1. 1. დისკრიმინაცის აკრძალვის მნიშვნელობა

თანასწორუფლებიანობის ცნებას ცენტრალური ადგილი უჭირავს ადამიანის უფლებათა დავის სფეროში. „თანასწორუფლებიანობის“ დარღვევა, საფუძვლიანი მიზეზის გარეშე, წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა დაცვის გარანტიების დარღვევას. ამ მნიშვნელობით, თანასწორუფლებიანობის, ან “თანაბარი უფლლებების“ უფლება, ქმნის ყველა სხვა ადამიანის უფლებათა ნაწილს. ადამიანის უფლებათა უნივერსალური დეკლარაციის პრეამბულით თანასწორუფლებიანობის მნიშვნელობა იმით განისაზღვრება, რომ: „ადამიანთა ოჯახის ყველა წევრის თანდაყოლილი და განუყოფელი უფლების აღიარება წარმოადგენს სამყაროში თავისუფლების, სამართლიანობის და მშვიდობის საფუძველს“. თანასწორუფლებიანობა არ არის მხოლოდ თეორიული იდეა; თანასწორუფლებიანობის პრონციპის უგულვებელყოფა ადამიანთა ცნობიერებაზე სერიოზულ პრაქტიკულ შედეგს გვაძლევს. დისკრიმინაცია გავლენას ახდენს ადამიანთა ყველა ასპექტზე - მას მოსდევს გარიცხვა, მარგინალიზაცია და დეჰუმანიზაცია.

დისკრიმინაციის აკრძალვა და თანასწორუფლებიანობის პრონციპი, ადამიანის უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით, იმდენად ფუნდამენტურია, რომ შესულია ადამიანთა დაცვის ყველა ძირითად ინსტრუმენტში, როგორიცაა:

1. 2. მე-14 მუხლი - დისკრიმინაციის აკრძალვა

მე-14 მუხლი - დისკრიმინაციის აკრძალვა

ამ კონვენციით გახცადებული უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობა უზრუნველყოფილია ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე სქესის, რასის, კანის ფერის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულებების, ეროვნული თუ სოციალური წარმოშობის, ეროვნული უმცირესობისადმი კუთვნილების, ქონებრივი მდგომარეობის, დაბადებისა თუ სხვა სტატუსის განურჩევლად.

მე-14 მუხლი ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის („კონვენცია“) პრინციპული ანტიდისკრიმინაციული დებულებაა. მე-14 მუხლის მიზანია, პირთა დაცვა დისკრიმინაციისაგან იმ უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობისას, რომელიც უზრუნველყოფილია კონვენციისა და მისი ოქმების დებულებებით.

მე-14 მუხლი არ არის დამოუკიდებელი, თანაბარი უფლება, ის დამოკიდებული უფლებაა, რომლის გამოყენების სფერო შემოსაზღვრულია კონვენციით დაცული უფლებებით. სხვათა შორის, იხ. „აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი, გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1985)“. მე-14 მუხლით, ევროსასამართლოში („სასამართლო“) გასაჩივრებული საქმე უნდა შეეხებოდეს დისკრიმინაციას, კონვენციით დაცული სხვა უფლებით სარგებლობისას, როგორიცაა, პირადი და ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობა ან, მაგალითად, აღმსარებლობის თავისუფლება. მე-14 მუხლი მოქმედებს კონვენციის სხვა მუხლებთან „კავშირში“ და შეიძლება, დისკრიმინაციის აკრძალვა განვიხილოთ, როგორც კონვეციის სხვა არსებითი უფლების ნაწილი (ან მისი დამატება). მე-14 მუხლის გამოყენების შეზღუდვის შედეგად, თუკი სადავო ფაქტები მოხვდება კონვენციის უფლებათა „ფარგლებს გარეთ“, მაშინ მე-14 მუხლი არ გამოიყენება. ამ შეზღუდვის შემდეგ, მე-14 მუხლის დაცვის სფეროდან გამოვიდა მრავალი ის უფლება და შეღავათი, რაც დაწესებულია ქვეყნის შიდა კანონმდებლობით, მაგალითად, შრომითი ან სოციალური დაცვის სფეროში.

მე-14 მუხლის დამოუკიდებელი ბუნება, შეიძლება, შევადაროთ, მაგალითად, გაეროს სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტის 26-ე მუხლით დადგენილ, დამოუკუდებლად მდგომ დებულებას, დიკრიმინაციის წინააღმდეგ, რომელიც უზრუნველყოფს „თანასწორობის კანონის წინაშე“. ასევე, კონვენციის მე-12 ოქმის პირველ მუხლს, რომლის აკრძალვას დისკრიმინაციას, როგორც ქვეყნის შიგნით დადგენილი კანონით, ისე, საერთაშორისო სამართლით დადგენილი ნებისმიერი უფლებით სარგებლობისას. მე-12 ოქმი ჯერ არ შესულა ძალაში; ის მოგვიანებით იქნება განხილული მე-7 თავში. მე-14 მუხლის კავშირი კონვენციის სხვა მუხლებთან განხილული იქნება ქვემოთ, მეორე ნაწილში.

მე-14 მუხლი უზრუნველყოფს იმ საფუძველთა ჩამონათვალს (რომელსაც, ზოგჯერ, „განსხვავებული სიმბოლოების“ მახასიათებელს უწოდებენ), რომელთა მიხედვითაც აკრძალულია დისკრიმინაცია, ესენია: „სქესი, რასა, კანის ფერი, ენა, აღმსარებლობა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებები, ეროვნული თუ სოციალური წარმოშობა, რომელიმე ეროვნულ უმცირესობასთან კუთვნილება, ქონებრივი მდგომარეობა, ან დაბადება“. თუმცა, „და სხვა სტატუსი“, როგორც ნაგულისხმევია, მოიცავს არა მხოლოდ ჩამოთვლილ საფუძვლებს; ეს საფუძვლები მოცემულია სანიმუშოდ და არა ამომწურავად. სხვა სიტყვებით, მე-14 მუხლი ღიაა დისკრიმინაციის აკრძალვის სხვა საფუძვლებისათვის. დისკრიმინაციის აკრძალვის სხვა საფუძვლებად, „სხვა სტატუსის ქვეშ“, სასამართლოს მიერ აღიარებული: სექსუალური ორიენტაცია, ოჯახური მდგომარეობა, უკანონო შვილობა, პროფესიული სტატუსი, სამხედრო სტატუსი და სინდისის პატიმრობა.

2. 1. დისკრიმინაციის კონცეფცია

კონვენცია არ იძლევა „დისკრიმინაციის“ ზუსტ განსაზღვრებას. ბელგიელი ლინგვისტების (1968) საქმეზე სასამართლომ დააზუსტა, რომ მე-14 მუხლი არ უკრძალავს სახელმწიფოს თავის მოქალაქეთათვის განსხვავებების დადგენას. მან აღნიშნა, რომ ზოდიერთი განსხვავების შემოღება არა თუ კანონიერია, არამედ ზოგჯერ აუცილებელიც, არსებული უთანასწორობის გამოსასწორებლად.

მთელ რიგ საქმეებზე სასამართლომ დაადგინა დისკრიმინაციის არსი.

● ადრე განხილულ საქმეზე, „კჯელდსენი დანიის წინააღმდეგ (1976)“, სასამართლომ აღნიშნა (56-ე პუნქტი), რომ მე-14 მუხლი კრძალავს „დისკრიმინაციულ მოპყრობას“, როგორც ინდივიდუალური მახასიათებლის საფუძველს, ან მიზეზს („სტატუსს“), რომლის გამო პირები, ან პირთა ჯგუფები, განსხვავდებიან ერთმანეთისგან“.

● საქმეში „აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1985)“ (82 პუნქტი), სასამართლომ აღნიშნა:

„მე-14 მუხლი იმდენად შეეხება კონენციით დაცული უფლეებით სარგებლობის დისკრიმინაციისაგან აცილებას, რამდენადაც ამ უფლებებთან მიმართებაში კონვენციის მოთხოვნები სხვადასხვაგვარად შეიძლება იყოს მისადაგებული. მე-14 მუხლის არსით დისკრიმინაცია ზოგადად გულიხმობს საქმეებს, სადაც პირი, ან პირთა ჯგუფი, უსამართლო მოპყრობის მსხვერპლი გახდა, შედარებით ნაკლები პატივისცემით მოპყრობის თვალსაზრისით, ყოველგვარი გამართლების გარეშე, ვიდრე სხვა, თუმცა, უფრო მეტი პატივისცემით მოპყრობა არ არის კონვენციით დაცული.“

ამგვარად, ნათელია, რომ კონვენციით, დისკრიმინაციის არსი მოიცავს პირდაპირ დისკრიმინაციას (მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლო ამ ტერმინს არ იყენებს). პირდაპირი დისკრიმინაცია შეიძლება, განისაზღვროს, როგორც ნაკლები პატივისცემით მოპყრობა ან დამამცირებელი მოპყრობა პირის ან პირთა ჯგუფის მიმართ, აკრძალული საფუძვლით, როგორიცაა: რასა, სქესი, ან შეზღუდული შესაძლებლობები.

2. 1. 1. არაპირდაპირი დისკრიმინაცია

თუმცა პირდაპირი დისკრიმინაცია მოცემულია მე-14 მუხლში, სასამართლოს ჯერაც არ გაუკეთებია ცხადი ანალიზი იმ საქმეებისათვის, რომლებშიც განმცხადებლები ჩიოდნენ ნეიტრალური ზომების არაპროპორციულ ფაქტებზე. არაპირდაპირი დისკრიმინაციაა, როდესაც პრაქტიკა, წესი მოთხოვნა ან პირობა გარეგნულად ნეიტრალურია, მაგრამ ამის შედეგები არაპროპორციულია გარკვეული ჯგუფებისათვის, თუკი ამგვარი პრაქტიკა, წესი, მოთხოვნე ან პირობა არ არის რაიმეთი გამართლებული. სასამართლოს მიხედულება არაპირდაპირი დისკრიმინაციისადმი, შეიძლება, განვსაზღვროთ მისი ზოგადი დამოკიდებულებიდან იმ საქმეებში, სადაც ზომათა ეფექტი გაცხადებული იყო დისკრიმინაციულად და არა დისკრიმინაციის მიზეზად. სასამართლოს არასოდეს დაუდგენია მე-14 მუხლის არაპირდაპირი დისკრიმინაციის შედეგად დარღვევა, მან მოგვცა მცირედი განმარტება იმისათვის, თუ როგორ უნდა დადგინდეს არაპირდაპირი დისკრიმინაცია. თუმცა, ცხადია, რომ არც სასამართლოს და არც კონვენციას არ გამოუყენებიათ ტერმინი „არაპირდაპირი დისკრიმინაცია“ კონვენცია მას თავისთავად მოიცავს.

„თუკი ზოგად პოლიტიკას, ან ღონისძიებებს გარკვეული ჯგუფის მიმართ, გააჩნიათ დისპროპორციული და უსამართლო შედეგები, არ არის გამორიცხული, ეს მიჩნეულ იქნას დისკრიმინაციულად, მიუხედავად იმისა, რომ არ გააჩნია სპეციალური მიზანი ამ ჯგუფის მიმართ“.

ასევე იხ. „მაკკერი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (2001)“; „შანაგჰანი გაერთიანებული სამეფოს წინაარმდეგ (2001)“; „კელი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (2001“; და „მაკშანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (2002)“.

ერთ-ერთ შესაძლო მიზეზი იმისა, თუ რატომ არ იყო წარმატებული არაპირდაპირი დისკრიმინაციის საქმე, ისაა, რომ არაპროპორციული შედეგის დადასტურება ძალზე რთულია. სასამართლომ განმცხადებლისათვის დაადგინა მტკიცების ტვირთის მაღალი სტანდარტი და აქამდე არ დაუშვია მტკიცების ტვირთის გადატანის პრეცენდენტი. ეს საკითხი განხილულია ქვემოთ, მე-6 ნაწილში.

2. 1. 2. პოზიტიური ქმედება

სასამართლოს პრეცენდენტული სამართალი ადასტურებს, რომ კონვენცია შესაძლებლობას იძლევა პოზიტიური ქმედების განხორციელებისათვის. რათა ხელი შეუწყოს სრულ და ეფექტურ თანასწორუფლებიანობას. პოზიტიური ქმედება, თუნდაც, განსაკუთრებით დაცული ადამიანთა ჯგუფების (ასევე, ცნობილია, როგორც „სპეციალური ზომები“ სასიკეთოდ მიმართული) პროაქტიული ღონისძიებები, რომელსაც იყენებს მთავრობა ან კერძო ინსტიტუტები, მიზნად ისახავენ წარსულის შედეგების გამოსწორებას, მანამდე დისკრიმინაციული კლასის წევრებისათვის უპირატესობების მინიჭებით.

სასართლომ მთელი რიგი საქმეების გათვალისწინებით დაადგინა, რომ განსხვავებული მოპყრობა, თუკი გამართლებულია იმით, რომ გარკვეული ჯგუფისათვის უზრუნველყოფილს კონვენციით გარანტირებული უფლებებით სარგებლობას, შეიძლება, არ არღვევდეს მე-14 მუხლს. წევრ სახელმწიფოებზეა დამოკიდებული, აირჩიონ, თუ როგორ არეგულირებენ ინტერესთა გარკვეულ სფეროებს. ამგვარი ზომები, შეიძლება, მოიცავდეს პოზიტიურ ღონისძიებებს, რომლებიც ხელს უწყობს თანასწორუფლებიანობის დამკვიდრებას ან „ცდილობს“, გამოასწოროს ფაქტიური უთანასწორობა“ (იხ. „ბელგიელი ლინგვისტების საქმე“, მე-10 პუნქტი). ეს ნიშნავს, რომ, რომ პოზიტიური ღონისძიებები არ არღვევს მე-14 მუხლს, რადაგან მათ გააჩნიათ ობიექტური და გონივრული გამართლება. თუმცა, სახელმწიფოებს არ ეკრძალებათ მე-14 მუხლიდან გამომდინარე პოზიტიური ქმედების განხორციელების სამართლებრივი ვალდებულება.

სასამართლოს პრეცენდენტული სამართლით, გარკვეულ გარემოებებში, სახელმწიფოს შეიძლება, დაეკისროს ღონისძიებათა განხორციელების ვალდებულება, რათა ხელი შეეწყოს უთანასწორო განსხვავებათა აღმოფხვრას. იხ. საქმე „თლიმონისი საბერძნეთის წინააღმდეგ (2000)“, რომელიც განხილული იქნება ქვემოთ. ამ საქმეში (44-ე პუნქტი), სასამართლომ დაადგინა, რომ დისკრიმინაციაა, როდესაც სახელმწიფო „ობიექტური და გონივრული გამართლების გარეშე არ უზრუნველყოფს განსხვავებულ მოპყრობას იმ ადამიანებისათვის, რომელთა მდგომარეობაც არსებითად განსხვავებულია.“

პოზიტიური ქმედების პრინციპი კიდევ ერთხელ განმკიცდა მე-12 ოქმის პრეამბულით.

2. 2. მე-14 მუხლისა და არსებითი უფლებების კავშირი

2. 2. 1. მე-14 მუხლის ავტონომიური ბუნება

როგორც ზემოთ აღინიშნა, მე-14 მუხლი დამოკიდებული მუხლია, რომელიც ავსებს კონვენციის არსებით დებულბებსა და მის ოქმებს. მე-14 მუხლს გააჩნია დამოუკიდებლობა კონვენციის მუხლების დადგენილი უფლებებისა და თავისუფლებებისაგან. არ შეიძლება ის დაირღვეს ცალკე, კონვენციის ფარგლებში უნდა გასაჩივრდეს კონვენციის სხვა მუხლებთან „კავშირში“.

მე-14 მუხლი შეიძლება დაირღვეს (სხვა არსებით დებულებებთან კავშირში) მაშინაც, თუკი არ არსებობს ცელკე აღებული უფლების დარღვევა, მიუხედავად იმისა, რომ მე-14 მუხლი ცალკე უფლებას არ აწესებს, სასამართლოს პრეცენდენტული სამართლით მინიჭებული აქვს „ავტონომიური“ ბუნება. ეს იმას ნიშნავს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ არ შეიძლება, მე-14 მუხლი ცალკე იყოს გამოყენებული (ან დამოუკიდებლად), შესაძლებელია, სასამართლომ დაადგინოს მე-14 მუხლის დარღვევა. მას შემდეგ, რაც დაადგენს, რომ არ არსებობდა არსებითი უფლების დარღვევის შემთხვევა. ეს საკითხი პირველად წამოიჭრა „ბელგიელი ლინგვისტების საქმეზე (1968)“. პირველ საქმეში, სადაც სასამართლომ საჩივარი მე-14 მუხლით განიხილა. ამ საქმეში ბელგიის სახელმწიფო ამტკიცებდა, რომ მე-14 მუხლი ადგენდა მხოლოდ დამატებით დაცვას, სხვა სიტყვებით, მე-14 მუხლის მითითება შეიძლებოდა მხოლოდ მაშინ, თუკი დარღვევა გასაჩივრებული იქნებოდა არსებით უფლებასთან ერთად. სასამათლომ უარყო ეს არგუმენტი.

„მართალია (მე-14 მუხლის) გარანტიას არ გააჩნია დამოუკიდებელი არსებობის უნარი, რადგან მე-14 მუხლის განმარტებით დაკავშირებულია „კონვენციით დაცულ უფლებებთან და თავისუფლებებთან“, ღონისძიება, რომელიც მუხლის მოთხოვნებიდან გამომდინარეობს, რათა სადავო თავისუფლება უზრუნველყოს, შეიძლება, არღვევდეს ამ მუხლს, როდესაც მე-14 მუხლთან კავშირში იკითხება იმის გამო, რომ დისკრიმინაციული ბუნებისაა.“

სასამართლომ გამოიყენა სააპელაციო სასამართლოს მაგალითი, რათა ამ დასკვნის ილუსტრირება მოეხდინა. კონვენციის მე-6 მუხლი (სამართლიანი სასამართლოს უფლება) არ ავალდებულებს სახელმწიფოს, დააწესოს სააპელაციო სასამართლოთა სისტემა - ამგვარი მოთხოვნა სცილდება კონვენციის ფარგლებს. თუმცა, სახელმწიფო მე-14 მუხლთან კავშიში დაარღვევს მე-6 მუხლს, თუკი გარკვეულ პირებს არ მისცემს სააპელაციო სასამართლოსადმი მისაწვდომობის უფლებას იმით, რომ უარს ეტყვის სხვებს. ამ საქმეში ბელგიური კანონმდებლობა არღვევდა მე-14 მუხლს, პირველი ოქმის მე-2 მუხლთან მიმართებაში, რადგან ის უკრძალავდა ბავშვებს, მათი მშობლების საცხოვრებელი ადგილის გამო, მიეღოთ ფრანგულენოვან სკოლაში სწავლის მისაწვდომობა, ბრიუსელის პერიფერიის ტერიტორიაზე. კანონით აქ სწავლება უნდა ყოფილიყო გერმანულ ენაზე, ფრანგულენოვანი კლასები კი, შეიძლება, გახსნილიყო საბავშვო ბაღსა და დაწყებით სკოლებში, ისიც იმ პირობით, თუკი ამას მოითხოვდა არანაკლებ 16 ოჯახის უფროსი. მიუხედავად აღნიშნულისა, ბავშვებს, რომელთა მშობლებიც ცხოვრობდნენ იქ, სადაც საერთოდ არ არსებობდა ფრანგულენოვანი სკოლები, ეს შესაძლებლობაც არ გააჩნდათ. გერმანულ კლასებში შესაძლებელი იყო ყველა ბავშვის მიღება, მათი მშობლების საცხოვრებელი ადგილის მიუხედავად. დისკრიმინაციული კრიტერიუმის გამოყენება დადგინდა ამ საქმეში და სასამართლომ აღნიშნა, რომ ამგვარი განსხვავებული მოპყრობა ვერ გამართლდებოდა მე-14 მუხლით.

იმისთვის, რომ გასაჩივრდეს მე-14 მუხლის დარღვევა, სხვა არსებით უფლებასთან კავშირში, განმცხადებელი ვალდებული არ არის ცალკე ამტკიცოს არსებითი უფლების დარღვევის შესახებ. საკმარისია, გაკეთდეს საჩივარი მე-14 მუხლის დარღვევაზე, არსებით უფლებასთან კავშირში.

მე-14 მუხლი მოიცავს არა მარტო იმ უფლების ელემენტებს, რომლებიც კონვენციის თანახმად უნდა უზრუნველყოს სახელმწიფომ, არამედ უფლების იმ სხვა ელემენტებსაც, რომელიც სახელმწიფომ დაცვის თვალსაზრისით დაადგინა და რომელიც ამის გამო კონვენციის კონტროლის ქვეშ ექცევიან. „მთავარი“ დებულების ფართო ინტერპრეტაციას მივყავართ მე-14 მუხლის მოქმედების სფეროს გაფართოებისაკენ. მაგალითისთვის იხ. „გაუგუზუსი ავსტრიის წინააღმდეგ (1996)“.

სასამართლოს მიხედულება, გადაწყვიტოს მე-14 მუხლის „იურისდიქცია“, ისეთივეა, როგორც კონვენციის სხვა მუხლების შემთხვევაში. მაგალითად, ის სწავლობს, არსებობს თუ არა, კანონიერი მიზანი, ან რამდენად აუცილებელი და პროპორციული იყო განხორციელებული ღონისძიებები. თუმცა, თუ სასამართლო დაადგენს, რომ განხორციელებული ღონისძიება გამართლებული იყო არსებითი მუხლის მიხედვით (მაგალითად, მე-8-11 მუხლების მეორე პუნქტით), მან, შეიძლება მაინც დაადგინოს მე-14 მუხლის დარღვევა, თუკი ასეთი ღონისძიება გამოყენებულ იქნა დისკრიმინაციულად.

არ არსებობს კონვენციის პრეცენდენტი, რომელიც მე-15 მუხლით განისაზღვებოდა რა უნდა შეესაბამებოდეს მე-14 მუხლის მოთხოვნებს, ომის, ან საზოგადოებრივი უწესრიგობის დროს.

2. 2. 2. მე-14 მუხლის დამხმარე ბუნება

სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით, სასამართლო პირველად განიხილავს, ჰქონდა თუ არა ადგილი იმ არსებითი მუხლის დარღვევას, რაც გასაჩივრებული იყო მე-14 მუხლთან მიმართებაში. თუკი არსებითი მუხლის დარღვევა დადგინდა, სასამართლო ხშირად მე-14 მუხლის მიხედვით არ განიხილავს ცალკეულ დარღვევას. საქმეში „აირეი ირლანდიის წინააღმდეგ (1979)“ ეს განმარტებული იყო, როგორც მე-14 მუხლის „დამხმარე (სუბსიდირებული) ბუნება“.

თუმცა, სასამართლომ უარყო არგუმენტი, რომ არ შეიძლება მე-14 მუხლის დარღვევა, თუკი არსებობს სხვა არსებითი მუხლის დარღვევის ფაქტი. მე-14 მუხლი რომ ამგვარად ყოფილიყო ინტერპრირებული, შედეგად, არსებით დარღვევას ყოველთვის დისკრიმინაციის დარღვევაზე მაღლა დააყენებდნენ. სასამართლო მე-14 მუხლს გამოიკვლევს იმ შემთხვევაშიც, თუკი ადგილი აქვს სადავო უფლებით სარგებლობას, უდავოდ უთანასწორო მოპყრობას, რაც საქმის ფუნდამენტურ ასპექტს წარმოადგენს. თუკი ჭეშმარიტად ამგვარია ვითარება, ამას ადგენ სასამართლო. „ფუნდამენტური ასპექტის“ კრიტერიუმი გამომდინარეობს გადაწყვეტილებიდან, საქმეზე, „აირეი ირლანდის წინააღმდეგ (1979)“.

...ამგვარი განხილვა არ არის აუცილებელი, როდესაც სასამართლო ცალკეული მუხლის დარღვევას ადგენს. საქმე სხვაგვარადაა, თუკი სადავო უფლებით სარგებლობისას უთანასწორო მოპყრობა საქმის ფუნდამენტური ასპექტია, მაგრამ ეს არ ვრცელდება მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევაზე, რაც ამ განხილვისას დადგინდა; შესაბამისად, სასამართლოს არ მიაჩნია საჭიროდ, რომ საქმე მე-14 მუხლის მიხედვით, განიხილოს.

სასამართლოს მხოლოდ იმის აღნიშვნა შეუძლია, რომ განმცხადებელს, მიწისა და შენობების მესაკუთრე ეკლესიას, აეკრძალა დასაცავად მიემართა სამართლებრივი პროცედურებისათვის, მაშინ როდესაც მართლმადიდებლურ ეკლესიას ან ებრაულ საზოგადოებას, საკუთრების ფორმალობისა და აუცილებელი პროცედურის გარეშე დასაცავად შეეძლო ამის გაკეთება, კონვენციის მე-6 მუხლის პირველ პუნქტზე გაკეთებული საკუთარი გადაწყვეტილების საფუძველზე სასამართლო ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა მე-14 მუხლის დარღვევას, მე-6 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, რადგან დადგენილ განსხვავებულ მოპყრობას არავითარი ობიექტური და აუცილებელი გამართლება არ გააჩნია.

სასამართლო მიჰყვება სტანდარტულ მეთოდოლოგიას, როდესაც მე-14 მუხლის საფუძველზე საქმეებში, როგორიცაა „რასმუსენი ბელგიის წინააღმდეგ (1984)“ და „უნალი თურქეთის წინააღმდეგ (1004)“

სასამართლოს მეთოდოლოგია: მე-14 მუხლის საჩივარზე

1. ხდება თუ არა დისკრიმინაციის საჩივარი დაცულ უფლებათა ფარგლებში?

2. არის თუ არა სახეზე არსებითი უფლების დარღვევა?

3. არსებობს თუ არა განსხვავებული მოპყრობა?

4. გააჩნია თუ არა განსხვავებულ მოპყრობას ობიექტური და გონივრული გამართლება?

5. სცილდება თუ რა განსხვავებული მოპყრობა სახლმწიფოს მიხედულების ფარგლებს?

1. მან უნდა გადაწყვიტოს, ხდება თუ არა დისკრიმინაციის საჩივერი კონვენციით დაცულ უფლებათა ფარგლებში. ეს კვლავ გამოხატავს მე-14 მუხლის „დამხმარე“ ბუნებას. თუ საჩივარი არ ხვდება დაცულ უფლებათა ფარგლებში, სასამართლოს არ შეუძლია განიხილოს საჩივარი მე-14 მუხლით. მაგალითისათვის იხ. საქმე „ბოტა იტალიის წინაღმდეგ (1998)“, რომელიც განხილულია ქვემოთ.

2. სასამართლო განიხილავს, აქვს თუ არა ადგილი არსებითი უფლების დარღვევას. თუკი ასეთი დარღვევა აღმოჩენილია, ის ყოველთვის განიხილავს მე-14 მუხლის დარღვევას, არსებით მუხლთან მიმართებაში. თუმცა, სასამართლო მე-14 მუხლის დარღვევას საჩივერს არსებით უფლებასთან მიმართებაში განიხილავს, თუკი არსებობს ცხადი უთანასწორო მოპყრობა, სადავო უფლებით სარგებლობისას, რაც საქმის ფუნდამენტური ასპექტია.

3. განმცხადებელმა უნდა დაადასტუროს, რომ ადგილი ჰქონდა განსხვავებულ მოპყრობას. კონვენცია უზრუნველყოფს დისკრიმინაციული მოპყრობისაგან დაცვას იმ პირებისთვის, რომელთაც „ანალოგიური სიტუაცია“ აქვთ. შესაბამისად, განმცხადებელმა უნდა მიუთითოს ის ჯგუფი, რომელსაც სხვაგვარად ეპყრობიან. ამასთან, უნდა აჩვენოს, რამდენად განსხვავებულია მისი და იმ ჯგუფის ვითარება. იმისთვის, რომ დადგინდეს მე-14 მუხლის დარღვევის შემთხვევა, მსხვერპლის ვითარება განხილულ უნდა იქნას იმ ჯგუფთან მიმართებაში, რომელთაც უკეთ ეპყრობიან. უფრო მეტიც, ღონისძიებები უნდა ქმნიდეს მსხვერპლის განსხვავებულ მოპყრობას (საწინააღმდეგო ეფექტი) დადგენილი მახასიათებლების მიხედვით. მაგალითისთვის იხ. „ლითჰგოუ და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1996)“.

4. სასამართლო იკვლევს, თუ რამდენად წარმატებით აკეთებდა სახელმწიფო იმის დემონსტრირებას, რომ განსხავევბული მოპყრობა გამართლებულია. განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია მე-14 მუხლით, თუკი მას არ გააჩნია ობიექტური და გონივრული გამართლება. ღონისძიებას არ გააჩნია ობიექტური და გონივრული გამართლება, თუკი (1) არ გააჩნია „კანონიერი მიზანი“ ან (2) არ არსებობს გონივრული პროპორცია გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის, რისთვისაც ეს ღონისძიებები იქნა გამოყენებული.

5. სასამართლო იკვლევს რამდენად გადააჭარბა სადავო საქმეში სახელმწიფომ თავისი მიხედულების ფარგლებს. მიხედულებას გააჩნია გადამწყვეტი მნიშვნელობა რათა დაადგინოს აუცილებელი იყო თუ არა ამგვარი ჩარევა კონვენციით დაცულ უფლებაში. თუკი სახელმწიფოს მიხედულების ვიწრო ფარგლები გააჩნია, მაშინ სასამართლო მას უფრო მკაცრ საფუძვლებს მოსთხოვს, რათა გაამართლოს კონვენციით დაცულ უფლებასი ჩარევა. სახელმწიფო მიხედულების დონე საქმის გარემოებების მიხედვით განსხვავდება.

3. 1. ფარგლების ტესტი: რამდენად ხდება სადავო საქმის ფაქტები არსებითი უფლების ფარგლებში

მე-14 მუხლი მოიცავს კონვენციით გარანტირებულ ყველა უფლებას და დამატებით ოქმებს. იმისათვი, რომ დადგინდეს მე-14 მუხლის დარღვევა სხვა არსებით მუხლთან მიმართებაში, საქმის ფაქტები სავალდებულოა“, კონვენციის ერთი, ან რამდენიმე დებულების „ფარგლებში მოხდეს.“ მე-14 მუხლის საქმეებზე სასამართლო ანალიზის პირველი ნაწილი ხშირად იკვლევს საკითხს, რამდენად ხდება სადავო ფაქტების შესაბამისი არსებითი მუხლის ფარგლებში.

„მე-14 მუხლი ავსებს კონვენციის სხვა არსებით დებულებებს და მის ოქმებს. მას არ გააჩნია დამოუკიდებელი არსებობის უნარი, გარდა შემთხვევებისა, რომელიც დაკავშირებულია „უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობასთან“, რაც თავის მხრივ უზრუნველყოფილია ამ დებულებებით. მე-14 მუხლის გამოყენება არ განაპირობებს ამ მუხლების დარღვევას და ამ თვალსაზრისით, მას გააჩნია დამოუკიდებელი მნიშვნელობა. არ შეიძლება მისი გამოყენება, ვიდრე სადავო ფაქტები ერთ-ერთი ამ მუხლის ფარგლებში არ მოხვდება“.

ფარგლების ტესტის შედეგია ის, რომ არ შეიძლება, უკანონო დისკრიმინაციის საჩივარი გაკეთდეს იმ უფლებების მიმართ, რომლებიც კონვენციით არ არის აღიარებული. მათ განეკუთვნება შემდეგი უფლებები: ზოგიერთი ეკონომიკური და სოციალური უფლება, მაგალითად, შრომის უფლება, უზრუნველყოფილი ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ინსტრუმენტებით. ასევე, მრავალი სხვა უფლება, გამომდინარე ქვეყნის შიდა კანონმდებლობიდან. მიუხედავად ამისა, ყოველთვის არ არის ცხადი, თუ რა შეესაბამება უფლებათა „ფარგლებს“. წლების განმავლობაში, სასამართლოს პრეცენდენტული სამართლით ამ კონცეფციის იმგვარად გაფართოება მოხდა, რომ მოიცავს არა მხოლოდ ზოგიერთ განსაკუთრებულ უფლებას, პირდაპირ მოცემულს კონვენციის ტექსტით, არამედ ასჩივრებს უფლების გამოყენების ფართო არეალის თვალსაზრისითაც. ზოგიერთ შემთხვევაში, სადავო ფაქტებსა და არსებით უფლებას შორის კავშირი, შეიძლება, საკმაოდ სუსტი ჩანდეს. სასამართლომ, თავის მხრივ, კონვენციის ზოგიერთი დებულება საკმაოდ ფართოდ განმარტა, რათა ეღიარებინა დამატებითი უფლებები. მაგალითად, სასამართლომ დაადგინა, რომ დასაქმებასთან დაკავშირებული უფლებები ხვდება პირადი ცხოვრების პატივისცემის, ანუ მე-8 მუხლის ფარგლებში. იხ. საქმე. „სიდაბრასი ლიტვის წინააღმდეგ (2004)“.

ამ საქმით გამოვლინდა, თუ რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს მე-14 მუხლის დასაშვებობის საკითხზე კონვენციის არსებითი უფლების ფართო ინტერპრეტაციამ. ამ საქმეში დისკრიმინაციის საფუძვლად მიჩნეული იქნა სახელმწიფოს მიმართ ერთგულების ნიშანი.

„ფარგლების“ ტესტის გამოყენებისათვს იხ. საქმე, „ფაინ ველი დეველოპმენტ ელტიდი და სხვები ირლანდიის წინააღმდეგ (1991)“.

3. 2. იყო თუ არა არსებითი დებულების დარღვევა

სასამართლო პრაქტიკით, მე-14 მუხლის საჩივრის გარდა, პირველად უნდა განისაზღვროს, იყო თუ არა არსებითი დებულების დარღვევა. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, თუ სასამართლო დაადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა არსებითი დებულების დარღვევას, ზოგადად ის აღარ განიხილავს დისკრიმინაციის საჩივარს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც დისკრიმინაცია საქმის ფუნდამენტურ ასპექტს ქმნის.

3. 3. განსახვავებული მოპყრობა

ტიპიურ დისკრიმინაციულ საჩივარში განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ მის მიმართ ადგილი ჰქონდა სხვებისაგან განსხვავებულ მოპყრობას, მსგავს ვითარებაში სხვებს უკეთ ეპყრობიან. მაგალითად, მომჩივანი, (მაგალითა, ქალი) შეიძლება, ცდილობდეს, დაადასტუროს რომ მსგავს ვითარებაში საპირისპირო სტატუსის მქონე სხვა პირს ან ჯგუფს (მაგალითად, მამაკაცი), უკეთესად ეპყრობიან, ვიდრე მომჩივანს.

3. 3. 1. ანალოგიური სიტუაცია

განსხვავებული მოპყრობა ყოველთვის არ არის საკმარისი მე-14 მუხლისათვის. დისკრიმინაციის შედარებას მხოლოდ მაშინ აქვს აზრი, თუკი განმცახდებელს სურს, შეადაროს საკუთარი თავი სხვებს, მსგავს ან ანალოგიურ ვითარებაში, ან „შედარებით მსგავს“ ვითარებაში. შესაბამისად, სასამართლო მიიღებს შედარების ტესტს, რაც იმას ნიშნავს, რომ შეეცდება, დაადგინოს ვითარებათა მსგავსება, რომელიც საჩივარშია მოცემული.

შეიძლება დიკრიმინაცია წარმოიშვას იქ, სადაც განსხვავებული ჯგუფის ადამიანთა მიმართ განსხვავებული მოპყრობის ვალდებულება არსებობს.

3. 4. განსხვავებული მოპყრობის გამარლება

ყოველგვარი განსხვავებულ მოპყრობას არ მოსდევს მე-14 მუხლის დარღვევა. განსხვავებას დისკრიმინაციულად არ ჩაითვლება, თუკი მას „ობიექტური და გონივრული გამართლება“ აქვს. ობიექტური და გონივრული გამართლების კრიტერიუმი შემდეგია:

ობიექტური და გონივრული გამართლება

განსხვავებული მოპყრობა, შეიძლება ობიექტური და გამართლებული იყოს, თუკი (1) მას გააჩნია კანონიერი მიზანი და (2) გამოყენებული საშუალებები კანონიერი მიზნის პროპორციულია.

საქმეში „ბელგიელი ლინგვისტები (1968)“, სასამართლომ დაამტკიცა ტესტი, რათა გამართლებულ იქნას მოპყრობა. გამოყო ორივე ობიექტური მიზნის მნიშვნელობა და კავშირი პროპორციულობასთან (იხ. ქვეთავის 1B, პუნქტი 10):

„ამ საკითხზე სასამართლომ ... დაადგინა, რომ თანაბარი მოპყრობის პრინციპი დარღვეულია, როდესაც განსხვავებას არ გააჩნია ობიექტური და გონივრული გამართლება. ამგვარი (ობიექტური და გონივრული) გამართლების არსებობა შეფასებული უნდა იქნას მიზანთან მიმართებაში და სადავო საშუალებით მიღწეულ ეფექტთან დაკავშირებით. ამასთან, განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს იმ პრინციპებს, რომლებიც პრევალირებს დემოკრატიულ საზოგადოებაში. კონვენციით გარანტირებულ უფლებებთან დაკავშირებით, განსხვავებულ მოპყრობას უნდა ჰქონდეს არა მხოლოდ კანონიერი მიზანი: მე-14 მუხლი. ... ასევე ირღვევა, როდესაც ნათლადაა დადგენილი, რომ არ არსებობს გონივრული და პროპორციული კავშირი გამოყენებული საშუალებებსა და იმ მიზანს შორის, რომლის გამოც ის დადგინდა“.

მე-14 მუხლის პირობით, განსხავავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია, თუკი მას „არ გააჩნია ობიექტური და გონივრული გამართლება“. ეს იმას ნიშნავს, რომ მას არ გაჩნია „კანონიერი მიზანი,“ ან არ არსებობს „გამოყენებულ საშუალებებსა და მიზანს შორის გონივრული კავშირი, პროპორციულობის თვალსაზრისით.“

ასევე იხ. „პოლიციის ეროვნული კავშირი ბელგიის წინაარმდეგ (1975) - პუნქტი 46; „მარქსი ბელგიის წინააღმდეგ (1979)“ - პუნქტი 33, „რასმუსენი გერმანიის წინააღმდეგ (1984)“ - პუნქტი 38, „აბდულაზიზი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1985)“ - პუნქტი 72, „ლითგოუ და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1986)“ - პუნქტი 177, და „თლიმენოსი საბერძნეთის წინააღმდეგ (2000)“ - პუნქტი 46.

სასამართლოს მიერ აღნიშნული ტესტის გამოყენებამ უთანასწორობის საქმეებში გამოიწვია გადაწყვეტილებების მიღება იმ საფუძვლით, თუ რამდენად ობიექტური და გონივრული იყო გამოყენებული საშუალებები, განსხვავებულ ჯგუფების მიმართ განხორციელებული ღონისძიებების შედეგებთან შედარებით. ეს ტესტი იმის მსგავსია, რომელიც გამოიყენებოდა გასარკვევად, შეიძლება თუ არა გამართლებულ იქნას კონვენციის ისეთი არსებითი უფლების დარღვევა, როგორიცაა გამოხატვის თავისუფლება.

3. 4. 1. კანონიერი მიზანი

მცირედი საქმიანობის გამო წამოიჭრა საკითხი კანონიერი მიზნის თაობაზე, ვინაიდან უმეტესი სახელმწიფოებისა აღიარებს, რომ თუკი განსხვავებული მოპყრობა დადგინდა, აუცილებელია მისი რაციონალური გამართლება. წარმოდგენილი გამართლების ბუნება შეიძლება მერყეობდეს სადავო საკითხისა და განსხვავებული მოპყრობის ბუნების მიხედვით. თუმცა ზოგადად დადასტურებული, რომ საკმაოდ ადვილია სახელმწიფომ დაამტკიცოს, რომ განსხვავებულ მოპყრობას გააჩნდა კანონიერი მიზანი.

საქმეში „ბელგიელი ლინგვისტები (1986)“, კანონის მიზანი იყო ეფექტური პოლიტიკის განხორციელება დიდი რეგიონის ენობრივი ერთიანობის თვალსაზრისით. საქმეში „მარქსი ბელგიის წინააღმდეგ (1979)“, კანონის მიზანი იყო ტრადიციული ოჯახის მხარდაჭერა და წახალისება. საქმეში, „აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1985)“ (72-ე პუნქტი) საჭირო იყო შრომითი ბაზრისა და საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა. საქმეში, „ჰოფმანი ავსტრიის წიაარმდეგ (1993)“ საჭირო იყო ბავშვთა ჯანმრთელობისა და უფლებების დაცვა. ტრადიციული განსხვავებისა და იერარქიული სტრუქტურის შეიარაღებულ ძალებში დაცვის საჭიროება საკმარის გამართლებად იქნა განხილული საქმეში, „ენჯელი ნიდერლანდების წინააღმდეგ (1976)“.

განსხავავებული მოპყრობის შემთხვევაში, კანონიერი მიზნის შეფასებისას, მოპასუხე სახელმწიფო ვალდებულია, არა მარტო დაადასტუროს კანონიერი მიზნის ბუნება, არამედ დამაჯერებელი მტკიცებულებაც უნდა წარმოადგინოს იმის დასადასტურებლად, რომ არსებობს კავშირი კანონიერ მიზანსა და განმცხადებლის მიერ გასაჩივრებულ განსხვავებულ მოპყრობას შორის.

3. 4. 2. პროპორციულობა

პროპორციულობის ტესტი მოითხოვს იმ არახელსაყრელი პირობების განხილვას. მიზანი:

პროპორციულობის ტესტი მოითხოვს, რომ განხილული იქნას, თუ რამდენად შეუსაბამოა განმცხადებლის მიერ განცდილი უთანასწორობა კანონიერ მიზანთან მიმართებაში. თუ ამგვარი რამ დადგინდა, მაშინ დაირღვა მე-14 მუხლი.

3. 5. სახელმწიფოს მიხედულება

რამდენიმე გადაწყვეტილებაში სასამართლომ აღნიშნა, რომ ხელმომწერ სახელმწიფოებს გააჩნიათ „მიხედულების თავისუფლება“, რათა შეაფასონ, რამდენად და რა ზომით შეიძლება არსებობდეს კანონით დადგენილი მსგავსი ვითარების შემთხვევაში, განსხვავებული მოპყრობა. ხშირ შემთხვევაში, სახელმწიფოს მიხედულობა მე-14 მუხლის საქმეებში არ არის გამოყენებული.

„მიხედულება“, როგორც განსაზღვრება, განმარტებულ იქნა, როგორც „მოძრავი სტანდარტი“, რომელსაც სასამართლო იმისთვის იყენებს, რომ განმარტოს ჩარევის აუცილებლობა, ან სახელმწიფოს მიერ ნაკისრ პოზიტიურ ვალდებულებათა დონე კონვენციით დაცულ უფლებაში. მიხედულება წარმოიშობა კონვენციის დამხმარე ბუნებიდან; პრინციპში, საერთაშორისო ორგანოსთან შედარებით, ეროვნული ხელისუფლების წარმომადგენლები უკეთეს მდგომარეობაში არიან. მათ შეუძლიათ, შეაფასონ საქმის გარემოებები და დაადგინონ ბალანსი საჯარო ინტერესსა და ინდივიდუალურ ინტერესს შორის.

ქვეყნის სასიცოცხლო ძალებთან პირდაპირი და უწყვეტი კავშირის გამო, სახელმწიფო ხელისუფლების წარმომადგენლებს, პრინციპში, უკეთესი პოზიცია გააჩნიათ, ვიდე საერთაშორისო მოსამართლეს, რათა გადაწყვიტონ დადგენილი მოთხოვნების ზუსტი შინაარსის საკითხი, ისევე, როგორც, „აუცილებლობის“, „აკრძალვის“, ან „სასჯელის“ მიმართ.

სასამართლომ რამდენიმე მითითება გააკეთა იმის თაობაზე, თუ რა ფაქტორებს შეუძლიათ, მოახდინონ გავლენა მიხედულების საკითხზე. მიხედულების ფარგლები იცვლება გარემოებათა მიხედვით, საგნისა და მისი წარსულის მიხედვით; ამ თვალსაზრისით, ერთ-ერთი შესაბამისი ფაქტორი, შეიძლება, იყოს ხელმომწერ სახელმწიფოთა კანონების განსხვავებული საფუძვლების არსებობა - არარსებობა.

მიხედულების ფარგლების განსაზღვრისას, სასამართლო ზოგჯერ ახდენს ეროვნული კანონმდებლობისა და პრეცენდენტული სასამართლოს შედარებით ანალიზს. მაგრამ, ხშირ შემთხვევაში, ის ეყრდნობა საერთაშორისო სამართლებრივ ინსტრუმენტებსაც.

მიხედულების კონცეფცია განვითარებასა და ცვლილებებს განიცდის. სასამართლოს პრეცენდენტულ სამართალში არის ამის რამდენიმე ნათელი მაგალითი.

მნიშვენლოვანია, აღინიშნოს, რომ მე-14 მუხლის საქმეებში, სახელმწიფოთა მიხედულება უფრო ვიწროა იმ სადავო კატეგორიების სქმეებში, როგორიცაა სექსი, კანონიერება, ან ეროვნება. სხვათა შორის, იხ. საქმეები „აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი გაერთიანეული სამეფოს წინააღმდეგ“, „იანზე ავსტრიის წინააღმდეგ“ და „გაუგუზუს ავსტრიის წინააღმდეგ“, რომლებიც განხილულია შემდგომ. ამგვარ საქმეებში, აუცილებელია, სახელმწიფოს მხრიდან წონადი საფუძველი, რათა დადგენილი განსხვავებული მოპყრობა გამართლებულად ჩაითვალოს.

იქაც, სადაც სახელმწიფოს გააჩნია ფართო მიხედულება, მისი დისკრეცია არ არის ხელშეუხებელი და, შეიძლება, სასამართლომ გადასინჯოს. როგორც აღინიშნა საქმეში, „ფრეტტე საფრანგეთის წინაარმდეგ (2002)“, მიხედულება არ შეიძლება იმგვარად იყოს ინტერპრეტირებული, რომ სახელმწიფოს თვითნებობის უფლება მიანიჭოს. ხელისუფლების წარმომადგენელთა გადაწყვეტილება გადაისინჯება სასამართლოს მიერ, კონვენციის მე-14 მუხლის მოთხოვნებთან შესაბამისობის თვალსაზრისით (იხ. პუნქტი 41).

4. 1. შესავალი

4. 1. 1. განსაზღვრული საფუძველები

მე-14 მუხლის ტექსტი უზრუნველყოფს უკანონო დისკრიმინაციის საფუძველთა არაამომწურავ სიას. ჩამოთვლილი საფუძვლები შემდეგია:

განსაზღვრული საფუძველბია

ეს განსაზღვრული საფუძველები საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დაცვის სხვა ინსტრუმენტებში ჩამოთვლილი უფლებების მსგავსია.

4. 1. 2. განსაზღვრული საფუძვლები („სხვა სტატუსი“)

სასამართლო პრეცენდენტული სამართლით, ნებისმიერი განსხავავება, შეიძლება, განიხილებოდეს დისკრიმინაციად, ვიდრე არ იქნება გამართლებული ობიექტურად და ფონივრულად. ეს დადგენილია მე-14 მუხლის „სხვა სტატუსის“ განმარტებით, რომელიც შესაძლებელს ხდის დადგინდეს, დისკრიმინაციის სხვა საფუძვლები პრეცენდენტების საფუძველზე. სხვა სიტყვებით, მე-14 მუხლში ჩამოთვლილი საფუძვლები უკანონო დისკრიმინაციის კლასიფიკაციის მხოლოდ საილუსტრაციო მაგალითებია; ასევე, შეიძლება, აკრძალული იყოს სხვა საფუძვლით დადგენილი განსხვავება.

სასამართლომ დაადგინა, რომ შემდეგი კლასიფიკაცია მაშინაც შეესაბამება დიკრიმინაციის აკრძალულ საფუძვლებს, როცა ისენი, როგორც ასეთი, ჩამოთვლილი არ არის მე-14 მუხლში.

განუსაზღვრელი საფუძვლები („სხვა სტატუსი“) მოიცავს, მაგრამ არ ამოწურავს:

მნიშვნელოვაია, აღინიშნოს, რომ სასამართლოს, პრეცენდენტული სამართლის განვითარების კვალობაზე, დისკრიმინაციის ორივე, განსაზღვრული და განუსაზღვრელი საფუძვლების შემთხვევაში, განსხვავება საკმაოა.

4. 1. 3. საეჭვო კატეგორიები

სასამართლო განხილვის ფარგლები, შეიძლება, განსხვავდებოდეს იმ საფუძვლებით, რომლებიც საკითხის გამოა დადგენილი. სასამართლო გაიხილავს გარკვეულ მოპყრობას, გარკვეული საფუძვლით, რომელიც ხშირად განმარტებულია, როგორც „საეჭვო“კლასიფიკაციისა და კატეგორიის მიხედვით, უფრო მკაცრი ან მაღალი ხარისხით, ვიდრე სხვანი. ამ შემთხვევაში, სახელმწიფოსათვის უფრო რთულია, გაამართლოს განსხვავებული მოპყრობა; მისი მიხედულება უფრო ვიწროა. როდესაც სასმართლოს სურს, იდენტიფიკაცია გაუკეთოს საეჭვო კატეგორიას, ის მიუთითებს „ძირეულ არგუმენტირებილ საფუძველზე“. მაგალითად, საქმეში, „გაუგუზუსი ავსტრიის წინააღმდეგ (1996)“, სასამართლომ დაადგინა, რომ საეჭვოა ძირეული საფუძვლები, დისკრიმინაციის ეროვნული ნიშნით გასამართლებლად.

შემდეგი „საეჭვო კატეგორიები“ დადგენილია პრეცენდენტული სამართლით, „წონიანი საფუძვლის“ ფორმულის გამოყენების შედეგად:

ბოლო ორი კლასიფიკაცია ემყარება „სხვა სტატუსის“ საფუძველს, რომელიც დაადგინა სასამართლომ და განხილვისას უცილებლად ითხოვს იმავე დონის გამოკვლევას, როგორც პირველი სამი „საეჭვო კატეგორიის“ შემთხვევაში.

ქვემოთ განხილულ საქმეებში, „აღმოსავლეთ აფრიკელი აზიელებისა (1968)“ და „კვიპროსი თურქეთის წინააღმდეგ (2001)“, სასამართლომ დაადგინა, რომ რასობრივ საფუძველზე დამყარებული დისკრიმინაცია იმდენად სერიოზული ბუნებისა იყო, რომ შეიძლებოდა, განხილულიყო, როგორც დამამცირებელი მოპყრობა, კონვენციის მე-3 მუხლის შესაბამისად. სასამართლოს მიერ დისკრიმინაციის ამგვარი სეიოზული ბუნების აღიარებამ შეუძლებელი გახდა, განხილულიყო, როგორც საეჭვო კატეგორია. თუმცა, „ძირეული საფუძვლების“ განსაზღვრება არ იქნა გამოყენებული რასობრივი საკითხის განხილვისას.

4. 2. სქესობრივ ნიადაგზე დამყარებული განსხვავებანი

საქმეში, აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1985)“, სასამართლომ დაადგინა (78-81-ე პუნქტი), რომ ვინაიდან სქესობრივი თანასწორუფლბიანობის დამყარება ევროსაბჭოს წევრი ქვეყნებისათვის უმნიშვნელკოვანესი მიზანია, „ძირეული საფუძვლები“ გამოყენებული უნდა იქნას, კონვენციის მოთხოვნებთან შესაბამისობაში. „აბდულაზიზის“ გადაწყვეტილება იყო პირველი, რომელიც შეეხებოდა სქესობრივ ნიადაგზე არსებულ დისკრიმინაციას, სადაც სასამართლომ გაოიყენა „ძირეული საფუძვლების“ ფორმულა. ამის შემდეგ, სქესობრივ ნიადაგზე დისკრიმინაციის ყოველი საქმე წარმოადგენს დეტალური განხილვის საგანს, „ძირეული საფუძვლის“ ტესტის შესაბამისად.

შულერ-ზგრაგენის, უნალ ტაკელისა და აბდულაზიზის გადაწყვეტილებები წარმოადგენდნენ საზოგადოებასა და კერძო ცხოვრების სფეროებში სქესთან დაკავშირებული ტრადიციული და სტერეოტიპული აზროვნების მკაცრი მიდგომის მაგალითებს. ორივე საქმეში ეს კონცეფციები ქალების საწინააღმდეგოდ მოქმედებს.

სასამართლომ განიხილა მრავალი საქმე, კაცის მიმართ სქესობრივი დისკრიმინაციის თაობაზე.

4.3. რასის, კანის ფერის, ან ეთნიკური წარმოშობის საფუძველზე დამყარებული განსხვავებანი

რასობრივი განსხვავება ე.წ. „საეჭვო“ კატეგორიას, რაც დეტალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

მიუხედავად მისი მნიშვნელობისა, სასამართლომ და კომისიამ თავი აარიდა რასობრივ ნიადაგზე დამყარებული დიკრიმინაციის საქმეების განხილვას. რასობრივი დისკიმინაციის ნიადაგზე, დიკრიმინაციის საქმეთა უმრავლესობა, არ ამართლებდა მოლოდინს იმით, რომ მათ აკლდათ prima facie მტკიცებულებანი დისკრიმინაციის შესახებ და ამის გამო ვერ აღწევდა ობიექტური გამართლების დეტალურ განხილვის დონეს. როდესაც გასაჩივრებული დისკრიმინაცია არაპირდაპირია, განსაკურებით რთულია საჩივრის დადასტურება მე-14 მუხლით.

სასამართლომ განიხილა საქმეების მთელი რიგი, წამებისა და სხვა უფლებების დარღვევის თაობაზე, კერძოდ თავისუფლებისა და უსაფრთხოების წინააღმდეგ, რომლებიც რასისტული მოტივებით იყო მოტივირებული და შეიძლება მე-14 მუხლის დარღვევის საფუძველი გამხდარიყო. თუმცა, მან საკმაოდ ნაგვიანები დადგენილება მიიღო რაიმე კავშირის თაობაზე, ძალადობის აქტებსა და რასისტულ მოტივაციას შორის.

„[...] იმ საქმეების საერთო საფუძვლით განხილვისას, რომელთაც არავითარი რასობრივი საფუძველი არ გააჩნიათ, ბრმა უნდა იყოს ადამიანი, რომ არ შეამჩნიოს ქმედებათა სპეციფიკურობა, რაც განსაკუთრბით აღსანიშნავია ფუნდამენტურ უფლებებთან დაკავშირებით. განსხვავების არდანახვა ამგვარ ვითარებაში, როდესაც გარემოებანი არსებითად განსხვავდება, შეიძლება, შეესაბამებოდეს გაუმართლებელ მოპყრობას, რაც შეუთავსებელია კონვენციის მე-14 მუხლთან (იხ. Mutatis mutandis, „თლიმენოსი საბერძნეთის წინააღმდეგ“, № 34369/97, §44, კონვენცია 2000-IV). ძალისმიერი ორგანოებისადმი საზოგადოების ნდობის მოსაპოვებლად, ხელმოწერილი სახელმწიფოები ვალდებული არიან, უზრუნველყონ, რომ იარაღის გამოყენების შემთხვევათა გამოძიებისას განსხვავება დადგინდეს, როგორც საკანონმდებლო სისტემაში, ისე მისი გამოყენების პრაქტიკის თვალსაზრისით, გადაჭარბებული უფლებამოსილების გამოყენების აღძრულ საქმეებსა დარასისტული მკვლელობის საქმეებს შორის“.

იმავდროულად, სასამართლომ მიიჩნია, რომ პრაქტიკაში რასისტული მოტივის მტკიცება რთული იქნება. მაგალითად, სახელმწიფოს ვალია, გამოიძიოს რასისტული მოტივის შესაძლებლობა, ძალადობრივი თავდასხმის შემთხვევაში. სავალდებულოა, ამ დროს გამოყენებული იქნას „საუკეთესო განზრახვა“.

ნაჩოვას საქმე ამჟმად დიდი პალატის წინაშეა განხილული. მთელ რიგ საქმეებში, რომლებიც პალატამ განიხილა, სასამართლო დაუბრუნდა მის თავდაპირველ ანალიზს მე-14 მუხლის საფუძველზე.

... არ შემიძლია, დავეთანხმო უმრავლესობას, იმის თაობაზე, რომ ამ საქმეში ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას. საქმის ფაქტებიდან გამომდინარე, მე არ შემიძლია, მეპოვნა რაიმე მიზეზი ან განმარტება, განმცხადებლის ქონების სრული განადგურებისა და მისი ოჯახის იძულებისათვის, დაეტოვებინა საცხოვრისი სოფელში. გადაწყვეტილებით აშკარაა, რომ იძულება გამოწვეული იყო განმცხადებლის წარმოშობით“.

მოსამართლე ლუსადისმა ეს საქმე განიხილა, როგორც მჭიდროდ დაკავშირებული არსებულ მრავალ მსგავს საქმესთან თურქეთის წინააღმდეგ. ამასთან, მიმართული სასამართლომ ძირითადად, დაადგინა მსგავსი დარღვევები, ქურთული წარმომავლობის პირათა წინააღმდეგ, როგორც უშიშროების ძალების სამხედრო ოპერაციების შედეგი. მათ გამოიყენეს იგივე ქმედება იმავე მიზნებით, მიზეზებით, მეთოდებითა და შედეგებით. საქმეთა გარემოებებთან შედარებამ ნათელყო. უფრო მეტიც, „ნაჩოვაზე“ დაყრდნობით, მოსამართლე ლუსადისმა მხედველობაში მიიღო სახელმწიფოს მიერ უშიშროების ძალების წარმომადგენელთა მძიმე დარღვევათა შესახებ არსებული საჩივირის გამოძიების ვალდებულების უგულვებელყოფა. ასევე, გააკრიტიკა სასამართლოს მიერ დადგენილი, „ყოველგვარი გონივრული მიზეზის გარეშე“, მტკიცების სტანდარტი. მოსამართლე მულარონიმ მიიჩნია, რომ ადგილი ჰქონდა მე-14 მუხლის დარღვევას, მან ხაზგასმით აღნიშნა უამრავი მსგავსი განაცხადი, ქურთული წარმომავლობის განმცხადებელთა მიერ გასაჩივრებული, თურქეთის მიმართ. მკაცრად გააკრიტიკა მტკიცების ის მაღალი სტანდარტი, რომელიც სასამართლომ იმ დროისთვის მიიღო. მისი აზრით, შეუძლებელია, განმცხადებლებმა ოდესმე წარმატებით დაამტკიცონ დისკრიმინაციის საქმე.

სასამართლოს იშვიათად ჰქონია დისკრიმინაციის საქმე ობიექტური და გონივრული ღონისძიების გამართლების გადასინჯვის გამო, მე-14 მუხლის მიხედვით, რასობრივი დისკრიმინაციის საფუძველზე.

4. 4. აღმსარებლობის საფუძველზე არსებული განსხვავებანი

აღმსარებლობა ისევე აღიარებული „საეჭვო კატეგორიად“, რომელიც ითხოვს დეტალურ განხილვას.

მიუხედავად ნებისმიერი საწინააღმდეგო არგუმენტისა, რომელიც არსებითად დაფუძნებულია აღმსარებლობაზე, მიუღებელია. შესაბამისად, სასამართლო ვერ დაადგენს, რომ გამოყენებულ ზომებს და მიზანს შორის არსებობდა პროპორციულობის გონივრული შესაბამისობა; შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა მე-8 მუხლის დარღვევას, მე-14 მუხლთან მიმართებაში (36-ე პუნქტი).

ისევე, როგორც რასობრივი საქმე, სასამართლომ დაამტკიცა, რომ მოქნილია არაპირდაპირი დისკრიმინაციის საქმეთა მიმართაც. კომისიის წინაშე გაკეთებული მრავალი საჩივარი, არაპირდაპირი რელიგიური დისკრიმინაციის თაობაზე, დაუშვებლად იქნა ცნობილი იმ საფუძვლით, რომ არ არსებობდა განსხვავებული მოპყრობა, მე-14 მუხლის მნიშვნელობით.

თუმცა, სასამართლომ დადგინა, რომ მე-14 მუხლი გამოიყენება, როდესაც სახელმწიფოს ჩარევა, შედგება პირის მიმართ განსხვავებული მოპყრობის ვალდებულების შეუსრულებლობაში, როდესაც ეს საქმის გარემოებებითაა განპირობებული. ამგვარ საქმეებში სასამართლოს მიერ გამოყენებული გამამართლებელი ანალიზი ისეთივეა, როგორც განსხვავებული მოპყრობის შემთხვევაში.

სასამართლო ხშირად განიხილავდა დისკრიმინაციის საკითხებს, რომლებიც წარმოისვა აღმსარებლობის ნიადაგზე, კონვენციის შესაბამისი მუხლით. განსაკუთრებით, კონვენციის მე-9 მუხლით, აღმსარებლობის ტავისუფლებასთან დაკავშირებით და ასევე, რელიგიური განათლების არჩევანის უფლებით, პირველი ოქმის მე-2 მუხლის თანახმად. როგორც ზემოთ აღინიშნა, გამართლების ანალიზი, რომელიც გამოიყენება კონვენციის სხვა მუხლებისათვის, (განსაკუთრებით 8-11 მუხლებისათვის) იგივეა, რაც მე-14 მუხლისათვის. და რადგან სასამართლომ იმ საქმეებზე, სადაც სხვა საკითხებთან ერთად აღმსარებლობის ნიადაგზე არსებული დისკრიმინაციის საკითხები გასაჩივრდა, შეესაბამება მე-14 მუხლით გამართლების ანალიზს.

„... მიუხედავად იმისა, რომ აღმსარებლობა, უპირველეს ყოვლისა, ინდივიდუალური რწმენის საკითხია, ის ასევე მოიცავს, inter alia, „აღმსარებლობის მანიფესტაციას (ვისიმე),“ რაც გულისხმობს გარშემომყოფთა მიმხრობას, მაგალითად, „სწავლებით“. თუმცა, მე-9 მუხლი არ იცავს აღმსარებლობის ან რწმენის საფუძველზე მოტივირებულ ყველა აქტს. მაგალითად, ის არ იცავს შეუფერებელ პროზელიტიზმს, როგორიცაა მატერიალური ან სოციალური შეღავათის შეთავაზება, ან შეუფერებელი ზეწოლის განხორციელება იმ მიზნით, რომ ეკლესიას მოემხროს ახალი მორწმუნე. სასამართლოს ამოცანაა, განსაზღვროს, თუ რამდენად გამართლებული და პროპორციული იყო განმცხადბლის წინააღმდეგ გამოყენებული ზომები. ამისათვის სასამართლომ უნდა შეაფასოს სხვათა დაცულ უფლებათა და თავისუფლებათა დონე, განმცხადებლის უფლებებთან შედარების მიზნით“.

სასამართლომ განაცალკევა ევანგელიზმი, რომელიც სამხედრო და სამოქალაქო პირების მიმართ იყო გამოყენებული. სამხედრო ძალებში იერარქიული სტრუქტურის გათვალისწინებით, მან დაადგინა, რომ ჩარევა მე-9 მუხლის პროპორციული იყო იმის გამო, რომ დაეცვა უფრო დაბალი ჩინის სამხედრო პირები, მათი ხემძღვანელების „არასწორი ზემოქმედებისაგან“. თუმცა, სასამართლომ მიუთითა, რომ „რალიგიის ან სხვა სათუთ საკითხებზე არათანაბარი ჩინის პირებს შორის, შეიძლება, ყველა დისკუსია არ მოხვდეს ამ კატეგორიაში“ (პუნქტი51) თუმცა, სამოქალაქო პირთა მსჯავრდებით, იმის გამო, რომ არ არსებობდა არასწორი ზემოქმედების მტკიცებულება, დარღვეული იქნა მე-9 მუხლი.

„... სახელმწოფო, განათლებისა და სწავლების სფეროში თავისი ფუნქციების განხორციელებისას, ვალდებულია, გაითვალისწინოს, რომ სასკოლო პროგრანებში შეტანილი ცოდნა, ან ინფორმაცია უნდა იყოს ობიექტური, კრიტიკული და პლურალისტული ხასიათის. სახელმწიფოს ეკრძალება იმგვარ მითითებათა დადგენა, რაც შეიძლება განხილული იქნას, როგორც მშობლების რელიგიური ან ფილოსოფიური რწმენის საწინააღმდეგო. ეს არის ის შეზღუდვა, რომლის დარღვევა აკრძალულია“. (პუნქტი 53-ე)

თუმცა, საქმის ფაქტებიდან გამომდინარე, სასამართლომ დაასკვნა, რომ დანიური კანონმდებლობა არ შეუარაცხოფდა განმცხადებელთა რელიგირურ და ფილოსოფიურ მრწამსს, პირველი ოქმის მე-2 მუხლით აკრძალული დიზოთ. კერძოდ, იმის გამო, რომ მშობლებს ჰქონდათ არჩევანი მიებარებინათ საკუთარი შვილები კერძო სკოლაში, ან მათთვის განათლება მიეცათ შინ. ამის გამო, სასამართლომ ვერ აღმოაჩინა ვერავითარი მტკიცებულება მე-8, მე-9 ან მე-14 მუხლის დარღვევისათვის.

აღმსარებლობის ნიადაგზე დისკრიმინაციის საქმეებზე, მე-14 მუხლის გამოყენებისათვის, გადამწყვეტი საკითხია რელიგიისა და რელიგიური მრწამსის დონე. კონვენციის მიხედვით, ჩვეულებრივ, ეს საკითხი განიხილება მე-9 მუხლით.

4. 5. განსხვავებანი დამყარებული ეროვნული და ეროვნულ უმცირესობასთან

კონვენციის მე-14 მუხლი ხაზგასმით კრძალავდა დისკრიმინაციას, ეროვნული წარმოშობის ან ეროვნული უმცირესობასთან კუთვნილების ნიადაგზე. სასამართლომ განიხილა საქმეები, დაკავშირებული ორივე საკითხთან, მოქალაქეობის არმქონე პირთა თაობაზე, ან ეროვნული ნიშნის, ეროვნულ უმცირესობასთან კუთვნილების ნიადაგზე. ეროვნული ნიშნით განსხვავების თაობაზე, სასამართლომ იმსჯელა საქმეში, „გაუგუზუსი ავსტრიის წინააღმდეგ (1996)“ (პუნქტი 42):

... სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილი უნდა იქნას წონადი მიზეზი, რათა დადგინდეს კონვენციასთან შესაბამისი განსხვავებული მოპყრობა, მხოლოდ ეროვნული ნიშნით.

სასამართლომ განიხილა მთელი რიგო საქმეებისა, სადაც საჩივარი შეეხებოდა მოქალაქეობის არმქონე პირთა დისკრიმინაციას.

სასამართლომ განიხილა დისკრიმინაციის საქმეები, ეროვნული უმცირესობასთან კუთვნილების გამო.

მთელ როგ საქმეებში სიცოცხლის უფლების დარღვევასთან (მეორე მუხლი) და წამების აკრძალვასთან დაკავშირებით (მესამე მუხლი), განმცხადებლები შეეცადნენ, ემტკიცებინათ, რომ გარკვეული მოსახლეობის ფენასთან დაკავშირებული არაპროპორციული ეფექტი, რაც დაკავშირებული იყო ამგვარ შეურაცხყოფასთან, ამჟღავნებდა დისკრიმინაციულ პოლიტიკას. მტკიცების სირთულეებმა ხელი შეუშალეს ამ საქმეთა წარმატებას.

„თუკი ზოგად პოლიტიკას ან გამოყენებულ ღონისძიებებს გააჩნიათ არაპროპორციულად დამღუპველი გავლენა გარკვეულ ჯგუფზე, არ არის გამორიცხული, რომ ეს განხილული იქნას დისკრიმინაციულად, იმის მიუხედავად, რომ ეს არ არის სპეციფიკურად გამიზნული ან მიმართული ამ ჯგუფისაკენ. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ სტატისტიკურად ესე ჩანს, რომ უშიშროების ძალების მიერ მოკლულ ადამიანთაგან უმრავლესობა კათოლიკური ან ნაციონალისტური ფენიდანაა, სასამართლო ვერ ჩათვლის, რომ ეს სტატისტიკა თავისთავად გამოხატავს პრაქტიკას, რომელიც შეიძლება, კლასიფიცირებული იქნას დისკრიმინაციულად, მე-14 მუხლის მნიშვნელობით. არ არსებობს სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილი ამგვარი მტკიცებულება, რომელიც სასამართლოს მისცემდა შესაძლებლობას, დაესკვნა, რომ ნებისმიერი ამ მკვლელობათაგანი, რომელთაგან მხოლოდ ოთხს მოჰყვა დამნაშავეთა გასამართლება, იყო უკანონო ან სასიკვდილო ძალის გადაჭარბებული გამოყენების შემთხვევა, უშიშროების ძალთა წარმომადგენლების მხრიდან“.

ასევე. იხ. „მაკკერი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდაგ (2001)“, „შანაგჰანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (2001)“, „კელი და სხვაბი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (2001)“, და „მაკშანი გაერთიანებული სამეფოს წინაარმდეგ (2002)“.

4. 6. კანონიერ და უკანონო შვილებს შორის არსებული განსხვავებანი

უკანონო შვილობა დისკრიმინაციის ერთ-ერთი საფუძველია და მკაცრ განხილვას ითხოვს. განსხვავებული მოპყრობის უკანონო საფუძვლების საკითხთან დაკავშირებით, სასამართლომ დიდი ყურადღება დაუთმო საოჯახო სამართლის ევოლუციას, ევროსაბჭოს წევი ქვეყნების შიდა სამართლში ისევე, როგორც საერთაშორისო ინსტრუმენტებს, რომლებიც მოითხოვენ იმ ბავშვების თანასწორუფლებიანობას, რომლებიც დაიბადნენ ქორწინებაში, ან მის გარეშე.

მარქსის საქმეში გამოყენებული მიდგომის თანახმად, „ძირეული მიზეზის“ მოთხოვნა, რომელიც ამართლებსგანსხვავებულ მოპყრობას, განსაკუთრებულად იქნა გამოყენებული საქმესი, „ინზე ავსტრიის წინააღმდეგ (1987)“.

4. 7. სექსუალური ორიენტაციის საფუძველზე არსებული განსხვავებანი

კონვენციის არც ერთი დებულებით არ არის ნახსენები სექსუალური ორიენტაცია. თუმცა, სასამართლო იყო პირველი საერთაშორისო ორგანო, რომელმაც დაადგინა, რომ სისხლის სამართალი, რომელიც ჰომოსექსუალურ აქტებს დანაშაულად მიიჩნევს, არღვევს ადამიანის უფლებებს. კონვენციის ახალი პრეცენდენტული სამართლით, სექსუალური ორიენტაცია განიხილება, როგორც „საეჭვო“ კლასიფიკაცია და ამ საფუძვლით, ნებისმიერი განსხვავებული მოპყრობა მოითხოვს ძალზე ძირეულ მიზეზებს, მის გასამართლებლად. საქმეში, „სალგიერო დე სილვა მუტა პორტუგალიის წინააღმდეგ (1999)“, ისე ჩანდა, თითქოს, სასამართლომ გამოიყენა მკაცრი განხილვის წესი, ჰომოსექსუალური განსხვავების საკითხის გადასაწყვეტად. გადაწყვეტილების მკაცრი ტონი ამ საქმეში ავლენს, რომ სექსუალურ ორიენტაციას შეუძლია, მიაღწიოს „საეჭვო კატეგორიის“ დონეს, სადაც „ძირეული მიზეზები“ უნდა იქნას მოყვანილი, ამ განსხვავების გასამართლებლად.

სექსუალურ ორიენტაციასთან დაკავშირებული ადრეული საქმეები გადაწყდა მხოლოდ მე-8 მუხლის საფუძველზე. საქმეში, „დაჯენი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1981)“, და შემდგომ საქმეებში, „ნორისი ირლანდიის წინაარმდეგ (1988)“ და „მოდინოსი კვიპროსის წინააღმდეგ (1993)“, სასამართლომ დაადგინა, რომ ქვეყნის შიდა კანონებით სისხლის სამართლის დანაშაულად მიჩნეული, ორმხრივი ნებაყოფილობითი სექსუალური ურთიერთობა ერთსა და იმავე სქესის პირებს შორის, ეწინააღმდეგება პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლებას, კონვენციის მე-8 მუხლის შესაბამისად. დაჯენის გადაწყვეტილებაში, სასამართლომ არ ჩათვალა საჭიროდ, განეხილა განმცხადებლის დისკრიმინაციის არგუმენტი, მე-14 მუხლის საფუძველზე, მე-8 მუხლთან მიმართებაში, რადგან სასამართლომ მე-8 მუხლთან დაკავშირებით უკვე გადაწყვიტა, რომ გამოყენებული ზომები არ შეესაბამებოდა კონვენციას. შემდგომ საქმეებში მოხდა ასეთივე ანალიზის გამოყენება. ეს საქმეები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან მათ გამოავლინეს, რომ ჰომოსექსუალური ურთიერთობები მე-8 მუხლით ხვდება, პირადი ცხოვრების ფარგლებში. ეს იმას ნიშნავს, რომ სახელმწიფოებმა კონვენციის მე-14 მუხლით უნდა აკრძალონ დისკრიმინაცია ამგვარი უფლებებით სარგებლობაში.

მე-8 მუხლით დადგენილი პირადი ცხოვრების უფლება ვრცელდება ყველა იმ საქმიანობაზე, რაც არსებითად პირადია და მათზე ასევე ვრცელდება სახელმწიფოთა მიხედულების საკითხი.

სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლები, შეიარაღებულ ძალებთან დაკავშირებით, უფრო ფართოა. თუმცა, მთელ რიგ საქმეებში, რომლებიც გაასაჩივრეს ჰომოსექსუალმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ სახელმწიფომ დაარღვია კონვენციის მე-8 მუხლი. ამ საქმეებში გამამართლებელი ანალიზი ჩატარდა მე-8 მუხლის საფუძველზე, მაგრამ მსგავსი არგუმენტები უნდა იქნას გამოყენებული მე-14 მუხლის გასამართლებლად.

სასამართლომ აღნიშნა, რომ სახელმწიფომ არ უნდა დაუშვას დისკრიმინაცია სექსუალურ ორიენტაციის ნიადაგზე, იმ საქმეებში, რომლებიც შეეხება ბავშვებს. თუმცა, მან ასევე აღნიშნა, რომ სახელმწიფოებს გააჩნიათ მიხედულება იმ საქმეებში, რომლებიც დაკავშირებულია ჰომოსექსუალთა მიერ ბავშვების შვილებასთან, რადგან სახელმწიფოთა კონსენსუსი ამ საკითხზე მიღწეუილ არ არის.

მთელ რიგ შემთხვევებში, სასამართლომ გამოავლინა, რომ იყო მოსურნე უპირატესობა მიენიჭებინა იმავე საქმის პარტნიორთა უფლებებისათვის.

ასევე იხ. გადაწყვეტილებანი საქმეებზე, „სიმფსონი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1986)“, „ვ.ჯ. და დ.პ. გაერთიანებული სამეფოს წინაარმდეგ (1987)“; „ს. და ლ.მ. გაერთიანებული სამეფოს წინაარმდეგ (1989)“; „ზ.ბ. გაერთიანებული სამეფოს წინაარმდეგ (1990)“; „კერქოვენი და ჰინკე ნიდერლანდების წინააღმდეგ (1992)“; და „მატა ესტევეზი ესპანეთის წინააღმდეგ (2001)“.

4. 8. ენობრივ ნიადაგზე დაფუძნებული განსხვავებანი

კონვენციის მე-14 მუხლი ხაზგასმით გამორიცხავს დისკრიმინაციას ენობრივ ნიადაგზე. თუმცა, სასამართლოს იშვიათად ჰქონდა შემთხვევა, განეხილა ამგვარი საქმეები.

4. 9. პოლიტიკური და სოციალური წარმოშობის საფუძველზე არსებული განსხვავებანი

კონვენციის მე-14 მუხლი ხაზგასმით კრძალავს დისკრიმინაციას, „პოლიტიკური ან სხვა მოსაზრების“ საფუძველზე. დღეისათვის სასამართლოს არ გააჩნია პრეცენდენტული სამართალი, რომლითაც დადგენილი იქნებოდა დისკრიმინაციის აკრძალვის დარღვევა, პოლიტიკური, ან სხვა მოსაზრების გამო.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, მრავალ საქმეში, სასამართლო არ აანალიზებდა საქმეებს მე-14 მუხლით, თუკი უკვე დადგინდა კონვენციის არსებითი მუხლის დარღვევის ფაქტი, როგორიცაა გამოხატვის თავისუფლება ან სიცოცხლის უფლება. ამის კარგი მაგალითია ის საქმეები, რომელთაც მოჰყვა თურქეთის ოპზიციური პარტიის დაშლა. იხ. „თურქეთის გაერთიანებული კომუნისტური პარტია და სხვები თურქეთის წინაარმდეგ (1998)“; „ინქალი თურქეთის წინაარმდეგ (1998)“; და „თავისუფლებისა და დემოკრატიის პარტია თურქეთის წინაარმდეგ (1999)“. სახელმწიფო ცენზურა თურქეთში (ძალადობის თანხლებით) ასევე აღძრავდა გამოხატვის თავისუფლების საქმეებს, რომლებშიც თანმდევი იყო (დარჩა განუხილველი) საჩივრები დისკრიმინაციის თაობაზე პოლიტიკური მოსაზრების გამო. იხ. „იასა თურქეთის წინააღმდეგ (1998)“; და „ბესკაია და ოკუგლუ თურქეთის წინააღმდეგ (1999)“. საქმეები „ასვარი თურქეთის წინააღმდეგ (1998)“ და „კილიჩი თურთეტის წინააღმდეგ (2000)“ მოიცავდა საჩივრებს სიცოცხლის ხელყოფის გამო პოლიტიკური რეპრესიის საფუძველზე. ბოლოს, „სიდოროპოლოსი და სხვები საბერძნეთის წინაარმდეგ (1998)“, რომელიც შეეხებოდა ასოციაციის თავისუფლების დარღვევას, პოლიტიკური მოსაზრების გამო, დისკრიმინაციასთან ერთად.

მრავალი „პოლიტიკური“ საქმე ჩრდილოეთ ირლანდიიდან განხილული იქნა „ეროვნული უმცირესობისადმი კუთვნილების საფუძველზე და არა პოლიტიკური მოსაზრების საფუძვლით (იხ. მაკკერი, შანაგჰარნი, კელი, მაკშანი და სხვა.). ამ საქმეთაგან მრავალი შეეხება „უსაფრთხოების“ ზომებს, რომელიც გამოყენებული იქნა რესპუბლიკელების საწინაარმდეგოდ, როგორიცაა სიცოცხლის ხელყოფა ან გამოხატვის თავისუფლების აკრძალვა.

ძალზე მცირე საქმეებია სოციალური წარმოშობის გამო დისკრიმინაციის შესახებ.

4. 10. ქონებრივ საფუძველზე დადგენილი განსხვავებანი

სასამართლოს იურისპოდენცია მე-14 მუხლის მიხედვით, სახელმწიფოებს ურჩევს გააჩნდეთ ფართო მიხედულება ქონებრივი ნიშნით განსხვავების დადგენის შემთხვევაში.

4. 11. დისკრიმინაციული საქმეები, რომლებიც ეფუძნება „სხვა სტატუსს“

ეს კატეგორია მოიცავს ყველაფერ სხვას, რაც ჩამოთვლილია მე-14 მუხლში. ტექსტის ფრანგული ვერსია იყენებს ტერმინეს „toutes sutres sitiation”. რაც ყველა სხვა გარემოებას ნიშნავს. სასამართლო გადაწყვეტილებათა მიხედვით, ეს არის საქორწინო სტატუსი, პროფესიული სტატუსი და დამხედრო ჩინი. სექსუალური ორიენტაცია და კანონიერება უკვე განვიხილეთ ზემოთ, როგორც „საეჭვო კატეგორიები“, რომლებიც მოითხოვს დეტალურ განხილვას. „სხვა სტატუსის საქმეების:

4. 11. 1. საქორწინო სტატუსი

კონვენცია კრძალავს დისკრიმინაციას საქორწინო სტატუსის საფუძველზე მე-14 მუხლის ტერმინოლოგიით, როგორც ,,სხვა სტატუსს“.

4. 11. 2. პროფესიული განსხვავება, ან ჩინი

მცირე რაოდენობის საქმეებში დისკრიმინაციული მოპყრობა წარმოიშვა პროფესიული განსხვავების, ან სამხედრო ჩინის გამო.

4. 11. 3. შეზღული შესაძლებლობა

კონვენციის მე-14 მუხლი არაორაზროვნად არ კრძალავს დისკრიმინაციას შეზღუდული შესაძლებლობის ნიადაგზე. თუმცა, სავარაუდოა, რომ მუხლის ,,სხვა სტატუსის“ ტერმინოლოგიით აკრძალული იყოს დისკრიმინაცია შეზღუდული შესაძლებლობის ნიადაგზე, თუმცა სასამართლოს ჯერ ამგვარი განმარტება არ გაუკეთებია. იყო მთელი რიგი საჩივრებისა დისკრიმინაციის თაობაზე შეზღუდული შესაძლებლობების გამო, მაგრამ ისინი განხილულია სხვა საფუძვლით.

_____________________________

1. იხ. „მიკლმაიკლი გაერითიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1995)“.

2. იხ. „ვან დერ მუსელი ბელგიის წინააღმდეგ (1983)“ და „რაკვენია უნგრეთის წინააღმდეგ (1999)“.

3. იხ. „სალჯიერო დე სილვა მოტა პორტუგალიის წინააღმდეგ (1999)“. „ფრეტა საფრანგეთის წინააღმდეგ (2002)“ და „კარნერი ავსტრიის წინააღმდეგ (2003)“.

4. იხ. „ენჯელი და სხვები ნიდერლანდების წინააღმდეგ (1976“.

5. იხ. „მარქსი ბელგიის წინააღმდეგ (1979)“; „ინზე ავსტრიის წინააღმდეგ (1987)“; „ვერმერი ბელგიის წინააღმდეგ (1991)“ და „მაზურეკი საფრანგეთის წინააღმდეგ (2000)“.

5. 1 დისკრიმინაციისაგან დაცვის პოზიტიური ვალდებულებანი

მე-14 მუხლის თანახმად, კონვენციით გარანტირებულ უფლებათა ,,უზრუნველყოფა ყველასათვის“ უნდა ხდებოდეს დისკრიმინაციის გარეშე. ეს იმას ნიშნავს, რომ სახელმწიფოებს შეიძლება გააჩნდეთ პოზიტიური ვალდებულებანი მე-14 მუხლით, ისევე, როგორც ვალდებულება არ განახორციელონ დისკრიმინაცია საკუთარი აქტებით. პირველი სახის პოზიტიური ვალდებულება, რაც სახემწიფოს შეიძლება ჰქონდეს, ყველასათვის უზრუნველყოფილი უნდა იყოს არადისკრიმინაციული დაცვით სარგებლობა. არ არსებობს გამოხატული პოზიტიური ვალდებულება მე-14 მუხლით და ის უნდა გამომდინარეობდეს სასამართლოს პრეცენდენტული სამართლიდან.

პოზიტიურ ვალდებულებებთან დაკავშირებით, სასამართლოს დამოკიდებულებაა დისკრიმინაციის საჩივარი განიხილოს იმგვარად, რომ არსებობს პოზიტიური ვალდებულება შესაბამისი არსებითი მუხლით, ან უარყოს ის, თუკი დაადგენს, რომ არ არსებობს შესაბამისი არსებითი ვალდებულება. ეს დამოკიდებულება გამოხატავს, რომ მე-14 მუხლი უფრო მეტად უზრუნველყოფს დაცვას დისკრიმინაციისაგან, ვიდრე თანასწორუფლებიანობას. ეს უკანასკნელი ადგენს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას დაიცვას და განახორციელოს თანასწორობის ღონისძიებები, რომლებიც ხვდება სახელმწიფო მიხედულების ფარგლებში. იმ ზომით, როგორც ამას სასამართლო განსაზღვრავს, არსებობს პოზიტიური ვალდებულებანი, გამომდინარე არსებითი მუხლების დებულებებიდან და სახელმწიფო ვალდებულია არ მოახდინოს დისკრიმინაცია ამ პოზიტიური ვალდებულებების განხორციელებისას.

,,თუმცა, აქედან არ შეიძლება დავასკვნათ, რომ სახელმწიფოს არ გააჩნია არავითარი პოზიტიური ვალდებულება, რომ უზრუნველყოს ოქმის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების დაცვა. ,,უფლება“ არსებობს, ის დაცულია ყველასათვის ხელმომწერი სახელმწიფოს იურისდიქციით კონვენციის პირველი მუხლის თანახმად. [...] სასამართლომ მეორეს მხრივ განმარტა მე-14 მუხლის საკუთარი ინტერპრეტაცია რამდენიმე საკითხთან მიმართებაში. თავდაპირველად, სასამართლომ გამოხატა მოსაზრება, რომ სიტყვა ,,უზრუნველყოფილია“ გამოიყენება ხელმომწერი სახელმწიფოების ვალდებულებათა არსებობისათვის, რათა მათ განახორციელონ ქმედება და არა ის, რომ მარტივად თავი შეიკავონ ქმედებისაგან.

როგორც აქ არის აღნიშნული, არ შეიძლება ოქმის მე-2 მუხლიდან გამომდინარეობდეს საჯარო ხელისუფლების უფლება განსაკუთრებული სახის საგანმანათლებლო დაწესებულებაზე; თუმცა, სახელმწიფო, რომელმაც შექმნა ამგვარი დაწესებულება, შესასვლელის მოწყობისას ვალდებულია განახორციელოს ანტიდისკრიმინაციული ღონისძიებები მე-14 მუხლის მნიშვნელობით.

ბოლოდროინდელ საქმეში სასამართლომ აღიარა სახელმწიფოს ვალდებულება კერძო აქტი - ანდერძი განმარტოს არადისკრიმინაციულად.

5. 2. განსხვავების შესაბამისობის უზრუნველყოფის ვალდებულება

კონვენციის თანამედროვე განვითარება აღიარებს, რომ პოზიტიური ვალდებულებანი, იმ ფორმით, რომ მოხდეს განსხვავებისათვის შესაბამისობის უზრუნველყოფა, ნაწილია სახელმწოფოს ვალდებულებისა, რომ არ განახორციელოს დისკრიმინაცია.

5. 3. გამოძიების ვალდებულება (პროცედურული ვლდებულება)

სულ ახლახანს, პალატის გადაწყვეტილებით საქმეზე, ,,ნაჩოვა ბულგარეთის წინააღმდეგ (2004)“, სასამართლომ დაადგინა, რომ იქ, სადაც რასობრივ ნიადაგზე ძალადობის ეჭვი არსებობს, სახელმწიფოს გააჩნია ,,პროცედურული“ ვალდებულება განახორციელოს ყველა ზომა ამგვარი რასისტული გამოვლინების გამოსაძიებლად. ეს პოზიტიური ვალდებულება წარმოიშობა მე-14 მუხლის მე-2 (სიცოცხლის უფლება) და მე-3 მუხლთან (წამების აკრძალვა) მიმართებაში. სასამართლომ აღნიშვნა, რომ ,,თუკი არ იქნება დადგენილი განსხვავება მაშინ, როცა ვითარება არსებითად განსხვავდება, შეიძლება ეს შეესაბამებოდეს გაუმართლებელ მოპყრობას მე-14 მუხლის საწინააღმდეგოდ“. ნაჩოვას გადაწყვეტილება გადაეცა დიდ პალატას და სრული ხელახალი განხილვის საგანია. შესაბამისად, საქმის საბოლოო შედეგი ჯერ უცნობია.

6. 1. მტკიცების ტვირთი

მე-14 მუხლით განმცხადებელს ეკისრება მტკიცების ტვირთი დაადასტუროს, რომ მას ნაკლები უპირატესობით ეპყრობოდნენ, ვიდრე სხვებს, შედარებით მსგავს ვითარებაში და რომ ამგვარი განსხვავებული მოპყრობა ხდება ერთ-ერთი აკრძალული დისკრიმინაციის ფარგლებში, თუკი განმცხადებელი და მასთან შესადარებელი ჯგუფი „რელევანტურად მსგავსია“ ან ,,მოექცნენ ანალოგიურ ვითარებაში“. საქმეში, „სპადეა და სკალაბრინო იტალიის წინააღმდეგ (1995)“, სასამართლომ დაადგინა (45-ე და 47-ე პუნქტი), რომ:

იმისათვის, რომ (მე-14 მუხლით) საჩივარი წარმატებული იყოს, მან უნდა... დაადასტუროს, inter alia, რომ სავარაუდო მსხვერპლის ვითარება შეიძლება განხილული იქნას, როგორც მსგავსი იმ პირებთან შედარებით, ვისაც სხვაგვარად მოექცნენ.

როგორც კი განმცხადებელი დაადასტურებს, რომ ის დისკრიმინირებული იყო, მტკიცების ტვირთი მაშინვე გადადის მთავრობაზე, რათა დაადასტუროს, რომ დისკრიმინაციული მოპყრობისათვის არსებობს ,,ობიექტური და გონივრული გამართლება“. კერძოდ, მან უნდა დაადასტუროს, რომ განსხვავებულ მოპყრობას გააჩნია ,,კანონიერი მიზანი“ და რომ არსებობს ,,პროპორციულობის გონივრული კავშირი გამოყენებულ ზომებსა და მიზანს შორის“. თუკი არ გაკეთდება დასაბუთება სადავო მოპყრობის კანონიერი მიზნის თაობაზე, შეიძლება დადგინდეს მე-14 მუხლის დარღვევა. იხ. მაგალითად, საქმე, ,,დარბუ შვედეთის წინააღმდეგ (1991)“.

მტკიცების ტვირთის ეს ფორმულირება გამოიყენება პირდაპირი დისკრიმინაციის დროს, ისევე, როგორც არაპირდაპირი დისკრიმინაციის სემთხვევაში. ამ უკანასკნელის შემთხვევაში, თუმცაღა სასამართლოს პრეცენდენტული სამართლით დადგენილია, რომ მტკიცების ტვირთი განმცხადებელზე საკმაოდ მძიმეა და რომ არ არის საკმარისი დისპროპორციულობის ეფექტი თავისთავად იმისათვის, რომ დადგინდეს prima facie არაპირდაპირი დისკრიმინაცია.

6. 2. მტკიცების სტანდარტი

არსებობს მტკიცე კავშირი ადამიანის უფლებათა ეფექტურ დაცვასა და მტკიცების სტანდარტს შორის, რომელსაც სასამართლო ითხოვს, რათა დაადგინოს დარღვევა: რაც უფრო მაღალია მტკიცების სტანდარტი, მით მეტი დამრღვევია დაცული და მით უფრო რთულია მსხვერპლისათვის მიაღწიოს დარღვეული უფლების აღდგენას. მიუხედავად იმისა, რომ კონვენციის ტექსტიდან, ან სასამართლოს წესებიდან პირდაპირ არ გამომდინარეობს, მაგრამ მაინც შეიძლება ითქვას, რომ სასამართლომ დაადგინა კონვენციის დარღვევასთან დაკავშირებით მტკიცების სტანდარტი ,,გონივრული ვარაუდის გარეშე“. იმავდროულად, სასამართლომ ნაჩოვას საქმეში (პუნქტი 166), მიუთითა, რომ ,,ეს არ შეიძლება ინტერპრეტირებული იქნას ისეთივე მაღალი ხარისხის ალბათობით, როგორც ეს სისხლის სამართალწარმოებითაა განსაზღვრული“. შესაბამისად, არსებობს შუალედური სტანდარტი ,,ალბათობის ბალანსსა“ და ,,გონივრული ვარაუდის გარეშე“ სტანდარტს შორის, რომელიც, მართალია, არ აღწევს სისხლის სამართლის დონეს, მაგრამ აჭარბებს სამოქალაქო სტანდარტს.

6. 3. კონვენციის თანახმად დისკრიმინაციის მტკიცების სირთულენი

დისკრიმინაციის საქმეთა მტკიცება ხშირად პრობლემატურია. უმრავლეს საქმეებში ცოტაა, ან სულაც არ არის პირდაპირი დისკრიმინაციის მტკიცებულება, ვიდრე ის, ვინც დისკრიმინაცია განახორციელა გარკვეული ჯგუფის მიმართ ზოგადად რეკლამას არ გაუკეთებს საკუთარ ცრუ მოსაზრებებს: სინამდვილეში მათ ეს შეიძლება არც კი ესმოდეთ. მიუხედავად იმისა, რომ განზრახვა არ არის დისკრიმინაციის ელემენტი, დისკრიმინაციის საქმეებზე ხშირად ჩნდება კითხვა მოტივაციის შესახებ, რომელიც ასევე რთული სამტკიცებელია. მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება მსხვერპლი რასობრივი უმცირესობის წარმომადგენელი იყოს, ხანდახან რთულია იმის დადასტურება, რომ მისი იდენტურობა უწყობდა ხელს იმ მოპყრობას, რომელიც მათ მიმართ განახორციელეს. იქ, სადაც სახელმწიფოები დისკრიმინაციას ახორციელებენ, როგორც პოლიტიკას, მტკიცება შეიძლება არსებობდეს, მაგრამ ის შეიძლება მისაწვდომი არ იყოს. განსაკუთრებით რთულია არაპირდაპირი დისკრიმინაციის მტკიცება, რადგან საჭიროა არაპროპორციული ქმედების მტკიცებულება. მრავალ შემთხვევაში, სტატისტიკა არაპირდაპირი დისკრიმინაციის დასადასტურებლად არ არსებობს, თუმცა ცხადი არ არის მიიღებს თუ არა სასამართლო სტატისტიკურ მტკიცებულებას და თუ ჩათვლის მას გადამწყვეტი მნიშვნელობის მქონედ.

ნაჩოვას გადაწყვეტილებამდე, სასამართლოს არასოდეს დაუდგენია მე-14 მუხლის დარღვევა ძალადობრივ აქტებთან მიმართებაში, რომელიც მიმართული იყო ევროპაში რასობრივი უმცირესობის მიმართ, მიუხედავად მტკიცებულებისა (სტატისტიკური თუ სხვაგვარი) ფართოდ გავრცელებული შეურაცხყოფისა და ცრუ რწმენის გამო. მრავალი ამგვარი საქმე წაგებული იმის გამო, რომ სასამართლო არ დააკმაყოფილა მტკიცებულებებმა იმის თაობაზე, რომ დისკრიმინაციას ფაქტობრივად ჰქონდა ადგილი. მთელ რიგ საქმეებში, სადაც სიცოცხლის უფლება და წამების აკრძალვა იყო დარღვეული სახელმწიფოს მიერ, განმცხადებლები შეეცადნენ დაესაბუთებინათ, რომ არაპროპორციული შედეგი დაზარალებული ზოგიერთი ფენის მიმართ ადასტურებდა დისკრიმინაციულ პოლიტიკას. არც ერთი ამ საჩივართაგანი არ ყოფილა წარმატებული. ნაწილობრივ ეს გამოწვეული იყო იმით, რომ მოთხოვნილი მტკიცების სტანდარტი ,,გონივრული ვარაუდის გარეშე“ იყო. იხ. შემდგომ ანგელოვა (განსაკუთრებით მოსამართლე ბონელოს განსხავებული მოსაზრება) და ზემოაღნიშნული ნაჩოვა.

არავითარი ნიშანი არ არის, რომ სასამართლომ შეცვალა საკუთარი პრაქტიკა მტკიცების სტანდარტთან დაკავშირებით მე-14 მუხლის თაობაზე ნაჩოვას საქმეზე პალატის მიღებული გადაწყვეტილების შემდეგ.

მე-12 ოქმის პირველი მუხლი - დისკრიმინაციის ზოგადი აკრძალვა (მიღებულია 4/11/2000; ჯერ არ არის ძალაში შესული)

1. კანონით დადგენილი ნებისმიერი უფლების განხორციელება უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე, როგორიცაა სქესი, რასა კანის ფერი, ენა, აღმსარებლობა, პოლიტიკური ან სხვა მოსაზრება, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობა, ეროვნული უმცირესობისადმი კუთვნილება, ქონება, დაბადება და სხვა სტატუსი.

2. არ შეიძლება ვინმეს დისკრიმინაცია ხელისუფლების წარმომადგენლის მიერ ნებისმიერი საფუძვლით, რომელიც აღნიშნულია პირველ პუნქტში.

კონვენციით დადგენილი თანასწორუფლებიანობის გაძლიერების აუცილებლობის გამო, მე-12 ოქმი ხელმოწერილი იქნა 2000 წლის ნოემბერში. მე-12 ოქმის განმარტებითი ბარათი ცხადყოფს, რომ საჭიროა მე-14 მუხლის მოქმედების სფეროს გაფართოება კონვენციაში ჩამოთვლილი უფლებებზე მეტად, რათა ამით მოცემული იყოს ის უფლებები და დახმარებები, რომლებიც დადგენილია როგორც ქვეყნის კანონმდებლობით, ისე საერთაშორისო სამართლით.

ოქმის განმარტებით ბარათში აღნიშნულია, რომ მე-12 ოქმის პირველი მუხლი უზრუნველფოფს დისკრიმინაციისაგან დაცვას შემდეგ შემთხვევებში:

მე-12 ოქმის პირველი მუხლი ეს არის ,,თავისუფალი“ დებულება, რომელიც კრძალავს დისკრიმინაციას ქვეყნის კანონმდებლობის შესაბამისად დადგენილი ნებისმიერი უფლებით, ან დახმარებით სარგებლობისას (,,ნებისმიერი უფლება კანონის შესაბამისად“) კონვენციით უზრუნველფილ უფლებების გარდა. ამგვარი მოსაზრება გამოხატულია მე-12 ოქმის პრეამბულაში, რომ ყველა პირი თანაბარუფლებიანია კანონის წინაშე და კანონის წინაშე ყველას თანაბარი დაცვა გააჩნია.

მე-12 ოქმში გამოყენებული ტერმინოლოგია გამოხატავს იმავეს, რაც მოცემულია მე-14 მუხლში, გარდა იმისა, რომ ის გამოიყენება კონვენციის უფლებათა გარეთ. მე-12 ოქმის მიზანია განავრცოს მე-14 მუხლი და არა ის, რომ შეცვალოს ის. ჩვეულებრივ, ეს იქნებოდა მსგავსი ინტერპრეტაციის საგანი, მაგალითად, მე-12 ოქმის პირველი მუხლის ჩამონათვალი არ არის ამომწურავი, თუმცა მე-12 ოქმი უზრუნველყოფს უფრო ფართო შესაძლებლობებს სასამართლოებისათვის, რათა მათ გამოიყენონ სასამართლოს თანასწორუფლებიანობის პრინციპები და უფრო მეტად აქტიურად იმოქმედონ თანასწორუფლებიანობის საქმეებთან მიმართებაში. მე-12 ოქმის პრეამბულა ასევე ადასტურებს, რომ დისკრიმინაციის აკრძალვის პრინციპი ხელს არ უშლის სახელმწიფოს განახორციელოს პოლიტიკური ქმედებები ობიექტური და გონივრული გამართლების ფარგლებში.

მე-12 ოქმი ძალაში შედის 2005 წლის 1 აპრილიდან, ვინაიდან ევროსაბჭოს 10წევრმა სახელმწიფომ მას ხელი მოაწერა და რატიფიცირება გაუკეთა მისი მე-4 და მე-5 მუხლების შესაბამისად. 2005 წლის 25 იანვრისათვის, 11 სახელმწიფომ გაუკეთა მას რატიფიკაცია და 23 სახელმწიფომ მას ხელი მოაწერა, მაგრამ რატიფიკაცია არ გაუკეთებია.

8. 1. კონვენციის მე-7 ოქმის მე-5 მუხლი

მე-7 ოქმი, მე-5 მუხლი (მეუღლეთა თანასწორობა)
[მიღებულია 22/11/1984]

მეუღლეებს გააჩნიათ თანაბარი უფლებები და მოვალეობანი მათი პირადი ცხოვრებისა და შვილებთან ურთიერთობის თვალსაზრისით. ამ მუხლმა არ უნდა დააბრკოლოს სახელმწიფოები განახორციელონ ღონისძიებები, რომლებიც აუცილებელია ბავშვის ინტერესებისათვის.

კონვენციის მთელი რიგი სხვა დებულებანი ასევე შეეხება თანასწორუფლებიანობის საკითხს. მე-7 ოქმის მე-5 მუხლი უზრუნველყოფს მეუღლეთა თანასწორუფლებიანობას მათ პირად ცხოვრებაში. ის მიღებულია 1984 წლის 22 ნოემბერს და ძალაში შევიდა 1988 წლის 1 ნოემბერს. 2004 წლის 1 დეკემბერს 36 სახელმწიფომ (ევროსაბჭოს 45 წევრიდან) რატიფიცირება გაუკეთა ამ ოქმს. ძალზე მცირე რაოდენობის საქმეებია განხილული მე-5 მუხლის საფუძველზე.

8. 1. 1. მე-5 მუხლის ფარგლები

ოქმის განმარტებითი ბარათის მიხედვით (№117) (34-ე პუნქტი), მე-5 მუხლით, ,,მეუღლეებს გააჩნიათ თანაბარი უფლებები და მოვალეობანი“. ზოგადად მე-5 მუხლი გამოიყენება მე-8 მუხლთან ერთად (პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლება). მთელ რიგ დასაშვებობის გადაწყვეტილებებში, სასამართლომ და ადამიანის უფლებათა ევროპულმა კომისიამ ცხადყვეს, რომ მე-5 მუხლი არ გამოიყენება, როდესაც საქმის გარემოებები არ შეეხება ,,მეუღლეებს“. მაგალითად, იხ. საქმე, ,,კაიჯალაინენი ფინეთის წნააღმდეგ (№246/94, 12/04/1996 წლის გადაწყვეტილება)“ და ,,ნიკი და ჰოკანენი ფინეთის წინააღმდეგ (№24627/94, 15/05/1996 წლის გადაწყვეტილება)“. განმარტებითი ბარათის 37-ე პუნქტის მიხედვით, მე-5 მუხლი გამორიცხავს დროებით ქორწინებას და არ გამოიყენება დაქორწინების უფლებამოსილების საკითხებზე ქვეყნის შიდა კანონმდებლობის მიხედვით.

მე-5 მუხლი გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, როდესაც საკითხი შეეხება თავად წყვილს, მათი პიროვნების, მათი ქონების და შვილებთან მათი ურთიერთობის საკითხებში (იხ. განმარტებითი ბარათის 35-ე პუნქტი). დადგენილი უფლებები და ვალდებულებები ,,პირადი ცხოვრებისთვისაა“ დამახასიათებელი; მე-5 მუხლი არ უზრუნველყოფს კანონმდებლობის სხვა სფეროში თანასწორუფლებიანობას, როგორიცაა ადმინისტრაციული, ფისკალური, სისხლის სამართლის, სოციალური, საეკლესიო ან შრომითი სამართლის დარგები. მთელ რიგ დასაშვებობის გადაწყვეტილებებში, კომისიამ დაადგინა, რომ მე-5 მუხლი არ გამოიყენებოდა, რადგან სადავო უფლება შეეხებოდა სოციალური დაზღვევის ვალდებულებას და შესაბამისად არ წარმოადგენდა ,,პირად ცხოვრებას“. მაგალითად, იხ. ,,კლოპერი შვეიცარიის წინააღმდეგ (№25052/94, 18/01/1996 წლის გადაწყვეტილება)“ და ,,ფრიშკნეჩი შვეიცარიის წინააღმდეგ (№28334/95, 18/01/1996 წლის გადაწყვეტილება)“.

8. 1. 2. პოზიტიური ვალდებულება მე-5 მუხლის შესაბამისად

სასამართლომ მე-5 მუხლი განმარტა, როგორც ,,სახელმწიფოებისათვის პოზიტიური ვალდებულების დაკისრება, რათა მათ უზრუნველყონ დამაკმაყოფილებელი საკანონმდებლო ჩარჩო, რომლითაც მეუღლეებს გააჩნიათ თანაბარი უფლებები და ვალდებულებანი ისეთ საკითხებთან დაკავშირებით, როგორიცაა მათი ურთიერთობა შვილებთან“. დასაშვებობის გადაწყვეტილებაში საქმეზე, ,,გრენიკი ავსტრიის წინააღმდეგ (№31061/96, 11/07/2000 წლის გადაწყვეტილება)“, სასამართლომ დაადგინა, რომ ავსტრიული კანონმდებლობა გამორიცხავდა განქორწინების შემთხვევაში ერთობლივი აღზრდის უფლებას, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ყოფილი მეუღლეები აგრძელებდნენ ერთ ჭერქვეშ ცხოვრებას და ამით არღვევდა მეუღლეთა თანასწორუფლებიანობას მე-5 მუხლით. თუმცა, სადავო კანონმდებლობა მიჩნეული იქნა სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლებში, როგორც ,,ბავშვების ინტერესებისათვის აუცილებელი“. ასევე იხ. დასაშვებობის გადაწყვეტილება საქმეზე, ,,მონორუ უნგრეთისა და რუმინეთის წინააღმდეგ (№71099/01, 17/02/2004 წლის გადაწყვეტილება)“ და საქმე, ,,რ.ვ. და ს.ტ.გ.ვ. ავსტრიის წინააგმდეგ (№36222/97, 22/11/2001 წლის გადაწყვეტილება)“.

8. 1. 3. გამართლება მე-5 მუხლით ჩარევის შემთხვევაში

მე-5 მუხლი ცხადყოფს, რომ სახელმწიფოებს არ ეკრძალებათ თავი შეიკავონ ,,იმგვარი ღონისძიებების განხორციელებისაგან, რომლებიც აუცილებელია ბავშვის ინტერესებისათვის“. ამისათვის, განმარტებით ბარათში აღნიშნულია კონვენციის პრეცენდენტული სამართლის მნიშვნელობა მე-8 და მე-14 მუხლით. მე-8 მუხლით (ოჯახური ცხოვრების პატივისცემის უფლება), ადამიანის უფლებათა ევროპულმა კომისიამ და სასამართლომ გამოხატეს მოსაზრება, რომ საჭიროა ბავშვის ინტერესების გათვალისწინება. მე-14 მუხლით, სასამართლომ დაადგინა, რომ დისკრიმინაციის აკრძალვა ირღვევა, ,,თუ განსხვავებას არა აქვს ობიექტური და გონივრული გამართლება“. დასაშვებობის გადაწყვეტილებაში საქმეზე, ,,გერნიკი ავსტრიის წინააღმდეგ (№31061/96, 11/07/2000 წლის გდაწყვეტილება)“ სასამართლომ დაადგინა, რომ აუცილებლობის დებულება მე-5 მუხლით ისევე უნდა იქნეს ინტერპრეტირებული, როგორც კონვენციის სხვა მუხლები. სხვა სიტყვებით, რომ გამართლებული იქნას ჩარევა მე-5 მუხლით, სახელმწიფომ უნდა დაადასტუროს რამდენად შეესაბამება ეს ღონისძიება სოციალურ მოთხოვნას და კანონიერი მიზნის პროპორციულია.

სახელმწიფოს გააჩნია ,,მიხედულება“ იმის განსაზღვრისას, თუ რა ღონისძიებებია აუცილებელი ბავშვის ინტერესებისათვის. სასამართლოს ან კომისიის ვალდებულება არ არის შეაფასოს თუ რა არის ბავშვის ინტერესებისათვის საუკეთესო, კონვენციის კონტექსტში ქვეყნის ხელისუფლების წარმომადგენელთა მიერ გაკეთებული დასკვნები გონივრული უნდა იყოს. იხ. დასაშვებობის გადაწყვეტილება საქმეზე, ,,პურტონენი ფინეთის წინააღმდეგ (№327000/96, 09/09/1998 წლის გადაწყვეტილება)“ სასამართლომ გენრიკის გადაწყვეტილებაში აღნიშნა ის მიზეზები, რომელთა საფუძველზეც გამართლებულად მიიჩნია ჩარევა და რომ ღონისძიება ,,შესაბამისი და საკმარისი იყო“.

განმარტებითი ბარათი ასევე აღნიშნავს (38-ე პუნქტი), რომ მე-5 მუხლი ისე არ უნდა იქნას გაგებული, რომ უფლებას არ აძლევდეს ქვეყნის ხელისუფლების წარმომადგენლებს ანგარიში გაუწიონ ყველა არსებულ ფაქტორს, როდესაც იღებენ გადაწყვეტილებას ქონების გაყოფის საკითხზე განქორწინების პროცესში. ეს შეიძლება ასევე მოიცავდეს გადაწყვეტილებებს საერთო ქონების გამოყენების თაობაზე მისი გაყოფის პროცესში განქორწინებისას. იხ. დასაშვებობის გადაწყვეტილება საქმეზე, ,,ე.პ. სლოვაკიის რესპუბლიკის წინააღმდეგ (№3706/96, 09/09/1998 წლის გადაწყვეტილება)“. განმარტებითი ბარათი ასევე აღნიშნავს, რომ სიტყვები ,,განქორწინების მიმდინარე პროცესში“ სახელმწიფოს არ აკისრებს რაიმე ვალდებულებას განქორწინების უზრუნველყოფისათვის, ან გაყოფის რაიმე სპეციალური ფორმების დადგენის თვალსაზრისით. სხვა სიტყვებით, მე-5 მუხლი არ უზრუნველყოფს განქორწინების უფლებას.

8. 2. დისკრიმინაცია და კონვენციის მე-3 მუხლი

ის მომჩივნები, რომლებიც დისკრიმინაციის მსხვერპლნი გახდნენ, ასევე ეყრდნობოდნენ კონვენციის მე-3 მუხლს (დამამცირებელი მოპყრობის აკრძალვა).

,,აღმოსავლეთ აფრიკელი აზიელების“ საქმიდან გამომდინარე, სასამართლომ განიხილა მთელი რიგი დისკრიმინაციის საქმეები, როგორც ,,დამამცირებელი მოპყრობა“.

საქმეები

A.D.T. v. the United Kingdom (No. 35765/97, 31/07/2000)
Airey v. Irland (No. 6289/73, 09/10/1979)
Akdivar and others v. Turkey (No. 21893/93, 16/09/1996)
Arslan v. Turkey (No. 23462/94, 08/07/1999)
Association Ekin v. France (No. 39288/98, 17/07/2001)
Avsar v. Turkey (No. 25657/94, 10/07/2001)
B.B. v. United Kingdom (No. 53760/00, 10/10/2004)
Balogh v. Hungary (No. 47940/99, 20/07/2004)
Baskaya and Okcuogly v. Turkey (No. 25536/94, 24408/94, 08/07/2999)
Beck, Copp and Bazeley v. the United Kingdom (Nos. 48535/99, 48536/99, 48536/99
And 48537/99, 22/10/2002)
Biligin v. Turkey (No. 23819/94, 16/11/2000)
Botta v. Italy (No. 23819/94, 16/11/2000)
C. and L.M. v. the United Kingdom (No. 14753/89, 09/10/1989)
Cacan v. Turkey (No. 33646/96, 26/10/2004)
Cakixi v. Turkey (1999)
Camp ans Bourimi v. Netherlands (No. 28369/95, 03/10/2000)
Canea Catholic Church v. Creece (No. 25528/94, 16/12/1999)
Cernicki v. Austria (No. 31061/96, Decision of 11/07/2000)
Ceylan v. Turkey (No. 23556/94, 08/07/1999)
Cha-ara Shalom Ve Tsedek v. France (No. 27417/95, 07/04/1997)
Chassagnou and ithers v. France (Nos. 25088/94, 28331/95 and 28443/95, 24/04/1999)
Christine Goodwin v. The United Kingdom (No. 28957/95, 11/07/2002)
Connors v. the United Kingdom (No. 66746/01, 27/05/2004)
Coster v. the United Kingdom (No. 24876/94, 18/01/2001)
Cyprus v. Turkey (No. 25781/94, 10/05/2001)
Darby v. Sweden (No. 1158/85, 23/20/1990)
Devenney v. The United Kingdom (No. 24265/94, 19/03/2002)
Dudgeon v. the United Kingdom (No. 7275/76, 22/20/1981)
E.P. v. the Slovak Republic (No. 33706/96, Decision of 09/09/1998)
East African Asians v. the United Kingdom (Nos. 4403/70, 14/12/1973)
Elsholz v. Germany (No. 25735/94, 13/07/2000)
Engel v. Nitherlands (NoS. 5100/71, 5101/71, etc., 08/06/1976)
Ergi v. Turkey (No. 2388/94, 28/07/1998)
Feldek v. Slovakia (No. 29032/95, 12/07/2001)
Fredin v. Sweden (No. 12033/86, 18/02/1991)
Freedom and Democracy Party (OZDEP) v. Turkey (No. 23885/94, 08/12/1999)
Frette v. France (No. 36515/97, 26/02/2002)
Frischkencht v. Switzerland (No. 28334/95, decision of 18/01/1996)
Handyside v. the United Kingdom (No. 5493/72, 07/12/1976)
Hasan Ilhan v. Turkey (No. 22494/93, 09/11/2004)
Hoffmann v. Austria (No. 12875/87, 23/06/1993)
Hoffmann v. Germany (No. 34045/96, 11/10/2001)
Hugh Jordan v. the United Kingdom (2001)
Incal v. Turkey (No. 22678/63, 09/06/1998)
Irland v. the United Kingdom (No. 5310/71, 8/01/1978)
John Murray v. the United Kingdom (No. 18731/91, 08/02/1996)
Kaijalainen v. Finland (No.. 24671/94, Decision of 12/04/1996)
Kamasinski v. Austria (No. 9782/82, 19/12/1989)
Karner v. Austria (No. 40016/98, 24/07/2003)
Kelly and others v. the United Kingdom (No. 30054/96, 04/05/2001)
Kerhoven and Hinke v. the Nitherlands (No. 15666/89, 19/05/1992)
Kilic v. Turkey (No. 22492/93, 28/03/2000)
Kjartan Asmundsson v. Iceland (No. 60669/00, 12/10/2004)
Kjeldsen, Busk Madsen and Pedersen v. Denmark (Nos. 5095/71, 5920/72, 07/12/1976)
Kloppen v. Switzerland (No. 25052/94, decision of 18/01/1996)
Konttinen v. Finland (No. 24949/94, decision of 03/12/1996)
Koua Poirrez v. France (No. 40891/98, 03/09/2003)
Kurt v. Turkey (No. 24276/94, 25/05/1998)
L. and V. v. Austria (Nos. 39391/98 and 39829/98, 09/01/2003)
Larissis and others v. Greece (Nos. 23372/94, etc., 24/02/1998)
Larkos v. Cyprus (No. 29515/95, 18/02/1999)
Laskey, Jaggard and Brown v. the United Kingdom (Nos. 21627/93, 21826/93, etc., 19/02/1997)
Layla Sahin v. Turkey (No. 44774/98, 29/06/2004)
Lindsay v. the United Kingdom (1986)
Lithgow and others v. the United Kingdom (No. 9006/80, 08/071996)
Lustin-Prean and Beckett v. the United Kingdom (Nos. 31417/96 and 32377/96, 27/09/1999)
Magee v. the United Kingdom (No. 28135/95, 06/06/2000)
Mahmut Kaya v. Turkey (No. 22535/93, 28/03/2000)
Marckx v. Belgium (No. 6833/74, 13/06/1979)
Mata Estevex v. Spain (No. 56501/100. 10/05/2001)
Mathieu-Mohin and Clarfayt v. Belgium (No. 9267/81, 2/03/1987)
Mazurek v. France (No. 34406/97, 01/01/2000)
McLaughlin v. the United Kingdom (No. 18759/91, 09/05/1994)
McMichael v. the United Kingdom (No. 16424/90, 24/02/1995)
Mehmet Sirin yilmaz v. Turkey (No. 34875/97, 2004)
Mentes and others v. Turkey (No. 23186/94, 28/11/1997)
Merger and Clos v. France (2004) (No. 68864/01. 22/12/2004)
Modinos v. Cyprus (No. 15070/89, 22/04/1993)
Monory v. Hungary and Romania (No. 71099/01, Decision of 17/02/2004)
Moustaquim v. Belgium (No. 12313/86, 18/02/1991)
Nachova v. Bulgaria (Nos. 43577/98 and 43579/98, 28/02/2004)
Nich and Hokkanen v. Finland (No. 24627/94, Decision of 15/05/1996)
Norris v. Irland (No. 10581/83, 16/10/1988)
Okcuolgu v. Turkey (No. 24246/94, 08/07/1999)
Olsson v. Sweden (No. 10465/83, 24/03/1988)
Onen v. Turkey (No. 22876/93, 14/05/2002)
Ozgur Gundem v. Turkey (No. 23144/93, 16/03/2000)
P.K., M.K. v. the United Kingdom (No. 19085/91, 09/12/1992)
Palau-Martinez v. France (No. 64927/01, 16/12/2003)
Patel v. the United Kingdom (No. 35693/97, 22/10/1998)
Perkins and R. v. the United Kingdom (Nos. 43208/98 and 44875/98, 22/10/2002)
Petrovic v. Austria (No. 20458/92, 27/03/1998)
Pine Valley Development Ltd. And others v. Irland (No. 12742/87, 29/11/1991)
Pla and Puncernau v. Andorra (No. 69498/01, 13/07/2004)
Petty v. the United Kingdom (No. 2346/02, 29/04/2002)
Purtonen v. Finland (No. 32700/96, Decision of 09/09/1998)
R.W. and C.T.G-W. v. Austria (No. 36222/97, Decision of 22/11/2001)
Ress v. the United Kingdom (No. 9532/81, 17/10/1986)
Rekvenyi v. Hungary (No. 25390/94, 20/05/1999)
S.L. v. Austria (No. 45330/99, 09/01/2003)
Sahin v. Germany (No. 30943/96, 11/10/2001)
Salguero Da Silva Mouta v. Portugal (No. 33190/96, 21/12/1999)
Schmidt and Dahlsttom v. Sweeden (No. 5589/72, 06/02/1976)
Schuler-Zgraggen v. Switzerland (No. 14518/89, 24/06/1993)
Selcuk and Asker v. Turkey (No. 23184/94, 24/04/1998)
Shanaghan v. the United Kingdom (No. 37715/97, 04/05/2001)
Sibadras and Dziauas v. Lithuania (Nos. 5548000 and 59339/00, 27/08/2004)
Sidiropoulos and others v. Greece (No. 26695/95, 10/07/1998)
Simpson v. the United Kingdom (No. 11716/85, 14/05/1986)
Smith and Grady v. the United Kingdom (Nos. 33985/96 and 33986/96, 27/09/1999)
Sommerfeld v. Germany (No. 3187/96, 08/07/2001)
Stubbings and others v. the United Kingdom (No. 22083/93 and 22095/93, 22/10/1996)
Sutherland v. the United Kingdom (No. 25186/94, 01/07/1997)
Tanli v. Turkey (No. 26129/95, 10/04/2001)
Tanrikulu v. Turkey (No. 23763/94, 08/07/1999)
Tekin v. Turkey (No. 22496/93, 09/05/1998)
The Holy Monasteries v. Greece (nos. 13092/87, 13984/88, etc. 09/12/1994)
Thlimmenos v. Greece (No. 34369/97, 06/04/2000)
Unal Tekeli v. Turkey (No. 29865/96, 16/11/2004)
United Communist Party of Turkey and others v. Turkey (No. 19392/92, 30/01/1998)
Van der Mussele v. Belgium (No. 8919/80, 23/11/1983)
Van Raalte. The Netherlands (No. 20060/92, 21/02/1997)
Vermiere v. Belgium (No. 12849/87, 29/11/1991)
Veznedarogly v. Turkey (No. 342357/96, 11/04/2000)
W.J. and D.P. v. the United Kingdom (No. 12513/86, 13/07/1987)
Wessels-Bergervoer v. the Nitherlands (No. 34462/97, 04/06/2002)
Woditschka and Wifling v. Austria (Nos. 69756/01 and 6306/02, 21/10/2004)
Xand Y v. the Netherlands (No. 8778/80, 26/03/1985)
Yasa v. Turkey (No. 22495/93, 02/09/1998)
Z.B. v. the United Kingdom (No. 16106/90, 10/02/1990)
Zehnalova and zehnal v. Czech Republic (No. 3861/97, 14/05/2002)

ქვემოთ იმავე თანმიმდევრობითაა მოცემული ტრენინგის მასალის შინაარსის მიხედვით ამონარიდები ევროსასამართლოს გადაწყვეტილებებიდან.

10. 1. შესავალი

10. 1. 1. მე-14 მუხლი - დისკრიმინაციის აკრძალვა

,,აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1985)“ 71-ე პუნქტი

71. სასამართლოს პრეცენდენტული სამართლით, კონვენციის მე-14 მუხლი ავსებს სხვა არსებით დებულებებსა და ოქმებს. მას დამოუკიდებელი არსებობა არ გააჩნია, რადგან მას ეფექტი გააჩნია მხოლოდ ,,კონვენციით უზრუნველყოფილი უფლებებითა და თავისუფლებებით“ სარგებლობასთან კავშირში, რაც უზრუნველყოფილია ამ დებულებებით. თუმცა, მე-14 მუხლის გამოყენება უპირობოდ არ გულისხმობს ამ დებულებათა დარღვევას და ამ თვალსაზრისით, ის ავტომატურია, არ შეიძლება მისი გამოყენება, ვიდრე საქმის გარემოებები არ აღმოჩნდება ერთ-ერთი ამ უკანასკნელის მოქმედების ფარგლებში. [...]

10. 2. მე-14 მუხლის ბუნება და გამოყენების ფარგლები

10. 2. 1. დისკრიმინაციის კონცეფცია

,,ბელგიელი ლინგვისტების საქმე (1968)“, მე-10 პუნქტი ,,სასამართლოს მიერ მიღებული ინტერპრეტაცია“

10. ფრანგულენოვანი ზოგადი განსაზღვერების მიუხედავად (,,sans diestinction aucune“), მე-14 მუხლი არ კრძალავს არიარებული უფლებებისა და თავისუფლებების გამოყენებისას ყოველგვარ განსხვავებულ მოპყრობას. ეს განმარტება მიღებულია უფრო მკაფიო ტექსტის შუქზე ინგლისურენოვანი ვერსიის მიხედვით (,,Without discrimination“). შეიძლება აბსურდულ შედეგამდე მივიდეთ თუკი მე-14 მუხლს მივცემთ ისეთივე ფართო ინტერპრეტაციას, როგორც აქვს ფრანგულენოვან ვერსიას. ზოგიერთს შეუძლია ეფექტურად მოახდინოს კონვენციის საწინააღმდეგო ინტერპრეტაცია მრავალ სამართლებრივ და ადმინისტრაციულ დებულებათა საფუძველზე, რაც არ უზრუნველყოფს ყველასათვის სრულ თანასწორუფლებიანობას მოპყრობის თვალსაზრისით აღიარებული უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობისას. კომპეტენტური ხელისუფლების წარმომადგენლები ხშირად აწყდებიან იმგვარ ვითარებასა და პრობლემებს, რომელშიც განსხვავებული მოპყრობა ითხოვს განსხვავებულ იურიდიულ გადაწყვეტას; უფრო მეტიც, ზოგიერთი სამართლებრივი უთანასწორობა მიმართულია ფაქტიური უთანასწორობის გამოსწორებისაკენ. ყოვლისმომცველი უთანასწორობა, როგორც ზემოთ აღინიშნა, არ შეიძლება იყოს დასაშვები.

,,კჯელდსენი დანიის წინააღმდეგ (1976)“, 56-ე პუნქტი

56. განმცხადებლები ასევე ჩივიან, რომ არიან დისკრიმინაციის შედეგად, პირველი ოქმის მე-2 მუხლის დარღვევის მსხვერპლნი, მათი აღმსარებლობის გამო, კონვენციის მე-14 მუხლის საწინააღმდეგოდ. ისინი აღნიშნავენ, რომ დანიის კანონმდებლობა უფლებას აძლევს მშობლებს გამოიყვანონ მათი შვილები რელიგიის გაკვეთილებიდან, რომელიც მოქმედებს სახელმწიფო სკოლებში, მაშინ, როდესაც არ არსებობს მსგავსი შესაძლებლობა ინტეგრირებული სქესობრივი განათლების შემთხვევაში. სასამართლო პირველად აღნიშნავს, რომ მე-14 მუხლი კრძალავს გარანტირებული უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობისას დისკრიმინაციულ მოპყრობას როგორც საფუძველს, ან მიზეზს პიროვნული მახასიათებლის ნიშნით (,,სტატუსი“), რომლის მიხედვითაც პირი ან პირთა ჯგუფი განსხვავდება სხვა ჯგუფისაგან. თუმცა, არაფერია სადავო კანონმდებლობაში ისეთი, რაც დაადასტურებდა ამგვარ მოპყრობას.

,,აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1985)“, 82-ე პუნქტი

82. ის [სასამართლო] აღნიშნავს, რომ მე-14 მუხლით უნდა მოხდეს დისკრიმინაციის თავიდან აცილება კონვენციით უზრუნველყოფილი უფლებებით სარგებლობისას კონვენციის მოთხოვნების შესაბამისად, თუკი შესაძლებელია განსხვავებული გზებით. დისკრიმინაციის არსი მე-14 მუხლის მნიშვნელობით, ზოგადად, მოიცავს საქმეებს, სადაც პირი ან პირთა ჯგუფი განსხვავებული მოპყრობის მსხვერპლი გახდა, ყოველგვარი გამართლების გარეშე, სხვებთან შედარებით, თუმცა ნაკლები პატივისცემით მოპყრობა არ არის კონვენციით დაცული, ბელგიელი ლინგვისტების საქმის (1968), მე-9 პუნქტი ადგენს ,,სასამართლოს მიერ მიღებულ ინტერპრეტაციას“.

9. თუმცა, მართალია, რომ კონვენციის მე-14 მუხლს დამოუკიდებელი არსებობა არ გააჩნია მე-14 მუხლის ტერმინოლოგიით, ის შეეხება იმ უფლებებსა და თავისუფლებებს, რომლებიც მოცემულია კონვენციით; მიუხედავად ამისა, ,,ღონისძიება, რომელიც თავისთავად სადავო უფლებასა და თავისუფლებას შეეხება, შეიძლება ამ უფლებას არღვევდეს, როდესაც იკითხება მე-14 მუხლის მნიშვნელობით და დისკრიმინაციული ბუნებისაა“.

შემდგომი მაგალითის მოსაყვანად, რაც განხილვის პროცესში გამოიკვეთა, კონვენციის მე-6 მუხლი არ ავალდებულებს სახელმწიფოებს დააწესონ სააპელაციო სასამართლოთა სისტემა. სახელმწიფო, რომელიც აფუძნებს ამგვარ სასამართლოებს, შესაბამისად, სცილდება საკუთარ ვალდებულებებს მე-6 მუხლის თვალსაზრისით. თუმცა, ის დაარღვევს ამ მუხლს, მე-14 მუხლთან მიმართებით, თუკი ზოგიერთ პირს აუკრძალავს გასაჩივრების ამგვარ შესაძლებლობას სამართლებრივი საფუძვლების გარეშე, თუკი იგივე დასაშვებია სხვებისათვის იმავე ტიპის ქმედებასთან თვალსაზრისით. ამგვარ შემთხვევებში, ადგილი ექნება გარანტირებული უფლების ან თავისუფლების დარღვევას, როგორც ეს აღიარებულია შესაბამისი მუხლით მე-14 მუხლთან მიმართებაში. ეს უკანასკნელი ერთობლიობით ქმნის ყოველი მუხლის უფლებისა და თავისუფლების ინტეგრალურ ნაწილს. არავითარი განსხვავება არ უნდა იყოს დაშვებული ამ თვალსაზრისით, უფლებათა და თავისუფლებათა ბუნების თვალსაზრისით და მათთან დაკავშირებულ ვალდებულებებთან დაკავშირებით, თუკი სადავო უფლების შესაბამისი პატივისცემა გამოიხატება პოზიტიური ქმედებით, თუ უბრალო აკრძალვით. უფრო მეტიც, ეს ცხადადაა მოცემული მე-14 მუხლის ტერმინოლოგიით: ,,კონვენციით დადგენილი უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობა ყველასათვის უზრუნველყოფილი უნდა იყოს“.

10. 2. 1. 1. არაპირდაპირი დისკრიმინაცია

,,ჰიუ ჯორდანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (2001)“, 154-ე პუნქტი

154. როდესაც ზოგად პოლიტიკას, ან ღონისძიებას არაპროპორციული ეფექტი გააჩნია რომელიმე კერძო ჯგუფის მიმართ, გამორიცხული არ არის იგი განხილული იქნას, როგორც დისკრიმინაცია, მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება არ არსებობდა ამგვარი მიზანი, ან ეს არ იყო მიმართული ამ ჯგუფის მიმართ. თუმცა, სტატისტიკურადაც დასტურდება, რომ უშიშროების ძალების მიერ მოკლული ადამიანების უმრავლესობა კათოლიკური, ან ნაციონალისტური ფენებიდან იყო, სასამართლო ვერ განიხილავს სტატისტიკას, როგორც დისკრიმინაციული პრაქტიკის დამადასტურებელს მე-14 მუხლის მნიშვნელობით. არ არსებობს სასამართლოს წინაშე წარდგენილი მტკიცებულება, რომელიც მას მისცემდა საფუძველს დაედგინა, რომ რომელიმე ამ მკვლელობათაგანი, რომელთაგან მხოლოდ ოთხს მოჰყვა მსჯავრდება, შეიცავდა ძალის გამოყენების გადაჭარბებას, ან უშიშროების წარმომადგენელთა მხრიდან უკანონო ქმედებას.

10. 2. 1. 2. არაპირდაპირი დისკრიმინაცია

,,ბელგიელი ლინგვისტები (1968)“, მე-10 პუნქტი

10. დამატებით, განსაკუთრებით აღსანიშნვია, რომ შეიძლება ვინმე მივიდეს აბსურდულ დასკვნამდე თუკი მე-14 მუხლს ექნება ფართო ინტერპრეტაცია, როგორც ეს შეიძლება ნაგულისხმევი იყოს ფრანგულენოვანი ვერსიით. ზოგიერთმა, შეიძლება, ამის გამო ისეთი დასკვნა გააკეთოს, რაც ეწინააღმდეგება კონვენციას სამართლებრივ და ადმინისტრაციულ პროცედურასთან დაკავშირებით, რომლებიც ყველასათვის არ უზრუნველყოფენ სრულ თანასწორობას, ან თანასწორ მოპყრობას აღიარებულ უფლებათა და თავისუფლებათა ფარგლებში. ქვეყნის ხელისუფლების წარმომადგენლებს ხშირად ექმნებათ ვითარება და პრობლემები, როდესაც არსებულ განსხვავებათა მიხედვით აუცილებელია განსხვავებული სამართლებრივი გადაწყვეტა; უფრო მეტიც, ზოგიერთი სამართლებრივი უთანასწორობა საჭიროა ფაქტიური უთანასწორების გამოსასწორებლად. ყოვლისმომცველი ინტერპრეტაცია, რომელიც ზემოთ იყო მოყვანილი, არ შეიძლება დასაშვები იყოს.

,,ლინდსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1986)“, დასაშვებობის გადაწყვეტილება თუმცა კომისიის აზრით, ქვეყნის ხელისუფლების გადასაწყვეტია გადასახადების სფეროში გააკეთოს იმ მიზნების თავდაპირველი შეფასება, რომლებიც მის წინაშე დგას გამოყენებული საშუალებების თვალსაზრისით; შესაბამისად, მათზე მიხედულობაც. კომისიას ასევე მიაჩნია, რომ მიხედულება ამ სფეროში უფრო ფართო უნდა იყოს, ვიდრე სხვაგან. კომისია მიუთითებს, რომ საგადასახადო სისტემები სასიცოცხლოდ განსხვავდება განსხვავებულ გადასახადის გადამხდელებთან დაკავშირებით და ნებისმიერი საგადასახადო სისტემის განხორციელება ქმნის მარგინალურ ვითარებას (...) ასევე, სოციალური და ეკონომიკური მიზნების მიმართ განწყობა უნდა შექმნას სახელმწიფომ მისი შემოსავლების პოლიტიკიდან გამომდინარე და რაც შეიძლება არსებითად განსხვავდებოდეს ერთი ადგილიდან მეორესთან შედარებით და სხვადასხვა დროს. მთავრობას საგადასახადო პოლიტიკაში ხშირად უხდება ბალანსის დადგენა შემოსავლის გაზრდის მოთხოვნასა და სხვა სოციალური მიზნების ასახვის თვალსაზრისით. ქვეყნის ხელისუფლების წარმომადგენლები, ბუნებრივია, უფრო ხელსაყრელ პოზიციაში არიან, ვიდრე კომისია, რომ შეაფასონ ეს მოთხოვნები და ვალდებულებები.

10. 2. 2. მე-14 მუხლსა და სხვა არსებით მუხლებს შორის ურთიერთობა

10. 2. 2.1. მე-14 მუხლის ავტონომიური ბუნება

,,ვან დერ მუსლე ბელგიის წინააგმდეგ“ (№8919/80, 23/11/1983)

43. მე-14 მუხლი ავსებს კონვენციის სხვა არსებით მუხლებს და მის ოქმებს. ის შეიძლება გამოყენებული იქნას ავტონომიური მნიშვნელობითაც, როგორც მე-14 მუხლის დარღვევა, რაც თავისთავად არ განაპირობებს სხვა დებულებების დარღვევას. სხვაგვარად, მას არ გააჩნია დამოუკიდებელი არსებობა, რადგან მას ეფექტი გააჩნია მხოლოდ ,,იმ უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობისას“, რომლებიც უზრუნველყოფილია სხვა არსებითი დებულებებით (იხ. მარქსის გადაწყვეტილება 1079 წლის 13 ივნისი, Series A no.31, pp.15-16, $32). როგორც სასამართლომ დაადგინა, აქ ადგილი არა ჰქონია სავალდებულო, ან იძულებით შრომას მე-4 მუხლის მნიშვნელობით, საკითხი წამოიჭრა იმის შესახებ, სადავო ფაქტი მოხვდა თუ არა სრულად ამ მუხლის ფარგლებს გარეთ და შეასაბამისად, მე-14 მუხლის გარეთაც. თუმცა, ამგვარი დასაბუთება, შეიძლება წააწყდეს ერთ მნიშვნელოვან წინააღმდეგობას. კრიტერიუმი, რომელიც არსებობს იმისათვის, რომ განსაზღვროს იძულებითი შრომის კონცეფციის ფარგლები, მოიცავს განსაზღვრებას თუ რა არის ჩვეულებრივი (იხ. პუნქტი 38-ე). სამუშაო, ან შრომა, რომელიც თავისთავად შეიძლება გახდეს არანორმალური, თუკი პირის, ან პირთა ჯგუფის არჩევანი განახორციელონ ის, შეზღუდულია დადგენილი დისკრიმინაციული ფაქტორებით, რაც ზუსტად იყო განსაზღვრული იმით, რასაც განმცხადებელი ასაჩივრებდა და ადგილი ჰქონა ამ კონკრეტულ გარემოებებში.

,,ინზე ავსტრიის წინააღმდეგ (1987)“, პუნქტი 36.

36. სასამართლოს პრეცენდენტული სამართლით, მე-14 მუხლი ავსებს კონვენციისა და მისი ოქმების სხვა არსებით დებულებებს. მას არ გააჩნია დამოუკიდებელი არსებობა, ვიდრე გავლენას არ მოახდენს ,,უფლებებთან და თავისუფლებებთან“ დაკავშირებით, რაც უზრუნველყოფილია ამ დებულებებით. მართალია, მე-14 მუხლის გამოყენება არ განაპირობებს ერთი, ან რამდენიმე ამგვარი დებულების დარღვევას და ამ თვალსაზრისით, ის ავტონომიურია, ამიტომ არ არსებობს დარღვევის შესაძლებლობა იმ შემთხვევების გარდა, როდესაც საქმის ფაქტები ხვდება ერთ-ერთი ამ უკანასკნელის ფარგლებში. განმცხადებელი არ ასაჩივრებს პირველი ოქმის პირველი მუხლის დარღვევას, ცალკე აღებულს და სასამართლოსაც არ მიაჩნია აუცილებლად ex officio, განიხილოს ეს საკითხი; მისთვის საკმარისია დარწმუნდეს, რომ საჩივარი ხვდება არსებითი დებულების ფარგლებში.

10. 2. 2. 2. მე-14 მუხლის დამხმარე ბუნება

,,აირეი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1979)“, 30-ე პუნქტი

30. მე-14 მუხლს არ გააჩნია დამოუკიდებელი არსებობა; ის შეესაბამება ერთ კონკრეტულ ელემენტს (დისკრიმინაციის აკრძალვა) ყველა იმ უფლების თვალსაზრისით, რაც დაცულია კონვენციით (...)-ის მუხლები, რომლებშიც ეს უფლებებია დაცული, შეიძლება დაირღვეს ცალკე და/ან მე-14 მუხლთან მიმართებით. სასამართლოს არ დაუდგენია არც ერთი ცალკე აღებული მუხლის დარღვევა, რომელიც მოიცავდა ორივეს თავისთავად და მე-14 მუხლს. სასამართლომ ასევე უნდა გამოიკვლიოს საქმე ამ უკანასკნელის საფუძველზე. მეორეს მხრივ, ამგვარი გამოკვლევა ზოგადად არ არის სავალდებულო, როდესაც სასამართლო დაადგენს ცალკე აღებული რომელიმე მუხლის დარღვევას. ვითარება სხვაგვარადაა, თუკი უთანასწორო მოპყრობა სადავო უფლებასთან მიმართებაში საქმის ფუნდამენტური ასპექტია, მაგრამ ეს არ გამოიყენება მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევისას, როგორც ამ საქმისას დადგინდა; შესაბამისად, სასამართლოს არ მიაჩნია საჭიროდ საქმე განიხილოს მე-14 მუხლის საფუძველზე. [...]

,,დაჯენი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1981)“, პუნქტები 67-70

67. იქ, სადაც კონვენციის არსებითი მუხლია განსახილველი როგორც ცალკე, ისე მე-14 მუხლთან ერთად, და ცალკე არსებითი მუხლის დარღვევა დადგენილია, ზოგადად არ არის აუცილებელი სასამართლომ განიხილოს საქმე მე-14 მუხლით, თუკი უთანასწორო მოპყრობა სახეზეა უფლებით სარგებლობის თვალსაზრისით და ეს არის საქმის ფუნდამენტური ასპექტი.

68. სადავო დისკრიმინაციასთან დაკავშირებით ეს უკანასკნელი პირობა არ არის შესრულებული, რაც განპირობებული იყო გაერთიანებული სამეფოს სხვადასხვა ნაწილებში სხვადასხვა კანონით მამრობითი სქესის ჰომოსექსუალურ აქტებთან დაკავშირებით. უფრო მეტიც, თვით ბატონი დაჯენი აღიარებდა, რომ თუკი სასამართლო დაადგენდა მე-8 მუხლის დარღვევას, მაშინ ამ კონკრეტულ საკითხს მისთვის დაეკარგებოდა მნიშვნელობა.

69. განმცხადებლის მიხედვით, მისი საჩივრის არსებითი ნაწილი მე-14 მუხლით არის ის, რომ ჩრდილოეთ ირლანდიაში მამრობითი სქესის ჰომოსექსუალური აქტები, ჰეტეროსექსუალური და მდედრობითი სქესის ჰომოსექსუალური აქტებისგან განსხვავებით, სისხლისსამართლებრივი სანქციის საგანია მაშინაც, როდესაც მოხდა ზრდასრულ პირებს შორის, მათი თანხმობით, კერძო ვითარებაში. ამ საქმეში გარკვეული საკითხი მართლაც შეეხება ჩრდილოეთ ირლანდიაში კანონმდებლობის არსებობას, რომელიც გარკვეულ ჰომოსექსუალურ აქტებს ყველა გარემოებაში დასჯადად მიიჩნევს სისხლის სამართლის წესით. მიუხედავად ამისა, განმცხადებლის საჩივრის ეს ასპექტი მე-14 მუხლით, თავისი შედეგით იგივე საჩივარს წარმოადგენს, მხოლოდ სხვა კუთხიდან დანახულს, რაც სასამართლომ უკვე განიხილა მე-8 მუხლის საფუძველზე; არ არსებობს მოთხოვნა ამ საკითხის არსებითი განხილვის თაობაზე, რომელიც საქმის ნაწილია და რომელიც შთანთქა სხვა საკითხმა. რაკი დადგინდა, რომ განმცხადებლის პირადი სექსუალური ცხოვრების პატივისცემის უფლება დარღვეულია და ამის საფუძველზე დადგინდა მე-8 მუხლის დარღვევა მთელი სიფრძე-სიგანით და მისი აბსოლუტური მნიშვნელობით, არ არსებობს კანონიერი საჭიროება, რომ მოხდეს იმის განსაზღვრა გახდა თუ არა განმცხადებელი დისკრიმინაციის მსხვერპლი სხვა პირებთან შედარებით, რომლებიც შედარებით ნაკლებ შეზღუდვას ექვემდებარებიან იმავე უფლების თვალსაზრისით. რაკი ეს ასეა, არ შეიძლება იმის თქმა, რომ ცხადი განსხვავებული მოპყრობა წარმოადგენს საქმის ფუნდამენტურ ასპექტს.

70. შესაბამისად, სასამართლოს არ მიაჩნია საჭიროდ განიხილოს საქმე მე-14 მუხლის საფუძველზე.

,,X და Y ნიდერლანდების წინააღმდეგ (1985)“, პუნქტები 32-32

31. განმცხადებელი აღიარებს, რომ განსხვავებული მოპყრობა, პირთა განსხვავებული კატეგორიებისათვის, რომლებიც საჭიროებენ სექსუალური შეურაცხყოფისაგან სპეციალურ დაცვას და რაც დადგენილია კანონმდებლის მიერ, ქმნის კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას, [...] კომისიამ დაადგინა, რომ ცალკე საკითხი არ წარმოიშობა.

32. მე-14 მუხლს არ გააჩნია დამოუკიდებელი არსებობა; ის წარმოადგენს ერთ-ერთ განსაკუთრებულ ელემენტს (დისკრიმინაციის აკრძალვა) კონვენციით დაცული ყოველი უფლების თვალსაზრისით. მუხლები, რომლებშიც ეს უფლებებია მოცემული, შეიძლება დარღვეული იქნას ცალკე ან მე-14 მუხლთან მიმართებით. მე-14 მუხლის საფუძველზე საქმის განხილვა ზოგადად არ არის აუცილებელი, როდესაც სასამართლო დაადგენს ცალკე აღებული რომელიმე მუხლის დარღვევას. საკითხი სხვაგვარადაა, როდესაც ცხადი უთანასწორო მოპყრობა სადავო უფლებით სარგებლობის თვალსაზრისით საქმის ფუნდამენტური ასპექტია, მაგრამ ეს არ მოქმედებს მე-8 მუხლის დარღვევის შემთხვევაში ამ განხილვის პროცესში.

შესაბამისად, სასამართლოს არ მიაჩნია საჭიროდ განიხილოს საქმე მე-14 მუხლის საფუძველზე.

,,კანეას კათოლიკური ეკლესია საბერძნეთის წინააგმდეგ (1999)“, 47-ე პუნქტი

47. სასამართლოს საქმე არ არის განიხილოს განმცხადებელი ეკლესია საჯარო, ან კერძო სამართლით უფრო მეტად იქნება უფლებამოსილი თუ არა, ან ხელი შეუწყოს მას, ან საბერძნეთის მთავრობას გადადგას ერთი ან მეორე ნაბიჯი. სასამართლოს საქმეა მხოლოდ აღნიშნოს, რომ განმცხადებელ ეკლესიას, რომელსაც ეკუთვნის შენობები და მიწა, უარი ეთქვა სამართლებრივი პროცედურაზე, რათა დაიცვას საკუთრება, მაშინ, როდესაც მართლმადიდებლურ ეკლესიას, ან ებრაულ საზოგადოებას ამის გაკეთება შეუძლია, რათა დაიცვან საკუთრება გარკვეული ფორმალობისა და სპეციალური პროცედურის გარეშე. კონვენციის მე-6.1 მუხლის საფუძველზე გაკეთებული საკუთარი დასკვნის შესაბამისად, სასამართლოს მიაჩნია, რომ ადგილი ჰქონდა მე-14 მუხლის დარღვევას მე-6.1 მუხლთან ერთად, ვინაიდან არავითარი ობიექტური და გონივრული გამართლება არ ჰქონდა ამგვარ განსხვავებულ მოპყრობას.

10. 3. დისკრიმინაციის ტესტი

,,რასმუსენი დანიის წინააგმდეგ (19840“, პუნქტები 29, 34-35, 38, 42)

I. ხვდება თუ არა საქმის გარემოებები კონვენციის ერთ-ერთი არსებითი მუხლის ფარგლებში?

29. მე-14 მუხლი ავსებს კონვენციის სხვა დებულებებს და მის ოქმებს. მას არ გააჩნია დამოუკიდებელი არსებობა, რადგან მას ეფექტი გააჩნია, მხოლოდ ,,უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობისას“, რომლებიც უზრუნველყოფილია ამ დებულებებით. თუმცა, მე-14 მუხლის გამოყენება აუცილებლად არ გულისხმობს ამ დებულებათა დარღვევას და ამ თვალსაზრისით მას გააჩნია ავტონომიური მნიშვნელობა, არ შეიძლება მისი გამოყენება, ვიდრე სადავო ფაქტები არ მოხვდება ერთ-ერთი ამ უკანასკნელის ფარგლებში.

II. იყო თუ არა განსხვავებული მოპყრობა?

34. 1960 წლის აქტის მიხედვით, ბავშვისაგან განსხვავებით, მისი მეურვე, ან დედა, უფლებამოსილია დააწესოს მშობლის პროცედურა დადგენილი ვადის განმავლობაში. [...] მე-14 მუხლის მიზნებისათვის, სასამართლო აგენს, რომ ადგილი ჰქონდა განსხვავებულ მოპყრობას, ბატონ რასმუსენისა და მისი ყოფილი ცოლის მიმართ ყოფილი მეუღლის მშობლის უფლების პროცედურის დადგენის შესაძლებლობის თვალსაზრისით. არ არის მოთხოვნა დაყენებული, რათა განისაზღვროს, რა საფუძვლით მოხდა ამ განსხვავების დადგენა, მე-14 მუხლში ამომწურავადაა ჩამოთვლილი საფუძველთა სია.

III. არიან თუ არა განმცხადებელი და მისი ყოფილი ცოლი ანალოგიურ ვითარებაში?

35. მე-14 მუხლი განსხვავებული მოპყრობისა და დისკრიმინაციისაგან იცავს პირებს, რომლებიც არიან ,,ანალოგიურ ვითარებაში“.

IV. ჰქონდა თუ არა განსხვავებულ მოპყრობას ობიექტური და გონივრული გამართლება?

38. მე-14 მუხლის მიზნებისათვის, განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია, თუკი „მას არ გააჩნია ობიექტური და გონივრული გამართლება“, რაც იმას ნიშნავს, რომ არ გააჩნია ,,კანონიერი მიზანი“, ან არ არსებობს ,,პროპორციულობის გონივრული კავშირი გამოყენებულ საშუალებებსა და მიზანს შორის“.

42. ამრიგად, სასამართლო ასკვნის, რომ გასაჩივრებული განსხვავებული მოპყრობა არ იყო დისკრიმინაციული მე-14 მუხლის მნიშვნელობით.

10. 3. 1. ფარგლების ტესტი

,,ვან დერ მუსელე ბელგიის წინააღმდეგ (1983)“, 43-ე პუნქტი

43. მე-14 მუხლი ავსებს კონვენციის სხვა არსებით დებულებასა და მის ოქმებს. იხ. შეიძლება გამოყენებული იქნას ავტონომიური მნიშვნელობით, როგორც მხოლოდ მე-14 მუხლის დარღვევა, რაც არ განაპირობებს სხვა დებულებათა დარღვევას. სხვა მხრივ, მას არ გააჩნია დამოუკიდებელი არსებობა, რადგან მას ეფექტი გააჩნია, მხოლოდ ,,უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობის“ თვალსაზრისით, რაც უზრუნველყოფილია არსებითი დებულებებით. როგორც სასამართლომ დაადგინა, ადგილი არ ჰქონდა იძულებით, ან სავალდებულო შრომას მე-4 მუხლის მნიშვნელობით, საკითხი წარმოიშვება იმის თაობაზე, სადავო ფაქტები რამდენად ხვდება ამ მუხლის ფარგლებს გარეთ და სესაბამისად, მე-14 მუხლის ფარგლებს გარეთ. თუმცა, ამგვარ დასაბუთებას ექნება ძირითადი კონტრარგუმენტი. იძულებითი შრომის კონცეფციის კრიტერიუმის განსაზღვრება მოიცავს იმგვარ მნიშვნელობას, რაც ნორმალური ჩვეულებრივი მოვლენებისათვის. შრომა ან დასაქმება, რაც თავისთავად ნორმალურია, შეიძლება ფაქტობრივად გაწეული იქნას არანორმალური პირობებით, თუკი კერძო პირის, ან ჯგუფის არჩევანი შეზღუდული და განსაზღვრულია დისკრიმინაციული ფაქტორებით, რასაც სწორედ ადგილი ჰქონდა განმცხადებლის შემთხვევაში ამ გარემოებების დროს.

,,შმიტი და დალშტრომი შვედეთის წინააღმდეგ (1976)“, 39-ე პუნქტი

39. მიუხედავად იმისა, რომ არ დადგინდა მე-11 მუხლის დარღვევა, სასამართლო უნდა დარწმუნდეს, რომ განსხვავებული მოპყრობა, რომელსაც განმცახდებელი ახასიათებს, როგორც დისკრიმინაციულს, არღვევდა თუ არა მე-11 და მე-14 მუხლს ცალკე-ცალკე. ხელფასის ზრდისთვის უკუქცევითი ძალის მინიჭება, ან სხვა შეღავათები თავისთავად, ხვდება მე-11მუხლის პირველი პუნქტის ფარგლებს გარეთ, განსახილველ გარემოებებში ის დაკავშირებულია იმ უფლების განხორციელებასთან, რაც უზრუნველყოფილია ზემოაღნიშნული დებულებით, კერძოდ პროფკავშირების მიერ პროფესიული კავშირების წევრთა საქმიანობის ინტერესის თავისუფლების დაცვით. შვედურმა სახელმწიფომ, ფაქტობრივად შეარჩია კოლექტიური ხელშეკრულება, დადო კოლექტიური ხელშეკრულება და აღიარა გაფიცვის უფლება, როგორც სამი საშუალება, რაც პროფკავშირის მხრიდან ამგვარი ქმედების განხორციელებას შესაძლებლად აქცევდა როგორც კერძო, ისე საჯარო სექტორში. უფრო მეტიც, ეს ხდებოდა გაფიცვის გამოღვიძების პროცესში, რასაც მოჰყვა კოლექტიური ხელშეკრულების დადება კოლექტიური ხელშეკრულების ფარგლებში, როდესაც ოფისმა მიიღო განმცხადებლის გასაჩივრებული ქმედება, შესაბამისად, მე-14 მუხლი მოქმედებს ამ საქმის კონტექსტში. ორივე საკითხთან და იმ კრიტერიუმთან დაკავშირებით, რომელიც გამოყენებული უნდა იქნას; სასამართლო მიმართვას იმ გადაწყვეტილებებს, რომლებიც მან გამოიტანა ,,ლინგვისტბის“ საქმეზე და ბელგიის ეროვნული პოლიციის საქმეზე.

,,სიდაბრასი ლიტვის წინააღმდეგ (2004)“

47. მიუხედავად იმისა, რომ მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული იდეები, რომლებიც პრევალირებენ დემოკრატიულ სახელმწიფოებში, სასამართლო განიხილავს შორს მიმავალი აკრძალვის საკითხს, რომელიც გამოყენებულია კერძო სექტორში დაქირავების თვალსაზრისით და გავლენას ახდენს ,,პირად ცხოვრებაზე“. ის განსაკუთრებულ წონას ანიჭებს ევროპული სოციალური ქარტიის პირველი და მე-2 მუხლების ტექსტს და იმ ინტერპრეტაციას, რომელიც მას მისცა სოციალურ უფლებათა ევროპულმა კომიტეტმა (იხ. 31-ე პუნქტი ზემოთ) ისევე, როგორც საერთაშორისო შრომის ორგანიზაციის მიერ მიღებულ ტექსტს (იხ. პუნქტი 32 ზემოთ). დამატებით, დადგენილია, რომ არ არსებობს წყალგამყოფი, რაც კონვენციით დაცული სფეროსაგან განაცალკევებდა სოციალურ და ეკონომიკურ უფლებებს (იხ. აირეი ირლანდიის წინააღმდეგ 1979 წლის 9 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, Series A.no.32, $26).

10. 3. 2. განსხვავებული მოპყრობა

10. 3. 2. 1. ანალოგიური ვითარება

,,ლითგოუ გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1986)“, პუნქტი 177-ე

177. სხვა საჩივრების განხილვამდე, სასამართლო აღნიშნავს, რომ მე-14 მუხლი არ კრძალავს ყოველგვარ განსხვავებულ მოპყრობას კონვენციით აღიარებული უფლებებისა და თავისუფლებების თვალსაზრისით. ის იცავს დისკრიმინაციული განსხვავებული მოპყრობისაგან პირებს (იურიდიული პირების ჩათვლით) რომლებიც ,,აღმოჩნდნენ ანალოგიურ ვითარებაში“; მე-14 მუხლის მიზნებისათვის განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია, თუკი მას ,,არ გააჩნია ობიექტური და გონივრული გამართლება“, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას არ გააჩნია ,,კანონიერი მიზანი“, ან ის არ არის ,,გონივრულად პროპორციული გამოყენებული საშუალებებისა და კანონიერი მიზნის თვალსაზრისით“. უფრო მეტიც, ხელმომწერ სახელმწიფოებს გააჩნიათ გარკვეული მიხედულების ფარგლები, რათა მსგავს ვითარებაში შეაფასონ რამდენად და რა დოზით ამართლებს კანონით განსხვავებულ მოპყრობას; მიხედულების ფარგლები იცვლება გარემოებებისა და წინაისტორიის მიხედვით.

,,ფრედინი შვედეთის წინააღმდეგ (1991)“, პუნქტები 60-61

60. სასამართლო შენიშნავს, რომ მე-14 მუხლი იცავს დისკრიმინაციისაგან ობიექტური და გონივრული გამართლების გარეშე, რაც განსხვავებულ მოპყრობას ნიშნავს, ,,შედარებით“ მსგავს გარემოებებში. ამ მუხლით საჩივრის წარმატებისათვის, inter alia, უნდა დადგინდეს, რომ მსხვერპლის ვითარება შეიძლება შეუდარდეს იმ პირებს, ვისაც უკეთ ეპყრობიან.

61. [...] მტკიცებულების შეფასების შემდეგ კომისიამ დაადგინა, რომ არ დადასტურდება, რომ განმცხადებლები მსგავს ვითარებაში იყვნენ იმ კომპანიებთან შედარებით, რომელთა ნებართვა დარჩა ძალაში. თავიანთ მიმართვებში განმცხადებლები არ ცდილობდნენ გაექარწყლებინათ კომისიის შეფასება, არც სხვა მტკიცებულებები წარმოუდგენიათ. მათი მთავარი არგუმენტი იყო ის, რომ, რადგან მათი ბიზნესი შეჩერდა, მთავრობას უნდა განემარტა თუ რამდენად განსხვავებული იყო მათი საქმე სხვა საწარმოებისაგან, რომელთაც უფლება მიეცათ გაეგრძელებინათ საქმიანობა, ან სარწმუნოდ განემარტათ მათ მიმართ განსაკუთრებული მოპყრობის საფუძველი. სასამართლო ვერ ხედავს ვერავითარ მიზეზს, თუ რატომ უნდა შეაფასოს მან ეს მტკიცებულება სხვაგვარად, კომისიის მსგავსად და შესაბამისად მიიჩნევს, რომ არ არსებობს მე-14 მუხლის საწინააღმდეგო დისკრიმინაციის საკითხი.

,,სტაბინგსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1996)“

72. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მე-14 მუხლი ადგენს დისკრიმინაციისაგან დაცვას კონვენციის სხვა არსებითი დებულებებით განსაზღვრული უფლებებისა და თავისუფლებებით სარგებლობისას (იხ. ვან დერ მუსელე ბელგიის წინააღმდეგ, 1983 წლის 23 ნოემბრის გადაწყვეტილება, Series A, no. 70, p. 22, para. 43). თუმცა, ყველა განსხვავებული მოპყრობა არ ქმნის ამ მუხლის დარღვევას. ამის სანაცვლოდ, უნდა დადგინდეს ანალოგიურ ან მსგავს ვითარებაში სხვა პირებს ეპყრობიან თუ არა უკეთ და არსებობს თუ არა გონივრული, ან ობიექტური გამართლება განსხვავებული მოპყრობისათვის (იხ. ფრედინი შვედეთის წინააღმდეგ (ნომერი 1) 1991 წლის 18 თებერვლის გადაწყვეტილება, Series A, no. 192, p. 19. para. 60).

ხელმომწერ სახელმწიფოებს გააჩნიათ მიხედულება შეაფასონ თუ რამდენად და რა დონით, სხვაგვარად მსგავს ვითარებაში, კანონით გამართლებულია განსხვავებული მოპყრობა (იხ. რასმუსენი დანიის წინააღმდეგ, 1984 წლის 28 ნოემბრის გადაწყვეტილება, Series A, no. 87, p. 15, para. 40).

73. აღსანიშნავია ის, რომ განმცხადებლები ჩივიან პატივისცემით მოპყრობის გამო განზრახი ქმედებით მიყენებული ზიანის მსხვერპლთან შედარებით და სხვა განზრახი დაზიანებების მქონე დაზარალებულებთან შედარებით, რაც არ ქმნიდა შესაძლებლობას მათ გაეგოთ ფსიქოლოგიური ზიანის პრევენციის შესაძლებლობის შესახებ (იხ. 69-ე პუნქტი ზემოთ).

სასამართლო, უპირველესად მიიჩნევს, რომ განმცხადებელბსა და მსხვერპლებსა და სხვა ფორმის დანაშაულის შედეგად დაზარალებულ პირებს შორის, მათთვის დამახასიათებელი ფსიქოლოგიური თანამდევი მოვლენების გამო, არ არსებობდა უთანასწორობა მოპყრობის თვალსაზრისით, რადგან სხვა ჯგუფების მიმართ არსებობდა შეზღუდვის იგივე წესები.

მეორე, განზრახი და გაუფრთხილებელი ქმედების შედეგად დაზარალებული, არ შეიძლება ითქვას, რომ ანალოგიურ ვითარებაშია მე-14 მუხლის მნიშვნელობით. ნებისმიერი ქვეყნის შიდა სამართლებრივ სისტემაში შეიძლება არსებობდეს მომჩივანთა ცალკეული კატეგორიები მათთვის მიყენებული ზიანის ტიპის მიხედვით, საჩივრის სამართლებრივი საფუძვლების ან სხვა ფაქტორების გამო, რომლებიც განსხვავებული წესებისა და პროსედურის სუბიექტები არიან. განსახილველ საქმეში, ინგლისური კანონის თანახმად, განსხვავებული წესები მოქმედებს ხანდაზმულობის თვალსაზრისით იმ მსხვერპლთა მიმართ, რომელთაც ზიანი მიიღეს განზრახი და გაუფრთხილებელი ქმედების შედეგად, როგორც ლორდთა პალატამ მიიჩნია თურქული კომიტეტის ანგარიშის საფუძველზე (იხ.მე-15 პუნქტი ზემოთ). განსხვავებული მოსაზრებები შეიძლება იყოს ნებისმიერ ამ ჯგუფთაგან დაკავშირებით; მაგალითად, უფრო მეტად უდავო შეიძლება იყოს მსხვერპლთა მიმართ, რომლებიც წინასწარი განზრახვით უკანონო ქმედების მსხვერპლნი არიან და მიზეზობრივი კავშირი არსებობს. ხელოვნური იქნებოდა იმის აღნიშვნა, რომ არსებობს ამ მომჩივანთა შორის რაიმე მსგავსება და იმის იგნორირება, რომ მათ შორის განსხვავება არ არსებობს მე-14 მუხლის მიზნებისათვის. (იხ. mutatis mutandis, ზემოაღნიშნული ვან დერ მუსელეს გადაწყვეტილება, გვ. 22-23, პუნქტი 46).

74. შემდეგ, თუნდაც შესაძლებელი იყოს შედარება მომჩივანთა ორ ჯგუფს შორის, განსხვავებული მოპყრობა შეიძლება გონივრულად და ობიექტურად გამართლდეს მათი განმასხვავებელი ნიშნებით. საკმაოდ გონივრულია და ხელმომწერი სახელმწიფოების მიხედულების ფარგლებში ხვდება ეს საკითხები (იხ. 72-ე პუნქტი ზემოთ), რომ შეიქმნას განსხვავებული რეჟიმი ქმედების შეზღუდვის თვალსაზრისით, რომელიც დაეფუძნება წინასწარი განზრახვით მიყენებულ ზიანსა და ზარალს, მაგალითად, სამოქალაქო სარჩელის არსებობა შეიძლება ნაკლებად შესაძლებელი იყოს ამ უკანასკნელი ტიპის დაზიანების შემთხვევაში.

,,უნალ ტეკელი თურქეთის წინააღმდეგ (2004)“

49. სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-14 მუხლი იცავს დისკრიმინაციისაგან კონვენციის არსებითი მუხლებით უზრუნველყოფილი უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობისას. თუმცა, ყველა განსხვავებული მოპყრობა არ გამოიწვევს ამ მუხლის დარღვევას. დადასტურებული უნდა იქნას, რომ სხვა პირები ანალოგიურ ვითარებაში, ან შედარებით მსგავს ვითარებაში; უფრო მეტი პატივისცემით სარგებლობდნენ და რომ განსხვავება დისკრიმინაციულია (მაგალითად, იხ. ნაციონალური და პროვინციული სამშენებლო საზოგადოება, ლიიდს პერმანენტ სამშენებლო საზოგადოება და იორკშირის სამშენებლო საზოგადოება გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1997 წლის 23 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, Reports of Judgments and Decisions 1997 - VII, $88).

,,თლიმენოსი საბერძნეთის წინააღმდეგ (2000)“, 41-ე და 44-ე პუნქტები

41. სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებელი არ დაინიშნა რეგისტრირებულ ბუღალტრად ნაწილობრივ მისი მსჯავრდების გამო, რაც დაკავშირებული იყო მის მიერ სამხედრო უნიფორმის ტარების გაპროტესტებასთან. ამის გამო მას განსხვავებულად მოექცნენ სხვა პირებთან შედარებით, რომლებმაც მოითხოვეს ამ თანამდებობების მიღება, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ამგვარი განსხვავებული მოპყრობა ზოგადად არ ხვდება მე-14 მუხლის ფარგლებში, რადგან ის არ უკავშირდება გარკვეული პროფესიის მისაწვდომობის უფლებას, პროფესიის თავისუფლება კონვენციით არ არის დაცული [...]

44. სასამართლომ დაადგინა, რომ მე-14 მუხლით დისკრიმინაციის აკრძალვის შესახებ კონვენციით უზრუნველყოფილი უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობისას დარღვეულია, როდესაც სახელმწიფო განსხვავებულად ეპყრობა სხვა პირს ანალოგიურ ვითარებაში ობიექტური და გონივრული გამართლების გარეშე. თუმცა, სასამართლოს მიაჩნია, რომ ეს არ არის ერთადერთი ზღვარი მე-14 მუხლით დისკრიმინაციის აკრძალვისათვის. დისკრიმინაციის აკრძალვა კონვენციით უზრუნველყოფილი უფლებებით სარგებლობისას ასევე დარღვეულია, როდესაც სახელმწიფოები ობიექტური და გონივრული გამართლების გარეშე ვერ ასრულებენ ვალდებულებას განსხვავებულად მოეპყრონ პირებს, რომელთა ვითარება არსებითად განსხვავდება ერთმანეთისგან. [... ]

10. 3. 3. განსხვავებული მოპყრობის გამართლება

,,ბელგიელი ლინგვისტების საქმე (1968)“, მე-10 პუნქტი

10. [...] მნიშვნელოვანია განისაზღვროს კრიტერიუმი, რომელიც შესაძლებლობას მოგვცემს დავადგინოთ მოცემული განსხვავებული მოპყრობა, რომელიც რა თქმა უნდა, შეეხება ჩამოთვლილი უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობას, ეწინააღმდეგება თუ არა მე-14 მუხლს. ამ საკითხზე, სასამართლო ეყრდნობა რა მრავალი დემოკრატიული ქვეყნის სამართლებრივ პრაქტიკას, ადგენს, რომ თანასწორი პრინციპი ირღვევა, თუკი განსხვავებას არ გააჩნია ობიექტური და გონივრული გამართლება. ამგვარი გამართლების არსებობა უნდა შეფასდეს გამოყენებული სადავო ღონისძიების მიზნისა და შედეგის მიხედვით, იმ თვალსაზრისით, რომ უპირატესობა მიენიჭოს ჩვეულებრივ დემოკრატიულ საზოგადოებაში პრევალირებად პრინციპებს. კონვენციით ჩამოთვლილი უფლებებით სარგებლობისას განსხვავებული მოპყრობა კანონიერი უნდა იყოს არა მარტო მიზნის მიმართ, მე-14 მუხლი შეიძლება დაირღვეს, როდესაც უდავოდაა დადგენილი, რომ არ არსებობს განივრული პროპორცია გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის.

მოცემულ საქმეში იმის გასარკვევად, არის თუ არა უკანონო განსხვავება დადგენილი, სასამართლოს არ შეუძლია ყურადღება არ მიაქციოს იმ სამართლებრივ და ფაქტიურ გარემოებებს, რომელიც საზოგადოების ცხოვრებას ახასიათებს სახელმწიფოში, რომელიც, როგორც ხელმომწერი სახელმწიფო ვალდებულია პასუხი გასცეს საკითხს სადავო ღონისძიების თაობაზე. ამ დროს უნდა შეფასდეს კომპეტენტური სახელმწიფო ხელისუფლების წარმომადგენელთა ქმედება, რათა არ დაკარგოს, როგორც კონვენციით დაფუძნებული კოლექტიური საერთაშორისო მექანიზმის მხარემ, კონვენციით დადგენილი ეფექტური აღსრულების უფლებამოსილება. ქვეყნის ხელისუფლების წარმომადგენლები თავისუფლად ირჩევენ იმ ღონისძიებებს, რომლებიც მათ მიაჩნიათ საჭიროდ კონვენციით რეგულირებულ საკითხებთან დაკავშირებით. სასამართლო გადასინჯვა შეეხება მხოლოდ კონვენციის მოთხოვნებთან ამ ღონიძიებების შესაბამისობას.

,,მარქსი ბელგიის წინააღმდეგ (1979)“, 33-ე პუნქტი

33. სასამართლოს პრეცენდენტული სამართლით, განსხვავება დისკრიმინაციულია, თუკი მას არ გააჩნია ,,ობიექტური და გონივრული გამართლება“, რაც იმის ნიშნავს, რომ მას არ გააჩნია ,,კანონიერი მიზანი“ ან არ არის ,,გონივრული პროპორცია გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის“.

,,რასმუსენი დანიის წინააღმდეგ (1984)“, 38-ე პუნქტი

38. მე-14 მუხლის მიზნებისათვის, განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია, თუკი მას არ გააჩნია ,,ობიექტური და გონივრული გამართლება“, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას არ გააჩნია ,,კანონიერი მიზანი“ ან არ არის ,,გონივრული პროპორცია გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის“. [...]

კომისიამ დაადგინა, რომ ერთადერთი კანონიერი მიზანი განმცხადებლის გასაჩივრებელი განსხვავებული მოპყრობისათვის იყო მისი სურვილი, თავიდან აეცილებინა ბავშვის უარეს მდგომარეობაში ჩაყენება მშობლის უფლების დადგენის პროცედურის გამო, ბავშვის დაბადებიდან რამდენიმე წლის განმავლობაში. თუმცა, მას შემდეგ, რაც ეს მიზანი შეიძლებოდა მიღწეულიყო ,,აღიარების დოქტრინის საფუძველზე“, არ არსებობდა გონივრული პროპორცია გამოყენებულ საშუალებებს შორის, კერძოდ ის, რომ ადგენდა ხანდაზმულობას მხოლოდ ქმრისათვის და კანონიერ მიზანთან.

,,აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი გაერთიანებული სამეფოს წინაარმდეგ (1985)“, 72-ე პუნქტი

72. მე-14 მუხლის მიზნებისათვის, განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია, თუკი მას არ გააჩნია ,,ობიექტური და გონივრული გამართლება“, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას არ გააჩნია ,,კანონიერი მიზანი“ ან არ არის ,,გონივრული პროპორცია გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის“. ხელმომწერ სახელმწიფოებს გააჩნიათ მიხედულების გარკვეული ფარგლები იმის შესაფასებლად, რომ სხვა, მსგავს ვითარებაში განსხვავებული მოპყრობა კანონით ამართლებდეს განსხვავებას, მაგრამ სასამართლოზეა დამოკიდებული საბოლოო გადაწყვეტილების მიღება ამასთან დაკავშირებით.

,,ჰოფმანი ავსტრიის წინააღმდეგ (19930“, 31-ე და 33-ე პუნქტები

31. კონვენციით გარანტირებული უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობისას მე-14 მუხლი იცავს განსხვავებული მოპყრობისაგან, თუკი მას არ გააჩნია გონივრული და ობიექტური გამართლება, მსგავს ვითარებაში მყოფ პირების მიმართ. პირველად უნდა განისაზღვროს რამდენად შეუძლია განმცხადებელს განსხვავებული მოპყრობის გამო გასაჩივრება.

33. ევროსასამართლო ამგვარად ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა განსხვავებულ მოპყრობას და რომ განსხვავება ეფუძნებოდა რელიგიას; [...] ამგვარი განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია თუკი არ არსებობს ,,ობიექტური და გონივრული გამართლება“, რაც ნიშნავს, რომ არ არის გამართლებული ,,კანონიერი მიზნით“ და არ არსებობს ,,გონივრული პროპორცია გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის“.

,,ინაზე ავსტრიის წინააღმდეგ (1987)“, 41-ე პუნქტი

41. მე-14 მუხლის მიზნებისათვის, განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია, თუკი მას არ გააჩნია „ობიექტური და გონივრული გამართლება“, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას არ გააჩნია „კანონიერი მიზანი“, ან არ არის ,,გონივრული პროპორცია გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის“.

10. 3. 3. 1. კანონიერი მიზანი

,,დერბი შვედეთის წინააღმდეგ (1990)“, 33-ე, 34-ე პუნქტები

33. რეზიდენტებსა და არარეზიდენტებს შორის განსხვავებულ მოპყრობასთან დაკავშირებით, აღსანიშნავია შემდეგ: სამთავრობო კანონის თანახმად (1951:175), რომელმაც წარმოშვა დისენტერსის საგადასახადო აქტი, მიზეზი, რის გამოც გამონაკლისი იყო დაშვებული ფორმალურად რეზიდენტად რეგისტრირებული პირებისათვის, გადასახადების შემცირების საკითხი არ შეიძლებოდა ისევე გასაჩივრებულიყო, როგორც იმ პირების მიერ, რომლებიც რეგისტრირებულნი არ იყვნენ, ხოლო პროცედურა არსებითად გართულებული იყო არარეზიდენტებისათვის, სამთავრობო კანონი (1978/79:58) შეიცავდა საგადასახადო ცვლილებებს, რომლითაც არარეზიდენტებს დაუდგინა სპეციალური პირობა დისენტერსის საგადასახადო აქტის შესაბამისად. ფაქტობრივად, მთავრობა სასამართლო სხდომაზე აცხადებდა, რომ ის არ დავობდა იმის თაობაზე, რომ განსხვავებას გააჩნდა კანონიერი მიზანი.

34. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, გასაჩივრებული ღონისძიება არ შეიძლებოდა განხილულიყო კონვენციით კანონიერი მიზნის მქონედ. შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას პირველი ოქმის პირველ მუხლთან მიმართებით.

,,ბურგჰარცი შვეიცარიის წინააღმდეგ (1994)“, 27-ე პუნქტი

27. სასამართლო არნიშნავს, რომ სქესთა შორის თანასწორობა ევროსაბჭოს წევრი ქვეყნების უმთავრესი მიზანია; ეს იმას ნიშნავს, რომ ძალზე წონიანი მიზეზები უნდა იქნეს წარმოდგენილი, რათა სქესობრივ ნიადაგზე განსხვავებული მოპყრობა განხილული იქნას კონვენციასთან შესაბამისობაში.

,,ჩასაგნოუ და სხვები საფრანგეთის წინააღმდეგ (1999)“, 91-92-ე პუნქტები

91. სასამართლო აღნიშნავს, რომ განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია თუკი მას არ გააჩნია „ობიექტური და გონივრული გამართლება“, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას არ გააჩნია „კანონიერი მიზანი“ ან არ არის „გონივრული პროპორცია გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის“. უფრო მეტიც, ხელმომწერ სახელმწიფოებს გააჩნიათ მიხედულების გარკვეული ფარგლები შეფასებისას, თუ რამდენად და რა დონით, სხვა შემთხვევაში მსგავსება, მსგავს ვითარებაში ამართლებს განსხვავებულ მოპყრობას.

91. [...] იმის გათვალისწინებით, რომ ღონისძიება, რომელიც ადგენს განსხვავებულ მოპყრობას პირებს შორის, რომლებიც შედარებით მსგავს გარემოებაში არიან, შეიძლება გამართლდეს საზოგადოებრივი ინტერესებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ამ საქმეში მთავრობამ არ წარმოადგინა რაიმე სარწმუნო განმარტება თუ როგორ შეიძლება ზოგადმა ინტერესმა შექმნას მცირე მიწის მესაკუთრეთა ვალდებულება, რომ მხოლოდ მათ გადასცენ მათი სანადირო უფლებები. ერთი შეხედვით, სათამაშო აქციების რაციონალური ექსპლოატაცია გარკვეულ მუნიციპალიტეტში ძალზე მნიშვნელოვანია დიდი ზომის საკუთრებასთან მიმართებაში, მაშინ როდესაც მცირე საკუთრებასთან დაკავშირებით მთავრობას არ დაუზუსტებია რაიმე უპირატესი ინტერესი, რომელიც გაამართლებდა ამ ადგილის მიხედვით მიწის კრიტერიუმის გამოყენებას განსხვავების დასადგენად. სასამართლო ვერ ხედავს, რას შეეძლო იმ ფაქტის განმარტება, რომ ერთი და იმავე მუნიციპალიტეტში, დიდი მიწების მესაკუთრეებს შეეძლოთ მათი ექსკლუზიური სანადირო უფლების ქონა საკუთარ მიწებზე, განსაკუთრებით მოგების მიღებისათვის და გათავისუფლდნენ ვალდებულებისაგან გადასცენ ეს უფლებები საზოგადოებას ან, თუკი არ ნადირობენ თვითონ, შეუძლიათ სხვებს აუკრძალონ ნადირობა მათ მიწაზე, მაშინ როდესაც მცირე მიწის მესაკუთრეებს, ამის საწინააღმდეგოდ, ეკისრებათ ვალდებულება ასოციაციას გადასცენ უფლებები საკუთარ მიწაზე.

10. 3. 3. 2. პროპორციულობა

,,უნალ ტაკელი თურქეთის წინააღმდეგ (2004)“

50. სასამართლოს პრეცენდენტული სამართლის მიხედვით, განსხავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია მე-14 მუხლის მნიშვნელობით, თუკი მას არ გააჩნია გონივრული და ობიექტური გამართლება. ამგვარი გამართლების არსებობა უნდა შეფასდეს იმ პრინციპების გათვალისწინებით, რომლებიც ჩვეულებრივ პრევალირებენ დემოკრატიულ სახელმწიფოში. განსხვავებული მოპყრობა კონვენციით უზრუნველყოფილი უფლებებით სარგებლობისას არა მხოლოდ უნდა ისახავდეს კანონიერ მიზანს, არამედ: მე-14 მუხლი დაირღვევა, თუკი უდავოდ შეიძლება დადგინდეს, რომ არ არსებობს ,,პროპორციულობა გამოყენებულ ღონისძიებებსა და კანონიერ მიზანს შორის“ (მაგალითად, იხ. პეტროვიჩი ავსტრიის წინააღმდეგ,1998 წლის 27 მარტის გადაწყვეტილება, Reports of Judgmentsand Decisions 1998-II, $30, ლითგოუ და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1986 წლის 8 ივლისის გადაწყვეტილება Series A no.102, $177).

,,ბელგიელი პოლიციელების ეროვნული კავშირი ბელგიის წინააღმდეგ (1975)“, 47-19-ე პუნქტები

47. სასამართლო ვალდებულია დაინახოს სადავო განსხვავებულ მოპყრობას გააჩნია თუ არა დისკრიმინაციული ბუნება. ამისათვის, სასამართლოს ,,არ შეუძლია შეაფასოს კომპეტენტური ხელისუფლების წარმომადგენელთა როლი“, რომელიც ,,უფლებამოსილია აირჩიოს ღონისძიებები, რომლებიც მათ მიაჩნიათ კონვენციით რეგულირებადი ამ გარემოებების შესაფერისად“, ,,სასამართლო გადასინჯვა მხოლოდ კონვენციის მოთხოვნებთან ამ ღონისძიებების შესაბამისობას“.

48. განმცხადებელი კავშირი ასაჩივრებს, რომ ის არ მიიჩნევს იმ ორგანოდ, რომელთანაც შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენლებს კონსულტაციები უნდა გაემართათ, როგორც ეს გააკეთეს სხვა სამი პროფკავშირის მიმართ, რომელბიც გახსნილი იყო ყვალა პროვინციულ და მუნიციპალურ შტატში, მუნიციპალური პოლიციის ინტერესების შესაბამის წინადადებებზე, მიუხედავად იმისა, ეს წინადადებები შეეხებოდა მუნიციპალური ხელისუფლების ყველა კატეგორიასა თუ მხოლოდ პოლიციას. როგორც სასამართლომ ზემოთ აღნიშნა, 1966 წლის სამეფო დეკრეტს გააჩნდა განსხვავებული მოპყრობის საფუძველი ,,კატეგორიების მიხედვით“ იმ ორგანიზაციებისათვის, როგორიც იყო განმცხადებელთა კავშირი. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ მისი სურვილი იყო თავიდან აეცილებინა ,,პროფკავშირების ანარქია“ და აუცილებლად მიიჩნია ,,პოლიციის დაკავშირებული და დაბალანსებული საქმიანობის უზრუნველყოფა ყველა პროვინციული და კომუნალური თანამშრომლის ინტერესების გათვალისწინება“. ეს თავისთავად კანონიერი მიზანია და სასამართლოს არავითარი მიზეზი არა აქვს იფიქროს, რომ მთავრობას გააჩნდა სხვა ბოროტი განზრახვა, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა სამეფო დეკრეტის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტს. კერძოდ, არაფერი ადასტურებს, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებს განზრახვა ჰქონდათ მოლაპარაკებები ეწარმოებინათ სამ დიდ პროფკავშირულ ორგანიზაციასთან, მათი პოლიტიკური მოტივაციის გამო და მათთვის მიენიჭებინათ რაიმე ექსკლუზიური პრივილეგია; ამის გარდა, თუკი არსებობდა იმგვარი პროფკავსირი, რომელსაც პროვინციული და მუნიციპალური თანამშრომლის პოლიტიკური მოტივაცია არ გააჩნდა და არ იცავდა მათ საქმიანობის ინტერესებს, სადავო ნორმა აიძულბდა შინაგან საქმეთა სამინისტროს, კონსულტაციები გაემართა მათთანაც. [...]

49. დაბოლოს, სასამართლომ განიხილა საკითხი დისკრიმინაციის შესახებ, მე-11 და მე-14 მუხლების დარღვევით ერთობლიობაში გამომდინარეობს თუ არა იმ ფაქტიდან, რომ განმცხადებელ კავშირს გარკვეულ საკითხებთან დაკავშირებით უარი უთხრეს კონსულტაციის უფლებაზე, რაც მოიცავს მხოლოდ მუნიციპალურ პოლიციას, მაგალითად, სუპერინტენდანტის ან მისი მოადგილის დანიშვნის პირობებთან დაკავშირებით (1965 წლის 12 აპრილის სამეფო დეკრეტი და მინისტრის 1965 წლის 18 მაისის ცირკულარი, ორივე დაიბეჭდა 1965 წლის 21 მაისს Moniteur blege-ში). სასამართლო იმ აზრისაა, რომ წესების უნიფიცირებული ბუნება არ ამართლებს დასკვნას, რომ მთავრობამ გადააჭარბა თავისუფლების საზღვრებს იმგვარი ღონისძიებების განხორციელებით, რომლებიც მან აუცილებლად მიიჩნია პროფკავშირებთან ურთიერთობაში. სასამართლოს მიაჩნია, რომ ცხადად არ იყო დადგენილი, რომ უპატივცემულობა, რაც მიადგა განმცხადებელს, გადაჭარბებულია მთავრობის კანონიერ მიზანთან შედარებით. შესაბამისად, არ იქნა დარღვეული პროპორციულობის პრინციპი.

,,ჰოფმანი ავსტრიის წინაარმდეგ (1993)“, 34-ე და 36-ე პუნქტები

34. უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების მიზანი კანონიერი იყო, კერძოდ ის იცავდა ბავშვის უფლებებსა და ჯანმრთელობას; ახლა განხილული უნდა იქნას რამდენად დაკმაყოფილებული იყო ასევე მეორე მოთხოვნა.

36. [...] ამრიგად, სასამართლოს არ შეუძლია დაადგინოს, რამდენად გონივრული პროპორცია არსებობდა გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის; შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა მე-8 მუხლის დარღვევას მე-14 მუხლთან მიმართებით.

,,თლიმენოსი საბერძნეთის წინაარმდეგ (2000)“, 46-47-პუნქტები

46. შემდეგი განსახილველი საკითხია რამდენად იყო კონვენციის მე-14 მუხლი დაცული. პრეცენდენტული სამართლის მიხედვით, სასამართლო განიხილავს განმცხადებლის სხვა პირებისგან განსხვავებით მოპყრობას ვალდებულებეის დარღვევას, ისინი გასამართლებული იყვნენ სერიოზული დანაშაულისათვის და ეს კანონიერ მიზანს ისახავდა. თუკი ეს ასეა, მაშინ სასამართლომ უნდა განიხილოს არსებობდა თუ არა გონივრული პროპორცია გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის.

47. სასამართლო განიხილავს როგორც პრინციპის საკითხს სახელმწიფოებს გააჩნიათ თუ არა კანონიერი ინტერესები გამორიცხონ ზოგიერთი კანონდამრღვევი რეგისტრირებული, ბუღალტერის პროფესიიდან. თუმცა, სასამართლო ასევე განიხილავს, რომ სხვა სერიოზული დანაშაულისათვის მსჯავრდებისაგან განსხვავებით, მსჯავრდება რაც დაკავშირებულია აღმსარებლობითი ან ფილოსოფიური საფუძვლით სამხედრო ფორმის ტარებაზე უართან, არ შეიძლება გამოყენებულ იქნას, როგორც რაიმე არაკეთლისინდისიერების ან მორალური დაცემის საფუძველი, რაც აჭარბებს მსჯავრდებულის შესაძლებლობას გამოიყენოს თავისი პროფესია. განმცხადებლის გამორიცხვა იმ საფუძვლით, რომ ის შეუსაბამო პირი იყო, არ არის გამართლებული. სასამართლო მხედველობაში იღებს მთავრობის არგუმენტს იმის შესახებ, რომ პირები, რომელებიც უარს აცხადებენ ემსახურონ საკუთარ სახელმწიფოს, შესაბამისად უნდა დაისაჯონ. თუმცა, სასამართლო ასევე მიუთითებს, რომ განმცხადებელმა მოიხადა საპატიმრო სასჯელი მის მიერ სამხედრო უნიფორმის ტარებისათვის უარის გამო. ამ გარემოებაში, სასამართლოს მიაჩნია, რომ შემდგომი სანქციის დაკისრება განმცხადებელზე არაპროპორციულია. აქედან გამომდინარე, განმცხადებლის გამორიცხვა რეგისტრირებული ბუღალტრის პროფესიიდან არ ისახავდა კანონიერ მიზანს. შედეგად, სასამართლოს მიაჩნია, რომ არ არსებობდა ობიექტური და გონივრული გამართლება განმცხადებლის მიმართ განსხვავებული მოპყრობისათვის სერიოზული დანაშაულისათვის მსჯავრდებულ პირებთან შედარებით.

10. 3. 4. სახელმწიფოს მიხედულება

,,ჰენდისაიდი გაერთიენბული სამეფოს წინაარმდეგ (1976)“, 48-ე პუნქტი

48. სასამართლო არნიშნავს, რომ კონვენციით დადგენილი დაცვა ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნული სისტემის დამხმარე მექანიზმია. კონვენცია ყოველ ხელმომწერ სახელმწიფოს აკისრებს ვალდებულებას უზრუნველყოს უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა. მის მიერ შექმნილი ინსტიტუტები ქმნიან კონტრიბუციას ამ თვალსაზრისით, მაგრამ ისინი მხოლოდ ერთვებიან სადავო პროცედურებში და მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ქვეყნის შიდა საშუალებები ამოწურულია.

ეს მოსაზრებები, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. კერძოდ, შეუძლებელია ხელმომწერი მრავალი ქვეყნის შიდა კანონმდებლობით ერთიანი ევროპული მორალის დადგენა. მათი კანონმდებლობის მიხედვით მორალის საკითხებზე მიღებული მოთხოვნებ იცვლება დროთა განმავლობაში და ერთი ადგილიდან მეორეში, განსაკუთრებით ჩვენს დროში, რომელიც ხასიათდება სწრაფი ცვლილებებით და საგნებთან დაკავშირებით შორს მიმავალი ევოლუციით. ქვეყნების პირდაპირი და განგრძობადი კონტაქტის გამო, სახელმწიფო ხელისუფლების წარმომადგენლები პრინციპულად უკეთეს პოზიციაში არიან, ვიდრე საერთაშორისო მოსამართლეები, რომ შეაფასონ ამ მოთხოვნების ზუსტი შინაარსი ისევე, როგორც საკითხი ,,შეზღუდვის“ ,,აუცილებლობის“ შესახებ, ან ამისათვის დადგენილი ,,სასჯელი“. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო აღნიშნავს, რომ ვიდრე განსაზღვრება ,,აუცილებელი“, მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის მნიშვნელობით, სინონიმური არ არის სიტყვისა ,,აუცილებელი“ და მე-6 პირველი პუნქტით სიტყვები ,,აბსოლუტურად აუცილებელი“, ,,მკაცრად აუცილებელი“ და მე-15 მუხლის პირველი ფრაზა ,,იმ დონით, რაც მკაცრად აუცილებელი იყო შექმნილი ვითარებით“, ამგვარ გამონათქვამებს არ გააჩნიათ მოქნილობა, როგორიცაა ,,დასაშვები“, ,,ჩვეულებრივი“, ,,სასარგებლო“, ,,გონივრული ან ,,სასურველი“. მიუხედავად ამისა, ხელისუფლების წარმომადგენლებზეა დამოკიდებული, გააკეთონ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების რეალობის პირველადი შეფასება ამ კონტექსტში „აუცილებლობის“ თვალსაზრისით.

შედეგად, კონვენციის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტით, ხელმოწერილი სახელმწიფოების მიხედულება დაფასებულია. ეს განეკუთვნება როგორც ქვეყნის შიდა კანონმდებელს (,,კანონით დადგენილი“) და ორგანოებს, მათ შორის სასამართლოს, რომლებიც უფლებამოსილნი არიან გამოიყენონ და განახორციელონ კანონი.

,,რასმუსენი დანიის წინააღმდეგ (1984)“, 40-41 პუნქტები

40. სასამართლომ მრავალ თავის გადაწყვეტილებაში მიუთითა, რომ ხელმომწერ სახელმწიფოებს გააჩნიათ „მიხედულება“ შეფასებისას თუ რამდენად და რა დონით სხვაგვარად მსგავსი, განსხვავებული მოპყრობა გამართლებულია კანონის თვალსაზრისით. მიხედულების ფარგლები იცვლება გარემოებების მიხედვით, საგნისა და წინაისტორიის მიხედვით; ამისათვის, ხელმომწერ სახელმწიფოთა კანონების არსებობა - არარსებობა ერთ-ერთი შესაბამისი ფაქტორი შეიძლება იყოს.

41. ხელმომწერი სახელმწიფოების კანონმდებლობის განხილვამ მშობლის უფლების პროცედურებთან დაკავშირებით დაგვანახა, რომ არ არსებობს ამგვარი საერთო საფუძველი და უმრავლეს ქვეყანაში განსხვავებულად რეგულირდება დედისა და მისი ქმრის პოზიცია. [...]

,,პეტროვიჩი ავსტრიის წინააღმდეგ (1998)“, 38-39 პუნქტები

38. ხელმომწერ სახელმწიფოებს თუმცა გააჩნიათ ,,მიხედულება“ შეფასებისას თუ რამდენად და რა დონით სხვაგვარად მსგავსი, განსხვავებული მოპყრობა გამართლებულია კანონის თვალსაზრისით. მიხედულების ფარგლები იცვლება გარემოებების მიხედვით, მისი საგნისა და წინაისტორიის მიხედვით; ამისთვის, ხელმომწერ სახელმწიფოთა კანონების არსებობა - არარსებობა ერთ-ერთი შესაბამისი ფაქტორი შეიძლება იყოს.

39. ცხადია, რომ 1980-იანი წლების ბოლოს, არ არსებობდა ამ სფეროში ერთიანი სტანდარტი, რადგან ხელმომწერ სახელმწიფოთა უმრავლესობა არ უზრუნველყოფდა მამისათვის, მშობლისათვის დადგენილი დახმარების გადახდას.

,,ბურგჰარცი შვეიცარიის წინააღმდეგ (1994)“, 24-ე პუნქტი

24. სხვა საერთაშორისო ინსტრუმენტებისაგან განსხვავებით, როგორიცაა სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტი (24-ე მუხლის მე-2 პუნქტი), 1989 წლის 20 ნოემბრის ბავშვის უფლებათა კონვენცია (მუხლები 7 და 8) ან ამერიკის კონვენცია ადამიანის უფლებების შესახებ (მუხლი 18), კონვენციის მე-8 მუხლი არ შეიცავს რაიმე სპეციალურ დებულებას სახელთან დაკავშირებით. პიროვნული იდენტიფიკაციისა და ოჯახთან კავშირის თვალსაზრისით, ადამიანის სახელი უკავშირდება მის პირად და საოჯახო ცხოვრებას. ის ფაქტი, რომ საზოგადოებასა და სახლემწიფოს გააჩნიათ გარკვეული ინტერესი, დაარეგულირონ სახელის გამოყენების საკითხი, ამას არ გამორიცხავს, რადგან საჯარო სამართლის ეს ასპექტი შეესაბამება პირადი ცხოვრების უფლებას შექმნას და განავითაროს ურთიერთობა სხვა ადამიანებთან, უფლებას, პროფესიული თუ ბიზნესის კონტექსტით, ისევე როგორც სხვა სფეროებში. განსახილველ საქმეში, განმცხადებლის სურვილი, შეენარჩუნებინა გვარი, რომლითაც ის ცნობილი გახდებოდა აკადემიურ წრეებში, შეიძლებოდა არსებითი გავლენა მოეხდინა მის კარიერაზე. შესაბამისად, მე-8 მუხლი გამოიყენება.

,,ფრეტე საფრანგეთის წინააღმდეგ (2002)“, 41-ე პუნქტი

41. უდავოა, რომ ამ საკითხს არ გააჩნია საფუძველი. მიუხედავად იმისა, რომ უმრავლესი ხელმომწერი სახელმწიფოებისა პირდაპირ არ უკრძალავს ჰომოსექსუალებს ბავშვის შვილებას, მაშინ როდესაც დაუქორწინებელ პირებს შეუძლიათ შვილება, შეუძლებელია ხელმომწერ სახელმწიფოთა საკანონმდებლო და სოციალურ წრეებში მოიძებნოს უნიფიცირებული პრინციპები იმ სოციალურ საკითხებზე, რომლებზედაც მოსაზრებები დემოკრატიულ საზოგადოებაში შეიძლება ფართოდ განსხვავდებოდეს. სასამართლოს საკმაოდ ბუნებრივად მიაჩნია ის, რომ ქვეყნის ხელისუფლების წარმომადგენლებს, რომელთა ვალდებულებები დემოკრატიულ საზოგადოებაში ასევე მხედველობასი იქნა მიღებული, მათი კომპეტენციის ფარგლებში, საზოგადოების ინტერესი უნდა სარგებლობდეს ფართო მიხედულებით, როდესაც მათ სთხოვენ დაარეგულირონ ამგვარი საკითხები. მათი ქვეყნების სასიცოცხლო ძალებთან პირდაპირი და ხანგრძლივი კონტაქტის გამო, ქვეყნის ხელისუფლების წარმომადგენლები პრინციპულად უკეთეს მდგომარეობაში არიან, ვიდრე საერთაშორისო სასამართლო, რათა შეაფასოს ადგილობრივი საჭიროება და პირობები. რადგან საქმეში საკმაოდ დელიკატური საკითხებია განსახილველი, შესაბამისად იმ სფეროებში, სადაც ძალზე ცოტაა ევროსაბჭოს წევრ სახელმწიფოთა შორის საერთო საფუძველი და ზოგადად თუ ვიტყვით, კანონმდებლობა გარდამავალ პერიოდშია, მიხედულების ფართო ფარგლებში უნდა დავუტოვოთ ყოველი ქვეყნის ხელისუფლებას. მიხედულების ეს ფარგლები არ უნდა იყოს იმგვარად ინტერპრეტირებული, რომ სახელმწიფოს თვითნებობის უფლებას აძლევდეს და ხელისუფლების წარმომადგენელთა გადაწყვეტილებები სასამართლოს გადასინჯვის საგანს უნდა წარმოადგენდეს იმ თვალსაზრისით, თუ როგორ შეესაბამება ის კონვენციის მე-14 მუხლს.

10. 4. დისკრიმინაციის საფუძვლები

10. 4. 1. შესავალი

10. 4. 1. 1. დაუზუსტებელი საფუძვლები (,,სხვა სტატუსი“)

,,ენჯელი და სხვები ნიდერლანდების წინააღმდეგ“

72. ...ჩინის მიხედვით განსხვავება შეიძლება მე-14 მუხლს მიეკუთვნოს. ამ დებულებასი მოცემული სია სანიმუშოა და არა ამომწურავი, როგორც ამას ადასტურებს სიტყვები ,,ნებისმიერი სხვა საფუძვლით, როგორიცაა“ (ფრანგულად ,,notamment”). ამას გარდა, სიტყვა ,,სტატუსი“ (ფრანგულად ,,situation“) საკმარისად ფართოა, რომ მოიცვას ჩინი. უფრო მეტიც, განსხვავება, რომელიც შეეხება სასჯელის აღსრულებას ან საჯარიმო ღონისძიებას, რაც დაკავშირებულია თავისუფლების შეზღუდვასთან, არ ხვდება მე-14 მუხლის ფარგლებს გარეთ, ამგვარი განსხვავებისათვის არ შეიძლება არსებობდეს გამოზახილი იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ არის უფლებით ,,სარგებლობა“ განმარტებული მე-5 მუხლის პირველ პუნქტში. სასამართლო, ამ ორი საფუძვლით არ ეთანხმება მთავრობის წარდგინებას (მე-40 პუნქტი, პირველი ქვეპუნქტი კომისიის ანგარიშისა), მაგრამ გამოხატავს თავის თანხმობას კომისიის დასკვნასთან დაკავშირებით (პუნქტები 133-134)“.

,,რასმუსენი დანიის წინააღმდეგ (1984)“

34. ...მე-14 მუხლის მიზნებისათვის, სასამართლო ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა განსხვავებულ მოპყრობას ბატონ რასმუსენსა და მის ყოფილ ცოლს შორის ყოფილი მეუღლის მშობლის უფლებასთან დაკავშირებული პროცედურის გამო. არ არსებობს მოთხოვნა იმის შესახებ, რომ განისაზღვროს რა საფუძვლით არსებობდა ეს განსხვავება, მე-14 მუხლში მოცემული საფუძვლები არ არის ამომწურავი (იხ. 1976 წლის 8 ივნისის ენჯელისა და სხვათა გადაწყვეტილება, Senies A no, 22, p. 30, para. 72).

10.4.1.2 საეჭვო კატეგორიები

,,გაუგუზუსი ავსტრიის წინააღმდეგ (19960“, პუნქტი 42

42. [...] უფრო მეტიც, ხელმომწერ სახელმწიფოებს გააჩნიათ მიხედულების გარკვეული ფარგლები შეაფასონ თუ რამდენად და რა დონით სხვანაირად მსგავს ვითარებაში, არსებული განსხვავებული მოპყრობა გამართლებულია. თუმცა, საკმაოდ წონიანი მიზეზები უნდა იქნას მოხმობილი სასამართლოს წინაშე განსხვავებული მოპყრობის შემთხვევაში, რომელიც ეფუძნება ექსკლუზიურად ეროვნებას, რომ ის შეესაბამებოდეს კონვენციას.

10. 4. 2. სქესობრივ ნიადაგზე დამყარებული განსხვავებანი

,,აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1985)“, 78-81 პუნქტები

78. [...] თუმცა ზემოაღნიშნული კანონიერი მიზანი შეიძლება სადავო იყოს, ეს თავისთავად არ ნიშნავს განსხვავებათა კანონიერებას, რომელიც დადგენილია 1980 წლის წესებით, რაც მამრობითი და მდედრობითი სქესის იმიგრანტებისათვის გაერთიანებულ სამეფოში დასახელებასა და ნებართვის მიღებას გულისხმობს, მეორეს მხრივ, მათი უცხოელი ცოლები ან საცოლეები და მეორეს მხრივ, უცხოელი ქმრები და საქმროები უფლებამოსილი არიან შევიდნენ ან დარჩნენ ქვეყანაში. [...]. განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით, შეიძლება ითქვას რომ დღეს სქესობრივი თანასწორობის ხელშეწყობა ევროსაბჭოს წევრი ქვეყნების ერთ-ერთი უმთავრესი მიზანია. ეს იმას ნიშნავს, რომ საკმაოდ წონიანი მიზეზები უნდა იქნას წარმოდგენილი, რომ განსხვავებული მოპყრობა სქესობრივ ნიადაგზე მიჩნეული იქნას კონვენციის შესაბამისად.

79. [...] შეიძლება სწორი იყოს, რომ საშუალოდ უფრო დიდი პროცენტი შრომისუნარიანი მამაკაცებისა უფრო მეტად, ვიდრე შრომისუნარიანი ქალებისა ,,ეკონომიკურად აქტიურები“ არიან (დიდი ბრიტანეთისათვის მამაკაცთა 90%, ხოლო ქალთა 63% და შედარებითი ციფრები ადასტურებენ იმიგრანტებისათვის უკეთეს ვითარებას (სტატისტიკის მიხედვით, მამაკაცთა 86% და ქალთა 41% იმიგრანტებისათვის ინდოეთის კონტინენტიდან და მამაკაცთა 90% და ქალთა 70% დასავლეთ ინდოეთისა და გუანას იმიგრანტთაგან). [...] ყოველი შემთხვევისათვის, სასამართლო ვერ დარწმუნდა, რომ განსხვავება, რომელიც შეიძლება არსებობდეს ქვეყნის შიდა შრომის ბაზარზე ქალებსა და მამაკაცებს შორის გავლენის თვალსაზრისით, საკმარისად მნიშვნელოვანია, რომ გაამართლოს განსხვავებული მოპყრობა, რაზედაც ჩივიან განმცხადებლები, როგორც იმ პირთა შესაძლებლობა, რომლებიც ცხოვრობენ გაერთიანებულ სამეფოში, რომ მათ შეუერთდნენ, გარემოებათა კვალობაზე, ცოლები ან ქმრები.

80. ამ კონტექსტში მთავრობამ გამოხატა საიმიგრაციო გავლენის მნიშვნელობა ქმრების მიმართ, რომელიც ჩადებულია 1980 წლის წესებში, რომლებმაც, მათი გათვლებით, გამოიწვია 5700 ნაკლები (და არა 2000, როგორც ეს მოცემულია კომისიის ანგარიშში) ქმრების რიცხვი, რომელთაც თანხმობა მიიღეს ცხოვრების უფლებაზე. [...] ყოველი შემთხვევისათვის, ზემოაღნიშნული 79-ე პუნქტში აღნიშნული მიზეზებით, მიღწეული შემცირება არ ამართლებს განსხვავებულ მოპყრობას მამაკაცებსა და ქალებს შორის.

81. სასამართლო აღიარებს, რომ 1980 წლის წესები, როგორც მთავრობამ აღნიშნა, მიზნად ისახავდა საზოგადოებრივ წონასწორობას. თუმცა, სარწმუნო არ არის, რომ ეს მიზანი მიღწეული იყო ამ წესებით დადგენილი განსხვავებით ქმრებსა და ცოლებს შორის.

,,შულერ-ზგრაგენი შვეიცარიია წინაარმდეგ (1993)“, 67-ე პუნქტი

67. [...] როგორც ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილებასია ჩაწერილი, პირობა არ შეიძლება განხილული იქნას, როგორც მთავრობის მიერ მიღებული, როგორც შემთხვევითი რემარკა, გამორჩეულად დაწერილი, მაგრამ უნიშვნელო ეფექტის მქონე. ამის საწინააღმდეგოდ, ეს შეესაბამება მხოლოდ იმ საფუძველს, რომ იყოს გადამწყვეტი და ქმნიდეს განსხვავებულ მოპყრობას მხოლოდ სქესობრივ ნიადაგზე.

ევროსაბჭოს წევრი ქვეყნებისათვის სქესობრივი თანასწორობის ხელსეწყობა ერთ - ერთი უმთავრესი მიზანია და საკმაოდ წონიანი მიზეზები უნდა იქნას წარდგენილი, რომ განსხვავებული მოპყრობა კონვენციასთან შესაბამისი იყოს. სასამართლო ვერ პოულობს ამგვარ მიზეზებს განსახილველ საქმეში. შესაბამისად, ის ასკვნის, რომ ნებისმიერი სასურველი და გონივრული გამართლება არ არსებობს და შესაბამისად, ადგილი აქვს მე-14 მუხლის დარრვევას მე-6 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

,,უნალ ტაკელი თურქეთის წინააღმდეგ (2004)“

51. სხვა სიტყვებით, დისკრიმინაციის ცნება ზოგადად საქმეებში მაშინაა, როდესაც პირი ან პირთა ჯგუფი შესაბამისი გამართლების გარეშე განიცდის ნაკლები პატივისცემით მოპყრობას, ვიდრე სხვები, თუმცა უფრო მეტი პატივისცემით მოპყრობა არ არის კონვენციით დაცული (იხ. 1985 წლის 28 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი გაერთიანებული სამეფოს წინაარმდეგ, Seriaes A no. 94, $82). მე-14 მუხლი არ კრძალავს განსხვავებულ მოპყრობას, როდესაც მას აქვს ობიექტური შეფასება არსებითად განსხვავებული ფაქტობრივი გარემოებების გამო და რომლებიც, გამომდინარე საზოგადოებრივი ინტერესიდან, ქმნიან სამართლიან ბალანსს საზოგადოებრივი ინტერესების დაცვისა და კონვენციით დაცული უფლებებისა და თავისუფლებების თვალსაზრისით (იხ. სხვა ავტორთა შორის, ჯი. ემ. ბი. და კა. ემ. შვეიცარიის წინააღმდეგ, № 36797/97, 2001 წლის 17 სექტემბრის გადაწყვეტილება).

52. ხელმომწერი სახელმწიფოები სარგებლობენ გარკვეული მიხედულების ფარგლებში, რათა შეაფასონ თუ რამდენად და რა დონით სხვაგვარად მსგავს ვითარებაში, განსხვავებული მოპყრობა კანონმდებლობით გამართლებულია. მიხედულების ფარგლები იცვლება გარემოებათა, საგნისა და წინაისტორიის მიხედვით (იხ. 1984 წლის 28 ნოემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე რასმუსენი დანიის წინააღმდეგ, Sries A no. 87, $40 და ინაზე ავსტრიის წინაარმდეგ, 1987 წლის 28 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, Series A no. 126, $41).

53. თუმცა, საკმაოდ წონიანი მიზეზი უნდა იყოს წარდგენილი, რომ სქესობრივ ნიადაგზე განსხვავებული მოპყრობა განხილული იქნას კონვენციასთან შესაბამისად (იხ. 1993 წლის 24 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე შულერ-ზგრაგენი შვეიცარიის წინააღმდეგ, Series A no. 263, $67).

54. ვინაიდან კონვენცია არის პირველი და ყველაზე მნიშვნელოვანი სისტემა ადამიანის უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით, სასამართლომ ყურადღება უნდა გაამახვილოს ცვლად პირობებზე ხელმომწერ სახელმწიფოებში და უპასუხოს, მაგალითად ნებისმიერ წარმოქმნილ კონსენსუსზე, როგორც მისაღწევ სტანდარტზე (იხ. mutatis mitandis, სტაფორდი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, [GC], no 46295/99, $68, ECHR 2002-IV).

59. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ევროსაბჭოს წევრი ქვეყნებისათვის სქესთა შორის თანასწორობის ხელშეწყობა ერთ-ერთი უმთავრესი მიზანია. მინისტრთა კომიტეტის ორი ტექსტი, კერძოდ 1978 წლის 27 სექტემბრის №37(78) რეზოლუცია მეუღლეთა შორის სამოქალაქო საკითხებზე თანასწორობის შესახებ და 1985 წლის 5 თებერვლის 2(85) რეკომენდაცია სქესობრივი დისკრიმინაციის აკრძალვის შესახებ, ამის ნათელი მაგალითებია. ეს დოკუმენტები მოუწოდებს წევრ სახელმწიფოებს გააუქმონ ყველა სახის დიკრიმინაცია სქესობრივ ნიადაგზე, მათ შორის გვარის არჩევის საკითხში. ეს მიზანი განცხადებული იყო საპარლამენტო ასამბლეის შრომაში (იხ. 19-22-ე პუნქტები ზემოთ) და სამართლებრივი ურთიერთდახმარების ევროპულ კომიტეტში (იხ. 23-27-ე პუნქტები ზემოთ).

,,რასმუსენი დანიის წინააღმდეგ (1984, 34-ე პუნქტი)“

34. [...] მე-14 მუხლის მიზნებისათვის, სასამართლო ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა განსხვავებულ მოპყრობას ბატონ რასმუსენსა და მის ყოფილ ცოლს შორის ყოფილი მეუღლის მშობლის უფლების დადგენის პროცედურასთან დაკავშირებით. არ არის მოთხოვნა იმის შესახებ, რომ განისაზღვროს რა საფუზველზე იყო ეს განცხადება დაფუძნებული, მე-14 მუხლში ჩამოთვლილი საფუძვლების სია ამომწურავია.

,,ბურგჰარცი შვეიცარიის წინააღმდეგ (1994)“, 28-29-ე პუნქტები

28. გასაჩივრებული სისტემის დაცვის თვალსაზრისით, მთავრობა დაეყრდნო უპირველესად შვეიცარიის კანონმდებლობას, რომელიც შეეხებოდა ოჯახის ერთიანობას რომელიც უნდა გამოიხატებოდეს გაერთიანებულ საერთო გვარში. სასამართლო ვერ დარწმუნდა ამ არგუმენტით, რომ ქმრის გვართან ცოლის გვარის შეერთებით ოჯახური ერთიანობა უფრო უკეთ იქნება გამოხატული, საერთო გვარით და, რომ საწინააღმდეგო ნებადართულია სამოქალაქო კოდექსით. მეორე მხრივ, არ შეიძლება იმის თქმა, რომ ტრადიცია აქ მნიშვნელოვან საკითხს წარმოადგენს. დაქორწინებული ქალი უფლებამოსილია, განმცხადებელი ცდილობს მიიღოს უფლებამოსილება მხოლოდ 1984 წლის შემდეგ. ყოველ შემთხვევაში კონვენცია ინტერპრეტირებული უნდა იქნას დღევანდელობის შუქზე, განსაკუთრებით დისკრიმინაციის აკრძალვის მნიშვნელობის გათვალისწინებით. არ არსებობს არავითარი განსხვავება, რომელიც შეიძლება გამომდინარეობდეს მეუღლის არჩევანიდან აირჩიოს ერთ-ერთის გვარი მეორესთან შედარებით. ამის საწინააღმდეგოდ მთავრობა ამტკიცებდა, რომ არ შეიძლება იმის თქმა, რომ ეს წარმოადგენს წინასწარგანზრახულ ქმედებას ქმრის მხრივ, ცოლთან შედარებით. შესაბამისად, არ არის გამართლებული, რომ განსხვავებული შედეგი დადგეს ყოველ საქმეში.

რაც შეეხება სხვა ტიპის გვარებს, როგორიცაა ორმაგი გვარი ან მისი რომელიმე არაფორმალური წესით გამოქვეყნება, ფედერალურმა სასამართლომ თავისთავად განასხვავა ის კანონიერი გვარისაგან, რომელიც ერთადერთია, რაც შეიძლება გამოყენებული იქნას პირის ოფიციალურ დოკუმენტებში. ამრიგად, ეს არ შეიძლება განხილული იქნას ექვივალენტურად.

29. დასკვნის სახით, გასაჩივრებულ განსხვავებულ ქმედებას აკლია ობიექტური და გონივრული გამართლება და შესაბამისად, ეწინააღმდეგება მე-14 მუხლს მე-8 მუხლთან ერთად.

,,კარლჰეინც შმიდტი გერმანიის წინაარმდეგ (1994)“, 28-ე პუნქტი

28. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ზოგიერთ გერმანულ მიწაზე ამ სფეროში არ არსებობს განსხვავებული ვალდებულება ორი სქესისათვის, მათ შორის ბადენ-ვურტემბერგში ქალებს უფლება აქვთ ნებაყოფილობით იმუშაონ სახანძრო ბრიგადებში.

მიუხედავად ამისა, შეიძლება დღეს არსებობდეს გამართლება მამაკაცისა და ქალის განსხვავებული მოპყრობისათვის, სავალდებულო სამსახურის თვალსაზრისით სახანძრო ბრიგადებში, რაც სარწმუნოა განსახილველ საქმეში, რომ ამგვარი სამსახურის შესრულების ვალდებულება ექსკლუზიურად გამომდინარეობს კანონისა და თეორიის საფუძველზე. საკმარისი რაოდენობის მოხალისეთა რიცხვის არსებობის გათვალისწინებით, არც ერთი მამრობითი სქესის პირი არ ყოფილა იძულებული ემსახურა სახანძრო ბრიგადაში. ფინანსურ კონტრიბუციას არა კანონით, არამედ ფაქტობრივად დაკარგული აქვს მაკომპენსირებელი ხასიათი და მხოლოდ ეფექტურ ვალდებულებად იქცა. ფინანსური ვალდებულების დაკისრებით, როგორიც ესაა განსხვავებული მოპყრობა სქესობრივ ნიადაგზე ძნელად შეიძლება გამართლდეს.

,,პეტროვიჩი ავსტრიის წინაარმდეგ (1998)“, 37-38-ე პუნქტები

37. მართალია, რომ სქესობრივი თანასწორობის ხელშეწყობა დღეს ევროსაბჭოს წევრი ქვეყნების ერთ-ერთი უმთავრესი მიზანია და საკმაოდ წონიანი მიზეზები უნდა იქნას მოყვანილი ამგვარი განსხვავებული მოპყრობის კონვენციასთან შესაბამისობის დასადასტურებლად.

38. თუმცა, ხელმომწერ სახელმწიფოებს გააჩნიათ მიხედულების გარკვეულ ფარგლებში, რათა შეაფასონ რამდენად და რა დონით სხვაგვარად მსგავს ვითარებაში, განსხვავებული მოპყრობა გამართლებულია კანონით. მიხედულების ფარგლები შეიძლება იცვლებოდეს გარემოებათა მიხედვით, საგნისა და მისი წინაისტორიის მიხედვით; ამ თვალსაზრისით ერთ-ერთი შესაბამისი ფაქტორი შეიძლება იყოს საერთო საფუძვლის არსებობა-არარსებობა ხელმომწერ სახელმწიფოთა კანონმდებლობას შორის.

,,ვან რაალტე ნიდერლანდების წინააღმდეგ (1997)“, 42-44-ე პუნქტები

42. იმის გათვალისწინებით, რომ კნვენციის შესაბამისად ხელმომწერ სახელმწიფოებს გააჩნიათ მიხედულების გარკვეული ფარგლები გამონაკლისების დასადგენად ამგვარი კონტრიბუციული ვალდებულებების თვალსაზრისით, მე-14 მუხლი მოითხოვს, რომ ნებისმიერი ამგვარი ღონისძიება პრინციპულად უნდა მიესადაგებოდეს როგორც მამაკაცს, ისე ქალს გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც საფუძვლიანი მიზეზები არსებობდა განსხვავებული მოპყრობის გასამართლებლად.

43. განსახილველ საქმეში, სასამართლო ვერ დარწმუნდა, რომ ამგვარი მიზეზები არსებობდა. ამ კონტექსტში უნდა გავითვალისწინოთ, რომ როგორც ქალს 45 წლის შემდგომ შეუძლია გააჩინოს ბავშვი, ისე მამაკაცი 45 წლის, ან უფრო ახალგაზრდა ასაკში შეიძლება არ იყოს შვილოსნობის უნარიანი. სასამართლო შემდგომ აღნიშნავს, რომ დაუქორწინებელი უშვილო ქალი 45 წლის, ან მეტი ასაკის ზემოთ შეიძლება უფლებამოსილი გახდეს მიიღოს დახმარება სადავო აქტის შესაბამისად; ეს შეიძლება მაგალითად, დაქორწინდეს მამაკაცზე, რომელსაც ჰყავს შვილები წინა ქორწინებიდან. დამატებით პირობა, რომ დახმარება ბავშვის აღზრდის პროგრამაში დაუქორწინებელი უშვილო ქალებისათვის ადგენს უსამართლო ემოციურ ტვირთის ისეთივე წარმატებით შეიძლება შეესაბამებოდეს დაუქორწინებელი უშვილო მამაკაცს, ან უშვილო წყვილს.

44. შესაბამისად მიუხედავად იმისა, გვინდა თუ არა გავიზიაროთ უშვილო, გარკვეული ასაკის ქალის გრძნობები, ეს შეიძლება განხილული იქნას, როგორც გარკვეული კანონიერი მიზანი, ამგვარი რამ ვერ შექმნის სქესობრივ ნიადაგზე არსებულ განსხვავებულ მოპყრობას განსახილველ საქმეში.

10. 4. 3. განსხვავებანი რასის, კანის ფერისა და ეთნიკური წარმოშობის მიხედვით

,,კვიპროსი თურქეთის წინააღმდეგ (2001)“, 306, 310-311, 314-315 პუნქტები

306. სასამართლო შემდგომ აღნიშნავს, რომ კომისიამ თავის გადაწყვეტილებაში ზემოაღნიშნული აღმოსავლეთ აფრიკელი აზიელების საქმეში რასობრივი დისკრიმინაციის საკითხთან დაკავშირებით აღინიშნა, რომ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს რასობრივ ნიადაგზე არსებულ დისკრიმინაციას და საჯაროდ აღინიშნოს ის პირი, ან პირთა ჯგუფი, რომელიც განსხვავებული მოპყრობის მსხვერპლი გახდა რასობრივ ნიადაგზე, რაც გარკვეულ გარემოებებში შეიძლება შეესაბამებოდეს ადამიანური ღირსების დამცირებას. კომისიის მოსაზრებით, განსხვავებული მოპყრობა პირთა ჯგუფის მიმართ რასობრივ ნიადაგზე შეიძლება ქმნიდეს დამამცირებლ მოპყრობას, როდესაც განსხვავებული მოპყრობა სხვა ნიადაგზე ვერ აღძრავს ამგვარ საკითხს. [ ... ]

310. სასამართლოს აზრით და განსახილველი პერიოდის გათვალისწინებით, დისკრიმინაციულმა მოპყრობამ მიაღწია სისასტიკის ისეთ დონეს, რომ შეესაბამებოდა დამამცირებელ მოპყრობას.

311. სასამართლო ასკვნის, იმისთვის, რომ ადგილი ჰქონდეს კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას, ბერძენი კვიპროსელები რომლებიც ცხოვრობდნენ ჩრდილოეთ კვიპროსის კაპრას რაიონში გახდნენ იმგვარი დისკრიმინაციის მსხვერპლნი, რაც შეესაბამება დამამცირებელ მოპყრობას. [ ... ]

314. სასამართლო ეთანხმება კომისიის დასკვნას იმ საფუძვლების გათვალისწინებით, რაც ფარავს მის დასკვნებს მე-3 მუხლის დარღვევასთან დაკავშირებით, ის მიიჩნევს, რომ არ არის საჭიროება, ცალკე გამოცხადდეს რა მოხდა სინამდვილეში და ხელახლა დეკლარირება გაუკეთდეს საჩივარს, რაც არსებითად გადაწყვეტილია დასკვნაში.

315. შესაბამისად, სასამართლო ასკვნის, რომ მისი გადაწყვეტილებით კონვენციის მე-3 მუხლის თანახმად არ არის აუცილებელი იმის განხილვა თუ რამდენად ჰქონდა განსახილველ პერიოდში ადგილი კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას მე-3 მუხლთან მიმართებით ჩრდილოეთ კვიპროსში მცხოვრები ბერძენი კვიპროსელების მიმართ.

,,აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდაილი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1985)“, 85-ე პუნქტი

85. სასამართლო ეთანხმება, რომ 1980 წლის წესები, რომლებიც ზოგადად გამოიყენებოდა ყველა ,,არამოქალაქის“ მიმართ, რომელიც ელოდებოდა დიდ ბრიტანეთში შესვლისა და იქ დასახლების ნებართვას, გარკვეული წესები განასხვავებდნენ პირებსა და პირთა ჯგუფებს ერთმანეთისაგან მათი რასის, ან ეთნიკური წარმოშობის მიხედვით. [ ... ] როგორც სასამართლომ უკვე დაადგინა მთავარი და არსებითი მიზანი 1980 წლის წესებისა იყო ,,პირველადი იმიგრაციის“ შემცირება, რათა დაეცვა ადგილობრივი შრომის ბაზარი უმუშევრობის პერიოდში. ეს იმას ნიშნავს, რომ იმიგრაციის შეზღუდვების განხორციელება დაფუძნებული იყო არა ობიექტურ კრიტერიუმებზე უცხოელების მიმართ, რომლებსაც უნდოდათ ქვეყანაში შესვლა და იქ დასახლება, არამედ იმიგრანტთა ნაკადის შეკავებაზე ამ პერიოდისათვის. მასიური იმიგრაცია რის წინააღმდეგაც იყო წესები დადგენილი, ძირითადად შედგებოდა იმიგრანტებისაგან ახალი რესპუბლიკებიდან და პაკისტანიდან, რის გამოც ის ნაკლებ გავლენას ახდენდა ამ პერიოდში თეთრკანიან ადამიანებზე, ვიდრე სხვებზე, რაც არ არის საკმარისი მიზეზი იმისათვის, რომ განხილული იქნას, როგორც რასისტული: ეს შედეგი გამომდინარეობს არა მხოლოდ 1980 წლის წესების შინაარსიდან, არამედ იმ ფაქტიდან, რომ მათ შორის ვისაც იმიგრაციის სურვილი ჰქონდა, ზოგიერთი ეთნიკური ჯგუფები სხვებს ჭარბობდა. სასამართლო იქიდან გამომდინარე, რომ 1980 წლის წესები არ აკეთებდა არავითარ განსხვავებას რასობრივ ნიადაგზე ასკვნის, რომ ის არ იყო ამ თვალსაზრისით დისკრიმინაციული.

10. 4. 4. რელიგიის ნიადაგზე არსებული განსხვავებანი

,,ჰოფმანი ავსტრიის წინააღმდეგ (1993)“, 33 და 36-ე პუნქტები

33. სასამართლო არ უარყოფს, რომ საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე, ის გარემოებები, რომლებსაც ავსტრიის უზენაესი სასამართლო საკუთარი გადაწყვეტილების დასაბუთებისას ეყრდნობოდა, შეიძლება თავისთავად ქმნიდეს იმგვარ შესაძლებლობას, რომ ერთ მშობელს უპირატესობას უწესებდეს მეორესთან შედარებით. თუმცა, უზენაესმა სასამართლომ ასევე დაადგინა ახალი ელემენტი, კერძოდ ფედერალური აქტი ბავშვების რელიგიური განათლების შესახებ. ეს ფაქტორი ცალსახად გადამწყვეტი აღმოჩნდა უზენაესი სასამართლოსათვის. ევროსასამართლო შესაბამისად ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა განსხვავებულ მოპყრობას და რომ განსხვავება ეფუძნება რელიგიას; ეს დასკვნა დამყარებულია უზენაესი სასამართლოს დასაბუთების ტონსა და ფრაზეოლოგიაზე განმცხადებლის აღმსარებლობის პრაქტიკულ შედეგებთან დაკავშირებით. [...]

36. [...] მიუხედავად ნებისმიერი შესაძლო საწინააღმდეგო არგუმენტისა, რელიგიურ განსხვავებაზე არსებითად დაყრდნობა არ არის მისაღები. შესაბამისად, სასამართლო ვერ ადგენს, რომ არსებობდა გონივრული კავშირი პროპორციულობის თვალსაზრისით გამოყენებულ ღონისძიებებსა და მიზანს შორის; შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა მე-8 მუხლის დარღვევას მე-14 მუხლთან მიმართებით.

,,თლიმენოსი საბერძნეთის წინაარმდეგ (2000)“, 42-ე პუნქტი

42. [...] მისი საჩივარი უფრო მეტად შეეხება ფაქტს, რომ შესაბამისი კანონმდებლობის თანახმად, არავითარი განსხვავება არ არის დადგენილი პირებს შორის, რომლებიც მსჯავრდებულნი არიან ექსკლუზიურად მათი აღმსარებლობის გამო და პირებს შორის, რომლებიც მსჯავრდებულნი არიან სხვა დანაშაულისათვის. ამ კონტექსტში სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებელი იეჰოვას მოწმეა. [...] არსებითად განმცხადებლის არგუმენტით მას უნდოდა ეთქვა, რომ ის დისკრიმინირებული იქნა იმის გამო, რომ ახორციელებდა მისი აღმსარებლობის თავისუფლებას, რაც უზრუნველყოფილია კონვენციის მე-9 მუხლით, რის გამოც მას მოეპყრნენ ისე, როგორც სხვა პირებს, რომლებიც მსჯავრდებულნი იყვნენ სერიოზული დანაშაულისათვის, მიუხედავად იმისა, რომ თვითონ ის მსჯავრდებული იყო საკუთარი თავისუფლების განხორციელების გამო. ამ პერსპექტივიდან, სასამართლო აღიარებს, რომ განმცხადებლის მიერ გასაჩივრებული ,,ფაქტები“, იმის თაობაზე, რომ მას მოეპყრნენ ისევე, როგორც სერიოზული დანაშაულისათვის მსჯავრდებულს და არა რეგისტრირებული ბუღალტრის პოსტზე დასანიშნ პირს, მაშინ როცა მის მიერ ჩადენილი დანაშაული, რისთვისაც ის მსჯავრდებული იქნა, გამომდინარეობდა მისი აღმსარებლობიდან და ხვდება ,,კონვენციის დებულებათა ფარგლებში“, კერძოდ მე-9 მუხლში. [...]

10. 4. 5. ეროვნული ნიშნის, ან ეროვნული უმცირესობასთან კუთვნილების ნიშნით არსებული განსხვავებანი

,,გაუგუზუსი ავსტრიის წინააღმდეგ (1996)“, 42-ე პუნქტი

42. [...] საკმაოდ წონიანი მიზეზები უნდა იყოს წარმოდგენილი სასამართლოს წინაშე, რომ განსხვავებული მოპყრობა ეროვნულ საფუძველზე ჩაითვალოს კონვენციასთან შესაბამისად.

,,ოზგურ გუნდემი თურქეთის წინააღმდეგ (2000)“, 75-ე პუნქტი

75. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მან დაადგინა კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა. თუმცა, დასკვნის მიღებისას, რომ გამოყენებული ღონისძიებები 29-ე მუხლის საფუძველზე და ახალი ამბების გადმოცემა არ იყო, რომ ამ ღონისძიებებს ჰქონდეთ კანონიერი მიზანი დაეცვან ეროვნული უშიშროება და ლიტერატურული მთლიანობა, ან თავიდან აიცილონ დანაშაული, ან არეულობა. არ არსებობდა მიზეზი რწმენისათვის, რომ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვები, რომლებიც შედეგად მოჰყვა განსხვავებულ მოპყრობას, განმცხადებლის ეროვნულ წარმოშობასთან ან ეროვნულ უმცირესობასთან მის კუთვნილებასთან დაკავშირებით, შესაბამისად, სასამართლო ასკვნის, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას.

10. 4. 6. კანონიერ და უკანონო შვილებს შორის არსებული განსხვავებანი

,,მარქსი ბელგიის წინააღმდეგ (1979)“, 41-ე პუნქტი

41. [...] მართალია, რომ 1950 წლის 4 ნოემბერს, როდესაც კონვენცია დაიწერა, ნებადართულად და ნორმალურად იყო მიჩნეული მრავალ ევროპულ ქვეყანაში, რომ არსებულიყო განსხვავება ამ სფეროში ,,კანონიერ“ და ,,უკანონო“ ოჯახებს შორის. თუმცა, სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენცია ინტერპრეტირებული უნდა იქნას დღევანდელობის შუქზე. განსხვავებულ საქმეში, სასამართლო არ შეიძლება შეშფოთებული არ იყოს იმ ფაქტით, რომ ევროსაბჭოს უმრავლეს წევრ ქვეყნებში ქვეყნის შიდა კანონმდებლობით ვითარდება და ვითარდება შესაბამისი საერთაშორისო ინსტრუმენტები ერთი სრული სამართლებრივი აღიარებით ,,mater semper certa est“.

[...] 1975 წლის 15 ოქტომბრის ევროპული კონვენცია ბავშვთა ლეგალური სტატუსის შესახებ, რომლებიც ქორწინების გარეშე დაიბადნენ, ამჟამად ხემოწერილი და რეტიფიცირებულია მხოლოდ ევროსაბჭოს 4 წევრი სახელმწიფოს მიერ. უფრო მეტიც, მე-14 მუხლი (1) ამ უკანასკნელი კონვენციით ნებას რთავს ნებისმიერ სახელმწიფოს, სულ დიდი, გააკეთოს სამი დათქმა, რომელთაგან ერთი თეორიულად შეიძლება შეეხებოდეს დედის კავშირის დადგენას შვილთან, რომელიც დაიბადა ქორწინების გარეშე (მუხლი 2). თუმცა, სახელმწიფოს რომელსაც ეს შეეხება, არ შეუძლია დაეყრდნოს საწინააღმდეგოს ზემოაღნიშნულთან მიმართებაში. ორივე შესაბამისი კონვენცია ძალაშია და არ არსებობს არავითარი მიზეზი მცირე რაოდენობის ხელმომწერი სახელმწიფოების მხრიდან უარყოფის საკითხზე, რომ უარყონ ,,კანონიერ“ და ,,უკანონო“ ბავშვებს შორის თანასწორობა სადავო საკითხის საფუძველზე. ფაქტობრივად ორი ამგვარი საერთაშორისო ხელშეკრულების არსებობა განსაზღვრავს ცხად ზომას იმ საერთო საფუძვლისათვის, რომელიც ამ სფეროსთან დაკავშირებით არსებობს თანამედროვე საზოგადოებაში.

[...] ,,მიმდინარე წლებში მრავალმა ევროპულმა სახელმწიფომ, გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის ჩართვით, დიდმა ბრიტანეთმა, ნიდერლანდებმა, საფრანგეთმა, იტალიამ და შვეიცარიამ, მიიღეს ახალი კანონმდებლობა, რაც რადიკალურად განსხვავდება ტრადიციული კანონის სტრუქტურისაგან და დაადგინეს თითქმის სრული თანასწორობა კანონიერ და უკანონო ბავშვებს შორის“. აღსანიშნავია ასევე, რომ ,,სურვილი, ბოლო მოეღოს ყველა სახის დისკრიმინაციას და უთანასწორობის აღმოფხვრა დაბადების საფუძველზე არის ...მრავალი საერთაშორისო ინსტიტუტის მუშაობის შემადგენელი ნაწილი“. ბელგიასთან მიმართებაში, განაცხადი გამოხატავს განსხვავებულ მოპყრობას ბელგიის მოქალაქეებს შორის, იმის მიხედვით ისინი დაბადებულნი არიან ქორწინებაში, თუ ქორწინების გარეშე და შეესაბამება თანასწორობის ფუნდამენტური პრინციპის ,,საშინელ გამონაკლისს“ ყველასათვის კანონის წინაშე თანასწორობის შესახებ (კონსტიტუციის მე-6 მუხლი). ის ამტკიცებს, რომ ,,იურისტები და საზოგადოებრივი აზრი მზარდ შეშფოთებას გამოხატავენ იმის გამო, რომ დისკრიმინაცია უკანონო ბავშვების მიმართ უნდა დამთავრდეს“.

,,ინზე ავსტრიის წინააღმდეგ (1987)“, 41-ე პუნქტი