურობა შეიძლება შეიცვალოს სოციალურ-პოლიტიკურ ცვლილებებთან ერთად, შესაბამისად პიროვნების სუბიექტური რწმენისა იმის თაობაზე, თუ რომელ ეთნიკურ ჯგუფს მიეკუთვნება იგი. ფრანგული მოდელის თანახმად, პოლიტიკური ძალაუფლება და სოციალური დასწავლა⁴ ის ძირითადი ფაქტორებია, რომლებიც გავლენას ახდენს ეროვნების ან ეთნიკურობის ჩამოყალიბებასა და ცვლილებაზე. სახელმწიფო მოწყობის სფეროში ამ მიდგომამ ფართო გამოყენება პოვა II მსოფლიო ომისშემდგომ. კონსტრუქტივისტული მიდგომა, იმ შემთხვევაში, თუ იგი რადიკალური ფორმით გატარდა, მოიცავს ეთნიკური საზღვრების წაშლისა და ასიმილაციის რისკს.

მულტიკულტურალიზმის მოდელი გულისხმობს სახელმწიფოში ეთნიკური ჯგუფებისათვის განსაკუთრებული გარემოს შექმნას, რამაც უნდა უზრუნველყოს მათი თვითმყოფადობის შენარჩუნება და განვითარება. ა ქ სახელმწიფო, გარდა იმისა, რომ სთავაზობს ქვეყანაში მცხოვრებ ეთნოსებს მოქალაქეობაზე დაფუძნებულ თანაბარ შესაძლებლობებს, ამავე დროს, ზრუნავს მათი ეთნიკური იდენტობის შენარჩუნებაზე. ასეთ მოდელს უწოდებენ, აგრეთვე, ეთნოკულტურული მრავალფეროვნების კონცეფციას. მულტიკულტურალიზმის შემთხვევაში ადამიანი მიმღებლობს იმ ჩარჩოებს, უფლებებსა და მოვალეობებს, რომლებიც გააჩნია, როგორც მოცემული სახელმწიფოს მოქალაქეს. პარალელურად ამისა, მას ეძლევა საშუალება შეინარჩუნოს ეროვნული/ეთნიკური იდენტობაც, რომელიც არ გახდება დისკრიმინაციისა და ეთნოკონფლიქტის⁵ მიზეზი, პირიქით, იქნება აღიარებული და პატივცემული.

თუმცა, მულტიკულტურალიზმის მოდელიც მოიცავს თავის თავში გარკვეულ რისკს. მაგალითისათვის შეიძლება მოვიყვანოთ გლობალიზაციის ეპოქისათვის დამახასიათებელი მიგრაციის მაღალი მასშტაბთან დაკავშირებული რიკები. ადამიანთა ნაკადებმა, რომლებიც ე.წ. „მესამე ქვეყნებიდან“ იძვრის, შესაძლოა მასპინძელ განვითარებულ ქვეყანაში კონფლიქტის საფრთხე შექმნას. ადგილობრივი კულტურა მყისიერად ვერ შეძლებს ვერც თვითტრანსფორმაციას, ვერც დიდი რაოდენობით ადამიანთა აზროვნების წესის შეცვლას. ამავე დროს, მასპინძელი სახელმწიფოს ეთნიკური უმრავლესობისათვის, შეზღუდული რესურსების (პრესტიჟული სამუშაო ადგილები, სოციალური პრივილეგიები და ა.შ.) გაზიარებას „უმცირესობისათვის“ შესაძლოა ახლდეს პრობლემები. ამიტომ, მულტიკულტურული მოდელის ცხოვრებაში დანერგვა-განხორციელება შესაძლოა მიმდინარეობდეს მხოლოდ მულტიკულტურული საზოგადოებრივი ცხოვრბის განვითარებასთან ერთად.

შესაბამისი სავარჯიშოები

სავარჯიშო ეთნიკური/ეროვნული და მოქალაქეობრივი იდენტობების გაცნობიერებაზე „რინგი“

მიზანი: მონაწილეების მიერ ეროვნების/ეთნიკური კუთვნილებისა და მოქალაქეობის შესახებ საკუთარი შეხედულებებისა და დამოკიდებულებების გაცნობიერება, მსჯელობის საფუძველზე მატი უკეთ გააზრება და საჭიროების შემთხვევაში, პოზიციის კონსტრუქციული შეცვლა; თეორიული ინფომაციის მიღება ეროვნების ფორმირების მიმართ მეცნიერულ და საზოგადოებასი გავრცელებულ მდგომარეობაზე; ეროვნული უმცირესობების უფლებების გაცნობიერება.

ხანგრძლივობა: 40წთ.

მასალა:

1. „ეროვნება თანდაყოლილი მახასიათებელია და მისი შეცვლა შეუძლებელია“;

2. „თანამედროვე ადამიანზე მოქალაქეობა უფრო მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს, ვიდრე ეროვნება“;

3. „განსაკუთრებული უფლებების მინიჭება ეთნიკური უმცირესობებისათვის ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, რომლის თანახმად ყველა მოქალაქე თანასწორია“.

მიმდინარეობა:

საფეხური 1. წამყვანი ორ მოპირდაპირე კედელზე აკრავს ფურცლებს წარწერით: „სრულიად ვეთანხმები“ და „სრულიად არ ვეთანხმები“.

საფეხური II. წამყვანი რიგრიგობით უკითხავს მონაწილეებს წინასწარ გამზადებულ დებულებებს. ის მონაწილეები, რომლებიც ეთანხმებიან გამოთქმულ დებულებებს, დგებიან შესაბამის წარწერასთან (,,სრულიად ვეთანხმები“), ხოლო ისინი, ვინც არ ეთანხმებიან დებულებას, წარწერასთან ,,სრულიად არ ვეთანხმები.“ მონაწილეებს შეუძლიათ გამოიყენონ არსებული სივრცე იმის მიხედვით, თუ რამდენად უკიდურესია მათი პოზიცია; მაგ., თუ ჯგუფის წევრს არ გააჩნია მკაფიოდ ჩამოყალიბებული შეხედულება, მას შეუძლია დადგეს შუაში ან ამა თუ იმ „პოლუსთან“ შედარებით ახლოს.

საფეხური III. თითოეული დებულების წაკითხვისა და მონაწილეთა პოზიციების გამოკვეთის შემდეგ წამყვანი ყველა მსურველს აძლევს შესაძლებლობას, გამოთქვას საკუთარი აზრი და ჩამოაყალიბოს თავისი პოზიცია - რატომ დაეთანხმა ან არ დაეთანხმა იგი ამა თუ იმ დებულებას. აქ წამყვანი ცდილობს, ყველა მონაწილეს მიზცეს აზრის გამოთქმის თანაბარი შესაძლებლობა, ასევე ცდილობს, მაქსიმალურად კონსტრუქციულად მართოს დისკუსია.

საფეხური IV. როდესაც ყველა მონაწილე გამოთქვამს თავის დამოკიდებულებას, წამყვანი აჯამებს შეხედულებებს და ჯგუფს შემდეგი დებულების განხილვას სთავაზობს.

კითხვები განხილვისათვის:

სავეხური V. დასასრულ, წამყვანი აჯამებს მონაწილეთა მსჯელობასა და მსჯელობის საფუძველზე მათ მიერ გამოტანილ დასკვნებს.

შესაძლო დასკვნები:

საფეხური VI. სავარჯიშოს ბოლოს წამყვანი აჯამებს შედეგებს და აცნობს ჯგუფის მონაწილეებს თანამედროვე თეორიებსა და შეხედულებებს ეროვნება-მოქალაქეობის შესახებ (იხ. თეორიული მასალა თემის დასაწყისში).

ავტორთა რჩევა: ეროვნებისა და ეთნიკურობის ცნებები კავკასიური კულტურებისათვის ერთმანეთთან ძალზე ახლოს მდგომი ცნებებია, მაშინ, როდესაც ზოგიერთ დასავლურ, ინდივიდუალისტურ კულტურაში „ეროვნება“ უფრო ფართო კონტექსტის მქონე ცნებაა, მოიცავს მოქალაქეობისა და სახელმწიფოებრიობის ელემენტებს და უახლოვდება ერის გაგებას. ამიტომ თუ წამყვანი და მონაწილეები თავიდანვე განსაზღვრავენ ამ ტერმინების მათეულ „სამუშაო“ გაგებას, ისინი თავიდან აიცილებენ აზრობრივ აღრევასა და გაუგებრობას.

სავარჯიშო ეროვნული უმცირესობებისა და უმრავლესობის ურთიერთმიმართებების გაცნობიერებაზე „საჩუქარი“

მიზანი: გააზრება იმისა, თუ რამდენად განსაზღვრავს ადამიანის ქცევას, მის დამოკიდებულებას სხვა ადამიანებისადმი მისი ამა თუ იმ სტატუსის მქონე ჯგუფისადმი კუთვნილება; გააზრება იმისა, თუ რამდენად განსაზღვრავს ჯგუფის სტატუსი ამ ჯგუფის წევრების ქცევასა და დამოკიდებულებას სხვა ჯგუფებისა თუ ადამიანების მიმართ.

ხანგრძლივობა: 30 წთ.

მასალა:

როლების (ჯგუფების) აღმნიშვნელი წარწერები;

მიმდინარეობა:

საფეხური I. მონაწილეები იყოფიან 4 ჯგუფად. თითოეულ ჯგუფს ეძლევა როლი და შესაბამისი წარწერა: „ეთნიკური უმრავლესობა,“ „ხელისუფლება“. „ეთნიკური უმცირესობა №1“ და „ეთნიკური უმცირესობა №2“ (თუ ჯგუფი დიდია). წამყვანი ჯგუფებს აძლევს შემდეგ ინსტრუქციას: „თქვენ გაქვთ შესაძლებლობა, თითოეულ სხვა ჯგუფს გაუკეთოთ ნებისმიერი ორი საჩუქარი. ამისათვის გეძლევათ 10 წუთი“.

საფეხური II. ყველა ჯგუფი გადასცემს საჩუქარს დანარჩენ ჯგუფებს სიტყვიერად (შეიძლება აგრეთვე წერილობით, ნახატის ან სიმბოლოს სახით, ან კომბინირებულად). საჩუქრის მიმღებ ჯგუფს შეუძლია მიიღოს საჩუქარი ან უარი თქვას მასზე. ჩაწერეთ შედეგები წინასწარ შედგენილ ცხრილში.

საფეხური III. მას შემდეგ, რაც ყველა ჯგუფი გაცვლის საჩუქრებს, იწყება განვლილი პროცესის ერთობლივი განხილვა.

კითხვები განხილვისათვის:

წამყვანი მონაწილეებს სთხოვს, შეაჯამონ მსჯელობა დასკვნების სახით.

შესაძლო დასკვნები:

ავტორთა რჩევა:

თემა III. ეროვნებათაშორის ურთიერთობათა მარეგულირებელი საერთაშორისო დოკუმენტები

დღესდღეობით საერთაშორისო სამართალში არ არსებობს ტერმინის ,,ეროვნული უმცირესობა“⁷ ზუსტი განმარტება, თუმცა მეცნიერთა და სპეციალისტთა უმრავლესობა თანხმდება შემდეგ განსაზღვრებაზე: ეროვნული უმცირესობა არის მოცემულ ქვეყანაში მუდმივად მცხოვრები მოსახლეობის არადომინირებული ნაწილი, რომელიც უმრავლესობისაგან განსხვავდება თავისი ეთნიკური, რელიგიური თუ ლინგვისტური მახასიათებლებით და სურს შეინარჩუნოს საკუთარი თვითმყოფადობა.

არადომინირებული პოზიცია გულისხმობს არა რაოდენობას, არამედ საზოგადოებრივ მდგომარეობას; როგორც წესი, ეთნიკურ უმცირესობებს არა აქვთ საშუალება დაიკავონ წამყვანი პოზიციები სახლემწიფოში. მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ თავად ეროვნულმა უმცირესობამ უნდა გადაწყვიტოს, გააჩნია თუ არა მას ეს სტატუსი.

მიუხედავად იმისა, თუ როგორი წყობაა სახელმწიფოში - დიქტატურა თუ დემოკრატია, ცხადია, უმრავლესობების წარმომადგენლებს აქვთ კანონიერი ინტერესები, რომელთა დაცვა აუცილებელია.

სხვადასხვა უმცირესობების წარმომადგენლები დაცულნი არიან მთელი რიგი საერთაშორისო კონვენციებით, რომელთაც გააჩნიათ იურიდიული ძალა. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი კონვენციებია:

მოცემული კონვენციების ხელმომწერ ქვეყნებს გააჩნიათ გარკვეული იურიდიული ვალდებულებანი. ზემოთ ჩამოთვლილთან ერთად, გაერომ მიიღო დეკლარაცია იმ პირთა უფლებების შესახებ, რომლებიც მიეკუთვნებიან ეროვნულ, რელიგიურ თუ ლინგვისტურ უმცირესობებს.

გარდა იურიდიული ძალის მქონე საერთაშორისო შეთანხმებებისა, არსებობს ე.წ. პოლიტიკური დოკუმენტები, მათი თვალსაჩინო მაგალითია ევროპის უფსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის (ეუთოს) დოკუმენტები. მიუხედავად იმისა, რომ არ არიან სავალდებულო იურიდიული კუთხით, ისინი უკიდურესად ფასეულნი არიან, რამდენადაც მიღებულია ყოველი მონაწილე-ქვეყნის თანხმობის საფუძველზე და აქვთ პოლიტიკური რეკომენდაციების სახე.

ეუთოს მიერ მიღებულია მრავალი მნიშვნელოვანი დოკუმენტი იმ პირთა უფებების შესახებ, რომლებიც მიეკუთვნებიან უმცირესობებს. ერთ-ერთი ასეთია 1990 წლის კოპენჰაგენის ექსპერტთა თათბირის შედეგად შექმნილი დოკუმენტი. ეს არის პირველი დოკუმენტი, სადაც აღწერილია ეროვნული უმცირესობების მინიმალური უფლებების პაკეტი დემოკრატიულ სახელმწიფოში. იგი ეხება ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებს, როგორიცაა:

კოპენჰაგენის დოკუმენტი მთლიანად ვერ მოიცავს ყველა ასპექტს, რომელიც შეეხება ეროვნული უმცირესობების უფლებების დაცვას. ზოგიერთი ასპექტი, მაგალითად რელიგიის უფლების, თავისუფლად გადაადგილების და ა.შ. გაცილებით კარგად არის მოცემული სხვა დოკუმენტებში. ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია ეუთოს ისეთი დოკუმენტების გაცნობა, როგორიცაა: 1975 წლის დასკვნითი დოკუმენტი ჰელსინკის შეხვედრის შემდეგ: მადრიდის დოკუმენტი (1983 წ.); ვენის დოკუმენტი (1989 წ.) და ეროვნული უმცირესობების ექსპერტთა ჟენევის ანგარიში (1991 წ.) ამ უკანასკნელს გააჩნის ეუთოს ოფიციალური დოკუმენტის სტატუსი და შეიცავს გარკვეულ მექანიზმებსა და ინდიკატორებსეროვნული უმცირესობების უფლებათა რეალიზაციისათვის. თუმცა, იგი მხოლოდ აღწერილობითი დოკუმენტია და არ გულისხმობს ვალდებულებებს ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით. განსხვავებით პაქტებისა და კონვენციებისაგან, რეკომენდაციას არ გააჩნია აღმასრულებელი ძალა, იგი მხოლოდ აღწერილობითი (შიფრი) დოკუმენტია.

საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ ჩამოყალიბებული სხვა პოლიტიკური დოკუმენტებია:

ეროვნული უმცირესობების უფლებების შესახებ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი დოკუმენტია „ჩარჩო-კონვენცია ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის შესახებ“. მოცემული დოკუმენტი ევროსაბჭომ მიიღო 1995 წელს, ხელი მოაწერა 42-მა სახელმწიფომ, რატიფიცირება მოახდინა - 35-მა. ჩარჩო-კონვენციას საქართველომ ხელი მოაწერა 2000 წელს, ხოლო რატიფიცირება მოახდინა 2005 წლის 13 ოქტომბერს. ამ დოკუმენტის თავისებურება ისაა, რომ ქვეყანა პირველ ეტაპზე ხელს აწერს მას, ანუ კისრულობს ვალდებულებას, რომ მოცემულ ჩარჩოს მოარგებს თავისი ქვეყნის პოლიტიკურ სტრატეგიასა და სპეციფიკას, შექმნის შესაბამის კანონს ეროვნული უმცირესობის უფლებების შესახებ და პარლამენტი მოახდენს დოკუმენტის რატიფიცირებას. ჩარჩო-კონვენციის თანახმად, მხარეები იღებენ ვალდებულებას, უზრუნველყონ სრული და ეფექტური თანასწორობა ეკონომიკური, სოციალური, პოლიტიკური და კულტურული ცხოვრების ყველა სფეროში ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელთათვის. ამავდროულად, მკაფიოდ არის მითითებული, რომ მასში აღწერილი პუნქტების განხორციელება არ უნდა ემუქრებოდეს ქვეყნის მთლიანობას.

სიტყვა ,,ჩარჩო“ ხაზს უსვამს იმას, რომ სახელმწიფოებს ეძლევათ საშუალება, განმარტონ მოცემული კონვენციის დებულებები მათი ქვეყნისათვის დამახასიათებელი სპეციფიკის გათვალისწინებით ეროვნულ კანონმდებლობასა და სათანადო სახელმწიფო პოლიტიკაზე დაყრდნობით, რაც არ ასუსტებს კონვენციის სამართლებრივ ვალდებულებებს. ჩარჩო-კონვენციის ხელმომწერ თითოეულ მხარეს ეძლევა საშუალება შეაფასოს, თუ მის ტერიტორიაზე მცხოვრებ ადამიანთა რომელ ჯგუფს ეხება ეს კონვენცია. გასათვალისწინებელია, რომ ჩარჩო-კონვენციას არ გააჩნია თვითაღსრულებადი ძალა. თავდაპირველად აუცილებელია ეროვნულ უმცირესობათა შესახებ კანონის მიღება.

სავარჯიშო ,,მუშაობა საერთაშორისო დოკუმენტზე“

მიზანი: ეროვნებათაშორისი ურთიერთობის საკითხებზე არსებული საკვანძო საერთაშორისო დოკუმენტების გაცნობა, ინტერეთნიკური საკითხების შესახებ ინფორმაციის მიღება და გაცნობიერების დონის ამაღლება.

ხანგრძლივობა: 1.30 სთ.

მასალა: მონაწილეთათვის დასარიგებელი მასალა, ანუ ეროვნებათაშორისი ურთიერთობის მარეგულირებელი საერთაშორისო დოკუმენტები:

მიმდინარეობა

ავტორთა რჩევა: აუხსენით მონაწილეებს, თუ რატომ გადაწყვიტეთ საერთაშორისო დოკუმენტებზე ამ ფორმატში (ჯგუფში, სესიის წამყვანთა თანდასწრებით კითხვა და ერთობლივი განხილვა) მუშაობა. საქმე ისაა, რომ ხშირად ეროვნული უმცირესობების უფლებათა დამცველი საერთაშორისო დოკუმენტები ბევრ კითხვასა და ეჭვს ბადებს, როგორც ეთნიკურ უმცირესობაში, ისე უმრავლესობაში. ამ დოკუმენტების მართებულად გაგება დამატებით ინფორმაციასა და კონტექსტის ცოდნას მოითხოვს. ადამიანი, რომელიც არ არის ღრმად ჩახედული საკითხში, ასეთ ინფორმაციას არ ფლობს. სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია რომ მონაწილეები პროფესიონალების თანდასწრებით გაეცნონ დოკუმენტებს და დასვან კითხვები, რათა მათი ეჭვი არ გახდეს არასწორი ინტერპრეტაციის საფუძველი. ყველაზე ხშირად ჩვენს პრაქტიკაში მონაწილეებს უჩნდებათ კითხვები უმცირესობებისათვის ავტონომიის მინიჭების, მათ მშობლიურ ენაზე სწავლების შესახებ. მნიშვნელოვანია ამ საკითხების განხილვა და საერთაშორისო დოკუმენტების შესაბამისად მათი განმარტება; წინააღმდეგ შემთხვევაში, მათში შესაძლოა შიშისა და თავდაცვის განცდები აღმოცენდეს და ინფორმირებული და შეგნებული მონაწილის ნაცვლად ტრენინგიდან წავიდეს ეჭვებით აღსავსე ადამიანი, რომელიც საერთაშორისო დოკუმენტებს თავისი უფლებების შემლახავად აღიქვამს.

საფეხური I. მონაწილეები იყოფიან რამდენიმე მცირე (ოთხ-ხუთ კაციან) ჯგუფად. მონაწილეთა რაოდენობიდან გამომდინარე, შესაძლოა 3 ან მეტი მცირე ჯგუფის ჩამოყალიბება. დაყოფა ხდება შემთხვევითობის პრინციპით. შესაძლოა გამოვიყენოთ რიგის მიხედვით დათვლა ან მონაწილეთა დაჯგუფება ადგილმდებარეობის მიხედვით.

საფეხური II. თითოეულ მცირე ჯგუფს დასამუშავებლად ეძლევა ქვემოთ ჩამოთვლილი სამი საერთაშორისო დოკუმენტიდან ერთ-ერთი: ა) ჩარჩო-კონვენცია; ბ) ჟენევის დოკუმენტი; გ) კოპენჰაგენის დოკუმენტი. ყოველი მცირე ჯგუფი მუშაობს მხოლოდ ერთ დოკუმენტზე.

ავტორთა რჩევა: ჩარჩო ხელშეკრულების დიდი ფორმატიდან გამომდინარე, მიზანშეწონილია მისი დაყოფა ორ ნაწილად. აქედან გამომდინარე, თუ მონაწილეთა რაოდენობა იძლევა შესაძლებლობას, შეგიძლიათ ჯგუფი დაყოთ ოთხ მცირე ქვეჯგუფად. ორი ჯგუფი იმუშავებს ჟენევისა და კოპენჰაგენის დოკუმენტებზე, დარჩენილი ორი კი გადაინაწილებს ჩარჩო-კონვენციას.

საფეხური III. მონაწილეებს ეძლევათ ინსტრუქცია: „გაეცანით თქვენ ხელთ არსებულ დოკუმენტს ჯერ ინდივიდუალურად (20წთ.), ხოლო შემდეგ, მითითებული საკითხების გათვალისწინებით, მცირე ჯგუფში. მცირე ჯგუფში მუშაობის დასრულების შემდეგ თითოეულმა ჯგუფმა უნდა წარადგინოს მუშაობის შედეგები მთლიანი ჯგუფის წინაშე, ამიტომ წინდაწინ აირჩიეთ მომხსენებელი და იზრუნეთ მასალის შესაბამისი სახით გაფორმებაზე“.

ინსტრუქციით მითითებული საკითხების შესაძლო ნუსხა:

საფეხური IV. მცირე ჯგუფებში მუშაობის დასრულების შემდეგ თითოეული ჯგუფიდან ერთი მონაწილე ახდენს ჯგუფური მუშაობის შედეგების წარდგენას პლენარულ სხდომაზე. (მომხსენებელს, სურვილის მიხედვით, შეუძლია „ფლიფჩარტის“ გამოყენება). პრეზენტაციების დასრულების შემდეგ ნებისმიე მონაწილეს შეუძლია დაუსვას შეკითხვა მომხსენებლებს და შესაბამის მცირე ჯგუფს, ან გააკეთოს კომენტარი. წამყვანი წარმართავს დისკუსიას (გამოთქმული მოსაზრებანი იწერება „ფლიფჩარტზე“).

საფეხური V. წამყვანი აჯამებს შესრულებულ სამუშაოსა და განხორციელებულ მსჯელობას.

ავტორთა რჩევა:

სავარჯიშოს განხორციელების ალტერნატიურლი ვარიანტი

შეგიძლიათ მოცემულ სავარჯიშოს წაუმძღვაროთ სავარჯიშო „რინგის“ ბოლო საკითხზე - „განსაკუთრებული უფლებების მინიჭება ეთნიკური უმცირესობებისათვის ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, რომლის თანახმადაც ყველა მოქალაქე თანასწორია“ - მსჯელობა. ამით საკითხის განხილვისას წარმოშობილ დისკუსიას ბუნებრივად გაზრდით საერთაშორისო დოკუმენტების განხილვაში, რომლებიც სწორედ ეროვნული და ეთნიკური უმცირესობების „განსაკუთრებულ უფლებებსა“ და პოზიტიური ზომების გატარებაზე ამახვილებს ყურადღებას.

შესაძლო დასკვნები:

თემა IV. ეროვნებათაშორისი აღქმა: სტერეოტიპებისა და დისკრიმინაციის გაცნობიერება და დაძლევა

ყოველ ჩვენგანს აქვს შექმნილი გარკვეული წარმოდგენა სამყაროზე, საგნებზე, მოვლენებზე, ადამიანებზე. წარმოდგენებს, რომლებსაც გააჩნია საკმარისი საფუძველი, არის დაუსაბუთებელი და/ან არაობიექტური, ეწოდება წინასწარგანწყობები. მიუხედავად მათი დაუსაბუთებულობისა, ჩვენ მაინც ვხელმძღვანელობთ ამ წარმოდგენებით, რათა სამყარო ჩვენთვის უფრო მარტივი, გასაგები გახდეს.

წინასწარგანწყობის საფუძველია ჩვენი აღზრდა, ოჯახი, საურთიერთო გარემო და ა.შ. წინასწარგანწყობები არ ეფუძნება ჩვენ მიერ აღქმულს და დანახულს. პირიქით მოვლენათა აღქმა ექცევა ჩვენივე წინასწარგანწყობის გავლენის ქვეშ. წინასწარგანწყობები წარმოადგენს სამყაროს მიმართ არა რაციონალურ, არამედ ემოციურ დამოკიდებულებას. ჩვენ მუდმივად თან გვდევს ჩვენი წინასწარგანწყობები. მათ საოცრად უწყინარი სახე აქვთ მანამ, სანამ არ იჩენენ თავს ადამიანთა შორის ურთიერთობაში. ამ შემთხვევაში ადამიანთა შესახებ უარყოფით წარმოდგენებს შეიძლება საკმაოდ მძიმე შედეგები მოყვეს.

როდესაც ჩვენი წინასწარგანწყობა ზედმეტად განზოგადებულია ადამიანთა მთელ ჯგუფზე და გვექმნება შთაბეჭდილება, თითქოს ამ ჯგუფის ყველა წევრს საერთო მახასიათებლები და თვისებები გააჩნია, მაშინ საქმე გვაქვს სტერეოტიპებთან.

ტერმინი სტერეოტიპი სტამბიდან წამოვიდა. ის მძიმე საბეჭდ ფორმას, გალვანურ კლიშეს აღნიშნავს, რომელიც ერთხელ ჩამოყალიბების შემდეგ ძნელად იცვლება. ასეთივე, მაგრამ გადატანითი მნიშვნელობა აქვს მას სოციალურ ფსიქოლოგიაშიც. ზოგიერთ შემთხვევაში ერთხელ შექმნილი წარმოდგენა ადამიანთა ჯგუფის/კატეგორიის შესახებ ვრცელდება მის ყველა წევრზე, მიუხედავად იმისა, შეესაბამება თუ არა იგი კონკრეტულ პიროვნებას.

სტერეოტიპული აზროვნება არის სქემატური აზროვნების ერთ-ერთი გამოხატულება. სქემატური აზროვნება ნიშნავს, რომ ადამიანს აღზრდისა და განათლების პროცესში ეძლევა სხვად ასხვა სქემა, რომლითაც იგი ხელმძღვანელობს სხვა ადამიანის შესახებ წარმოდგენის შექმნის, მოქმედების, აზროვნების პროცესში. სქემატური და სტერეოტიპური აზროვნება ადამიანს საშუალებას აძლევს გადარჩეს გარემოში, სადაც მის ირგვლივ უამრავი ინფორმაცია, ემოცია, მოვლენას ტრიალებს. რადგან ადამიანს არა აქვს უნარი აღიქვას და გააანალიზოს ყველაფერი, რაც მის ირგვლივ ან მის პიროვნებაში ხდება, მას უხდება სამყაროს უყუროს სტერეოტიპულად, შექმნას სქემები, კატეგორიები, კლასები და ადამიანები დააჯგუფოს.

ჩვენი სტერეოტიპები ყალიბდება საკუთარი გამოცდილების, საზოგადოებაში, მასმედიაში მოარული აზრის განზოგადბის გზით. შესაბამისად, სტერეოტიპი შეიძლება სიმართლის მარცვალსაც შეიცავდეს, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში იგი ემყარება უსაფუძვლოდ განზოგადებულ მცირე გამოცდილებას. პრობლემები ჩნდება მაშინ, როდესაც სტერეოტიპი აშკარად მცდარია ან რაიმე ზედმეტად განზოგადებული. მაგალითად, როდესაც ერთ ეთნიკურ ჯგუფს გააჩნია სტერეოტიპი მეორე ეთნიკური ჯგუფის მიმართ, საქმე გვაქვს შედარებით მდგრად წარმოდგენასთან სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლების მორალური, გონებრივი, ფიზიკური თვისებების შესახებ. ერთი მხრივ, ეს განზოგადებები გვეხმარება, უფრო მომზადებული შევხვდეთ ამა თუ იმ კულტურის წარმომადგენელს, მაგრამ, მეორე მხრივ, შეიძლება შეცდომაში შეგვიყვანოს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში. უარყოფითმა სტერეოტიპებმა შესაძლოა თავი იჩინონ ქცევაში.

გამოიყოფა სტერეოტიპები სქესის, პროფესიის, საქმიანობის, ასაკის, რელიგიის, ეთნიკურობის კუთხით. ყოველ ამ სახეობას ახასიათებს მასთან ასოცირებული ადამიანების „სტერეოტიპირება“ და მათი თვისებების განზოგადება. მაგ., „მუსულმანი ტერორისტია“, „ქალები ცუდი მმართველები არიან“, „ბოშები ეშმაკები არიან“, „მოხუცები ვერ იღებენ სიახლეებს“ და სხვა. თუ ეს შეხედულებები ქცევაში გადაიზრდება, მაშინ ასაკოვანი ადამიანების, ქალების, მუსულმანების, ბოშების მიმართ დისკრიმინაცია განხორციელდება.

ეთნიკური სტერეოტიპები იყოფა ავტო და ჰეტეროსტერეოტიპებად. ავტოსტერეოტიპები არის განზოგადებული შეხედულებები საკუთარი ეთნიკური ჯგუფების შესახებ და, როგორც წესი, დადებითი ნიშნის მატარებელია. მაგ., „ქარველები ყველაზე სტუმართმოყვარე ხალხია“. ხოლო ჰეტეროსტერეოტიპები განზოგადებული წარმოდგენებია სხვა ჯგუფების ეთნიკური მახასიათებლების შესახებ; უფრო ხშირად, ისინი ნეგატიურ ხასიათს ატარებს, მაგ., „ინგლისელები ცივი ხალხია“. ჰეტეროტიპების ერთ-ერთი მახასიათებელია „სხვა ჯგუფის“ ჰომოგენურობის ილუზია. ეს ნიშნავს, რომ ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენლები აღიქმებიან არა როგორც პიროვნულად განსხვავებული, არამედ როგორც ერთნაირი თვისებების მატარებელნი, ანუ ერთმანეთის ჰომოგენურნი, მაგ., „ყველა ჩინელს ერთნაირი სახე აქვს“. ეს არის მიზეზი იმისა, რომ ხშირად ერთმანეთისაგან ვერ ასხვავებენ ჩინელებსა და იაპონელებს, რაც მათთვის ძალზე მტკივნეული საკითხია. ასეთი მტკივნეულია საქართველოში აზერბაიჯანელებეისათვის ის, რომ მათ „თათრებს“ ეძახიან. ეს ყველა მუსულმანის ისტორიულად შემორჩენილი ეპითეტია საქართველოში, თუმცა თათრები და აზერბაიჯანელები ერთმანეთისაგან განსხვავებული ეთნოსები არიან.

სტერეოტიპებისა და წინასწარგანწყობის რადიკალური ფორმაა მტრის ხატი. მტრის ხატზე ჩამოყალიბების დინამიკისათვის დამახასიათებელია სარკისებრი ურთიერთაღქმა: მხარეები ერთმანეთს მიაწერენ ერთსა და იმავე უარყოფით თვისებებს. თუ ერთი მხარე აღიქმება ომის საფრთხედ, მეორე იწყებს შეიარაღებას; ამავე დროს, მეორე მხარეც პირველის მიერ აღიქმება, როგორც ომის საფრთხე და ისიც იწყებს შეიარაღებას და ამგვარად, იკვრება მანკიერი წრე. მტრის ხატს ახასიათებს სხვა ჯგუფის ჰომოგენურობის ილუზია, რასაც ისეთი მძაფრი ხასიათი აქვს, რომ გადაიზრდება დეჰუმანიზაციაში, ანუ, ეთნიკური ჯგუფები ერთმანეთს აღარ აღიქვამენ ადამიანებად. მაგ., რუანდის (აფრიკა) კონფლიქტის დროს ჰუტუს ტომი ტუტსის ტომის წარმომადგენლებს ხოჭოებს („ტარაკნებს“) ეძახდა. ხოჭოს მოკვლა კი არ არის დანაშაული. ეს დაეხმარა ჰუტუს ტუტსის გენოციდის განხორციელებაში. ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მტრის ხატის არსებობა ეთნიკური კონფლიქტის სერიოზული წინაპირობა და ამავე დროს შედეგიცაა.

როდესაც ადამიანის ან ადამიანთა ჯგუფის/კატეგორიის მიმართ არსებული წინასწარგანწყობა ან სტერეოტიპი ვლინდება ქცევაში, საქმე გვაქვს დისკრიმინაციასთან. დისკრიმინაციული ქცევა შეიძლება გამოვლინდეს როგორც ცალკეულ ადამიანებს, ასევე ჯგუფებს შორის. გალტუნგი⁸ საუბრობს სტრუქტურული ან სისტემური დისკრიმინაციის შესახებ, როდესაც საზოგადოების სტრუქტურა გულისხმობს ერთი ჯგუფის უფრო მაღალ სტატუსს და მდგომარეობას მეორე ჯგფთან მიმართებაში, რაც თავისთავადაა დისკრიმინაციის საფუძველი.

დისკრიმინაცია შეიძლება გამოვლინდეს სხვადასხვა სახის ქცევაში, დაწყებული უბრალო იგნორირებით, დამთავრებული აშკარა ჩაგვრით, მაგ., სამსახურში ან სხვა რაიმე საზოგადოებრივ დაწესებულებაში არმიღებით. დისკრიმინაციული ქცევის პროვოცირება შეიძლება მოახდინოს „ძლიერ“ ჯგუფთან მიკუთვნებულობის განცდამ. რაც უფრო ძლიერია ჯგუფი, მით უფრო დიდია ალბათობა მისი წევრების მხრიდან სხვა ჯგუფის დისკრიმინაციისა.

დისკრიმინაცია, ისევე როგორც წინასწარგანწყობა და სტერეოტიპი, შეიძლება იყოს ცნობიერიც და არაცნობიერიც. ცოტა ვინმე თუ აღიარებს საკუთარ დისკრიმინაციულ ქცევას, რომელიც მათი წინასწარგანწყობითა თუ სტერეოტიპებით არის გამოწვეული.

დისკრიმინაციას შეიძლება ჰქონდეს პირდაპირი გამოვლინების ფორმა, როცა იგი დაკანონებულია ქვეყნის სამართალში (მაგ.: რასობრივი დისკრიმინაცია აშშ-ში ან აპართეიდი სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში); ან ირიბი, როცა რასობრივი, გენდერული, რელიგიური, ეთნიკური ფაქტორები არ არის აღიარებული საფუძვლად დისკრიმინაციისა, თუმცა სამსახურში მიღებისას თუ სხვა კონტექსტებში ითვალისწინებენ განმცხადებლის სქესს, კანის ფერს, წარმომავლობას.

სტერეოტიპების დაძლევა

მიუხედავად იმისა, რომ სტერეოტიპული აზროვნების არსებობას აქვს ბიოლოგიური და ფსიქოლოგიური გამართლება, იგი მაინც ნეგატიურ აზროვნებად ითვლება და მნიშვნელოვანია მისი დაძლევა. დაძლევის გზის გაცნობიერებაში დასახმარებლად გთავაზობთ ვ. ჰოუელის „ცნობიერება-ცოდნის“ სქემას, რომელიც ასახავს, თუ რა გზით უნდა გაიაროს ადამიანმა, რათა გახდეს სხვისი კულტურის აღმქმელი და მიმღები.

პირველ ეტაპზე ადამიანს ახასიათებს „გაუცნობიერებელი არცოდნა/არაკომპეტენტურობა“. მან არ იცის, თუ რატომ იკეთებს მუსულმანი ქალი ჩადრს და ვერც აცნობიერებს, რომ ეს ცოდნა მას რაიმეში გამოადგება. ეს მას მუსულმანური კულტურის სტერეოტიპების საშუალებას აძლევს. მას შემდეგ, რაც პიროვნება მოხვდება გარემოში, სადაც მისთვის ეს მოვლენა მნიშვნელობას შეიძენს, ყურადღების ან ინტერესის საგანი ხდება, გადადის „გაცნობიერებული არცოდნა/არაკომპეტენტურობის“ ფაზაში; ანუ, იგი გააცნობიერებს, რომ რაღაც არ იცის რელიგიის შესახებ. მესამე ეტაპზე იგი იწყებს ინფორმაციის შეგროვებას, ერკვევა მოცემულ სფეროში და გადადის „გაცნობიერებული ცოდნა/კომპეტენტურობის“ ფაზაში. ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაზა გახლავთ მეოთხე - „გაუცნობიერებელი ცოდნის/ კომპეტენციის“ ფაზა, როცა პიროვნება იმდენად შეითავსებს ცოდნას, ჩვენს შემთხვევაში - სხვა ეთნოსის თუ კულტურის ელემენტებს, რომ მისთვის ადვილი გახდება საზოგადოდ კულტურული სიახლეების მიღება, რაც არა მარტო განწყობის, არამედ აგრეთვე ქცევის დონეზეც გამოვლინდება. ამ გზის გავლა მეტად მნიშვნელოვანია სტერეოტიპული აზროვნების დაძლევისათვის.

მნიშვნელოვანია, რომ გავაცნობიეროთ საკუთარი სტერეოტიპები და ქცევაში მათი გამოვლენის დონე.

იმისათვის, რომ მოვახერხოთ საკუთარი სტერეოტიპების გადაფასება, პირველ რიგში უნდა გავაცნობიეროთ მათი არსებობა და დავარქვათ კონკრეტული სახელი. მას შემდეგ, რაც მოხდება სტერეოტიპის სახელდება, უნდა აღვადგინოთ მისი შექმნის ისტორია, რაც გამოცდილებაზე, რა „მითებზე“ დაყრდნობით შეიქმნა იგი.

შემდეგი ნაბიჯი არის - სტერეოტიპის შეფასება, ანუ იმის დადგენა, თუ რა გავლენას ახდენს ეს სტერეოტიპი ჩვენს აზრებსა და ქცევებზე, რა სარგებლობა ან ზიანი მოაქვს მას და რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს ამ სტერეოტიპის ნგრევას. მხოლოდ ამ პროცედურების გავლის შემდეგ შეგიძლიათ მიიღოთ გადაწყვეტილება და დაარღვიოთ თქვენი სტეროტიპები.

უნდა გავითვალისწინოთ ის ფაქტი, რომ წინასწარგანწყობისა და სტერეოტიპის ჩამოყალიბებაში ერთ-ერთი წამყვანი როლი ოჯახს უკავია. ბავშვის აღზრდისა და ფორმირების პროცესში მშობელი ხელმძღვანელობს საკუთარი დამოკიდებულებით (წინასწარგანწყობით, სტერეოტიპები) მოვლენებისა და ადამიანების მიმართ და ცდილობს იგივე შეხედულებები შვილს ჩაუნერგოს. შესაბამისად, უნდა გვახსოვდეს, თუ რა კრიტიკული როლი შეიძლება ჰქონდეს ჩვენს საკუთარ დამოკიდებულებებს ჩვენი შვილების და საზოგადოების ფორმირების პროცესში.

რამდენადაც სტერეოტიპის ჩამოყალიბებაში გადამწყვეტი როლი სოციალურ ინსტიტუტებს უჭირავს, საჭიროა, სტერეოტიპების რღვევაში სოციალური ფაქტორების როლის გათვალისწინება. სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის ხშირი ურთიერთობა არის ნეგატიური აზროვნების დაძლევის ერთ-ერთი პირობა. ამ დროს ხდება „სხვების ჰომოგენურობის ილუზიის“ რღვევა, ანუ გაცნობიერება იმისა, რომ სხვა ჯგუფებშიხ ისეთივე განსხვავებული/მრავალფეროვანი ადამიანები არიან, როგორც საკუთარ ეთნიკურ ჯგუფებში, და რომ ამ ადამიანებს გააჩნიათ პიროვნული უნიკალობა. ასევე, დიდი მნიშვნელობა აქვს სხვადასხვა ჯგუფების წევრთა შორის თანამშრომლობას. საერთო მიზნის დასახვა, სამუშაოს გადანაწილება და ერთად შესრულება ხელს უწყობს ადამიანებს შორის პიროვნული კონტაქტების დამყარებას და ურთიერთგაცნობას.

შესაბამისი სავარჯიშოები

სავარჯიშო დისკრიმინაციის ფენომენის

გაცნობიერებაზე „წერტილები“

მიზანი: დისკრიმინაციის ფენომენთან დაკავშირებით გამოცდილების მიღება და გააზრება.

ხანგრძლივობა: 30 წთ.

მასალა:

მიმდინარეობა:

საფეხური I. წამყვანი სთხოვს მონაწილეებს დადგნენ წრეში. იგი თითოეულ მონაწილეს სწრაფად ამაგრებს ზურგზე განსაზღვრული ფერის ბარათს ისე, რომ მათ არ იციან, თუ რა სახის ბარათი აქვთ მიმაგრებული. მონაწილეები არ უნდა ესაუბრონ ერთმანეთს და არ შეხედონ ზურგზე მიმაგრებულ ბარათებს.

საფეხური II. წამყვანი მონაწილეებს აძლევს დავალებას: „ერთმანეთთან საუბრის გარეშე განაწილდით ჯგუფებში ზურგზე მიმაგრებული ბარათების შესაბამისად“.

საფეხური III. მას შემდეგ, რაც მონაწილეები დაჯგუფდებიან, წამყვანი იწყებს თამაშის განხილვას. ამისათვის, რიგრიგობით მიმართავს თითოეულ წარმოქმნილ ჯგუფს, იწყებს ყველაზე მრავალრიცხოვან ჯგუფიდან.

ავტორთა რჩევა: ეს სავარჯიშო საკმაოდ მტკივნეული გამოცდილებაა მათთვის, ვინც უმცირესობაში მოხვდება. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, სესიის წამყვანმა ფაქიზი ფასილიტაცია გაწიოს და ყველა მონაწილეს მისცეს გრძნობის გამოხატვისა და აზრის გამოთქმის საშუალება; სავარჯიშო ქმნის მნიშვნელოვანი დაკვირვებების გაკეთების პირობებს, ზოგჯერ პიროვნების ფაეულობათა ცვლილებასთან დაკავშირებულ საკმაოდ დიდ ძვრას იწვევს. ამიტომ, უკუკავშირის ეტაპი აქ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია.

კითხვები განხილვისათვის:

საფეხური IV. წამყვანი სთხოვს მონაწილეებს, გამოიტანონ შესაბამისი დასკვნები სავარჯიშოდან.

შესაძლო დასკვნები:

სავარჯიშო სტერეოტიპების გაცნობიერებაზე

„სიტყვა წყვილები“

მიზანი: სტერეოტიპების როლის, მნიშვნელობის და მათი დაძლევის აუცილებლობის გაცნობიერება.

ხანგრძლივობა: 15 წთ.

მასალა:

შეკვრა I: მაქსიმალისტი, პოტენციური მოღალატე, ეგოისტი, ჭკვიანი, პედანტი, მოსაწყენი, ცინიკური, მექრთამე, უცოდინარი, კონსერვატორი, ბავშვების კარგი აღმზრდელი, ზედმეტად ემოციური, შეშლილი, საუკეთესო ხელმძღვანელი, ცუდი მძღოლი, სმის მოყვარული, დაბნეული.

შეკვრა II: დანიელები, ახალგაზრდები, პოეტები, გერმანელები, ქალები...

(2 ბარათი), კაცები (2 ბარათი), მილიციელები, ბუღალტრები, მოხუცები, ფინელები, ქირურგები, ფსიქიატრები, ებრაელები.

შენიშვნა: თითოეულ შეკვრაში უნდა იყოს თითო-თითო ბარათი ჩაწერის გარეშე.

მიმდინარეობა:

საფეხური I. წამყვანი აძლევს ჯგუფს ბარათებს ზედ დაწერილი სიტყვებით და ავალებს 5 წუთის მანძილზე დააწყვილონ ეს სიტყვები.

საფეხური II. როდესაც დავალება შესრულებულია, ერთ-ერთი მონაწილე კითხულობს ჯგუფის მიერ დალაგებულ სიტყვათა წყვილებს.

შენიშვნები:

საფეხური III. წამყვანი ეხმარება მონაწილეებს იმის შემჩნევაში, რომ ეს წინადადებები სტერეოტიპულია და აწვდის მცირე ინფორმაციას სტერეოტიპების შესახებ (მინი-ლექცია)

საფეხური IV. ჯგუფს ეძლევა დავალება, დაანგრიოს სტერეოტიპები, დააწყვილოს სიტყვები ისე, რომ დებულებები, რაც შეიძლება, არასტერეოტიპული გამოვიდეს.

საფეხური V. რომლიმე ჯგუფის წევრი ისევ კითხულობს სიტყვათა წყვილებს. წამყვანი მას აქეზებს დ ხელმძღვანელობს სტერეოტიპების დაძლევის შესახებ მსჯელობას, შემდეგ კვლავ აწვდის ჯგუფს მცირე ინფორნმაციას.

შესაძლო დასკვნები:

სავარჯიშო „ეთნიკური იდენტობა და იდენტობის ურთიერთაღქმა სხვადასვა ეროვნების წარმომადგენელთა მიერ“

მიზანი: ეთნიკური იდენტობის დროში ცვალებადობის გაცნობიერება, ეთნიკურ ჯგუფთა ურთიეთღიაობისა და შესატყვისი ურთიერთაღქმის უნარის განვითარება, ეთნიკური სტერეოტიპის დაძლევა.

ხანგრძლივობა: 1.30სთ.

მასალა: „ფლიფჩარტები“ და საწერი საშუალებები

მიმდინარეობა:

საფეხური I. ორი ეთნიკური ჯგუფის წარმომაგენლებს წამყვანი სთხოვს იმსჯელონ და შეადგინონ საკუთარი იდენტობის სურათი დროის ცვალებადობის კვალობაზე:

1. რანი ვართ;

2. რანი ვიყავით;

3. მსჯელობისას საკვანძო აზრები იწერება „ფლიფჩარტებზე“.

საფეხური II. თითოეული ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები ქმნიან ერთმანეთის (მეორე ეთნიკური ჯგუფის) იდენტობის სურათს იმავე პრინციპით: 1/რანი არიან; 2/რანი იყვნენ; 3/რანი იქნებიან. მსჯელობის მასალები აღინუსხება „ფლიფჩარტებზე“.

საფეხური III. მხარეები ერთმანეთს აცნობენ საკუთარი და მეორე ეთნიკური ჯგუფის იდენტობის აღქმის სურათებს.

საფეხური IV. ეთნიკური ჯგუფების წარმომადგენლები ერთმანეთს უზიარებენ თავიანთ აზრებსა და ემოციებს იმის შესახებ, თუ რამდენად განსხვავდება ან ემთხვევა მათი თვითაღქმა და სხვათა მიერ მიცემული შეფასება; ისინი არკვევენ ურთიერთგაუგებრობის „ზონებს“, მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე აზუსტებენ ან შეასწორებენ საკუთარ წარმოდგნას თავისი და სხვისი ეთნიკური იერსახის შესახებ.

საფეხური V. ხდება იმის გაანალიზება, თუ რა შეიძლება შეიცვალოს მონაწილეთა ცხოვრებასა და წარმოდგენებში სავარჯიშოს შესრულების დროს აღმოცენებული მიგნებებისა და დასკვნების სფუძველზე.

შესაძლო დასკვნები:

ავტორთა რჩევა:

თემა V. სამოქალაქო ინტეგრაცია

როდესაც ამა თუ იმ ქვეყანაში ეთნიკურ უმცირესობათა ინტეგრაციის პროგრამების განხორციელებისას ექსპლიციტურად არ ხდება ინტეგრაციის კონკრეტული განსაზღვრება (შესაბამისი ინდიკატორების მითითებით), და ამ განსაზღვრების საზოგდოებისათვის მიწოდება, მატულობს პროცესის მითოლოგიზებულად და საფრთხის შემცველად აღქმის ტენდენცია. ასეთ შემთხვევებში, გამომდინარე ეთნოსთაშორისი ურთიერთობების მითოლოგიზების მაღალი ტენდენციიდან (იხ. თემა II, „ეთნიკურობა და სახელმწიფო მოწყობის მოდელები“), ინტეგრაციის პროგრამები ეთნიკური იდენტობის დაკარგვის საფრთხედ აღიქმება, როგორც ეროვნული უმცირესობების მხრიდან (რომელნიც ინტეგრაციას ასიმილაციასთან აიგივებენ), ასევე უმრავლესობის მხრიდან (რომელიც ინტეგრაციის თანამდევად საკუთარი იდენტობის დრმატულ ცვლილებას მიიჩნევენ).

ამასთან დაკავშირებით, ძალიან მნიშვნელოვანია ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების თვალსაზრისით კომპეტენციის დონის ამაღლებაზე მუშაობისას ტრენინგის მონაწილეებისათვის შევქმნათ შესაბამისი პირობები, რათა მათ ჩვენი დახმარებით განსაზღვრონ ინტეგრაციის ცნება, მისი მიღწევის ინდიკატორები, და შესაბამისად, გააცნობიერონ მისი უსაფრთხოება ეროვნული იდენტობის შენარჩუნების თვალსაზრისით.

შესაბამისი სავარჯიშოები

სავარჯიშო „დებატები ინტეგრაციის საკითხებზე“

მიზანი: მონაწილეების მიერ ინტეგრაციის ცნების სხვადასხვა კუთხით განხილვა და გაანალიზება, ინტეგრაციისა და ასიმილაციას შორის განსხვავების გაცნობიერება; მონაწილეების მიერ საკუთარი შეხედულებების გადაფასებისათვის პირობების შექმნა; ინტეგრაციის ყველასათვის მისაღები ერთობლივი განსაზღვრების შემუშავება.

ხანგრძლივობა: 1 სთ.

მასალა: „ფლიფჩარტები“ და „მარკერები“, რამდენიც საჭიროა.

მიმდინარეობა:

საფეხური I. წამყვანი მონაწილეებს ყოფს ორ ჯგუფად და განსახილველად აძლევს ინტეგრციის ორ განსხვავებულ განმარტებას: პირველ ჯგუფს - „ინტეგრაცია იგივეა, რაც ასიმილაცია“; მეორე ჯგუფს - „ინტეგრცია თვითმყოფადობის განვითარებისა და შენარჩუნების პირობაა“.

საფეხური II. წამყვანი სთხოვს თითოეული ჯგუფის მონაწილეებს როლში შესვლას და ინტეგრაციის მოცემული განმარტების გათავისებას (თუნდაც, არ ეთანხმებოდს მას). ამის შემდეგ ჯგუფები აყალიბებენ შესაბამისი განმარტების მხარდამჭერ არგუმენტებს.

საფხური III. შემდეგ ეტაპზე იწყება დებატები ორ ჯგუფს შორის. მონაწილეებს საშუალება ეძლევათ, ამომწურავად წარმოადგინონ თავიანთ ჯგუფებში შემუშავებული არგუმენტები.

მაგალითები ჩვენი გამოცდილებიდან:

პოზიციის „ინტეგრაცია იგივეა, რაც ასიმილაცია“ დასაცავი ერთ-ერთი არგუმენტი:

„ინტეგრაცია ერთგვარი ფანდია, რომელსაც შედეგად მივყავართ ეთნიკური უმცირესობების თვითმყოფადობის დაკარგვისაკენ, მათი იდენტობის, ტრადიციებისა და კულტურული თვითმყოფადობის გაქრობისაკენ“.

პოზიციის „ინტეგრაცია თვითმყოფადობის განვითარებისა და შენარჩუნების პირობაა“ დასაცავი ერთ-ერთი არგუმენტი:

„ინტეგრაცია საშუალებას ქმნის სახელმწიფოს ფარგლებში შენარჩუნდეს და განვითარდეს ეთნიკური იდენტობა, რომელიც იქნება პატივცემული და აღიარებული. ამასთანავე დაცული და თანაბარუფლებიანი სამოქალაქო პრინციპის გათვალისწინებით“.

საფეხური. IV. დბატების შემდეგ წამყვანი სთხოვს მხარეებს, იპოვონ საერთო, გადამკვეთი პუნქტები ინტეგრაციის მათეულ გაგებაში, ანუ დაუშვან გარკვეული კომპრომისი და ჩამოაყალიბონ საერთო ხედვა.

საფეხური V. წამყვანი ეხმარება მონაწილეებს ჩამოთვლილი არგუმენტების შეჯამებაში და ხელს უწყობ ჯგუფის წევრებს, ერთად ჩამოაყალიბონ ინტეგრაციის ისეთი განსაზღვრება, რომელიც მისაღები იქნება ყველა მონაწილისათვის.

საფეხური VI. ბოლო ეტაპზე მონაწილეებს ეძლევათ საშუალება ერთობლივად იმსჯელონ, თუ როგორ შეიძლება განხორციელდეს მათ განსაზღვრებაში მოცემული ინტეგრაციის მოდელი; რა იქნება ამის ხელშემწყობი და ხელის შემშლელი ფაქტორები. გამოთქმული მოსაზრებები უნდა აღიბეჭდოს „ფლიფჩარტზე“, რათა ეს ყოველივე უფრო თვალსაჩინო იყოს მონაწილეთათვის და პლენარულ სხდომაზე მოხდეს მათი სრულფასოვანი წარდგენა.

მაგალითები ჩვენი გამოცდილებიდან:

ინტეგრაციის განსაზღვრება, რომელიც მიიღო ორმა სხვადასხვა შერეულმა ეთნიკურმა ჯგუფმა პროექტში „ეროვნებათაშორისი ურთიერთობების მართვა სამცხე-ჯავახეთში, საქართველო, 2005“:

„ინტეგრაცია არის კანონის უზენაესობის მოქმედება, ქვეყნის სახელმწიფო ენის აღიარება ყველა მოქალაქის მიერ; ეთნიკური, კულტურული და რელიგიური მრავალფეროვნების შენარჩუნება ქვეყანაში; განათლებისა და მეცნიერების განვითარება; კულტურული გამდიდრება ერთმანეთისა, სოციალურ-ეკონომიკური დონის ამაღლება, რაც ემსახურება დემოკრატიული ქვეყნის ჩამოყალიბებას“.

„ინტეგრაციის პოლიტიკის ძირითადი არსი ისაა, რომ ინტეგრაცია უზრუნველყოფს თანაბარი უფლებების, შესაძლებლობებისა და რესურსების არსებობას ნებისმიერი მოქალაქის მიმართ, იმის მიუხედავად, თუ რომელ ეთნიკურ ჯგუფს მიეკუთვნება იგი. ამასთანავე, ინტეგრაცია ნიშნავს ეთნიკური იდენტობის შენარჩუნებასა და განვითარებას“.

ავტორთა რჩევა: მკაფიოდ ჩამოაყალიბეთ დებატების წესები. მიეცით თითოეულ მონაწილეს რეგლამენტი, რომელსაც მკაცრად უნდა მისდიოს, რათა პროცესმა არ მიიღოს ქაოტური სახე ან არ გადაიზარდოს შეხედულებათა კონფლიქტში.

სავარჯიშო „სამოქალაქო ინტეგრაციის განსაზღვრა“

მოცემული სავარჯიშო „დებატები ინტეგრაციის საკითხებზე“-ს ალტერნატივაა.

მიზანი: მონაწილეებისათვის სათანადო პირობების შექმნა, რათა ისინი გაერკვნენ და ღრმად გაიაზრონ, თუ რას ნიშნავს ინტეგრაცია; გამიჯნონ სამოქალაქო ინტეგრაცია ეთნიკური ასიმილაციისაგან.

ხანგრძლივობა: ქვეჯგუფების მუშაობა - 40 წთ 1 სთ, წარდგენა და შემდგომი დისკუსია - 1 სთ.

მასალა: თითოეული ქვეჯგუფისათვის საჭირო რაოდენობის „ფლიფჩარტი“, „მარკერები“.

მიმდინარეობა:

საფეხური I. ჯგუფს ვყოფთ ქვეჯგუფებად (4-5 კაცი თითოეულ ქვეჯგუფში) და ვაძლევთ ინსტრუქციას: „წარმოიდგინეთ, რომ ერთ მშვენიერ დილას, ვთქვათ, 20 წლის შემდეგ, გამოგეღვიძათ და აღმოჩნდა, რომ ეთნიკური უმცირესობისა და უმრავლესობის ინტეგრაცია უკვე განხორციელდა, თანაც ყველაზე კონსტრუქციული სცენარით: ორივეს კულტურული და ეთნიკური იდენტობა არა მრატო შენარჩუნებულია, არამედ ვითარდება კიდეც: ყველას საჭიროებები და ინტერესები დაკმაყოფილებულია. თქვენი ამოცანაა, წარმოიდგინოთ და ფურცელზე გადაიტანოთ, თუ რა არის განხორციელებული წარმატბული ინტეგრაციის ინდიკატორები (თვალსაჩინო ნიშნები), ანუ რის საფუძველზე ადგენთ, რომ ინტეგრაცია თავისი საუკეთსო მნიშვნელობით უკვე განხორციელბულია?“

საფეხური II. ქვეჯგუფებს ვთხოვთ, ქაღალდზე გადაიტანონ თავიანთი ნააზრევი და წარმოადგინონ გაერთიანებულ ჯგუფში. მასალის მოსმენის შემდეგ გაერთიანებულ ჯგუფს ვთხოვთ, ჩამაყალიბონ ინტეგრაციის განსაზღვრება ჯგუფების ნამუშევრების საფუძველზე.

საფეხური III. განსაზღვრების ჩამოყალიბების შემდეგ იმართება დისკუსია, რომლის დროსაც სასურველია გავამახვილოთ ყურადღება შემდეგ საკითხზე: „ჩვენ რა წვლილი შეგვიძლია შევიტანოთ იმაში, რომ ინტეგრაცია კონსტრუქციული სცენარით წარიმართოს?“

მაგალითი ჩვენი გამოცდილებიდან:

ეუთოს ეროვნულ უმცირესობათა დარგში უმაღლესი კომისრის ოფისის ინტეგრაციის პოგრამის პარტნიორთა შეხვედრაზე მოცემული სავარჯიშოს განხორციელების შედეგად ჩამოყალიბებული ინტეგრაციის განსაზღვრება: „ეთნიკური უმცირესობით კომპაქტურად დასახლებული ცხოვრების უზრუნველყოფა საბაზო ადამიანური მოთხოვნილებების სამართლიანი დაკმაყოფილების (თანასწორუფლებიანობა, თანაბარი შესაძლებლობები, თანაბარი პასუხისმგებლობები) გზით, ქვეყანაში მოცემულ რეგიონს, ცენტრს, სხვა რეგიონებსა და სხვადასხვა თემს შორის ნდობის შენების ფონზე.“

თემა VI. ეთნოსთაშორისი პრობლემების ანალიზი

მოცემული თემის მიზანია, მონაწილეთა მიერ მათ რეგიონში, ქვეყანაში არსებული ეთნოსთაშორისი პრობლემების გამოკვეთა, გამოკვეთილ პრობლემათა ურთიერთმიმართების განსაზღვრა, მათში ჩართული სუბიექტების ანალიზი. იგი მოსამზადებელი ეტაპია პრობლემის გადაჭრისკენ მიმართული ერთობლივი მუშაობისათვის (იხ. თავი „ეროვნებათშორისი პრობლემების გადაჭრაზე მიმართული სამუშაო შეხვედრის მოდული“)

თემის ფარგლებში მოყვანილი სავარჯიშოები - „პრობლემათა ხე“ და „დაინტერესებული/ჩართული სუბიექტების ანალიზი“ ლოგიკურად ურთიერთდაკავშირებულია, თუმცა მათი გამოყენება შეიძლება ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლადაც.

მოცემული სავარჯიშოების გამოყენების დიაპაზონი ძალიან ფართოა: როგორც მიზნობრივი თვალსაზრისით (პრობლემათა გადაჭრაზე მუშაობა, კონფლიქტის მოგვარება, ამა თუ იმ პროექტის დაგეგმვა და სხვ.), ასევე სამიზნე ჯგუფების თვალსაზრისით (მაგალითად, ინტერეთნიკურ საკითხებზე მუშაობისას - ამ სფეროს ექსპერტთა ჯგუფები, ეთნიკური ჯგუფები, სტუდენტები და სხვ.).

ქცევის სტრატეგიები პრობლემურ სიტუაციაში

ყოველი ადამიანი პრობლემურ/კონფლიქტურ სიტუაციაში ქცევის რამდენიმე მოდელს იყენებს. პრობლემურ სიტუაციაში შეიძლება ვიხელმძღვანელოთ ორი განსხვავებული მოტივით: 1. ორიენტირებული ვიყოთ მიღწევაზე ან 2. ორიენტირებული ვიყოთ ურთიერთობებზე, მაგალითად, კარგი ურთიერთობის შენარჩუნებაზე პრობლემაზე ჩართულ მეორე მხარესთან. ამ ორი მოტივაციის ან ორიენტაციის სხვადასხვა კომბინაცია განაპირობებს პრობლემურ სიტუაციაში ჩვენი მოქმედების ხუთ განსხვავებულ სტრატეგიას. ეს სტრატეგიები შეიძლება გამოვსახოთ ორგანზომილებიანი კოორდინატთა სისტემით:

გრაფიკული გამოსახულება

ცხოვრებისეული სიტუაციები ჩვენგან ამ ხუთიდან ერთ-ერთი სტრატეგიით მოქმედებას მოითხოვს, რათა ეფექტურად განვმუხტოთ პრობლემური სიტუაციები. თავის მხრივ, ადამიანებს გვაქვს უნარი, ამა თუ იმ განსხვავებული სტრატეგიით ვიმოქმედოთ სიტუაციიდან გამომდინარე. მაგრამ, უფრო ხშირად, მიუხედავად იმისა, მიზანშეწონილია ეს თუ არა, ადამიანი მისთვის ჩვეული სტრატეგიით მოქმედებს - და ეს უკავე მის პიროვნულ სტილს ასახავს. რასაკვირველია, არ არსებობს სტრატეგია, რომელიც ყველა კონფლიქტურ სიტუაციას ერთნაირად მოერგება.

განრიდება: ადამიანი თავს არიდებს კონფლიქტში ჩართვას, მთლიანად გაეცლება კონფლიქტის არსებით პრობლემას, სიტუაციას და, ფაქტობრივად, „გადის თამაშიდან“. ამგვარ სიტუაციას კონფლიქტოლოგიაში „წაგება-მოგებას“ უწოდებან (ვინც განერიდება სიტუაციას, ის აგებს, ვინც სარგებლობს მისი განრიდებით - იგებს).

შეგუება: ადამიანი კონფლიქტის თავიდან არიდების მიზნით ეთანხმება სხვებს, ხშირად საკუთარი ინტერესების საზიანოდ. ამგვარ სიტუაციას კონფლიქტოლოგიაში აგრეთვე „წაგება-მოგებას“ უწოდებან (ვინც ეგუება - აგებს, ვისაც ეგუებიან - იგებს).

კონკურენცია: ადამიანები ეჯიბრებიან ერთმანეთს მიზნის მიღწევაში. კონკურენციის სიტუაციაში თითოეული მათგანის უპირველესი მიზანია კონფლიქტის თავის სასარგებლოდ გადაწყვეტა მეორე მხარის ინტერესების გათვალისწინების გარეშე. ამ შემთხვევაში ერთი მხარე არის მოგებული (100%25), ხოლო მეორე კი წაგებული (0%25) პოზიციაში. ამგვარ სიტუაციაშ კონფლიქტოლოგიაში „მოგება-წაგებას“ უწოდებენ (ის ვინც მიზანს აღწევს იგებს).

კომპრომისი: კონფლიქტში ჩართული ორივე მხარე თმობს რაიმეს ვითარების მოსაგვარებლად. ამ სიტუაციას კონფლიქტოლოგიაში „წაგება-წაგებას“-ს უწოდებენ, ანუ ორივე მხარე თმობს თავის ინტერესებს.

თანამშრომლობა: ადამიანები თანამშრომლობენ კონფლიქტური სიტუაციის გადწყვეტის მიზნით; ცდილობენ, რომ კონფლიქტში ჩართული ყველა მხარის ინტერესები სრულად იყოს გათვალისწინებული და დაკმაყოფილებული. ამ დროს ადამიანები შემოქმედებითად მუშაობენ კონფლიქტის მოგვარებაზე. როგორც წესი, ასეთ ვითარებაში ორივე მხარე არის მოგებული (100%25-100%25) და კონფლიქტოლოგიაში მოგვარების ამგვარ სიტუაციას/მოდელს „მოგება-მოგებას“ უწოდებენ.

ხშირად ადამიანებს მიაჩნიათ, რომ ცხოვრებაში მხოლოდ და მხოლოდ „მოგება-წაგების“ („იმან თუ იხეირა, მე ვიზარალებ“) ან „წაგება-წაგების“ („თუ მე ვკარგავ რაღაცას, იმანაც წააგოს; როგორც მე ვწვალობ, ისე გაწვალდეს...“) სტრატეგიები არსებობს. ეს შეცდომაა. ცხოვრება აღსავსეა „მოგება-მოგების“ („მეც კარგად ვიყო და შენც/ისიც“) რეალურად განხორციელების შესაძლებლობებით. მთვარია, არ დაგვენანოს დრო და ენერგია იმისათვის, რომ ჩვენი ინტერესები ჩამოვაყალიბოთ, მეორე მხარის ინტერესებს ყურადღებით გავეცნოთ და ორივესათვის მომგებიანი გადაწყვეტილება ერთობლივად, თანამშრომლობით მოვიძიოთ.

შესაბამისი სავარჯიშოები:

სავარჯიშო არსებულ პრობლემათა და მათი ურთიერთმიმართების გაცნობიერებაზე „პრობლემათა ხე“

მიზანი: ეროვნებათშორის ურთიერთობასთან დაკავშირებულ პრობლემებში გარკვევა. იმის გაცნობიერება, თუ რომელი პრობლემა/ები ედება საფუძვლად სხვა პრობლემებს, თუ რა იერარქიული დამოკიდებულებაა პრობლემათა შორის, ჭეშმარიტი და ფსევდო პრობლემების ერთმანეთისაგან გამოყოფა, იმის გააზრება, თუ რა არის შესაცვლელი არსებულ ვითარებაში და რისი გაკეთება შეიძლება რეალურად.

მაგალითი ჩვენი გამოცდილებიდან:

პრობლემათა ხე, შედგენილი პროექტი „ეროვნებათშორისი ურთიერთობების მართვა ქვემო ქართლში, 2006“ ერთ-ერთი მუშა ჯგუფის მიერ.

ხანგრძლივობა: 1 სთ. 30 წუთი მუშაობა მცირე ჯგუფებში და 30 წუთი - ჯგუფების მიერ ნამუშევრების წარდგენა და დისკუსია.

მასალა: თითოეული ჯგუფს ერთი „ფლიფჩარტი“ და „მარკერი“, „პრობლემის ხე“ დიდი ფორმატის ფურცელზე სადემონსტრაციოდ.

მიმდინარეობა:

საფეხური 1. მონაწილეებს ვთხოვთ დაიყონ მცირე ჯგუფებად (არაუმეტეს 6 კაცისა) და იმსჯელონ იმაზე, თუ რა პრობლემები არსებობს მათ რეგიონში ან ქვეყანაში ეროვნებათშორის ურთიერთობებთან დაკავშირებით. მათ უნდა წარმოადგინონ ეს პრობლემები სქემატურად, ხის სახით. მათი თვალსაზრისით ცენტრალური პრობლემა ხის ღეროს სახით გამოსახონ, ხის ფესვებში - ცენტრალური პრობლემის წარმომშობი პრობლემები მოათავსონ, ხოლო ტოტებისა და ფოთლების ადგილას - „სიმპტომ-პრობლემები“, ანუ ის, თუ კონკრეტულად რაში/რა სახით ვლინდბა ცენტრალური პრობლემა.

სავარჯიშოს განხორციელების ალტერნატიული ვარიანტი

პრობლემის ხეზე მუშაობის დაწყებას შესაძლოა წინ უსწრებდეს „გონებრივი იეიშის“ მეთოდით ჯგუფის წევრების მიერ ეთნიკურ ურთიერთობებთან დაკავშირებული იმ პრობლემების ჩამოყალიბება, რომლებსაც ისინი ხვდებიან თავიანთ საცხოვრებელ გარემოში, რეგიონში ან მთლიანად ქვეყანაში. ამის შემდეგ, თითოეული მცირე ჯგუფი საერთო ჩამონათვლიდან აირჩევს სამუშაო პრობლემას.

საფეხური II. მცირე ჯგუფები გაერთიანებულ ჯგუფებში წარმოადგენენ თავიანთ ნამუშევრებს, რის საფუძველზეც იმართება დისკუსია.

ავტორთა რჩევა:

● ეცადეთ, რომ მცირე ჯგუფებმა სამუშაოდ სხვადასხვა პრობლემა აირჩიონ. ეს მრავალფეროვნებას შეიტანს მუშაობაში და საკითხის სხვადასხვა მხრიდან შესწავლის საშუალებას შექმნის. თუმცა, თუ თქვენი მიზანი მონაწილეთა ხედვების შედარება და შეჯერებაა, შეგიძლიათ სხვადასხვა ჯგუფი ერთსა და იმავე პრობლემაზე ამუშაოთ;

მაგალითი ჩვენი გამოცდილებიდან:

ნახატზე მოცემული „პრობლემათა ხე“ შექმნილია პროექტის „ეთნოსთაშორისი ურთიერთობების მართვა ქვემო ქართლში, 2007“ ფარგლებში, პროექტის მონაწილე რეგიონის საჯარო მოხელეთა მუშა ჯგუფის მიერ.

სავარჯიშო „დაინტერესებული/ჩართული სუბიექტის ანალიზი“

მიზანი: ეთნოსთაშორის ურთიერთობათა შესწავლა და მასთან დაკავშირებულ საკითხებზე მგრძნობელობის დონის ამაღლება; ეთნიკურ ურთიერთობებთან დაკავშირებული საკუთარი, სხვა ეთნიკური ჯგუფებისა და სხვა ჩართული სუბიექტების პრობლემების გაგება/გააზრება; ეთნიკურ ურთიერთობებთან დაკავშირებული, აზრთა სხვადასხვაობის გამომწვევი ამა თუ იმ საკითხის მიმართ ჩართულ სუბიექტთა დამოკიდებულების გაგება.

ხანგრძლივობა: 1 სთ.: მცირე (4-6 კაციან) ჯგუფებთან მუშაობა - 30წთ, ნამუშევრის წარდგენა და დისკუსია - 30წთ (დამოკიდებულია მონაწილეთა და მცირე ჯგუფების რაოდენობაზე).

მასალა:

მიმდინარეობა:

საფეხური 1. პირველ რიგში ჯგუფმა უნდა შეარჩიოს საკითხი, პრობლემა, რომელიც აზრთა სხვადასხვაობას იწვევს; ეს შეიძლება იყოს იგივე საკითხი, რაც „პრობლემის ხეზე“ მუშაობისას გამოიკვეთა.

ავტორთა რჩევები:

შესაძლოა დასაწყისში ჩატარდეს „გონებრივი იერიში“. ამ დროს მონაწილეები აქტიურად და კრიტიკის გარეშე გამოთქვამენ თავიანთ მოსაზრებებს. არსებული პრობლემების ამოსაცნობად მცირე ჯგუფებს შევთავაზოთ გონებრივი იერიშის შედაგად მიღებული ჩამონათვალიდან აირჩიონ მათთვის საინტერესო საკითხი. ჯგუფის მუშაობა უფრო შედაგიანი იქნება, თუ ყველა მცირე ჯგუფი სხვადასხვა პრობლემაზე იმუშაივებს. თუ ამ სავარჯიშოს „პრობლემათა ხის სავარჯიშო“ უსწრებს წინ, მაშინ განხივის საგანი სწორედ იქ გამოკვეთილი ცენტრალური პრობლემა შეიძლება გახდეს.

საფეხური II. ჯგუფი უნდა დაიყოს მცირე ქვეჯგუფებად (4-6 კაცი). ამის შემდეგ, თითოეული ქვეჯგუფს ვთხოვთ გამოკვეთონ პრობლემაში ჩართული სუბიექტები. უსათუოდ უნდა განვუმარტოთ, რომ „ჩართული/დაინტერესებული სუბიექტები არიან ის ადამიანები, ადამიანთა ჯგუფები, ორგანიზაციები, უწყებები ან მხარეები, ვინც ან ზემოქმედებს მცემულ პრობლემაზე, ან თავად იმყოფება მისი ზემოქმედების ქვეშ“.

საფეხური III. ჯგუფს დაფაზე ვუხაზავთ სქემას, რომლის მიხედვითაც მათ უნდა განახორციელონ ანალიზი.

სქემის მოწოდებისას მონაწილეებს ვუხსნით თითოეული პუნქტის მნიშვნელობას:

საფეხური IV. ამის შემდეგ, ქვეჯგუფებს ვთავაზობთ გააანალიზონ გამოკვეთილი სუბიექტები სქემის მიხედვით.

მაგალითი ჩვენი გამოცდილებიდან:

პროექტის „ეროვნებათშორისი ურთიერთობის მართვა სამცხე-ჯავახეთში, საქართველო, 2006“ ფარგლებში სახელმწიფო მართვის სკოლის სტუდენტთა მიერ შედგენილი ჩართული სუბიექტების ცხრილი:

საფეხური V. მას შემდეგ, რაც ქვეჯგუფები დაამთავრებენ მუშაობას, ისინი ნამუშევარს წარადგენენ გაერთიანებულ ჯგუფებში. პრეზენტაციებს მოყვება საერთო დისკუსია პრობლემისა და მასში ჩართული სუბიექტების თაობაზე. დისკუსიის სტიმულირებისათვის სასურველია, წამყვანმა ისეთი შეკითხვები დასვას, რომელიც დაეხმარება მონაწილეებს ყურადღება გაამახვილონ არა მარტო პრობლემათა მიზეზებზე, არამედ მათ მოგვარებასა და „მოგება-მოგება“ ტიპის გადაწყვეტილებების ძიებაზე, ანუ ისეთი გადაწყვეტილებებისა, სადაც ყველა სუბექტის მოთხოვნილება და ინტერესები არის გათვალისწინებული.

შესაძლო კითხვები:

სავარჯიშოს განხორციელების ალტერნატიული ვარიანტი 1.