წიგნი მომზადებულია საქართველოს ახალი სისხლის სამართლის კოდექსის საფუძველზე და ეკონომიკური დანაშაულის კარის ისეთ მნიშვნელოვან თავებს ეხება, როგორებიცაა: დანაშაული სამეწარმეო ან სხვა ეკონომიკური საქმიანობის წინააღმდეგ (თავი XXVI); დანაშაული ფულად-საკრედიტო სისტემაში (თავი XXVII); დანაშაული საფინანსო საქმიანობის სფეროში (თავი XXVIII) და დანაშაული სამეწარმეო ან სხვა ორგანიზაციაში სამსახურის ინტერესების წინააღმდეგ (თავი XXIX).

კომენტარის შედგენისას ავტორებმა იხელმძღვანელეს იმ პრინციპით, რომ მაქსიმალურად ყოფილიყო დაცული სახელმწიფოს ჩარევისაგან სამეწარმეო სექტორის ეკონომიკური საქმიანობა, პატიოსანი მეწარმე და მისი უფლებები; შენარჩუნებულიყო ჯანსაღი კონკურენცია ბაზარზე; მომხდარიყო გაკოტრების კრედიტორის ინტერესების უზრუნველყოფა და სხვა. კომენტარი პირველი ცდაა სამეწარმეო ან სხვა ეკონომიკური საქმიანობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულის თავებში მოცემული შემადგენლობების შემეცნებისათვის. ამასთან, მას თან ერთვის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მსგავსი ნორმები და ის სპეციალური კანონები, რომლებიც სამეწარმეო ან სხვა ეკონომიკური საქმიანობის წესს არეგულირებენ. ვიმედოვნებთ, რომ კომენტარი სპეციალისტებისა და სტუდენტებისათვის იქნება დამხმარე სახელმძღვანელო და მათი სამართლიანი შენიშვნების გათვალისწინებით შევსებული და გადამუშავებული სახით შემდგომშიც გამოვა.

ნინო გვენეტაძე
გოჩა მამულაშვილი

საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1993 წლის 26 დეკემბრის განკარგულებით შექმნილი სამართლებრივი რეფორმის სახელმწიფო კომისიის მიერ სამართლის ძირითად დარგებში ფუნდამენტური საკანონმდებლო აქტების - კოდექსების მოსამზადებელი სამუშაო 1999 წლის 22 ივლისს საქართველოს პარლამენტის მიერ ახალი სისხლის სამართლის კოდექსის მიღებით დაგვირგვინდა. პირველ ქართულ სისხლის სამართლის კოდექსში ქართველ კანონშემოქმედთა დამოუკიდებელი საკანონმდებლო ნება გამოვლინდა. თანამედროვე მოთხოვნათა შესაბამისად, ახალი საზოგადოებრივი ურთიერთობების შესატყვისი სისხლის სამართლის კანონმდებლობის შექმნამ, არსებული სამართლებრივი ტრადიციებისა და დასავლურ სამართალთან ჰარმონიზაციის გათვალისწინებით, დიდი გარჯა და ძალისხმევა მოითხოვა.

კოდექსზე მუშაობისას სისხლის სამართლის კოდექსის შემმუშავებელი დარგობრივი კომისიის წინაშე მრავალი პრობლემური საკითხი დადგა. თუმცა, ახალი კოდექსი, კანონშემოქმედთა აზრით, მაინც გარდამავალი პერიოდის საკანონმდებლო აქტად იქნა მიჩნეული და პრობლემურ საკითხთაგან მრავალი დადებითად ვერ გადაწყდა. მუშაობისას კომისიას მოუხდა მომიჯნავე სამართლის დარგების რეფორმირების პროცესის შესწავლა და გადამუშავება, სადაც, უპირველესად, ადმინისტრაციული სამართალი მოიაზრება. მოქმედი კანონმდებლობით, სამართლის ერთი დარგის ზოგიერთი საკითხი დარეგულირებულია სამართლის სხვადასხვა დარგებით, ჩვენ შემთხვევაში, ადმინისტრაციული და სისხლის სამართლით. ეს განსაკუთრებით საინტერესო პრობლემა იყო კოდექსზე მომუშავე ჯგუფისათვის, რომლის სამუშაო პრინციპი იურიდიული პასუხისმგებლობის დეპენალიზაციას, სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის სფეროს შეზღუდვას ემსახურებოდა და თავისთავად გულისხმობდა ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის, როგორც პასუხისმგებლობის მსუბუქი ფორმის, გამოყენების გაფართოებას. მაგრამ, ვინაიდან ჩვენ, რიგი ევროპული ქვეყნების ტრადიციებისაგან განსხვავებით, არ გვქონდა ერთიანი კოდიფიცირებული კოდექსი, სადაც ადმინისტრაციული და სისხლის სამართლის მიერ საზოგადოებრივი ურთიერთობის დაცული მსგავსი სფეროები დარეგულირდებოდა, შესაბამისად, გადაცდომისა და დანაშაულის ცნებების ურთიერთგამიჯვნით, ამიტომ მრავალრიცხოვან სამართლებრივ აქტებში გაბნეული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ნორმების კოდიფიკაცია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად კოდექსმა იტვირთა. 1984 წლის 21 დეკემბრის საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი დღეს ვეღარ უზრუნველყოფს მრავალრიცხოვან სამართლებრივ აქტებში გაბნეულ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ნორმების კოდიფიკაციას მათი არასტაბილურობის გამო. ამიტომ კომისიის წინაშე დადგა საკითხი ადმინისტრაციულ და სისხლის სამართლის მიერ საზოგადოებრივი ურთიერთობების დაცული სფეროების მსგავსების გათვალისწინებით, ე.ი. ადმინისტრაციული გადაცდომისა და დანაშაულის ხელყოფის ობიექტების იგივეობის გამო (ხარისხის განსხვავებით), გვეფიქრა სისხლის სამართლის კოდექსის ახალ მოდელზე, სადაც დასავლური სისხლის სამართლის კოდექსის მსგავსად, შევიდოდა ის მუხლები, რომლებიც აწესებენ პასუხისმგებლობას არა მარტო დანაშაულისათვის, არამედ ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის ზოგიერთი ნაკლებად მნიშვნელოვანი ხასიათის დარღვევებისათვისაც (გადაცდომისთვის), მით უფრო, რომ დღეს მოქმედი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში მრავალი ადმინისტრაციული გადაცდომაც არ არის გათვალისწინებული, რომ აღარაფერი ვთქვათ კრიმინალურ ქმედებათა ადმინისტრაციული წესით დასჯაზე. ხშირად სისხლის სამართლის მოქმედი კოდექსით ხდება იმის დადგენა, რომ ესა თუ ის ქმედება, პირველად ჩადენილი ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას იწვევს.

პრობლემის აქტუალობა განსაკუთრებით ნათელი გახდა სისხლის სამართლის კოდექსის სამეწარმეო დანაშაულის თავზე მუშაობისას. რამდენადაც საბაზრო ეკონომიკის პირობებში სამეწარმეო-სამართლებრივი ურთიერთობების ლეგალიზაციის შედეგად, სპეციფიკური გახდა აღნიშნული სფეროს როგორც სისხლისსამართლებრივი, ისე ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი რეგულირება. საჭიროებამ მოითხოვა ისეთი მრავალი ნორმის ამოქმედება, რომლებსაც დაეკისრებოდა მართლწესრიგის ფუნქცია კერძო სამართლებრივი სფეროს მომწესრიგებელ ურთიერთობებში.

სპეციალური კანონმდებლობის მოზღვავებამ საზოგადოებრივი ურთიერთობების სხვადასხვა სფეროში და მათ ბაზაზე შექმნილმა ადმინისტრაციულ თუ სისხლის-სამართლებრივმა დარღვევებმა იმპერატიული ხასიათის ბლანკეტური ნორმების სახით, თავი მოიყარა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა და სისხლის სამართლის კოდექსებში, რამაც გააძნელა აღნიშნული საკანონმდებლო აქტების კოდიფიკაცია და, შესაბამისად, მათი პრაქტიკაში გამოყენება. შემდეგი პრობლემური საკითხი, რომელიც კოდექსზე მუშაობისას წარმოიშვა, იყო ადმინისტრაციული პრეიუდიციის უარყოფა სისხლის სამართლის კოდექსში, რაც, თავის მხრივ, სისხლის სამართლის დანაშაულისა და ადმინისტრაციული გადაცდომის გამიჯვნისათვის ახალი კრიტერიუმის შექმნას ითხოვდა. ქმედების კრიმინალიზაციისათვის ასეთი შეფასებითი ცნება გახდა „დიდი“ ან „მნიშვნელოვანი“ ზიანი. თუმცა, საკითხის ამგვარმა გადაწყვეტამ პრობლემა მთლიანად ვერ მოხსნა, ვინაიდან პასუხისმგებლობის სფერო გადანაწილებულია ადმინისტრაციულ და სისხლის სამართლის კოდექსებში, რამდენადაც საბაზრო ეკონომიკის პირობებში სახელმწიფოს მიერ ეკონომიკის სფეროში მოქმედი სპეციალური კანონების დაცულობა მხოლოდ საჯარო სამართლის ამ დარგების 7 მიერ შექმნილი იმპერატიული ნორმების მოქმედებითაა შესაძლებელი. რეფორმის კვალობაზე, აღნიშნულმა ნორმებმა თავისებური სისტემურობით ასახვა ჰპოვა ახალი სისხლის სამართლის კოდექსში. კანონმდებლის წინაშე კრიმინალიზაციის პროცესში სახელმძღვანელო პრინცი პი მდგომარეობდა შემდგომში: დაეცვა სახელმწიფო ჩარევისაგან სამეწარმეო სექტორის ეკონომიკური საქმიანობა, პატიოსანი მეწარმე; შეენარჩუნებინა ჯანსაღი კონკურენცია ბაზარზე; უზრუნველეყო გაკოტრების კრედიტორების ინტერესები, საფინანსო და ფულად-საკრედიტო სისტემები; დაეცვა საგადასახადო კანონმდებლობა.

„ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მოთხოვნებიდან გამომდინარე, ზემოხსენებული სფეროების მარეგულირებელი ნორმატიული აქტების შემუშავებისას არ ხდებოდა მასში ადმინისტრაციულ დარღვევებზე თუ სისხლისსამართლებრივ დანაშაულებრივ ქმედებათა ამსახველი ნორმების შექმნა და კანონის მოთხოვნათა დარღვევებისათვის ზოგადად კეთდებოდა მინიშნება ადმინისტრაციულ და სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის თაობაზე. ამ შემთხვევებში სპეციალურ კანონს ერთვოდა კანონები, რომლებშიც მოცემული ბლანკეტური ნორმები ცვლილებებისა და დამატებების სახით შედიოდა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა და სისხლის სამართლის კოდექსების შესაბამის თავებში. ამგვარი მეთოდით წარმოებული კანონშემოქმედებითი საქმიანობა, იურიდიული ტექნიკის თვალსაზრისით, შეიძლება გამართლებული იყოს, მაგრამ პრაქტიკაში იგი ბევრ სიძნელეს ქმნის, რამდენადაც აღნიშნულ ნორმათა სწორი შემეცნებისათვის საჭირო ხდება სპეციალური საკანონმდებლო აქტის სკურპულიოზური გაანალიზება, რათა შესაძლებელი გახდეს პასუხისმგებლობის სახის დადგენა. აღნიშნული ხშირ შემთხვევაში, ნორმაშემფარდებლისათვის კანონის ხელმიუწვდომლობისა და სხვა მრავალი გარემოების გამო, გარკვეულ დაბრკოლებებს ქმნის და გზას უხსნის კანონის არასწორად გამოყენების პრაქტიკას. სასამართლო პრაქტიკის ანალიზისას ხშირად შევხვდებით შემთხვევებს, როცა ბლანკეტური ნორმის არასწორად ინტერპრეტაციის გამო, სამართალდამრღვევის წინააღმდეგ არასწორადაა შეფარდებული სისხლის სამართლისა თუ ადმინისტრაციული სამართლის ნორმა.

მოხსენიებული და სხვა მრავალი წინააღმდეგობის თავიდან ასაცილებლად, კომისია მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ საბაზრო ეკონომიკის, თავისუფალი სავაჭრო ურთიერთობების ან ეკონომიკური საქმიანობის მარეგულირებელი სხვა საკანონმდებლო აქტების შემუშავებისას იქვე უნდა განისაზღვროს როგორც დისციპლინური, ისე ადმინისტრაციული და სისხლისსამართლებრივი დარღვევების შესახებ კონკრეტული ნორმების შექმნა და ე.ი. მოხდეს სამართალდარღვევათა დიფერენციაცია, რაც, თავის მხრივ, თავიდან აგვაცილებს ორმაგ სამუშაოს აღნიშნული ნორმების საფუძველზე შემუშავებული ბლანკების სამართლის სხვადასხვა დარგებში გადმოსა8 ტანად. ამას ემატება ისიც, რომ ნორმის სწორი ინტერპრეტაციისა და კვალიფიკაციისათვის უფრო მისაღებია კონკრეტული ურთიერთობის დამარეგულირებელი სპეციალური საკანონმდებლო აქტს თან ახლდეს ნორმა როგორც ადმინისტრაციული, ისე სისხლისსამართლებრივი დარღვევის შესახებ. ამ მიმართულებით საკანონმდებლო საქმიანობის გაშლა უფრო მეტად შეუწყობს ხელს ევროპულ სამართალთან ჩვენი სამართლის ჰარმონიზაციას.

ეკონომიკური დანაშაულის თავის კომენტირებისას, ჩვენ შევეცდებით მკითხველს მივაწოდოთ როგორც კონკრეტული სისხლისსამართლებრივი ისე მისი შესატყვისი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ნორმა, რათა შესაძლებლობა გვქონდეს ორივე ბლანკეტური ნორმა შევაჯეროთ სპეციალურ საკანონმდებლო აქტთან.

ამგვარი უზრუნველყოფა, კომენტართან ერთად, ვფიქრობთ, ხელს შეუწყობს მომავლისათვის კანონმდებლობის სტრუქტურიზაციას, სწორი პოზიციის შემუშავებას და მომავალი საკანონმდებლო მუშაობისათვის მას უდაოდ პოზიტიური მნიშვნელობა ექნება.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი XXVI თავი
სსკ მუხლი 190
კანონიერი სამეწარმეო საქმიანობისათვის ხელის შეშლა.

დაუსაბუთებლად უარის თქმა საწარმოს რეგისტრაციაზე ან სპეციალური
ნებართვის (ლიცენზიის) გაცემაზე, ანდა მისი ეკონომიკური
საქმიანობის უფლების ან თავისუფლების შეზღუდვა, აგრეთვე მის
საქმიანობაში ჩარევა, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია, -
ისჯება ჯარიმით, ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით ვადით
ას ოციდან ას ოთხმოც საათამდე ანდა ტუსაღობით ვადით სამ
თვემდე, თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით
ვადით სამ წლამდე.

საქართველოს ახალმა სამოქალაქო კანონმდებლობამ გამოაცხადა მეწარმეობის თავისუფლება. კანონით, ყველას აქვს უფლება მისდევდეს მეწარმეობას. უფრო მეტიც, სამოქალაქო კოდექსის მეათე მუხლის თანახმად, სამოქალაქო ურთიერთობის მონაწილეებს შეუძლიათ განახორციელონ კანონით აუკრძალავი, მათ შორის კანონით პირდაპირ გაუთვალისწინებელი, ნებისმიერი მოქმედება. ეს დებულება ასახულია საქართველოს კანონში „მეწარმეთა შესახებ“, რომელმაც „სამეწარმეო იურიდიულ პირებს უფლება მისცა განახორციელონ ნებისმიერი საქმიანობა, რომელიც პირდაპირ ან არაპირდაპირ ემსახურება საზოგადოების მიზნებს და აკრძალული არ არის კანონით. ამით სამეწარმეო ორგანიზაციები გათავისუფლდნენ ზედმეტი, დაუსაბუთებელი ზედამხედველობისაგან, რასაც საკონტროლო ორგანოები ახორციელებდნენ მათ მიმართ“¹.

სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაწესება, კანონიერი სამეწარმეო საქმიანობის ხელის შეშლისათვის მიზნად ისახავს მეწარმეობის თავისუფლებისათვის დამატებითი გარანტიების შექმნას. აღნიშნული დანაშაულის სოციალური მავნეობა განისაზღვრება იმით, რომ იგი ზიანს აყენებს არა მარტო სამეწარმეო საქმიანობის სუბიექტებს, არამედ სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა ავტორიტეტსაც, რომელთა კომპეტენციაშიც შედის საბაზრო ეკონომიკაზე ორიენტირებული ქვეყნის ეკონომიკური საქმიანობის რეგულირება. განსახილველი დანაშაული თავისი იურიდიული ბუნებით სამსახურებრივი მდგომარეობის ბოროტად გამოყენების სპეციალური სახეა. თანამდებობის პირები შეიძლება წარმოადგენდნენ სანებართვო, მაკონტროლებელი, ფისკალური და სხვა ფუნქციების განმახორციელებელ სახელმწიფო ორგანოებს.

დანაშაულის ობიექტია თავისუფალი სამეწარმეო საქმიანობის უფლება, ასევე სახელმწიფო ორგანოთა ავტორიტეტი. ორ შემთხვევაში, როცა საუბარია მეწარმის რეგისტრაციაზე ან ლიცენზიის გაცემაზე, სახეზე გვაქვს დანაშაულის საგანიც - სამეწარმეო რეესტრი და სპეციალური ნებართვა (ლიცენზია).

სამეწარმეო რეესტრი „მეწარმეთა შესახებ“ კანონის შესაბამისად, არის იმ ფაქტების საჯარო (სახელმწიფო) ნუსხა, რომელსაც ეკონომიკურ ურთიერთობებში სამართლებრივი მნიშვნელობა აქვს და რომელსაც სასამართლო უძღვება. ნებისმიერ პირს შეუძლია გაეცნოს რეესტრის ჩანაწერს და მიიღოს ამონაწერი. ლიცენზია არის სახელმწიფოს მხრიდან სხვადასხვა ხასიათის საჯარო-სამართლებრივი შეზღუდვების დაწესება. მაშასადამე, იმ საქმიანობისათვის, რომლის განხორციელებასაც იურიდიული პირი აპირებს, მოითხოვება ლიცენზია (თანხმობა) და მხოლოდ ამ ლიცენზიის აღების შემდეგ შეუძლია სამეწარმეო სუბიექტს ნებართვასავალდებულო საქმიანობის განხორციელება².

დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება კანონიერი სამეწარმეო საქმიანობისათვის ხელის შეშლაში შემდეგი ფორმებით: დაუსაბუთებელი უარი საწარმოს რეგისტრაციაზე ან სპეციალური ნებართვის (ლიცენზიის) გაცემაზე, ეკონომიკური საქმიანობის უფლების ან თავისუფლების შეზღუდვა, მის საქმიანობაში ჩარევა. ეს დანაშაული თავისი შემადგენლობით მატერიალურია და დამთავრებულად ითვლება მაშინ, თუ მოხელის ზემოაღნიშნულმა ქმედებამ მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია.

უარი საწარმოს რეგისტრაციასა ან ლიცენზიის გაცემაზე დანაშაულად ჩაითვლება მხოლოდ მაშინ, როცა მოხელის სამსახურებრივ კომპეტენციაში შედიოდა ასეთი რეგისტრაციის ან ლიცენზიის გაცემის უფლება. მეწარმეთა რეგისტრაციის წესები მოცემულია საქართველოს კანონში „მეწარმეთა შესახებ“. კანონის თანახმად, საწარმოს რეგისტრაციას ახორციელებს სასამართლო, სამეწარმეო რეესტრში სათანადო ჩანაწერებით. რეგისტრაცია, ერთი მხრივ, არის ფაქტის აღნიშვნა, ხოლო, მეორე მხრივ, მას გადამწყვეტი იურიდიული ფაქტის მნიშვნელობა აქვს. საწარმო კანონით გათვალისწინებული უფლებებისა და მოვალეობების სუბიექტი მხოლოდ რეგისტრაციის მომენტიდან ხდება, ხოლო სპეციალური ნებართვის (ლიცენზიის) გაცემა მოწესრიგებულია კანონით „სამეწარმეო საქმიანობის ლიცენზირების შესახებ“, რომელიც განსაზღვრავს ლიცენზიით ნებადართული საქმიანობის სახეებსა და ლიცენზიის გაცემაზე უფლებამოსილ ორგანოებს.

უარი საწარმოს რეგისტრაციასა ან ლიცენზიის გაცემაზე, უარის თქმის მოტივის მიუხედავად, დაუსაბუთებელია, თუ:

სარეგისტრაციო პირს დაცული აქვს სამეწარმეო ორგანიზაციის შექმნის წესი, სადამფუძნებლო დოკუმენტები შეესაბამება კანონს და დაცულია სამეწარმეო საქმიანობის მარეგულირებელი სხვა ნორმატიული აქტების მოთხოვნები.

ცალკეული სახის საქმიანობის ლიცენზირების წესები კი დადგენილია შესაბამისი ნორმატიული აქტებით. ლიცენზიის გაცემაზე უარი უკანონოა, თუ კანონით დადგენილი წესით რეგისტრირებული მეწარმე სალიცენზიო ორგანოში წარადგენს საჭირო დოკუმენტებს, ეს უკანასკნელი კი უარს იტყვის მის გაცემაზე. უარი რეგისტრაციასა ან ლიცენზიის გაცემაზე უნდა იყოს კონკრეტული და აშკარად გამოხატული. „მეწარმეთა შესახებ“ კანონის შესაბამისად, მოხელის მიერ საჭიროა წერილობით უარი რეგისტრაციაზე. უარი უკანონო უნდა იყოს, ე.ი. უნდა არსებობდეს ყველა საფუძველი რეგისტრაციისათვის ან ნებართვის გაცემისათვის, ხოლო მოსამართლე ან მოხელე, რომლის კომპეტენციაშიც აღნიშნული მოქმედების შესრულების მოვალეობა შედის, უარს უნდა ამბობდეს მასზე. ეს შეიძლება გამოიხატოს უმოქმედობაში, მოხელის ან მოსამართლის მიერ შემოსული მასალების განუხილველობაში, გადაწყვეტილების მიუღებლობაში ან მოქმედებაში - არასაჭირო დოკუმენტაციის გამოთხოვაში და სხვა.

განსახილველი დანაშაული, ობიექტური მხრივ, შეიძლება აგრეთვე გამოიხატოს მეწარმის ეკონომიკური საქმიანობის უფლების ან თავისუფლების შეზღუდვაში, აგრეთვე მის საქმიანობაში ჩარევით. სამეწარმეო საქმიანობისათვის ხელის შეშლის ეს ფორმა შეიძლება გამოიხატოს კონკრეტულ მოქმედებაში, მოთხოვნებში, მითითებებში, აკრძალვებში და ა.შ. მაგალითად, მოსამართლე სამეწარმეო ორგანიზაციის რეგისტრაციის დროს მოითხოვს წესდებიდან ამოღებულ იქნეს სამეწარმეო საქმიანობის ესა თუ ის ძირითადი სახე, რომელიც კანონით აკრძალული არ არის; ან კიდევ, მეწარმის იძულება სხვადასხვა თანამდებობებზე განსაზღვრულ პირთა დანიშვნაზე ან მათ შეყვანაზე დამფუძნებლად, ან სამეწარმეო ორგანიზაციის ხელმძღვანელ ორგანოებში; მეწარმის საქმიანობაზე მოხელის მიერ უკანონო ფორმით კონტროლის დაწესება; ეკონომიკური სანქციებით მუქარა და სხვა. მეწარმის საქმიანობაში ჩარევა შეიძლება გამოიხატოს მოხელის ნებისმიერ მოქმედებაში, თუ ის ბოროტად იყენებს თავის სამსახურებრივ მდგომარეობას ან ამეტებს სამსახურებრივ უფლებამოსილებას. აღნიშნული ფორმით განსახილველი დანაშაულის ჩადენისას, მთავარია დადგინდეს, თუ მეწარმის რომელი უფლება ან რომელი კანონიერი ინტერესი შეილახა და კონკრეტულად რაში გამოიხატა იგი; რა სამსახურებრივი უფლებამოსილება გამოიყენა მოხელემ ამისათვის.

დანაშაულის სუბიექტი სპეციალურია - საჯარო მოხელე ან მოსამართლე, რომლის კომპეტენციაშიც შედის მეწარმის რეგისტრაცია, ლიცენზიის გაცემა, საკონტროლო-საზედამხედველო მოქმედებათა ჩატარება და სხვა, ან სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენება იმგვარად, რომ თავისი კომპეტენციის საფუძველზე არასამართლებრივი ინტერესებით ან სახელმწიფო ორგანოს ავტორიტეტის გამოყენებით ხელი შეუშალოს სამეწარმეო საქმიანობას.

საჯარო მოსამსახურის ცნება მოცემულია საქართველოს კანონში „საჯარო სამსახურის შესახებ“. კანონის პირველი მუხლის შესაბამისად, საჯარო მოხელეა ის, ვინც საქმიანობს სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის სახაზინო (საბიუჯეტო) დაწესებულებაში - საჯარო ხელისუფლების ორგანოებში. ახალი კოდექსი გარკვეული ორიგინალობით გამოირჩევა და მოსამსახურის ნაცვლად მოხელის ცნებას ამკვიდრებს.

სუბიექტური მხარე პირდაპირი განზრახვით ხასიათდება. დამნაშავეს შეგნებული აქვს, რომ სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით, თავისი ქმედებით ხელს უშლის კანონიერ სამეწარმეო საქმიანობას და მას ეს სურს. მოტივსა და მიზანს კვალიფიკაციისათვის მნიშვნელობა არა აქვს, მაგრამ იგი მხედველობაში მიიღება სასჯელის დანიშვნის დროს. მოტივი შეიძლება იყოს შურისძიება, არასწორად გაგებული სამსახურებრივი ინტერესი, ანგარება და სხვა.

აღნიშნული მუხლი კონკურენციას უწევს ზოგად სამოხელეო დანაშაულებს. თუ რეგისტრაციის ან ლიცენზიის გაცემაზე უარს თან ახლავს ქრთამის მოთხოვნა, მაშინ საქმე გვაქვს დანაშაულთა ერთობლიობასთან.

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 69²

გარემოს დაცვითი საქმიანობის ლიცენზირების წესის დარღვევა

გარემოსდაცვითი საქმიანობის ლიცენზირების წესის დარღვევა, - გამოიწვევს დაჯარიმებას ასიდან სამას ლარამდე.

(საქართველოს 1997 წლის 12 ივნისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1997 წ., 33, გვ. 3)

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 69³

გარემოზე მავნე ზემოქმედებისათვის ლიცენზირების წესის დარღვევა

გარემოზე მავნე ზემოქმედებისათვის ლიცენზირების წესის დარღვევა,

- გამოიწვევს დაჯარიმებას ასიდან სამას ორმოცდაათ ლარამდე.

(საქართველოს 1997 წლის 12 ივნისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1997 წ., 33, გვ. 3)

სსკ მუხლი 177¹

საქონლის (სამუშაოთა, მომსახურების) ექსპორტისა და იმპორტის ქვოტირების და ლიცენზირების წესების დარღვევა

საქონლის (სამუშაოთა, მომსახურების) ექსპორტისა და იმპორტის კვოტირების და ლიცენზირების მოსაწესრიგებლად მთავრობის მიერ მიღებული დადგენილებების დარღვევა,

- გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ოციდან სამოცდაათ მინიმალურ ოდენობამდე, ხოლო თუ საქმის გარემოების მიხედვით, დარღვევის პიროვნების გათვალისწინებით ამ ზომების გამოყენება ჩაითვლება არასაკმარისად, ადმინისტრაციულ პატიმრობას ვადით ოცდაათ დღემდე.

შენიშვნა: უცხოელი მოქალაქეები ავტოსატრანსპორტო მომსახურების განხორციელებისას ლიცენზირების წესების დარღვევის შემთხვევაში დაჯარიმდებიან ადგილზე საგზაო პოლიციის უფლებამოსილი წარმომადგენლის მიერ.

(საქართველოს რესპუბლიკის 1994 წლის 17 მარტის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებები, 1994 წ., 16, მუხ. 308; საქართველოს 1996 წლის 27 ივნისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1996 წ., 19-20, გვ. 32.

მსგავს ნორმას გვთავაზობს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მატერიალური ნაწილი. 692-ე (გარემოს დაცვითი საქმიანობის ლიცენზირების წესის დარღვევა). 683-ე (გარემოზე მავნე ზემოქმედებისათვის ლიცენზირების წესის დარღვევა) და 177¹-ე (საქონლის სამუშაოთა, მომსახურეობის ექსპორტისა და იმპორტის კვოტირებისა და ლიცენზირების წესების დარღვევა) მუხლებით ლიცენზირების წესის დარღვევისათვის ადმინისტრაციული გადაცდომის ჩადენისათვის გათვალისწინებულია ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა.

კოდექსის 177¹ მუხლი, რომელიც მმართველობის დადგენილი წესის ხელმყოფ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებს აერთიანებს, უფრო ზოგადი ნორმაა და საქონლის (სამუშაოთა, მომსახურების) ექსპორტისა და იმპორტის კვოტირებასთან ერთად ლიცენზირების წესის დარღვევაზეც მიუთითებს. ვფიქრობთ, ამ შემთხვევაში ნორმის სათაურსა და დისპოზიციაში გამოყენებულ „და“ კავშირთან ერთად უნდა მოიაზრებოდეს „ან“ კავშირიც, რადგან მუხლის შენიშვნიდან გამომდინარე, კვოტირებისაგან დამოუკიდებლად ლიცენზირების წესის დარღვევისათვის სახეზეა ადმინისტრაციული გადაცდომა.

რაც შეეხება ნორმის მსგავსებას სისხლის სამართლის კოდექსის ზემოგანხილულ მუხლთან, გამოიხატება იმაში, რომ ლიცენზირების წესის დარღვევაში სხვა სახის დარღვევებთან ერთად მოიაზრება დაუსაბუთებელი უარი ლიცენზიის გაცემაზე და, ვფიქრობთ, ის მთავრობის მიერ მიღებული ლიცენზირების დადგენილებების დარღვევის ერთ-ერთ სახეს წარმოადგენს.

(ჩვენ აქ არ შევჩერდებით იმ ხარვეზებზე, რაც აღნიშნულ ნორმას გააჩნია და რაც აუცილებლად ითხოვს ახალ რედაქციას „სამეწარმეო საქმიანობის ლიცენზირების შესახებ“ საქართველოს კანონსა და მრავალ სხვა ნორმატიულ აქტთან შესაბამისობის მიზნით). ადმინისტრაციული გადაცდომა სახეზე გვექნება მაშინ, თუ ლიცენზიის გაცემაზე უარის თქმას არ გამოუწვევია მნიშვნელოვანი ზიანი.

ამავე კოდექსის 692-ე და 693-ე მუხლებში მოცემულია ლიცენზირების წესის დარღვევის სპეციალური შემადგენლობები გარემოსდაცვითი და/ ან გარემოზე მავნე ზემოქმედებისას სახელმწიფო საკუთრების ხელმყოფ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა თავში, სისხლის სამართლის შესაბამის ნორმასთან მიმართებაში ჩვენთვის საინტერესოა მხოლოდ ლიცენზირების წესის დარღვევის ისეთი შემთხვევა, როგორიცაა დაუსაბუთებელი უარი ლიცენზიის გაცემაზე.

სსკ მუხლი 191
მიწასთან დაკავშირებული გარიგების უკანონო რეგისტრაცია.

მიწასთან დაკავშირებული გარიგების უკანონო რეგისტრაცია, სახელმწიფო მიწის კადასტრის სააღრიცხვო მონაცემის დამახინჯება ანდა მიწის გადასახადის შემცირება ანგარებით ანდა სხვა პირადი მოტივით,

- ისჯება ჯარიმით ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით ვადით ასოციდან ასოთხმოც საათამდე ანდა ტუსაღობით ვადით სამ თვემდე ანდა თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით სამ წლამდე.

აღნიშნული მუხლი ახალია ჩვენს სისხლის სამართლის კანონმდებლობაში.

ცნობილია, რომ მიწა არის ადამიანთა ძირითადი მოთხოვნილების დაკმაყოფილების შეუცვლელი საფუძველი.

მიწის სიმცირე და მისი შეუცვლელობა განაპირობებს მიწათსარგებლობის დაგეგმვისა და მისი შეზღუდვების აუცილებლობას, რისი ერთ-ერთი გამოხატულებაა საჯარო კონტროლი³.

მიწის ნაკვეთზე საკუთრების უფლების წარმოშობა ხდება მხოლოდ კანონით დადგენილი წესით, რეგისტრაციის შემდეგ. რეგისტრაციის მეშვეობით შესაძლებელია ყველა იმ გარიგების კონტროლი, რომელიც საერთოდ დადებულია მოცემული მიწის ნაკვეთის შესახებ. ამასთანავე, რეგისტრაცია გარანტიაა იმისათვის, რომ მხარეებმა არ დაუშვან შეცდომები მიწის გასხვისების გარიგებათა გაფორმებისას და ამით თავიდან აიცილონ ის უარყოფითი შედეგები, რაც შეიძლება ამგვარ მოქმედებებს მოჰყვეს.

მიწასთან დაკავშირებული გარიგებების სამართლებრივი რეგლამენტაცია მოცემულია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში, საქართველოს კანონში „სასოფლო სამეურნეო დანიშნულების მიწის საკუთრების უფლების შესახაბ (1996 წ. 22.03), საქართველოს კანონში „მიწის რეგისტრაციის შესახებ“ (1996 წ. 14.11) და სხვა ნორმატიულ აქტებში. მიწაზე უკანონო გარიგებებმა შეიძლება გამოიწვიოს მიწის სასოფლო-სამეურნეო ბრუნვიდან ამოღება, ერთი პირის ხელში მიწების უკანონო კონცენტრაცია, მიწის გადაქცევა არამართლზომიერი სპეკულაციის საგნად, მიწის მესაკუთრეთა (მფლობელთა) კანონიერი უფლებებისა და ინტერესების შელახვა და სხვა.

განსახილველი დანაშაულის უშუალო ობიექტია ურთიერთობები მიწათსარგებლობისა და მიწათმფლობელობის სახელმწიფოებრივი რეგულირების სფეროში.

191-ე მუხლი ითვალისწინებს ამ დანაშაულის ჩადენის სამ ფორმას, რომელთაც საერთო ნიშნებიც აქვთ, მაგრამ განსხვავდებიან ობიექტური მხრივ. მათთვის საერთოა ის, რომ დანაშაულის ჩამდენი სუბიექტი სპეციალურია - მოხელე; დანაშაულის ჩასადენად იგი იყენებს თავის სამსახურებრივ მდგომარეობას. დანაშაული ჩადენილია პირდაპირი განზრახვით, ანგარებით ან სხვა პირადი მოტივით. ეს შემადგენლობა ფორმალურია და დანაშაული დამთავრებულად ითვლება კანონში მითითებული მოქმედების ჩადენისთანავე.

დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება მიწასთან დაკავშირებული უკანონო გარიგების რეგისტრაციაში, სახელმწიფო მიწის კადასტრის სააღრიცხვო მონაცემის დამახინჯებაში, აგრეთვე მიწის გადასახადის შემცირებაში.

როგორც აღინიშნა, ამ დანაშაულის ჩადენის ერთ-ერთი ფორმა არის მიწასთან დაკავშირებული უკანონო გარიგების რეგისტრაცია. მიწასთან დაკავშირებულ გარიგებათა რეგისტრაციის წესი განსაზღვრულია სამოქალაქო კოდექსის შესაბამისი ნორმებითა და საქართველოს კანონით „მიწის რეგისტრაციის შესახებ“. მიწის რეგისტრაციის მიზანია მიწის ნაკვეთისა და მასთან უძრავად დაკავშირებული ქონების მიმართ უფლებათა წარმოშობის, გადაცემის, შეზღუდვის ან შეწყვეტის აღიარება და დადასტურება სახელმწიფოს მიერ. მიწის რეგისტრაციას საჯარო რეესტრში ახორციელებს მიწის მართვის სახელმწიფო დეპარტამენტი და ადგილებზე - მისი ტერიტორიული ორგანოები. გარიგების ნამდვილობის პირობები განსაზღვრულია სამოქალაქო კოდექსით. მიწასთან დაკავშირებული უკანონო გარიგება შეიძლება ეხებოდეს ნასყიდობას, იჯარას და სხვა. მოხელის სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მისაცემად საჭიროა დადგინდეს, თუ კონკრეტულად რაში გამოიხატება გარიგების უკანონობა (მაგალითად, ნაკრძალი მიწების გაცემა იჯარით, კომერციული მიზნებით). დანაშაული დამთავრებულია მიწის მართვის სახელმწიფო დეპარტამენტის შესაბამისი მოხელის მიერ ასეთი გარიგების რეგისტრაციისთანავე.

დანაშაულის ჩადენის შემდეგი ფორმაა სახელმწიფო მიწის კადასტრის სააღრიცხვო მონაცემის დამახინჯება.

სახელმწიფო მიწის კადასტრი არის ოფიციალური დოკუმენტი, რომელიც შეიცავს მონაცემებს მიწების ბუნებრივი, სამეურნეო, სამართლებრივი რეჟიმის 16 შესახებ. ნებისმიერი ამ მონაცემის დამახინჯება ქმნის განსახილველი დანაშაულის ობიექტურ მხარეს. სახელმწიფო მიწის კადასტრს აწარმოებს მიწის მართვის სახელმწიფო დეპარტამენტი. დანაშაული დამთავრებულია მითითებულ დოკუმენტში ყალბი მონაცემების შეტანის მომენტიდან. მიწის კადასტრის სააღრიცხვო მონაცემები უმრავლეს შემთხვევაში საფუძველია მიწაზე კონკრეტული გარიგებების დასადებად, აგრეთვე მიწის გადასახადის ოდენობის განსაზღვრისათვის.

მოხელის მიერ მიწის კადასტრში ყალბი მონაცემების შეტანა შესაძლოა მიზნად ისახავდეს შემდგომში მიწაზე უკანონო გარიგების რეგისტრაციას, მიწის შესაბამის ნაკვეთზე გადასახადის შემცირებას. როგორც აღინიშნა, განსახილველი დანაშაული შეიძლება აგრეთვე გამოიხატოს მიწის გადასახადის შემცირებაში. საქართველოში მიწათსარგებლობა ფასიანია. მიწის მესაკუთრეები და მოსარგებლეები იხდიან მიწის გადასახადს. მიწის გადასახადის ოდენობა განსაზღვრულია საქართველოს საგადასახადო კოდექსით. გადასახადის განსაზღვრის საფუძველია მიწის ფართობის საკუთრების ან სარგებლობის დამადასტურებელი დოკუმენტი. მიწის გადასახადი დიფერენცირებულია მიწის ხარისხისა და ადგილმდებარეობის მიხედვით. გადასახადის გადამხდელთა რეგისტრაციისა და გადასახადის თანხის განსაზღვრის მიზნით, მიწის მართვის სახელმწიფო დეპარტამენტის ადგილობრივი ორგანოები ყოველ საანგარიშო წელს საგადასახადო ორგანოებს წარუდგენენ გადამხდელთა სიებს მიწის ფართობისა და გადასახადის განაკვეთის ჩვენებით. ამიტომაცაა, რომ მიწის გადასახადის შემცირება ერთ შემადგენლობადაა გათვალისწინებული მიწასთან დაკავშირებული უკანონო გარიგების რეგისტრაციასა და მიწის კადასტრის სააღრიცხვო მონაცემის დამახინჯებასთან.

მოცემული შემადგენლობა სახეზე იქნება მიწის გადასახადის უკანონო შემცირების ნებისმიერ შემთხვევაში. ეს შეიძლება იყოს მიწის ნაკვეთზე საიჯარო გადასახადის არსებითი შემცირება, მიწის ნაკვეთის ღირებულების შემცირება მისი ყიდვა-გაყიდვისას და სხვა კანონიერი გადასახადის შემცირება. დანაშაულის დამთავრებულად ცნობისათვის საჭიროა, რომ მოქმედება ჩადენილ იქნას, ე.ი. მიწის გადასახადის შემცირება დოკუმენტურად გაფორმდეს.

დანაშაულის სუბიექტური მხარე ხასიათდება პირდაპირი განზრახვითა და ანგარებითი ან სხვა პირადი მოტივით. მოხელეს შეგნებული აქვს, რომ სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით ახდენს მიწასთან დაკავშირებული უკანონო გარიგების რეგისტრაციას, სახელმწიფო მიწის კადასტრის სააღრიცხვო მონაცემების დამახინჯებას ან მიწის გადასახადის შემცირებას და მას ეს სურს.

სუბიექტი სპეციალურია - საჯარო მოხელე. მიწასთან დაკავშირებული უკანონო გარიგების რეგისტრაციისას ან მიწის გადასახადის შემცირებისას, მოხელე ბოროტად იყენებს ან აჭარბებს თავის სამსახურებრივ უფლებამოსილებას, ხოლო მიწის კადასტრის სააღრიცხვო მონაცემის დამახინჯება სამსახურებრივი სიყალბის სპეციალური სახეა. ამასთანავე, მონაცემის დამახინჯება შეუძლია მხოლოდ იმ მოხელეს, რომლის სამსახურებრიხსენებული კოვმპეტენციაშიც მითითებულ ოფიციალურ დოკუმენტზე მუშაობა შედის.

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 55³

მიწის ფონდებზე, მიწის მდგომარეობასა და გამოყენებაზე არასწორი ინფორმაციის მიწოდება, მიწის გამოყოფის თაობაზე განაცხადის, შუამდგომლობის საჩივრების განხილვის ვადების დარღვევა

მიწის ფონდებზე, მიწის მდგომარეობასა და გამოყენებაზე არასწორი ინფორმაციის მიწოდება, მიწის გამოყოფის თაობაზე განაცხადის, შუამდგომლობის საჩივრების განხილვის ვადების დარღვევა გამოიწვევს თანამდებობის პირთა დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ერთიდან ორ მინიმალურ ოდენობამდე.

(საქართველოს რესპუბლიკის 1994 წლის 17 მარტის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებები, 1994 წ, - 16, მუხლი 308).

სსკ 191-ე მუხლის მსგავსი ნორმა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში არ არის, თუმცაღა, კოდექსის 553-ე მუხლის (მიწის ფონდებზე, მიწების მდგომარეობასა და გამოყენებაზე არასწორი ინფორმაციის მიწოდება, მიწის გამოყოფის თაობაზე განაცხადის შუამდგომლობის საჩივრების განხილვის ვადების დარღვევა) შემადგენლობა შეიცავს მითითებას მიწის ფონდებში არასწორი ინფორმაციის მიწოდების შესახებ, რომელიც შეიძლება მიწასთან დაკავშირებული გარიგებების უკანონო რეგისტრაციის გზით სახელმწიფო მიწის კადასტრის სააღრიცხვო მონაცემების დამახინჯებითაც იქნეს გამოწვეული.

აღნიშნული მეტყველებს იმის აუცილებლობაზე, რომ ქმედების კვალიფიკაციისათვის საჭიროა ადმინისტრაციულ და სისხლისსამართლებრივი ნორმის ურთიერთგამიჯვნის საკითხის სწორად გადაჭრა, რამდენადაც ქმედების კრიმინალიზაციისათვის გადამწყვეტია დანაშაულის მოტივი.

სსკ მუხლი 192
უკანონო სამეწარმეო საქმიანობა.

1. სამეწარმეო საქმიანობა რეგისტრაციის ან სპეციალური ნებართვის (ლიცენზიის) გარეშე ანდა ლიცენზირების პირობის დარღვევით, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია ან რასაც თან ახლდა დიდი ოდენობით შემოსავლის მიღება,

- ისჯება ჯარიმით ან ტუსაღობით ვადით ოთხ თვემდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე².

იგივე ქმედება, ჩადენილი:

ა) ჯგუფურად;

ბ) არაერთგზის;

გ) ასეთი დანაშაულისათვის მსჯავრდებულის მიერ, - ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ხუთ წლამდე.

ჩვენი სახელმწიფო, რომელიც ორიენტირებულია, საბაზრო ეკონომიკაზე ერთი მხრივ, ხელს უწყობს სამეწარმეო საქმიანობას, მაგრამ, მეორე მხრივ, მასზე განსაზღვრულ კონტროლსაც ახორციელებს, რაც აუცილებელია საზოგადოების უშიშროების, ადამიანთა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის, ბუნებისა და კულტურულ ფასეულობათა დასაცავად. ზემოთქმულიდან გამომდინარე, კანონმა შეიძლება აკრძალოს სამეწარმეო საქმიანობის ესა თუ ის სახე ან დააწესოს მასზე სხვადასხვა ხასიათის საჯარო სამართლებრივი შეზღუდვები. სახელმწიფო კონტროლი სამეწარმეო საქმიანობაზე აუცილებელია ასევე მეწარმეთა დასაბეგრად, რაც სახელმწიფო ბიუჯეტის შევსების მნიშვნელოვანი წყაროა. ამ მიზნების მიღწევას ემსახურება მეწარმეთა რეგისტრაციის დადგენილი წესი და ამა თუ იმ სახის სამეწარმეო საქმიანობაზე სპეციალური ნებართვის (ლიცენზიის) მიღების აუცილებლობა.

კანონი „მეწარმეთა შესახებ“ სამეწარმეო საქმიანობად მიიჩნევს მარ- თლზომიერ და არაერთჯერად საქმიანობას, რომელიც ხორციელდება მოგების მიზნით, დამოუკიდებლად და ორგანიზებულად.

ფიზიკური და იურიდიული პირების სამეწარმეო საქმიანობა ექვემდებარება სავალდებულო სახელმწიფო რეგისტრაციას, რომელსაც ახორციელებს სასამართლო სამეწარმეო რეესტრში სათანადო ჩანაწერებით. რამდენადაც რეგისტრაციას კონსტიტუციური მნიშვნელობა აქვს, კანონი „მეწარმეთა შესახებ“ ზუსტად განსაზღვრავს რეგისტრაციის პირობებს. რაც შეეხება სამეწარმეო საქმიანობის ლიცენზირებას, საქართველოს პარლამენტმა 1999 წლის 14 მაისს მიიღო კანონი „სამეწარმეო საქმიანობის ლიცენზირების შესახებ“. მასში განსაზღვრულია ლიცენზიით ნებადართული საქმიანობის სახეები და ლიცენზიის გაცემაზე უფლებამოსილი ორგანოები. ისეთი სახის სამეწარმეო საქმიანობის უფლება, რომელზედაც სავალდებულოა ლიცენზია, წარმოიშობა ნებართვის მიღების მომენტიდან და შეწყდება მისი მოქმედების ვადის გასვლის შემდეგ.

განსახილველი დანაშაულის ობიექტია ის ურთიერთობები, რომლებიც აწესრიგებს სამეწარმეო საქმიანობას, აგრეთვე სახელმწიფოს ფინანსური ინტერესები, რადგანაც იგი ვერ ღებულობს მეწარმეთა რეგისტრაციისათვის დადგენილ ბაჟს, ლიცენზიის გაცემისათვის - გადასახადს, ასევე სამეწარმეო საქმიანობისათვის დადგენილ შესაბამის გადასახადებს. უკანონო საბანკო საქმიანობა კი ასევე ზიანს აყენებს საბანკო სისტემის სტაბილურობასა და საიმედობას.

დანაშაულის ობიექტური მხარე ხასიათდება სამი ნიშნით: ქმედება, მძიმე შედეგი, რაც გამოიხატება მნიშვნელოვან ზიანში ან დიდი ოდენობით უკანონო შემოსავლის მიღებაში და მიზეზობრივი კავშირი ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის.

ობიექტური მხრივ, ეს დანაშაული შესაძლებელია შემდეგ ფორმებში გამოიხატოს:

1. სამეწარმეო საქმიანობა რეგისტრაციის გარეშე;

2. სამეწარმეო საქმიანობა საჭირო ნებართვის (ლიცენზიის) გარეშე;

3. სამეწარმეო საქმიანობა ლიცენზირების პირობის დარღვევით.

მაშასადამე, ამ დანაშაულის ჩადენის პირველი ფორმაა სამეწარმეო საქმიანობა რეგისტრაციის გარეშე. მეწარმის სტატუსის შეძენა ხდება რეგისტრაციის შემდეგ. ასეთი მოქმედება სამოქალაქო კანონმდებლობის იმპერატიული მოთხოვნაა. ამ მომენტიდან სამეწარმეო საქმიანობა იძენს კანონიერ ხასიათს. ამდენად, უკანონოდ ჩაითვლება სამეწარმეო საქმიანობა ან საერთოდ რეგისტრაციის გარეშე, ან კიდევ რეგისტრაციამდე განხორციელებული საქმიანობა.

თუ რა ჩაითვლება სამეწარმეო საქმიანობად - განსაზღვრულია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით, „მეწარმეთა შესახებ“ კანონით, „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ კანონით, „ეროვნული ბანკის შესახებ“ კანონით და სხვა ნორმატიული აქტებით.

მეორე ფორმაა სამეწარმეო საქმიანობა საჭირო ნებართვის (ლიცენზიის) გარეშე. როგორც აღინიშნა, მეწარმეს შეუძლია განახორციელოს ნებისმიერი საქმიანობა, რაც კანონით აკრძალული არ არის, მაგრამ არსებობს გამონაკლისიც. კერძოდ, საქმიანობის ზოგიერთი სახე საჭიროებს სპეციალურ ნებართვას. ასეთ შემთხვევაში სამეწარმეო საქმიანობა დასაშვებია მხოლოდ შესაბამისი ლიცენზიის მიღების შემდეგ. ლიცენზიით ნებადართული საქმიანობის სახეებს განსაზღვრავს კანონი „სამეწარმეო საქმიანობის ლიცენზირების შესახებ“. კერძოდ, ლიცენზირებას საჭიროებს საგანმანათლებლო დაწესებულებათა საქმიანობა, საბანკო საქმიანობა, იარაღითა და საბრძოლო მასალებით ვაჭრობა და სხვა. საგანმანათლებლო-სააღმზრდელო დაწესებულებათა ლიცენზირებას ახორციელებს განათლების სამინისტრო, საბანკო ლიცენზიას იძლევა საქართველოს ეროვნული ბანკი და ა.შ. ხსენებული კანონის რეგულირების მიღმა დარჩა ისეთი სფეროების ლიცენზირების საკითხები, როგორებიცაა: სამორინეებისა (კაზინოების) და სხვა აზარტული თამაშების მოწყობისა და საქმიანობის, აგრეთვე, კვების, მათ შორის ბავშვთა კვებისა, და თამბაქოს პროდუქციის წარმოების წესები.

მაგალითად, საბანკო საქმიანობა ეროვნული ბანკის მიერ გაცემული საბანკო საქმიანობის განხორციელების ნებართვის გარეშე ჩაითვლება უკანონოდ.

მესამე ფორმა - სამეწარმეო საქმიანობა ლიცენზირების პირობის დარღვევით სახეზეა მაშინ, როცა განსაზღვრული სახის საქმიანობაზე ლიცენზიის მქონე პირი ეწევა სხვა სახის ლიცენზირებად საქმიანობას. ეს შეიძლება გამოიხატოს საქმიანობაში არა იმ პროფილით, რომელიც ლიცენზიაშია მითითებული. ლიცენზირების პირობის დარღვევა შეიძლება მოხდეს ასევე სამეწარმეო საქმიანობაში არა იმ ადგილას, სადაც ეს ნებადართულია ლიცენზიით ან კიდევ ვადაგასული ლიცენზიით საქმიანობა.

საბანკო საქმიანობაში ლიცენზირების პირობა დარღვეულ იქნება, თუ კომერციული ბანკის დამფუძნებელი ან მმართველი, რომელსაც საჭირო საწესდებო კაპიტალი არ გააჩნია, უკანონო გზით მიიღებს შესაბამის ლიცენზიას და დაიწყებს საბანკო საქმიანობას.

დანაშაული დამთავრებულად ითვლება ფიზიკური ან იურიდიული პირებისათვის მნიშვნელოვანი ზიანის მიყენების ან დიდი ოდენობით შემოსავლის მიღების მომენტიდან. მნიშვნელოვან ზიანსა და დიდი ოდენობის შემოსავალს განსაზღვრავს სასამართლო.

დანაშაულის სუბიექტი შეიძლება იყოს 16 წლის ასაკს მიღწეული პირი. სუბიექტური მხარე გულისხმობს განზრახვას. მოტივი, როგორც წესი, ანგარებითია.

მეორე ნაწილში მოცემულია პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი გარემოებები:

ა) უკანონო სამეწარმეო საქმიანობა ჯგუფურად;

ბ) არაერთგზის;

გ) იგივე ქმედება ჩადენილი იმ პირის მიერ, რომელიც ადრე იყო მსჯავრდებული ასეთი დანაშაულისათვის.

როგორც ვხედავთ, აქ სპეციალურ რეციდივთან გვაქვს საქმე და მას კვალიფიკაციისათვის მნიშვნელობა ექნება მაშინ, თუ წინა ნასამართლობა კანონით დადგენილი წესით გაქარწყლებული ან მოხსნილი არ იქნება.

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 164

სამეწარმეო საქმიანობის წესის დარღვევა

სამეწარმეო საქმიანობის წესის დარღვევა სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელება სახელმწიფო რეგისტრაციის გარეშე, აგრეთვე აკრძალული სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელება ან უნებართვოდ ისეთი საქმიანობის განხორციელება, რომელიც სპეციალური ნებართვას (ლიცენზიას) საჭიროებს, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას ოთხასიდან ხუთას ლარამდე

(საქართველოს რესპუბლიკის 1994 წლის 15 თებერვლის კანონი საქართველოს პარლამენტის უწყებები, 1994 წ., N15 მუხ. 287; საქართველოს 1996 წლის 27 ივნისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1996 წ., N19-20, გვ. 26; საქართველოს 1998 წლის 28 ნოემბრის კანონი - „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე“, 1998 წ., N6, მუხ. 47)

სისხლის სამართლის კოდექსის 192-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ობიექტური მხარე შედარებით შეზღუდულია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 164-ე მუხლში ჩამოყალიბებული გადაცდომის ობიექტურ მხარესთან შედარებით. რამდენადაც აღნიშნული გადაცდომა ობიექტურ მხრივ შეიძლება შემდეგ ფორმებში გამოიხატოს. 1. სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელება სახელმწიფო რეგისტრაციის გარეშე; 2. აკრძალული სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელება; 3. უნებართოდ ისეთი საქმიანობის განხორციელება, რომელიც სპეციალურ ნებართვას (ლიცენზიას) საჭიროებს. ე.ი. ჩვენთვის ობიექტური მხარის სამი ფორმიდან ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია სამეწარმეო საქმიანობა რეგისტრაციისა და/ან ლიცენზიის გარეშე, რომელსაც სისხლის სამართლის სპეციალური ნორმიდან განასხვავებს ის, რომ გადაცდომის ჩადენისას პასუხისმგებლობისათვის საჭირო არ არის ზიანის არსებობა ან დიდი ოდენობით შემოსავლის მიღება.

(რაც შეეხება მესამე ფორმას - აკრძალულ სამეწარმეო საქმიანობას, იხ. გვ. 23)

სსკ მუხლი 193

ცრუ მეწარმეობა.

ცრუ მეწარმეობა, ესე იგი საწარმოს შექმნა სამეწარმეო საქმიანობის განზრახვის გარეშე, კრედიტის ან სხვაგვარი ქონებრივი სარგებლის მიღების ანდა აკრძალული საქმიანობის დაფარვის მიზნით, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია,

- ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამ წლამდე. თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით სამ წლამდე.

განსახილველი დანაშაულის ობიექტია ის ურთიერთობები, რომელიც არეგულირებს სამეწარმეო და სხვა კომერციულ საქმიანობას. დამატებითი ობიექტია მოქალაქეთა, ორგანიზაციებისა და სახელმწიფოს ინტერესები.

დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება ფორმალურად ლეგიტიმური სამეწარმეო ორგანიზაციის შექმნაში, რომელიც მიზნად ისახავს ბაზარზე კონტრაგენტების, აგრეთვე მაკონტროლებელი სახელმწიფო ორგანოების მოტყუებას. კერძოდ, კანონის ტექსტიდან გამომდინარე, ასეთი ორგანიზაციის შექმნა შეიძლება მიზნად ისახავდეს კრედიტის მიღებას, გადასახადისგან გათავისუფლებას ან სხვაგვარი ქონებრივი სარგებლის მიღებას, აგრეთვე აკრძალული საქმიანობის დაფარვას.

ცრუ მეწარმეობის ობიექტური მხარე მოიცავს სამეწარმეო ორგანიზაციის შექმნას; სამეწარმეო საქმიანობის განზრახვის არარსებობას; მნიშვნელოვან ზიანს; მიზეზობრივ კავშირს ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის.

192-ე მუხლის განხილვისას ჩვენ უკვე შევეხეთ სამეწარმეო იურიდიული პირის შექმნის წესს, რომელიც განსაზღვრულია „მეწარმეთა შესახებ“ კანონით. განსახილველი დანაშაული მოიცავს სადამფუძნებლო დოკუმენტების მომზადებას რეგისტრაციისათვის, ლიცენზიის მიღებისათვის, შემდეგ კანონით დადგენილი წესით სამეწარმეო ორგანიზაციის დაფუძნებას. ამით, ორგანიზაციის გარეგნულად, კანონიერი საქმიანობა მთავრდება. შემდეგში ცრუ მეწარმეები ჩადიან ისეთ მოქმედებას, რაც ზიანს აყენებს მოქალაქეებს, ორგანიზაციებს ან სახელმწიფოს: იღებენ სესხებს, მოქალაქეებისა და ორგანიზაციებისაგან კრეფენ ფულად სახსრებს ან იწყებენ აკრძალულ საქმიანობას.

სამეწარმეო საქმიანობის განზრახვის არარსებობა სახეზეა მაშინ, როცა მოჩვენებით იქმნება სამეწარმეო საზოგადოება, ე.ი. როცა არ არსებობს სუბიექტის განზრახვა შეასრულოს ის მოქმედებები, რომლებიც გამომდინარეობს იურიდიული პირის სადამფუძნებლო დოკუმენტებიდან.

კრედიტის მიღების, ან სხვაგვარი ქონებრივი სარგებლის მიღების მიზანი მიიღწევა უკანონო მოქმედებების ჩადენით, ე.ი. შეღავათების, უპირატესობის მიღებით, რომლის უფლებაც სამეწარმეო საზოგადოებას არ ჰქონდა მისი წესდებიდან გამომდინარე, ხოლო აკრძალული საქმიანობის დაფარვა მდგომარეობს სისტემატურად მოჩვენებითი გარიგებების დადებაში, რასაც სულ სხვა შედეგები მოსდევს, ვიდრე ამას სადამფუძნებლო დოკუმენტები ითვალისწინებდა. თავისი კონსტრუქციით ეს შემადგენლობა მატერიალურია.

დანაშაულის დამთავრებულად ცნობისათვის საჭიროა მნიშვნელოვანი ზიანის მიყენება ფიზიკური ან იურიდიული პირისათვის. მნიშვნელოვანი ზიანი შეფასებითი კატეგორიაა და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში იგი საბოლოოდ სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს.

დანაშაულის სუბიექტი შეიძლება იყოს ნებისმიერი 16 წელს მიღწეული პირი, რომელიც ქმნის ან აფუძნებს სამეწარმეო ორგანიზაციას.

სუბიექტური მხრივ, დანაშაული ხასიათდება პირდაპირი განზრახვითა და სპეციალური მიზნით. დამნაშავეს შეგნებული აქვს, რომ ქმნის ან აფუძნებს ორგანიზაციას სამეწარმეო საქმიანობის განზრახვის გარეშე, ითვალისწინებს მოქალაქეებისათვის, ორგანიზაციებისათვის ან სახელმწიფოსათვის ქონებრივი ზიანის მიყენების შესაძლებლობას ან გარდაუვალობას და მას ეს სურს.

დანაშაულის მიზანია მოგების მიღება უკანონო ხერხებით. თანაც ეს მიზანი უნდა არსებობდეს სამეწარმეო საზოგადოების შექმნის მომენტში, ე.ი. კონკრეტული პირი, შესაბამისი სამეწარმეო ორგანიზაციის შექმნისას მიზნად ისახავდა არა სამეწარმეო საქმიანობას, არამედ კრედიტის მიღებას ან სხვაგვარი ქონებრივი სარგებლის მიღებას, აგრეთვე აკრძალული საქმიანობის დაფარვას. თუ ასეთი სპეციალური მიზანი სამეწარმეო ორგანიზაციის შექმნის მომენტში არ არსებობდა, მაშინ ამ დანაშაულის შემადგენლობაც არ გვექნება სახეზე.

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 164

სამეწარმეო საქმიანობის წესის დარღვევა

სამეწარმეო საქმიანობის წესის დარღვევა სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელება სახელმწიფო რეგისტრაციის გარეშე, აგრეთვე აკრძალული სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელება ან უნებართვოდ ისეთი საქმიანობის განხორციელება, რომელიც სპეციალური ნებართვას (ლიცენზიას) საჭიროებს, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას ოთხასიდან ხუთას ლარამდე

(საქართველოს რესპუბლიკის 1994 წლის 15 თებერვლის კანონი საქართველოს პარლამენტის უწყებები, 1994 წ., N15 მუხ. 287; საქართველოს 1996 წლის 27 ივნისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1996 წ., N19-20, გვ. 26; საქართველოს 1998 წლის 28 ნოემბრის კანონი - „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე“, 1998 წ., N6, მუხ. 47)

ობიექტური მხრივ, სსკ-ს განხილული ნორმა გულისხმობს აკრძალული სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელებასაც, რაც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 164-ე მუხლის (სამეწარმეო საქმიანობის წესის დარღვევა) დისპოზიციაშიც არის მოცემული: ფორმალურად ლეგიტიმური სამეწარმეო საზოგადოების შექმნით, მოტყუებით უკანონო სამეწარმეო საქმიანობის დაფარვა. თუმცა, ადმინისტრაციული გადაცდომის ჩადენისათვის პასუხისმგებლობის საკითხის გადაწყვეტისას ზიანის არსებობა საჭირო არ არის.

სსკ მუხლი 194

უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაცია.

1. უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაცია, ესე იგი ფულისათვის ან სხვა ქონებისათვის კანონიერი სახის მიცემა, აგრეთვე უკანონო შემოსავლის წყაროს, ადგილმდებარეობის, განთავსების, მოძრაობის, ქონების ნამდვილი მესაკუთრის ან მფლობელის ანდა ქონებრივი უფლების დამალვა, -

ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ხუთ წლამდე.

2. იგივე ქმედება:

ა) ჯგუფურად;

ბ) არაერთგზის;

გ) სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით;

დ) რასაც თან ახლდა დიდი ოდენობით შემოსავლის მიღება,
- ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ათ წლამდე და ჯარიმით.

განსახილველი ქმედების კრიმინალიზაცია მიზნად ისახავს ქვეყნის ეკონომიკური სისტემის და, უპირველეს ყოვლისა, ფულად-საკრედიტო სისტემის დაცვას დიდი მოცულობის არაკონტროლირებადი ფულადი სახსრების შემოსვლისაგან, ამას მოითხოვს აგრეთვე ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის ინტერესები.

1990 წლის 8 ნოემბერს, სტრასბურგში, ევროპის საბჭოს წევრმა ქვეყნებმა მიიღეს კონვენცია დანაშაულებრივი საქმიანობიდან მიღებული შემოსავლების გარეცხვის, გამოვლენის, ამოღებისა და კონფისკაციის შესახებ. ამავე საკითხზე მიღებულია ვენის კონვენცია. ხსენებული კონვენციები ფულის ლეგალიზაციას განმარტავენ როგორც დანაშაულის ჩადენის შედეგად მოპოვებული ფულის კონვერტირებას, გადაადგილებას.

უკანონო შემოსავლის მიღების წყარო შეიძლება იყოს ნარკოტიკებით ვაჭრობა, სათამაშო და პორნობიზნესი, მექრთამეობა, უკანონო სამეწარმეო და სხვა სახის არალეგალური საქმიანობა, რომლიდან მიღებული შემოსავლის ლეგალიზებასაც, ანუ კანონიერი სახის მიცემას ცდილობენ დამნაშავეები.

სპეციალურ ლიტერატურაში მინიშნებულია, რომ დანაშაულებრივი გზით მიღებული ფულადი სახსრების დიდი ნაწილი ხმარდება კრიმინალური მეწარმეობის განვითარებას, უძრავი ქონების შეძენას. ამგვარი შემოსავლების მნიშვნელოვანი ნაწილის ლეგალიზება ხდება ვალუტაზე გადაცვლითა და საზღვარგარეთ გადარიცხვით.

დანაშაულის უშუალო ობიექტია ის საზოგადოებრივი ურთიერთობები, რომლებიც არეგულირებს ეკონომიკური საქმიანობის სფეროში ფულადსაკრედიტო მიმოქცევას. შემადგენლობის სავალდებულო ნიშანია დანაშაულის საგანი, კერძოდ, ეს არის ფულადი სახსრები ან სხვა ქონება. ფულადი სახსრები შეიძლება იყოს როგორც ეროვნულ, ისე უცხოურ ვალუტაში, ხოლო ქონება - მოძრავი ან უძრავი.

დანაშაულის ობიექტური მხარე შეიძლება გამოიხატოს ორი ფორმით: პირველი - უკანონოდ მიღებული ფულადი სახსრების ან სხვა ქონების ლეგალიზაციაში, ე.ი. შემოსავლისათვის კანონიერი სახის მიცემაში. კანონი არ აკონკრეტებს უკანონოდ მიღებული შემოსავლის ლეგალიზაციის ხერხებს. შემოსავლების გათეთრების ხერხები მეტად მრავალფეროვანია.

მაგალითად, ნაღდი ფული გარდაიქმნება სხვა ღირებულებად - საბანკო ანაბრად ან უძრავ ქონებად. უძრავი ქონება შემდგომ იყიდება და მიღებული შემოსავალი კანონიერად გამოიყურება; ან კიდევ, „ჭუჭყიანი“ ფულის ინტეგრირება ხორციელდება ქვეყნის შიდა საფინანსო სისტემაში ან მისი ექსპორტირება ხდება ლიბერალური საფინანსო სისტემის მქონე ქვეყნებში და სამშობლოში ბრუნდება კანონიერი გადარიცხვების ფორმით და სხვა.

აღსანიშნავია, რომ მსოფლიო პრაქტიკაში აღიარებულია „ჭუჭყიანი“ ფულის ლეგალიზაციის სამი საფეხური: პირველი - ფულის განთავსება (საბანკო გადარიცხვა სხვა რომელიმე ქვეყანაში); მეორე - მრავალჯერადი საბანკო ოპერაციები ერთი ქვეყნიდან მეორეში (ეს ხელს უწყობს ფულის წარმომავლობის გზის აბნევას), მესამე - ინტეგრირება. მოპოვებული ფუ25 ლის ეკონომიკაში განთავსება ან უძრავ ქონებაში დაბანდება, როგორც კანონიერის.

194-ე მუხლის დისპოზიციიდან გამომდინარე, უნდა ვიგულისხმოთ, რომ კანონი კრძალავს უკანონოდ მიღებული ფულადი სახსრების ლეგალურ ბრუნვაში გაშვებას, ნებისმიერ ფინანსურ ოპერაციასა და გარიგებას უკანონო გზით მიღებული შემოსავლებიდან ან კიდევ მათ გამოყენებას სამეწარმეო ან სხვაგვარ ეკონომიკურ საქმიანობაში.

განსახილველი დანაშაულის ობიექტური მხარის მეორე ფორმაა - უკანონო შემოსავლის წყაროს, ადგილმდებარეობის, განთავსების, მოძრაობის, ქონების ნამდვილი მესაკუთრის, მფლობელის ან ქონებრივი უფლების დამალვა. ასეთ შემთხვევაში საუბარია დანაშაულის უმოქმედობით ჩადენაზე, როცა კანონით სავალდებულოა შემოსავლის წყაროს, ადგილმდებარეობის, განთავსებისა და სხვა მითითება (მაგალითად, დეკლარაციის შევსების დროს და სხვა).

სუბიექტური მხრივ, დანაშაული ხასიათდება პირდაპირი განზრახვით. პირს შეგნებული აქვს, რომ ჩადის მოქმედებებს, რომლებიც მიმართულია უკანონო გზით მიღებული შემოსავლის ლეგალიზაციაზე და მას სურს ეს ქმედება. მოტივი და მიზანი ანგარებითია.

დანაშაულის სუბიექტი შეიძლება იყოს 14 წლის ასაკს მიღწეული პირი.

194-ე მუხლის მეორე ნაწილში პასუხისმგებლობა დამძიმებულია, თუ იგივე ქმედება ჩადენილია ჯგუფურად, არაერთგზის, სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით ან რასაც თან ახლდა დიდი ოდენობით შემოსავლის მიღება. დანაშაული ჩადენილია ჯგუფის მიერ, თუ მის განხორციელებაში წინასწარ შეთანხმებულად ერთობლივად მონაწილეობდა ორი ან მეტი ამსრულებელი. უკანონოდ მიღებული შემოსავლების ლეგალიზაციას სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით ადგილი აქვს მაშინ, როცა დანაშაულის სუბიექტია სახელმწიფო ხელისუფლების ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს თანამდებობის პირი ან კიდევ სამეწარმეო თუ სხვა ორგანიზაციაში ხელმძღვანელობითი ფუნქციის შემსრულებელი პირი. რაც შეეხება შემოსავლის დიდ ოდენობას, მას საქმის გარემოებებზე დამოკიდებულებით დაადგენს სასამართლო.

საყურადღებოა, რომ უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაციის პრობლემას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი შესაბამისი ნორმით არ ეხმიანება. ვფიქრობ, ეს, ერთი მხრივ, გამოწვეულია ეკონომიკურ საქმიანობაში აღნიშნული ურთიერთობების საკანონმდებლო რეგლამენტაციის უქონლობით და მეორე მხრივ, ჩვენს მიერ ზემოთ მითითებული ევროსაბჭოს კონვენციასთან მიუერთებლობით.

სსკ მუხლი 195

მონოპოლიური საქმიანობა და კონკურენციის შეზღუდვა.

1. მონოპოლიური საქმიანობა მონოპოლიურად მაღალი ან დაბალი ფასების დაწესებით, აგრეთვე კონკურენციის შეზღუდვა ბაზრის გაყოფის, ბაზარზე გავლენის შენარჩუნების, ეკონომიკური საქმიანობის სხვა სუბიექტის ბაზრიდან გაძევების ანდა ერთიანი საბაზრო ფასის დადგენის ან შენარჩუნების გზით, -

ისჯება ჯარიმით ან ტუსაღობით ვადით სამ თვემდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე. 2. იგივე ქმედება, ჩადენილი:

ა) ჯგუფურად;

ბ) არაერთგზის, -

ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ოთხ წლამდე.

3. ამ მუხლის პირველი ან მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული ქმედება ჩადენილი ძალადობით ან ძალადობის მუქარით, აგრეთვე სხვისი ნივთის დაზიანებით ან განადგურებით ანდა მისი დაზიანების ან განადგურების მუქარით, თუ არ არსებობს გამოძალვის ნიშნები, -

ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამიდან შვიდ წლამდე და ჯარიმით.

იურიდიულ ლიტერატურაში მინიშნებულია, რომ საბაზრო ეკონომიკა, უპირველეს ყოვლისა, ბაზრის თვითრეგულირების კანონების მოქმედებაა. ასეთ ვითარებაში კეთილსინდისიერი კონკურენციის კანონის მოქმედება ბაზრის ფუნქციონირებისა და განვითარების აუცილებელი პირობაა.

რუსი კრიმინალისტის, ნ. კუზნეცოვას მართებული შენიშვნით, საბაზრო ეკონომიკას ორი მტერი ჰყავს; ერთი მხრივ, მონოპოლიზმი, მონოპოლიური საქმიანობა მიმართული კონკურენციის აღკვეთის ან შეზღუდვისაკენ და, მეორე მხრივ, არაკეთილსინდისიერი კონკურენცია⁴ .

სწორედ ეს განაპირობებს კონკურენტულ ურთიერთობებში სახელმწიფოს ჩარევის აუცილებლობას, მისი სამართლებრივი რეგლამენტაციისა და შენარჩუნების მიზნით. ამის დასტურია საქართველოს პარლამენტის მიერ 1996 წლის 6 სექტემბერს მიღებული კანონი „მონოპოლიური საქმიანობისა და კონკურენციის შესახებ“.

სამეწარმეო საქმიანობის ხელშეწყობისა და კონკურენტული გარემოს შექმნისათვის, ასევე მომხმარებელთა უფლებების დასაცავად, კანონი კრძალავს მეწარმე სუბიექტის მიერ მონოპოლიური მდგომარეობის ბოროტად გამოყენებას, არაკეთილსინდისიერ კონკურენციასა და სხვა ქმედებას, რაც იწვევს ან შეუძლია გამოიწვიოს კონკურენციის შეზღუდვა ან აღკვეთა ბაზარზე. ამავე კანონით მეწარმე სუბიექტს ეკრძალება მონოპოლიური საქმიანობა, რომელსაც შესაძლებელია შედეგად მოჰყვეს წარმოების შემცირება ან შეწყვეტა, საქონლის დეფიციტის შექმნა, ფასების აწევა და სხვა.

ბაზრის, კონკურენციისა და მონოპოლიური საქმიანობის არსის გასაგებად კანონშემფარდებელმა უნდა მიმართოს ხსენებულ კანონს. კერძოდ, მონოპოლიურად მაღალი ან დაბალი ფასი ეწოდება ისეთ ფასს, რომელიც გარკვეული დროის განმავლობაში მნიშვნელოვნად განსხვავდება პროდუქციის წარმოებასა და რეალიზაციაზე გაწეული დანახარჯებისაგან. ამგვარი მოქმედება, კონკურენტების დისკრიმინაციის ერთ-ერთი ხერხია, ვინაიდან ბაზრის მონაწილეს თავს ახვევენ შესყიდვის ან გაყიდვის შეუსაბამოდ მაღალ ან დაბალ ფასებს.

ამგვარად, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შემოღება მონოპოლიური საქმიანობისა და კონკურენციის შეზღუდვისათვის მიზნად ისახავს სასაქონლო ბაზრის ეფექტურად ფუნქციონირების წესების დაცვას, მონოპოლიური საქმიანობისა და არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის თავიდან აცილებას, რაც ხელს უშლის სხვა სამეწარმეო სუბიექტებს განახორციელონ თავიანთი უფლებები და შესაძლებლობები, ასევე ცალკეულ მოქალაქეთა უფლებებისა და ინტერესების დაცვა.

განსახილველი დანაშაულის ობიექტია მეწარმეობის თავისუფლება და მომხმარებელთა ინტერესები.

დანაშაულის ობიექტური მხარე შეიძლება ორი ფორმით გამოიხატოს:

1) მონოპოლიურ საქმიანობაში მონოპოლიურად მაღალი ან მონოპოლიურად დაბალი ფასების დაწესებით, და

2) კონკურენციის შეზღუდვაში.

მონოპოლიურად მაღალი ან დაბალი ფასების დაწესება გულისხმობს საბითუმო ან საცალო ფასების აწევას ანდა შენარჩუნებას ისეთ დონეზე, რომელიც განპირობებულია არა ობიექტური ფაქტორების, კერძოდ, საწარმოო ხარჯებით, საქონლის ხარისხითა და ბაზრის კონიუნქტურით, არამედ სამეწარმეო სუბიექტის მონოპოლიური საქმიანობის შედეგს წარმოადგენს, რომელსაც ბაზარზე პრიორიტეტული მდგომარეობა უკავია. მაშასადამე, ობიექტური მხრივ, განსახილველი დანაშაულის ეს ფორმა მოიცავს გადაწყვეტილების მიღებას ფასის ოდენობის შესახებ, ფასის გამოცხადებასა და მის შეთავაზებას მყიდველისათვის, დადგენილი ფასის გავრცელებას შესაბამისი სასაქონლო ბაზრის ფარგლებში, მოცემული ფასის რეალურად გამოყენებას, აგრეთვე დომინირებული (პრიორიტეტული) მდგომარეობის არსებობას სასაქონლო ბაზარზე. ხსენებული ფორმით დანაშაულის დამთავრებულად ცნობისათვის რაიმე შედეგის დადგომა საჭირო არ არის. დანაშაული დამთავრებულია მონოპოლიურად მაღალი ან დაბალი ფასის დადგენის მომენტში.

კანონი „მონოპოლიური საქმიანობისა და კონკურენციის შესახებ“ მეწარმე სუბიექტს უკრძალავს ისეთი ხელშეკრულების დადებას ან ისეთი გადაწყვეტილების მიღებას, რომელიც პირდაპირ ან არაპირდაპირ იწვევს კონკურენციის შეზღუდვას. კერძოდ, ზღუდავს ერთ-ერთ მხარეს ბაზრის, მომარაგების წყაროების, მიმწოდებლების ან მომხმარებლების შერჩევაში და სხვა. სისხლის სამართლის კოდექსის 195-ე მუხლი კრძალავს კონკურენციის შეზღუდვას ისეთი გზებით, როგორიცაა: ბაზრის გაყოფა, ბაზარზე გავლენის შენარჩუნება ან ეკონომიკური საქმიანობის სხვა სუბიექტების ბაზრიდან გაძევება, ერთიანი საბაზრო ფასის დადგენა ან შენარჩუნება.

კონკურენციის შეზღუდვა ბაზრის გაყოფის გზით მოიცავს შეთანხმებულ მოქმედებებს მიმართულს ბაზარზე ფიქსირებული წილის დასადგენად ტერიტორიული კრიტერიუმით, ან სარეალიზაციო საქონლის ასორტიმენტის ანდა გამყიდველთა და მყიდველთა წრის მიხედვით; შედეგს - ბაზრის გაყოფის სახით, სადაც გაბატონებული მდგომარეობა უკავია განსაზღვრულ სუბიექტსა და მიზეზობრივ კავშირს სუბიექტების მოქმედებასა და ბაზრის მდგომარეობას შორის, რაც მის გაყოფაში გამოიხატება. ბაზრის გასაყოფად მიმართული მოქმედებები შეიძლება გამოიხატოს სხვა სამეწარმეო სუბიექტებისათვის დისკრიმინაციული პირობების შექმნაში, ახალი სამეწარმეო სუბიექტების შექმნის აკრძალვაში; საქონლის (მომსახურების) სახეების განაწილებაში შეთანხმების მონაწილეებს შორის და სხვა.

ბაზრის გაყოფას, თავის მხრივ, შეუძლია არსებითად შეზღუდოს ეკონომიკური საქმიანობის სხვა სუბიექტების შეღწევა ბაზარზე. კონკურენტების ბაზრიდან გასაძევებლად შესაძლებელია ადგილი ჰქონდეს ფიზიკურ წინააღმდეგობას, დაუსაბუთებელი აკრძალვების შემოღებას, საქმიანობის არახელსაყრელი რეჟიმის შექმნას, დაუსაბუთებელი შემოწმების ჩატარებას, საქონლის იძულებით შესყიდვასა და არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის სხვადასხვა ფორმის გამოყენებას. ყოველივე ამას შედეგად მოსდევს სასაქონლო ბაზარზე სხვა სუბიექტების საქმიანობის შეწყვეტა ან შეჩერება. მეწარმეები შეიძლება შეთანხმდნენ და დაადგინონ კონკრეტული სახის საქონელზე ან მომსახურებაზე ერთიანი ფასები, რომელიც ობიექტური ფაქტორებით კი არ არის განსაზღვრული, არამედ ბაზრიდან უფრო სუსტი კონკურენტების გაძევების ან ბაზარზე არდაშვების სურვილითაა განპირობებული. ეს შეი- ძლება იყოს აშკარად დაბალი ფასები, რომელიც მეწარმეთა ჯგუფს შეუ- ძლია შეინარჩუნოს განსაზღვრული პერიოდის მანძილზე, რაც აუცილებელია იმისათვის, რომ განიმტკიცოს თავისი მდგომარეობა ბაზარზე და გააძევოს კონკურენტების ნაწილი. ფასების დაწევა საშიშია იმით, რომ შესაძლოა შეარყიოს ბაზარზე ჯანსაღი კონკურენცია და გამოიწვიოს ბაზრის მონოპოლიზაცია, რასაც აუცილებლად მოჰყვება ფასების მკვეთრი აწევა. ერთიანი ფასის შენარჩუნება შესაძლებელია ბაზარზე საქონლის შეზღუდვით, ყალბი რეკლამით და სხვა. საბოლოო ჯამში, ასეთი მოქმედებებით ირღვევა საბაზრო ეკონომიკის საფუძვლები და მომხმარებელთა უფლებები.

დანაშაული დამთავრებულად ითვლება კანონში მითითებული მოქმედებების ჩადენის მომენტიდან. თავისი კონსტრუქციით მას ფორმალური შემადგენლობა აქვს.

სუბიექტური მხრივ, დანაშაული პირდაპირი განზრახვით ხასიათდება და მიზნად ისახავს კონკურენციის შეზღუდვას ან აღკვეთას ბაზარზე, უკანონო ზემოქმედებას კონკურენტებზე. მოტივი, როგორც წესი, ანგარებითია (მოგების, გამორჩენის მიღება).

დანაშაულის სუბიექტი შეიძლება იყოს მხოლოდ ეკონომიკური საქმიანობის სუბიექტი - მეწარმეები ან სამეწარმეო ან სხვა ორგანიზაციაში ხელმძღვანელობითი უფლებამოსილების მქონე პირები.

მეორე ნაწილში დამამძიმებელ გარემოებებად მიჩნეულია იმავე ქმედების ჩადენა ჯგუფურად ან არაერთგზის, ხოლო მესამე ნაწილში მოცემულია განსაკუთრებული დამამძიმებელი გარემოებები. კერძოდ, პირველი ან მეორე ნაწილით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენა ძალადობით ან ძალადობის მუქარით, აგრეთვე სხვისი ნივთის დაზიანებით ან განადგურებით, ანდა მისი დაზიანების ან განადგურების მუქარით, თუ არ არსებობს გამოძალვის ნიშნები (ე.ი. ქონების ან ქონებაზე უფლების გადაცემის მოთხოვნა). აღნიშნული ხერხით დგინდება მონოპოლიური ფასები ან იზღუდება კონკურენცია. ძალადობა ან მისი მუქარა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს როგორც თვით ეკონომიკური საქმიანობის სუბიექტის მიმართ, ისე მისი ნათესავებისა და ახლობლების მიმართ. ანალოგიურ სიტუაციას შეიძლება ადგილი ჰქონდეს ქონების დაზიანების ან განადგურებისას. ამასთან, გამოყენებული ძალადობის ან მისი მუქარის ხასიათს კვალიფიკაციისათვის მნიშვნელობა არა აქვს და მხედველობაში მიიღება მხოლოდ სასჯელის დანიშვნისას.

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 159²

ანტიმონოპოლიური სამსახურის თანამდებობის პირთა მიწერილობის შეუსრულებლობა.

ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობის, მომხმარებელთა უფლებების დაცვის შესახებ კანონმდებლობისა და რეკლამის შესახებ კანონმდებლობის დარღვევის შეწყვეტის თაობაზე სახელმწიფო ანტიმონოპოლიური სამსახურის მიწერილობის შეუსრულებლობა, -

გამოიწვევს ფიზიკურ პირთა დაჯარიმებას სამასიდან ექვსას ლარამდე, საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების პასუხისმგებელი პირებისა - ათასიდან სამი ათას ლარამდე.

(საქართველოს 1998 წლის 18 თებერვლის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1998 წ., 11-12, გვ. 24).

ადმინისტრაციული კოდექსი მუხლი 159³

სახელმწიფო ანტიმონოპოლიური სამსახურისათვის კანონმდებლობით განსაზღვრული ინფორმაციის მიუწოდებლობა

სახელმწიფო ანტიმონოპოლიური სამსახურისათვის კანონმდებლობით განსაზღვრული ინფორმაციის მიუწოდებლობა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას ხუთასიდან ათას ლარამდე.

(საქართველოს 1998 წლის 18 თებერვლის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1998 წ., 11-12, გვ. 24).

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს 1996 წლის 6 სექტემბრის კანონის „ანტიმონოპოლიური საქმიანობისა და კონკურენციის შეზღუდვის შესახებ“ მიღების შემდეგ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში მრავალი ნორმა შეიქმნა (მაგ. მუხლები 159², 159³), მონოპოლიზმის მარეგლამენტირებელ ნორმას ადმინისტრაციული კოდექსი არ იცნობს, რამაც პრეიუდიციის პრობლემის არარსებობის გამო სისხლის სამართლის ნორმის დისპოზიციის ჩამოყალიბების დროსაც გავლენა იქონია. თუმცა, ზემოხსენებული კანონის მიხედვით, არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის გამოვლენის ფორმებზე, რაც ადმინისტრაციული კოდექსის რეგულირების სფეროს შეეხება, იხ. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 158-ე მუხლის კომენტარი.

სსკ მუხლი 196

სასაქონლო (მომსახურების) ნიშნის უკანონოდ გამოყენება.

1. სხვისი სასაქონლო (მომსახურების) ნიშნის ან რეგისტრირებული საფირმო სახელწოდების უკანონოდ გამოყენება, საქონლის უკანონო ნიშანდება ან საქონლის დამზადების ადგილის არასწორად მითითება, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია,

- ისჯება ჯარიმით ან გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით ორ წლამდე.

2. საქართველოში არარეგისტრირებული სასაქონლო (მომსახურების) ნიშნის უკანონოდ გამოყენება ან საქონლის ადგილწარმოშობის დასახელებით ანდა გეოგრაფიული აღნიშვნით სარგებლობის უფლების დარღვევა, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია,

- ისჯება ჯარიმით ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით ვადით ას ოციდან ას ოთხმოც საათამდე ანდა გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით ერთ წლამდე.

3. ამ მუხლის პირველი ან მეორე ნაწილით გათვალისწინებული ქმედება, ჩადენილი არაერთგზის,

- ისჯება თავისუფლების შეზღუდვით ვადით სამ წლამდე ან ტუსაღობით ვადით ოთხ თვემდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამ წლამდე და ჯარიმით.

ეს ნორმაც არსებითად მიმართულია არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის წინააღმდეგ და მიზნად ისახავს ბაზარზე ჯანსაღი კონკურენციისა და მომხმარებელთა ინტერესების დაცვას. საბაზრო ეკონომიკის პირობებში კონკურენტუნარიანობის მნიშვნელოვანი ფაქტორია საწარმოს საქმიანი რეპუტაცია, მისი სახელი. სწორედ ამიტომაც კანონი „მონოპოლიური საქმიანობისა და კონკურენციის შესახებ“ კონკურენტის ან მესამე პირის სასაქონლო ნიშნისა და საფირმო დასახელების თვითნებურ გამოყენებას არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის გამოვლენის ფორმად თვლის.

სასაქონლო ნიშნებზე უმნიშვნელოვანესი საერთაშორისო შეთანხმებებია პარიზის კონვენცია - „სამრეწველო საკუთრების დაცვის შესახებ“ და მადრიდის კონვენცია „სასაქონლო ნიშნების საერთაშორისო რეგისტრაციის შესახებ“. საქართველოს სამოქალაქო კანონმდებლობა იურიდიული პირის, პროდუქციის, შესრულებული სამუშაოს ან მომსახურების ინდივიდუალიზაციის საშუალებებს (სასაქონლო ნიშანი, საფირმო სახელწოდება, მომსახურების ნიშანი და მისთ) მიაკუთვნებს სამრეწველო საკუთრებას.

სასაქონლო (მომსახურების) ნიშნისა და საქონლის ადგილწარმოების დასახელების უფლების სამართლებრივი დაცვა ხორციელდება კანონით დადგენილი წესით, მათი რეგისტრაციის საფუძველზე. რეგისტრირებულ სასაქონლო (მომსახურების) ნიშანსა და საქონლის ადგილწარმოშობის დასახელებაზე გაიცემა მოწმობა, რომელიც ადასტურებს მისი მფლობელის განსაკუთრებულ უფლებას სარგებლობდეს და განკარგავდეს მას და უკრძალავს სხვა პირებს მის გამოყენებას. თვით მესაკუთრეს კი შეუძლია ხელშეკრულებით დაუთმოს ეს ნიშანი სხვა იურიდიულ ან ფიზიკურ პირს, ანდა მისცეს ლიცენზია მის გამოყენებაზე.

სისხლის სამართლის კოდექსის 196-ე მუხლი მიუთითებს პასუხისმგებლობაზე სხვისი სასაქონლო (მომსახურების) ნიშნის, რეგისტრირებული საფირმო სახელწოდების გამოყენებაზე ან საქონლის უკანონო ნიშანდებაზე ან დამზადების ადგილის არასწორად მითითებაზე, თუ ამან მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია. დანაშაულის გვარეობითი ობიექტი სამეწარმეო საქმიანობის საფუძვლებია, ხოლო უშუალო ობიექტი - საზოგადოებრივი ურთიერთობები, რომლებიც აწესრიგებს კეთილსინდისიერ კონკურენციასა და სასაქონლო ნიშნით სარგებლობას. თუ ზიანი მიადგება მომხმარებელთა ინტერესებს, მაშინ ფაკულტატური ობიექტიც გვექნება სახეზე. დანაშაულის საგანი არის სასაქონლო (მომსახურების) ნიშანი, საფირმო სახელწოდება, საქონლის ადგილწარმოების დასახელება. სასაქონლო (მომსახურების) ნიშანი, ეს არის საქონელზე ან შეფუთვაზე მოთავსებული ნიშანდება საქონლის ან მისი მწარმოებლის (გამყიდველის) ინდივიდუალიზაციისათვის. იგი შეიძლება გამოიხატოს სიტყვებით ან ციფრებით, ნახატით, გრაფიკული სიმბოლოებით, ფერთა შეხამებით და მისთ. მეწარმეთა კანონის მიხედვით, სასაქონლო ნიშანი ასრულებს საქონლის რეკლამისა და მისი ხარისხის გარანტის ფუნქციას.

საფირმო სახელწოდება არის სახელი, რომლითაც საქმიანობს საწარმო. საფირმო სახელწოდების ელემენტები სხვადასხვაა იმისდა მიხედვით, თუ რა სახის მეწარმესთან, რომელი ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმის სამეურნეო ერთეულთან გვაქვს საქმე. ზოგადად, საფირმო სახელწოდება შეიძლება შეიცავდეს დამფუძნებლის სახელს, საწარმოს საქმიანობის საგანსა და ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმას. სამეურნეო ერთეულის საფირმო სახელწოდება განისაზღვრება მისი წესდების დამტკიცების დროს. ფირმის რეგისტრაციას კი ახდენს სასამართლო. მეწარმეები ეკონომიკურ ბრუნვაში მონაწილეობენ საკუთარი სახელწოდებით. სახელწოდებათა მეშვეობით ხორციელდება მეწარმეთა, ერთი მხრივ, იდენტიფიკაცია, მეორე მხრივ, ინდივიდუალიზაცია, ანუ ერთი სამეურნეო ერთეულის მეორისაგან განსხვავება.

საქონლის ადგილწარმოშობის დასახელება, ეს არის ქვეყნის, დასახელებული პუნქტის, ადგილმდებარეობის ან სხვა გეოგრაფიული ობიექტის დასახელება, რომელიც გამოიყენება იმ საქონლის აღნიშვნისათვის, რომლის განსაკუთრებული თვისებებიც უმთავრესად განისაზღვრება მოცემული გეოგრაფიული ობიექტისათვის დამახასიათებელი ბუნებრივი პირობებით.

განსახილველი დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება მოქმედებაში - უკანონოდ სხვისი სასაქონლო ნიშნის გამოყენებაში. კერძოდ, საქონლის ან მისი შეფუთვის უკანონო ნიშანდებაში, აგრეთვე სასაქონლო ან მომსახურების ნიშნის გამოყენებით რეკლამაში, ნაბეჭდ გამოცემებში, ოფიციალურ ბლანკებზე, საქონლის დემონსტრირების დროს გამოფენებზე ან ბაზრობებზე. დანაშაულის ობიექტური მხარე ასევე შეიძლება გამოიხატოს დამზადების ადგილის არასწორად მითითებაში საქონელზე, შეფუთვაზე, რეკლამაში, ბლანკებსა და სხვა დოკუმენტაციაში, რაც დაკავშირებულია საქონლის სამეურნეო ბრუნვაში გაშვებასთან.

დანაშაულია აგრეთვე სხვისი რეგისტრირებული საფირმო სახელწოდების გამოყენება. ამ შემთხვევაში საჭიროა სასამართლოს მიერ აღიარებულ იქნეს საფირმო სახელწოდებათა იგივეობის ან დამთხვევის ფაქტი, რასაც შეეძლო გამოეწვია ან გამოიწვია სამეწარმეო საქმიანობის მონაწილეთა აღრევა, მომხმარებელთა შეცდომა. დანაშაული დამთავრებულად ჩაითვლება, თუ ზემოაღნიშნულმა მოქმედებებმა მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია (მატერიალური შემადგენლობა). მნიშვნელოვანი ზიანი შეიძლება მიადგეს როგორც სასაქონლო ნიშნის კანონიერ მფლობელს, ასევე მომხმარებლებს. ზიანის ოდენობის განსაზღვრა სასამართლოს კომპეტენციაა. იგი შეიძლება გამოიხატოს მეწარმის საქმიანი რეპუტაციის შელახვაში, მომხმარებლისათვის ქონებრივი ზიანის მიყენებაში და სხვა.

სუბიექტური მხრივ, ეს დანაშაული მხოლოდ პირდაპირ განზრახვაში გამოიხატება. დამნაშავეს შეგნებული აქვს, რომ უკანონოდ იყენებს სხვის სასაქონლო (მომსახურების) ნიშანს, საფირმო სახელწოდებას, საქონლის ადგილწარმოშობის დასახელებას და ამის ჩადენა მას სურს. ამ დანაშაულის მოტივი და მიზანი შეიძლება იყოს სხვადასხვა: ანგარება, კონკურენტულ მეტოქეობაში გამარჯვებისაკენ სწრაფვა, კონკურენტის საქმიანი რეპუტაციის შელახვა, მისი ბაზრიდან გაძევება და სხვა.

დანაშაულის სუბიექტი სპეციალურია: პირი, რომელიც სამეწარმეო ან სხვა ეკონომიკურ საქმიანობას ეწევა როგორც კანონიერ საფუძველზე, ისე უკანონოდ, აგრეთვე სამეწარმეო იურიდიული პირების ხელმძღვანელები.

196-ე მუხლის მეორე ნაწილი პასუხისმგებლობას ამძიმებს დანაშაულის საგნით - კერძოდ, საქართველოში არარეგისტრირებული სასაქონლო ნიშნის უკანონოდ გამოყენებისათვის ან საქონლის ადგილწარმოშობის დასახელებით ანდა გეოგრაფიული აღნიშვნით სარგებლობის უფლების დარღვევისათვის, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია. ამგვარი მოქმედებით ძირითადად მომხმარებელი ზარალდება, რადგანაც მას სამამულო საქონლის იმპორტულისგან გარჩევის შესაძლებლობას უსპობენ, თუმცა ეს მოქმედება არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის ფორმაც არის.

196-ე მუხლის მესამე ნაწილი განსაკუთრებით დამამძიმებელ გარემოებად თვლის პირველ ან მეორე ნაწილით გათვალისწინებულ ქმედებათა არაერთგზის ჩადენას.

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 158

სასაქონლო ნიშნის უკანონოდ გამოყენება

არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის მიზნით სხვისი სასაქონლო (მომსახურეობის) ნიშნის, რეგისტრირებული საფირმო სახელწოდების ან საქონლის მარკირების უკანონო გამოყენება,

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ორმოცდაათ მინიმალურ ოდენობამდე.-

(საქართველოს რესპუბლიკის 1994 წლის 30 ივნისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებები, 1994 წ., 19)

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 177³

სტანდარტიზაციის წესების დარღვევა

სახელმწიფო სტანდარტების სავალდებულო მოთხოვნებთან პროდუქციის (მომსახურების) შეუსაბამობა, პროდუქციის (მომსახურების) ნიშანდების წესის დარღვევა ან შესაბამისობის ნიშნის უნებართვოდ გამოყენება, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ოცდაათიდან სამოცდაათ მინიმალურ ოდენობამდე, პროდუქციის კონფისკაციით ან უამისოდ.

სახელმწიფო სტანდარტების სავალდებულო სახელმწიფო რეგისტრაციის წესების დარღვევა, აგრეთვე სახელმწიფო სტანდარტების და ტექნიკურ-ეკონომიკური კლასიფიკატორების გამოყენების დადგენილი წესის დარღვევა,

- გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ოცდაათიდან სამოცდაათ მინიმალურ ოდენობამდე.

(საქართველოს 1997 წლის 1 მაისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1997 წ., 21-22, გვ. 3).

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 177⁵

სერტიფიკაციის შესახებ დადგენილი ნორმებისა და წესების დარღვევა

სავალდებულო სერტიფიკაციას დაქვემდებარებული პროდუქციის რეალიზაცია დადგენილი წესით გაცემული ან აღიარებული შესაბამისობის სერტიფიკატის გარეშე, აგრეთვე სარეალიზაციო პროდუქციის თანმხლებ ტექნიკურ დოკუმენტაციაში ამ პროდუქციაზე აუცილებელი ცნობების შეუტანლობა და მომხმარებლისათვის ამ ინფორმაციის მიუწოდებლობა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ორმოცდაათიდან სამოცდაათ მინიმალურ ოდენობამდე, პროდუქციის კონფისკაციით ან უამისოდ.

იმ პროდუქციის რეალიზაციის შეუჩერებლობა, რომელიც არ პასუხობს სერტიფიკაციის მოთხოვნებს, ვადაგასული ან შეჩერებული (გაუქმებული) სერტიფიკატით სარგებლობა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ასიდან ორას მინიმალურ ოდენობამდე, პროდუქციის კონფისკაციით ან უამისოდ.

(საქართველოს 1997 წლის 1 მაისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1997 წ., 21-22, გვ. 3).

ზემოგანხილული შემადგენლობის ფართო ინტერპრეტაციას ახდენს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ისეთი ნორმებით, როგორიცაა კოდექსის 158-ე (სასაქაონლო ნიშნის უკანონო გამოყენება), 177³-ე (სტანდარტიზაციის წესების დარღვევა), 177⁵-ე (სერთიფიკაციის შესახებ დადგენილი ნორმებია და წესების დარღვევა) მუხლები, სადაც გათვალისწინებულია ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა სხვისი სასაქონლო (მომსახურების) ნიშნის, რეგისტრირებული საფირმო სახელწოდების ან საქონლის მარკირების უკანონო გამოყენებაზე, ასევე, პროდუქციის ნიშანდების წესის დარღვევაზე ან შესაბამისობის ნიშნის უნებართვოდ გამოყენებაზე პროდუქციის შესახებ აუცილებელი ცნობების შეუტანლობა.

აღნიშნული ნორმები შესაბამისობაშია ისეთ კანონებთან, როგორებიცაა: „მონოპოლიური საქმიანობისა და კონკურენციის შესახებ“, „პროდუქციისა და მომსახურების სერთიფიკაციის შესახებ“, „სტანდარტიზაციის შესახებ“, „სასაქონლო ნიშნის შესახებ“ და სხვა..

სსკ მუხლი 197

ფალსიფიკაცია.

1. ფალსიფიკაცია, ესე იგი მოტყუებით ნივთის თვისებრიობის შეცვლა მწარმოებლის ან გამსაღებლის მიერ, ჩადენილი ანგარებით, - ისჯება ჯარიმით ან გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით ორ წლამდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ერთიდან სამ წლამდე. თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით სამ წლამდე ან უამისოდ.

2. იგივე ქმედება, ჩადენილი არაერთგზის, -

ისჯება თავისუფლების შეზღუდვით ვადით სამ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამიდან ხუთ წლამდე, თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით სამ წლამდე.

3. ამ მუხლის პირველი ან მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული ქმედება, რამაც საფრთხე შეუქმნა ადამიანის სიცოცხლეს ან ჯანმრთელობას, ანდა რამაც გაუფრთხილებლობით გამოიწვია ადამიანის სიცოცხლის მოსპობა, -

ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ხუთიდან ათ წლამდე, თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით სამ წლამდე.

ფალსიფიკაცია ლათინური სიტყვაა და ნიშნავს რაიმე ნამდვილის, ჭეშმარიტის შეცვლას მცდარით, ყალბით; რისამე გაყალბებას, რისამე ხარისხის გაუარესებას⁵.

ანალოგიური დანაშაული გათვალისწინებული იყო საქართველოს 1960 წლის სისხლის სამართლის კოდექსითაც, მაგრამ განსახილველმა დანაშაულმა უფრო შეავიწროა პასუხისმგებლობის საზღვრები.

ფალსიფიკაციისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა მიზნად ისახავს დამატებითი გარანტიების შექმნას საქართველოს ერთიან სასაქონლო ბაზარზე მეწარმე სუბიექტების საქმიანობისათვის, საერთაშორისო ეკონომიკური თანამშრომლობისა და საერთაშორისო ვაჭრობაში მონაწილეობისათვის, აგრეთვე, სახელმწიფოს საფინანსო ინტერესების დაცვას, როცა ფალსიფიკაცია ბიუჯეტში შესატანი თანხების შესამცირებლად ხდება, მომხმარებელთა დაცვას პროდუქციის დამამზადებლის (გამყიდველის) არაკეთილსინდისიერებისგან, პროდუქციის წარმოების სტანდარტიზაციისა და სერთიფიკაციის წესების დაცვას.

აქედან გამომდინარე, ვფიქრობთ, რომ აღნიშნული დანაშაულის უშუალო ობიექტი არა მხოლოდ სამეწარმეო ურთიერთობებია, არამედ აგრეთვე სახელმწიფოს საფინანსო ინტერესები და მომხმარებელთა ინტერესები.

დანაშაულის საგანი შეიძლება იყოს როგორც სამრეწველო, ისე სასურსათო ნივთები (საქონელი).

დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება მოტყუებით ნივთის თვისებრიობის შეცვლაში.

აღსანიშნავია, რომ განსახილველი დანაშაულის ძველი რედაქცია ფალსიფიკაციას ხსნიდა როგორც საქონლის, საგნის, ნივთის წარმოების სტანდარტების ან სერთიფიკაციის წესების დარღვევას, რასაც მისი თვისებრივი ან გარეგნული იერსახის შეცვლა მოჰყვა.

ასეთი რედაქციის ნორმა კვალიფიკაციის დროს გარკვეულ სიძნელეებს უქმნიდა სამართალდამცავ ორგანოებს. როგორც ცნობილია, ბოლო დროს საქართველოში ფართო გავრცელება ჰპოვა ნავთობპროდუქტების ფალსიფიკაციამ, კერძოდ, საცალო ქსელში სარეალიზაციოდ შეძენილ ან დამზადებულ პროდუქციაში სხვადასხვა დაბალი ღირებულების ნავთობპროდუქტების (ნავთი, ნაფტა) გარევამ, რის შედეგად მკვეთრად ეცემა საქონლის ხარისხი, ზიანი ადგება ეკოლოგიას, ავტოსაშუალებების მფლობელთა ინტერესებს, რომ აღარაფერი ვთქვათ, ბიუჯეტისათვის მიყენებულ ზარალზე. ამავე დროს, ხსენებულ ფალსიფიკატორთა მიმართ სამართალდამცავი ორგანოები ვერ ახერხებდნენ 162-ე მუხლის შეფარდებას იმის გამო, რომ მაღალი ოქტანობის მქონე საწვავში დაბალი ოქტანობის ნავთობპროდუქტების გარევა, ზემოჩამოთვლილი საზიანო შედეგების მიუხედავად, პრაქტიკულად არ იწვევს საქონლის თვისებრივი ან გარეგნული იერსახის შეცვლას. 162-ე მუხლი კი სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას მხოლოდ და მხოლოდ ამ უკანასკნელ ნიშნებს უკავშირებდა.

სისხლის სამართლის ახალი კოდექსის 197-ე მუხლში მოცემული ფალსიფიკაციის რედაქცია სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას კვლავ მოტყუებით ნივთის თვისებრიობის შეცვლას უკავშირებს. ამდენად, გამოდის, რომ სამართალდამცავი ორგანოები ახალი კოდექსის ძალაში შესვლის შემდეგაც იმავე პრობლემის წინაშე აღმოჩნდებიან. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიზანშეწონილი იყო ფალსიფიკაციისთვის სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას საფუძვლად დასდებოდა არა მხოლოდ ნივთის თვისებრიობის შეცვლა, არამედ აგრეთვე მისი ხარისხის განზრახ დაქვეითება ან შეცვლა⁶ , მით უფრო, რომ ეტიმოლოგიურად ფალსიფიკაცია გულისხმობს რისამე ხარისხის გაუარესებას. საგულისხმოა 6 აღნიშნული წინადადებით საგადასახადო დეპარტამენტმა, ჯერ კიდევ ახალი სისხლის სამართლის კოდექსის მიღებამდე, მიმართა პარლამენტს, მაგრამ იგი რატომღაც არ იქნება გაითვალისწინებული. ისიც, რომ საქართველოს კანონში „სურსათისა და თამბაქოს შესახებ“ ფალსიფიკაცია განმარტებულია როგორც პროდუქციის წარმოებისას ანდა რეალიზაციისას მისი გაყალბება, ჭეშმარიტი (ნამდვილი) პროდუქციის შეცვლა ყალბით. ამავე კანონის მე-8 მუხლის თანახმად, სურსათი და თამბაქო ფალსიფიცირებულად ითვლება, თუ თანდართულ შესაბამის დოკუმენტებში მითითებული ხარისხი არ შეესაბამება სურსათისა და თამბაქოს რეალურ ხარისხს, შეცდომაში შეჰყავს მომხმარებელი და სახიფათოა მისი ჯანმრთელობისათვის.

განსახილველი დანაშაულის ობიექტური მხარის, სახელდობრ, ნივთის თვისებრიობის შეცვლა-არშეცვლის საკითხის გადაწყვეტისას სასამართლო უნდა ამოვიდეს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში იქიდან, თუ რა სახის ნივთთან (საქონელთან, პროდუქციასთან) აქვს საქმე. ამასთანავე, ამ საკითხის გადაწყვეტა სპეციალურ ცოდნას მოითხოვს და ჩატარებულ უნდა იქნეს საქონელმცოდნეობის ან სხვა სახის ექსპერტიზები.

ზემოხსენებული სურსათისა და თამბაქოს შესახებ კანონის გარდა, დღეისათვის ამ სფეროში უმნიშვნელოვანეს ნორმატიულ აქტებს წარმოადგენს 1996 წლის 6 სექტემბრის კანონები „სტანდარტიზაციის შესახებ“ და „პროდუქციისა და მომსახურების სერთიფიკაციის შესახებ“.

დანაშაულის სუბიექტური მხარე გულისხმობს პირდაპირ განზრახვას. სუბიექტური მხარის სავალდებულო ნიშანია მოტივი - ანგარება.

დანაშაულის სუბიექტია ნივთის მწარმოებელი ან გამსაღებელი. 197-ე მუხლის მეორე ნაწილით პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი გარემოებაა ფალსიფიკაციის არაერთგზის ჩადენა.

მესამე ნაწილი ითვალისწინებს განსაკუთრებით დამამძიმებელ გარემოებებს, კერძოდ, ფალსიფიკაცია, რამაც საფრთხე შეუქმნა ადამიანის სიცოცხლეს ან ჯანმრთელობას ანდა რამაც გაუფრთხილებლობით გამოიწვია ადამიანის სიცოცხლის მოსპობა.

ადმინისტრაციული კოდექსი მუხლი 154

სოფლის მეურნეობის პროდუქტებით ვაჭრობის
რეგულირების წესების დარღვევა.

საქართველოს მთავრობისა და ადგილობრივი მმართველობის ორგანოების მიერ სოფლის მეურნეობის პროდუქციით ვაჭრობის მოსაწესრიგებლად დადგენილი წესების დარღვევა, -

გამოიწვევს მოქალაქეთა დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ხუთ მინიმალურ ოდენობამდე, თანამდებობის პირთა - შრომის ანაზღაურების ხუთიდან ათ მინიმალურ ოდენობამდე, პროდუქციის კონფისკაციით ან უამისოდ.

(საქართველოს რესპუბლიკის 1994 წლის 17 მარტის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებები, 1994 წ., 16, მუხ. 308).

სსკ მუხლი163

სერტიფიცირების წესების დარღვევა

სერტიფიკატის გაცემის წესების დარღვევა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების სამასიდან ხუთას მინიმალურ ოდენობამდე.

(საქართველოს 1996 წლის 27 ნოემბრის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1996 წ., 31-32/6, გვ. 4)

ადმინისტრაციული კოდექსი მუხლი 177⁴

პროდუქციის რეალიზაციის (მიწოდების, გაყიდვის), სამუშაოებისა და მომსახურების გაწევის შეჩერების თაობაზე მიწერილობის მოთხოვნების დარღვევა

პროდუქციის რეალიზაციის (მიწოდების, გაყიდვის), სამუშაოებისა და მომსახურების გაწევის შეჩერების თაობაზე მიწერილობის მოთხოვნების დარღვევა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ორმოცდაათი მინიმალური ოდენობით, პროდუქციის კონფისკაციით ან უამისოდ.

(საქართველოს 1997 წლის 1 მაისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1997 წ., -21-22, გვ. 3).

ადმინისტრაციული კოდექსი მუხლი 177⁵

სერტიფიკაციის შესახებ დადგენილი ნორმებისა და წესების დარღვევა

სავალდებულო სერტიფიკაციას დაქვემდებარებული პროდუქციის რეალიზაცია დადგენილი წესით გაცემული ან აღიარებული შესაბამისობის სერტიფიკატის გარეშე, აგრეთვე სარეალიზაციო პროდუქციის თანმხლებ ტექნიკურ დოკუმენტაციაში ამ პროდუქციაზე აუცილებელი ცნობების შეუტანლობა და მომხმარებლისათვის ამ ინფორმაციის მიუწოდებლობა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ორმოცდაათიდან სამოცდაათ მინიმალურ ოდენობამდე, პროდუქციის კონფისკაციით ან უამისოდ. იმ პროდუქციის რეალიზაციის შეუჩერებლობა, რომელიც არ პასუხობს სერტიფიკაციის მოთხოვნებს, ვადაგასული ან შეჩერებული (გაუქმებული) სერტიფიკატით სარგებლობა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ასიდან ორას მინიმალურ ოდენობამდე, პროდუქციის კონფისკაციით ან უამისოდ.

(საქართველოს 1997 წლის 1 მაისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1997 წ., 21-22, გვ. 3).

ფალსიფიკაციის პრობლემასთან დაკავშირებით ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის საკითხი კოდექსში გაფანტულია ისეთ შემადგენლობებ- ში, როგორიცაა სერტიფიკაციის მოთხოვნების გათვალისწინებული პროდუქციის რეალიზაცია (მუხ. 177⁵), პროდუქციის რეალიზაციის (მიწოდების. გაყიდვის) სამუშაოებისა და მომსახურების გაწევის შეჩერების თაობაზე მოთხოვნის დარღვევა (მ.177⁴), სერტიფიკატის გაცემის წესის დარღვევა (მუხ. 163), სოფლის მეურნეობის პროდუქტებით ვაჭრობის წესების დარ- ღვევა (მუხ. 154) და ა.შ.

ვფიქრობთ, ამ მხრივ სპეციალური შემადგენლობების შექმნით ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსი უფრო თანმიმდევრულია. რამდენადაც სისხლისსამართლებრივი ფალსიფიკაციის ნორმა ზოგადია და დანაშაულებრივი ქმედების კვალიფიკაციისათვის აუცილებელია სპეციალური ნორმატიული მასალის გამოყენება და მითითება.

სსკ მუხლი 198

ადამიანის სიცოცხლისათვის ან ჯანმრთელობისათვის საშიში პროდუქციის დამზადება, შემოტანა ან რეალიზაცია.

1. ადამიანის სიცოცხლისათვის ან ჯანმრთელობისათვის საშიში პროდუქციის დამზადება, შემოტანა ან რეალიზაცია ანდა ასეთ პროდუქციაზე ეტიკეტის უკანონოდ გამოყენება, -

ისჯება ჯარიმით ან გამასწორებელი სამუშაოთი ან თავისუფლების შეზღუდვით ვადით სამ წლამდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ხუთ წლამდე.

2. იგივე ქმედება, რამაც მძიმე შედეგი გამოიწვია, - ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ექვსიდან თორმეტ წლამდე.

ეს დანაშაული სამართალმემკვიდრეა საქართველოს 1960 წლის სისხლის სამართლის კოდექსის 161-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისა - უხარისხო პროდუქციის გამოშვება. თუმცა, ამ უკანასკნელისაგან განსხვავებით, სადაც სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა მხოლოდ და მხოლოდ მძიმე შედეგების დადგომას უკავშირდებოდა, ახალი ნორმა პასუხისმგებლობას ადგენს ადამიანის სიცოცხლისათვის ან ჯანმრთელობისათვის საშიში პროდუქციის დამზადების, შემოტანის ან რეალიზაციისათვის ანდა ასეთ პროდუქციაზე ეტიკეტის უკანონოდ გამოყენებისათვის, ყოველგვარი შედეგების გარეშე; მძიმე შედეგი კი მხოლოდ პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ გარემოებას წარმოადგენს მეორე ნაწილში.

ამგვარი ქმედებისათვის პასუხისმგებლობის გაფართოება განაპირობა იმან, რომ ბოლო დროს საქართველოში ძალიან გახშირდა ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საშიში პროდუქციის დამზადების, შემოტანისა და რეალიზაციის შემთხვევები. აღნიშნული ნორმა მიზნად ისახავს მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვას.

ჩვენი შეხედულებით, ამ დანაშაულის უშუალო ობიექტია პროდუქციის წარმოების სტანდარტიზაციისა და სერთიფიკაციის წესები, ასევე მომხმარებელთა ინტერესები. დამატებითი ობიექტია ადამიანის ჯანმრთელობა და სიცოცხლე.

დანაშაულის საგანია დადგენილ სტანდარტებთან და მოთხოვნებთან შეუსაბამო პროდუქცია, რაც შეიძლება იყოს როგორც სამამულო, ისე იმპორტული წარმოების, სამრეწველო ან სასურსათო პროდუქცია, რომელზეც დადგენილია მომხმარებელთა უსაფრთხოების მოთხოვნები. განსახილველი დანაშაულის საგანი შეიძლება იყოს არა მხოლოდ უხარისხოდ წარმოებული, არამედ სტანდარტების შესაბამისად შექმნილი პროდუქციაც, რომელიც შემდგომ გაფუჭდა შენახვის, ტრანსპორტირების, უტილიზაციის და ა.შ. შედეგად.

ხარისხი - პროდუქციის ის მახასიათებელია (სტანდარტებითა და ნორმებით განსაზღვრული მაჩვენებლების ერთობლიობა), რომელიც აკმაყოფილებს დადგენილ და სავარაუდო მოთხოვნებს.

ყველა მწარმოებლისა და გამსაღებლისათვის პროდუქციის ხარისხის ზოგადი მოთხოვნები განსაზღვრულია ისეთ კანონებში, როგორებიცაა: კანონი „სტანდარტიზაციის შესახებ“, კანონი „პროდუქციის და მომსახურების სერთიფიკაციის შესახებ“, კანონი „სურსათისა და თამბაქოს შესახებ“, „მომხმარებელთა უფლებების დაცვის შესახებ“ და სხვა.

ადამიანის სიცოცხლის ან ჯანმრთელობისათვის პროდუქციის უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს მისთვის სპეციალურად დადგენილი სავალდებულო მოთხოვნები. უსაფრთხოების ასეთი მოთხოვნები დადგენილია სახელმწიფო სტანდარტებით, ხოლო ცალკეული სახის პროდუქციაზე - საქართველოს საკანონმდებლო აქტებით. „სტანდარტიზაციის შესახებ“ კანონის თანახმად, სტანდარტიზაციის ნორმატიულ დოკუმენტებს მიეკუთვნება: საქართველოს სახელმწიფო სტანდარტები, დადგენილი წესით გამოყენებული საერთაშორისო (რეგიონული) სტანდარტები, სტანდარტიზაციის წესები, ნორმები და რეკომენდაციები, ტექნიკურ-ეკონომიკური ინფორმაციის საქართველოს კლასიფიკატორები, მმართველობის ორგანოების, ორგანიზაციებისა და მეურნე სუბიექტების სტანდარტები.

სახელმწიფო სტანდარტების მოთხოვნები, რომლებიც უზრუნველყოფს პროდუქციის უსაფრთხოებას გარემოს, მოსახლეობის სიცოცხლის, ჯანმრთელობისა და ქონებისათვის, პროდუქციის ურთიერთშენაცვლებადობას, მათი კონტროლის მეთოდებისა და ნიშანდების ერთიანობას, აგრეთვე საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი სხვა მოთხოვნები სავალდებულოა მეწარმე სუბიექტებისათვის.

პროდუქციის შესაბამისობა ზემოჩამოთვლილ მოთხოვნებთან განისაზღვრება საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად დადგენილი პროდუქციის სავალდებულო სერთიფიკაციის წესით, ე.ი. პროდუქციის სერთიფიკაცია დადგენილ მოთხოვნებთან პროდუქციის შესაბამისობის დადასტურებაა. სახელმწიფო სტანდარტების მოთხოვნებთან პროდუქციის შესაბამისობა შეიძლება დადასტურდეს პროდუქციის შესაბამისობის ნიშნით, ნიშანდების გზით. საქართველოში სტანდარტიზაციის სამუშაოთა ორგანიზაციას ახორციელებს საქართველოს სტანდარტიზაციის, მეტროლოგიისა და სერთიფიკაციის სახელმწიფო დეპარტამენტი (საქსტანდარტი). პროდუქციის შესაბამისობას დადგენილ სტანდარტებთან და ტექნიკურ ნორმებთან ადგენს საქსტანდარტი და ის ორგანიზაციები, რომლებსაც საქართველოს კანონმდებლობით ასეთი დოკუმენტის გაცემის უფლება აქვთ.

ამრიგად, პროდუქციის წარმოების სტანდარტიზაცია და სერთიფიკაცია მიზნად ისახავს დაეხმაროს მომხმარებელს პროდუქციის არჩევაში, ამასთან, დაიცვას იგი მწარმოებლის (გამყიდველის) არაკეთილსინდისიერებისგან, გააკონტროლოს პროდუქციის უსაფრთხოება ადამიანის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, ქონებისა და გარემოს დასაცავად, დაადასტუროს პროდუქციის ხარისხის მაჩვენებლები და სხვა. თუ სტანდარტიზაციისა და სერთიფიკაციის შესახებ კანონები პროდუქციის ხარისხის უზრუნველმყოფ ზოგად მოთხოვნებს ადგენენ საქართველოს სხვა საკანონმდებლო აქტები ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის უსაფრთხოების უზრუნველმყოფ მოთხოვნებს უფრო ნიშანდობლივად განსაზღვრავენ. მაგალითად, კანონი „სურსათისა და თამბაქოს შესახებ“ კრძალავს სურსათის წარმოების, რეალიზაციის, შენახვისა და მანიპულირების პროცესებში ისეთი ნედლეულის, დამხმარე მასალის, ნივთიერების, საგნის ან მეთოდის გამოყენებას, რომელიც საფრთხეს უქმნის ანდა შეუქმნის ადამიანის ჯანმრთელობას. საქართველოს ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტროს ნორმატიული აქტით განსაზღვრულია სურსათში საკვებდანამატებისა და მათი გარდაქმნის პროდუქტების შემცველობის ზღვრულად დასაშვები დოზები; სურსათის წარმოებისას გამოყენებული მომხმარებლის ჯანმრთელობაზე უარყოფითად მოქმედი სასუქებისა და შხამ-ქიმიკატების სურსათში შემცველობის ზღვრულად დასაშვები დოზები და ა.შ.

საქართველოს კანონმდებლობა ითვალისწინებს პროდუქციის სავალდებულო სერთიფიკაციის შემთხვევებს და განსაზღვრავს სავალდებულო სერთიფიკაციას დაქვემდებარებული პროდუქციის ნუსხას.

დადგენილი მოთხოვნებისადმი პროდუქციის შესაბამისობის დასადასტურებლად სერთიფიკაციის ორგანო გასცემს სერთიფიკატს და შესაბამისობის ნიშანს.

საქართველოს ტერიტორიაზე, პროდუქციის რეალიზაციისას, სავალდებულო სერთიფიკაციას დაქვემდებარებული პროდუქციის დამამზადებელი (გამყიდველი) ვალდებულია ამ პროდუქციის რეალიზაცია მოახდინოს მხოლოდ უფლებამოსილი ორგანოს მიერ გაცემული ან აღიარებული შესაბამისობის სერთიფიკატით; უზრუნველყოს სარეალიზაციო პროდუქციის შესაბამისობა ნორმატიული დოკუმენტების იმ მოთხოვნებთან, რომელთა შესაბამისობის დასადასტურებლად იყო ეს პროდუქცია სერტიფიცირებული და დადგენილი წესით ნიშანდებული შესაბამისობის ნიშნით.

კანონი „პროდუქციისა და მომსახურების სერთიფიკაციის შესახებ“ განსაზღვრავს იმპორტული პროდუქციის შემოტანის პირობებსაც, სახელდობრ, საქართველოში მოსაწოდებელი პროდუქციის ხელშეკრულების პირობებში გათვალისწინებულ უნდა იქნეს დადგენილ მოთხოვნებთან პროდუქციის შესაბამისობის დამადასტურებელი სერთიფიკატისა და შესაბამისობის ნიშნის არსებობა, თუ ეს პროდუქცია საქართველოში სავალდებულო სერთიფიკაციას ექვემდებარება. ამ სერთიფიკატსა და შესაბამისობის ნიშანს ან აღიარების დოკუმენტს გასცემს საქართველოს შესაბამისი უფლებამოსილი ორგანო.

განსახილველი დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება ისეთ მოქმედებებში, როგორებიცაა: ადამიანის სიცოცხლისათვის ან ჯანმრთელობისათვის საშიში პროდუქციის დამზადება, შემოტანა ან რეალიზაცია ანდა ასეთ პროდუქციაზე ეტიკეტის უკანონოდ გამოყენება.

პროდუქციის დამზადება შეიძლება მოახდინოს მეწარმეთა შესახებ კანონით გათვალისწინებულმა ნებისმიერი ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმის საწარმომ. დამზადება გულისხმობს პროდუქციის მომზადებას მომხმარებლისათვის მისაწოდებლად, რესურსებისა და საქმიანობის ერთობლიობას, სამრეწველო გადამუშავებას.

რეალიზაცია - სურსათის შესახებ კანონით, ეს არის გაყიდვის ან სხვა სახით გასაღების მიზნით მზა პროდუქციის საღად შენახვა და ნებისმიერი ფორმით სხვა პირისათვის გადაცემა. პროდუქტის რეალიზაცია, რომელიც არ პასუხობს დადგენილ მოთხოვნებს, შეიძლება განახორციელოს როგორც თვით მისმა მწარმოებელმა, ისე სხვა საწარმომ, აგრეთვე ინდივიდუალურმა მეწარმემ. რეალიზაცია გულისხმობს ნასყიდობის ხელშეკრულების დადებას იმ პროდუქციაზე, რომელიც მომხმარებლის პირადი მოხმარებისათვის არის განკუთვნილი.

რაც შეეხება პროდუქციაზე ეტიკეტის უკანონოდ გამოყენებას, როგორც ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, ეს არის შესაბამისობის ნიშანი, ანუ დადგენილი წესით დაცული ნიშანი, რომლითაც მიუთითებენ იმაზე, რომ მან სერთიფიკაცია გაიარა. ასეთი ნიშნის გამოყენების უფლება აქვს მხოლოდ იმ მეწარმე სუბიექტს, რომლის პროდუქციაც სერთიფიცირებულია კანონით დადგენილი წესით. ამ წესების დაუცველად პროდუქციის ნიშანდება უსაფრთხოების დადგენილი მოთხოვნებისადმი შესაბამისობის ნიშნით უკანონო იქნება.

198-ე მუხლის I ნაწილით პასუხისმგებლობისათვის საკმარისია კანონში მითითებული ერთ-ერთი მოქმედების ჩადენა, ყოველგვარი შედეგის მიუხედავად, ე.ი. შემადგენლობა ფორმალურია.

სუბიექტური მხარე ხასიათდება განზრახი ბრალით. მოტივებს კვალიფიკაციისათვის მნიშვნელობა არა აქვს.

დანაშაულის სუბიექტი შეიძლება იყოს ნებისმიერი 14 წლის ასაკს მიღწეული შერაცხადი პირი, როგორც საქართველოს მოქალაქე, ისე უცხოელი და მოქალაქეობის არმქონე პირი.

198-ე მუხლის მეორე ნაწილი ითვალისწინებს დამამძიმებელ გარემოებას, კერძოდ, იმავე ქმედებას, რომელმაც მძიმე შედეგი გამოიწვია. შედეგის სიმძიმის შეფასების დროს მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული დამზადებული, შემოტანილი ან რეალიზებული პროდუქციის რაოდენობა, მათ შემადგენლობაში ადამიანის სიცოცხლის ან ჯანმრთელობისათვის საშიშ ნივთიერებათა შემცველობა და სხვა გარემოებები. მძიმე შედეგი შეიძლება გამოიხატოს, მაგალითად, ზემოაღნიშნული მოქმედებებით ადამიანის ჯანმრთელობაზე ნებისმიერ ნეგატიურ ზემოქმედებაში, სიმძიმის ხარისხის მიუხედავად. ამასთანავე, დადგენილ უნდა იქნეს მიზეზობრივი კავშირი ზემოთ მითითებულ მოქმედებებსა და დამდგარ შედეგს შორის.

სსკ მუხლი 158¹

მომხმარებლის უფლებების შელახვა

მომხმარებლის უფლებების განზრახ შელახვა, რასაც მოჰყვა ქონებრივი ზარალი, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ათიდან ას მინიმალურ ოდენობამდე.

(საქართველოს 1996 წლის 27 ნოემბრის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1996 წ., -31-32/6, გვ. 4)

სსკ მუხლი 163

სერტიფიცირების წესების დარღვევა

სერტიფიკატის გაცემის წესების დარღვევა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების სამასიდან ხუთას მინიმალურ ოდენობამდე.

(საქართველოს 1996 წლის 27 ნოემბრის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1996 წ., -31-32/6, გვ. 4)

სსკ მუხლი 177³

სტანდარტიზაციის წესების დარღვევა

სახელმწიფო სტანდარტების სავალდებულო მოთხოვნებთან პროდუქციის (მომსახურების) შეუსაბამობა, პროდუქციის (მომსახურების) ნიშანდების წესის დარღვევა ან შესაბამისობის ნიშნის უნებართვოდ გამოყენება, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ოცდაათიდან სამოცდაათ მინიმალურ ოდენობამდე, პროდუქციის კონფისკაციით ან უამისოდ.

სახელმწიფო სტანდარტების სავალდებულო სახელმწიფო რეგისტრაციის წესების დარღვევა, აგრეთვე სახელმწიფო სტანდარტების და ტექნიკურ-ეკონომიკური კლასიფიკატორების გამოყენების დადგენილი წესის დარღვევა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ოცდაათიდან სამოცდაათ მინიმალურ ოდენობამდე.

(საქართველოს 1997 წლის 1 მაისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1997 წ., 21-22, გვ. 3).

სსკ მუხლი 177⁵

სერტიფიკაციის შესახებ დადგენილი ნორმებისა და წესების დარღვევა

სავალდებულო სერტიფიკაციას დაქვემდებარებული პროდუქციის რეალიზაცია დადგენილი წესით გაცემული ან აღიარებული შესაბამისობის სერტიფიკატის გარეშე, აგრეთვე სარეალიზაციო პროდუქციის თანმხლებ ტექნიკურ დოკუმენტაციაში ამ პროდუქციაზე აუცილებელი ცნობების შეუტანლობა და მომხმარებლისათვის ამ ინფორმაციის მიუწოდებლობა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ორმოცდაათიდან სამოცდაათ მინიმალურ ოდენობამდე, პროდუქციის კონფისკაციით ან უამისოდ.

იმ პროდუქციის რეალიზაციის შეუჩერებლობა, რომელიც არ პასუხობს სერტიფიკაციის მოთხოვნებს, ვადაგასული ან შეჩერებული (გაუქმებული) სერტიფიკატით სარგებლობა, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ასიდან ორას მინიმალურ ოდენობამდე, პროდუქციის კონფისკაციით ან უამისოდ.

(საქართველოს 1997 წლის 1 მაისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1997 წ., - 21-22, გვ. 3).

თუ მივიჩნევთ, რომ ზემოთ განხილული სისხლის სამართლის დანაშაულის უშუალო ობიექტი პროდუქციის წარმოების სტანდარტიზაციისა და სერთიფიკაციის წესებია, ასევე, მომხმარებელთა ინტერესები - მსგავს ნორმებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსშიც მოვიძიებთ: 158¹-ე მუხლი (მომხმარებლის უფლებების შელახვა), 163-ე მუხლი (სერტიფიკატის გაცემის წესის დარღვევა), 177³-ე მუხლი (სტანდარტიზაციის წესების დარღვევა) და 177⁵-ე მუხლი (სერტიფიკაციის შესახებ დადგენილი ნორმებისა და წესების დარღვევა) ის შემადგენლობებია, სადაც გადაცდომის საგნად სერთიფიკაციისა და სტანდარტიზაციის მოთხოვნებთან შეუსაბამო პროდუქციაზე ან პროდუქციის ნიშანდების წესების დარღვევაზეა მითითებული. მიუხედავად იმისა, რომ სსკ 198-ე მუხლის იდენტური ნორმაა, აღნიშნული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში არ არის. ადმინისტრაციული იურისდიქცია ზემოთ დასახელებული სპეციალური შემადგენლობების ჩათვლით საკმაოდ ფართოა.

სსკ მუხლი199

ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობა.

ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობა, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია, -

ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების შეზღუდვით ვადით ორ წლამდე.

1960 წლის სისხლის სამართლის კოდექსით, ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა ადმინისტრაციულ პრეიუდიციას უკავშირდებოდა. ახალი სისხლის სამართლის კოდექსი კი - ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობას დანაშაულად მხოლოდ იმ შემთხვევაში თვლის, თუ მან მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია.

თუ აღნიშნული მოქმედების კრიმინალიზაციის აუცილებლობას სადაოს არ გავხდით, ალბათ მიზანშეწონილი იყო ცალკე თავი დათმობოდა მომხმარებელთა უფლებების საწინააღმდეგო დანაშაულებს და იქ მოთავსებულიყო ეს ნორმა, ვინაიდან, ჯერ ერთი, ეკომარკირება ნებაყოფლობით საწყისებზე ხორციელდება, მეორეც, იგი მიზნად ისახავს მომხმარებელთა უკეთ ორიენტირებასა და შესაბამისი პროდუქციის წარმოების სტიმულირებას.

ვფიქრობთ, რომ დანაშაულის უშუალო ობიექტია მომხმარებელთა ინტერესები. დამატებით ობიექტად შეიძლება გარემოს დაცვის ინტერესები მივიჩნიოთ. დანაშაულის საგანია ეკომარკა. ეკომარკა წარმოადგენს ნიშანს - გრაფიკულ გამოსახულებას, რომელიც მიენიჭება საქართველოში წარმოებულ ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქციას და რომელიც დაიტანება საბოლოო პროდუქციის (შეფუთვის ჩათვლით) გარე, თვალსაჩინო ადგილას.

ეკომარკა ენიჭება მხოლოდ იმ პროდუქციას, რომელიც საბოლოო მოხმარებისათვის არის განსაზღვრული.

დანაშაულის ობიექტური მხარე მოიცავს მოქმედებას - ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობა, შედეგს - მნიშვნელოვანი ზიანის სახით და მიზეზობრივ კავშირს მოქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის.

ეკომარკის მინიჭების, მისი მოქმედებისა და სარგებლობის წესი განსაზღვრულია დებულებაში „ეკომარკირების შესახებ“, რომელიც დამტკიცებულია საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის მინისტრის ბრძანებით 1999 წლის 15 იანვარს.

არის თუ არა უკანონო ეკომარკით სარგებლობა, უნდა დადგინდეს სწორედ ზემოაღნიშნული დებულების საფუძველზე (ე.ი. დისპოზიცია ბლანკეტურია).

ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქციას ეკომარკას ანიჭებს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთან არსებული ეკომარკირების საუწყებათაშორისო კომისია. ეს კომისია წარმოადგენს საეკომარკო პროდ ქციის დამდგენ, ნებართვის პირობების მიმღებ, შემცვლელ, ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქციაზე ეკომარკის მიმნიჭებელ, შემწყვეტ, შემაჩერებელ და ჩამომრთმევ ორგანოს.

ეკომარკის მინიჭების შესახებ განცხადების გაკეთება შეუძლია ნებისმიერ მეწარმე ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს, რომელიც პროდუქციას საქართველოში ამზადებს. განაცხადი ეკომარკის მინიჭების შესახებ შეიძლება გაკეთდეს მხოლოდ პროდუქციის სარეალიზაციოდ გამზადების შემდეგ. პროდუქციის შეფასების საფუძველზე ეკომარკირების საუწყებათა- შორისო კომისია წყვეტს ეკომარკის მინიჭების საკითხს. ეკომარკა პროდუქციას ენიჭება სამ წლამდე ვადით.

გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსა და განმცხადებელს შორის დგება კონტრაქტი ეკომარკით სარგებლობის შესახებ, ეკომარკირების საუწყებათაშორისო კომისიის გადაწყვეტილების საფუძველზე.

ეკომარკით სარგებლობის წესების დარღვევის შემთხვევაში კომისიას შეუძლია მეწარმეს ჩამოართვას ეკომარკით სარგებლობის უფლება.

თუ რა ჩაითვალოს ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობის შედეგად გამოწვეულ მნიშვნელოვან ზიანად, ეს სასამართლომ უნდა დაადგინოს საქმის კონკრეტულ გარემოებებზე დამოკიდებულებით.

სუბიექტური მხრივ, დანაშაული განზრახი ბრალით ხასიათდება. მოტივებს დანაშაულის კვალიფიკაციისათვის მნიშვნელობა არა აქვს.

სუბიექტი - შეიძლება იყოს ნებისმიერი 14 წელს მიღწეული შერაცხადი პირი. როგორც წესი, ეს ის პირები, რომლებიც სამეწარმეო საქმიანობას ეწევიან.

ადმინისტრაციული კოდექსი მუხლი 158²

ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობა

- ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობა,

- გამოიწვევს დაჯარიმებას სამასიდან ხუთას ლარამდე.

(საქართველოს 1997 წლის 12 ივნისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1997 წ., -33, გვ. 3)

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობისათვის ადმინისტრაციული წესით პასუხისმგებლობა 1997 წლიდან არსებობს, რის გამოც აღნიშნული დანაშაულებრივი ქმედებისათვის კრიმინალიზაციის შემთხვევები შედარებით იშვიათია.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 158²-ე მუხლი (ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობა) ბლანკეტური ნორმაა და ის ზემოთ მითითებულ „ეკომარკირების შესახებ“ ნორმატიულ აქტს ეყრდნობა. ადმინისტრაციულ გადაცდომის არსებობისათვის საკმარისია ეკომარკით უკანონოდ სარგებლობა ყოველგვარი ზიანის გამოწვევის გარეშე. სპეციალური ნორმატიული აქტით განსაზღვრულია, ასევე, დისციპლინური ზემოქმედების ღონისძიება, რაც დამრღვევისათვის ეკომარკით სარგებლობის უფლების ჩამორთმევაში გამოიხატება.

სსკ მუხლი 200

მარკირებას დაქვემდებარებული აქციზური საქონლის აქციზური მარკის გარეშე გამოშვება, შენახვა, რეალიზაცია ან გადაზიდვა.

1. აქციზური მარკის სავალდებულო დართვას დაქვემდებარებული საქონლის აქციზური მარკის გარეშე გამოშვება, შენახვა, რეალიზაცია ან გადაზიდვა,

- ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების შეზღუდვით ვადით სამ წლამდე ან ტუსაღობით ვადით სამ თვემდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე.

2. იგივე ქმედება, ჩადენილი:

ა) არაერთგზის;

ბ) დიდი ოდენობით,

- ისჯება ჯარიმით ან ტუსაღობით ვადით ხუთ თვემდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ერთიდან სამ წლამდე.

3. ამ მუხლის პირველი ან მეორე ნაწილით გათვალისწინებული ქმედება, ჩადენილი განსაკუთრებით დიდი ოდენობით,

- ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ხუთიდან ათ წლამდე.

აქციზი (ფრანგ. accise) - ფართო მოხმარების საგნებზე არაპირდაპირი გადასახადია, (მაგ: არაყი, თამბაქო, ჩაი და სხვა).

„საქართველოში ალკოჰოლიანი სასმელების, ლუდისა და თამბაქოს ნაწარმის წარმოებაზე, იმპორტსა და რეალიზაციაზე აქციზური მარკების შემოღების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 1998 წლის 28 მაისის ბრძანებულებით 1999 წლის 1 თებერვლიდან აიკრძალა მარკირებას დაქვემდებარებული ალკოჰოლიანი სასმელების, ლუდისა და თამბაქოს ნაწარმის წარმოება და იმპორტირება, ხოლო 1 მარტიდან მათი რეალიზაცია - აქციზური მარკების გარეშე.

აქციზური მარკების რეალიზაციას ახორციელებს საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო, მასვე შემუშავებული აქვს აქციზური მარკების აღრიცხვის, რეალიზაციისა და კონტროლის, აგრეთვე ალკოჰოლიანი სასმელებისა და თამბაქოს ნაწარმის აქციზური მარკებით ნიშანდების წესები. ფინანსთა სამინისტრო ახორციელებს ასევე აქციზური მარკების მომხმარებელთა რეგისტრაციას და გასცემს შესაბამის მოწმობას.

საქართველოს ტერიტორიაზე აქციზური მარკებით ნიშანდების მდგომარეობის საკითხზე სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ბოლო დროს ჩატარებულმა ღონისძიებებმა გამოავლინა აქციზური მარკებით ნიშანდების გარეშე აქციზური საქონლის (ალკოჰოლიანი სასმელები, თამბაქოს ნაწარმი) რეალიზაციის მრავალი ფაქტი. ასე მაგალითად, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და სახელმწიფო საგადასახადო დეპარტამენტის ერთობლივი ღონისძიებებით, 1999 წლის აპრილის თვეში გამოვლენილ იქნა აქციზური მარკებით ნიშანდების წესების დარღვევის 295 შემთხვევა, საქართველოს სსკ 173 2-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ნიშნებით (მარკირებას დაქვემდებარებული აქციზური საქონლის აქციზური მარკის გარეშე გამოშვება, რეალიზაცია, შენახვა და ტრანსპორტირება) აღძრულ იქნა 13 სისხლის სამართლის საქმე. ხშირია საქართველოში ფაქტობრივად რეალიზებული აქციზური საქონლის ტრანზიტად გაფორმების შემთხვევები და სხვა. ამგვარი მოქმედებებით ქვეყანა უზარმაზარ საბიუჯეტო შემოსავლებს კარგავს.

ამრიგად, განსახილველი დანაშაულის უშუალო ობიექტი ქვეყნის საფინანსო ინტერესებია.

დანაშაულის საგანია მარკირებას დაქვემდებარებული აქციზური საქონელი - ალკოჰოლიანი სასმელები, ლუდი და თამბაქოს ნაწარმი.

დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება აქციზური მარკის სავალდებულო დართვას დაქვემდებარებული საქონლის აქციზური მარკის გარეშე გამოშვებაში, შენახვაში, რეალიზაციასა ან გადაზიდვაში.

ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ქმედებისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა დგება მაშინ, როდესაც აქციზური მარკის სავალდებულო დართვას დაქვემდებარებული საქონლის ღირებულება ორას ლარს აღემატება.

სუბიექტური მხრივ, დანაშაული გულისხმობს განზრახვას. განზრახვა, როგორც წესი, პირდაპირია, ხოლო მოტივი ანგარებითი. თუმცა, მოტივს კვალიფიკაციისათვის მნიშვნელობა არა აქვს.

რაც შეეხება სუბიექტს, პასუხისმგებლობა ალკოჰოლიანი სასმელების, ლუდისა და თამბაქოს ნაწარმის აქციზური მარკებით მარკირებისათვის ეკისრებათ საქართველოში წარმოებული აღნიშნული აქციზური საქონლის მწარმოებლებს, ხოლო საქართველოში იმპორტირებული აქციზური მარკებით მარკირებას დაქვემდებარებული აქციზური საქონლისათვის - იმპორტიორებს. მაშასადამე, აქციზური მარკის სავალდებულო დართვას დაქვემდებარებული საქონლის აქციზური მარკის გარეშე გამოშვებისათვის პასუხისმგებლობა ეკისრება სპეციალურ სუბიექტს - მხოლოდ მწარმოებელს, ხოლო ასეთი საქონლის შენახვის, რეალიზაციის ან გადაზიდვისათვის როგორც სპეციალურ სუბიექტს (მწარმოებელს ან იმპორტიორს), ისე ნებისმიერ სხვა პირს.

მე-200 მუხლის მეორე ნაწილით, პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ გარემოებას წარმოადგენს იმავე ქმედების ჩადენა არაერთგზის ან დიდი ოდენობით. დიდ ოდენობად ითვლება საქონლის ღირებულება ორი ათასიდან ათი ათას ლარამდე.

მე-200 მუხლის მესამე ნაწილი პასუხისმგებლობის განსაკუთრებით დამამძიმებელ გარემოებად თვლის პირველი და მეორე ნაწილით გათვალისწინებულ ქმედებას ჩადენილს განსაკუთრებით დიდი ოდენობით. განსაკუთრებით დიდ ოდენობად ითვლება საქონლის ღირებულება ათი ათასი ლარის ზევით.

სსკ მუხლი 201

ყალბი რეკლამა.

რეკლამის დამკვეთის, მწარმოებლის ან გამავრცელებლის მიერ მომხმარებლის განზრახ შეცდომაში შეყვანა, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია,

- ისჯება ჯარიმით ან გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით ერთ წლამდე ან ტუსაღობით ვადით სამ თვემდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ერთ წლამდე.

სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შემოღება ყალბი რეკლამისათვის მიზნად ისახავს არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის აღკვეთასა და მომხმარებელთა ინტერესების დაცვას. საბაზრო ეკონომიკის ერთ-ერთი აუცილებელი ატრიბუტია ეკონომიკური საქმიანობის სუბიექტების მიერ საქონლისა და მომსახურების რეკლამირება, სადაც ვლინდება კეთილსინდისიერი კონკურენციის კანონის მოქმედება. ყალბი რეკლამა კი არაჯანსაღი კონკურენციის ერთ-ერთი ფორმაა. მაშასადამე, განსახილველი დანაშაულის უშუალო ობიექტია ის ურთიერთობები, რომელიც არეგულირებს სამეწარმეო სუბიექტების ჯანსაღ კონკურენციას, დამატებითი ობიექტია მომხმარებელთა ინტერესები - მათი ჯანმრთელობა, ქონება.

ობიექტური მხარე მოიცავს მოქმედებას, შედეგს - მნიშვნელოვანი ზიანის სახით და მიზეზობრივ კავშირს მოქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის. დისპოზიციაში არ არის მოცემული ყალბი რეკლამის ხერხები. საქართველოს კანონი „რეკლამის შესახებ“ რეკლამას შემდეგნაირად განსაზღვრავს: ეს არის საქონელზე, მომსახურებასა და სამუშაოზე, ფიზიკურ და იურიდიულ პირებზე, იდეასა და წამოწყებაზე, ნებისმიერი საშუალებითა და ფორმით გავრცელებული ინფორმაცია, რომელიც გამიზნულია პირთა განუსაზღვრელი წრისათვის და ემსახურება ფიზიკური და იურიდიული პირების, საქონლის, იდეისა და წამოწყებისადმი ინტერესის ფორმირებასა და შენარჩუნებას, აგრეთვე, საქონლის, იდეისა და წამოწყების რეალიზაციის ხელშეწყობას.

აშკარად ყალბია რეკლამა, რომლის მეშვეობითაც რეკლამის დამკვეთს (რეკლამის მწარმოებელს, გამავრცელებელს) განზრახ შეჰყავს შეცდომაში მომხმარებელი. აქედან გამომდინარე, განსახილველი დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება - რეკლამაში შეგნებულად ყალბი ინფორმაციის გამოყენებაში საქონლის, სამუშაოს, მომსახურების, იდეის, წამოწყების შესახებ ანდა მათი მწარმოებლების, შემსრულებლების, გამყიდველთა შესახებ. ეს ინფორმაცია შეიძლება შეეხებოდეს საქონლის, სამუშაოს, მომსახურების ხარისხს, მათ უსაფრთხოებას, ადგილწარმოებას და ა.შ. ცრუ რეკლამაში შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სხვისი სასაქონლო ნიშანიც, ასეთ შემთხვევაში ადგილი ექნება დანაშაულთა ერთობლიობას.

ყალბი რეკლამისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა დადგება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია. ზიანი შეიძლება მიადგეს საქონლისა და მომსახურების მომხმარებელს (რეკლამის მომხმარებელს), ეკონომიკური საქმიანობის სხვა სუბიექტებს, თუ ყალბი რეკლამის შედეგად დაზარალდა მათი საქმიანი რეპუტაცია, შემცირდა მოთხოვნილება მათ პროდუქციაზე, მომსახურებასა და მისთ. თავისი კონსტრუქციით ყალბი რეკლამის შემადგენლობა მატერიალურია.

სუბიექტური მხარე ხასიათდება პირდაპირი განზრახვით და, როგორც წესი, ანგარების მოტივით. პირს შეგნებული აქვს, რომ რეკლამაში იყენებს ყალბ ინფორმაციას, ითვალისწინებს მომხმარებლის ან სხვა პირებისათვის მნიშვნელოვანი ზიანის მიყენების შესაძლებლობას ან გარდაუვალობას და სურს ასეთი შედეგები მოგების (შემოსავლის) მისაღებად. დანაშაულის სუბიექტები არიან: რეკლამის დამკვეთი, რეკლამის მწარმოებელი და გამავრცელებელი.

ადმინისტრაციული კოდექსი მუხლი 159

რეკლამის დაკვეთის, წარმოებისა და გავრცელებისათვის
დადგენილი წესების დარღვევა.

რეკლამის დაკვეთის, წარმოებისა და გავრცელებისათვის დადგენილი წესების დარღვევა,

- გამოიწვევს ფიზიკურ პირთა დაჯარიმებას ორას ორმოცდაათიდან ხუთას ლარამდე, საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების პასუხისმგებელი პირებისა - ხუთასიდან ათას ხუთას ლარამდე.

იგივე ქმედება, ჩადენილი იმ პირის მიერ, რომელსაც ერთი წლის განმავლობაში ამ ქმედებისათვის შეფერადებული ჰქონდა ადმინისტრაციული სახდელი, -

გამოიწვევს დაჯარიმებას ათასიდან სამი ათას ლარამდე.

(საქართველოს 1998 წლის 18 თებერვლის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1998 წ., -11-12, გვ. 24).

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 159¹

არასათანადო რეკლამის განთავსება (გავრცელება).

არასათანადო რეკლამის განთავსება (გავრცელება), -

გამოიწვევს ფიზიკურ პირთა დაჯარიმებას განთავსებული (გავრცელებული) რეკლამის სრული ღირებულების ოთხმაგი ოდენობით, იურიდიული პირებისა და დაწესებულებებისა - განთავსებული (გავრცელებული) რეკლამის სრული ღირებულების შვიდმაგი ოდენობით.

(საქართველოს 1998 წლის 18 თებერვლის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1998 წ., - 11-12, გვ. 24).

ადმინისტრაციული კოდექსი
მუხლი 177⁶

სავალდებულო სერტიფიკაციას დაქვემდებარებული პროდუქციის
რეკლამირების წესების დარღვევა.

შესაბამისობის სერტიფიკატის გარეშე იმ პროდუქციის რეკლამირება, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობით ექვემდებარება სავალდებულო სერტიფიკაციას, -

გამოიწვევს რეკლამაზე პასუხისმგებელი პირების დაჯარიმებას შრომის ანაზღაურების ას ორმოცდაათიდან ორას მინიმალურ ოდენობამდე.

(საქართველოს 1997 წლის 1 მაისის კანონი - საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 1997 წ., -21-22, გვ. 3).

ყალბი რეკლამისათვის ადმინისტრაციული წესით პასუხისმგებლობა 1991 წლიდან არსებობს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 159-ე (რეკლამის დაკვეთის წარმოებისა და გავრცელებისათვის დადგენილი წესების დარღვევა), 159¹-ე (არასათანადო რეკლამის განთავსება-გავრცელება) და 177⁶-ე (სავალდებულო სერთიფიკაციას დაქვემდებარებული პროდუქციის რეკლამირების წესების დარღვევა) მუხლებით, რომლებიც „რეკლამის შესახებ“ და „სერტიფიკაციის შესახებ“ კანონების საფუძველზე შექმნილი ბლანკეტური დისპოზიციების შემცველი ნორმებია და ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობისათვის ზიანს მნიშვნელობა არა აქვს. ამდენად, სსკ 201-ე მუხლში გათვალისწინებული ყალბი რეკლამისათვის პასუხისმგებლობისას დამდგარი „მნიშვნელოვანი ზიანის“ შეფასება სასამართლოს პრეროგატივაა.

სსკ მუხლი 202

კომერციული ან საბანკო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის
უკანონოდ შეგროვება ან გავრცელება.

1. კომერციული ან საბანკო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის უკანონოდ შეგროვება მისი უკანონოდ გახმაურების ან უკანონოდ გამოყენების მიზნით, -

ისჯება ჯარიმით ან გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით ერთ წლამდე ან ტუსაღობით ვადით ორ თვემდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე, თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით სამ წლამდე ან უამისოდ.

2. კომერციული ან საბანკო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის უკანონოდ გახმაურება ან გამოყენება ანგარებით ან სხვა პირადი მოტივით, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია,

- ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების შეზღუდვით ვადით სამ წლამდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ოთხ წლამდე, თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით ხუთ წლამდე ან უამისოდ.

ინფორმაცია სამოქალაქო უფლებათა ერთ-ერთ ობიექტად არის აღიარებული. ინფორმაცია, რომელიც სამსახურებრივ ან კომერციულ საიდუმლოს წარმოადგენს დაცულია კანონით; ხოლო კომერციული ან საბანკო საიდუმლოს შემცველი ინფორმაციის უკანონოდ მიღება ან გავრცელება იწვევს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას. განსახილველი დანაშაულის უშუალო ობიექტია ის საზოგადოებრივი ურთიერთობები, რომლებიც უზრუნველყოფს კომერციული ან საბანკო საიდუმლოების დაცვას.

დანაშაულის საგანია კომერციული ან საბანკო საიდუმლოს შემცველი ინფორმაცია. კომერციული საიდუმლო, ეს არის ინფორმაცია, რომელსაც რეალური ან პოტენციური კომერციული ღირებულება აქვს იმის გამო, რომ მესამე პირებისათვის უცნობია, სხვისთვის კანონიერ საფუძველზე ხელმიუწვდომელია და რომლის მფლობელიც ზომებს იღებს მისი კონფიდენციალობის დასაცავად.

კომერციული საიდუმლოს შემცველი ინფორმაციის შინაარსსა და მოცულობას, მისი დაცვის წესს განსაზღვრავს თვით მეწარმე. კომერციული საიდუმლო, უპირველეს ყოვლისა, დაცულია მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესის მიღწევების დანერგვის სფეროში. ამავეს დროს, კომერციულ საიდუმლოს შეიძლება წარმოადგენდეს სამეწარმეო სუბიექტების სხვა ინფორმაციაც, როგორიცაა: მონაცემები წარმოების შესახებ, საწარმოს განვითარების გეგმებზე, ფინანსებზე, პარტნიორებზე, ბაზრის მდგომარეობაზე და სხვა.

საბანკო საიდუმლოება კომერციული საიდუმლოს სპეციალური სახეა. „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლი საბანკო საიდუმლოებას მიაკუთვნებს ცნობებს იურიდიული და ფიზიკური პირების ოპერაციებისა და ანგარიშების შესახებ. ამავე მუხლის თანახმად, არავის აქვს უფლება დაუშვას ვინმე კონფიდენციალურ ინფორმაციასთან, გათქვას და გაავრცელოს ასეთი ინფორმაცია ან გამოიყენოს პირადი სარგებლობისათვის. ამავე ვალდებულებას შეიცავს სამოქალაქო კოდექსის 863-ე მუხლი. თუმცა არსებობს გამონაკლისიც. კერძოდ, კანონი უშვებს კომერციული საიდუმლოს შემცველი ცნობების გაცემის შესაძლებლობას სამართალდამცავი ორგანოებისათვის მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილებით. ამას მოითხოვს დამნაშავეობასთან ბრძოლის ინტერესები.

202-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება ე.წ. სამრეწველო ჯაშუშობაში - კომერციული ან საბანკო საიდუმლოების შემცველი მონაცემების უკანონოდ შეგროვებაში, მისი უკანონოდ გახმაურების ან უკანონოდ გამოყენების მიზნით. დანაშაული ფორმალური შემადგენლობისაა და შედეგის დადგომა გათვალისწინებული არ არის. კომერციული საიდუმლოს შემცველი ინფორმაცია შეიძლება მატერიალიზებული იყოს დოკუმენტებში, ნახაზებში, მოდელებში, დისკეტებში, სამრეწველო ნიმუშებში და სხვა. დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება სხვადასხვა მოქმედებებში, რომელიც გაერთიანებულია ერთი საერთო ცნებით - „უკანონო შეგროვება“. იგი მოიცავს დოკუმენტის დაუფლებას, კომერციული საიდუმლოს მფლობელის მოსყიდვას, მუქარას (შანტაჟს), ინფორმაციის მიტაცებას კავშირგაბმულობის საშუალებებით, მოსასმენი მოწყობილობებისა და სხვა სპეციალური ტექნიკური საშუალებების გამოყენებას, კომპიუტერულ ქსელში შეღწევასა და სხვა უკანონო საშუალებებს. ცხადია, რომ ობიექტური მხარის გასარკვევად დიდი მნიშვნელობა აქვს დანაშაულის ჩადენის ხერხს, რომლის მეშვეობითაც აღნიშნული მონაცემების შეგროვება ხდება, ვინაიდან დასჯადია თავისთავად კომერციული (საბანკო) საიდუმლოს შემცველი ინფორმაციის შესაგროვებლად მიმართული მოქმედებები იმისგან დამოუკიდებლად, დადგა თუ არა რაიმე შედეგი. მთავარია, დამნაშავეს შეგნებული ჰქონდეს, რომ ინფორმაცია, რომელსაც ის აგროვებს, წარმოადგენს დაცულ კომერციულ (საბანკო) საიდუმლოს.

დანაშაულის სუბიექტური მხარე ხასიათდება პირდაპირი განზრახვით. პირს შეგნებული აქვს, რომ უკანონო გზით ეუფლება კომერციულ საიდუმლოს და მას ეს სურს. შემადგენლობის სავალდებულო ნიშანია აღნიშნულ უკანონო მოქმედებათა ჩადენის მიზანი - კომერციული საიდუმლოს უკანონოდ გახმაურება ან უკანონოდ გამოყენება. რაც შეეხება მოტივს, ეს შეიძლება იყოს შური, ანგარება, შურისძიება და სხვა. მოტივს კვალიფიკაციისათვის მნიშვნელობა არა აქვს.

დანაშაულის სუბიექტი შეიძლება იყოს 14 წლის ასაკს მიღწეული პირი, რომელიც არ არის კომერციული (საბანკო) საიდუმლოს მფლობელი და მასზე პროფესიულად ან სამსახურებრივად არც ხელი მიუწვდება.

202-ე მუხლის მეორე ნაწილი პასუხისმგებლობას აწესებს კომერციული ან საბანკო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის უკანონოდ გახმაურებისათვის ან გამოყენებისათვის, ანგარებით ან სხვა პირადი მოტივით. ამ ნაწილში შემადგენლობა მატერიალურია, ამიტომ ობიექტურ მხარეში მითითებულ მოქმედებებთან ერთად, შედის შედეგი - მნიშვნელოვანი ზიანის სახით და მიზეზობრივი კავშირი. მეორე ნაწილის ტექსტიდან ჩანს, რომ დამნაშავე კანონიერად, ე.ი. თავისი უფლებამოსილებით ან სხვა საფუძვლით ფლობს კომერციულ ან საბანკო საიდუმლოებას, მაგრამ არა აქვს ამ ინფორმაციის გახმაურების ან გამოყენების ნებართვა. კომერციული (საბანკო) საიდუმლოს გახმაურების ან გამოყენების ხერხები სხვადასხვაგვარია, მაგრამ ყველა შემთხვევაში ამ მოქმედების ჩამდენმა იცის, რომ გახმაურებული ან გამოყენებული მონაცემები კომერციული (საბანკო) საიდუმლოა. ზიანი შეიძლება მიადგეს როგორც ინფორმაციის მფლობელს, ისე სხვა პირს, რომლის კანონიერი უფლებები და ინტერესებიც ილახება. ზიანის მნიშვნელოვანი ოდენობის განსაზღვრა სასამართლოს კომპეტენციაა საქმის გარემოებებზე დამოკიდებულებებით. დიდი ზიანი მიზეზობრივ კავშირში უნდა იყოს კომერციული (საბანკო) საიდუმლოს უკანონო გახმაურებასთან ან გამოყენებასთან. ზიანი შეიძლება გამოიხატოს დიდ მატერიალურ დანაკარგებში, კონკურენტულ მეტოქეობაში, წარმოების შემცირებაში, მომხმარებლის შემცირებაში და ა.შ.

სუბიექტური მხრივ, დანაშაული პირდაპირი განზრახვით ხასიათდება ანგარებით ან სხვა პირადი მოტივით. დამნაშავეს შეგნებული აქვს, რომ კომერციულ ან საბანკო საიდუმლოს ახმაურებს ან იყენებს, ითვალისწინებს ამ მოქმედებით მნიშვნელოვანი ზიანის მიყენების შესაძლებლობას ან გარდაუვალობას და მას ეს სურს. ანგარება ან სხვა პირადი დაინტერესება შეიძლება მდგომარეობდეს გასამრჯელოს მიღებაში, შურისძიებაში, კონკურენტის მდგომარეობის გაუარესებასა და მისთ.

დანაშაულის სუბიექტი შეიძლება იყოს ნებისმიერი პირი, მათ შორის თანამდებობის პირიც, რომელსაც ხელი მიუწვდება კომერციულ ან საბანკო საიდუმლოს შემცველ ინფორმაციაზე.

სსკ მუხლი 203

პროფესიული სპორტული შეჯიბრის ანდა კომერციულ-სანახაობითი
კონკურსის მონაწილის ან ორგანიზატორის მოსყიდვა.

1. პროფესიული სპორტული შეჯიბრის მონაწილის, მსაჯის, მწვრთნელის, გუნდის ხელმძღვანელის ან ორგანიზატორის, აგრეთვე კომერციულსანახაობითი კონკურსის ორგანიზატორის ან ჟიურის წევრის მოსყიდვა შეჯიბრის ან კონკურსის შედეგზე ზეგავლენის მიზნით, -

ისჯება საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით ვადით ას ოციდან ას ოთხმოც საათამდე ან გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით ექვსი თვიდან ერთ წლამდე ანდა ტუსაღობით ვადით ორ თვემდე.

2. იგივე ქმედება, ჩადენილი:

ა) ორგანიზებული ჯგუფის მიერ;

ბ) არაერთგზის,

- ისჯება თავისუფლების შეზღუდვით ვადით სამ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ხუთ წლამდე.

3. პროფესიული სპორტული შეჯიბრის მონაწილის მიერ უკანონოდ ფულის, ფასიანი ქაღალდის ან სხვა ქონების მიღება ანდა ქონებრივი მომსახურებით სარგებლობა შეჯიბრის ან კონკურსის შედეგზე ზეგავლენის მიზნით,

- ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე, თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით სამ წლამდე.

4. პროფესიული სპორტული შეჯიბრის მსაჯის, მწვრთნელის, გუნდის ხელმძღვანელის ან ორგანიზატორის, აგრეთვე კომერციულ-სანახაობითი კონკურსის ორგანიზატორის ან ჟიურის წევრის მიერ უკანონოდ ფულის, ფასიანი ქაღალდის ან სხვა ქონების მიღება ანდა ქონებრივი მომსახურებით სარგებლობა შეჯიბრის ან კონკურსის შედეგზე ზეგავლენის მიზნით, -

ისჯება ჯარიმით ან ტუსაღობით ვადით სამ თვემდე, თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით სამ წლამდე.

შენიშვნა: სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან თავისუფლდება ის, ვინც ნებაყოფლობით განუცხადებს ხელისუფლების ორგანოს, რომ ამ მუხლის პირველ ნაწილში მითითებულ რომელიმე პირს გადასცა ფული, ფასიანი ქაღალდი ან სხვა ქონება ანდა გაუწია მას ქონებრივი მომსახურება.

ზემოაღნიშნული ნორმა ახალია საქართველოს სისხლის სამართლის კანონმდებლობაში და მიზნად ისახავს პროფესიული სპორტული შეჯიბრისა და კომერციულ-სანახაობითი კონკურსის ჩატარების წესის დაცვას, მათი შედეგების ფალსიფიკაციის თავიდან აცილებას. რამეთუ, პროფესიული სპორტის ჩამოყალიბებასა და ე.წ. შოუბიზნესის კომერციალიზაციასთან ერთად, ამ საქმიანობისადმი ინტერესი გაუჩნდათ არა მარტო მეწარმეებს, რომლებიც მასში დიდ თანხებს აბანდებენ, არამედ აგრეთვე ორგანიზებულ დანაშაულებრივ ჯგუფებსაც.

იურიდიული ტექნიკის თვალსაზრისით, ეს ნორმა აგებულია ქრთამის აღებ-მიცემის პრინცი პის შესაბამისად, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ ამ შემთხვევაში ორი მოქმედება (მოსყიდვა და უკანონო გასამრჯელოს მიღება) ერთ მუხლშია გაერთიანებული, რაც ჩვენი შეხედულებით გამართლებულიცაა, ვინაიდან საქმე გვაქვს აუცილებელ თანამონაწილეობასთან.

განსახილველი დანაშაულის უშუალო ობიექტია ის საზოგადოებრივი ურთიერთობები, რომლებიც არეგულირებს პროფესიული სპორტული შეჯიბრისა და კომერციულ-სანახაობითი კონკურსის ორგანიზაციასა და ჩატარებას. დანაშაულის საგანია ფული, ფასიანი ქაღალდი და სხვა ქონება ან ქონებრივი ხასიათის მომსახურება.

203-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის 56 ობიექტური მხარე გამოიხატება სპორტული შეჯიბრის მონაწილის, მსაჯის, მწვრთნელის, გუნდის ხელმძღვანელის ან ორგანიზატორის, აგრეთვე კომერციულ-სანახაობითი კონკურსის ორგანიზატორის ან ჟიურის წევრის მოსყიდვაში, ე.ი, მათთვის უკანონო გასამრჯელოს მიცემაში ან გადაცემაში (თუ მოქმედება სრულდება შუამავლის მეშვეობით) იმ მიზნით, რომ ზეგავლენა მოახდინოს შეჯიბრის ან კონკურსის შედეგზე. შემადგენლობა ფორმალურია და დანაშაული დამთავრებულად ითვლება დამნაშავის მიერ გასამრჯელოს თუნდაც ნაწილის მიღების მომენტიდან.

მოსყიდვის სუბიექტური მხარე გულისხმობს პირდაპირ განზრახვას. დამნაშავეს შეგნებული აქვს, რომ უკანონო გასამრჯელოს გადასცემს დისპოზიციაში მითითებულ რომელიმე პირს და სურს მისი მოსყიდვა იმ მიზნით, რომ ზეგავლენა მოახდინოს შეჯიბრის ან კონკურსის შედეგზე. ამ მიზნის დასადგენად უნდა გაირკვეს, კონკრეტულად რა მოქმედება (უმოქმედობა) უნდა ჩაიდინოს მოსყიდულმა პირმა.

მეორე ნაწილში მოსყიდვის დამამძიმებელ გარემოებად მიჩნეულია მისი არაერთგზის ან ორგანიზებული ჯგუფის მიერ ჩადენა.

მესამე ნაწილი ითვალისწინებს პროფესიული სპორტული შეჯიბრის მონაწილის მიერ უკანონოდ ფულის, ფასიანი ქაღალდის ან სხვა ქონების მიღებას ანდა ქონებრივი მომსახურებით სარგებლობას, შეჯიბრის ან კონკურსის შედეგზე ზეგავლენის მიზნით.

203-ე მუხლის მეოთხე ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება პროფესიული სპორტული შეჯიბრის მსაჯის, მწვრთნელის, გუნდის ხელმძღვანელის ან შეჯიბრის ორგანიზატორის, აგრეთვე კომერციულ-სანახაობითი კონკურსის ორგანიზატორის ან ჟიურის წევრის მიერ უკანონოდ ფულის, ფასიანი ქაღალდის ან სხვა ქონების მიღებაში ან ქონებრივი ხასიათის მომსახურებით სარგებლობაში. ეს შემადგენლობაც ფორმალურია და დამთავრებულად ითვლება დისპოზიციაში მი- თითებული გასამრჯელოს თუნდაც ნაწილის მიღების ან მომსახურებით სარგებლობის დაწყების მომენტიდან (მოგზაურობა საექსკურსიო ლაინერით, შენობის მიცემა დასასვენებლად და მისთ.). მნიშვნელობა არა აქვს, შესრულდა თუ არა დაპირება, მოახდინა თუ არა მოსყიდვამ ზეგავლენა შეჯიბრის ან კონკურსის შედეგზე. დანაშაული სახეზე იქნება, თუ დამტკიცდება, რომ გასამრჯელო მიღებულია ისეთი ქმედების ჩადენის დაპირებისათვის, რომელსაც შეუძლია ზეგავლენის მოხდენა შეჯიბრის ან კონკურსის შედეგზე და მხარეები აცნობიერებდნენ ამას.

სუბიექტური მხარე გულისხმობს პირდაპირ განზრახვას. დამნაშავეს შეგნებული აქვს, რომ უკანონოდ იღებს გასამრჯელოს ფულის, ფასიანი ქაღალდის ან სხვა ქონების ანდა ქონებრივი ხასიათის მომსახურების სახით, რომ ეს გასამრჯელო შეჯიბრის ან კონკურსის შედეგზე ზეგავლენის მოსახდენად გადაეცემა და მას მისი მიღება სურს. გასამრჯელოს გადაცემის მიზნის არცოდნა გამორიცხავს ქმედების დანაშაულებრიობას.

რაც შეეხება განსახილველი დანაშაულის სუბიექტს - პირველი ნაწილით გათვალისწინებული შემადგენლობის სუბიექტი შეიძლება იყოს 14 წლის ასაკს მიღწეული პირი, ხოლო მესამე და მეოთხე ნაწილებში (უკანონო გასამრჯელოს მიღება) საქმე გვაქვს სპეციალურ სუბიექტთან. ესენი არიან: პროფესიული სპორტული შეჯიბრის მონაწილე, მსაჯი, მწვრთნელი, გუნდის ხელმძღვანელი, შეჯიბრის ორგანიზატორი ან ჟიურის წევრი. კოდექსი ზემოჩამოთვლილ პირთა პასუხისმგებლობის დიფერენციაციას ახდენს. სპორტსმენი 203-ე მუხლის მესამე ნაწილით გათვალისწინებული შემადგენლობის სუბიექტია და მის მიერ უკანონო გასამრჯელოს მიღება შედარებით მკაცრად ისჯება, ვიდრე მეოთხე ნაწილით გათვალისწინებული შემადგენლობის სუბიექტის მიერ.

203-ე მუხლს აქვს წამახალისებელი ნორმა, კერძოდ, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან თავისუფლდება ის, ვინც ნებაყოფლობით განუცხადებს ხელისუფლების ორგანოს, რომ ამ მუხლის პირველ ნაწილში მითითებულ რომელიმე პირს გადასცა ფული, ფასიანი ქაღალდი ან სხვა ქონება ანდა გაუწია მას ქონებრივი მომსახურება.

სსკ მუხლი 204

საბუღალტრო წიგნის წარმოების წესის დარღვევა.

ეკონომიკური საქმიანობის ამსახველი საბუღალტრო წიგნის ან აღრიცხვის სხვა დოკუმენტის წარმოების წესის დარღვევა, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია,

- ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე.