წინამდებარე სახელმძღვანელოსათვის წინასიტყვაობის დაწერა ჩემთვის ერთ-ერთი პირველ ქმედებათაგანია, რასაც ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის რანგში ვაკეთებ. ვფიქრობ, ეს მაძლევს საშუალებას, ჩემს ახალ თანამდებობაზე დანიშვნისთანავე განვაცხადო ის, რისიც მთელი ჩემი კარიერის მანძილზე მჯეროდა. კერძოდ, რომ სამოქალაქო საზოგადოებას აქვს ტრანსფორმაციის შესაძლებლობა. შეუძლებელია ვერ აცნობიერებდე იმ წვლილს, რომელიც სამოქალაქო საზოგადოებამ შეიტანა ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტების განვითარებაში, მათ შესახებ ინფორმაციის გავრცელებაში და წინამდებარე სახელმძღვანელოში განხილული ადამიანის უფლებათა მექანიზმების ფუნქციონირებაში. დღეს, როგორც ყოველთვის სამოქალაქო საზოგადოების აზრს, პრაქტიკულ ცოდნას და კვლევით საქმიანობას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს მთელს მსოფლიოში სამართლიანობისა და თანასწორუფლებიანობის მიღწევაზე მიმართული ადამიანის უფლებათა მოძრაობისათვის.

ჩემი ოფისისათვის სამოქალაქო საზოგადოებასთან თანამშრომლობა სტრატეგიულ პრიორიტეტად რჩება, რამდენადაც ეს ხელს უწყობს ჩვენი საერთო ინტერესების განხორციელებას, ეხმიანება ჩვენს საერთო ხედვებს პრობლემებთან მიმართებაში და ეხმარება ჩემს ოფისს თავისი მისიისა და ინიციატივების განხორციელებაში.

სამოქალაქო საზოგადოების წვლილმა ასევე გაამდიდრა იმ დამოუკიდებელ ექსპერტთა მუშაობა, რომლებიც ემსახურებიან ადამიანის უფლებათა არსებულ მექანიზმებს, მათ შორის სახელშეკრულებო ორგანოებს და სპეციალურ პროცედურებს. მათი წონა და ცოდნა ასევე დიდ გავლენას ახდენს ადამიანის უფლებათა საბჭოს, ახალი მთავრობათაშორისი ორგანოს მუშაობაზე, რომელმაც 2006 წელს შეცვალა ადამიანის უფლებათა კომისია.

ადამიანის უფლებათა დამცველები, არასამთავრობო ორგანიზაციები და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა წარმომადგენლები ადამიანის უფლებათა დარგში თავიანთ მუშაობას სხვადასხვა გზებით ახორციელებენ: ისინი იძლევიან ინფორმაციას; ეწევიან ადამიანის უფლებათა პოპულარიზაციას; ამზადებენ ანგარიშებს ადამიანის უფლებათა დარღვევებზე და დახმარებას უწევენ დარღვევათა მსხვერპლთ; ისინი ასევე აწყობენ კამპანიებს ადამიანის უფლებათა ახალი სტანდარტების ჩამოყალიბების მხარდასაჭერად. ისინი ამას თავიანთი თემებისა და აუდიტორიებიების მაჯისცემის გათვალისწინებით აკეთებენ. ისინი მსხვერპლთ საშუალებას აძლევენ აიმაღლონ ხმა დარღვევების შესახებ -ხშირად, მათი დახმარების გარეშე შეუძლებელი იქნებოდა მათი პრობლემების მიტანა ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ფორუმებსა და მექანიზმებამდე. სწორედ ამიტომ, ძალზედ მნიშვნელოვანია სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები კარგად იყვნენ გაცნობიერებულნი ადამიანის უფლებათა ეროვნული, რეგიონალური და საერთაშორისო ინსტიტუტების ფუნქციონირების დეტალებში. წინამდებარე სახელმძღვანელო სწორედ ასეთი მიზნის მიღწევაზეა ორიენტირებული.

და ბოლოს, ნება მიბოძეთ ხაზგასმით აღვნიშნო, რომ წინამდებარე სახელმძღვანელოს გამოცემა მიეძღვნა ადამიანის უფლებათა უნივერსალური დეკლარაციის სამოცი წლისთავს. დეკლარაციის დანაპირები - ყოველი ჩვენთაგანისათვის სამართლიანობის, ღირსებისა და ადამიანის უფლებების მიღწევა ჯერ კიდევ მომავლის საქმეა.

ჩვენ ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ იმისათვის, რომ უნივერსალური დეკლარაციით განცხადებული პრინციპები ხელმისაწვდომი გახდეს სხვადასხვა ჯგუფებისა და თემებისათვის, რომლებსაც ჩვენ ვემსახურებით. მჯერა, რომ წინამდებარე სახელმძღვანელო სამოქალაქო საზოგადოების ცოდნის გაღრმავებასა და გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა სისტემასთან მათი თანამშრომლობის გაძლიერებას შეუწყობს ხელს. ეს მოკრძალებული, მაგრამ მნიშვნელოვანი რესურსია, რომელიც მოემსახურება ჩვენი ერთობლივი მიზნების მიღწევას - ადამიანის უფლებები, ღირსება და თანასწორუფლებიანობა ვაქციოთ უნივერსალურ რეალობად.

ნავანეტემ პილეი
ადამიანის უფლებათა გაერთიანებული
ერების უმაღლესი კომისარი

სახელმძღვანელოს შესახებ

გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა პროგრამასთან თანამშრომლობა: დამხმარე სახელმძღვანელო სამოქალაქო საზოგადოებისათვის გამიზნულია სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებზე, რომლებიც ყოველდღიურად, მთელს მსოფლიოში იღწვიან ადამიანის უფლებათა შესახებ ინფორმაციის გასავრცელებლად, დასაცავად და განსახორციელებლად.

წინამდებარე გამოცემა ეფუძვნება მისი პირველი გამოცემის (გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისთან თანამშრომლობა: დამხმარე სახელმძღვანელო არასამთავრობო ორგანიზაციებისათვის, 2006) მომხმარებელთა შორის ჩატარებული გამოკითხვის შედეგებს და წარმოადგენს საფუძვლიანად განახლებულ მეორე გამოცემას, რომელიც გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებების ორგანოებსა და მექანიზმებზეა ფოკუსირებული. მიმართავს რა სამოქალაქო საზოგადოების ყველა წარმომადგენელს (მათ შორის არასამთავრობო ორგანიზაციებს), სახელმძღვანელო დეტალურად აღწერს, თუ როგორ უნდა ითანამშრომლონ მათ გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა ორგანოებსა და მექანიზმებთან. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი იმედოვნებს, რომ წინამდებარე სახელმძღვანელოს მეშვეობით მრავალ ადამიანს მიეცემა საშუალება მოითხოვოს თავისი უფლებების დაცვა გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა შესაბამისი ორგანოებისა და მექანიზმების გამოყენებით.

ვინ წარმოადგენს სამოქალაქო საზოგადოებას?

წინამდებარე სახელმძღვანელოს თანახმად, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები არიან გაერთიანებული ერების მიზნების თანმხვედრი ინტერესებისა და ფასეულობების მატარებელი და, შესაბამის, ნებაყოფლობით საზოგადოებრივ ქმედებასა და თანამომაწილეობაში ჩართული ინდივიდები. წინამდებარე სახელმძღვანელო ეძღვნება სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს, რომლებიც იღწვიან ადამიანის უნივერსალური უფლებების დაცვისა და მათ შესახებ ცნობიერების გასაღრმავებლად. სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა შორის არიან:

ძლიერი და დამოუკიდებელი სამოქალაქო საზოგადოება, რომელსაც შესწევს თავისუფალი ქმედება, არის ადამიანის უფლებათა დარგში გაცნობიერებული და დახელოვნებული, ეროვნულ დონეზე ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმთა სტაბილური ფუნქციონირების მნიშვნელოვანი გარანტია. შესაბამისად, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა სისტემის უმნიშვნელოვანეს პარტნიორებებად გვევლინებიან.

მართალია, ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტები დიდ როლს თამაშობენ ადამიანის უფლებათა დაცვაში, წინამდებარე სახელმძღვანელოში არ არის ყურადღება გამახვილებული მათთან თანამშრომლობაზე. ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტების შესახებ ინფორმაცია და ხელმისაწვდომი რესურსები განთავსებულია ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდზე. დაინტერესებული მკითხველი ასევე უნდა დაუკავშირდეს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ეროვნული ინსტიტუტების განყოფილებას შემდეგ ელექტრონულ მისამართზე: niu@ohchr.org

სახელმძღვანელოს სტრუქტურა

სახელმძღვანელო იწყება შესავლით ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის საქმიანობის შესახებ (თავი I), მისი სასწავო და ტრენინგის პროგრამებით (თავი II) და მისი გამოცემებითა და რესურსებით (თავი III). ამის შემდეგ სახელმძღვანელო აღწერს გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოებს და მექანიზმებს და გვამცნობს, თუ როგორ უნდა გამოვიყენოთ ისინი. კერძოდ:

მკითხველთათვის მასალის აღქმის გასაადვილებლად, თითოეული თავი სახელმძღვანელოსგან დამოუკიდებლადაც იკითხება. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდიდან შესაძლებელია როგორც სახელმძღვანელოს თითოეული თავის, ასევე სახელმძღვანელოს მთლიანი ტექსტის ჩამოტვირთვა.

აღსანიშნავია, რომ წინამდებარე სახელმძღვანელო სტატიკური ხასიათის არ გახლავთ და სადაც შესაძლებელია, მასში გვხვდება მინიშნებები ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდზე ან სხვა ხელმისაწვდომ რესურსებზე, რათა მკითხველს საშუალება ქონდეს მიიღოს მუდმივად განახლებადი ინფორმაცია. მკითხველისთვის რეკომენდირებულია დამატებითი მასალის გაცნობა.

სტრუქტურა

ზოგადად თითოეული თავი იყოფა სამ სექციათ;

ყოველი თავი ასევე იძლევა ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის საკონტაქტო დეტალებს და ტექსტის ელექტრონული ვერსია შეიცავს ბმულებს სხვა ხელმისაწვდომ რესურსებთან.

თქვენი აზრი

როგორც აღვნიშნეთ, წინამდებარე სახელმძღვანელო დინამიური ხასიათისაა და ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი მიესალმება მასზე სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა მხრიდან აზრის გამოთქმას. გთხოვთ, თქვენი კომენტარები და შემოთავაზებები გამოაგზავნოთ შემდეგ მისამართზე:

სამოქალაქო საზოგადოების განყოფილება

Civil Society Unit
Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights
Palais des Nations
CH-1211 Geneva 10 - Switzerland
ელ-ფოსტა: CivilSocietyUnit@ohchr.org

ა. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ადამიანის უფლებათა პროგრამა

გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა პროგრამა მიზნად ისახავს ყველა ადამიანის უფლებათა დაცვას და წახალისებას მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში. პროგრამა გაერთიანებული ერების სხვადასხვა ინსტიტუტებისა და სააგენტოების მეშვეობით ხორციელდება. იგი წინამდებარე სახელმძღვანელოში აღწერილ ადამიანის უფლებათა სხვადასხვა ორგანოებსა და მექანიზმებს მოიცავს, რომლებიც მიზნად ისახავენ საერთაშორისო დონეზე, 60 წლის წინ ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციით აღიარებული სამოქალაქო, კულტურული, ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური უფლებების დაცვასა და წახალისებას.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი, რომელიც ადამიანის უფლებათა დარგში გლობალურ ავტორიტეტად გვევლინება, პასუხისმგებელია გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა პროგრამის წარმართვასა და გაერთიანებული ერების ქარტიითა და ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლით დადგენილი ადამიანის უფლებების დაცვასა და წახალისებაზე.

მისი ხედვა უკავშირდება ისეთ მსოფლიოს, სადაც ყოველი ჩვენთაგანის უფლებები სრულად არის დაცული და რეალიზებული. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის მიზანია ყველა ადამიანის ყველა უფლების დაცვა, ხალხთა თვითცნობადობის გაღრმავება თავიანთი უფლებების შესახებ და პასუხისმგებელ ორგანოთა დახმარება ადამიანის უფლებათა სრულად დაცვის უზრუნველყოფაში.

ბ. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი სამდივნოს ნაწილია და მას უმაღლესი კომისარი მართავს (აღნიშნული პოზიცია შეიქმნა 1993 წელს1). გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი თანამშრომლობს ქვეყნების მთავრობებთან, ადამიანის უფლებათა ეროვნულ ინსტიტუტებთან, არასამთავრობო ორგანიზაციებთან და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა წარმომადგენლებთან ადამიანის უფლებებისადმი რაც შეიძლება ფართო მხარდაჭერის მოსაპოვებლად.

გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისარი ორგანიზაციის უმაღლესი რანგის ერთ-ერთ ჩინოსნად ითვლება. ის მსხვერპლთა სახელით მოქმედებს თავისი მორალური ავტორიტეტულობის საფუძველზე.

უმაღლესი კომისარი განსაზღვრავს ოფისის მისიასა და ფასეულობებს, ახდენს პრიორიტეტთა იდენტიფიცირებას, ხელმძღვანელობს მათ განხორციელებას. უმაღლესი კომისარი ხშირად აკეთებს საჯარო განცხადებებსა და მოწოდებებს ადამიანის უფლებათა სფეროში განვითარებული კრიზისების საპასუხოდ. უმაღლესი კომისარი ბევრს მოგზაურობს, რათა უზრუნველყოს ადამიანის უფლებათა დაცვის შესახებ ინფორმაციის მიტანა მსოფლიოს ყველა კუთხეში. ადამიანის უფლებების დაცვის ეროვნულ დონეზე გაძლიერების მიზნით ის აწარმოებს დიალოგს და კონსტრუქციულ თანამშრომლობას ამყარებს ქვეყნების მთავრობებთან.

უმაღლესი კომისარი ხელს უწყობს გაერთიანებული ერების ყველა პროგრამაში ადამიანის უფლებათა კომპონენტის დანერგვას. მისი მიზანია გაერთიანებული ერების სამი უმნიშვნელოვანესი მიზნის - მშვიდობისა და უსაფრთხოების, განვითარებისა და ადამიანის უფლებების - ურთიერთდაკავშირებულობის და ურთიერთგაძლიერების უზრუნველყოფა.

რადგანაც უმაღლესი კომისარი ადამიანის უფლებათა გლობალურ მდგომარეობაზე ღიად და საჯაროდ საუბრობს და მოითხოვს სახელმწიფოებისაგან ანგარიშგებას მათი ქმედებებისა და უმოქმედობისათვის დაუსჯელობასთან ბრძოლაში, უმაღლესი კომისარი და მისი ოფისი სხვადასხვა მხარეთა მხრიდან დროდადრო კრიტიკის საგანი ხდება. დიალოგი, სადაც ხდება ადამიანის უფლებათა მიდგომებისა და პერსპექტივების გათვალისწინება, ხშირად პოლიტიზირებულ ხასიათს იძენს. სწორედ ამ ვითარებაშია უმნიშვნელოვანესი, რომ ოფისი მუშაობისას ხელმძღვანელობს ობიექტურობის, სიზუსტის და ადამიანის უფლებათა უნივერსალურობის პრინციპებით.

მოქმედი უმაღლესი კომისარი, ნავანეთემ ფილეი თანამდებობაზე დაინიშნა 2008 წლის ივლისში; ლუის არბორი უმაღლესი კომისრის მოვალეობას ასრულებდა 2004-2008 წლებში; ქალბატონმა არბორმა პოსტზე შეცვალა სერჯიო ვიერა დე მელო (2002-2006).2, მერი რობინსონი (1997-2002) და ჟოზე აიალა ლასო (1994-1997). ბერტრანდ გ.რამჩარანი ასრულებდა უმაღლესი კომისრის მოვალეობას 2003 წლიდან 2004 წლამდე.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის სათაო ოფისი განლაგებულია უილსონის სასახლეში, ჟენევაში, შვეიცარიაში და აქვს ოფისი გაერთიანებული ერების სათაო ოფისში ნიუ იორკში. დღეისათვის ოფისზე 900-მდე თანამშრომელი მუშაობს. აქედან ნახევარი დასაქმებულია სათაო ოფისის გარეთ, სხვადასხვა ქვეყნებში, მათ შორის მუშაობენ გაერთიანებული ერების სააგენტოთა ხელმძღვანელთა ჯგუფებსა და საველე ოფისებში, რეგიონალურ ოფისებში, ადამიანის უფლებათა მრჩევლებად და გაერთიანებული ერების სამშვიდობო მისიების ადამიანის უფლებათა კომპონენტებში.

მანდატი ფართოა და ადამიანის უფლებათა განვითარების ან დარღვევების საპასუხოდ უმაღლეს კომისარს აძლევს ინიციატივათა წამოწყების საშუალებას.

I გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის მიმოხილვა

გ. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის საქმიანობა

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი მიზნად ისახავს მთელს მსოფლიოში ყოველი ადამიანის ყოველდღიურ ცხოვრებაში ადამიანის უფლებათა სტანდარტების რეალიზაციას. აღნიშნული მიზნის მისაღწევად ოფისი თანამშრომლობს მთავრობებთან, პარლამენტებთან, სასამართლო ორგანოებთან, პოლიციასა და ციხის პერსონალთან, ადამიანის უფლებათა ეროვნულ ინსტიტუტებთან, არასამთავრობო ორგანიზაციებთან და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა წარმომადგენლებთან, ასევე გაერთიანებული ერების ორგანოებთან. ოფისი ცდილობს გააღრმავოს ცოდნა ადამიანის უფლებების შესახებ და გაზარდოს მათ მიმართ პატივისცემის ხარისხი. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ცდილობს გააძლიეროს ინდივიდთა შეძლება მოითხოვონ თავიანთი უფლებების დაცვა. ოფისი ასევე ეხმარება სახელმწიფოებს ადამიანის უფლებების დარგში თავიანთი მოვალეობების შესრულებაში.

ადამიანის უფლებების დარგში მომუშავეადგილობრივი, ეროვნული და საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციები ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო მოძრაობის უმნიშვნელოვანესი მონაწილენი და ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის განსაკუთრებული მოკავშირეები არიან. ისინი მსოფლიოს აცნობებენ ადამიანის უფლებათა დარღვევების შესახებ. ისინი იცავენ ადამიანის უფლებათა დარღვევათა მსხვერპლთ, ხელს უწყობენ უფლებათა შესახებ ცნობიერების გაღრმავებას განათლების მეშვეობით და მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად აწყობენ შესაბამის კამპანიებს. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისსა და არასამთავრობო ორგანიზაციებს შორის თანამშრომლობა საკმაოდ დინამიურია და იგი პროცესში ოფისის ყველა სამსახურის მაღალ ჩართულობას მოითხოვს.

უმაღლესი კომისრის ოფისის საქმიანობა ადამიანის უფლებათა საკითხების ფართო სპექტრს სრულად ფარავს. თითოეული საქმიანობა ურთიერთგადაჯაჭვული და ურთიერთშემავსებელია, და საერთო ჯამში ერთიანი მისიის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს.

თემატური მუშაობის მიზანი ადამიანის უფლებათა არსებულ სისტემაში ნაკლოვანებების აღმოჩენა და მათი შევსებაა, რის განსახორციელებლადაც ტარდება კვლევები, ხდება ცნობიერების ამაღლებაზე გათვლილი ღონისძიებების ორგანიზება, ყურადღება ასევე ექცევა ადამიანის უფლებათა სპექტრში ისეთი უმნიშვნელოვანესი თანამედროვე საფრთხეების განხილვას, როგორიცაა კლიმატური ცვლილებები და გენდერზე დაფუძვნებული ძალადობა.

სტანდარტთა შესაქმნელად მიმდინარე მუშაობისას ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისს წვლილი შეაქვს ახალი საერთაშორისო ნორმების შემუშავებაში.

მონიტორინგთან დაკავშირებული საქმიანობა მიზნად ისახავს ზემოაღნიშნულ სტანდარდთა პრაქტიკაში განხორციელების და, შესაბამისად, ადამიანის უფლებების რეალობად ქცევის უზრუნველყოფას.

ქვეყნებში იმპელემტაციასთან დაკავშირებული საქმიანობის მეშვეობით, ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ცდილობს ადამიანის უფლებათა დარღვევების მხრივ კრიზისული სიტუაციების ადრეულ გამოვლენას. აღნიშნულის მისაღწევად ოფისი სახელმწიფოებს უწევს ტექნიკურ დახმარებას და კრიზისული მდგომარეობის შემთხვევაში მზადაა გააგზავნოს თავისი პერსონალი ადგილზე საკითხებზე სამუშაოდ.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ასევე მუშაობს ადამიანის უფლებათა განათლებისა და ცნობიერების ამაღლების მისაღწევად. იგი ცდილობს გააძლიეროს ინდივიდთა უნარი მოითხოვონ საკუთარი უფლებების დაცვა და გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა მექანიზმებისა და ორგანოების გამოყენებით ჩაერთონ ცვლილებათა ხელშეწყობის პროცესში. სწორედ ასეთ მიზანს ისახავს წინამდებარე სახელმძღვანელო.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის საქმიანობის დაფინანსება გაერთიანებული ერების რეგულარული ბიუჯეტიდან და წევრი სახელმწიფოების, საერთაშორისო ორგანიზაციების, ფონდებისა და ინდივიდების მიერ დაფინანსებული ნებაყოფლობითი ფონდების მეშვეობით ხდება.

თემატური მუშაობის მიმართულებები

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი მუშაობს ადამიანის უფლებათა ახალი მიმართულებების შესწავლასა და ახალი სტანდარტების შემუშავებაზე. ოფისი იძლევა იურიდიულ და პოლიტიკურ რჩევებს, ახორციელებს საფუძვლიან კვლევებს, ფასილიტაციას უწევს ახალ მიმართულებებსა და ტენდენციებთან დაკავშირებულ დისკუსიებსა და კონსულტაციებს, ავრცელებს საუკეთესო პრაქტიკულ მაგალითებს და კონკრეტულ საკითხებთან დაკავშირებით თანამშრომლობს სხვადასხვა აქტორებთან.

მისი თემატური მუშაობის მიმართულებები მოიცავს შემდეგს:

ზემოაღნუშნული პროგრამების მიზანი გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა პროგრამისთვის უმნიშვნელოვანეს კონკრეტულ მიმართულებებში (მაგალითად, თანასწორუფლებიანობა და ანტიდისკრიმინაცია) ექსპერტიზის და ახლებური ხედვის შემოტანაა. პროგრამები იქმნება სპეციალური ყურადღების საჭიროების მქონე ჯგუფების პრობლემების და საკითხების საპასუხოდ. ასეთ ჯგუფებსა და საკითხებს განეკუთვნებიან რასობრივი დისკრიმინაციის მსხვერპლი ინდივიდები, უმცირესობები და აბორიგენი ხალხები, ქალთა უფლებები და გენდერი, შეზღუდული შესაძლებლობები, ტრეფიკინგი და აივ-ინფექცია/შიდსით ინფიცირებული ადამიანები.

დაუსჯელობასა და კანონის უზენაესობაზე ერთობლივი მუშაობა

მუშაობა დაუსჯელობასთან ბრძოლის განახლებულ პრინციპებსა და ძირითად სახელმძღვანელო პრინციპებზე სამართლისგების და რეაბილიტაციის უფლების შესახებ 2005 წელს დასრულდა.

ზემოაღნიშნულ დოკუმენტთა თავდაპირველ პროექტთა შემუშავებისთანავე ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისმა პროცესში ჩართულ რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციასთან (მათ შორის International Commission of Jurists-Tan, Amnesty International-თან, Human Rights Watch-თან, International Center for Transitional Justice-თან) გამართა კონსულტაციები მათი აზრის მოსასმენად. არასამთავრობო ორგანიზაციებმა წარმოადგინეს საერთაშორისო და ადგილობრივი პარტნიორი ორგანიზაციების ხედვა, რამაც ოფისს შესაძლებლობა მისცა გაეთვალისწინებინა მათი მოსაზრებები დოკუმენტებზე შემდგომი მუშაობის პროცესში.

გენერალურმა ასამბლეამ 2005 წელს დაამტკიცა ძირითადი სახელმძღვანელო პრინციპები სამართლისგების და რეაბილიტაციის უფლების შესახებ. 2005 წელსვე ადამიანის უფლებათა ყოფილმა კომისიამ მხედველობაში მიიღო დაუსჯელობასთან ბრძოლის პრინციპთა განახლებული ვერსიის შემუშავება.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისმა ჩაატარა მთელი რიგი ტრენინგები აღნიშნულ დოკუმენტთა შესახებ ინფორმაციის გავრცელების მიზნით. აღნიშნულ ღონისძიებებზე ასევე განიხილებოდა პრინციპთა იმპლემენტაციასთან დაკავშირებული სტრატეგია. გაერთიანებული ერების სამშვიდობო და საველე მისიებში დასაქმებული ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის პერსონალის გარდა ტრენინგებში აქტიური მონაწილეობა მიიღეს კონფლიქტურ ზონებში მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციებმაც. სწორედ არასამთავრობო ორგანიზაციები თამაშობენ უმნიშვნელოვანეს როლს ადგილზე აღნიშნულ პრინციპთა შესახებ ინფორმაციის გავრცელებასა და მათი იმპლემენტაციის ხელშეწყობაში. არასამთავრობო ორგანიზაციები აგრძელებენ თანამშრომლობას ქვეყანათა მთავრობებთან ამ პრინციპთა იმპლემენტაციის და, შესაბამისად, ამ დოკუმენტებში აღწერილი უფლებების რეალიზაციის მისაღწევად.

დამატებითი ინფორმაციისათვის იხილეთ შემდეგი დოკუმენტაცია:

(E/CN.4/2005/102/Add.1);

სტანდარტთა შექმნა და მონიტორინგი

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ცდილობს უმაღლესი ხარისხის კვლევებით, ექსპერტიზით, რჩევითა და ადმინისტრაციული მომსახურეობით დახმარება გაუწიოს გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა მექანიზმებსა და ორგანოებს სტანდარტთა ჩამოყალიბებასა და მონიტორინგში, რაც საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა სამართლისა და იურისპუნდენციის განვითარებას და შეთანხმებული ადამიანის უფლებების იმპლემენტაციის უზრუნველყოფას ისახავს მიზნათ. აღნიშნული მექანიზმები და ორგანოები მოიცავს:

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ერთ-ერთი მიზანია სამოქალაქო საზოგადოების შესაძლებლობის გაზრდა გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა პროგრამის ეფექტური გამოყენების გზით. მომდევნო თავებში დეტალურადაა აღწერილი, თუ როგორ შეუძლია სამოქალაქო საზოგადოებას ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის მეშვეობით ითანამშრომლოს და თავისი წვლილი შეიტანოს გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა ორგანოების და მექანიზმების მუშაობაში:

ადამიანის უფლებათა სტანდარტებს ფასი არ აქვთ, თუ ისინი არ სრულდება. სახელმწიფოები, რომლებიც ცდილობენ კონფლიქტის შემდგომ რეაბილიტაციას, ან განიცდიან რესურსების ან ექსპერტიზის ნაკლებობას, საჭიროებენ დახმარებას ადამიანის უფლებათა დარგში მათ მიერ აღებული ვალდებულებების შესასრულებდად. სწორედ ამიტომ ეხმარება სახელმწიფოს გარკვეული რესურსებით ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი, რათა უზრუნველყოფილ იქნას ადამიანის უფლებათა დაცვა. სახელმწიფოებთან მსგავსი თანამშრომლობით, ოფისი ცდილობს სტანდარტთა შესრულებაში არსებული ჩავარდნების გამოსწორებას, რაც შეიძლება გამოწვეული იყოს ცოდნის, შესაძლებლობის, სურვილის ან უსაფრთხოების ნაკლებობით.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის წარმომადგენლობები ქვეყნებსა და რეგიონებში აყალიბებენ ადამიანის უფლებათა გამოწვევების საპასუხო ადექვატურ ზომებს მთავრობებთან, გაერთიანებული ერების სისტემასა და არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა წარმომადგენლებთან ერთად. მაგალითად, ოფისი ეხმარება ეროვნულ კანონმდებლობაში საერთაშორისო სტანდარტების გათვალისწინების მცდელობას, ასევე იძლევა რჩევებს ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტების დაარსებასა და ფუნქციონირებაზე. იგი ასევე თანამშრომლობს და უტარებს ადამიანის უფლებათა ტრენინგებს მოსამართლეებს, სამხედრო პოლიციელებს და პარლამენტარებს მათთი სამუშაოსათვის აქტუალური საერთაშორისო სტანდარტების შესახებ. იგი ასევე ეხმარება რჩევებით ეროვნულ მთავრობებს სახელშეკრულებო ორგანოების და უნივერსალური პერიოდული გადახედვის შემდგომი ანგარიშგების საკითხებში და ანვითარებს ადამიანის უფლებათა დარგში საგანმანათლებლო პროგრამებს.

კონკრეტულ ქვეყნებში მუშაობით გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი მიზნად ისახავს შემდეგს:

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის წარმომადგენლობები მთელს მსოფლიოშია განლაგებული ქვეყნებში ან რეგიონებში არსებული ოფისების, გაერთიანებული ერების სააგენტოთა ჯგუფის ადამიანის უფლებათა მრჩევლების, გაერთიანებული ერების სამშვიდობო მისიების ფარგლებში ადამიანის უფლებათა კომპონენტების და ჰუმანიტარული კატასტროფის დროს სასწრაფო რეაგირების მექანიზმების სახით.

1.ინდივიდუალურ ქვეყანებში არსებული ოფისები.

გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ადგილობრივი წარმომადგენლობების რიცხვი იზრდება. მათ სამუშაო მანდატში შედის ადამიანის უფლებათა მდგომარეობის მონიტორინგი, საჯარო ანგარიშგება, ტექნიკური თანამშრომლობის პროექტების განხორციელება და მთავრობებისათვის ადამიანის უფლებათა დარგში გრძელვადიანი და რეალისტური პოლიტიკისა და მიზნების დასახვა და ჩამოყალიბება.

2.რეგიონალური ოფისები

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ცდილობს დაადგინოს რეგიონის ქვეყნებისათვის მნიშვნელოვანი გამოწვევები ადამიანის უფლებათა დარგში. ამის შემდეგ, იგი მზადაა გამოცდილების და საუკეთესო პრაქტიკის შესახებ არსებული ინფორმაციის გაზიარების გზით დახმარება გაუწიოს ინდივიდუალურ ქვეყნებსაც და მთელს რეგიონსაც. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის რეგიონალური ოფისები ასევე არის თემატური ექსპერტიზის წყარო და ამ მხრივ ისინი აქტიურად თანამშრომლობენ რეგიონალურ და ეროვნულ მთავრობებთან, გაერთიანებული ერების სააგენტოთა ჯგუფებთან, საერთაშორისო და რეგიონალურ ორგანიზაციებთან, ადამიანის უფლებათა ეროვნულ ინსტიტუტებსა და სამოქალაქო საზოგადოებასთან.

3. გაერთიანებული ერების სამშვიდობო ოპერაციების ადამიანის უფლებათა დაცვის კომპონენტები

გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ასევე მნიშნველოვან როლს თამაშობს გაერთიანებული ერების სამშვიდობო ოპერაციების დეპარტამენტისა და პოლიტიკურ საქმეთა დეპარტამენტის მიერ წარმოებული საველე ოპერაციებს განხორციელებაში. მისიაზე პასუხისმგებელი გაერთიანებული ერების გენერალური მდივნის საგანგებო წარმომადგენლის უფლებამოსილებისა და მისიის მადანტის შესაბამისად, ადამიანის უფლებათა ძირითადი დაცვისა და ხელშეწყობის ფუნქცია სამშვიდობო ოპერაციების ადამიანის უფლებათა კომპონენტებს ეკისრებათ. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისს ასევე შეაქვს წვლილი გაერთიანებული ერების უშიშროების საბჭოს მუშაობაში, რომელიც საერთაშორისო მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზეა პასუხისმგებელი. ოფისის როლი მიუთითებს იმ მნიშვნელობაზე, რომელიც ადამიანის უფლებათა სფეროს ენიჭება გაერთიანებული ერების სისტემაში.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისმა მოახდინა ოთხი პრიორიტეტული სფეროს იდენტიფიკაცია, რომელზეც აგებულია მისი საქმიანობა გაერთიანებული ერების სამშვიდობო მისიებში. კერძოდ:

4. ქვეყნებში მოქმედ გაერთიანებული ერების სააგენტოთა ჯგუფებში ადამიანის უფლებათა საკითხებზე მომუშავე მრჩევლები

მრჩევლები ადამიანის უფლებათა საკითხებში არიან გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის წარმომადგენლები, რომლებიც იგზავნებიან ქვეყნებში მოქმედ გაერთიანებული ერების სააგენტოთა ჯგუფთან სამუშაოდ. მრჩევლები აფასებენ ქვეყანაში არსებულ საჭიროებებს ადამიანის უფლებათა სფეროში და აძლევენ რჩევებს ქვეყანაში მოქმედ გაერთიანებული ერების სააგენტოთა ჯგუფს ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული პროგრამების, სტრატეგიებისა და მათი განხორციელების შესახებ. მრჩევლები ადამიანის უფლებათა ეფექტური რეალიზაციის საკითხებზე ასევე თანამშრომლობენ ეროვნულ მთავრობებსა და სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებთან.

5.სწრაფი რეაგირების ოპერაციები

სწრაფი რეაგირება წარმოადგენს ქმედებას ადამიანის უფლებათა მდგომარეობის გაუარსების ან შესაძლო გაუარესების საპასუხოდ. გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის სწრაფი რეაგირების განყოფილების მიერ განხორციელებული რეაგირება ძირითადად ადამიანის უფლებების დაცვაზეა გამიზნული. ამასთანავე, ოფისის საქმიანობის მიზანია გაერთიანებული ერების ორგანიზაციათა საქმიანობის ხელშეწყობა და კოორდინაცია ადამიანის უფლებების პრინციპებზე დაფუძვნებული პროგრამების გატარების უზრუნველსაყოფად. გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ინტერვენცია განისაზღვრება სიტუაციის ანალიზსა და შესაბამის შეფასებაზე დაყრდნობით.

სწრაფი რეაგირების განყოფილება ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ძირითადი ქვედანაყოფია, რომლის მეშვეობითაც ოფისი თანამშრომლობს გაერთიანებული ერების სამშვიდობო მისიების ადამიანის უფლებათა კომპონენტებთან. აღსანიშნავია, რომ ამ კომპონენტებს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ეხმარება პერსონალის შერჩევის პროცესში მონაწილეობით, დატრენინგებით, მათი საქმიანობისთვის პროგრამული და თემატური რჩევების მიცემით.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის სასწავლო პროგრამები და ტრენინგები

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისმა ჩამოაყალიბა რიგი სასწავლო პროგრამები და ტრენინგები ადამიანის უფლებათა მექანიზმების მუშაობაში სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობის უზრუნველსაყოფად. ეს პროგრამებია:

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის გამოცემები და მასალები

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებით დიდი რაოდენობით გამოცემებს აქვეყნებს, რომლებიც საინტერესო და მნიშვნელოვანია ეროვნული მთავრობების, ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტების, სამოქალაქო საზოგადოების, ზოგადად ადამიანებისა და მედიის წარმომადგენლებისათვის. მრავალი გამოცემის და სასწავლო მასალის ჩამოტვირთვა შესაძლებელია ოფისის ვებ-გვერდიდან, ან მათი მოთხოვნა შესაძლებელია ოფისის გამოცემათა და საინფორმაციო განყოფილებიდან.

ფონდები და გრანტები

არსებობს რამდენიმე ფონდი და გრანტი, რომლებიც პირდაპირ იმართება ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის მიერ და, რომლებიც დახმარებას უწევს სამოქალაქო საზოდაგოების წარმომადგენლებს, მათ შორის არასამთავრობო ორგანიზაციებს, პროფესიულ და სათემო ორგანიზაციებს და ასევე ინდივიდებს.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ადმინისტრირებას უწევს შემდეგ გრანტებს:

დ. ადამიანის უფლებათა გაერთიანებული ერების უმაღლესიკომისრის ოფისის სტრუქტურა

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისს ხელმძღვანელობენ უმაღლესი კომისარი და მისი მოადგილე. ორივე მათგანს ემსახურება აღმასრულებელი ოფისი, რომელიც ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის აღმასრულებელი მიმართულების და მენეჯმენტის განყოფილების შემადგენლობაშია.

აღმასრულებელი მიმრთულების და მენეჯმენტის განყოფილება აერთიანებს:

ნიუ იორკის ოფისს, რომელიც მუშაობს ადამიანის უფლებათა ინტეგრაციაზე და ადამიანის უფლებათა საკითხებში საექსპერტო დახმარებას უწევს გენერალურ ასამბლეას, ეკონომიკურ და სოციალურ საბჭოს, უშიშროების საბჭოს და სხვა მთავრობათაშორის ორგანოებს;

პოლიტიკის, დაგეგმარების, მონიტორინგის და შეფასების სექციას, რომელიც ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისთან მუშაობს ოფისის მიზნების კონკრეტულ პოლიტიკასა და გეგმებში ასახვის უზრუნველსაყოფად, ასევე შედეგთა მონიტორინგის და შეფასების განსახორციელებლად;

კომუნიკაციათა სექციას, რომელიც ანვითარებს და ახორციელებს სტრატეგიებს ადამიანის უფლებათა შესახებ ცნობიერების ამაღლებასა და ადამიანის უფლებათა დარგში სიახლეებისა და ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის საქმიანობის შესახებ საერთაშორისო თანამეგობრობისათვის ინფორმაციის მისაწოდებლად;

დონორთა და საგარეო ურთიერთობათა სექციას, რომელიც ცდილობს უზრუნველყოს გაერთიანებული ერების წევრ სახელმწიფოთა ინფორმირებულობა ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის მიმდინარე მუშაობაზე, სამომავლო გეგმებზე, პრიორიტეტებსა და დაფინანსების საჭიროებებზე. სექცია ასევე მუშაობს ადამიანის უფლებათა პროგრამის განსახორციელებლად საჭირო რესურსთა მობილიზაციაზე;

საველე ოპერაციების უსაფრთხოების და უშიშროების განყოფილებას, რომელიც პასუხისმგებელია გაერთიანებული ერების უსაფრთხოების და უშიშროების დეპარტამენტთან კოორდინაციით ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის პერსონალის და შენობა-ნაგებობების უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე.

ახლადდაარსებული არასამთავრობო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობის ქვე-განყოფილება ასევე არის აღმასრულებელი მიმართულების და მენეჯმენტის განყოფილების ნაწილი. იგი ძირითადი სტრუქტურული ერთეულია, რომლის მეშვეობით ოფისი თანამშრომლობს არასამთავრობო სექტორსა და, ზოგადად, სამოქალაქო საზოგადოებასთან. იგი იძლევა ინფორმაციას და რჩევებს ფართო სპექტრის საკითხებზე და თანამშრომლობის გაღრმავებაზე გამიზნულ პოლიტიკასა და სტრატეგიებზე. იგი ასევე შეიმუშავებს დამხრამე მასალებს სამოქალაქო საზოგადოების დასახმარებლად გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა პროგრამაში მათი ჩართულობის უზრუნველსაყოფად (კარგი მაგალითია წინამდებარე სახელმძღვანელო).

პროგრამის მხარდაჭერის და მენეჯმენტის სამსახური ოფისს დახმარებას უწევს ბიუჯეტის შედგენასა და ფინანსურ მენეჯმენტში; პერსონალის სელექციასა და ადამიანური რესურსების მართვაში; ლოჯისტიკურ და ადმინისტრაციულ მენეჯმენტს (როგორც სათაო, ასევე საველე ოფისებში); საინფორმაციო ტექნოლოგიებსა და პერსონალის განვითარებასა და ტრენინში.

აღმასრულებელი მიმართულების და მენეჯმენტის განყოფილების და პროგრამის მხარდაჭერის და მენეჯმენტის სამსახურის გარდა ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისში ოთხი თემატური სამმართველო შედის:

ხელშეკრულებებისა და საბჭოს სამმართველო ასრულებს სამდივნოს ფუნქციას სახელშეკრულებო ორგანოების, ადამიანის უფლებათა საბჭოსა და მისდამი დაქვემდებარებული სტრუქტურებისა და გაერთიანებული ერების წამების მსხვერპლთა ნებაყოფლობითი დახმარების ფონდისათვის. იგი პასუხისმგებელია კოორდინაცია გაუწიოს ყველა მთავრობათაშორისი ორგანოების ოფიციალური დოკუმენტაციის შედგენასა და მოძრაობას.

ე. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ხელთარსებული რესურსები

სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებისათვის რეკომენდირებულია ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდის სტუმრობა ოფისის მუშაობისა და დაგეგმილი ღონისძიებების, მათ შორის ადამიანის უფლებათა მექანიზმების შესახებ განახლებადი ინფორმაციის მისაღებად. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის საქმიანობის და შედეგთა წლიური ანგარიში და ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის მენეჯმენტის სტრატეგიული გეგმა ასევეა ხელმისაწვდომი ოფისის ვებ-გვერდზე.

ვ. როგორ დავუკავშირდეთ ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისს

მისაღები:

OHCHR - Palais Wilson:
52 rue des Pâquis
CH-1201 Geneva - Switzerland
OHCHR - Motta Building:
48 avenue Giuseppe Motta
CH-1211 Geneva - Switzerland

საფოსტო კომუნიკაციისათვის:

Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights
Palais des Nations
8-14, avenue de la Paix
CH-1211 Geneva 10 - Switzerland
ტელეფონი: +41 (0) 22 917 90 00
ელ-ფოსტა: InfoDesk@ohchr.org
ვებ-გვერდი: http://www.ohchr.org

______________________

1.გენერალური ასამბლეის 1993 წლის 20 დეკემბრის რეზოლუცია 48/141. გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის საქმიანობა ასევე ხორციელდება გაერთიანებული ერების წესდების, ადამიანის უფლებათა უნივერსალური დეკლარაციის (გენერალური ასამბლეის 1948 წლის 10 დეკემბრის რეზოლუცია 217 A (III) და ადამიანის უფლებათა ინსტრუმენტების შესაბამისად, როგორიცაა 1993 წლის ვენის დეკლრაცია და სამოქმედო პროგრამა და 2005 წლის მსოფლიო სამიტის შედეგთა ამსახველი დოკუმენტი (World Summit Outcome Document) (გენერალური ასამბლეის 2005 წ. 16 სექტემბრის რეზოლუცია 60/1).

2. 2003 წლის 19 აგვისტოს სერჯიო დე მელო მოკლულ იქნა გაერთიანებული ერების 21 სხვა თანამშრომელთან ერთად ბაღდათში. იგი ერაყში ასრულებდა გაერთიანებული ერების გენერალური მდივნის საგანგებო წარმომადგენელის მოვალეობას.

წინამდებარე თავში განხილული სასწავლო პროგრამები და ტრენინგები შემუშავდა ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის მიერ ადამიანის უფლებათა მექანიზმებში სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა მონაწილეობის ხელშესაწყობად. თავის მხრივ სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობა ხელს უწყობს ადამიანის უფლებათა რეალიზაციას. წინამდებარე თავში მოცემულია ინფორმაცია, რომელიც სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს ესაჭიროებათ ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის სასწავლო პროგრამებში და ტრენინგებში მონაწილეობის მისაღებად.

წინამდებარე თავში განხილულ სასწავლო პროგრამებში და ტრენინგებში მონაწილეობის მისაღებად არასამთავრობო ორგანიზაციებს და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა წარმომადგენლებს არ ესაჭიროებათ გაერთიანებული ერების ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს საკონსულტაციო სტატუსი.

ა. სასწავლო პროგრამები

სასწავლო პროგრამები შერჩეულ ინდივიდებს საშუალებას აძლევს გაიარონ ინტენსიური სწავლების კურსი ადამიანის უფლებათა მექანიზმებისა და საერთაშორისო ინსტიტუტების შესახებ.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ადმინისტრირებას უწევს ოთხ სასწავლო პროგრამას, რომელთა მიზანია კონკრეტულ ინდივიდთა ცოდნის გაღრმავება ადამიანის უფლებათა შესახებ. აღნიშნული პროგრამებია:

1. სასწავლო პროგრამა აბორიგენი ხალხებისათვის

სასწავლო პროგრამა აბორიგენი ხალხებისთვის დაიწყო 1997 წელს გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ინიციატივის საფუძველზე და მიეძღვნა მსოფლიოს აბორიგენ ხალხთა საერთაშორისო დეკადის (1995-2004) მიზნების განხორციელების ხელშეწყობას. მისი ძირითადი მიზანი იყო აბორიგენ ხალხებთან თანამშრომლობის ხელშეწყობა, ადამიანის უფლებათა სფეროში მათი ცოდნის და გამოცდილების გაღრმავება და, ა.შ.

სასწავლო პროგრამა აბორიგენი ხალხებისათვის ცდილობს საშუალება მისცეს აბორიგენ ქალებსა და კაცებს მიიღონ ცოდნა ზოგადად ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ნორმების შესახებ და, კონკრეტულად, აბორიგენი ხალხების შესახებ, რათა მიღებული ცოდნით დაეხმარონ საკუთარ ორგანიზაციებსა და თემებს აბორიგენი ხალხების უფლებათა უკეთ დაცვასა და პოპულარიზაციაში. გარდა ამისა, პროგრამის ბოლოს თითოეულ მონაწილეს უნდა შეეძლოს პრაქტიკული სემინარის ჩატარება საკუთარ თემში და ორგანიზაციაში ზოგადად ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ნორმების და, კონკრეტულად, აბორიგენი ხალხების უფლებების შესახებ. მათ ასევე უნდა შეეძლოთ სასწავლო პროგრამის შედეგად შეძენილი ცოდნისა და გამოცდილების გადაცემა სხვებისთვის. აღნიშნულის მიზანია დადებითი შედეგების მიღწევა კონკრეტული ადამიანის, ორგანიზაციის და, რაც მთავარია, თემის დონეზე.

არსებობს ოთხი სხვადასხვა პროგრამა ოთხ ენაზე: ინგლისურად, ესპანურად, ფრანგულად და რუსულად. ყოველ წელს საშუალოდ ხუთი მონაწილე ირჩევა თითოეულ ლინგვისტურ ჯგუფში მონაწილეობის მისაღებად:

ჟენევაში ორგანიზებულ პროგრამას წარმართავს გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი. იგი ყოველი წლის მაისის თვეში იწყება და საშუალოდ ოთხი თვის განმავლობაში მიმდინარეობს. იგი ადამიანის უფლებათა მექანიზმებსა და ინსტიტუტებში საკმაოდ ინტენსიურ კურსად ითვლება.

პროგრამა ინტერაქტიულია და შედგება ლექციებისაგან სხვადასხვა საკითხებზე და ინდივიდუალური და ჯგუფური დავალებებისაგან.

დეუსტოში ორგანიზებულ პროგრამას ერთობლივად ახორციელებენ ესპანეთის ქალაქ ბილბაუში მდებარე დეუსტოს უნივერსიტეტი და გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი. იგი საშუალოდ ოთხი თვე მიმდინარეობს და ორი ნაწილისაგან შედგება: პირველი სესიისაგან, რომელიც მიმდინარეობს დეუსტოს უნივერსიტეტში და მეორე სესიისაგან, რომელიც ჟენევაში გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისში ტარდება. მას ჟენევაში ორგანიზებული სასწავლო პროგრამის მსგავსი სტრუქტურა აქვს და, ამასთანავე, იგი ცდილობს გამოცდილების ურთიერთგაცვლა მოახდინოს სტუდენტებსა და სხვა ჩართულ ორგანიზაციებს, მათ შორის ბასკურ არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და ბასკეთის მთავრობას შორის.

დიჯონში ორგანიზებული პროგრამა საფრანგეთის ქალაქ დიჯონში მდებარე ბურგონიეს უნივერსიტეტის და გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ერთობლივი ინიციატივაა და გამიზნულია ფრანგულეოვან (რომელთათვისაც ფრანგული პირველი ან მეორე ენაა) აბორიგენულ მოსახლეობაზე. პროგრამა 10 კვირა მიმდინარეობს (4 კვირა დიჯონის უნივერსიტეტში, 4 კვირა ჟენევაში, ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისში და 2 კვირა პარიზში, გაერთიანებული ერების განათლების, მეცნიერების და კულტურის ორგანიზაციაში).

მოსკოვში ორგანიზებული პროგრამა რუსეთის ჩრდილოეთის აბორიგენი მოსახლეობის ასოციაციის (PAIPON) და გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ერთობლივი ინიციატივაა. კურსის პირველი სესია 4 კვირიანია და მოსკოვში რუსეთის ჩრდილოეთის აბორიგენი მოსახლეობის ასოციაციის (PAIPON), მოსკოვში ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის და მოსკოვში გაერთიანებული ერების ოფისის მიერ წარიმართება. მეორე სესია ტარდება ჟენევაში, ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისში და ასევე 4 კვირა გრძელდება.

ყველა სასწავლო პროგრამა უზრუნველყოფს მონაწილეებს ყოველთვიური საარსებო თანხებით, რაც გათვლილია საცხოვრებელი, სამგზავრო, ჯანმრთელობის დასაზღვევი და სხვა მსგავსი ხარჯების დასაფარად.

შერჩევის კრიტერიუმები:

პროგრამა ოთხ ენაზე ტარდება ყოველწლიურად. განაცხადთა ვადები ერთმანეთისგან განსხვავდება. განაცხადი მიიღება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი სრულფასოვნადაა შევსებული. განაცხადები უნდა გაიგზავნოს ფაქსით, ან ჩვეულებრივი ფოსტით. ელექტრონული ფოსტით გაგზავნილი განაცხადები მხედველობაში არ მიიღება, თუ განაცხადის ორივე, I და II ნაწილი ხელმოწერილი და სკანირებული არაა.

2. სასწავლო პროგრამა უმცირესობებისთვის

უმცირესობათა სასწავლო პროგრამის საშუალებით გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი დახმარებას უწევს ეროვნული, ეთნიკური, რელიგიური და ლინგივსტური უმცირესობების წარმომადგენლებს, განსაკუთრებით ახალგაზრდა ქალებსა და მამაკაცებს, გაეცნონ ზოგადად ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ნორმებს და, კერძოდ, უმცირესობათა უფლებებს. პროგრამის ბოლოს თითოეულ მონაწილეს უნდა შეეძლოს ზოგადად ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ნორმებზე და, კერძოდ უმცირესობათა უფლებებზე პრაქტიკული სემინარის ჩატარება საკუთარ თემებსა და ორგანიზაციებში.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი დღეისათვის წარმართავს უმცირესობებთან დაკავშირებულ ორ სასწავლო პროგრამას. ინგლისურენოვანი პროგრამა ყოველწლიურად აპრილში, სამი თვის განმავლობაში ტარდება დაახლოებით ხუთი მონაწილისათვის. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისმა 2007 წელს ჟენევაში პირველად ჩატარდა ერთთვიანი პილოტური პროგრამა არაბულ ენაზე ოთხი მონაწილისათვის. სასწავლო პროგრამა უზრუნველყოფს მონაწილეებს ყოველთვიური საარსებო თანხებით, რაც გათვლილია საცხოვრებელი, სამგზავრო, ჯანმრთელობის დაზღვევის და სხვა მსგავსი ხარჯების დასაფარად.

შერჩევის კრიტერიუმები:

განაცხადი მიიღება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი სრულფასოვნადაა შევსებული. განაცხადი უნდა გაიგზავნოს ფაქსით, ან ჩვეულებრივი ფოსტით. ელექტრონული ფოსტით გაგზავნილი განაცხადები მხედველობაში არ მიიღება, თუ საბუთები არ არის ხელმოწერილი და სკანირებული.

3. ადამიანის უფლებათა პროგრამა ყველაზე ნაკლებად განვითარებული ქვეყნებისათვის

ადამიანის უფლებათა პროგრამა ყველაზე ნაკლებად განვითარებული ქვეყნებისათვის პირველად 2007 წელს განხორციელდა. მას ერთობლივად ახორციელებს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი და გაერთიანებული ერების ტრენინგისა და კვლევის ინსტიტუტი (UNITAR). პროგრამის მიზანია გაზარდოს მის მონაწილეთა ცნობიერება საერთაშორისო დონეზე ადამიანის უფლებათა დღეისათვის ყველაზე აქტუალური საკითხების და გაეროსა და ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის მუშაობის შესახებ. პროგრამა ასევე ისახავს მიზნათ გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა მექანიზმების და ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის დახმარებას განვითარებადი ქვეყნების სტუდენტებთან ურთიერთობების დასამყარებლად.

პროგრამა იმართება ინგლისურ ენაზე ჟენევაში, ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისში. იგი შედგება ტრენინგისა და ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის საქმიანობის პრაქტიკული გაცნობისაგან. თეორიულ და პრაქტიკულ სემინარებს ასევე თან ახლავს კონკრეტული დავალების შესრულება ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ერთ-ერთ განყოფილებაში. მომავალში პროგრამის გაგრძელება დამოკიდებულია ფინანსური რესუსრების ხელმისაწვდომობაზე.

ადამიანის უფლებათა სასწავლო პროგრამაში მონაწილეობის მიღება შეუძლიათ ყველაზე ნაკლებად განვითარებული ქვეყნების¹ წარმომადგენლებს. კანდიდატები უნდა იყვნენ გაერთიანებული ერების საქმიანობასთან ახლოს მდგომ თემატიკაში (მაგალითად, საერთაშორისო სამართალში, პოლიტიკურ მეცნიერებებში, სოციალურ მეცნიერებებსა და ისტორიაში) კურსდამთავრებულნი და განაცხადის შემოტანისას უნდა იყვნენ 30 წლის ქვემოთ.

პროგრამა ფარავს მონაწილეთა სამგზავრო ხარჯებს და ჟენევაში საცხოვრებელი ხარჯების შემცველ სტიპენდიას. პროგრამა ასევე ითვალისწინებს სავიზო, საცხოვრებლის, ჯანმრთელობის და უბედური შემთხვევისგან დაზღვევის ხარჯების დაფარვასაც.

რამდენადაც პროგრამის გაგრძელება დამოკიდებულია ადეკვატური ხარჯების მიღებაზე, პროგრამაში მონაწილეობის მსურველმა კანდიდატებმა უნდა რეგულარულად შეამოწმონ ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის და გაერთიანებული ერების ტრენინგისა და კვლევის ინსტიტუტის ვებ-გვერდები განახლებადი ინფორმაციის მისაღებად

4. ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტების თანამშრომელთათვის განკუთვნილი პროგრამა

ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტების თანამშრომელთათვის განკუთვნილი პროგრამა პირველად 2008 წელს ჩატარდა. იგი იმართება ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ეროვნულ ინსტიტუტთა განყოფილების მიერ. პროგრამა მიზნად ისახავს მონაწილეთა ცოდნის გაღრმავებას ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტებსა და ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისსა და ადამიანის უფლებათა ეროვნულ ინსტიტუტებს შორის არსებული თანამშრომლობის შესახებ. პროგრამის ორგანიზატორების მოლოდინია, რომ მონაწილეები ტრენინგის შემდეგ შეძლებენ მიღებული ცოდნის გამოყენებას ადამიანის უფლებათა ეროვნულ მექანიზმთა მუშაობის გაღრმავებასა და გაუმჯობესებაში.

პროგრამა მიმდინარეობს ჟენევაში, ადამიანის უფლებების უმაღლესი კომისრის ოფისში. ყოველწლიურად შეირჩევა ორი მონაწილე, რომლებიც ექვსი თვის მანძილზე გადიან ტრენინგს. ერთი მონაწილე პროგრამაში მონაწილეობას იწყებს იანვარში, მეორე ივლისში. მონაწილეებს პერიოდულად უტარდებათ ბრიფინგები ადამიანის უფლებათა მექანიზმებდა და სხვადასხვა საკითხების შესახებ. მათ ასევე ეძლევათ დავალებები და არიან ჩართულნი სხვადასხვა პროექტების განხორციელებაში.

კანდიდატებს უნდა ქონდეთ ადამიანის უფლებათა ისეთ ეროვნულ ინსტიტუში მინიმუმ სამი წლის უშუალო გამოცდილება, რომელიც აკმაყოფილებს შესაბამის საერთაშორისო სტანდარტებს - პარიზის პრინციპებს. კანდიდატებს ასევე უნდა ქონდეთ ფართო გამოცდილება ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტებთან დაკავშირებულ თემატიკაში ადგილობრივ, რეგიონალურ და, იდეალურ შემთხვევაში, საერთაშორისო დონეზე.

კანდიდატებს უნდა ქონდეთ მხარდაჭერის წერილი ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტიდან და მზად უნდა იყვნენ დაბრუნების შემდეგ მიღებული ცოდნა და გამოცდილება გაუზიარონ კოლეგებს. ისინი ასევე სრულფასოვნად უნდა ფლობდნენ ინგლისურს ან ფრანგულს. ადამინაის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი იძლევა ყოველთვიურ სტიპენდიას მონაწილეთათვის.

კანდიდატებმა განაცხადები (სამოტივაციო წერილი, ბიოგრაფია, ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტის მხარდამჭერი წერილი) უნდა წარადგინონ ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისში. ეროვნულ ინსტიტუტთა განყოფილება, ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტების საერთაშორისო საკოორდინაციო კომიტეტბის ბიუროსთან კონსულტაციის შედეგად ახდენს კანდიდატთა შერჩევას

ბ. ტრენინგები

ტრენინგები საშუალებას აძლევს სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს გაიღრმავონ ცოდნა ადამიანის უფლებათა სპეციფიკური მექანიზმების ფუნქციონირების და მათთან თანამშრომლობის შესაძლო გზების შესახებ.

ტრენინგი ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოთა რეკომენდაციებზე მონიტორინგის შესახებ

ტრენინგი ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოთა რეკომენდაციებზე მონიტორინგის შესახებ განკუთვნილია სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებისათვის და მიზნად ისახავს მათ შესაძლებლობათა გაღრმავებას სახელშეკრულებო ორგანოებთან თანამშრომლობისათვის.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ინდივიდუალურ ქვეყნებში ატარებს ტრენინგებს სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებისათვის სახელშეკრულებო ორგანოთათვის ანგარიშვალდებულების და მათ რეკომენდაციათა შესრულების მონიტორინგის საკითხებზე. ტრენინგების მიმდინარეობისას ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ადამიანის უფლებათა ეროვნულ ინსტიტუტებს, არასამთავრობო ორგანიზაციებს და მედიის წარმომადგენლებს ახალისებს გაიღრმავონ ცოდნა და შესაძლებლობა ეროვნულ დონეზე ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოების რეკომენდაციათა შესრულებაზე მონიტორინგის განსახორციელებლად სხვადასხვა მოთამაშეთა გასაერთიანებლად.

2003 წლიდან მოყოლებული ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისმა მსგავსი ტრენინგები მსოფლიოს ყველა რეგიონში ჩაატარა. ტრენინგები მიზნად ისახავდა ეროვნულ დონეზე სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა გაერთიანებას ადამიანის უფლებათა სახელმშეკრულებო მექანიზმების რეკომენდაციათა შესრულების მონიტორინგის და სახელშეკრულებო ორგანოებთან დაკავშირებულ ადამიანის უფლებათა თემატიკაზე ეროვნული დიალოგის გამართვის მიზნით. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ასევე უტარებს ტრენინგებს და სემინარებს სახელმწიფო სტრუქტურების წარმომადგენლებს და ახალისებს სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს მონაწილეობა მიიღონ აღნიშნულ ღონისძიებებში.

ზემოაღნიშნული ტრენინგის გარდა ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი, სხვადასხვა ქვეყნებში განთავსებული წარმომადგენლობების მეშვეობით რეგულარულად ატარებს სემინარებს და მსგავს ღონისძიებებს ადამიანის უფლებათა საკითხებსა და საერთაშორისო მექანიზმებზე სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებისათვის.

ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოების შესახებ დეტალური ინფორმაციის მისაღებად იხილეთ წინამდებარე სახელმძღვანელოს IV თავი (ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოები).

______________________

1.კრიტერიუმი რომლითაც გაერო განსაზღვრავს ყველაზე ნაკლებად განვითარებულ ქვეყნებს, შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ვებ-გვერდზე: http://www.unobrills.org/

ა. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის გამოცემები

გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისიის გამოცემათა პროგრამა მიზნად ისახავს ადამიანის უფლებათა და ფუნდამენტურ თავისუფლებათა შესახებ ინფორმირებულობის ზრდას და მათი საყოველთაო პოპულარიზაციისა და მთელს მსოფლიოში მათი დაცვის საშუალეებების შესახებ ინფორმაციის გამოქვეყნებას. იგი ასევე ხელს უწყობს დებატებს ადამიანის უფლებათა საკითხებზე, რომლის განხილვაც გაეროს ორგანოებში მიმდინარეობს. არსებობს გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის გამოცემათა ხუთი ძირითადი კატეგორია:

1. საინფორმაციო გამოცემები

ადამიანის უფლებათა საკითხების შესახებ საინფორმაციო გამოცემებს ამზადებს და აქვეყნებს გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი. საინფორმაციო გამოცემები ეხება ადამიანის უფლებათა სფეროს საკითხებს, რომელიც საგანგებო განხილვის, ან განსაკუთრებული ყურადღების საგანია. ზოგიერთი ბროშურა, რომელიც სერიულად გამოიცემა, ეხება კონკრეტულ საკითხებს ან დაუცველ ჯგუფთა უფლებებს; ზოგიერთი განმარტავს გაეროს ადამიანის უფლებათა ორგანოების ფუნქციებსა და მათთან დაკავშირებულ პროცედურებს. საინფორმაციო დოკუმენტები წარმოადგენს პრაქტიკულ სახელმძღვანელოს, თუ როგორ შეიძლება თანამშრომლობა გაეროს ადამიანის უფლებათა მექანიზმებთან, რაც განაპირობებს მათზე დიდ მოთხოვნილებას არასამთავრობო ორგანიზაციებს შორის.

2. სპეციალიზირებული გამოცემები

სპეციალიზირებული გამოცემები წარმოადგენს შერჩეული საკითხების უფრო სიღრმისეულ კვლევებს. თემების შერჩევა ხდება მათი მნიშნველობისა და კონკრეტული გარემოებებით გამოწვეული გადაუდებელი მოთხოვნილებების შესაბამისად. უკანასკნელი სპეციალიზირებული გამოცემები ეხებოდა შემდეგ თემებს: ადამიანის უფლებათა დაცვაზე მიმართული კარგი მმართველობის პრაქტიკა; ათასწლეულის განვითარების მიზნების შესრულების მოთხოვნა: ადამიანის უფლებებზე დაფუძვნებული მიდგომა; კანონის უზენაესობა პოსტ-კონფლიქტურ სახელმწიფოებში; ადამიანის უფლებათა სფეროში მომუშავე ეროვნული ინსტიტუტების ეფექტურობის შეფასება (გამოიცა ადამიანის უფლებათა პოლიტიკის საერთაშორისო საბჭოსთან თანამშრომლობით) და მოქალაქეობის არმქონე პირთა უფლებები.

3. სასწავლო და საგანმანათლებლო მასალები

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის მიერ გამოცემული სასწავლო და საგანმანათლებლო მასალები ფართოდ მიმოიხილავს გაეროს ადამიანის უფლებათა სისტემას და, ასევე, ერთგვარი გზამკვლევის როლს ასრულებს სხვადასხვა აუდიტორიებისა და ჯგუფებისათვის (მაგალითად, პოლიციის, პენიტენციური ინსტიტუტების, მოსამართლეების, პარლამენტარების, ადამიანის უფლებათა მონიტორების, არჩევნების დამკვირვებლების, სოციალური მუშაკების და სხვათათვის) სასწავლო და საგანმანათლებლო პროგრამების განსახორციელებაში.

პროფესიული ტრენინგის სერიული გამოცემები მოიცავს სახელმძღვანელოებს, რომლებიც განკუთვნილია ადამიანის უფლებათა სფეროში არსებული სტანდარტების შესახებ ინფორმაციის მისაწოდებლად. ასეთი გამოცემები განკუთვნილია აუდიტორიისთვის, რომელსაც შეუძლია გავლენა მოახდინოს ადამიანის უფლებათა სფეროში არსებულ სიტუაციაზე ეროვნულ დონეზე. მიუხედავად იმისა, რომ გამოცემები განკუთვნილია გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ტექნიკური თანამშრომლობის პროგრამის სასწავლო საქმიანობის ხელშესაწყობად, იგი ასევე წარმოადგენს პრაქტიკულ ინსტრუმენტს ორგანიზაციებსათვის, რომლებიც პროფესიონალთა ჯგუფებისთვის ახორციელებენ სასწავლო პროგრამებს ადამიანის უფლებათა საკითხებზე. სასწავლო სახელმძღვანელოები ისე არის შედგენილი, რომ შესაძლებელია მათი მორგება განსხვავებული მოთხვნილებებისა და გამოცდილებების (განპირობებული კულტურული, საგანმანათლებლო თუ ისტორიული თავისებურებებით) მქონე აუდიტორიაზე. შესაძლებლობისამებრ, გათვალისწინებულია პედაგოგიური მეთოდოლოგიის შესახებ ინფორმაციის მიწოდებაც, რაც ეხმარება ინსტრუქტორებს სახელმძღვანელოების მაქსიმალურად ეფექტურად გამოყენებაში.

ადამიანის უფლებათა საგანმანათლებლო გამოცემათა სერია შედგება ყველა პარტნიორის საგანმანათლებლო საქმიანობისთვის გამოსადეგი მასალებისაგან. მასში მოცემულია ინფორმაცია ადამიანის უფლებათა სფეროში განათლების მსოფლიო პროგრამის შესახებ, კვლევები ადამიანის უფლებათა სფეროს ხელშეკრულებების სფეროში, საერთაშორისო და რეგიონული ინსტრუმენტებით გათვალისწინებული დებულებების კრებული, რომელიც ეხება განათლების საკითხებს ადამიანის უფლებათა სფეროში და ბუკლეტი, რომელიც პრაქტიკულ რჩევებს აძლევს განათლების სფეროში დასაქმებულ პროფესიონალებსა და პედაგოგებს, რომლებიც ჩართულნი არიან სკოლებში ადამიანის უფლებათა შესახებ პროგრამების სწავლებაში.

სახელმძღვანელოთა სერიული გამოცემები შედგება კონკრეტული ჯგუფებისათვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციისაგან მათი უფლებების დაცვის არსებული საერთაშორისო და რეგიონალური მექანიზმების შესახებ. გამოცემათა შორისაა გაეროს სახელმძღვანელო აბორიგენი ხალხებისათვის და გაეროს სახელმძღვანელო უმცირესობებისათვის, რომელიც 14 ბროშურის მეშვეობით დეტალურად მოგვითხრობს, თუ როგორ უნდა დაიცვან უმცირესობებმა უფლებები გაეროს ადამიანის უფლებათა პროცედურების და რეგიონალური მექანიზმების გამოყენებით.

4. საბაზისო მასალა

საბაზისო მასალა მკვლევრებისა და ადამიანის უფლებების პრაქტიკოს იურისტებს აწვდის ადამიანის უფლებათა ძირითად ინსტრუმენტებს და სხვა შესაბამის ინფორმაციას. აღნიშნულის მაგალითებია ადამიანის უფლებათა ინსტრუმენტთა კომპილაციები (მათ შორის ადამიანის უფლებათა ახალი საერთაშორისო ხელშეკრულებები) და ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოთა იურისპუდენცია (მათ შორის ფაკულტატური ოქმის შესაბამისად ადამიანის უფლებათა კომიტეტის გადაწყვეტილებათა ნაკრები, ან წამების წინააღმდეგ კომიტეტის რჩეული გადაწყვეტილებები).

5. ადამიანის უფლებათა საბაზისო გამოცემები

ადამიანის უფლებათა საბაზისო მასალების (მათ შორის ადამიანის უფლებათა საკითხებისადმი მიძღვნილი პოსტერების) მიზანია ფართო საზოგადოებას გააცნოს გაეროს საქმიანობა ადამიანის უფლებათა დარგში და უპასუხოს კითხვებს გაეროს ადამიანის უფლებათა პროგრამის შესახებ.

როგორ მოვიპოვოთ ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის გამოცემები

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი რეგულარულად ანახლებს თავის გამოცემათა სიას. ოფისის გამოცემათა უმრავლესობა ქვეყნდება გაეროს ექვსივე ოფიციალურ ენაზე: არაბულად (A), ჩინურად (C), ინგლისურად (E), ფრანგულად (F), რუსულად (R) და ესპანურად (S)

(W)-ით მონიშნული გამოცემები შეგიძლიათ უფასოდ ჩამოტვირთოთ ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდიდან. ვარსკვლავით (*) მონიშნული გამოცემები გასაყიდად გამიზნული გაეროს პუბლიკაციებია და მათი შეძენა შესაძლებელია მსოფლიოს წიგნის მაღაზიებიდან.

დამატებითი ინფორმაციისათვის ეწვიეთ ნიუ იორკში (გამიზნულია მკითხველზე აზიაში, ლათინურ და ჩრდილოეთ ამერიკაში) ან ჟენევაში (გამიზნულია მკითხველზე აფრიკაში, ევროპასა და მახლობელ აღმოსავლეთში) განლაგებული გაეროს წიგნების მაღაზიის ვებ-გვერდს

კომერციულ საგამომცემლო ორგანიზაციებს, რომელთაც სურთ დაბეჭდონ ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის პუბლიკაციები, მოთხოვნით უნდა მიმართონ ჟენევაში გაეროს ოფისს (United Nations Office at Geneva, Sales Section, Palais des Nations, 8-14, avenue de la Paix, CH-1211 Geneva 10 - Switzerland, e-mail unpubli@unog.ch)

ბ. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ბიბლიოთეკა

ჟენევაში განლაგებული ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ბიბლიოთეკა მიზნად ისახავს ამომწურავი და სიღრმისეული ინფორმაციის მიწოდებას გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის პარტნიორებისათვის, გაეროს ადამიანის უფლებათა მექანიზმების და ექსპერტებისათვის, ასევე ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის თანამშრომლებისათვის. მასში შედის გაეროს ადამიანის უფლებათა დოკუმენტების, გამოცემებისა და სხვა მასალების უნიკალური კოლექცია, ასევე ზოგადი და სპეციალიზირებული ლიტერატურა ადამიანის უფლებათა საკითხებზე. გამოცემები ხელმისაწვდომია, როგოც ნაბეჭდ, ასევე ელექტრონულ ფორმატში. ბიბლიოთეკა, რომელშიც ასევე შედის ადამიანის უფლებათა სასწავლო-საგანმანათლებლო მასალების კოლექცია ელექტრონულად არის დაკავშირებული გაეროს სისტემაში არსებულ სხვა მნიშვნელოვან ბიბლიოთეკებსა და კვლევით ინსტიტუტებთან. ეს უკანასკნელი მომხმარებელს საშუალებას აძლევს ინტერნეტით მოიძიოს მისთვის საინტერესო კვლევითი და სხვა სახის დამხმარე მასალა.

გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ბიბლიოთეკა ემსახურება საერთაშორისო საზოგადოებას და ხელმისაწვდომია დაინტერესებული პროფესიონალებისთვის, რომლებიც ორგანიზაციაში არ მუშაობენ. ჟენევაში მოქმედი არასამთავრობო ორგანიზაციებისათვის, რომლებიც აკრედიტირებულნი არიან

გაეროს ჟენევის ოფისში, გაადვილებულია ბიბლიოთეკით სარეგებლობა, ხოლო სხვა არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებმა უნდა მიიღონ სპეციალური საშვები ბიბლიოთეკით დროებითი სარგებლობისთვის.

ბიბლიოთეკა მუშაობს ორშაბათიდან პარასკევამდე, 9:30-დან 12:30-მდე და 14:00-დან 17:00 საათამდე. ბიბლიოთეკით სარგებლობისთვის აუცილებელია ფოტოსურათიანი პირადობის მოწმობის წარმოდგენა (გაეროს პირადობის მოწმობა, პასპორტი ან მართვის მოწმობა). არასამთავრობო ორგანიზაციებს არ შეუძლიათ ლიტერატურის გატანა განვადებით და უნდა ისარგებლონ ადგილზე. ბიბლიოთეკაში დაშვება ხდება გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ბიბლიოთეკის წესებისა და რეგულაციების შესაბამისად. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი გამოთქვამს წუხილს იმასთან დაკავშირებით, რომ ბიბლიოთეკა არ არის ხელმისაწვდომი უფროსების გარეშე მოსული მოზარდებისათვის.

როგორ დავუკავშირდეთ ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრისოფისის ბიბლიოთეკას

გ. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ხელთ არსებული სხვა მასალები

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გრვერდი გამოცემათა, საბაზისო მასალათა და ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო მექანიზმების და ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების კარგი წყაროა. ოფისი ვებ-გვერდის მთავარი გვერდი შეიცავს საძიებო ღილაკებს, რომელთა მეშვეობით პირდაპირ შეგიძლიათ დაუკავშირდეთ ინფორმაციას ადამიანის უფლებათა შესახებ, მათ შორის ოფიციალურ დოკუმენტებს მოძიებადს ქვეყნების, საკითხების და პროფესიული ინტერესების შესაბამისად.

ასევე შესაძლებელია ელექტრონულად გაეროს დოკუმენტაციის მოპოვება გაეროს ოფიციალური დოკუმენტაციის სისტემის მეშვეობით.

მედია ცენტრი

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის საქმიანობის და ადამიანის უფლებათა მექანიზმების შესახებ განცხადებები და პრეს-რელიზები ელეტქრონულადაა ხელმისაწვდომი მედია ცენტრის მეშვეობით. მიმდინარე ახალი ამბები, შეხვედრათა და ღონისძიებათა კალენდარი, ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის განცხადებები, დაარქივებული პრეს-რელიზები ხელმისაწვდომია ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდზე.

მედია ინფორმაციის (მათ შორის ინტერვიუების ან კომენტარების) მოსაძიებლად უნდა დაუკავშირდეთ კომუნიკაციათა სექციას:

ელ-ფოსტა: press-info@ohchr.org
ტელ: +41 (0) 22 917 93 83 (ოფისის სპიკერი)
+41 (0) 22 917 93 83 (საინფორმაციო ოფიცერი)

გაეროს ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმებთან დაკავშირებულ ინფორმაციაზე ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ხელთ არსებული რესურსების შესახებ, გთხოვთ, დაეკითხოთ წინამდებარე სახელმძღვანელოს შესაბამის თავ(ებ)ს.

ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოები - მიმოხილვა
რას წარმოადგენენ ისინი?

ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოები წარმოადგენს დამოუკიდებელ ექსპერტთა კომიტეტებს, რომლებიც ახორციელებენ მონიტორინგს მხარე სახელმწიფოთა მიერ გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა ძირითადი ხელშეკრულებების შესრულებაზე. ისინი, ძირითადად, განიხილავენ მხარე სახლემწიფოების მიერ პერიოდულად წარდგენილ ანგარიშებს ხელშეკრულებათა დებულებების განსახორციელებლად გადადგმული ნაბიჯების შესახებ. სახელშეკრულებო ორგანოთა უმრავლესობას გააჩნია ინდივიდუალური საჩივრების მიღებისა და გამოძიების წარმოების მანდატი. ზოგიერთი მათგანი ასევე არის უფლებამოსილი ჩაატაროს კონკრეტულ პრობლემათა მოკვლევა. წამების პრევენციის ქვე-კომიტეტს აქვს მანდატი ვზიტით ეწვიოს ქვეყნებს, სადაც არსებობს თავისუფლებააღკვეთილ პირთა წამების ალბათობა.

როგორ ფუნქციონირებენ სახელშეკრულებო ორგანოები?

ხელშეკრულების რატიფიცირების შედეგად სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას შეასრულოს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული დებულებები და, ასევე, ხელშეკრულების შესრულების კონტროლზე პასუხისმგებელ ორგანოს პერიოდულად წარუდგინოს ანგარიშები, სადაც განმარტავს ხელშეკრულების განხორციელების მიზნით მის მიერ მიღებულ ზომებს. შესაბამისი სახელშეკრულებო კომიტეტი განიხილავს აღნიშნულ ანგარიშებს მხარე სახელმწიფოს წარმომადგენლობითი დელეგაციის თანდასწრებით და ყოველი დამატებითი ინფორმაციის, მათ შორის მხარე სახელმწიფოს მიერ დამატებითად მოწოდებული ინფორმაციის გათვალისწინებით. კომიტეტები ასევე იღებენ ინფორმაციას გაერთიანებული ერების სააგენტოებისაგან, ადამიანის უფლებათა დამცველი ეროვნული ინსტიტუტების და სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებისაგან, კერძოდ, არასამთავრობო ორგანიზაციებისაგან, პროფესიული ასოციაციებისა და აკადემიური წრეებისაგან.

აღნიშნულ პროცესზე დაყრდნობით, კომიტეტი იღებს ასე წოდებულ „დასკვნით შენიშვნებს”, რომელიც მოიცავს ქვეყნის მიერ ხელშეკრულების განხორციელების პოზიტიური მხარეების და არსებული პრობლემების აღწერას და რეკომენდაციებს შემდგომი ნაბიჯების გადასადგმელად.

სახელმწიფოებისგან წარმოდგენილი ანგარიშების გადახედვის გარდა, სახელშეკრულებო ორგანოები ასრულებენ მონიტორინგის სხვა ფუნქციებსაც, რაც ხელშეკრულებების განხორციელების გააქტიურებას ემსახურება:

როგორ დავუკავშირდეთ სახელშეკრულებო ორგანოებს და ვითანამშრომლოთ მათთან

სახელშეკრულებო ორგანოებთან თანამშრომლობა ეფექტური გზაა არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის, რომ მონაწილეობა მიიღონ ადამიანის უფლებათა განხორციელებასა და კონკრეტულ უფლებათა შესახებ სახელმძღვანელო პრინციპების შემუშავებაში.

არასამთავრობო ორგანიზაციებს შეუძლიათ ითანამშრომლონ სახელშეკრულებო ორგანოებთან რამდენიმე გზით:

ა. რას წარმოადგენენ ისინი?

ადამიანის უფლებათა ცხრა საერთაშორისო ხელშეკრულება, რომელზე კონტროლიც ხორციელდება სახელშეკრულებო ორგანოების მიერ, ქვეყნებს აკისრებს ადამიანის უფლებათა პოპულარიზაციისა და დაცვის სამართლებრივ ვალდებულებას. როცა ქვეყანა უერთდება აღნიშნული ხელშეკრულებებიდან რომელიმეს, მისი რატიფიცირების¹, ან მასთან მიერთების² გზით, იგი იღებს სამართლებრივ ვალდებულებას, რომ დაიცავს ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ უფლებებს³. თითოეული ხეშეკრულება აყალიბებს დამოუკიდებელი ექსპერტებისგან შემდგარ საერთაშორისო კომიტეტს,⁴ ე.წ. სახელშეკრულებო ორგანოს, რომელიც აკონტროლებს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებების განხორციელებას ხელშეკრულების მხარე სახელმწიფოს მიერ.

გაერთიანებული ერების სახელშეკრულებო ორგანოთა სისტემა თამაშობს უმნიშვნელოვანეს როლს ეროვნულ დონეზე ადამიანის უფლებათა დასაცავად. ყველა სახელშეკრულებო ორგანოს უმთავრესი მოვალეობაა განახორციელოს შესაბამისი ხელშეკრულების შესრულების მონიტორინგი მხარე სახელმწიფოთა მიერ წარმოდგენილი პერიოდული მოხსენებების განხილვით.

2008 წლის სექტემბრის მდგომარეობით გაერთიანებული ერების სისტემაში არსებობდა ცხრა სახელშეკრულებო ორგანო:

მეათე სახელშეკრულებო ორგანო, კომიტეტი იძულებით გაუჩინარების შესახებ დაარსდება მას შემდეგ, რაც ძალაში შევა იძულებით გაუჩინარებისაგან ყველა პირთა დაცვის შესახებ საერთაშორისო კონვენცია (2006 წელი)⁶.

ზოგიერთ ხელშეკრულებას აქვს ფაკულტატური ოქმ(ებ)ი, რომელთა რატიფიკაცია შეიძლება მოახდინონ სახელმწიფო მხარეებმა⁷. ფაკულტატური ოქმები მოიცავს დებულებებს კონკრეტულ საკითხებზე ან მონიტორინგის მექანიზმებს. ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოებს დღეს 7 ფაკულტატური ოქმი აქვთ:

ადამიანის უფლებათა საბჭომ 2008 წლის 18 ივნისს მიიღო სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული უფლებების საერთაშორისო პაქტის ფაკულტატური ოქმი, რომელიც გაერთიანებული ერების გენერალურმა ასამბლეამ დაამტკიცა 2008 წლის 10 დეკემბერს.

კომიტეტების შემადგენლობა განსხვავდება. მათში შეიძლება შედიოდეს 10-დან 23-მდე დამოუკიდებელი ექსპერტი, რომლებიც აღიარებული არიან ადამიანის უფელბათა სფეროში. მათი დასახელება და არჩევა მხარე სახელმწიფოების მიერ ხდება ფიქსირებული და განახლებადი ოთხწლიანი ვადით. აღსანიშნავია, რომ ბოლო დროს მიღებული კონვენციები ექსპერტთა არჩევის ვადას ამცირებს 2 წლამდე.

ყველა სახელშეკრულებო ორგანოს ემსახურება გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ადამიანის უფლებათა ხელშეკრულებათა განყოფილების ხელშეკრულებებისა და მონიტორინგის ქვედანაყოფი, სადაც იგზავნება ანგარიშები და კორესპონდენცია სახელშეკრულებო ორგანოებისათვის, მზადდება ანგარიშები, ხორციელდება კლვევები და მხარე სახელმწიფოებს უწევენ ტექნიკრ დახმარებასა და კონსულტაციებს, ეწყობა შეხვედრები და ხორციელება ხელშეკრულებათა ორგანოების ფუნქციონირებისათვის საჭირო საორგანიზაციო საქმიანობა.

სახელშეკრულებო ორგანოთა სესიები იმართება ჟენევასა და ნიუ იორკში9 (ჟენევაში, როგორც წესი, გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის მთავარ შენობაში - უილსონის სასახლეში, მაგრამ ხანდახან ერთა სასახლეში). გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი ცდილობს უზრუნველყოს სასესიო ოთახების, დოკუმენტაციისა და ტექნოლოგიების ხელმისაწვდომობა, რათა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენელ პირებს, ექსპერტებს და დელეგაციების წევრებს ქონდეთ კომიტეტების მუშაობაში მონაწილეობის მიღების შესაძლებლობა.

ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოთა სისტემა

ბ. რა სახის საქმიანობას ახორციელებენ ისინი?

სახელშეკრულებო ორგანოები რამდენიმე ფუნქციას ასრულებენ მხარე სახელმწიფოთა მიერ ხელშეკრულებათა განხორციელებაზე მონიტორინგის განხორციელების მიზნით. მიუხედავად კოორდინირებული საქმიანობისა, სახელშეკრულებო ორგანოებს ურთიერთგანსხვავებული პროცედურები და პრაქტიკა აქვთ. ზოგიერთი ძირითადი განსხვავება არასამთავრობო ორგანიზაციებთან მუშაობასთან დაკავშირებით განხილულია წინამდებარე თავში.

1. მხარე სახელმწიფოთა ანგარიშგების ვალდებულება

ხელშეკრულებათა არსებითი დებულებების განხორციელებასთან ერთად, თითოეულ მხარე სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება შესაბამის სახელშეკრულებო ორგანოს რეგულარულად წარუდგინოს ანგარიშები, კონკრეტულ უფლებათა განხორციელებაში მიღწეული პროგრესის შესახებ. ანგარიშები უნდა მოიცავდეს სამართლებრივ, ადმინისტრაციულ, სასამართლო და სხვა ზომებს, რომელიც გაატარა ქვეყანამ ხელშეკრულებების დებულებების განხორციელების მიზნით. ანგარიშში ასევე უნდა იყოს აღწერილი ის პრობლემები, რაც მხარე სახემწიფოს წამოეჭრა ხელშეკრულების განხორციელების პროცესში. აღნიშნული ანგარიშები განიხილება შესაბამისი კომიტეტების მიერ სახელმწიფო მხარის დელეგაციეს თანდასწრებით.

მხარე სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან წარმოადგინონ საწყისი ანგარიში, ჩვეულებრივ, ხელშეკრულების მოცემულ ქვეყანაში ძალაში შესვლიდან ორი წლის თავზე. შემდგომი ანგარიშების წარდგენის პერიოდულობა ბარირებს ორიდან ხუთ წლამდე და დამოკიდებულია ხელშეკრულების პირობებზე და კომიტეტებში მიღებულ პრაქტიკაზე. რამდენიმე კომიტეტი იღებს გაერთიანებულ, კომბინირებულ ანგარიშებს. შემდგომი ანგარიშის წარდგენის ვადები აღნიშნულია შესაბამისი სახელშეკრულებო ორგანოს დასკვნით კომენტარებში.

მხარე სახელმწიფოებს მოუწოდებენ ანგარიშის მომზადების პროცესს მიუდგნენ არა მარტო საერთაშორისო ვალდებულების შესრულების კუთხით, არამედ, როგორც შესაძლებლობას, რომ ჩართონ ადამიანის უფლებათა დაცვა საკუთარი ქვეყნის პოლიტიკის შემუშავების და განხორციელების პროცესში.

2. სახელშეკრულებო ორგანოთა მიერ სახელმწიფო მხარეთა ანგარიშების განხილვა

საკითხთა ნუსხას

მხარე სახელმწიფოთა ანგარიშების განხილვისადმი მიძღვნილი სესიის გამართვამდე თითოეული კომიტეტი ამზადებს საკითხთა ნუსხას და კითხვებს, რომლებსაც უგზავნის სახელმწიფო მხარეს. სახელმწიფო მხარე ჩვეულებისამებრ წერილობით პასუხობს აღნიშნულ კითხვებს და აღნიშნული პასუხები ქვეყნდება ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდზე.

საკითხთა ნუსხაზე წერილობითი პასუხები მიიჩნევა ანგარიშის დამატებად და მათ განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭებათ, როცა ანგარიში ბარდება დაგვიანებით და კომიტეტი ბოლოს და ბოლოს ახერხებს მის განხილვას.

ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღმოფხვრის, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებებისა და ბავშვის უფლებათა კომიტეტები იწვევენ ერთ კვირიან წინა-სასესიო სამუშაო ჯგუფს ზემოაღნიშნულ საკითხთა და კითხვათა ნუსხის მოსამზადებლად. ადამიანის უფლებათა კომიტეტი ამას ავალებს ქვეყნების ანგარიშებზე მომუშავე მიზნობირვ ჯგუფებს (CRTFS)¹⁰, რომლებიც იკრიბებიან კონკრეტული ანგარიშის განხილვის წინა სესიის მსვლელობისას.

კომიტეტთა უმრავლესობა თავის წევრთაგან ნიშნავს ქვეყნის მომხსენებელს, რომელიც ხელმძღვანელობს კონკრეტული ქვეყნის ანგარიშზე საკითხთა ნუსხის შედგენას.

ინფორმაციის სხვა წყაროები

მხარე სახელმწიფოთა ანგარიშების გარდა, სახელშეკრულებო ორგანოები იღებენ ინფორმაციას ხელშეკრულების განხორციელების შესახებ სხვა წყაროებიდანაც, როგორიცაა გაერთიანებული ერების სააგენტოები, სხვა მთავრობათაშორისი ორგანიზაციები, არასამთავრობო ორგანიზაციები (როგორც ეროვნული, ასევე საერთაშორისო), აკადემიური წრეები და მას-მედია.

სახელმწიფოს ანგარიშების განხილვა

ანგარიშის ფორმალური განხილვის დროს მხარე სახელმწიფოთა დელეგაციებს იწვევენ კომიტეტის სხდომებზე, კომიტეტის წევრთა კითხვებზე პასუხის გასაცემად და მათთვის დამატებითი ინფორმაციის მისაწოდებლად. მიღებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით კომიტეტი განიხილავს სახელმწიფოს ანგარიშს მთავრობის წარმომადგენლებთან ერთად. აღნიშნული მიზნად ისახავს კონსტრუქციული დიალოგის გამართვას, რათა დაეხმაროს ქვეყანას ხელშეკრულების მოთხოვნების რაც შეიძლება სრულად განხორციელებაში. სახელშეკრულებო ორგანოები არ წარმოადგენენ სასამართლო ორგანოებს. ისინი მონიტორინგს უწევენ ხელშეკრულებათა შესრულებას, წაახალისებენ და კონსულტაციებს უწევენ სახელმწიფოებს აღნიშნულის მისაღწევად.

დასკვნითი შენიშვნები და რეკომენდაციები

მხარე სახელმწიფოთა მიერ წარდგენილი ანგარიშისა და დამატებითი ინფორმაციის განხილვის შემდგომ, სახელშეკრულებო ორგანოები იღებენ დასკვნითი შენიშვნების შემცველ დოკუმენტს,¹¹ რომელიც ასახავს ქვეყნის მიერ ხელშეკრულების განხორციელების დადებით ასპექტებს და რეკომენდაციებს იმ სფეროთა შესახებ, სადაც სახელშეკრულებო ორგანო ურჩევს ქვეყანას გადადგას შემდგომი ნაბიჯები. მნიშვნელოვანია, რომ სახელმწიფომ თავის შემდგომ ანგარიშებში აცნობოს კომიტეტს რეკომენდაციებით გათვალისწინებულ საკითხებთან მიმართებაში განხორციელებული საქმიანობისა და ხელშეკრულებების დებულებების განხორციელების შესახებ.

რეკომენდაციათა შესრულების მონიტორინგი

რეკომენდაციების შესრულებაში სახელმწიფო მხარეთა დახმარების მიზნით სახელშეკრულებო ორგანოებმა დაიწყეს იმპლემენტაციის მონიტორინგის ეფექტური მექანიზმების დანერგვა. ზოგიერთი კომიტეტი მხარე სახელმწიფოს სთხოვს ქვეყნის მომხსენებელ კომიტეტის წევრს დათქმულ ვადაში აცნობოს დასკვნითი შენიშვნების და რეკომენდაციების „პრიორიტეტული“ საკითხების გამოსასწორებლად გადადგმული ნაბიჯების შესახებ. ამის შემდეგ ქვეყნის მომხსენებელი გადასცემს სახელმწიფო მხარის პასუხს კომიტეტის დანარჩენ წევრებს.

სახელშეკრულებო ორგანოთა ზოგიერთი წევრი ვიზიტით ეწვია კონკრეტულ ქვეყნებს (სახელმწიფო მხარეთა მოწვევის საფუძველზე) ანგარიშზე კომიტეტის დასკვნითი რეკომენდაციების შესრულების გადასამოწმებლად.

ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოების სამომავლო სესიების და მათზე დაგეგმილი სახელმწიფო მხარეთა ანგარიშების განხილვის შესახებ ინფორმაცია იხილეთ ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდზე სახელშეკრულებო ორგანოთა სექციაში.

3. კერძო პირთა საჩივრების განხილვა, რომლებიც სახელმწიფოს ადანაშაულებენ მათი უფლებების შელახვაში

სახელშეკრულებო ორგანოებიდან შვიდს აქვს მანდატი განიხილოს ინდივიდუალური პირებისაგან მიღებული საჩივრები ან კომუნიკაციები. ეს კომიტეტებია: ადამიანის უფლებათა კომიტეტი, რასობრივი დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტი, წამების წინააღმდეგ კომიტეტი, ქალთა მიმართ ძალადობის აღმოფხვრის კომიტეტი, ყველა მიგრანტი მუშისა და მათი ოჯახის წევრების უფლებების დაცვის კომიტეტი, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების კომიტეტი და იძულებით გაუჩინარების შესახებ კომიტეტი. 2008 წლის სექტემბრის მდგომარეობით, მიგრანტი მუშებისა და მათი ოჯახის წევრების უფლებათა კომიტეტის მანდატი ინდივიდუალური საჩივრების მიღების შესახებ ძალაში არ იყო შესული, ხოლო იძულებით გაუჩინარების შესახებ კომიტეტი ჯერ არ იყო ჩამოყალიბებული. ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის ფაკულტატური ოქმის ძალაში შესვლის შემდეგ კომიტეტს ექნება ინდივიდუალურ საჩივართა მიღების უფლებამოსილება.

სახელშეკრულებო ორგანოები ვერ განიხილავენ საჩივარს მხარე სახლმწიფოს წინააღმდეგ, სანამ ეს უკანასკნელი არ აღიარებს აღნიშნულ საკითხში სახელშეკრულებო ორგანოს კომპეტენციას. ქვეყნები სახელშეკრულებო ორგანოების კომპეტენციად გასაჩივრების მექანიზმის პროცედურების საცნობლად ან აკეთებენ დეკლარაციას (ხელშეკრულების შესაბამის მუხლთან მიმართებაში), ან უერთდებიან შესაბამის ფაკულტატურ ოქმს.

4. სახელმწიფოთაშორისი საჩივრები

ადამიანის უფლებათა რამდენიმე სახელშეკრულებო ორგანო იძლევა შესაძლებლობას ერთი ქვეყნის მიერ სხვა სახელმწიფოს წინააღმდეგ სარჩელის შემოსატანად. 2008 წლის სექტემბრის თვის მდგომარეობით მსგავსი პროცედურები არასოდეს ყოფილა გამოყენებული.

5. საკითხის მოკვლევა

ოთხ კომიტეტს-წამების წინააღმდეგ კომიტეტს, ქალთა მიმართ ძალადობის აღმოფხვრის კომიტეტს, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების კომიტეტს და იძულებით გაუჩინარების შესახებ კომიტეტს - შეუძლიათ დამოუკიდებლად წამოიწყონ საკითხის კონფიდენციალურ ვითარებაში მოკვლევა, თუ მათ მიღებული აქვთ სარწმუნო ინფორმაცია, რომელიც მოიცავს კარგად დასაბუთებულ მინიშნებებს იმაზე, რომ ადგილი აქვს კონვენციების სერიოზულ, მძიმე ან სისტემატურ დარღვევას სახელმწიფოს მხრიდან. მოკვლევა ვერ განხორციელდება იმ მხარე სახელმწიფოსთან მიმართებაში, რომელმაც არ აღიარა შესაბამისი კომიტეტის აღნიშნული კომპეტენცია.¹²

საჭიროების და სახელმწიფო მხარის თანხმობის შემთხვევაში მოკვლევა შეიძლება ასევე ითვალისწინებდეს ქვეყანაში ჩასვლას. მსგავსი მოკვლევის დასრულების შემდეგ კომიტეტი სახელმწიფო მხარეს უგზავნის მოკვლევის შედეგებს, კომენტარებსა და რეკომენდაციებს.

მოკვლევა მიმდინარეობს კონფიდენციალურობის დაცვით და მთელი პროცესის განმავლობაში ითვალისწინებს მხარე სახელმწიფოს წახალისებას თანამშრომლობაზე

6. წინასწარი შეტყობინება და გადაუდებელი ღონისძიებები

1993 წელს რასობრივი დისკრიმინაციის აღმოფხვრის საკითხებზე მომუშავე კომიტეტმა შეიმუშავა პროცედურები წინასწარი შეტყობინებისა და გადაუდებელი ღონისძიებების შესახებ.13 ამათგან პირველი მიმართულია მხარე სახელმწიფოებში არსებულ პრობლემებზე სამუშაოდ, რათა თავიდან იქნას აცილებული მათი ესკალაცია, ან კონფლიქტის ახალი კერების გაჩენა; ხოლო გადაუდებელი ღონისძიებები გამოიყენება ისეთი პრობელების საპასუხოდ, რაც დაუყოვნებლივ მოითხოვს ყურადღებას კონვენციის დარღვევის მასშტაბებისა თუ რიცხოვნობის შემცირების მიზნით. პრაქტიკულად, აღნიშნული პროცედურები ერთდროულად გამოიყენება. მათი გამოყენების ინიციატორებად შეიძლება გამოვიდნენ კომიტეტები, ან სხვა დაინტერესებული მხარეები, როგორიცაა, არასამთავრობო ორგანიზაციები.

7. ზოგადი კომენტარები

თითოეული სახელშეკრულებო ორგანო აქვეყნებს მის კომპეტენციაში მყოფი ხელშეკრულების დებულებათა ინტერპრეტაციებს, ასე წოდებულ ზოგად კომენტარებს (ცნობისათვის: რასობრივი დისკრიმინაციის კომიტეტი და ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტი იყენებენ ტერმინს „ზოგადი რეკომენდაციები“).

ზოგადი კომენტარების მიზანია კონვენციის განსახორციელებლად სახელმძღვანელო პრინციპების შემუშავება. კომენტარები მოიცავს სხვადასხვა თემების, მათ შორის დებულებების არსებით განმარტებებს, ასევე კონკრეტული მუხლების შესახებ სახელმწიფოთა ანგარიშებში ინფორმაციის მოწოდების სახელმძღვანელო პრინციპებს.

8. ზოგადი განხილვის/თემატური დისკუსიების დღეები

რამდენიმე სახელშეკრულებო ორგანო ატარებს კონკრეტულ თემასა თუ პრობლემაზე ზოგადი კომენტარების განხილვის დღეებს. თემატური დისკუსიები ხშირად ღიაა გარეშე მონაწილეთათვის, მათ შორის გაერთიანებული ერების პარტნიორებისათვის, მხარე სახლემწიფოთა დელეგაციებისათვის, არასამთავრობო და პროფესიული ორგანოზაციებისათვის, სამეცნიერო წრეების წარმომადგენლებისა და ინდივიდუალური ექსპერტებისათვის. შეხვედრათა შედეგებმა შესაძლოა ხელი შეუწყოს სახელშეკრულებო ორგანოების მიერ ახალი ზოგადი კომენტარების შემუშავებას. შეხვედრებში მონაწილეობამ ასევე შეიძლება დახმარება გაუწიოს სახელმწიფოებსა და სხვა მონაწილეებს ხელშეკრულებათა მოთხოვნებში გათვითცნობერებაში.

9. სახელშეკრულებო ორგანოთა თავმჯდომარეების ყოველწლიურიშეხვედრა და კომიტეტთაშორისი შეხვედრა

სახელშეკრულებო ორგანოთა თავჯდომარეების ყოველწლიური შეხვედრა იმართება ჟენევაში და საშუალებას აძლევს სახელშეკრულებო ორგანოთა წევრებს მიმოიხილონ გაწეული სამუშაო და დასახონ გზები სახელშეკრულებო ორგანოთა მუშაობის ეფექტურობის გასაზრდელად. მსგავს შეხვედრებზე იხილება ისეთი საკითხები, როგორიცაა ადამიანის უფლებათა განხორციელების შესახებ ანგარიშგების პროცედურების დახვეწა, კომიტეტთა სამუშაო მეთოდების ჰარმონიზაცია, მსოფლიო კონფერენციების შედეგთა თვალის მიდევნება და ფინანსური საკითხები. აღნიშნული შეხვედრებისათვის დამახასიათებელია არაფორმალური კონსულტაციების გამართვა სახელმწიფო მხარეებთან, გაერთიანებული ერების პარტნიორებთან და არასამთავრობო ორგანიზაციებთან.

კომიტეტთაშორის შეხვედრებში მონაწილეობას იღებენ სახელშეკრულებო ორგანოების თავმჯდომარეები და ორ-ორი წევრი თითოეული კომიტეტიდან. კომიტეტთა უფრო ფართო შემადგენლობით შეკრება საშუალებას აძლევს აღნიშნულ ფორუმს უფრო დეტალურად განიხილონ რეკომენდაციები ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა სამუშაო მეთოდები და სახელშეკრულებო ორგანოების თავჯდომარეთა ყოველწლიური შეხვედრებისას განხილული სხვა საკითხები.

10. სახელშეკრულებო ორგანოთა რეფორმა

ბოლო წლებში სახელშეკრულებო ორგანოთა სამუშაო მეთოდების და პროცედურების განხილვა გაერთიანებული ერების სისტემის რეფორმირების ფარგლებში მიმდინარეობს¹⁴. ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოთა რეფორმა დღემდე ფოკუსირებული იყო სამუშაო მეთოდების კოორდინაციასა და ჰარმონიზაციაზე, მათ შორის „საუკეთესო პრაქტიკაზე“ შეთანხმებით და სახელმწიფო მხარეთა ანგარიშგების მოთხოვნათა უნიფიცირებით ერთიანი ძირითადი დოკუმენტის და ხელშეკრულებისთვის სპეციფიური ანგარიშების ერთიანი ფორმის მეშვეობით^15.

ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოები ასევე მუშაობენ ეფექტური თანამშრომლობის ჩამოსაყალიბებლად ადამიანის უფლებათა საბჭოსთან, განსაკუთრებით ახალი უნივერსალური პერიოდული გადახედვის მექანიზმთან მიმართებაში. ისინი ასევე მუშაობენ სპეციალური პროცედურების მანდატთა მფლობელებთან თანამშრომლობის მოდალობათა დახვეწაზე¹⁶. სახელშეკრულებო ორგანოთა და მათ საქმიანობასთან დაკავშირებულ პროცედურათა დახვეწაზე ჩატარდა რიგი განხილვები, მათ შორის განხილულ იქნა ყოფილი უმაღლესი კომისრის, ლუის არბორის 2005 წლის დროინდელი შემოთავაზება გაერთიანებული სახელშეკრულებო ორგანოს შექმნის შესახებ.

დ. როგორ შეუძლიათ არასამთავრობო ორგანიზაციებს ითანამშრომლონ სახელშეკრულებო ორგანოებთან?

სახელშეკრულებო ორგანოებთან თანამშრომლობა ეფექტური გზა აღმოჩნდა არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის, რომ მონაწილეობა მიიღონ ადამიანის უფლებათა განხორციელებასა და კონკრეტულ უფლებათა შესახებ სახელმძღვანელო პრინციპების შემუშავებაში. ეროვნულ დონეზე არასამთავრობო ორგანიზაციები თამაშობენ უმნიშვნელოვანეს როლს სახელშეკრულებო ორგანოთა რეკომენდაციების შესრულების მონიტორინგის განხორციელებასა და მათ შესახებ ინფორმაციის გასავრცელებლად. სახელშეკრულებო ორგანოები დიდად აფასებენ არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ მოწოდებულ ინფორმაციას ანგარიშების ჩაბარების ციკლის სხვადასხვა ეტაპზე, როგორიცაა, ანგარიშების ჩაბარება, პეტიციები, წინსწარი შეტყობინება, ან საკითხის მოკვლევა.

არასამთავრობო ორგანიზაციები ტრადიციულად თანამშრომლობენ სახელშეკრულებო ორგანოებთან კომიტეტთა სესიების მიმდინარეობისას. სახელშეკრულებო ორგანოთა მიერ ანგარიშთა განხილვის პროცესში ასევე ხშირად მონაწილეობენ სამოქალაქო საზოგადოების სხვა მოთამაშეებიც, მათ შორის ექსპერტები, ადამიანის უფლებათა დამცველები, სამეცნიერო წრეების და პროფესიული კავშირების წარმომადგენლები. მათ მიერ კომიტეტებისათვის დამატებითი ინფორმაციის მიწოდებას ხშირად შუამდგომლობას უწევენ პროცესში გათვითცნობიერებული და აქტიურად ჩართული არასამთავრობო ორგანიზაციები.

ბავშვის უფლებათა კონვენცია, საერთაშორისო კონვენცია ყველა შრომითი მიგრანტისა და მათი ოჯახების წევრთა უფლებების დაცვის შესახებ და კონვენცია შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების შესახებ პირდაპირ ითვალისწინებს „სხვა კომპეტენტური ორგანოების“, მათ შორის, პირველი ორი კონვენციის შემთხვევაში არასამთავრობო ორგანიზაციების მონაწილეობას სახელშეკრულებო ორგანოთა მუშაობაში. ასევე კომიტეტებმა ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ და ბავშვის უფლებების შესახებ შეიმუშავეს სახელმძღვანელო პრინციპები მათ მუშაობაში სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა (ამ შემთხვევაში არასამთავრობო ორგანიზაციების) მონაწილეობის შესახებ.¹⁷

სამოქალაქო საზოგადოებასთან თანამშრომლობის მოდალობა განსხვავდება თითოეული კომიტეტის შემთხვევაშია. აღნიშნულის შესახებ ინფორმაცია მოცემულია აღნიშნული თავის დანართში.

1. ახალ საერთაშორისო ინსტრუმენტთა მიღების და არსებულ შეთანხმებათა რატიფიკაციის ან მათთან მიერთების ხელშეწყობა

სამოქალაქო საზოგადოებას მნიშვნელოვანი როლის შესრულება შესწევს ახალ საერთაშორისო ინსტრუმენტთა ჩამოყალიბებასა და დამტკიცებაში. ახალ ხელშეკრულებათა განვითარების და სახელმწიფოთა მხრიდან მათზე მიერთების მხარდაჭერით, სამოქალაქო საზოგადოებას შეუძლია წვლილი შეიტანოს საერთაშორისო ნორმების განვითარებასა და ადამიანის უფლებათა დაცვის ხარისხის ამაღლებაში

იძულებითი გაუჩინარებისგან ყველა პირის დაცვის საერთაშორისო კონვენცია

სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები, განსაკუთრებით იძულებითი გაუჩინარების მსხვერპლთა ოჯახების ასოციაციები აქტიურად მონაწილეობდნენ კონვენციის ტექსტის ჩამოყალიბებაზე პასუხისმგებელი და ყოფილი ადამიანის უფლებათა კომისიის დაქვემდებარებაში მყოფი სამუშაო ჯგუფის სესიებში. არგენტინელი ქალბატონი მარტა ოკამპო დე ვასკესი, იძულებით გაუიჩინარების მსხვერპლი ქალიშვილის დედა, იძულებით გაუჩინარების პრაქტიკის საბოლოო აღკვეთის წინააღმდეგ და ახალი კონვენციის მიღების პროპაგანდირებას 30 წელი ეწეოდა სამუშაო ჯგუფის სესიებზე, სადაც ის დაკავებულთა და გაუჩინარებულთა ნათესავთა ასოციაციას (FEDEFAM) წარმოადგენდა. ქალბატონმა დე ვასკესმა 2006 წლის 22 ივნისს ადამიანის უფლებათა საბჭოს საინაგურაციო სესიაზე, კონვენციის მიღების წინმსწრებად განაცხადა:

„1977 წელს მე შევუერთდი პლაზა დე მაიოს დედათა მოძრაობას. თანამებრძოლ ქალებთან ერთად დავიწყე სწავლის პროცესი. მე მივხვდი, რომ მე არა მარტო ჩემს გაუჩინარებულ ქალიშვილს და სიძეს ვეძებდი, არამედ ვეძებდი ყველა გაუჩინარებულ შვილს და სიძეს არგენტინაში, ლათინურ ამერიკაში და დღეს უკვე ყველა გაუჩინარებულ პირს მთელს მსოფლიოში.

მინდა იცოდეთ, რომ საყვარელი ადამიანების დაკავების და გაუჩინარების შემდეგ მივედით მწარე რეალობის აღიარებამდე - ჩვენ ვერ ვიპოვიდით პასუხებს ჩვენს კითხვებზე. ქვეყანაში არც ერთი ხელისუფლების შტო არ იჩენდა საკითხისადმი ჯეროვან ინტერესს. ჩვენ სასოწარკვეთილნი ვიყავით და სწორედ მაშინ მივაწვდინეთ ჩვენი ხმა საერთაშორისო თანამეგობრობას, მაგრამ მაშინვე აღმოვაჩინეთ, რომ აღნიშნულ პრობლემას არ ითვალისწინებდა არც ერთი საერთაშორისო ხელშეკრულება. ბატონო პრეზიდენტო, სწორედ ამიტომ ვართ აქ და ვთხოვთ ადამიანის უფლებათა საბჭოს წევრებს მხარი დაუჭირონ ახალი კონვენციის მიღებას. ჩვენ დღემდე მიღწევებითა და წარუმატებლობებით სავსე გზა გავიარეთ და დღეს მოველით, რომ იძულებითი გაუჩინარებისგან ადამიანთა დაცვის ახალ მექანიზმს ჩაეყრება საფუძველი“.

თუ ქვეყანას ჯერ არ აქვს რატიფიცირებული ხელშეკრულება, ან არ მიერთებია ხელშეკრულებასა თუ მის ფაკულტატურ ოქმს, ქვეყანაში მოქმედ არასამთავრობო ორგანიზაციებს შეუძლიათ აღნიშნული საკითხის ლობირება მთავრობასთან, ადამიანის უფლებათა სფეროში მომუშავე ეროვნულ ინსტიტუტებთან და ეროვნულ მედია საშუალებებთან საკუთარი ნაბიჯების კოორდინირებით, ან/და აღნიშნულ საკითხზე საზოგადოების ცოდნის გაღრმავებით.

ხელშეკრულებათა და ფაკულტატური ოქმების რატიფიცირების სტატუსის გადასამოწმებლად ეწვიეთ ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდს.

2. მხარე სახელმწიფოთა ანგარიშვალდებულების მონიტორინგი

მხარე სახელმწიფოებს სხვადასხვა მიზეზის გამო ყოველთვის არ აქვთ საშუალება შეასრულონ ანგარიშების წარდგენის მოვალეობა. არასამთავრობო ორგანიზაციებმა უნდა იმუშაონ შესაბამისი ქვეყნის მთავრობასთან ანგარიშების ჩაბარების ვადების დაცვის, ქვეყანაში სახელმწიფოს მიერ ანგარიშის დროულად ჩაბარების ვალდებულებების შესახებ საზოგადოების გათვითცნობიერებულობის გაღრმავების მიზნით. არასამთავრობო ორგანიზაციებს ასევე შეუძლიათ დამატებითი ინფორმაციის მიწოდება ქვეყნის მთავრობისათვის ხელშეკრულების განხორციელების შესახებ, საკუთარი საქმიანობის განხორციელებისას მოპოვებული მასალების საფუძველზე. მათ შეუძლიათ ითანამშრომლონ მთავრობასთან ხელშეკრულების განხორციელების უზრუნველყოფის მიზნით.

თუ მხარე სახელმწიფო მნიშვნელოვნად აგვიანებს ანგარიშის წარდგენას, ან არ პასუხობს კომიტეტის თხოვნებზე ანგარიშის წარმოდგენის შესახებ, სახელშეკრულებო ორგანოებს შეუძლიათ მიმართონ პროცედურას, რომლის მიხედვითაც, სიტუაცია ქვეყანაში განიხილება ანგარიშის არ არსებობის პირობებებშიც - ე.წ. გადახედვის პროცედურის ფარგლებში.

არასამთავრობო ორგანიზაციებს, გაერთიანებული ერების პარტნიორი ორგანიზაციების მსგავსად, შეუძლიათ გადახედვის პროცედურის ფარგლებში კომიტეტებს მიაწოდონ საჭირო ინფორმაცია. აღნიშნულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით და სახელმწიფო მხარესთან დიალოგის საფუძველზე კომიტეტი მიიღებს დასკვნით შენიშვნებს, მათ შორის რეკომენდაციებს.

3. წერილობითი ინფორმაციის წარდგენა

ანგარიშების წარდგენის მთელი ციკლის განმავლობაში კომიტეტი მიესალმება დამატებით ინფორმაციას შესაბამისი ხელშეკრულებით განსაზღვრული ყველა სფეროს შესახებ, ქვეყანაში მისი განხორციელების უფრო ეფექტური მონიტორინგისთვის. არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის დამატებითი ინფორმაციის წარდგენის საუკეთესო ფორმა წერილობითი ანგარიშებია. ყველაზე გამოსადეგი ანგარიშები მრავალი არასამთავრობო ორგანიზაციის თანამშრომლობით და კოორდინაციით იქმნება. შესაბამისად, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს მოუწოდებენ კონკრეტულ ქვეყანაზე ერთობლივი წერილობითი ანგარიშის წარმოდგენას.

პირობები ინფორმაციის წარდგენის შესახებ განსხვავდება სახელშეკრულებო ორგანოების მიხედვით. ზოგადად, არასამთავრობო ორგანიზაციებმა უნდა მიაწოდონ ინფორმაცია და მასალები სახელშეკრულებო ორგანოს ანგარიშის წარდგენის კვალდაკვალ, მის განხილვამდე.

კომიტეტი სოციალური, ეკონომიური და კულტურული უფლებების შესახებ, ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღმოფხვრის წინააღმდეგ და ბავშვის უფლებათა კომიტეტი მიესალმება წერილობითი ინფორმაციის წარდგენას ქვეყანაში მოქმედი თუ საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციებისგან, ასევე სამოქალაქო საზოგადოების სხვა წარმომადგენელთა (მათ შორის ექსპერტების, სამეცნიერო ინსტიტუტების, პროფესიული ასოციაციების და პარლამენტართა) წინა-სასესიო სამუშაო ჯგუფებში, საკითხების ნუსხათა შემუშავების პროცესში. ბავშვის უფლებათა კომიტეტი მოითხოვს ინფორმაციის მიწოდებას წინასასესიო სამუშაო ჯგუფის შეკრებამდე ორი თვით ადრე. რაც შეეხება, წამების წინააღმდეგ კომიტეტსა და ადამიანის უფლებათა კომიტეტს, არასამთავრობო ორგანიზაციებს, ექსპერტებს, პროფესიულ ასოციაციებს და სამეცნიერო ინსტიტუტებს შეუძლიათ ინფორმაცია მიაწოდონ მხარე სახელმწიფოების მოხსენებებზე მომუშავე მიზნობრივ ჯგუფს (CRTF), რომელიც იკრიბება სესიის განმავლობაში იქამდე, სანამ დაიწყება კონკრეტული ქვეყნის მიერ წარმოდგენილი ანგარიში.

არასამთავრობო ორგანიზაციებმა ყურადღება უნდა მიაქციონ იმ ფაქტს, რომ კომიტეტისადმი წარდგენილი ნებისმიერი ინფორმაცია ზოგადად საჯაროდ ითვლება. ამასთანავე, კომიტეტს შეიძლია ანგარიში გახადოს კონფიდენციალური, თუ ასეთი მოთხოვნა არსებობს.

არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ წარდგენილი ინფორმაცია, მათ შორის, არასამთავრობო ორგანიზაციების ანგარიშები, არ წარმოადგენს გაერთიანებული ერების ოფიციალურ დოკუმენტაციას. ისინი არ ექვემდებარება რედაქტირებას და არ ითარგმნება. ამიტომ, არასამთავრობო ორგანიზაციებმა უნდა გაითვალისწინონ, თუ რომელ ენაზე (ენებზე) სურთ ინფორმაციის მიწოდება კომიტეტებისათვის.

ნებისმიერი სახის წერილობითი ინფორმაციის ჩაბარებამდე, არასამთავრობო ორგანიზაციებმა აუცილებლად უნდა გადაამოწმონ შემდეგი:

ტრენინგი ანგარიშის შედგენაზე ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების პაქტის იმპლემენტაცის შესახებ

2007 წლის ივნისში ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის საველე წარმომადგენლობამ საქართველოში ჩაატარა ტრენინგი 20 არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენლისათვის ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების კომიტეტისადმი ანგარიშის წარდგენის შესახებ. ტრენინგი, რომელსაც ფასილიტაციას უწევდა კომიტეტის ორი წევრი, მიზნად ისახავდა:

ტრენინგის შემდეგ 2007 წელს მოეწყო რამდენიმე დისკუსია არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებთან

4. ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოთა სესიებზე დასწრება და მათში მონაწილეობის მიღება

სესიებზე დასწრება

სახელმწიფო მხარეთა ანგარიშები განიხილება საზოგადოებისათვის ღია სესიების დროს, რომელთაც ასევე შეუძლიათ დაესწრნენ სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები დამკვირვებლების სტატუსით. სახელშეკრულებო ორგანოთა სესიებზე დასწრება სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს საშუალებას აძლევს:

კომიტეტთა სესიებში, ასევე წინასასესიო ღონიესძიებებში სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა მონაწილეობის წესები და პრაქტიკა განსხვავდება კომიტეტთა შესაბამისად.

კომიტეტთა სხდომებზე დასწრების აკრედიტაციის თხოვნით წინასწარ უნდა მიემართოს კონკრეტული კომიტეტის სამდივნოს.

სესიების მუშაობის ხელშეწყობა

არასამთავრობო ორგანიზაციებს შეუძლიათ აქტიურად მიიღონ მონაწილეობა კომიტეტის სხდომებში (თუმცა, ისინი არ მონაწილეობენ დიალოგში მხარე სახელმწიფოსა და კომიტეტს შორის) წერილობით შეტყობინებებსა და სკუთარ ანგარიშებში წამოწეული საკითხების პრეზენტაციის მიზნით.

კომიტეტების უმრავლესობას გამოყოფილი აქვს დრო არასამთავრობო ორგანიზაციათა მიერ ზეპირი განაცხადების გასაკეთებლად. იხილეთ ამ თავის დამატებითი ინფორმაცია სესიის მსვლელობის ან წინა-სასესიო სამუშაო ჯგუფებისადმი ზეპირი ინფორმაციის მიწოდების შესახებ.

კომიტეტთა სესიები

ადამიანის უფლებათა კომიტეტს, ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა კომიტეტს, წამების წინააღმდეგ კომიტეტს, ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის კომიტეტს და ყველა შრომითი მიგრანტისა და მათი ოჯახების წევრთა უფლებების დაცვის კომიტეტს გათვალისწინებული აქვთ სპეციალური დროის გამოყოფა არასამთავრობო ორგანიზაციების ზეპირი განცხადებებისათვის. ეს საშუალებას აძლევს სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს კომიტეტს წარუდგინონ წერილობითი ანგარიშის მთავარი პრობლემატიკა.

გთხოვთ გაითვალისწინოთ, რომ ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების კომიტეტისა და ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის კომიტეტის სხდომების გარდა, სადაც სხდომები ღიაა, არასამთავრობო ორგანიზაციების ზეპირი პრეზენტაციები სესიის მსვლელობისას იმართება დახურული ფორმატის შეხვედრებზე.

წინა-სასესიო სამუშაო ჯგუფები

კომიტეტი ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ, ბავშვის უფლებათა კომიტეტი და კომიტეტი ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა

ფორმის აღმოფხვრის შესახებ ითვალისწინებს სპეციალური დროის გამოყოფას არასამთავრობო ორგანიზაციებისათვის წინა-სასესიო სამუშაო ჯგუფის მუშაობაში მონაწილეობის მისაღებად. სხვა კომიტეტებს შესაძლოა არ ქონდეთ ფორმალიზირებული მსგავსი პროცედურა, მაგრამ მაინც შესაძლებელია არაფორმალური შეხვედრების გამართვა წინა-სასესიო სამუშაო ჯგუფთან, კომიტეტის სამდივნოს საშუალებით.

არასამთავრობო ორგანიზაციების წვლილი წინა-სასესიო სხდომების მუშაობაში შესაძლოა აისახოს კომიტეტთა მიერ შედგენილ საკითხთა ნუსხაში, რომელიც სახელმწიფო მხარეს ეგზავნება. წინა-სასესიო სამუშაო ჯგუფების შეხვედრის ფორმატი ასევე აძლევს საშუალებას არასამთავრობო ორგანიზაციებს წარადგინონ წერილობითი ინფორმაცია ან თავიანთი ანგარიშები. კომიტეტთა უმრავლესობა არ აძლევს საშუალებას მთავრობის წარმომადგენლებს მონაწილეობა მიიღონ წინა-სასესიო შეხვედრებში.

არაფორმალური ბრიფინგები

კომიტეტის სხდომები საშუალებას აძლევს სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს შეხვდნენ არაფორმალურ გარემოში კომიტეტის წევრებს. არაფორმალური ბრიფინგები, რომელთაც ძირითადად არასამთავრობო ორგანიზაციები აწყობენ, შესაძლებელია გაიმართოს ოფიციალური შეხვედრებისგან თავისუფალ დროს, ჩვეულებრივ, შუადღის შესვენების დროს, პირველიდან სამ საათამდე. გასათვალისწინებელია, რომ „შუადღის შესვენების“ დროს მოწყობილ ბრიფინგებზე

თარჯიმნის მომსახურება გათვალისწინებული არ არის.

არაფორმალურ შეხვედრათა მიზანი უნდა იყოს იმ საკითხების განხილვა, რომელზეც მუშაობს კომიტეტი კონკრეტულ ქვეყანასთან მიმართებაში. არასამთავრობო ორგანიზაციებისათვის გამართული არაფორმალური ბრიფინგები, ჩვეულებრივ, ტარდება სესიის წინა დღეს ან კონკრეტული ქვეყნის მიერ წარმოდგენილი სახელმწიფო ანგარიშის განხილვის დღეს. კარგად ორგანიზებული და კოორდინირებული ბრიფინგი, ჩვეულებრივ, მეტ კომიტეტის წევრს იზიდავს დასასწრებად და უფრო შედეგიანია, ვიდრე რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ გამართული რამდენიმე სხვადასხვა ბრიფინგი, რომელიც ვერ იზიდავს სახელშეკრულებო ორგანოს ყურადღებას. შესაბამისად, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს მოუწოდებენ ერთმანეთთან კოორდინაციით მოაწყონ მსგავსი ღონისძიებები.

ზოგიერთ შემთხვევაში კომიტეტთა სამდივნოებმა შესაძლოა მონაწილეობა მიიღონ შეხვედრის ორგანიზებაში ოთახებისა და შესაბამისი აღჭურვილობის გამოყოფით და ღონისძიების შესახებ კომიტეტის წევრთა ინფორმირებით.

5. სახელშეკრულებო ორგანოების დასკვნითი რეკომენდაციების შესრულების მონიტორინგი

კომიტეტის სხდომის დასრულებისა და დასკვნითი დაკვირვებების მიღების შემდეგ, სამოქალაქო საზოგადოება მნიშვნელოვან როლს ასრულებს რეკომენდაციების განხორციელების ხელშეწყობაში, კერძოდ, რეკომენდაციათა შესახებ ინფორმაციის გავრცელებით და სახელმწიფო მხარეთა წახალისებით შეასრულონ ისინი.

მნიშვნელოვანია, რომ სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები თავად გაეცნონ დასკვნით დაკვირვებებს, რომელიც მიღებულ იქნა კომიტეტის მიერ.

სამოქალაქო საზოგადოებას შეუძლია სახელშეკრულებო ორგანოს რეკომენდაციების შესრულების ხელშეწყობა შემდეგი გზებით:

6. როგორ ბარდება ინდივიდუალური საჩივარი სახელშეკრულებოორგანოებში

ნებისმიერ პირს, ვისაც მიაჩნია, რომ სახელმწიფო არღვევს რომელიმე პაქტითა თუ კონვენციით დაცულ მის უფლებას, შეუძლია ინდივიდუალური შეტყობინების გაგზავნა შესაბამის კომიტეტში, იმ პირობით, რომ სახელმწიფოს აღიარებული აქვს კომიტეტის კომპეტენცია განიხილოს მსგავსი საჩივრები. საჩივრის გაგზავნა კონკრეტული პირის სახელით ასევე შეუძლია მესამე მხარესაც, მათ შორის, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს, თუ არსებობს მომჩივნის აღნიშნულზე წერილობითი თანხმობა (მინდობილობა), ან პირს არ შეუძლია მსგავსი ნებართვის გაცემა.

ინდივიდუალური საჩივრის წარდგენა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, როცა ამოწურულია ქვეყნის შიგნით არსებული სამართლებრივი საშუალებები და ყველა სხვა კრიტერიუმიც დაკმაყოფილებულია.

7. ინფორმაციის მიწოდება კონფიდენციალური მოკვლევისათვის

კომიტეტებისათვის ინფორმაციის მიწოდებით სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებმა შესაძლებელია გავლენა იქონიონ კომიტეტთა გადაწყვეტილებაზე დაიწყონ კონფიდენციალური მოკვლევის პროცედურა. კონფიდენციალური მოკვლევა მნიშვნელოვანი მექანიზმია, რომლის მეშვეობითაც სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს შეუძლიათ კომიტეტებამდე მიიტანონ ადამიანის უფლებათა დარღვევების ფაქტები და პრობლემატური სიტუაციების შესახებ ინფორმაცია.

კონფიდენციალურ მოკვლევათა უმრავლესობა წარსულში განხორციელდა არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ წარდგენილი ინფორმაციის შედეგად. მაგალითად, წამების წინააღმდეგ კომიტეტის მიერ განხორციელებული შვიდი კონფიდენციალური მოკვლევა დაიწყო არასამთავრობო ორგანიზაციებისგან მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე (ბრაზილია, ეგვიპტე, მექსიკა, პერუ, სერბეთი და მონტენეგრო, შრი ლანკა და თურქეთი). კომიტეტმა ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ დაასრულა ერთი კონფიდენციალური მოკვლევა (მექსიკა).

სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს კომიტეტებისათვის დამატებითი ინფორმაციის მიწოდება შეუძლიათ გამოძიების მსვლელობის დროსაც.

8. ინფორმაციის მიწოდება წინასწარი გაფრთხილებისა და გადაუდებელი ღონისძიებების პროცედურათა ასამოქმედებლად

სამოქალაქო საზოგადოების მიერ წარდგენილი ინფორმაცია მნიშნველოვანია რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ კომიტეტის წინასწარი გაფრთხილებისა და გადაუდებელი ღონისძიებების პროცედურათა ასამოქმედებლად. წარსულში აღნიშნული პროცედურები ინიცირებულ იქნა არასამთავრობო ორგანიზაციების და აბორიგენი ჯგუფების მიერ წარმოდგენილ ინფორმაციაზე დაყრდნობით.

9. თავმჯდომარეთა ყოველწლიურ შეხვედრაზე და კომიტეტთაშორის შეხვედრაზე დასწრება და მათ მუშაობაში წვლილის შეტანა

ეს შეხვედრები ღიაა სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებისათვის, რომელთაც მათზე დასწრება დამკვირვებლის სტატუსით შეუძლიათ.

კომიტეტთაშორისი შეხვედრის დღის წესრიგი ითვალისწინებს არასამთავრობო ორგანიზაციებთან კომიტეტის წევრთა პირდაპირი ინტერაქციის შესაძლებლობას. დიალოგი იმართება სახელშეკრულებო ორგანოთა ფუნქციონირების, შესაბამისი პროცედურებისა და სამუშაო მეთოდოლოგიის ზოგად თემატიკას.

დ. ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ხელთ არსებული რესურსები

ადამიანის უფლებათა სახელშეკრულებო ორგანოთა ვებ-გვერდები

ინფორმაცია და დოკუმენტაცია სახელშეკრულებო ორგანოების შესახებ საჯაროა და ხელმისაწვდომია ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდზე

თითოეულ სახელშეკრულებო ორგანოს აქვს ცალკე ვებ-გვერდი, სადაც განთავსებულია ინფორმაცია ხელშეკრულებაზე, სახელმწიფო მხარეთა მიერ მის რატიფიკაციაზე, კომიტეტთა სესიებზე, სამუშაო მეთოდებზე და ა.შ.

ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ვებ-გვერდზე ასევეა განლაგებული სახელშეკრულებო ორგანოთა მონაცემთა ბაზა, რომელიც მოიცავს დოკუმენტთა ფართო სპექტრს, მათ შორის, სახელმწიფო მხარეთა პერიოდულ ანგარიშებს, დასკვნით რეკომენდაციებს, ზოგად კომენტარებს, გადაწყვეტილებებს ინდივიდუალური კომუნიკაციების საპასუხოდ.