საქართველოს მიერ დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ სახელმწიფო მრავალი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდა. მათ შორის სიმწვავით გამოირჩევა საქართველოში მცხოვრები ეროვნული უმცირესობების სამოქალაქო ინტეგრაციის საკითხი. საქართველო მრავალეთნიკური ქვეყანაა, ამიტომაც, ეროვნული უმცირესობების სამოქალაქო ინტეგრაციას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება.

ქვემოთ საუბარი იქნება იმ პრობლემებზე, რომელიც საქართველოს ქურთული მოსახლეობის წინაშე არსებობს და მათი სამოქალაქო ინტეგრაციისათვის მთავარი ხელისშემშლელი ფაქტორია.

1990-იანი წლებიდან ქურთების პრობლემა საერთაშორისო პოლიტიკაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი გახდა. ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარე პროცესებში ქურთებმა სერიოზული გავლენა მოიპოვეს. ამან თავისი გამოძახილი ჰპოვა საქართველოშიც, სადაც მცირერიცხოვანი ქურთული დიასპორა ძირითადად ქალაქებში ცხოვრობს.¹

ერაყში სადამ ჰუსეინის რეჟიმის დამხობაში ქურთებმა განსაკუთრებული როლი შეასრულეს. ისინი ანტისადამურ კოალიციაში აშშ-ის მოკავშირეები იყვნენ და ერაყის მომავალი სახელმწიფოებრივი სისტემის მოწყობაში ერთ-ერთი მთავარი როლიც ეკისრებათ.

ქურთული საკითხი აღარ არის მხოლოდ ახლო აღმოსავლეთის სახელმწიფოების პრობლემა და მსოფლიოში მიმდინარე პოლიტიკური პროცესებიდან გამომდინარე მან გლობალური ხასიათი შეიძინა.² ამიტომაც, საყურადღებოა საქართველოში მცხოვრები ქურთების პრობლემების შესწავლა. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში მცხოვრები ქურთები ქვეყანასა თუ რეგიონში მიმდინარე პროცესებზე სერიოზულ გავლენას ვერ ახდენენ, ისინი იმ მრავალმილიონიანი ერის შემადგენელი ნაწილია, რომელიც ახლო აღმოსავლეთის ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს.

______________________

1. ქურთები ძირითადად ახლო აღმოსავლეთის ოთხ ქვეყანაში ე.წ. ისტორიული ქურთისტანის ტერიტორიაზე არიან განსახლებულნი. ისტორიული ქურთისტანის ფართობი 450 ათასი კვ/კმ-ია: თურქეთის ქურთისტანს უკავია 230 ათასი კვ/კმ, ირანის - 125 ათასი, ერაყის - 80 ათასი, სირიის - 15 ათასი; მთელი ქურთული მოსახლეობის დაახლოებით 48% თურქეთში ცხოვრობს. შემდეგ მოდის ირანი - 25%, ერაყი - 17%, სირია - 4%. ქურთების დანარჩენი ნაწილი ყოფილი საბჭოთა კავშირისა და დასავლეთის ქვეყნებში ცხოვრობს. დაუზუსტებელი მონაცემებით ქურთების რაოდენობა 30 მილიონია: „Курдистан-98“, Научный и общественно-политический журнал АЗИЯ и АФРИКА сегодня, 2/1998,

2. ამერიკელი ანალიტიკოსის რობერტ კაპლანის განცხადებით, XX-ე საუკუნეში არაბული სამყაროსა და ისრაელის კონფლიქტი უმთავრესი პრობლემა იყო. XXI-ე საუკუნეში კი მთავარი მოვლენა თურქეთში, სირიასა და ერაყში მომხდარი ცვლილებები იქნება, რაშიც სახელმწიფოს გარეშე დარჩენილი ქურთები გადამწყვეტ როლს შეასრულებენ: Robert D. Caplan, “Redrawing the Mideast Map”, New York Times, 21 February 1999.

საქართველოში ქურთები პირველად XII საუკუნეში გამოჩდნენ. ამ პერიოდში ერთ-ერთი ქურთული ტომი იძულებული გახდა მესოპოტამია მიეტოვებინა და სომხეთში დასახლებულიყო. ამ ტომის ერთი ნაწილი შემდგომში ქართველი მეფის სამსახურში გადმოვიდა. XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში ქართლ-კახეთის მეფე ერეკლე II შეეცადა საერთო მტრის წინააღმდეგ ეზიდური რელიგიის მიმდევარი ქურთების მხარდაჭერით ესარგებლა. ოსმალთა წინააღმდეგ ერთიანი ფრონტით გამოსვლის ჩაშლის მიუხედავად, ერეკლე II-მ კახეთში, სხვადასხვა წყაროების ცნობით, 4 ათასამდე ქურთული ოჯახი ჩამოასახლა.¹

სამხრეთ კავკასიაში ცალკეული ქურთული ტომების გადმოსახლება XIX საუკუნიდან აქტიურდება. რუსეთ-თურქეთის ომების (1804-1813 და 1826-1828 წლები) შედეგად სომხეთისა და საქართველოს ტერიტორიაზე ქურთული ტომები იწყებენ დასახლებას. 1813 წლის გიულისტანის შეთანხმების შედეგად რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში სპარსეთის იმპერიის ყოფილი ტერიტორიები აღმოჩნდა. ამ ტერიტორიისაკენ სწრაფვა ქურთმა ლტოლვილებმაც დაიწყეს. 1828 წლის თურქმანჩიის შეთანხმების შედეგად რუსეთის შემადგენლობაში სხვა ქურთული ტომებიც მოექცნენ. ქურთების მასობრივი გადმოსახლება უკვე ყირიმის ომისა (1853-1856) და რუსეთ-თურქეთის ომის (1877-1878) შემდეგ იწყება. 1878 წელს ქურთების რაოდენობა რუსეთის შემადგენლობაში კიდევ უფრო გაიზარდა ყარსელი და არდაღანელი ქურთების ხარჯზე.

XIX საუკუნის ბოლოს რუსეთის იმპერიაში 300 ათასზე მეტი ქურთული ოჯახი ცხოვრობდა. ისინი ძირითადად განსახლებულნი იყვნენ ერევნის გუბერნიის სურმალინის მაზრაში, ყარსის ოლქში, მთიან ყარაბაღსა და საქართველოში.²

საქართველოში ქურთების ძირითადი მასა 1918 წლიდან იწყებს შემოსვლას, როდესაც ოსმალეთის იმპერიაში ეზიდური რელიგიის მიმდევარ ქურთებსა და სომხებს სდევნიან. ეზიდი ქურთები იძულებულნი იყვნენ თავიანთი საცხოვრებელი ადგილები მიეტოვებინათ, რადგან მათ წინააღმდეგ რელიგიური დევნა დაიწყო ოსმალთა იმპერიის მუსლიმმა მოსახლეობამ, მათ შორის მუსლიმმა ქურთებმა.

საქართველოში მცხოვრები ქურთების ძირითადი ნაწილი საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ თბილისში, ხოლო მცირე ნაწილი რუსთავში, ბათუმსა და თელავში დასახლდა. ამჟამად ქურთები ძირითადად თბილისში (ქალაქის რამდენიმე უბანში ისინი კომპაქტურად არიან დასახლებულნი: ისანი-სამგორი, გლდანი-ნაძალადევი, ლოტკინი), რუსთავსა და თელავში ცხოვრობენ. მცირე რაოდენობით დარჩნენ ქურთები ქუთაისში, მცხეთის, გარდაბნის, ოზურგეთის რაიონებსა და აჭარის ტერიტორიაზე.

საბჭოთა პერიოდში ქურთული მოსახლეობის რაოდენობა საქართველოში წლების მიხედვით შემდეგნაირად ნაწილდებოდა: 1959 წლის მოსახლეობის აღწერის მიხედვით საქართველოში 16.2 (ათასი) ქურთი ცხოვრობდა, რაც საქართველოს მთელი მოსახლეობის 0.4%-ს შეადგენდა; 1970 წელი - 20.7 (0.5%); 1979 წელი - 25.7 (0.5).³ 1989 წელს საბჭოთა საქართველოში ჩატარებული ბოლო Aაღწერის მიხედვით, ქვეყანაში 33.3 ათასი (0.6) ქურთი ცხოვრობდა.⁴

საქართველოში დასახლების შემდეგ ქურთების უმრავლესობა თბილისში ცხოვრობდა. 1959 წლის აღწერის მიხედვით ქ. თბილისში 12.9 ათასი ქურთი ცხოვრობდა, რაც ქალაქის მოსახლეობის 1.9%-ს შეადგენდა. 1970 წლის აღწერის მიხედვით კი, თბილისში ქურთების რაოდენობა 18.4 ათასამდე გაიზარდა, რაც ქალაქის მოსახლეობის 2.1%-ს შეადგენდა⁵. შემდგომ წლებში თბილისში ქურთების რაოდენობამ კიდევ უფრო მოიმატა: 1979წ. - 23.4 (2.2%), 1989წ. - 30.3 (2.4%). 2002 წლის მონაცემების მიხედვით კი, ქურთების რაოდენობა მნიშვნელოვნად არის შემცირებული - 19.2 (1.8%).⁶

1990-იან წლებში საქართველოში დაწყებული მიგრაციული პროცესები ყველა ეთნიკურ ჯგუფს შეეხო. ქვეყნის მოსახლეობისა და მათ შორის ქურთების ემიგრაციის ორი ძირითადი მიზეზი არსებობდა:

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკებში რთული სოციალურ-ეკონომიკური პირობები შეიქმნა. მოსახლეობის ნაწილი საკუთარი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებისათვის ემიგრაციაში წავიდა. ქურთული მოსახლეობა ემიგრაციაში ძირითადად რუსეთის სხვადასხვა ქალაქებსა და დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში წავიდა, სადაც ძლიერი ქურთული დიასპორები იყო.

საბჭოთა კავშირიდან საქართველოს გამოყოფისა და დამოუკიდებლობის გამოცხადების მოთხოვნის ფონზე ქვეყანაში გაჩნდა ნაციონალისტური ლოზუნგებიც, რასაც ზოგიერთ შემთხვევაში ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლების ღია თუ ფარული შევიწროება მოჰყვა. იმდროინდელი პოლიტიკური ლიდერების პატრიოტული რიტორიკა, ხშირად ნაციონალიზმშიც გადადიოდა, რაც არაქართულ მოსახლეობაში შიშს წარმოშობდა. ამის გამო, ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლები შეიძლება აშკარად არ განიცდიდნენ შევიწროებას, მაგრამ გაურკვეველი მომავლისა და შიშის ფაქტორი მათ ემიგრაციულ განწყობაზე მოქმედებდა. 1992 წლიდან ზვიად გამსახურდიას ხელისუფლების დამხობის შემდეგ ქვეყანაში ნაციონალისტური სენტიმენტები შედარებით ჩაცხრა, მაგრამ ნაციონალიზმის საფრთხე ქურთულ მოსახლეობაში კვლავ არსებობს. ამჟამად, ემიგრაციის ყველაზე სერიოზული მიზეზი სოციალურ-ეკონომიკური ფაქტორია.

ემიგრირებული ქურთების აბსოლუტური უმრავლესობა შრომით მიგრაციაში იმყოფება. ფაქტობრივად ეს ადამიანები ემიგრაციის ქვეყნებში დარჩენაზე არიან ორიენტირებულნი. ემიგრაციის ქვეყანაში სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესების შედეგად მიგრანტები საქართველოში დარჩენილ თავის ახლობლებსაც უწყობენ ხელს ემიგრაციაში წავიდნენ. ფაქტობრივად ყველა შრომითი მიგრანტი ფულადი გზავნილებით ეხმარება საქართველოში დარჩენილ ახლობლებს.

საქართველოში დარჩენილი ქურთები კი ძირითადად წვრილ ბიზნესში არიან ჩართულნი.

საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული საყოველთაო აღწერის მიხედვით, საქართველოში 20 843 ქურთი ცხოვრობს, რაც ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 0.4%-ს შეადგენს. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ აღწერისას ცალ-ცალკე არიან მოხსენიებულნი ეზიდები და ქურთები.⁷ 1939 წლის აღწერის შემდეგ ეზიდები აღირიცხებოდნენ ქურთებთან ერთად. თუმცა, 2002 წლის აღწერის დროს ისინი ცალკე გამოიყვნენ ეზიდთა ტრადიციების ცენტრის „razibun”-ის მოთხოვნით. ამის გამო საბოლოო მონაცემების მიხედვით, მათ ვინც აღწერისას განაცხადეს, რომ ეზიდები არიან, ეზიდებად ჩაწერეს (18 329), ხოლო მათ ვინც განაცხადეს, რომ ქურთები არიან, ქურთებად (2514).⁸

სამხრეთ კავკასიაში ქურთების რაოდენობამ მკვეთრად იკლო. სომხეთის იმ რაიონებში სადაც სუფთა ქურთული სოფლები იყო, ფაქტობრივად აღარ ცხოვრობენ ქურთები.⁹ სამხრეთ კავკასიაში მიგრაციას განაპირობებს, როგორც ნაციონალიზმის საფრთხე, ისე რთული სოციალურ-ეკონომიკური პირობები,¹⁰ სახელმწიფოს მხრიდან უყურადღებობა¹¹ და ინტეგრაციის არარსებობა.¹²

ქურთული მოსახლეობის მასობრივი მიგრაციის ფონზე, ქურთების მიერ გარკვეულ გამოსავლად მიიჩნევა ორმაგი მოქალაქეობის შესახებ კანონის მიღება. თუმცა, ყველაზე მწვავე საკითხი ევროპის ქვეყნებიდან საქართველოს მოქალაქე ქურთი ეროვნების პირების დეპორტაციაა. ქურთებს მიაჩნიათ, რომ ევროპულმა მხარემ თავშესაფარი უნდა აღმოუჩინოს ამგვარ პირებს და არ დააბრუნოს უკან მანამ, სანამ საქართველოში პოლიტიკური ვითარება შედარებით არ დარეგულირდება.¹³

__________________

1. Иракли Чихладзе, Гига Чихладзе, “Курды-Езиды и Ассирийцы Грузии: проблемы диаспор и возможность интеграции в современное общество”, журнал Центральная Азия и Кавказ, №3 (27), 2003.

2. სამხრეთ კავკასიაში და მათ შორის საქართველოში ქურთების დასახლების შესახებ იხ.: Дмитрий Пирбари, “Курды на Южном Кавказе”, журнал Восток и Кавказ, №2, Тбилиси, 2004; Пир Дима, “Езиды на Южном Кавказе”, газета Новый Взгляд, №1, თებერვალი 2003; Ш. Ашири, “Содружество Независимых Государств, Судьбы и Надежды”, АЗИЯ и АФРИКА сегодня, 2/1998, 32-36.

3. ვახტანგ ჯაოშვილი, საქართველოს მოსახლეობა XVIII-XX საუკუნეებში (დემოგრაფიულ-გეოგრაფიული გამოკვლევა), საქართველოს მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობის დინამიკა 1959-1979 წლებში, გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი, 1984, 213.

4. 1989 წლის აღწერასთან დაკავშირებით ქურთული დიასპორის წარმომადგენლებთან შეხვედრისას ხშირად გაიგებთ მოსაზრებას, რომ ოფიციალურად გამოქვეყნებული მონაცემები არ შეესაბამებოდა რეალობას და ქურთების რაოდენობა საქართველოში შეგნებულად იყო შემცირებული. ქურთულ დიასპორაში გავრცელებული მოსაზრების მიხედვით, ხელისუფლება შიშობდა, რომ უფრო დიდი რაოდენობის დაფიქსირების შემთხვევაში ქურთული დიასპორის მოთხოვნების დაკმაყოფილება მოუწევდა. მათი აზრით, რეალური რაოდენობა 50 ათასიდან 70-ათასამდე მერყეობდა.

5. პაატა გუგუშვილი, საქართველოს სსრ მოსახლეობის აღწარმოების საკითხები, გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი, 1973, 167.

6. საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი „საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი საყოველთაო ეროვნული აღწერის შედეგები“, სტატისტიკური კრებული, თბილისი, 2004, 59.

6. ამ საკითხზე უფრო დაწვრილებით იხილეთ ქვემოთ.

8. საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი „საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული საყოველთაო აღწერის შედეგები“, ტომი I, თბილისი, 2003, 110.

9. უკანასკნელი აღწერის შედეგების მიხედვით, სომხეთში ცალკეა გამოყოფილი ეზიდები - 40.620, რაც მთელი მოსახლეობის 1.3%-ს შეადგენს, და ქურთები - 1.519 (0.1%): Mihran Toumajan, „Armenian Census Results”, Armenian News Network/Groong, 27 February 2004.

10. სომხეთსა და აზერბაიჯანში ქურთების ამჟამინდელი მდგომარეობის ზოგიერთი ასპექტის შესახებ იხ.: Zhanna Aleksanian, „Armenia: Yezidis Losing their Land“, IWPR CRS, №140, 1 August 2002; Rauf Orujev, „Azerbaijan: Kurds Targeted Again“, IWPR CRS, №174, 11 April 2003.

11. მერი ნამორაძე, „ქურთები საქართველოზე უარს აცხადებენ“, გაზეთი ახალი თაობა, №310 (2522), 10-16 ნოემბერი 2002.

12. Мураз Джафаров, „Очередное бегство: в чем истинная причина?”, Новый Взгляд, №7, აგვისტო, 2003.

13. Виталий Набиев, „Что делать“, газета Kaniya Sipî, №4, ივლისი, 2003; საქართველოს ეზიდთა კავშირის თავმჯდომარის, როსტომ ატაშოვის გამოსვლა კონფერენციაზე „საქართველო-მრავალეროვანი სახელმწიფო“, თბილისი, 4-5 მარტი 2002, 23-24.

საქართველოში მცხოვრები ქურთების თვითიდენტიფიკაციის საკითხი განსაკუთრებული სიმწვავით გამოირჩევა. ქურთულ მოსახლეობასა და ინტელიგენციაში დღემდე არ არის საერთო აზრი, თუ როგორ უნდა მოიხსენიონ საქართველოში მცხოვრები ქურთები, ანუ ეზიდური რელიგიის მიმდევარი ქურთები.

ტერმინი ეზიდი დიდ ქურთულ ეთნიკურ ჯგუფში სუბეთნოსის აღმნიშვნელი ისტორიული პროცესების შედეგად გახდა. ეზიდური რელიგიის მიმდევარი ქურთებისათვის ქურთი ერი მხოლოდ ისლამის მიმდევარ ქურთ მოსახლეობასთან ასოცირდება და მათდამი ნეგატიური დამოკიდებულება დღემდე შენარჩუნებულია.¹

ეზიდი ქურთების ისტორიულ მეხსიერებაში შემორჩენილია ოსმალთა იმპერიაში მუსლიმების, მათ შორის მუსლიმი ქურთების მიერ ეზიდი ქურთების დევნის მასობრივი შემთხვევები. რის შედეგადაც ეზიდი ქურთები იძულებულნი გახდნენ თავი რუსეთის იმპერიის, ამჟამინდელი სომხეთისა და საქართველოს ტერიტორიებისათვის შეეფარებინათ. დევნილ ქურთებს განსხვავებული თვითშეგნება ჩამოუყალიბდათ, რაშიც გადამწყვეტი როლი ეზიდურმა რელიგიამ შეასრულა, რომელსაც მათი წინაპრები საუკუნეების განმავლობაში იცავდნენ.

საბჭოთა კავშირის პერიოდში ქურთების მუსლიმ ქურთებად და ეზიდ ქურთებად გაყოფა პოლიტიკური მოსაზრებებით იყო განპირობებული. ხელისუფლების პოზიცია კონკრეტულ პოლიტიკურ ვითარებაზე იყო დამოკიდებული. XX-ე საუკუნის 80-იან წლების მიწურულს საბჭოთა კავშირში ნაციონალისტური განწყობილებების გამძაფრების ფონზე ეთნოკონფლიქტები წარმოიქმნა. ქურთებზე განსაკუთრებული გავლენა მოახდინა მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტმა. სომხეთსა და აზერბაიჯანში მცხოვრები ქურთები პირდაპირ თუ ირიბად კონფლიქტში აღმოჩდნენ ჩათრეულნი. აზერბაიჯანული მხარე რელიგიური ფაქტორის გამოყენებას ცდილობდა, რადგან აზერბაიჯანში მცხოვრები ქურთები აზერბაიჯანელების მსგავსად ისლამის მიმდევრები არიან. სომხებმა კი, თავის მხრივ, სომხეთში მცხოვრები ეზიდი ქურთების თავის მხარეზე მომხრობა დაიწყეს. სომხეთი ეზიდი ქურთების მუსლიმი ქურთების წინააღმდეგ რელიგიურ საფუძველზე დაპირისპირებას ცდილობდა. ამგვარ ვითარებაში სომხეთში წარმოიშვა ე.წ. „ეზიდური საკითხი“. ქურთებში გარკვეულმა რელიგიურმა წრეებმა, სომხური ნაციონალისტური ჯგუფების მხარდაჭერით, შეეცადნენ ეზიდები ცალკე ეთნიკურ ჯგუფად ეღიარებინათ, რომელსაც არაფერი ჰქონდა საერთო ქურთ ერთან.²

1990-იანი წლებიდან, როდესაც ერაყში სადამ ჰუსეინის რეჟიმის წინააღმდეგ აშშ-ის თაოსნობით სამხედრო კამპანია დაიწყო, ქურთული ნაციონალიზმი აღმავლობის ფაზაში შევიდა. ჩრდილოეთ ერაყის ტერიტორიაზე განვითარებულმა მოვლენებმა თავისი გამოძახილი ჰპოვა სამხრეთ კავკასიაშიც, სადაც ეზიდ ქურთებს სულ უფრო უვითარდებათ ქურთული თვითშეგნება. ქურთებში ერთიანობის შენარჩუნების მიზნით ქურთების პოლიტიკური ლიდერები ღიად აცხადებენ, რომ ეზიდები ქურთები არიან.³

საქართველოში ამ საკითხზე რაიმე საბოლოო შეთანხმება თავად ქურთულ დიასპორაში არ არის მიღწეული.⁴ 1990-იანი წლებიდან ეზიდი ქურთები საკუთარ თავს უფრო ქურთად მოიხსენიებენ, რაც ბოლო წლებში ქურთული საკითხის გლობალიზაციის შედეგიც უნდა იყოს. თითქოსდა მიღწეულ იქნა გარკვეული კონსენსუსი და არჩეულია შუალედური ტერმინი ქურთი-ეზიდი, მაგრამ ეს საკითხი საბოლოოდ ჯერ კიდევ არ არის მოგვარებული. ამ საკითხზე ერთიანი აზრის არარსებობას ადასტურებს საქართველოში მოღვაწე არასამთავრობო ორგანიზაციებიც, რომელთა დასახელებაში საქართველოში მცხოვრები ქურთების სახელის განსხვავებული ინტერპრეტაციაა მოცემული.⁵ თუმცა, ცალსახაა, რომ ეზიდური რელიგიის მიმდევარი ქურთები დიდი ქურთული ეთნიკური ჯგუფის შემადგენელი ნაწილია და ისინი ქურთები არიან.

____________________

1. საყურადღებოა, რომ ეზიდი ქურთების სხვა აღმსარებლობის ქურთებისაგან ძირითადი განმასხვავებელი ნიშანი რელიგიაა.

2. Ш. Ашири, „Содружество Независимых Государств, Судьбы и Надежды“, АЗИЯ и АФРИКА сегодня, 2/1998, 32-36.

3. ამ მხრივ საყურადღებოა თანამედროვე ქურთული მოძრაობის ერთ-ერთი აღიარებული ლიდერის მასუდ ბარზანის განცხადება, რომ „თუკი ეზიდები არ არიან ქურთები, მაშინ ქურთები საერთოდ არ არსებობენ“: „Езидское собрание в Дохуке“, Kaniya Sipî, №5, აგვისტო, 2003.

4. ამ საკითხში ასევე გაუთვითცნობიერებელია ქართული საზოგადოებაც. ამ მხრივ ნიშანდობლივია ერთი შემთხვევა, როდესაც რამდენიმე წლის წინათ თბილისში ევროსაბჭოსა და ქართული მხარის თანამშრომლობის შედეგად ეროვნული უმცირესობის საკითხისადმი მიძღვნილი კონფერენცია ჩატარდა. კონფერენციაზე მოწვეული იყო ქურთული დიასპორის ორი წარმომადგენელი: ერთი წარმოადგენდა ქურთულ დიასპორას, მეორე კი ეზიდურს; საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ გამოქვეყნებულ სტატისტიკურ კრებულში კი, სადაც საქართველოს მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობის შესახებ არის მოყვანილი ცნობები, ქურთები და ეზიდები სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებად არიან მოხსენიებულნი. ამ საკითხზე იხ.: საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი „საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული საყოველთაო აღწერის შედეგები“, ტომი I, თბილისი, 2003, 110; სომხეთის მოსახლეობის აღწერის შედეგებში ასევე სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებად არიან მოხსენიებულნი ეზიდები და ქურთები. იხ.: Mihran Toumajan, „Armenian Census Results“, Armenian News Network/Groong, 27 February 2004.

5. მაგალითად თბილისში ფუნქციონირებს „ქურთთა საინფორმაციო-კულტურული ცენტრი“, „საქართველოს ეზიდთა კავშირი“, „საქართველოს ქურთ-ეზიდთა ეროვნული კონგრესი“. ამგვარი ვითარებაა სომხეთშიც, ამ საკითხზე იხ.: Мураз Джафаров, „Интервью главным редакторам газеты „Риа таза“ Амарике Сардар“, Новый Взгляд, №3, აპრილი 2003.

საუკუნეების განმავლობაში ეზიდი ქურთები ძალდატანებით ისლამიზაციას წინააღმდეგობას უწევდნენ და ყველანაირად ცდილობდნენ საკუთარი რწმენა შეენარჩუნებინათ. ისინი იძულებულნი იყვნენ უარი ეთქვათ მუსლიმი რელიგიური ლიდერებისგან განათლება მიეღოთ, რაც შემდგომში ტრადიციად იქცა, რომელსაც ეზიდი ქურთები მკაცრად იცავდნენ. ამის გამო XX-ე საუკუნემდე მათი უმრავლესობა წერა-კითხვის უცოდინარი იყო.¹

ქურთების განათლების საკითხს საბჭოთა პერიოდიდან მიაქციეს ყურადღება. 1922 წელს ქ. ერევანში შემოიღეს ქურთული დამწერლობა, რასაც 1923 წელს თბილისში ინტერნატის გახსნა მოჰყვა, სადაც სწავლა ქურთულ ენაზეც მიმდინარეობდა.² 1920-იან წლებში ქურთებში წერა-კითხვის მცოდნეთა რაოდენობა 1-2%-ს უდრიდა.³ საბჭოთა პერიოდში ქურთ მოსახლეობაში განათლების პრობლემა მეტ-ნაკლებად გადაწყდა, თუმცა მოსახლეობის გარკვეულ ნაწილში წერა-კითხვის უცოდინრობა სრულად ვერ აღმოიფხვრა.

საქართველოში ეროვნული უმცირესობების ზოგიერთი წარმომადგენლებისათვის მშობლიურ ენაზე ფუნქციონირებს სკოლები, თუმცა ქურთებისათვის ასეთი სკოლები არ არსებობს. დიასპორის წარმომადგენლების განცხადებით, ამჟამად ფაკულტატიურ დონეზე მხოლოდ ოთხ სკოლაში მიმდინარეობს ქურთული ენის სწავლება, რაც მათი აზრით ფიქტიურ ხასიათს ატარებს.

საქართველოში მცხოვრები ქურთები საუბრობენ ქურთული ენის ჩრდილო-დასავლურ დიალექტზე კურმანჯიზე, რომელიც ირანულ ენათა ჯგუფს განეკუთვნება. მშობლიური ენის სწავლა მხოლოდ ოჯახშია შესაძლებელი. ქურთების ახალგაზრდა თაობამ სალაპარაკო ქურთული იცის, რაც გამოწვეულია, როგორც ქურთულ ენაზე ლიტერატურის ფაქტობრივი არარსებობით,⁴ ასევე ქურთული ენის სპეციალისტების ნაკლებობით.

სხვა ერებთან ურთიერთობაში ქურთები უფრო რუსული ან ქართული ენით სარგებლობენ, თუმცა ძირითადი როლი კვლავ რუსულს ენიჭება. ეს ტენდენცია საბჭოთა კავშირის პერიოდიდან არის შენარჩუნებული, როდესაც რუსული ენა ფაქტობრივად სახელმწიფო ენა იყო და მისი სწავლა გაცილებით უფრო პრაქტიკული იყო, რადგან რუსული ენის ცოდნა საბჭოთა კავშირის მასშტაბით განათლებისა და სამუშაოს მიღების პერსპექტივას იძლეოდა.

ამჟამად ქურთულ ოჯახებს ბავშვები შეჰყავთ, როგორც რუსულ, ისე ქართულ სკოლებში. ისინი ვინც რუსეთში წასვლაზე არიან ორიენტირებულნი ძირითადად რუსულ სკოლებში შედიან, საქართველოში დარჩენაზე ორიენტირებულნი კი ქართულ სკოლებში. ქურთული მოსახლეობის ძირითადმა ნაწილმა მხოლოდ სალაპარაკო ქართული იცის. სახელმწიფო ენის არადამაკმაყოფილებელი ცოდნა კი, უმაღლესი განათლების მქონე ქურთებს ხელს უშლის საჯარო სამსახურში მიღებაში.⁵

____________________

1. Дима Пирбари, „Езидское Письмо“,

2. საბჭოთა პერიოდში საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში ქურთების მდგომარეობის შესახებ იხ.: ბაღჩოე ისკო, ქურთები ამიერკავკასიაში, სახელმწიფო გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“, თბილისი, 1963; ტოგარ ბროევი, ქურთები საქართველოში, თბილისი, 1984.

3. ავთანდილ სონღულაშვილი, ეროვნულ უმცირესობათა კულტურა საქართველოში, თბილისი, „მეცნიერება“, 2002, 22-24.

4 სახელმწიფო ვერ უზრუნველყოფს ეროვნული უმცირესობების ენაზე ლიტერატურის გამოცემას. კერძო გამომცემლობები კი კომერციული მიზნებიდან გამომდინარე ძირითადად ქართულენოვანი წიგნების გამოქვეყნებაზე მუშაობენ. ქურთულ ენაზე წიგნების გამოქვეყნება მხოლოდ კერძო დაფინანსების ან საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების მხარდაჭერით ხორციელდება. თუმცა, ამგვარი ფაქტები ძალზედ იშვიათია. მაგალითად რუსულ-ქურთულ ენაზე გამოვიდა წიგნი ეზიდური ლოცვების შესახებ (Пир Дима, На пути к истине, Езидизм,Тбилиси, 2003), ფონდ „ღია საზოგადოება-საქართველოს“ ფინანსური მხარდაჭერით 2001 წელს გამოვიდა წიგნი „ქურთულ-ეზიდური და ქართული ფოლკლორის ნიმუშები“.

5. სახელმწიფო ენის მცოდნე ქურთი ეროვნების საქართველოს მოქალაქეები ამჟამად მუშაობენ ძალოვან სტრუქტურებში, სასამართლოში, სახალხო დამცველის აპარატში; თუმცა, ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლებთან შეხვედრისას ხშირად გაიგებთ მოსაზრებას, რომ საჯარო სამსახურში მიღებისას მათ წინააღმდეგ იგრძნობა დისკრიმინაცია, რომელსაც შეიძლება ღია ფორმა არ ჰქონდეს, მაგრამ მათი აღქმით ფარული დისკრიმინაცია მაინც მოქმედებს.

ქურთების კულტურული განვითარებისათვის პირობები საბჭოთა პერიოდში შეიქმნა. 1925 წელს თბილისში დაარსდა ეზიდი ქურთების კლუბი ლიტერატურის, დრამატული და ხალხური ცეკვა-სიმღერების წრეებით. ლიტერატურულმა წრემ დიდი როლი შეასრულა ეზიდი ქურთების მდიდარი ფოლკლორის შეგროვებაში. იმ პერიოდში კლუბი მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა ქურთების კულტურულ ცხოვრებაში.¹

ქურთული დიასპორის განცხადებით, საქათველოში ქურთული კულტურის რენესანსი 1970-80-იან წლებში დაიწყო. 1981 წელს საქართველოში ჩატარდა ქურთთა კულტურის დღეები. ამ პერიოდში მთელ საბჭოთა კავშირში ქურთების ერთადერთი სახალხო თეატრი საქართველოში არსებობდა. ასევე მუშაობდა სახალხო უნივერსიტეტი, არსებობდა ქურთთა შემოქმედებითი სექციები მწერალთა და მხატვართა კავშირებში, მუსიკისა და ცეკვის ანსამბლები, რადიო გადაცემები. მოქმედებდა ორი დაწყებითი და ერთი შვიდწლიანი სკოლა.

საქართველოში ზვიად გამსახურდიას პრეზიდენტობის პერიოდში, ქვეყანაში არსებული ნაციონალისტური განწყობილებების მიუხედავად, ქურთების კულტურული დაწესებულებები განაგრძობდნენ მუშაობას. 1991 წელს საფრანგეთში არსებული ქურთული ინსტიტუტის ხელშეწყობით, საფრანგეთში ქურთული სახალხო თეატრის გასტროლებიც კი მოეწყო.²

1990 წლებიდან კულტურული ცხოვრება დაღმასვლას იწყებს. ქურთული სახალხო თეატრი მუშაობას 1992 წელს წყვეტს. შემდგომ წლებში ფინანსური პრობლემების გამო ნელ-ნელა არსებობას წყვეტს სხვა ქურთული კულტურული დაწესებულებებიც. 1998-99 წლებში წინასაარჩევნო პერიოდში სახელმწიფო ბიუჯეტში საერთო ჯამში 50 ათასი ლარი გამოიყო ქურთული დიასპორისათვის, თუმცა ამის შემდეგ დაფინანსება კვლავ შეწყდა. ამჟამად ქურთების კულტურული ცხოვრების მთავარი შემაფერხებელი ფაქტორი სახელმწიფოს მხრიდან დაუფინანსებლობაა. გარდა ამისა, თავად ქურთულ დიასპორაშიც ვერ ხერხდება თანხების მობილიზება. ეროვნული თუ რელიგიური დღესასწაულების აღნიშვნა კერძო დაფინანსებით პერიოდულად ხორციელდება.

____________________

1.ავთანდილ სონღულაშვილი, „ეროვნულ უმცირესობათა კულტურა საქართველოში“, თბილისი, „მეცნიერება“, 2002, 46.

2. Мразе Узо, „Курдскому институту в Париже 20 лет“, Новый Взгляд, №1, თებერვალი 2003.

საქართველოში მცხოვრები ქურთებისათვის მშობლიურ ენაზე ინფორმაციის მიღების ერთადერთი საშუალება წლების განმავლობაში იყო ქურთულენოვანი ყოველკვირეული 15-წუთიანი რადიოგადაცემა, რომელიც 1978 წელს ტელევიზიისა და რადიომაუწყებლობის სახელმწიფო კომიტეტში შეიქმნა.

1997 წლიდან ქურთულენოვანი რადიოგადაცემა გადაჰყავთ სხვა სიხშირეზე, რომლის მოსმენაც მხოლოდ თბილისის მასშტაბით შეიძლებოდა. შემდგომში წარმოქმნილი ტექნიკური პრობლემებისა და რადიოგადაცემის უცხოეთის მაუწყებლობაზე გადაყვანის შემდეგ კი გადაცემებს პრაქტიკულად ვერავინ უსმენს.

ამჟამად მშობლიურ ენაზე ინფორმაციის მიღების ერთადერთი საშუალება სატელიტის საშუალებით მიღებული ის ქურთული გადაცემებია, რომლებიც ერაყის ქურთისტანსა და ევროპის სხვადასხვა ქვეყნებში არსებული ქურთულენოვანი ტელევიზიებით გადაიცემა. თუმცა, ამგვარი საშუალება ქურთული მოსახლეობის უმნიშვნელო ნაწილს აქვს.

1990-იან წლებში ქურთული ორგანიზაციები¹ გამოსცემდნენ გაზეთებს, რომლებიც ძირითადად რუსულ ენაზე იბეჭდებოდა. ამგვარი გაზეთები გამოიცემოდა 2003 წელსაც, რომლებიც სხვადასხვა პოლიტიკური პარტიების მიერ საკუთარი წინასაარჩევნო კამპანიის ფარგლებში ფინანსდებოდა. გაზეთები ქურთული საკითხების გარდა, ადგილობრივ პოლიტიკურ ვითარებასაც აშუქებდა და პირდაპირ თუ ირიბად ქურთულ დიასპორას გაზეთის სპონსორი პოლიტიკური ჯგუფის მხარდაჭერისაკენ მოუწოდებდა.² 2003 წლის ნოემბრის ხავერდოვანი რევოლუციის შემდეგ ყველა ამ გაზეთს ფინანსური პრობლემა შეექმნა. ფინანსური პრობლემების გამო დღეს უკვე აღარ გამოდის საქართველოში პირველი ქურთულენოვანი გაზეთი „გლავეჟიც“.

ქურთული ინტელიგენცია განსაკუთრებით მწვავედ აღიქვამს ქართულ მასმედიაში ქურთების შესახებ გავრცელებულ ინფორმაციებს. ამგვარ ინფორმაციაზე გავლენას ახდენს ის ნეგატიური სტერეოტიპებიც, რომლებიც ქართულ საზოგადოებაში ქურთების მიმართ ათწლეულობის განმავლობაში დამკვიდრდა. ქართული საზოგადოებისთვის ქურთი ასოცირდება მეეზოვესთან, შავ მუშასთან. ამგვარი სტერეოტიპების არსებობა კი ხელს უშლის ქურთების სამოქალაქო ინტეგრაციას.

ქართულ მასმედიაში ქურთების შესახებ გამოქვეყნებული სტატიები ქურთული დიასპორის გაღიზიანებასაც იწვევს. ამგვარი სტატიები განსაკუთრებით გამოჩნდა 2002 წლის 8 ნოემბერს საქართველოს კულტურულ ურთიერთობათა ცენტრ „კავკასიურ სახლში“ გამართული მრგვალი მაგიდის შემდეგ, სადაც საქართველოში მცხოვრები ქურთების პრობლემებზე შეხვედრა გაიმართა.³ პრესის მიერ სხვადასხვანაირად შეფასდა აღნიშნული შეხვედრა. ზოგიერთმა გაზეთმა თუ პოლიტიკურმა მოძრაობამ შეხვედრაზე გამოსულ მოსაზრებებს პოლიტიკური დატვირთვაც მისცა, რამაც ქურთულ დიასპორაში მკვეთრი რეაქცია გამოიწვია.⁴

სხვადასხვა გაზეთებში გამოქვეყნებული პუბლიკაციები ქურთულმა ორგანიზაციებმა გარკვეული პოლიტიკური ძალების მიერ ნაციონალური პრობლემის წარმოქმნის პროვოცირებისა და ქურთული დიასპორის გახლეჩის მცდელობად შეაფასეს. ქურთების უფლებებისა და რელიგიურ-კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საერთაშორისო ფონდის პრეზიდენტის გიორგი შამოევის განცხადებით, „ქურთები - თავისი დაუცველობის გამო ამგვარი პროვოკაციებისათვის შესანიშნავი სამიზნეა. ჩვენი დიასპორა არაორგანიზებულია, პოლიტიკურად ინდიფერენტული და უმრავლესობას დაბალი განათლება აქვს. სხვა დიასპორის მიმართ ამგვარი სცენარის გათამაშება გაცილებით სახიფათოა - რუსებს რუსეთი დაუჭერს მხარს, სომხებს სომხები და ა.შ.“⁵

______________________

1. საქართველოში მოღვაწე ქურთული ორგანიზაციების შესახებ დაწვრილებით იხილეთ ქვემოთ.

2. გაზეთი „Kaniya Sipî“ ფინანსდებოდა „დემოკრატიული აღორძინების კავშირის“, „Новый Взгляд“ „ახალი მემარჯვენეების“ (იხ.: Читателям „Нового взгляда“, Новый Взгляд, №1, თებერვალი, 2003), „МИДИЯ“ (იხ.: „Презентация: В добрый путь „МИДИЯ““, Новый Взгляд, №7, აგვისტო, 2003), პრეზიდენტ შევარდნაძის მხარდამჭერი საარჩევნო ბლოკის მიერ.

3. ამ შეხვედრის შესახებ იხილეთ სხვადასხვა გაზეთებში გამოქვეყნებული სტატიები: ლელა მარგიანი, „იეზიდად უნდა დარჩე“, გაზეთი 24 საათი, №160, 9 ნოემბერი 2002; რუსუდან კიკნაძე, „ქართული ტოლერანტობა და ქურთული თვითდამკვიდრება“, გაზეთი ტრიბუნა, №36, 11 ნოემბერი 2002; ია მერკვილაძე, „ქურთები საქართველოში“, გაზეთი დილის გაზეთი, 270 (1983), 19 ნოემბერი 2002; Мураз Джафаров, „В Гостях у „Кавказсково Дома““, Новый Взгляд, №1, თებერვალი, 2003.

4. Иракли Чихладзе, „Курды-Езиды: История, Перспектива Диаспоры и Интеграция в Современное Общество“, Кавказский Акцент, №8 (81) 16.04-30.04, 2003.

1990-ანი წლებიდან ქურთული დიასპორის წარმომადგენლების მიერ იქმნება საზოგადოებრივი ორგანიზაციები. ამგვარი ორგანიზაციების სიმრავლის ფონზე კი, მათ შორის არსებული დაპირისპირება დიასპორის კონსოლიდაციის პრობლემას წარმოშობს. რაც ამ ორგანიზაციების მიერ ქურთების უფლებების დაცვას სერიოზულად უშლის ხელს.

საქართველოში პირველი ქურთული ორგანიზაცია „რონაი“¹ საბჭოთა კავშირის არსებობის წლებში ჯერ კიდევ 1988 წელს შეიქმნა. ამ პერიოდში საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე ეროვნული გამოღვიძების პერიოდი შეინიშნება და მთელი ქვეყნის მასშტაბით ეთნიკური ნიშნით სხვადასხვა ტიპის ორგანიზაციები იქმნება. ორგანიზაციას შემდგომში „საქართველოს ქურთ მოქალაქეთა საზოგადოება“, 1998 წელს ორგანიზაციის ხელახალი რეგისტრაციის შედეგად კი „საქართველოს ეზიდთა კავშირი“ ეწოდა. ორგანიზაციამ საქართველოში გერმანიის საელჩოს ფინანსური და მატერიალური მხარდაჭერით წარმომადგენლობისათვის შენობაც შეიძინა.² ამჟამად კავშირი მხოლოდ კერძო არარეგულარული შემოწირულობების საშუალებით საქმიანობს.

ქურთულ ორგანიზაციებს შორის განსაკუთრებული რადიკალიზმით გამოირჩევა „ქურთთა საინფორმაციო-კულტურული ცენტრი“, რომლის მოღვაწეობაც თურქეთის მიერ ნომერ პირველ ტერორისტად გამოცხადებული ქურთისტანის მუშათა პარტიის ლიდერის აბდულა ოჯალანის³ სახელს უკავშირდება. ცენტრი საქართველოს ქურთულ მოსახლეობაში ოჯალანის იდეების ყველაზე აქტიური გამტარებელია. ორგანიზაცია 1991 წელს ქურთების განმათავისუფლებელი ფრონტის საქართველოს ფილიალის სახით ჩამოყალიბდა. ცენტრი თავის საქმიანობას ღიად აწარმოებს და თბილისის ცენტრალურ უბანში წარმომადგენლობაც აქვს გახსნილი, სადაც იმართება კულტურული ღონისძიებები, არის ენის შემსწავლელი კურსებიც. თუმცა, ორგანიზაცია ყურადღებას სხვა სახის საქმიანობით იქცევს.

ცენტრმა განსაკუთრებული ყურადღება 1999 წელს მიიპყრო. ცენტრის მიერ გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, 1999 წლის 20 მარტს შეიარაღებული პოლიციელები და უშიშროების თანამშრომლები მათ ოფისში შევიდნენ და 6 ქურთი ეროვნების ადამიანი ყოველგვარი სანქციის გარეშე დააკავეს. იმავე ღამით საქართველოს ძალოვანმა უწყებებმა ქურთთა ოჯახებში მყოფი სხვა ქურთებიც აიყვანეს. 13 დაკავებულიდან 7 სომხეთის მოქალაქე აღმოჩნდა, რომელთაც ხელწერილები დააწერინეს და რამდენიმე დღეში საქართველოდან წასვლაზე შეუთანხმდნენ. დანარჩენი 6 ქურთი თურქეთის მოქალაქე აღმოჩნდა და ისინი თურქეთს გადასცეს.⁴

ამ მოვლენის შემდეგ დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობისა და დასავლეთ ევროპის ქვეყნების ქურთისტანის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი ფრონტი ავრცელებს განცხადებას, სადაც წერს, რომ საქართველოს ხელისუფლებამ მომხდარი თურქეთის გულის მოსაგებად ჩაიდინა და ასეთი რამ 1997 წელსაც გაკეთდა. საქართველოს უშიშროების სამინისტროს განცხადებით, თურქეთის საელჩოდან მოვიდა თხოვნა, რომ თურქეთის მოქალაქეთა თავიანთ ტერიტორიაზე დაბრუნების საშუალება მიეცათ. ქურთულ დიასპორაში გავრცელებული მოსაზრებით, დაკავებული ქურთები იმ დროისათვის თურქეთში დაკავებულ ქართველ ბავშვებში გაცვალეს.⁵ ექვსი ქართველი ბავშვი 1998 წლის აგვისტოში თურქეთში საზაფხულო ბანაკში ყოფნისას თარიქ ქარაელის მკვლელობაში ბრალდებით დააკავეს. სამი არასრულწლოვანი ეჭვმიტანილი 1998 წლის დეკემბერში გაათავისუფლეს. დანარჩენი სამის უდანაშაულობა კი მხოლოდ რვათვიანი პატიმრობის შემდეგ აღიარა სასამართლომ.⁶ დარჩენილი სამი ბავშვის გათავისუფლება თურქეთისათვის დაკავებული ქურთების გადაცემიდან რამოდენიმე დღეში მოხდა.

2003 წელს ცენტრმა რამდენიმეჯერ ღიად დააფიქსირა თავისი პოზიცია და თბილისში ოჯალანის მხარდამჭერი აქციებიც მოაწყო. 2003 წლის 20 აგვისტოს ორგანიზაციისა და ქურთული დიასპორის სხვა წარმომადგენლების მონაწილეობით „დედა ენის“ ძეგლთან ქურთისტანის მუშათა პარტიის ხელმძღვანელობით დაწყებული ქურთული აჯანყების 25 წლისთავი აღინიშნა.⁷ თურქეთის საპატიმროში ოჯალანის ჯანმრთელობის გაუარესებასთან დაკავშირებით კი ცენტრში თერთმეტი მონაწილის მიერ სამდღიანი შიმშილობა მოეწყო. ეს აქცია მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში ქურთულ დიასპორაში გამართული საპროტესტო აქციის გამოძახილი იყო.⁸

ცენტრის წარმომადგენლებმა ყურადღების მიპყრობა 2004 წლის 25 იანვარს საქართველოს პრეზიდენტის ინაუგურაციის საზეიმო ცერემონიაზე აქციის მოწყობითაც სცადეს. ცენტრის წევრები ეროვნულ ტანსაცმელში გამოწყობილ ბავშვებთან ერთად ინაუგურაციის ცერემონიაზე შეკრებილ საზოგადოებას შეუერთდნენ. აქციაზე გამოტანილ პლაკატზე ეწერა: „საქართველოს ქურთები მხარს ვუჭერთ სააკაშვილს“. აქციის მონაწილეებს საქართველოსა და ქურთისტანის დროშები ეკავათ.

პოლიტიკური აქტიურობით არის ცნობილი „ქურთული კულტურის ცენტრი“, რომელიც 1992 წელს შეიქმნა. 1999 წლიდან ცენტრმა ხელახალი რეგისტრაცია გაიარა. 1995-99 წლების მოწვევის პარლამენტის მოღვაწეობისას სახელმწიფოს მიერ დიასპორისათვის გამოყოფილი თანხის საშუალებით ცენტრისათვის შეიძინეს ოფისი.

ორგანიზაცია პერიოდულად მართავს პოლიტიკურ აქციებს და ანტითურქული განწყობილებითაც გამოირჩევა. 1999 წლის 2 მარტს ოჯალანის დაპატიმრების გამო ორგანიზაციამ „დედა ენის“ ძეგლთან მიტინგი მოაწყო. მიტინგზე ანტითურქული, ანტიამერიკული და ნატო-ს საწინააღმდეგო მოწოდებები გაისმოდა.⁹

2002 წლის 8 ოქტომბერს, თბილისში ცენტრის წარმომადგენლებმა ქალაქის ცენტრალურ უბანში გამართეს დემონსტრაცია და თურქეთის სახელმწიფო დროშა საჯაროდ დაწვეს. მათ თურქეთთან სამხედრო თანამშრომლობის შეჩერება და ნატოში გაწევრიანების მცდელობის შეჩერება მოითხოვეს. ცენტრის წარმომადგენლების აზრით, საქართველოს ნატოში შესვლით თურქეთი საქართველოში სამხედრო ბაზებს დააფუძნებს, რაც ქურთების წინააღმდეგ რეპრესიებს გამოიწვევს. მათი განცხადებით, ქურთები უარს იტყვიან ქართულ არმიაში გაწვევაზე, რომელიც მთლიანად თურქულ სამხედრო მოდელზე გადადის.¹⁰ თურქეთის დროშის დაწვის შემდეგ თურქულმა მხარემ საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს საპროტესტო ნოტა გაუგზავნა და აღნიშნულ ფაქტზე რეაგირება მოითხოვა. 9 ოქტომბერს ცენტრის ხელმძღვანელი კახა კალაშოვი უშიშროების სამინისტრომ ჩვენების მისაცემად დაიბარა და მხოლოდ ახსნაგანმარტებითი ბარათის დაწერის შემდეგ გაათავისუფლეს.¹¹

საქართველოში ასევე მოღვაწეობს საქართველოს ეზიდთა ახალგაზრდული კავშირი და ქურთ-ეზიდთა ეროვნული კონგრესი,¹² გიორგი შამოევის სახელობის ქურთების უფლებებისა და რელიგიურ-კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის საერთაშორისო ფონდი, საქართველოს ქურთ-ეზიდ ქალთა დამოუკიდებელი ლიგა.¹³ გარდა ამისა, არსებობს სხვა ორგანიზაციებიც, რომლებიც ფაქტობრივად ენთუზიაზმსა და არარეგულარული კერძო შემოწირულობების ხარჯზე მუშაობენ.

ყველა ქურთული ორგანიზაცია რეგულარული ფინანსური დახმარების გარეშე მუშაობს. მათ კონკრეტული ღონისძიებებისათვის შეუძლიათ უმნიშვნელო სახელმწიფო ან კერძო დაფინანსების უზრუნველყოფა. ძალზედ იშვიათია საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების ფინანსური მხარდაჭერა.¹⁴ პრაქტიკულად არ არის ფინანსური დახმარება ქურთული დიასპორის ორგანიზაციებისგანაც.

ქურთულ ორგანიზაციებს შორის არსებული დაპირისპირების გამო ვერ ხერხდება საერთო ძალისხმევით ერთობლივი გადაწყვეტილების მიღება და ორგანიზებული მუშაობა. ქურთული ორგანიზაციების განსხვავებული პოლიტიკური სიმპატიები კი ქურთულ დიასპორაში გარკვეულ დაპირისპირებასაც წარმოშობს.

საქართველოს მიერ დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ქურთი ეროვნების დეპუტატი საქართველოს პარლამენტში მხოლოდ 1995-99 წლების მოწვევის პარლამენტში იყო. ქურთული ორგანიზაციები ხშირად აცხადებენ, რომ ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანოში არ ჰყავთ საკუთარი წარმომადგენლები, თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ეს მეტწილად თავად ქურთულ ორგანიზაციებს შორის დაპირისპირების შედეგია. 1995 წელს პოლიტიკურ გაერთიანება „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი“, რომლის ხელმძღვანელიც ქვეყნის მაშინდელი პრეზიდენტი ედუარდ შევარდნაძე იყო, ქურთულ დიასპორას საარჩევნო სიებში 35-ე ადგილს სთავაზობდა. თუმცა, დიასპორის საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს შორის ერთიანი კანდიდატურაზე შეთანხმება გაჭიანურდა და ბოლოს „საქართველოს ქურთ მოქალაქეთა საზოგადოების“ (ამჟამინდელი „საქართველოს ეზიდთა კავშირი“) წარდგინებით მამე რაიკის „მოქალაქეთა კავშირის“ სიებით კენჭისყრა შესთავაზეს. შეთანხმებული კანდიდატის წარდგენის დაგვიანების გამო მამე რაიკის შეთავაზებული ადგილის ნაცვლად ერთი შეხედვით არაგამსვლელი ადგილი შესთავაზეს, მაგრამ არჩევნების შედეგის მიხედვით, მამე რაიკის 78-ე ადგილი გამსვლელი აღმოჩნდა და იგი საქართველოს პარლამენტში პირველი ქურთი ეროვნების დეპუტატი გახდა.¹⁵

მამე რაიკის პარლამენტში მოღვაწეობის პერიოდში ორი წლის განმავლობაში ქურთული კულტურის განვითარებაზე 50 ათასი ლარი გამოიყო. 1999 წლის არჩევნებში ქურთულ ორგანიზაციებს შორის შიდა დაპირისპირების შედეგად ვერ მოხერხდა საერთო კანდიდატზე შეთანხმება, რის გამოც 1999 წლის მოწვევის პარლამენტში ქურთი დეპუტატი ვეღარ მოხვდა. მამე რაიკის განცხადებით, საქართველოს პარლამენტში ქურთი ეროვნების დეპუტატის გაყვანისათვის აუცილებელია დიასპორის კონსოლიდაცია, ერთი პოლიტიკური ორგანიზაციის არჩევა და ამ ორგანიზაციისათვის მთელი დიასპორის მიერ მაქსიმალური მხარდაჭერის აღმოჩენა.¹⁶

კონსოლიდაციის პრობლემა გამოვლინდა 2003 წლის 2 ნოემბრის საპარლამენტო არჩევნების პერიოდში.¹⁷ ქურთული ორგანიზაციების ლიდერები სამ სრულიად განსხვავებული ორიენტაციის პოლიტიკურ პარტიაში აღმოჩდნენ. გარდა ამისა, ამ პარტიების საარჩევნო სიებში მათთვის განკუთვნილი ადგილი თავიდანვე ნათელს ხდიდა, რომ მათ პარლამენტში მოხვედრის მცირე შანსი ჰქონდათ.

ქურთული ორგანიზაციების ერთმა ნაწილმა თავისი არჩევანი პრეზიდენტ შევარდნაძესა და მისი ხელმძღვანელობით შექმნილ საარჩევნო ბლოკ „ახალ საქართველოზე“ შეაჩერა. ამ ქურთული ორგანიზაციის წევრები მხარდაჭერის სანაცვლოდ სახელისუფლო ბლოკისგან თავისი კანდიდატის, გენერალური პროკურატურის განსაკუთრებულ საქმეთა უფროსი გამომძიებლის ისკო დასენის პარლამენტში გაყვანას ითხოვდნენ. შეიქმნა „საქართველოს ქურთი-ეზიდების საკოორდინაციო საბჭოც“, რომელმაც რამდენიმე ქურთული ორგანიზაცია გააერთიანა¹⁸. სახელისუფლო ბლოკის მხარდაჭერით საბჭომ გამოსცა ჟურნალი „მიდიაც“.¹⁹ 2003 წლის 26 სექტემბერს კი „ქურთ-ეზიდთა საკოორდინაციო საბჭოს“ წინაასაარჩევნო პრეზენტაციაც მოეწყო, სადაც საპარლამენტო არჩევნებში სახელისუფლო ბლოკის მხარდაჭერის შესახებ განაცხადეს.²⁰ თუმცა, ისკო დასენი სახელისუფლო ბლოკის საარჩევნო სიაში 81 იყო, რაც არსებული პოლიტიკური რეალობიდან გამომდინარე პრაქტიკულად გამორიცხავდა პარლამენტში მისი მოხვედრის შესაძლებლობას.

„საქართველოს ეზიდთა კავშირმა“ თავისი პოლიტიკური მხარდაჭერა გამოუცხადა „დემოკრატიული აღორძინების კავშირს“, რომელიც არჩევნების პერიოდში აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში ხელისუფლებაში იმყოფებოდა. კავშირის დეპუტატობის კანდიდატი იყო ორგანიზაციის ხელმძღვანელი როსტომ ატაშოვი, რომელმაც თავისი კავშირის სახელით „დემოკრატიული აღორძინების კავშირს“ სრული მხარდაჭერა გამოუცხადა.²¹ „დემოკრატიული აღორძინების კავშირის“ მხარდაჭერით „საქართველოს ეზიდთა კავშირმა“ გაზეთის გამოშვებაც დაიწყო. „დემოკრატიული აღორძინების კავშირის“ წარმომადგენლების განცხადებით, როსტომ ატაშოვს გარანტირებული ჰქონდა ადგილი პარლამენტში,²² თუმცა საარჩევნო სიაში ატაშოვი მხოლოდ 64-ე იყო, რაც პარლამენტში მის მოხვედრას პრაქტიკულად გამორიცხავდა.

„ქურთ-ეზიდთა ეროვნულმა კონგრესმა“ თავისი არჩევანი ოპოზიციურ პოლიტიკურ პარტიაზე შეაჩერა. კონგრესის თავმჯდომარე აგიტ მირზოევი, რომელიც დასენისა და ატაშოვის პარლამენტში მოხვედრის შანსებს მინიმალურად აფასებდა, ოპოზიციური გაერთიანება „ახალი მემარჯვენეების“ სიაში 30-ე იყო.²³ თუმცა, პარტიამ პარლამენტში ამდენი დეპუტატის გაყვანა ვერ შეძლო.

2003 წლის 2 ნოემბრის საპარლამენტო არჩევნების შედეგების გაუქმების შემდეგ, 2004 წლის 28 მარტს ვადამდელი საპარლამენტო არჩევნები გაიმართა. თუმცა, ქურთი ეროვნების დეპუტატობის კანდიდატები არ იყვნენ წარმოდგენილნი იმ პარტიებისა თუ საარჩევნო ბლოკების სიებში, რომელთაც არჩევნებში გამარჯვების რეალური შანსი ჰქონდათ.

______________________

1. Лела Бердзенишвили, „Интервью с президентом курдской ассоциации „Ронай“ Юрием Набиевым, გაზეთი Свободная Грузия, №169 (369), 12 დეკემბერი 1992.

2. „Немцы помогли Курдам Тбилиси приобрести офис“, Многонациональная Грузия, №4 (20), აგვისტო, 2002.

3. ქურთისტანის მუშათა პარტიის (ქმპ) ლიდერი აბდულა ოჯალანი, მეტსახელად აპო, 1999 წელს კენიაში სპეცოპერაციის შედეგად დააკავეს და ამჟამად თურქეთის საპატიმროში საგანგებო მეთვალყურეობის ქვეშ იხდის სასჯელს. ქმპ-ის დამფუძნებელი კრება 1978 წელს გაიმართა და მის თავმჯდომარედ ოჯალანი აირჩიეს. პარტიის იდეოლოგიური საფუძვლები მარქსიზმ-ლენინიზმის პრინციპებს ეფუძნება. პარტიამ ბრძოლის პარტიზანული ტაქტიკა აირჩია. ოჯალანის დაკავების შემდეგ პარტიის აქტიურობა მნიშვნელოვნად შესუსტდა.

4. საქართველოში ქურთული დიასპორის წარმომადგენლების განცხადებით, გადაცემული 6 დაკავებულიდან სამი თურქეთის მხარემ საზღვარზევე დახვრიტა, სამი კი დააპატიმრა.

5. თეა რუსიტაშვილი, „ოჯალანის მომხრეები საქართველოს ტერაქტებით ემუქრებიან, გადასცა თუ არა საქართველომ თურქეთს „ქურთი პატრიოტები“?“, გაზეთი ალია, №52 (646), 3-4 აპრილი 1999; მაია ჩიკვაიძე, „რა ვიცით კიდევ ერთი ეთნიკური უმცირესობის - იეზიდების საქართველოში არსებობისა და ყოფის შესახებ“, გაზეთი ახალი ვერსია, №5 (133), 2-8 თებერვალი 2004.

6. თურქეთში დაკავებული ბავშვების გათავისუფლების შესახებ იხ.: ანი მიროტაძე, „თურქეთში დაპატიმრებული ქართველი ბავშვები გაათავისუფლეს“, ახალი თაობა, №80 (1208), 24 მარტი 1999; „ქართველი მოზარდების სასამართლო პროცესი კანონზომიერ დასასრულამდე მივიდა“, საქართველოს რესპუბლიკა, №77 (3118), 24 მარტი 1999; თეა ბარამიშვილი, დავით იაკობაშვილი, „ჩვენ ერთი მატჩი წავაგეთ მხოლოდ“, დილის გაზეთი, №65 (883), 26 მარტი 1999.

7. „У Памятника „Дэда Эна“, Новый Взгляд, №7, აგვისტო, 2003.

8. Виталий Набиев, „Акция протеста в Курдском международном культурном центре“, Kaniya Sipî, №6, სექტემბერი, 2003.

9. მირიან ლებანიძე, „ქურთთა აქციას ლეიბორისტები და კომკავშირლები შეუერთდნენ“, გაზეთი რეზონანსი, 57 (1464), 3 მარტი 1999.

10. „თბილისელმა ქურთებმა თურქეთის დროშა საჯაროდ დაწვეს“, პრაიმ-ნიუსი, 9 ოქტომბერი 2002.

11. რუსიკო მაჩაიძე, „კალაშოვმა პირობა დადო, რომ თურქეთის დროშას აღარ დაწვავს, ქურთულ-თურქული ომი საქართველოში“, რეზონანსი, 277 (2762) 11 ოქტომბერი 2002.

12. Майя Караманова, „Езидское Молодежь: Реалии и Перспективы“, Новый Взгляд, №1, თებერვალი, 2003;

13. Ася Казазян, „В Тбилиси создана организация курдских женщин Грузии“, Новый Взгляд, №8-9, სექტემბერიოქტომბერი, 2003.

14. „ქურთ-ეზიდთა ეროვნულმა კონგრესმა“ გაეროს მოხალისეებისაგან ერთხელ მიიღო ექვსასი ამერიკული დოლარი, რომელიც საკოორდინაციო საბჭოს შექმნას მოხმარდა, მაგრამ ამ წამოწყებამ არ გაამართლა.

15. საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისია, 1995 წლის 16 ნოემბერი, საქართველოს პარლამენტის არჩევნების შედეგების შემაჯამებელი ოქმი, საქართველოს პარლამენტის ყოველკვირეული გაზეთი საქართველოს პარლამენტი, №17, 18 ნოემბერი 1995.

16. Майя Караманова, „Маме Раики: „Я поддержу единого кандидата““, Новый Взгляд, №3, აპრილი, 2003.

17. 2003 წლის 2 ნოემბრის არჩევნებს ქვეყანაში სახალხო მღელვარება და ხავერდოვანი რევოლუცია მოჰყვა, რის შედეგადაც 23 ნოემბერს გადადგა პრეზიდენტი შევარდნაძე. ამის შემდეგ გაუქმდა საპარლამენტო არჩევნების (მხოლოდ პროპორციული) შედეგები და დაინიშნა ვადამდელი საპარლამენტო არჩევნები.

18. მერაბ მეტრეველი, „ერთი „კაკალი“ ქურთებისათვის“, 24 საათი, №139 (351), 23 მაისი 2003.

19. ია აბულაშვილი, „ქურთული დიასპორა სახელისუფლო ბლოკს „ეხუტება“, რეზონანსი №234 (3075), 28 აგვისტო 2003.

20. Иракли Чихладзе, „Презентация предвыборного штаба Курдов-Езидов“, Кавказский Акцент, №19 (92), 1.10-15-10. 2003.

21. ამ საკითხზე იხ.: ვერიკო თევზაძე, „აღორძინება“ ქურთულ-ქართულად“, 24 საათი, №150, 3 ივნისი 2003; ეკა გულუა, „12 000 იეზიდი „აღორძინებამ“ შთანთქა“, რეზონანსი №151 (2992), 3 ივნისი 2003; Мураз Джафаров, „Конференция Союза Езидов Грузии“, Новый Взгляд, №5, ივნისი, 2003; Виталий Набиев, „Форум тбилисской организаций СДВГ во „Дворце спорта““, Kaniya Sipî, №6, სექტემბერი, 2003.

22. Виталий Набиев, „В Грузии создан Совет Старейшин курдов-езидов“, Kaniya Sipî, №4, ივლისი, 2003.

23. დეპუტატობის კანდიდატების დებატებისა და მათი მოსაზრებების შესახებ იხ.: Мразе Узо Джафаров, „Круглый стол „Курдское население в преддверии выборов: ваша позиция“, Новый Взгляд, №8-9, სექტემბერი-ოქტომბერი, 2003.

საქართველოსა და სომხეთში მცხოვრები ქურთების აბსოლუტური უმრავლესობა ეზიდური რელიგიის მიმდევარია. 1944 წელს სამხრეთ საქართველოდან მუსლიმი ქურთების დეპორტაციის შემდეგ მათი რაოდენობა საქართველოში უმნიშვნელოა.¹

ეზიდები ზემო მესოპოტამიის უძველესი მკვიდრები არიან და მრავალმილიონიანი ქურთული მოსახლეობის, რომელთა ძირითადი ნაწილი მუსლიმია, შემადგენელი ნაწილია. ამჟამად ქურთების მხოლოდ მცირე ნაწილია ეზიდიზმის მიმდევარი. მათი რაოდენობა მთელ მსოფლიოში ერთ მილიონამდეა. ეზიდური რელიგია ჯერ კიდევ შეუსწავლელია. მის შესახებ თავად ეზიდური რელიგიის მოღვაწეებს შორისაც არსებობს განსხვავებული შეხედულებები. პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სხვა მიზეზების გამო ეზიდური რელიგია თავის გარემოში ჩაიკეტა, რასაც ხელი არ შეუშლია რელიგიური პოსტულატები თაობიდან თაობას გადასცემოდა და მუდმივი დევნისათვის გაეძლო, რამაც კიდევ უფრო შეუწყო ხელი ეზიდიზმის მიმდევრებს თავისი რელიგია დაეცვათ.

ეზიდები მონოთეისტები - ერთღმერთიანობის მიმდევრები არიან. ისინი მთელი თავისი ისტორიის მანძილზე განიცდიდნენ დევნას, ცდილობდნენ მათ ძალდატანებით ასიმილაციას და აიძულებდნენ უარი ეთქვათ სარწმუნოებაზე. ეზიდების დევნისა და ფიზიკური განადგურების ბოლო პერიოდი XIX-XX საუკუნეზე მოდის, როდესაც ეზიდები თავშესაფარს მეზობელ ქრისტიანულ ქვეყნებში, კერძოდ სომხეთსა და საქართველოში ეძებენ. ეზიდთა ბოლო მასობრივი გადმოსახლება სამხრეთ კავკასიაში 1914-1918 წლებში მოხდა.

მუსლიმი ქურთებისაგან განსხვავებით ეზიდების საზოგადოება ორგანიზებულია თეოკრატიულ-კასტურ პრინციპზე. ეზიდების კასტური დაყოფა რელიგიურ პრინციპში არის აყვანილი. ისინი ძირითადად იყოფიან ორ კასტად: ერისკაცებად და სასულიერო პირებად. ყოველი კასტა კარჩაკეტილი და მიუწვდომელია. ერთი კასტიდან მეორეში გადასვლას ან მათ წარმომადგენლებს შორის ქორწინებას ეზიდთა სარწმუნოება კრძალავს.²

ეზიდი ქურთების რელიგიური ლიდერები საგანგაშოდ მიიჩნევენ დიასპორაში მიმდინარე პროცესებს. 90-იანი წლებიდან შეიმჩნევა ტენდენცია, როდესაც ეზიდები სხვა რელიგიის მიმდევრები ხდებიან.³ ეზიდური რელიგიის საფუძვლების ელემენტარული ცოდნის გარეშე ეზიდური რელიგიის მიმდევრები ხდებიან ქრისტიანები, იეღოვას მოწმეები, ადვენტისტები, ორმოცდაათიანელები, ევანგელისტები და კრიშნაიდები. ხშირად რელიგიის გამოცვლა გაუცნობიერებლად, მატერიალური დაინტერესების ან სხვა რელიგიების მხრიდან აქტიური პროზელიტიზმის შედეგია. სარწმუნოების შეცვლის მიზეზად რელიგიური მოღვაწეების პასიური მუშაობაც სახელდება, რადგან ეზიდი ქურთების უმრავლესობამ პრაქტიკულად არაფერი იცის საკუთარი რელიგიის შესახებ.⁴ რელიგიურმა დღესასწაულებმა კი დაკარგეს თავისი ჭეშმარიტი სახე და ფორმალობად იქცა. ამგვარი პროცესი ეზიდი ქურთების ასიმილაციის საფრთხესაც წარმოშობს. უნდა აღინიშნოს, რომ თავად ეზიდიზმს პროზელიტიზმი არ ახასიათებს⁵. ეზიდიზმი დახურული რელიგიაა და არაეზიდი ვერ გახდება ამ რელიგიის მიმდევარი. ამიტომაც ეზიდიზმის მიმდევართა რაოდენობა საუკუნეების განმავლობაში უმნიშვნელოდ იზრდებოდა.

რელიგიური ლიდერები ეზიდიზმისადმი საფრთხეს სკოლებში რელიგიის გაკვეთილების სწავლებაშიც ხედავენ. რელიგიის გაკვეთილები ძირითადად ქრისტიანულ რელიგიას ეხება, რაც გავლენას ახდენს არაქრისტიანი ბავშვების მსოფლმხედველობაზეც.⁶

ეზიდი ქურთების რელიგიური ლიდერები ეზიდური რელიგიის შენარჩუნების საშუალებად ეზიდური ტაძრის აშენებას მიიჩნევენ, რომელიც ეზიდური რელიგიის შენარჩუნებასა და განმტკიცებას შეუწყობდა ხელს.⁷ სამხრეთ კავკასიაში და მათ შორის საქართველოში ეზიდებს რელიგიური ტაძარი არ აქვთ. ქურთული ინტელიგენციისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების აქტიურობის შედეგად 2000

წელს ქალაქ თბილისის მერიამ ქალაქის გარეუბანში, ვარკეთილის მასივში, გამოჰყო მიწა, რომლის შესყიდვაც აუქციონის წესით იყო შესაძლებელი. ფინანსური პრობლემებისა და ქურთულ ორგანიზაციებს შორის არსებული უთანხმოების გამო, ეს საკითხი ვერ გადაწყდა და ამჟამად ეზიდების რელიგიური ტაძრის პრობლემა კვლავ მოუგვარებელია.

ქურთული დიასპორა ტაძრის მშენებლობაში ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ბარიერად ასახელებს სახელმწიფოსა და მართლმადიდებლურ ეკლესიას შორის არსებულ შეთანხმებას, რომლის მიხედვითაც რელიგიური ტაძრის მშენებლობაზე თანხმობა საპატრიარქომ უნდა გასცეს. პატრიარქის თანხმობის გარეშე კი ნებისმიერი პროექტი, რომელიც სხვა რელიგიური მიმდინარეობისათვის ტაძრის მშენებლობას ითვალისწინებს შეუძლებელია. ეზიდი ქურთების ზოგიერთი ლიდერის განცხადებით, „მათ სჭირდებათ ტაძარი, სადაც თავის რელიგიურ რიტუალებს ჩაატარებენ. ტაძრის მშენებლობის უფლება კი მათ კონსტიტუციის ძალით აქვთ გარანტირებული. ოფიციალურ პირებთან საუბრისას არავის სურს ამ თემაზე საუბარი, მაგრამ ღია უარის თქმას ყველა გაურბის“.⁸

____________________

1. საქართველოში ამჟამად ძირითადად ეზიდური რელიგიის მიმდევარი ქურთები ცხოვრობენ, თუმცა მუსლიმი ქურთების საქართველოში გამოჩენა ჯერ კიდევ XVI საუკუნეში მესხეთში დაფიქსირდა. XIX საუკუნის 80-იან წლებში თბილისის გუბერნიაში 3 ათასამდე მუსლიმი ქურთი ცხოვრობდა. ათასამდე მუსლიმი ქურთი ცხოვრობდა აჭარის ტერიტორიაზეც. მუსლიმი ქურთების საქართველოდან დეპორტაცია 1944 წელს მოხდა, როდესაც თურქეთის მოსაზღვრე რაიონებში მცხოვრები მუსლიმი მოსახლეობა საბჭოთა ხელისუფლებამ „არასანდო“ მოსახლეობის კატეგორიაში შეიყვანა და ისინი ცენტრალურ აზიაში გადაასახლა.

2. ეზიდური რელიგიისა და ტრადიციების შესახებ იხ.: Пир Дима, На пути к истине, Езидизм,Тбилиси, 2003; ქერიმ ამოევი, ეზიდების წმინდა წიგნები, თბილისის აზიისა და აფრიკის ინსტიტუტი, თბილისი 1999; ალბერტ მენთეშაშვილი, ქურთები და ქურთისტანი, გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“, თბილისი, 1977, 44-48; Ламара Пашаева, „Погребельные традиции Курдов“, კავკასიის ეთნოლოგიური კრებული, VIII, ივ. ჯავახიშვილის სახელობის ისტორიისა და ეთნოლოგიის ინსტიტუტი, 191-198.

3. ირმა მალაციძე, „ქურთები რელიგიური სახლის დაარსებას აპირებენ თბილისში“, რეზონანსი, №72 (488), 29 მაისი 1996; Тенгиз Шейх Бавки, „И Словам и делом“, Kaniya Sipî, №5, აგვისტო, 2003.

4. Лили Сафарова, „Интервью священнослужителем Пире Омар Хали“, Новый Взгляд, №7, აგვისტო, 2003.

5. ეზიდური ანდაზის თანახმად, ეზიდი არ შეიძლება გახდე, ეზიდად უნდა დაიბადო.

6. რელიგიის სფეროში არსებულ პრობლემებზე იხ.: Димитрий Пирбари, „Останемся самими собой“, Новый Взгляд, №5, ივნისი, 2003. რელიგიის გაკვეთილებზე ბავშვების დასწრების პრობლემა მწვავედ დგას აზერბაიჯანულ მოსახლეობაშიც, რომელიც ძირითადად ისლამის მიმდევარია.

7. Лили Сафарова, „Древо Желаниии“, Новый Взгляд, №5, ივნისი, 2003.

8. Felix Corley, „Georgia: Why Can't Minority Faiths Build Places of Worship?“, Forum 18 News Service, 14 November 2003.

ქურთული დიასპორისთვის მწვავე პრობლემაა ისტორიული გვარების აღდგენის საკითხი. 1914-18 წლებში სომხეთში დასახლებულ ეზიდ ქურთებს პირადობის დამადასტურებელი მოწმობები მისცეს, სადაც მათი გვარებიც ჩაიწერა. გვარების ჩაწერა შემდეგი მეთოდით ხდებოდა: წინაპრის (ძირითადად ბაბუის) ან ტომის, რომლის წევრებიც იყვნენ, სახელებს ემატებოდა დაბოლოება, რომელიც სომხური და რუსული გვარებისათვის იყო დამახასიათებელი (იან, ოვ და ევ დაბოლოება). მაგალითად, ხალო მირზა გახდა ხალო მირზოიანი და ა.შ.¹

ისტორიული გვარების მასობრივად აღდგენის ტენდენცია 1980-იანი წლების ბოლოს დაიწყო, თუმცა ეს პროცესი 2001 წელს შეჩერდა.² ისტორიული გვარების აღდგენა ისტორიისა და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტის დასკვნის საფუძველზე ხორციელდებოდა. 2003 წელს იუსტიციის სამინისტროს მიერ მიღებული სპეციალური დებულების შემდეგ კი, ფაქტობრივად შეზღუდულია არაქართული ისტორიული გვარების აღდგენა. სამინისტროს მხრიდან ქურთებისათვის ისტორიული გვარების აღდგენაზე ფაქტობრივი უარის თქმის თაობაზე ქურთული დიასპორის წარმომადგენლებმა ხელისუფლების წარმომადგენლებსაც მიმართეს,³ მაგრამ ეს საკითხი ჯერჯერობით კვლავ მოუგვარებელია.

____________________

1. „История одной фамилии“, Новый Взгляд, №7, აგვისტო, 2003.

2. ამ საკითხზე იხ.: სოფო დვალი, „იეზიდები წინაპართა გვარების აღდგენას ითხოვენ“, გაზეთი აქცენტი, 11 (18), 20-26 მარტი 2003.

3. „В стреча Председателем Парламента Грузии Нино Бурджанадзе“, Новый Взгляд, №3, აპრილი, 2003.