ეს სახელმძღვანელო შემუშავდა WHO ASSIST პროექტის ფარგლებში. კოორდინაცია და სპონსორული დახმარება გაუწია და განახორციელა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და ნივთიერების ავადმოხმარების დეპარტამენტმა, ნივთიერების ავადმოხმარების მართვის განყოფილების თაოსნობით.

სახელმძღვანელოს ავტორები არიან რ. ჰუმენიუკი, ს. ჰენრი-ედვარდსი, რ. ალი, ვ.პოზნიაკი და მ. მონტეირო (R. Humeniuk, S. Henry-Edwards, R. Ali, V. Poznyak and M.Monteiro). საპილოტე თავდაპირველი მონახაზი მომზადდა WHO ASSIST პროექტისIII ფაზის ფარგლებში. მოცემული სახელმძღვანელოს პირველი მონახაზის შექმნაში დიდი წვლილი მიუძღვით შემდეგ სპეციალისტებს, WHO ASSIST პროექტის III ფაზის სამუშაო ჯგუფის წევრებს: თომას ბეიბორს (აშშ), მაიკლ ფარელს (გაერთიანებულისამეფო), მარია ლუსია ფორმიგონის (ბრაზილია), როზელი ბოერნგენ დე ლასერდას (ბრაზილია), ვალტერ ლინგს (აშშ), ჯონ მარსდენს (გაერთიანებული სამეფო), ხოსემარტინეს-რაგას (ესპანეთი), ბონი მაკრის (აშშ), დევიდ ნიუქომბს (ავსტრალია), ჰემრაჯ პალს (ინდოეთი), სარა საიმონს (აშშ), ჯენის ვენდეტის (აშშ) (Thomas Babor, Michael Farrell, Maria Lucia Formigoni, Roseli Boerngen de Lacerda, Walter Ling, JohnMarsden, Jose Martinez -Raga, Bonnie McRee, Dav Newcombe, Hemraj Pal, Sara Simon, Janice Vendetti). სახელმძღვანელოს სამუშაო ვარიანტის მომზადებას პილოტირებისთვის და შემდგომი დამუშავებისთვის კოორდინირებას უწევდნენ ვლადიმირ პოზნიაკი (Vladimir Poznyak) და მარისტელა მონტეირო (Maristela Monteiro), WHO-ის ფსიქიკური ჯანმრთელობის და ნივთიერების ავადმოხმარების დეპარტამენტის თანამშრომლები, აგრეთვე რეიჩელ ჰუმენიუკი (Rachel Humeniuk) და რობერტ ალი (Robert Ali), სამხრეთ ავსტრალიის ნარკოტიკების და ალკოჰოლის სამსახურიდან - ეს გახლავთ WHO-ის თანამშრომელი ცენტრი ნარკოტიკების და ალკოჰოლის მოხმარების პრობლემების მკურნალობის კვლევებში (ავსტრალია).

საპილოტე სახელმძღვანელო ჩაასწორეს რობერტ ალიმ და სონალი მინამ (Sonali Meena) (avstralia). ამ სამუშაოში აგრეთვე მიუძღვით წვლილი WHO ASSIST ის სათათბირო კომიტეტის წევრებსა და სხვა სპეციალისტებს: თომას ბეიბორს (აშშ), კარინა ფერეირა-ბორგესს (Carina Ferreira-Borges) (WHO AFRO), ალექსანდრა ფლეიშმანს (Alexandra Fleischmann) (WHO), მარია ლუჩია ფორმიგონის (ბრაზილია), ვალტერ ლინგს (აშშ), ჰემრაჯ პალ (ინდოეთი), რიკ რაუსონს (Rick Rawson) (აშშ).

სახელმძღვანელოს დასრულებას და მის გამოშვებას ხელმძღვანელობდა ვლადიმირ პოზნიაკი (WHO). მას დახმარებას უწევდნენ რეიჩელ ჰუმენიუკი, სონალი მინა და ლიდია სეგურა (Lidia Segura) (ესპანეთი). ადმინისტრაციულ საკითხებში მათი დამხმარეები იყვნენ ტეს ნარცისო და (Tess Narciso) მილენე შრაიბერი (Mylène Schreiber).

რეფერირებისთვის: Humeniuk RE, Henry-Edwards S, Ali RL, Poznyak V and Monteiro M (2010). The Alcohol, Smoking and Substance Involvement Screening Test (ASSIST): manual for use in primary care. Geneva, World Health Organization.

მოცემული დოკუმენტის დამატებებია:

Humeniuk RE, Henry-Edwards S, Ali RL and Monteiro M (2010). The ASSIST-linked brief intervention for hazardous and harmful substance use: manual for use in primary care („ASSIST-თან ბმული ხანმოკლე ინტერვენცია ნივთიერების სახიფათო და საზიანო მოხმარებისას: სახელმძღვანელო პირველად ჯანდაცვაში გამოყენებისთვის“). Geneva, World Health Organization.

Humeniuk RE, Henry-Edwards S, Ali RL and Meena S (2010). Self-help strategies for cutting down or stopping substance use: a guide. („თვითდახმარების სტრატეგიები ნივთიერების მოხმარების შემცირების ან შეწყვეტისთვის: გზამკვლევი“) Geneva, World Health Organization.

წინამდებარე სახელმძღვანელოს შედგენა და გამოცემა (ინგლისურენოვანი ორიგინალის), აგრეთვე WHO ASSIST პროექტის განხორციელება შესაძლებელი გახდა ავსტრალიის კავშირის ჯანმრთელობისა და დაბერების დეპარტამენტის და ვალენსიის მთავრობის (ესპანეთი) ფინანსური მხარდაჭერით.

მოცემული სახელმძღვანელო მოიაზრება ერთ კომპლექტში გამოცემასთან: „ASSIST-თან ბმული ხანმოკლე ინტერვენცია ნივთიერების სახიფათო და საზიანო მოხმარებისას: სახელმძღვანელო პირველად ჯანდაცვაში გამოყენებისთვის“¹ და ეფუძნება ტექსტს „ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგტესტი (ASSIST): სახელმძღვანელო პირველად ჯანდაცვაში გამოყენებისთვის. სამუშაო ვერსია პილოტირებისთვის“². მოცემული სახელმძღვანელოს მიზანია, გაგაცნოთ ASSIST და აღწეროს, როგორ უნდა იქნეს ის გამოყენებული ჯანდაცვის დაწესებულებებში - განსაკუთრებით, თემზე დაფუძნებულ პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებში - იმისათვის, რომ გამოვავლინოთ ნივთიერების მომხმარებლები, უზრუნველვყოთ სათანადო ხანმოკლე ინტერვენციით ან გადავამისამართოთ შესაბამის სპეციალისტთან.

სახელმძღვანელოში აღწერილი იქნება:

სახელმძღვანელოს დანართებში მოცემულია დამატებითი ინფორმაცია:

„ASSIST-თან ბმული ხანმოკლე ინტერვენცია ნივთიერების სახიფათო და საზიანო მოხმარებისას: სახელმძღვანელო პირველად ჯანდაცვაში გამოყენებისთვის“¹ განმარტავს, როგორ უნდა დავაკავშიროთ ASSIST ხანმოკლე ინტერვენციასთან, რათა დავეხმაროთ კლიენტს ნივთიერების მოხმარების შემცირებაში ან შეწყვეტაში.

ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარების სკრინინგ-ტესტი (The Alcohol, Smoking and Substance Involvement Screening Test - ASSIST) შემუშავებული იქნა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) ეგიდით, ადიქციის მკვლევართა და კლინიცისტთა საერთაშორისო ჯგუფის მიერ, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის იმ მძიმე ტვირთის პასუხად, რაც მსოფლიოში ფსიქოაქტიურ ნივთიერებათა მოხმარებას უკავშირდება3,4,5. ტესტი შეადგინეს პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებში გამოსაყენებლად, სადაც კლიენტთა მიერ ნივთიერების სახიფათო და ზიანის მომტანი მოხმარება შესაძლოა შეუმჩნეველი დარჩეს, ან გაუარესდეს.

ASSIST (ვერსია 3.1) 8-პუნქტიანი კითხვარია და მას ჯანდაცვის მუშაკი იყენებს კლიენტთან სამუშაოდ. გამოიყენება ფანქარი და ქაღალდი. პროცედურას დაახლოებით 5-10 წუთი სჭირდება. ASSIST იმგვარად შეადგინეს, რომ ყოფილიყო კულტურულად ნეიტრალური და მრავალგვარ კულტურულ გარემოში მოსახმარი. გამოიყენება შქვემოთ ჩამოთვლილი ნივთიერებების მოხმარების სკრინინგისთვის:

ამ კატეგორიაში მოხვედრილ ნივთიერებათა ტიპების ჩამონათვალი, მათ შორის ზოგი ქუჩაში გავრცელებული დასახელებით, შეგიძლიათ იხილოთ ბოქსში 3.

ASSIST განსაზღვრავს რისკის ქულას ყოველი ნივთიერების მოხმარებისთვის. ეს გამოიყენება კლიენტებთან განხილვის (ხანმოკლე ინტერვენციის) დასაწყებად მათ მიერ ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებით. ყოველი ნივთიერებისთვის მინიჭებული ქულა ნაწილდება რისკის „დაბალ“ „ზომიერ“ და „მაღალ“ კატეგორიებს შორის, რაც, თავის მხრივ, განსაზღვრავს მოხმარების დონიდან გამომდინარე ყველაზე შესაფერ ინტერვენციას („მკურნალობას არ საჭიროებს“, „ხანმოკლე ინტერვენცია“ ან „გადამისამართება სპეციალისტთან შეფასებისა და მკურნალობისთვის“).

ASSIST კლიენტისგან იღებს ინფორმაციას ცხოვრების მანძილზე და აგრეთვე, ბოლო 3 თვის განმავლობაში ნივთიერებათა მოხმარების და ამასთან დაკავშირებული პრობლემების შესახებ. ASSIST-ს შეუძლია, განსაზღვროს ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების დიაპაზონი, მათ შორის, მწვავე ინტოქსიკაცია, რეგულარული მოხმარება, დამოკიდებულება ან „მაღალი რისკის“ მოხმარება და ინექციური მოხმარების ქცევა.

მოკლედ, ASSIST მოიცავს შემდეგ შეკითხვებს:

ASSIST ვერსია 3.1-ის კითხვარი შეგიძლიათ იხილოთ დანართში A, ხოლო დამატებით ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა ჩაატაროთ გამოკითხვა და როგორ უნდა დასვათ თითოეული კითხვა, ნახავთ მე-12 თავში „როგორ ჩავატაროთ ASSIST გამოკითხვა“. დანართში G აგრეთვე მოწოდებულია ორი სავარჯიშო ინტერვიუს სცენარი - ნიმუშები როლური თამაშისთვის.

ერთად აღებული ეს კითხვები შესაძლებლობას იძლევა, განისაზღვროს როგორია კლიენტის მიერ ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული რისკის დონე, რამდენად სახიფათოა მოხმარება და რამდენად ალბათურია, რომ მოხმარების გაგრძელება ზიანის მომტანი იქნება (ახლა ან მომავალში). ASSIST-ით მიღებული ქულები თუ სკალის შუაშია მოთავსებული, ისინი სავარაუდოდ, აჩვენებენ ნივთიერების სახიფათო ან საზიანო მოხმარებას („ზომიერი რისკი“), უფრო მაღალი 9 ქულები კი - სავარაუდოდ შეესაბამება ნივთიერებაზე დამოკიდებულებას („მაღალი რისკი“). დამოკიდებულებას ანუ „მაღალ რისკს“ განსაკუთრებით უკავშირდება კითხვები მოხმარების აუცილებლობაზე (კ3), მოხმარების შემცირების წარუმატებელ მცდელობებზე (კ7) და ნივთიერების ინექციურ მოხმარებაზე (კ8).

ქულა გამოყვანილია კ2-დან კ7-მდე მიღებული ქულების დაჯამებით. კ8-ზე გაცემული პასუხები არ არის შეტანილი ნივთიერების მოხმარების საერთო ქულის გამოთვლაში, მაგრამ ინექციური მოხმარება რისკის ინდიკატორია. ინექციური მოხმარება (კ8) განსაკუთრებით მაღალი რისკის ქცევაა. ის უკავშირდება ზედოზირების, დამოკიდებულების, სისხლით გადამდები ინფექციების (როგორიცაა აივ და C ჰეპატიტი) გაზრდილ ალბათობას და ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ სხვა უფრო მძიმე პრობლემებს. თუ კლიენტი ბოლო 3 თვის განმავლობაში რეგულარულად მოიხმარდა ნარკოტიკს ინექციურად, მაშინ, მას შესაძლოა, დასჭირდეს გადამისამართება სპეციალისტთან შეფასებისა და მკურნალობისთვის. ამ საკითხზე დამატებითი ინფორმაცია მოცემულია წინამდებარე სახელმძღვანელოს მე-14 და მე-15 თავებში.

ASSIST შემუშავდა WHO-ის მიერ ადრე ჩატარებულ სამუშაოზე დაყრდნობით, რაც მიზნად ისახავდა ალკოჰოლის სკრინინგის და ხანმოკლე ინტერვენციის გაუმჯობესებას ალკოჰოლის მოხმარებასთან დაკავშირებულ აშლილობათა გამოსავლენი ტესტის (Alcohol Use Disorders Identification Test, AUDIT) განვითარების, ვალიდიზაციის და პოპულარიზაციის გზით^6,7,8. AUDIT პროექტის მიერ ალკოჰოლის სკრინინგის და ხანმოკლე ინტერვენციის მეთოდის წარმატებით პოპულარიზაციამ და პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებში ალკოჰოლთან დაკავშირებული პრობლემების ეფექტიანად შემცირებამ ძლიერი იმპულსი გააჩინა სკრინინგი და ინტერვენცია სხვა ნივთიერებებსა და მათთან დაკავშირებულ პრობლემებზეც გაევრცელებინათ; იქ გამოყენებული მეთოდები კი სამოდელოდ აიღეს WHO ASSIST პროექტში⁹.

არსებული სკრინინგ-ტესტების პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებში გამოყენების შეზღუდვებზე ბოლო დროს მაკფერსონმა და ჰერშმა (McPherson and Hersh, 2000)¹⁰ და ბეიბორმა (2005)¹¹ ისაუბრეს. ბევრი არსებული ინსტრუმენტი, როგორიცაა დამოკიდებულების სიმძიმის ინდექსი (Addiction Severity Index, ASI)¹² და კომბინირებული საერთაშორისო სადიაგნოსტიკო ინტერვიუდან აღებული ნივთიერების ავადმოხმარების მოდული განვრცობილი სახით (expanded Substance Abuse Module of the Composite International Diagnostic Interview, CIDI-SAM)¹³ თუმცა ამომწურავია, მაგრამ მათი ჩატარება დიდ დროს მოითხოვს და პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებში ეს ვერ ხერხდება. მეორე მხრივ, ჩვენ ხელთ არსებული ზოგი მოკლე ინსტრუმენტი, როგორიცაა ნარკოტიკებზე მორგებული CAGE კითხვარი (CAGE-Adapted to Include Drugs, CAGE-AID)¹⁴, ყურადღებას ამახვილებს ნივთიერებაზე დამოკიდებულებაზე, რაც ნაკლებად გამოსადეგია საზიანო და სახიფათო მოხმარების აღმოსაჩენად დამოკიდებულების არმქონე პირებში. მეტიც, თვით-ანგარიშის სკრინინგ-ტესტებს, კროსკულტურული თვალსაზრისით, მთელი რიგი შეზღუდვები აქვს. მათგან უმრავლესობა შემუშავდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში და არ არის ნაჩვენები მათი სენსიტიურობა და სპეციფიკურობა სხვა კულტურულ გარემოში გამოყენებისას, არც ფართოდ მიღებული გამხდარა.

1997 წელს WHO-მ შეიმუშავა ASSIST, რათა:

ASSIST-მა გაიარა ტესტირების სამი მთავარი ფაზა იმის დასამტკიცებლად, რომ არის საიმედო და ვალიდური ინსტრუმენტი საერთაშორისო გამოყენებისთვის და შესაძლებელია მისი მიბმა ხანმოკლე ინტერვენციაზე.

WHO ASSIST-პროექტის I ფაზა 1997 და 1998 წლებში მიმდინარეობდა³ და მუშავდებოდა ASSIST-ის პირველი ვერსია (ვერსია 1.0). კითხვარის სამუშაო ვარიანტი 12-პუნქტიანი იყო. კითხვარის პუნქტების სანდოობა და ვარგისობა შეფასდა ტესტრეტესტის სანდოობის კვლევით, რომლებიც ჩატარდა ავსტრალიაში, ბრაზილიაში, ინდოეთში, ირლანდიაში, ისრაელში, პალესტინის თვითმმართველ ოლქებში, პუერტო-რიკოში, დიდი ბრიტანეთის გაერთიანებულ სამეფოში, ჩრდილოეთ ირლანდიასა და ზიმბაბვეში. ქვეყნების ამგვარი შერჩევა უზრუნველყოფდა, რომ კვლევის მონაწილეები კულტურულად განსხვავებული იქნებოდნენ ერთმანეთისგან და მოხმარების სხვადასხვა პატერნები ექნებოდათ. შედეგებმა აჩვენა, რომ ASSIST სანდო და ვალიდურია; კვლევის მონაწილეთა გამოხმაურებების საფუძველზე კითხვარი 8 პუნქტამდე შემცირდა (ვერსია 2.0) იმის უზრუნველსაყოფად, რომ ყველა პუნქტი იოლად ჩასატარებელი და გასაგები ყოფილიყო.

პროექტის II ფაზა მოიცავდა საერთაშორისო კვლევას, რომელიც ჩატარდა ASSIST კითხვარის პირველადი ჯანდაცვისა და წამალდამოკიდებულების სხვადასხვა დაწესებულებებში გამოყენების სანდოობის შესამოწმებლად. ვალიდობა იკვლევს, ზომავს თუ არა ტესტი იმ კონსტრუქტებსა და მდგომარეობებს, რომელთა გაზომვაც არის განზრახული. კვლევა მიმდინარეობდა 2000 და 2002 წლებში და ჩატარდა ავსტრალიაში, ბრაზილიაში, ინდოეთში, ტაილანდში, გაერთიანებულ სამეფოში, ამერიკის შეერთებულ შტატებში და ზიმბაბვეში. მონაწილეები შეირჩნენ როგორც პირველადი ჯანდაცვის, ასევე ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მომხმარებელთა სამკურნალო სერვისებიდან, რათა ნივთიერების მოხმარების სხვადასხვა პატერნის მქონე პირები სათანადოდ ყოფილიყვნენ წარმოდგენილი. კვლევამ აჩვენა, რომ ASSIST-ს აქვს კონკურებული, კონსტრუქტული, პრედიქტული და დისკრიმინანტული ვალიდობის კარგი მაჩვენებელი, აგრეთვე, შეიმუშავებს ზღვრულ ქულებს „დაბალი“, „ზომიერი“ და „მაღალი“ რისკებისათვის³, 15, 16. ამის შედეგად მიღებული კითხვარის ვერსია ASSIST ვ3.0 საბოლოოდ დაიხვეწა და იქცა ASSIST ვ3.1-ად, რომელიც ჯანდაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის დაწესებულებებში კლინიკური მიზნებით გამოიყენება, ხოლო ვერსია 3.0-ის გამოყენება რეკომენდებულია კვლევითი მიზნებისთვის. იმავდროულად ჩატარებულმა საპილოტე კვლევამ აჩვენა, რომ პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებიდან შერჩეული მონაწილეები ამცირებდნენ ნივთიერების მოხმარებას, თუ უტარდებოდათ მათი ASSIST ქულების შესაბამისი ხანმოკლე ინტერვენცია.

კვლევის III ფაზა მოიცავდა რანდომიზებულ კონტროლირებად კვლევას, რომელიც შეისწავლიდა ASSIST ქულებიდან გამომდინარე ხანმოკლე ინტერვენციის ეფექტიანობას კანაფის, კოკაინის, ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორების ან ASSIST-ის და მასთან ბმული ხანმოკლე ინტერვენციის შემუშავება ოპიოიდების ზომიერი რისკის მოხმარებისას5. მონაწილეები შეირჩნენ პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებიდან. ესენი იყვნენ პირები, რომლებთანაც ჩამოთვლილი ნივთიერებებიდან ერთისთვის მაინც ტესტის ქულა ზომიერი რისკის მაჩვენებლის ფარგლებში მოექცა.

კვლევა ჩატარდა 2003-დან 2007 წლამდე ავსტრალიაში, ბრაზილიაში, ინდოეთსა და აშშ-ში. ხანმოკლე ინტერვენცია გრძელდებოდა 5-დან 15 წუთამდე, ეფუძნებოდა FRAMES მოდელს17 და კომბინირებული იყო მოტივაციური ინტერვიურების ტექნიკებთან18. ის ყურადღებას ამახვილებდა პერსონალიზებულ უკუკავშირზე მონაწილის ASSIST ქულების და მასთან დაკავშირებული რისკის თაობაზე სპეციალურად შექმნილი ASSIST უკუკავშირის ბარათის მეშვეობით (იხ. დანართი C). ხანმოკლე ინტერვენცია გაძლიერებული იყო „შინ წასაღები“, თვითდახმარების შესახებ დამოუკიდებლად შესასწავლი ინფორმაციით¹⁹. შედეგებმა აჩვენა, რომ მონაწილეებს, რომლებიც იღებდნენ ხანმოკლე ინტერვენციას აკრძალული ნივთიერებების მოხმარებასთან დაკავშირებით, 3 თვის შემდეგ შესამჩნევად შეუმცირდათ ASSIST ქულები იმ საკონტროლო მონაწილეებთან შედარებით, რომლებსაც ხანმოკლე ინტერვენცია არ მიუღიათ მოხმარებულ ნივთიერებებთან დაკავშირებით. ამას გარდა, მონაწილეთა 80%-ზე მეტი აცხადებდა, რომ ცდილობდა ნივთიერების მოხმარების შემცირებას და იძლეოდა პოზიტიურ კომენტარებს ხანმოკლე ინტერვენციის შედეგების შესახებ⁵.

ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა მიებას ხანმოკლე ინტერვენცია ASSIST ქულებს, აგრეთვე შეგიძლიათ ნახოთ: „ASSIST-თან ბმული ხანმოკლე ინტერვენცია ნივთიერების სახიფათო და საზიანო მოხმარებისას: სახელმძღვანელო პირველად ჯანდაცვაში გამოყენებისთვის“¹.

მთელ მსოფლიოში, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის საგრძნობლად მძიმე ტვირთი ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარებასთანაა დაკავშირებული. 2004 წლის შეფასებით, თამბაქოს, ალკოჰოლის და აკრძალული ნარკოტიკების წილად მოდის მთლიანი სიკვდილობის 8.7%, 3.8% და 0.4% და შეზღუდული შესაძლებლობის გამო დაკარგული ცხოვრების წლების (Disability Adjusted Life Years, DALY) 3.7%, 4.5% და 0.9%, შესაბამისად. 2009 წლის გლობალური ჯანმრთელობის რისკების ანგარიშის მიხედვით, ნივთიერების მოხმარება მსოფლიო მასშტაბით სიკვდილის და შესაძლებლობების შეზღუდვის გამომწვევ 20 უმთავრეს რისკ-ფაქტორთა ჩამონათვალში შედის²⁰. ალკოჰოლისა და სხვა ნივთიერებების სახიფათო და საზიანო მოხმარება ადამიანებისა და მათი ოჯახების წინაშე მდგარი მრავალი სოციალური, ფინანსური, სამართლებრივი და პირად ურთიერთობებში არსებული პრობლემის რისკ-ფაქტორიც არის. გლობალურად შეინიშნება მრავალი ნივთიერების ერთად ან სხვადასხვა დროს მოხმარების მზარდი ტენდენცია, რაც, სავარაუდოდ, რისკებსაც გაზრდის.

ნივთიერების მოხმარება და მასთან დაკავშირებული რისკები შეიძლება წარმოვადგინოთ კონტინუუმად, რომელიც იწყება „დაბალი რისკით“ (იშვიათი ან არაპრობლემური მოხმარება), გადადის „ზომიერ რისკში“ (შედარებით რეგულარული მოხმარება) და შემდეგ - „მაღალ რისკში“ (ხშირი და მაღალი რისკის მოხმარება). მაღალი რისკის ან დამოკიდებულების მქონე მომხმარებლებს ექიმები უფრო იოლად ამოიცნობენ, ვიდრე დაბალი ან ზომიერი რისკის მქონე მომხმარებელს. თუმცა, თავისთავად ცხადია, რომ დამოკიდებული მოხმარება დაავადების მნიშვნელოვან ტვირთთან ასოცირდება. ასევე, არსებობს მტკიცებულებები, რომ ჯანდაცვის სისტემას შეიძლება უფრო მძიმე ტვირთად აწვება არადამოკიდებული, მაგრამ საზიანო ან სახიფათო მოხმარება, ვიდრე დამოკიდებული მოხმარება^21,22. შესაბამისად, ASSIST კითხვარი საგანგებოდ იმგვარად არის შედგენილი, რომ ამოიცნოს და ინტერვენცია განახორციელოს იმ ადამიანებთან, რომლებიც სახიფათოდ მოიხმარენ ნივთიერებას, რაც, თავის მხრივ, შეიძლება იწვევდეს ზიანს, მათ შორის, დამოკიდებულებაში გადაზრდის რისკს.

სკრინინგის მიზანია, ადრეულ ეტაპზევე განსაზღვროს ჯანმრთელობის პრობლემები ან რისკ-ფაქტორები, სანამ ისინი სერიოზულ დაავადებას ან სხვა პრობლემებს გამოიწვევდნენ. სკრინინგი არის ჯანდაცვის დაწესებულებებში გასატარებელი საპრევენციო ღონისძიებების ნაწილი^23,24. WHO-მ განსაზღვრა რიგი კრიტერიუმებისა, რომელზე დაყრდნობითაც წყდება, თუ რომელი სამედიცინო მდგომარეობა ექვემდებარება სკრინინგს (ბოქსი 1).

ფსიქოაქტიური ნივთიერებების სახიფათო და საზიანოდ მოხმარება ყველა ამ კრიტერიუმს ესადაგება და ამდენად, ნივთიერების მოხმარებაზე სკრინინგი შეიძლება ჩაითვალოს პირველად ჯანდაცვაში უკვე არსებული სკრინინგული ღონისძიებების გაფართოებად.

ASSIST შედგენილია პირველადი ჯანდაცვის პერსონალის მიერ გამოსაყენებლად, თუმცა, ასევე სასარგებლო აღმოჩნდა ნებისმიერი სოციალური სამსახურის მუშაკებისთვის, რომელთაც შეიძლება სამსახურებრივად ჰქონდეთ შეხება ნივთიერების სახიფათო ან საზიანოდ მომხმარებლებთან, ან ისეთ ადამიანებთან, ვისაც ნივთიერების მოხმარება ზიანის გაზრდილი რისკის ქვეშ აყენებს, თემის დანარჩენ წევრებთან შედარებით. ასეთი მუშაკები არიან: თემის სამედიცინო მომსახურების მუშაკები, ფსიქიკური ჯანმრთელობის მუშაკები, ექთნები, სოციალური მუშაკები, ექიმები, თერაპევტები, ფსიქოლოგები, ახალგაზრდულ საქმეთა მუშაკები, ადგილობრივი მუშაკები, ფსიქიატრები, მეანები, ბებიაქალები, კონსულტანტები, პრობაციის სამსახურის ოფიცრები და ნარკოტიკების და ალკოჰოლის საქმეთა მუშაკები. შემდგომში, სახელმძღვანელო, ყოველ მათგანს მოიხსენიებს საერთო ტერმინით „ჯანდაცვის მუშაკი“.

პირველადი ჯანდაცვის მუშაკებს განსაკუთრებით ბევრი შესაძლებლობა აქვთ, რომ ყოველდღიურად შეამოწმონ უამრავი ჯურის ადამიანი ყველანაირ საყოფაცხოვრებო პრობლემასთან დაკავშირებით. ისინი ინფორმაციის სანდო წყაროს წარმოადგენენ. განვითარებულ ქვეყნებში მოსახლეობის დაახლოებით 85% პირველადი ჯანდაცვის მუშაკს წელიწადში ერთხელ მაინც ხვდება. ფსიქოაქტიური ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების წინაშე მდგარ კლიენტებს, სავარაუდოდ, უფრო ხშირი კონსულტაციებიც ექნებათ. პირველადი ჯანდაცვის დონეზე წარმოებულ სკრინინგს შეუძლია, გაზარდოს ისეთი პირების გამოვლენის ალბათობა, რომლებიც ნივთიერებაზე დამოკიდებული არ არიან, მაგრამ მას სახიფათო და საზიანო სახით მოიხმარენ. მეტია ალბათობა, რომ ისინი ინტერვენციაზე კარგად რეაგირებდნენ. ბევრი გავრცელებული ჯანმრთელობის პრობლემა, რომელიც პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებში გვხვდება, შეიძლება უფრო დამძიმდეს ფსიქოაქტიური ნივთიერების მოხმარებით; სკრინინგი კი იძლევა შესაძლებლობას, კლიენტს ალკოჰოლის ან სხვა ნივთიერების სახიფათო მოხმარების რისკები გააცნო. არსებობს მონაცემები იმის შესახებ, რომ, თუ პირველადი ჯანდაცვის მუშაკები გამოიკითხავენ ნივთიერების მოხმარების რისკ-ფაქტორების შესახებ, კლიენტები მათთან მეტი მზაობით იწყებენ საუბარს ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებულ პრობლემებზე და მეტი ენთუზიაზმით განიხილავენ ნივთიერების მოხმარების ქცევის შეცვლის შესაძლებლობას.

უმრავლესობა ASSIST-ს ხუთ-ათ წუთს ანდომებს და ეს პროცესი შეიძლება ჩვეულებრივ კონსულტაციაშიც იყოს ჩართული. შეიძლება ტესტი ჩაატაროს სერვისის სხვა წარმომადგენელმაც, სანამ კლიენტი მედიცინის მუშაკს ელოდება. სამომავლოდ მოსალოდნელია, ზოგმა კლიენტმა დამოუკიდებლად შეძლოს ASSIST-ის ელექტრონული ვერსიის შევსება, თუმცა, ჯერ-ჯერობით არ მომხდარა ASSIST-ის ვალიდიზაცია იმ სახით, რომ კლიენტმა მისი შევსება დამოუკიდებლად შეძლოს.

ASSIST შეიძლება მრავალი გზით იქნეს გამოყენებული კლიენტის შესაფასებლად ნივთიერების მოხმარების თვალსაზრისით. იდეალურ შემთხვევაში, პირველადი ჯანდაცვის ყველა კლიენტი ყოველწლიურად უნდა შემოწმდეს ნივთიერების მოხმარებაზე ჯანმრთელობის ხელშემწყობი სკრინინგის პროგრამის ფარგლებში. ეს განსაკუთრებით ისეთ დაწესებულებებშია მნიშვნელოვანი, სადაც მოსალოდნელია, რომ მის კლიენტებს შორის მაღალი იყოს ნივთიერების მომხმარებელთა ხვედრითი წილი თემის დანარჩენ წარმომადგენლებთან შედარებთ. ასეთებია, მაგალითად, უნივერსიტეტების სამედიცინო სამსახურები, სქესობრივი გზით გადამდებ სნეულებათა კლინიკები, სექსმუშაკების სიმრავლით გამორჩეული არეალების სამედიცინო სამსახურები, ფსიქიკური ჯანმრთელობის სამსახურები, პატიმართა გამოკვლევის პროგრამები და სხვა პირველადი ჯანდაცვის სამსახურები ისეთ ადგილებში, სადაც მაღალია ნივთიერების მოხმარების გავრცელების მაჩვენებელი (ბოქსი 2). თუ ჯანდაცვის მუშაკები სკრინინგს უტარებენ მხოლოდ მათ, ვისაც, მათი მოსაზრებით, შეიძლება ჰქონდეთ ნივთიერების მოხმარების პრობლემები, მათ შეიძლება გამორჩეთ ნივთიერების სახიფათო და საზიანო სახით მომხმარებელი კლიენტები. მითითებები, თუ როგორ უნდა დაინერგოს სკრინინგის პროგრამა ჯანდაცვის დაწესებულებებში, ქვემოთ არის მოცემული.

ნივთიერების მოხმარება, ჩვეულებრივ, მოზარდობის ასაკში იწყება. ეს პერიოდი შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების კრიტიკული ეტაპი და შესაფერისი დრო ახალგაზრდა კლიენტების სკრინინგის დასაწყებად. ზუსტი ასაკი, თუ როდიდან უნდა დაიწყოს ნივთიერების მოხმარებაზე რეგულარული სკრინინგის ჩატარება, იქნება სხვადასხვა - ლოკალური გავრცელების და მოხმარების პატერნების შესაბამისად. მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, როგორია თანხმობის ასაკი იმ რეგიონის იურისდიქციაში, სადაც მოცემული ინსტრუმენტი იქნება გამოყენებული, და როგორია სამართლებრივი მოთხოვნები დადგენილზე უფრო მცირე ასაკის მოზარდების სკრინინგსა და ინტერვენციასთან დაკავშირებით.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ დღესდღეობით ASSIST ვალიდიზებულია მხოლოდ მოზრდილ მოსახლეობასთან გამოსაყენებლად (18-დან 60 წლამდე ასაკის). ASSIST-მა კარგი კროსკულტურული ნეიტრალობა გამოავლინა და მოსალოდნელია, რომ გამოდგეს მოზარდებთან სამუშაოდაც. თუმცა, ამ ინსტრუმენტის სტილი და შინაარსი, ასევე ის ზღვრული ქულები, რომლებიც განსაზღვრავს კლიენტი ექვემდებარება „დაბალ“, „ზომიერ“ თუ „მაღალ“ რისკს, შეიძლება არ იყოს შესაფერისი მოზარდებთან გამოსაყენებლად. მაგალითად, მოზრდილი ადამიანი, რომელიც ყოველკვირეულად იღებს ალკოჰოლს დაბალი რისკის დონის შესაბამისი რაოდენობით, თავისი ქულების მიხედვით „დაბალი რისკის“ კატეგორიაში მოხვდება. ხოლო მოზარდი, რომელიც ანალოგიურად სვამს, შესაძლოა, ბევრად უფრო დიდი ჯანმრთელობის და სოციალური რისკების წინაშე იდგეს, თუმცა, ქულების მიხედვით მაინც „დაბალი რისკის“ კატეგორიაში ხვდებოდეს.

ASSIST პირველი სკრინინგ-ტესტია, რომელიც მოიცავს ყველა ფსიქოაქტიურ ნივთიერებას, მათ შორის - ალკოჰოლს, თამბაქოს და აკრძალულ ნარკოტიკებს, და შეუძლია, დაეხმაროს ჯანდაცვის პერსონალს, დაადგინონ კლიენტის მიერ მოხმარებულ თითოეულ ნივთიერებასთან დაკავშირებული რისკის დონე. თუმცა ნივთიერების მოხმარება დაკავშირებულია ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემებთან, უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ალკოჰოლის და ნარკოტიკების მოხმარების სახიფათო ან საზიანო პატერნმა მომხმარებელს შეიძლება აგრეთვე შეუქმნას სერიოზული სოციალური სიძნელეებიც, როგორიცაა პრობლემები ოჯახთან, მეგობრებთან, კანონთან, სამსახურში ან სასწავლებელში, აგრეთვე ფინანსებთან დაკავშირებით.

ჯანდაცვის მუშაკებმა უნდა იცოდნენ, რომ არსებობს რამდენიმე მიზეზი იმისა, თუ რატომ მოიხმარენ ადამიანები ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებს. ბევრი ადამიანი ამა თუ იმ ნივთიერებას მოიხმარს იმიტომ, რომ მას მომხმარებელზე სასიამოვნო ან სასურველი გავლენა აქვს, სხვები მათ ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური ტკივილის ჩასახშობად მიმართავენ. ნივთიერება შეიძლება რაღაც სხვა ფუნქციით თუ განზრახვითაც მოიხმარებოდეს. მაგალითად, ფსიქოსტიმულატორების მომხმარებლები ამ ნივთიერებებს შეიძლება იყენებდნენ თავიანთი მიღწევების თუ მონაცემების გასაუმჯობესებლად, გამოსაფხიზლებლად ან წონაში დასაკლებად. ნებისმიერ შემთხვევაში, ნივთიერების მოხმარების პრობლემები შეიძლება გაჩნდეს მწვავე ინტოქსიკაციის, რეგულარული მოხმარების ან დამოკიდებულების გაჩენის შედეგად, ასევე, იმ ხერხის გამო, რომლითაც ნივთიერება მოიხმარება. შესაძლებელია, პიროვნებას ყველა ამ მიზეზით გამოწვეული პრობლემები ჰქონდეს. ASSIST იმგვარადაა შემუშავებული, რომ გამოავლინოს ნივთიერების მოხმარების ზემოთ ნახსენებ ყველა პატერნთან დაკავშირებული პრობლემები.

მწვავე ინტოქსიკაცია

მწვავე ინტოქსიკაციასთან დაკავშირებული პრობლემები შეიძლება გაჩნდეს ნარკოტიკის მოხმარების ერთეული ეპიზოდის შედეგადაც და შეიძლება მოიცავდეს:

რეგულარული მოხმარება

ნივთიერების რეგულარულად მოხმარებამ შეიძლება გამოიწვიოს ფიზიკური, ფსიქიკური თუ სოციალური ხასიათის მრავალი პრობლემა. რეგულარულ მოხმარებასთან დაკავშირებულ პრობლემათა შორისაა:

დამოკიდებული მოხმარება

დამოკიდებულების პატერნით ნივთიერების მოხმარება შეიძლება წარმოშობდეს იმავე სახის პრობლემებს, რომლებიც რეგულარული მოხმარებისას შეიმჩნევა, თუმცა, შესაძლოა, უფრო მძიმე ფორმებით ვლინდებოდეს. დამოკიდებულება, ჩვეულებრივ, უკავშირდება ნივთიერების უფრო ხშირ და ადრინდელზე უფრო დიდი დოზებით მოხმარებას. მასთან დაკავშირებულ პრობლემებს შორისაა:

აღკვეთის სიმპტომები განსხვავდება იმის მიხედვით, თუ რა ნარკოტიკითაა გამოწვეული, მაგრამ მეტწილად მოიცავს ლტოლვას (ფსიქოაქტიური ნივთიერების ან მის მიერ გამოწვეული ეფექტების მძაფრი სურვილი), შფოთვას, გაღიზიანებადობას, გასტრონაწლავურ პრობლემებს და ძილის დარღვევას. სიმპტომები ზოგი ნარკოტიკისთვის უფრო მძიმეა, ზოგისთვის - ნაკლებად მძიმე. ალკოჰოლის, ბენზოდიაზეპინების და ოპიოიდების აღკვეთა შესაძლოა სამედიცინო მეთვალყურეობას მოითხოვდეს, მაშინ, როცა სხვა ნარკოტიკების გაურთულებლად აღკვეთა შეიძლება მხარდამჭერი ზრუნვითაც მოხერხდეს. თუ ნივთიერების აღკვეთის სინდრომზეა ეჭვი, ამ დროს კლიენტისთვის ASSIST-ის ჩატარება შეიძლება არ იყოს გამართლებული. იმის მიხედვით, თუ რამდენად მძიმეა აღკვეთის სინდრომი და რამდენად დიდი რისკი უკავშირდება მას, კლიენტი შეიძლება გადამისამართდეს შესაბამის სამსახურთან, სადაც მას შეეძლება, მიიღოს შესაბამისი სამედიცინო დახმარება და მკურნალობა, თუ ამის საჭიროება ექნება.

ინექციური მოხმარების რისკები

ნებისმიერი ნარკოტიკის ინექციური მიღება მნიშვნელოვანი რისკ-ფაქტორია და უკავშირდება სხვადასხვა სახის რისკებს, რომელთაგან აღსანიშნია:

აივ C ჰეპატიტი

რესურსი, რომლებიც ხელმისაწვდომია სამედიცინო მომსახურების მუშაკებისთვის ინექციის რისკების შესახებ კლიენტისთვის უკუკავშირის მისაწოდებლად, არის „ინექციის რისკების ბარათი“ (იხ. დანართი D). ყველა კლიენტს, რომელიც ამჟამად მოიხმარს ნივთიერებას ინექციურად, უნდა მიეწოდოს უკუკავშირი ინექციის გამოყენების შესახებ ამ ბარათის მეშვეობით. ბარათში მოცემულია შეკითხვები ინექციის გამოყენების ქცევის შესახებ და ასევე, რეკომენდაცია აივ-სა და ჰეპატიტზე ტესტის ჩასატარებლად.

ამ თავში მიმოვიხლავთ ცალკეული ნივთიერებით გამოწვეულ ჯანმრთელობისა თუ სხვა სახის სპეციფიკურ პრობლემებს. ცხრილებში ჩამოთვლილი ჯანმრთელობის რისკები, რომლებიც აღებულია ASSIST უკუკავშირის ბარათიდან (იხ. დანართი C), გამოიყენება კლიენტებისთვის უკუკავშირის მისაწოდებლად, როგორც ხანმოკლე ინტერვენციის ნაწილი. ASSIST-ის ჩამტარებელი ჯანდაცვის მუშაკისთვის მნიშვნელოვანია, ჰქონდეს გარკვეული ცოდნა, თუ რა გავლენა აქვს კონკრეტულ ნივთიერებებს ადამიანზე - ჯანმრთელობის, სოციალური, სამართლებრივი და ფინანსური თვალსაზრისით. ეს ცოდნა სასარგებლო იქნება ASSIST კითხვა 4-ის დასმისას, რომელიც ჯანმრთელობის, სოციალურ, სამართლებრივ და ფინანსურ პრობლემებს შეეხება, ასევე, ხანმოკლე ინტერვენციის მიწოდებისას.

თუმცა აქ მთავარ ყურადღებას ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებულ ჯანმრთელობის რისკებზე ვამახვილებთ, მაინც უნდა აღინიშნოს, რომ ნივთიერების მოხმარება ასევე უკავშირდება რიგ სოციალურ, სამართლებრივ და ფინანსურ პრობლემებს. ზოგი გავლენა, რომელიც შეიძლება ამა თუ იმ კონკრეტულ კლიენტს შეესატყვისებოდეს, შეიძლება არც იყოს ჩამონათვალში შეტანილი. მაგალითად, ასეთია კრიმინოგენული ზეგავლენა, რაც ნივთიერების მოხმარებამ გამოიწვია ციხეში მოხვედრილ სამართალდამრღვევებში, ან სოციალური თუ ოჯახური გავლენა, რაც შესაძლოა ნივთიერების მოხმარებას მოეხდინა ოჯახისა და ბავშვის სამედიცინო სერვისების კლიენტებზე. ჯანდაცვის მუშაკი, რომელიც ატარებს ხოლმე ASSIST-ს და აწარმოებს მასთან დაკავშირებულ ხანმოკლე ინტერვენციას, უნდა იცნობდეს ნივთიერების მოხმარების იმ შედეგებს, რომლებიც ყველაზე მეტად მიესადაგება მის კლიენტურას, და, თუ საჭიროა, ჩართოს ისინი ASSIST-სა და მასთან ბმულ ხანმოკლე ინტერვენციაში.

თამბაქოს პროდუქტები

თამბაქოს პროდუქტების მოხმარება საზოგადოებრივი ჯანდაცვის დიდი პრობლემა და მსოფლიოში ფსიქოაქტიურ ნივთიერებათა მოხმარებასთან დაკავშირებული სიკვდილობის მთავარი გამომწვევი მიზეზია. თამბაქოს პროდუქტების მოწევა არის ჯანმრთელობის მთელი რიგი სერიოზული და ხანგრძლივი პრობლემების რისკ-ფაქტორი. მოწევა ასევე ზრდის ჯანმრთელობის სხვა პრობლემების სიმძიმეს ან რისკს, როგორიცაა მაღალი არტერიული წნევა, დიაბეტი და ასთმა. პასიურ მწეველ ბავშვებს ჯანმრთელობის სხვადასხვა პრობლემის - რესპირატორული ინფექციების, ალერგიის და ასთმის გაჩენის რისკი ემუქრებათ. მწეველი ორსული.

ალკოჰოლი

ალკოჰოლის მოხმარება არის ფართო სპექტრის ჯანმრთელობის პრობლემების რისკ-ფაქტორი. ალკოჰოლის საზიანო მოხმარება ნაადრევი ავადმყოფობის, შესაძლებლობების შეზღუდვის და სიკვდილის ერთ-ერთი უმთავრესი მიზეზია. ალკოჰოლის სახიფათო ან საზიანო მოხმარებას, და აგრეთვე, დამოკიდებულ მოხმარებას ასევე ხშირად უკავშირდება სოციალური პრობლემები, რომელთა შორისაა ოჯახთან და მეგობრებთან ურთიერთობების ნგრევა და სწავლის ან სამსახურებრივი საქმიანობის გაძნელება. მაღალშემოსავლიან ქვეყნებში ჩატარებული კვლევებით გამოვლინდა, რომ ზოგიერთი (45 წელზე მეტი ასაკის მამაკაცები და მენოპაუზის შემდგომი ასაკის ქალები) ალკოჰოლს მცირე დოზით ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო მოიხმარს, რაც უკავშირდება შუახნის პოპულაციაში ასაკის მატებასთან ასოცირებულ გულის დაავადებათა გაზრდის რისკს. ყველაზე დაბალ რისკად მიიჩნევა მამაკაცებისთვის დღეში საშუალოდ 10 გ და ქალებისთვის დღეში 10 გ-ზე ნაკლები ალკოჰოლის მიღება (მაგალითისთვის, ერთი ქილა ლუდი შეიცავს 13 გ ალკოჰოლს; 100 მლ ღვინოში დაახლოებით 9,5 გ ალკოჰოლია; 35 მლ დისტილირებული 40%-იანი სპირტი 11 გ ალკოჰოლს შეიცავს). ქალებს, რომლებიც ალკოჰოლს ორსულობის დროს მოიხმარენ, ექმნებათ რისკი, რომ ბავშვს ექნება მშობიარობის დეფექტები, სწავლის ან ქცევის სირთულეები და ტვინის განვითარების შეფერხება. რეგულარული სმის შედეგად შეიძლება განვითარდეს ტოლერანტობა და დამოკიდებულება, ხოლო დამოკიდებულ მსმელებს ალკოჰოლის მოხმარების შემცირების ან შეწყვეტის შემთხვევაში შეიძლება გაუჩნდეთ აღკვეთის სინდრომები. მძიმე ალკოჰოლის აღკვეთის მდგომარეობა, თეთრი ცხელებით გართულებული, მოითხოვს გადაუდებელ სამედიცინო ჩარევას. აღკვეთის სიმპტომებია ტრემორი, ოფლიანობა, შფოთვა, გულისრევა, ღებინება და ფაღარათი, უძილობა, თავის ტკივილი, მაღალი წნევა, ჰალუცინაციები და კრუნჩხვები. ალკოჰოლის ეფექტების და რისკის დონეების შესახებ დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად იხ. Babor et al. 2001⁷.

კანაფი

კანაფი მსოფლიოში ყველაზე ფართოდ მოხმარებული აკრძალული ნარკოტიკია. მართალია, შეიძლება, კანაფი ზედოზირების და მოწამვლის მიზეზი გახდეს, მაგრამ სიკვდილის ალბათობა მხოლოდ კანაფით ინტოქსიკაციით ძალიან დაბალია, თუმცა სხვა ნარკოტიკებთან კომბინაციით შეიძლება ზედოზირება და სიკვდილი გამოიწვიოს. ყველა შემთხვევაში, კანაფის მოხმარებას ჯანმრთელობაზე მრავალი უარყოფითი გავლენა აქვს. ორსულობის დროს კანაფის მოხმარებას ისეთივე ეფექტი აქვს დედასა და ბავშვზე, როგორიც თამბაქოს წევას, და შეუძლია, დაამძიმოს და გაართულოს უკვე არსებულ ისეთ დაავადებათა მდგომარეობა, როგორიცაა მაღალი წნევა, გულის დაავადებები, რესპირატორული დაავადებები და ზოგი ტიპის სიმსივნე.

კოკაინი

კოკაინი სტიმულატორი ნარკოტიკია და მისი მოხმარება ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის მრავალ პრობლემასთან არის დაკავშირებული. ახლავს ტოქსიკური გართულებების და უეცარი სიკვდილის მნიშვნელოვანი რისკი, განსაკუთრებით, გულსისხლძარღვთა სისტემაზე კოკაინის ზემოქმედების შედეგად. კოკაინის მოხმარება უკავშირდება სარისკო ქცევებს, მათ შორის, მაღალი რისკის ინექციურ მოხმარებას და დაუცველ სექსს, რაც მომხმარებლებს და მათ პარტნიორებს სქესობრივი გზით გადამდები და სისხლით გადამდები დაავადებებით დასნეულების მაღალი რისკის ქვეშ აქცევს. კოკაინის ეფექტი სწრაფად დგება და შეიძლება შედარებით სწრაფადაც გაიაროს, რაც შესაძლოა ამ ნარკოტიკის მომხმარებლებში აჩენდეს ერთი მიღებისას ნივთიერების მრავალჯერ მოხმარების ტენდენციას. კოკაინი აგრეთვე აჩენს ძლიერ ლტოლვას, რაც შეიძლება ამ ნარკოტიკის სულ რამდენჯერმე მოხმარებითაც კი ჩამოყალიბდეს და შესაძლოა, მძიმე კოკაინურ დამოკიდებულებაში გადაიზარდოს.

ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორები (ATS)

ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორები მოიცავს ამფეტამინს, დექსამფეტამინს, მეთამფეტამინს და ექსტაზის (MDMA). მიუხედავად იმისა, რომ გარკვეულწილად კოკაინის მსგავს ეფექტებს იწვევს, ნარკოტიკების ამ კლასს კოკაინისგან განსხვავებული ფარმაკოლოგიური პროფილი აქვს და მისი მოხმარება შეიძლება მრავალნაირი ფიზიკური და ფსიქიკური პრობლემის გამომწვევი გახდეს. არსებობს მზარდი მონაცემები იმისა, რომ ზოგი ATS ტვინის უჯრედებს აზიანებს. ამას გარდა, ამფეტამინს ხანგრძლივი და მაღალი დოზით მოხმარება არის არასაკმარისი კვების რისკ-ფაქტორი, რამაც თავის მხრივ შეიძლება გამოიწვიოს ტვინის უჯრედების პერმანენტული დაზიანება. ATS-ის რეგულარულ მოხმარებასთან აგრეთვე ხშირად არის დაკავშირებულილ სოციალური პრობლემები, მათ შორის, ურთიერთობების სიძნელეები, ფინანსური სიძნელეები, სამსახურთან და სწავლასთან დაკავშირებული სიძნელეები. ATS-ის რეგულარულ მოხმარებას უკავშირდება გუნებ-განწყობის ცვალებადობაც და ზოგი მომხმარებელი აღნიშნავს დროთა განმავლობაში ფსიქიკური ჯანმრთელობის ისეთი პრობლემების გაუარესებას, როგორიცაა დეპრესია და გაღიზიანებადობა

ინჰალანტები

ინჰალანტებში შედის ყველა აქროლადი გამხსნელი, რომელთა შესუნთქვა შესაძლებელია, იმის მიუხედავად, რომ თავად ნივთიერებებს შეიძლება სრულიად სხვადასხვა ფარმაკოლოგიური მოქმედება ჰქონდეს. ყველაზე ხშირად მოხმარებულ აქროლად ნივთიერებებს შორისაა ბენზინი, გამხსნელები, წებოები, აეროზოლები, ბენზოლის შემცველი ლაკები და ტოლუოლის შემცველი წებოები ან საღებავის გამზავებლები. ზოგან ამილის ნიტრიტსა და მალხენ გაზსაც მოიხმარენ. ყველაზე უფრო გავრცელებული ხერხია მისი კონტეინერიდან შესუნთქვა, თუმცა ზოგი შეიძლება ცელოფანის პარკიდანაც შეისუნთქავდეს.

მოკლევადიანი ეფექტებია გულისრევა, ღებინება, თავის ტკივილი და ფაღარათი. მაღალი დოზები შეიძლება იწვევდეს ლუღლუღს, დეზორიენტაციას, არეულ აზრებს, ბოდვას, სისუსტეს, ტრემორს, თავის ტკივილს და ვიზუალურ ჰალუცინაციებს. გადამეტებით მოხმარებამ შეიძლება გამოიწვიოს გულის უკმარისობით სიკვდილი

ან კომა.

საზოგადოდ, ინჰალანტებს მეტწილად ახალგაზრდები მოიხმარენ ექსპერიმენტირების მიზნით და იმ მიზეზით, რომ ისინი იოლად ხელმისაწვდომია. ამგვარი მოხმარება შეიძლება დიდი ხნის განმავლობაში არც გრძელდებოდეს. თუმცა, არსებობს ისეთ ადამიანთა ჯგუფები, რომლებიც ინჰალანტებს მოზრდილ ასაკშიც მოიხმარენ, ზოგჯერ ამის მიზეზია სხვა ნივთიერებების უქონლობა და კულტურული წნეხი. ინჰალანტებს, როგორც წესი, არ გაჩნიათ დამოკიდებულების გაჩენის მაღალი ტენდენცია, რაც ნიშნავს, რომ სხვა ნივთიერებებთან შედარებით, ნაკლებ საალბათოა, მომხმარებელს ინჰალანტზე დამოკიდებულება გაუჩნდეს. თუმცა, ინჰალანტების მოხმარება დაკავშირებულია მრავალ მწვავე და ქრონიკულ მძიმე შედეგთან.

სედატივები და ძილის აბები

სედატივები და ძილის აბები მოიცავს ბენზოდიაზეპინებს და მის მონათესავე ნაერთებს, მაგრამ არა ნეიროლეფსიურ საშუალებებს. ეს შეიძლება იყოს ექიმის მიერ დანიშნული მედიკამენტები, მაგრამ, ამის მიუხედავად, შეიძლება მომხმარებელს პრობლემები შეუქმნას, მით უფრო მაშინ, თუ მათ დანიშნულზე უფრო ხშირად ან უფრო მაღალი დოზით მოიხმარენ. ზოგადად, ASSIST მხოლოდ იმ პრობლემების დასადგენად გამოიყენება, რასაც დანიშნულ დოზებზე მეტი რაოდენობით მიღება იწვევს. როგორც წესი, ბენზოდიაზეპინები პაციენტებს ენიშნებათ ძილის გაძნელების, შფოთვითი ან გუნებ-განწყობის აშლილობების, ტრავმის, ქირურგიული პროცედურების, კონკრეტული ნივთიერების აღკვეთის, გულყრების და კუნთების ტკივილების შემთხვევაში. სედატივებსა და ძილის აბებში შედის დიაზეპამი, ტემაზეპამი, ალპრაზოლამი, კლონაზეპამი, ფლუნიტრაზეპამი, ზოლპიდემი, მიდაზოლამი და ფენობარბიტალი. ეს არ არის ამომწურავი ჩამონათვალი და შეიცავს მხოლოდ ფარმაკოლოგიურ სახელებს. ASSIST-ის ჩამტარებელი ჯანდაცვის მუშაკები უნდა გაეცნონ მათი ქვეყნისთვის რელევანტური სედატივების და საძილე აბების სავაჭრო დასახელებებს.

სედატივების ან საძილე აბების მიმართ ტოლერანტობა და მათზე დამოკიდებულების გაჩენა მოსალოდნელია მოხმარების მოკლე პერიოდის შემდეგაც და ამ წამლების აღკვეთას შეიძლება უკიდურესად არასასიამოვნო პროცესი მოჰყვეს. აღკვეთის სიმპტომები მოიცავს მძიმე შფოთვასა და პანიკას, უძილობას, დეპრესიას, თავის ტკივილს, ოფლიანობას და ცხელებას, გულისრევასა და ღებინებას, კრუნჩხვებს.

ბენზოდიაზეპინების ზედოზირებით სიკვდილი ნაკლებად სავარაუდოა, თუ ის ცალკე მიიღება. მაგრამ სხვა ნივთიერებებთან კომბინირებისას, როგორიცაა მაგალითად, ალკოჰოლი, პარაცეტამოლი, ანტიდეპრესანტები ან ოპიოიდები, ზედოზირებისა და სიკვდილის რისკი მნიშვნელოვნად იზრდება.

ჰალუცინოგენები

ჰალუცინოგენებია: ლიზერგინის მჟავას დიეთილამიდი (LSD), პსილოციბინი და პსილოცინი (ფსიქოაქტიური სოკოები), კეტამინი, ფენციკლიდინი (PCP) და მესკალინი. ნარკოტიკების ეს ჯგუფი მომხმარებელს უცვლის რეალობის აღქმას ხუთი გრძნობიდან (მხედველობა, სმენა, ყნოსვა, გემო, შეხება) რომელიმეს ან რამდენიმეს დამახინჯებით, რაც ჰალუცინაციებს იწვევს. მათ აგრეთვე შეიძლება გამოიწვიონ კოგნიტური პროცესების, დროის შეგრძნების, განწყობის და თვითცნობიერების დამახინჯება. არსებობს ბუნებრივი ჰალუცინოგენები, როგორიცაა ფსიქოაქტიური სოკოები და მესკალინი, და სინთეტიკური ჰალუცინოგენები, როგორიცაა LSD, კეტამინი და PCP. კეტამინი ტკივილგამაყუჩებელია, მაგრამ მრავალ ქვეყანაში ამოიღებულია სამედიცინო პრაქტიკიდან პაციენტებისთვის კოშმარული სიზმრების მოგვრის გამო. ჰალუცინოგენების ეფექტები არაპროგნოზირებადია და შეიძლება განსხვავდებოდეს სხვადასხვა მომხმარებლისთვის ან სხვადასხვა შემთხვევებში. გრძელვადიან პერსპექტივაში, ჰალუცინოგენების მოხმარებამ შესაძლებელია დაამძიმოს ისეთი ფსიქიკური დაავადების სიმპტომები, როგორიცაა შიზოფრენია. შეიძლება მომხმარებელში გამოიწვიოს „ფლეშბექები“ - წარსულში მიღებული ჰალუცინოგენების ეფექტების სპონტანური გამეორება.

ჰალუცინოგენებს, როგორც წესი, არ აქვთ დამოკიდებულების გაჩენის მაღალი მაჩვენებელი, რაც ნიშნავს, რომ მომხმარებელი, სავარაუდოდ, არ გახდება მათზე დამოკიდებული. მათ, როგორც წესი, მოიხმარენ ექსპერიმენტულად და არარეგულარულად.

ოპიოიდები

ოპიოიდები ცენტრალური ნერვული სისტემის დეპრესანტებია. არსებობს ე.წ. „ქუჩის“ (არა ექიმის მიერ დანიშნული) ოპიოიდები, როგორიცაა ჰეროინი და ოპიუმი, თუმცა ოპიოიდები შეიძლება ექიმის მიერ დანიშნული წამლებიც იყოს, ძირითადად, ტკივილთან გასამკლავებლად. „ქუჩის“ ანუ არა ექიმის მიერ გამოწერილი ოპიოიდების მოხმარებამ მომხმარებელს შეიძლება ბევრი პრობლემა შეუქმნას. რამდენადაც ეს ნარკოტიკები მეტწილად ინექციის ან მოწევის გზით მოიხმარება, მომხმარებლისთვის ეს პრობლემათა კიდევ დამატებითი შრეს ქმნის. გამოწერილმა ოპიოიდებმაც შეიძლება მომხმარებელი პრობლემების წინაშე დააყენოს, მით უფრო, თუ დანიშნულზე უფრო ხშირად ან უფრო მაღალი დოზებით მოიხმარება. ზოგადად, ASSIST გამოიყენება მხოლოდ დანიშნულზე უფრო ჭარბად მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების აღსარიცხად. ექიმის მიერ ინიშნება შემდეგი ოპიოიდები: მორფინი, კოდეინი, მეთადონი, ბუპრენორფინი, პეთიდინი (მეპერიდინი), დექსტროპროპოქსიფენი და ოქსიკოდონი. ეს არ არის ამომწურავი სია და მხოლოდ ფარმაკოლოგიურ დასახელებებს შეიცავს. ASSIST-ის ჩამტარებელი ჯანდაცვის მუშაკები უნდა გაეცნონ იმ ოპიოიდების დასახელებებს, რომლებიც მათ ქვეყანაში გამოიყენება. ოპიოიდები შეიძლება მიღებული იყოს ინექციურად (კუნთში ან ვენაში, როგორც ეს ხშირად ხდება ჰეროინის შემთხვევაში), მოწევით (როგორც ეს ხშირად ხდება ჰერიონის ან ოპიუმის შემთხვევაში), გადაყლაპვით, ენის ქვეშ ამოდებით ან ანალური სანთლების სახით (ფარმაცევტული ოპიოიდები). ჰეროინის ინექცია იწვევს ნარკოტიკის დაუყოვნებელ შეთვისებას და ეფექტის სწრაფად დადგომას, რაც შეიძლება გახდეს ზედოზირების (სასიკვდილო ან არასასიკვდილო) მიზეზი, განსაკუთრებით, თუ მოიხმარება სხვა ნივთიერებებთან ერთად, როგორიცაა ალკოჰოლი ან ბენზოდიაზეპინები.

„სხვა“ ნარკოტიკები

„სხვად“ მოიხსენიება ის ნარკოტიკები, რომლებიც ცალსახად არ მიეკუთვნება ფსიქოაქტიური ნივთიერებების რომელიმე კატეგორიას ფარმაკოლოგიური თუ სხვა მონაცემებით. მათ შორის შეიძლება დასახელდეს გამა ჰიდროქსიბუტირატი (GHB) და ნებისმიერი „დიზაინერული“ ნარკოტიკი. ამავე კატეგორიაში შეიძლება მოთავსდეს აგრეთვე კავა, ლემა, კატი, ჯავზი და კოფეინი. შეიძლება, სხვა ქვეყნებში არსებობდეს სხვა ნივთიერებებიც, რომლებიც არ ჯდება ნივთიერებათა მოცემულ დაჯგუფებებში და აქ - „სხვა ნარკოტიკების“ კატეგორიაში უნდა შევიდეს.

GHB „ფანტაზია“ თავდაპირველად სინთეზირდა, როგორც ტკივილგამაყუჩებელი. მოგვიანებით ის პოპულარული გახდა, როგორც ალკოჰოლის მსგავსი თვისებების მქონე გასართობი ნარკოტიკი, აგრეთვე, როგორც საკვები დანამატი ბოდიბილდერებისთვის. მაგრამ შემდგომ GHB-ის ტკივილგამაყუჩებლად გამოყენება ბევრ ქვეყანაში აიკრძალა მისი ავადმოხმარების პოტენციალის გამო. ასევე, გაჩნდა შეტყობინებებიც მისი მოხმარების შემდეგ გულყრისმაგვარი მოვლენების შესახებ. GHB-ის მოხმარებისას, სხვა ნარკოტიკებთან შედარებით, მეტია ზედოზირების რისკი, რადგან დოზა, რომელიც საჭიროა სასურველი ეიფორიული ეფექტის მისაღებად, ძალიან უახლოვდება იმ რაოდენობას, რომელიც ზედოზირების ეფექტს იწვევს. მისი სწრაფი მოქმედების და სედატიურ-ამნესტიკური თვისებების გამო GHB თითქოსდა გამოიყენება „პაემანზე გაუპატიურების“ („date rape“) შემთხვევებში, როცა მსხვერპლს, რომელმაც ამის შესახებ არ იცის, სასმელში GHB-ს ურევენ.

GHB-ის ქრონიკულმა მოხმარებამ შეიძლება გამოიწვიოს ტოლერანტობა და დამოკიდებულება, აგრეთვე, აღკვეთის სიმპტომები, რომლებიც ალკოჰოლის და ბენზოდიაზეპინების აღკვეთის სიმპტომების მსგავსია და ახასიათებს შფოთვა, უძილობა, ტრემორი, ოფლიანობა, ნერვიულობა, აბნევა და ფსიქოზი.

კავა არის ნაერთი, რომელიც მიიღება Piper methysticum-ის ბუჩქის ფესვებიდან. ეს მცენარე წყნარი ოკეანის ბევრ კუნძულზე მოჰყავთ. წყნარი ოკეანის კუნძულების მოსახლეობა კავას საუკუნეების განმავლობაში მოიხმარდა საცერემონიო, რელიგიური, სამედიცინო და სოციალური მიზნებით. კავა მიიღება სასმელის სახით. ფესვებს სრესენ (ტრადიციულად, ღეჭავენ), წყალში ალბობენ და შემდეგ წურავენ, რის შედეგადაც ძალიან უსიამოვნო გემოს მქონე მომწვანო რუხი სითხე მიიღება.

კავას მოხმარების ხანგრძლივი ეფექტებია კუჭ-ნაწლავის ზომიერი გაღიზიანება, მხედველობის დაბინდვა და მშრალი ქერცლოვანი გამონაყარი ხელის მტევნებზე, ფეხისგულებზე, წვივებზე, ზურგსა და მკლავებზე. მაღალი დოზის დროს დამახასიათებელია სედაცია და კოორდინაციის მოშლა.

კატი მცენარე Catha edulis-ის ფოთლები და ნორჩი ყლორტებია. ამ მცენარის სამშობლოა ტროპიკული აღმოსავლეთ აფრიკა და არაბეთის ნახევარკუნძული. ის შეიცავს ამფეტამინის მსგავს სტიმულატორს, რომელიც იწვევს ეიფორიას და აქვეითებს მადას. მისმა ხანგრძლივმა მოხმარებამ შეიძლება გამოიწვიოს კუჭნაწლავის და გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები და კბილების კარიესი.

ASSIST შეიძლება ჩავატაროთ როგორც ცალკე, ასევე კომბინირებულად - როგორც ნაწილი ზოგადად ჯანმრთელობის ან ცხოვრების სტილის შესახებ გამოკითხვის, რისკის შეფასების ან სამედიცინო ისტორიისა.

კლიენტი უფრო იოლად თანხმდება სკრინინგს და იძლევა ზუსტ პასუხებს ნივთიერების მოხმარების შესახებ დასმულ კითხვებზე, როცა ჯანდაცვის მუშაკი:

შეიძლება, სასარგებლო იყოს ახსნა, რომ ნივთიერების მოხმარების და მასთან დაკავშირებული პრობლემების სკრინინგი ძალიან ჰგავს სხვა სკრინინგულ ღონისძიებებს, როგორიცაა სისხლის წნევის გაზომვა ან კვების რაციონსა და ფიზიკურ დატვირთვაზე შეკითხვების დასმა. სკრინინგის მიბმა არსებულ ჩივილებზე, იქ, სადაც ეს რელევანტურია, შეიძლება დაეხმაროს კლიენტებს, დაინახონ კავშირი მათ მიერ ნივთიერების მოხმარებასა და საკუთარ ჯანმრთელობას შორის, და ამგვარად, ASSIST-ით სკრინინგი მათთვის უფრო მისაღები გახდეს.

კლიენტის პრივატულობის და მის მიერ მოწოდებული ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვა მასთან მუშაობის უმნიშვნელოვანესი ასპექტია. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ნივთიერების მოხმარებაზე ინფორმაციის შეგროვებისას. ბევრ ქვეყანაში ზოგი ფსიქოაქტიური ნივთიერების მოხმარება კრიმინალურ დანაშაულად ან კანონის დარღვევად მაინც ითვლება. ამას თან ახლავს პოტენციური სტიგმატიზაცია და დისკრიმინაცია მათ მიმართ, ვინც ნივთიერების მომხმარებლებად განისაზღვრებიან. კლიენტებისგან მიღებული ნებისმიერი პირადი სახის ინფორმაცია არ უნდა მიეწოდოს არც ერთ ადამიანს ან ადამიანთა ჯგუფს კლიენტის პირდაპირი თანხმობის გარეშე. კონფიდენციალობის უზრუნველსაყოფად ინტერვიუ ტარდება პრივატულ ადგილას და ASSIST-ის შედეგები ინახება, როგორც კლიენტის კონფიდენციალური ანკეტის ნაწილი. კლიენტის დარწმუნება იმაში, რომ მათ მიერ გაცემული ინფორმაციის კონფიდენციალობა დაცული იქნება, ასევე დაეხმარება მის მიერ ნივთიერების მოხმარების შესახებ ზუსტი ინფორმაციის მოწოდებაში. ამის მიუხედავად, ბევრ ქვეყანაში დაწესებულია ლიმიტი, თუ რა სახის ინფორმაცია შეიძლება დაიფაროს, როგორც კონფიდენციალური. მაგალითად, ბევრ ქვეყანაში დაწესებულია კონფიდენციალობის დარღვევის გამონაკლისი, თუ კლიენტი ამხელს, რომ ის უპირებს დაზიანებას ან უკვე აყენებს ზიანს საკუთარ თავს, სხვა პიროვნებას ან ბავშვს.

ჯანდაცვის მუშაკებს ევალებათ, ASSIST-ის ჩასატარებლად შეარჩიონ საუკეთესო გარემო, იყვნენ მოქნილები და კლიენტის საჭიროების მიმართ მგრძნობიარენი. თუ კლიენტი ინტოქსირებულია, საჭიროებს სასწრაფო მკურნალობას, ემუქრება საფრთხე ან ტკივილები აქვს, უმჯობესია, მოიცადოთ, სანამ მისი სამედიცინო მდგომარეობა დასტაბილურდება და თავს კომფორტულად იგრძნობს, და მხოლოდ ამის მერე ჩაუტაროთ ASSIST. იმსჯელეთ, როგორც კლინიცისტმა, და განსაზღვრეთ, როდის იქნება თითოეულ კლიენტთან ASSIST-ის განხილვის საუკეთესო დრო.

ASSIST კითხვარს ახლავს სავალდებულო შესავალი (მოცემულია ქვემოთ), რომელიც ჯანდაცვის მუშაკმა შეიძლება წაუკითხოს ან მოუყვეს კლიენტს, ოღონდ აუცილებელია, რომ მას:

ჯანდაცვის მუშაკმა ცხადად უნდა განმარტოს შესავალში, თუ რა ნივთიერებები უნდა მოიცვას ინტერვიუმ, და უზრუნველყოს, რომ ეს ნივთიერებები კლიენტისთვის ნაცნობი დასახელებით იყოს მოხსენიებული. პასუხების ბარათი შეიცავს ნივთიერების კატეგორიათა სიას, რომელსაც ASSIST შეეხება, აგრეთვე კონკრეტული დასახელებების ჩამონათვალს თითოეული ამ კატეგორიიდან (ბოქსი 3). ის აგრეთვე შეიცავს სიხშირის მაჩვენებელს ყოველი კითხვისთვის (ბოქსი 4). ბარათში მოცემულია ნარკოტიკის ის დასახელება, რომელიც ყველაზე მეტად გავრცელებული იყო ქვეყნებში, სადაც ASSIST დაიტესტა, მაგრამ ჯანდაცვის მუშაკმა უნდა გამოიყენოს სახელი, რომელიც კულტურულად ყველაზე მეტად მისაღებია ადგილობრივ კონტექსტში.

იმ კლიენტებთან, რომელთა მიერ მოხმარებულ ნარკოტიკებს კრძალავს კანონი, კულტურა ან რელიგია, შეიძლება აუცილებელი გახდეს, ვახსენოთ ეს აკრძალვა და წავაქეზოთ კლიენტი, რომ გაგვცეს პატიოსანი პასუხები და აღწეროს რეალური ქცევა. მაგალითად, შეიძლება ასე მივმართოთ: „მე მესმის, რომ შეიძლება, სხვები ფიქრობდნენ, თითქოს თქვენ საერთოდ არ მოიხმართ ალკოჰოლს ან სხვა ნარკოტიკებს, მაგრამ თქვენი ჯანმრთელობის შესაფასებლად მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, რეალურად რას აკეთებთ“.

დღესდღეობით ASSIST ვალიდიზებულია მხოლოდ ინტერვიუში გამოსაყენებლად. დამატებითი კვლევები გამოავლენს, შესაფერისია თუ არა იგი დამოუკიდებელი თვითტესტირებისთვის. ნებისმიერ შემთხვევაში, ინტერვიუს ფორმატს მრავალი უპირატესობა აქვს და მისი გამოყენება შეიძლება მაშინაც, როცა კლიენტი ნაკლებად განათლებულია: ჯანდაცვის მუშაკს შეუძლია განუმარტოს კითხვები, რომლებიც მას კარგად არ ესმის, და დაუსვას დამატებითი კითხვები შეუსაბამო და არასრული პასუხების დასაზუსტებლად.

არსებობს გარკვეული წესები, რომლებიც ჯანდაცვის მუშაკებმა შეიძლება გამოიყენონ, რათა დარწმუნდნენ, რომ კლიენტს სწორად მიანიჭეს ქულები და კლიენტს ესმის შეკითხვები, რომლებსაც უსვამენ. მათგან ზოგი წესი ჩამოთვლილია ქვემოთ:

უაღრესად მნიშვნელოვანია, რომ კითხვარის პირველად გამოყენებისას, ჯანდაცვის მუშაკს კარგად ესმოდეს ASSIST-ის კითხვებზე პასუხებისთვის ქულების მინიჭების პრინციპი. თუ კლიენტის პასუხები სათანადოდ არ გაიშიფრა, მაშინ საბოლოოდ მიღებული ქულა შეიძლება შეცდომით გახდეს არასათანადო უკუკავშირის და პოტენციურად, არასათანადო ინტერვენციის მიზეზი. როგორც ეს ჩანს ბოქსში 4, კითხვები 2-5 შეეხება იმ მოვლენათა სიხშირეს, რომლებიც ბოლო 3 თვის განმავლობაში მოხდა. უნდა აღინიშნოს, რომ:

კ2-ის მაგალითზე (რა სიხშირით მოიხმარდით თქვენ მიერ ნახსენებ ნივთიერებას ბოლო 3 თვის განმავლობაში?), სიხშირეები და მათთან დაკავშირებული კითხვები შემდეგს ნიშნავს:

არასოდეს - ნიშნავს, რომ კლიენტს ბოლო 3 თვის განმავლობაში ნივთიერება საერთოდ არ მოუხმარია (ანუ ქულა = 0);

ერთხელ ან ორჯერ - ნიშნავს, რომ კლიენტმა ბოლო 3 თვის განმავლობაში ნივთიერება საერთო ჯამში 1-ხელ ან 2-ჯერ მოიხმარა (ანუ ქულა = 2);

ყოველთვიურად - ნიშნავს, რომ კლიენტმა ბოლო 3 თვის განმავლობაში ნივთიერება მოიხმარა თვეში საშუალოდ 1-დან 3 ჯერამდე - რაც, საერთო ჯამში, იძლევა სულ 3-დან 9 ჯერამდე მოხმარებას ბოლო 3 თვის განმავლობაში (ანუ ქულა = 3);

ყოველკვირეულად - ნიშნავს, რომ ბოლო 3 თვის განმავლობაში კლიენტი ნივთიერებას მოიხმარდა საშუალოდ კვირაში 1-დან 4 ჯერამდე (ანუ ქულა = 4);

ყოველდღიურად / თითქმის ყოველდღიურად - ნიშნავს, რომ ბოლო 3 თვის განმავლობაში კლიენტი ნივთიერებას მოიხმარდა საშუალოდ კვირაში 5-დან 7 ჯერამდე (ანუ ქულა = 6).

სწორი პასუხების გასაგებად იხ. დანართი F.

ASSIST კითხვარი უკვე შეიცავს ზოგიერთ მაჩვენებელს და ინსტრუქციას, ინტერვიუს დროს ინტერვიუერისთვის გეზის მისაცემად. ამ ინსტრუქციებიდან ზოგი აძლევს შესაძლებლობას ინტერვიუერს, რომ ზოგ კლიენტთან რომელიმე შეკითხვა გამოტოვოს და ამგვარად, ინტერვიუ შეამოკლოს; სხვები კი შეახსენებენ, რომ ზუსტი პასუხის მისაღებად მეტი დეტალი გამოიკითხოს. თუმცა კითხვების დასმისას გარკვეული გადახვევები შესაძლებელია, მნიშვნელოვანია, რომ აუცილებლად დაისვას ყველა რელევანტური შეკითხვა და მათი პასუხები ჩაიწეროს.

კითხვები 1 და 2 შესარჩევი კითხვებია, რაც ნიშნავს, რომ ისინი განსაზღვრავენ, მომდევნო შეკითხვებში რა ნივთიერებების შესახებ უნდა დაისვას კითხვა.

საერთო მიმდინარეობის სქემა, თუ როგორ უნდა ჩატარდეს ASSIST, მოცემულია ქვემოთ, სქემაზე 1.

კ1. ჩამოთვლილ ნივთიერებათაგან რომელიმე თუ მოგიხმარიათ ოდესმე ცხოვრების მანძილზე (იგულისხმება მხოლოდ არასამედიცინო დანიშნულებით მოხმარება)?

(პასუხები = „დიახ“ ან „არა“)

კ1 კითხვას სვამს ცხოვრების მანძილზე ნივთიერების მოხმარების შესახებ, ანუ იმ ნივთიერებებზე, რომლებიც კლიენტს ოდესმე მაინც მოუხმარია, თუნდაც მხოლოდ ერთხელ. ეს კარგი ხერხია კლიენტებთან მათ მიერ ნივთიერების მოხმარების შესახებ საუბრის დასაწყებად ისე, რომ არ გამოვჩნდეთ ზედმეტად თავსმოხვეულები. ამავე დროს, ეს კითხვა გვაცნობს კლიენტის მიერ ნივთიერების მოხმარების მოკლე ისტორიას. ყოველ კლიენტს უნდა დავუსვათ ეს კითხვა ყველა ჩამოთვლილ ნივთიერებაზე.

კ1 არის გასაფილტრი, შესარჩევი კითხვა, რაც ნიშნავს, რომ მასზე მიღებული პასუხები განსაზღვრავს, რა იქნება შემდეგი ნაბიჯი, რომელ კონკრეტულ ნარკოტიკებზე გამოიკითხება კლიენტი. თუ კლიენტი კ1-ში ჩამოთვლილ ყველა ნივთიერებაზე პასუხად გასცემს „არას“, ჯანდაცვის მუშაკმა მას უნდა დაუსვას დამაზუსტებელი კითხვა: „სკოლაში სწავლის პერიოდშიც კი არა?“ თუ პასუხი ყველა ნივთიერებაზე მაინც „არა“იქნება, მაშინ ინტერვიუ დასრულდება. თუ კლიენტი „არას“ გიპასუხებთ მხოლოდ გარკვეულ ნივთიერებებზე (ვთქვათ, ინჰალანტებზე), ჯანდაცვის მუშაკი ამ ნივთიერებების (ანუ ინჰალანტების) შესახებ ASSIST-ის ინტერვიუში კითხვას აღარ დასვამს.

რა უნდა გახსოვდეთ კ1-ის დასმისას:

კ2. რამდენად ხშირად მოიხმარდით თქვენ მიერ აღნიშნულ ნივთიერებებს ბოლო სამი თვის განმავლობაში?

(პასუხები = „არასოდეს“, „ერთხელ ან ორჯერ“, „ყოველთვიურად“, „ყოველკვირეულად“, „ყოველდღიურად / თითქმის ყოველდღიურად“)

თუ კლიენტის პასუხია „დიახ“ კ1-ში დასახელებულ რომელიმე ნივთიერებაზე, მაშინ გადადით კ2-ზე, რომელიც სვამს კითხვას ნივთიერების მოხმარებაზე ბოლო სამი თვის განმავლობაში. კ2 უნდა დაისვას მხოლოდ თითოეული იმ ნივთიერებისთვის, რომელიც კლიენტს ოდესმე მაინც მოუხმარია (კ1 პასუხების მიხედვით). კ2-იც შესარჩევი კითხვაა, რაც ნიშნავს, რომ მიღებული კითხვები განსაზღვრავს, რა მოხდება შემდგომ - მე-3, მე-4 და მე-5 კითხვებში კლიენტისთვის კონკრეტული ნარკოტიკების შესახებ გამოკითხვისას. თუ კ2-ის ყველა პუნქტის პასუხი არის „არასოდეს“, ანუ ბოლო სამი თვის განმავლობაში კლიენტს არანაირი ნივთიერება არ მოუხმარია, მაშინ გადადით კ6-ზე, რომელიც გამოკითხავს კლიენტს მის მიერ ნივთიერების მოხმარების შესახებ მთელი ცხოვრების მანძილზე. თუ ბოლო სამი თვის განმავლობაში რაიმე ნივთიერება მაინც მოიხმარა, მაშინ განაგრძეთ მე-3, მე-4 და მე-5 კითხვების დასმა ყოველი მოხმარებული ნივთიერების შესახებ.

კ2-ის დასმის დროს უნდა გახსოვდეთ:

კ3. რამდენად ხშირად გრძნობდით ნარკოტიკის მოხმარების ძლიერ სურვილს ან ლტოლვას ბოლო 3 თვის განმავლობაში?

(პასუხები = „არასოდეს“, „ერთხელ ან ორჯერ“, „ყოველთვიურად“, „ყოველკვირეულად“, „ყოველდღიურად / თითქმის ყოველდღიურად“)

კ3 ასახავს მაღალი რისკის მოხმარებას ან ნივთიერებაზე დამოკიდებულებას. როდესაც კლიენტი იწყებს ნივთიერების მოხმარებას სულ უფრო მზარდი სიხშირით ან წარსულში ჰქონია პრობლემები ამ ნივთიერებასთან დაკავშირებით, მაშინ ის შეიძლება გრძნობდეს მისი მოხმარების ძლიერ სურვილს ან მოთხოვნილებას. კლიენტები, რომლებსაც უკვე ჩამოუყალიბდათ დამოკიდებულება, ამას შეიძლება ლტოლვად ან დროსტარებად მოიხსენიებდნენ. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ კითხვის მიზანი არ არის, აღნიშნოს მოხმარების ზომიერი ან წარმავალი სურვილი, ან თუნდაც მოხმარების სურვილი, რომელიც ხელში ჩავარდნილ შესაძლებლობას უკავშირდება (მაგალითად, კლიენტი, რომელსაც სთავაზობენ ნარკოტიკს და ამ დროს აღეძვრება მისი მოხმარების სურვილი, თუმცა, ამ შემთხვევამდე სურვილი არ გასჩენია). ნივთიერების მომხმარებელი ყველა კლიენტი არ განიცდის მისი მოხმარების ძლიერ სურვილს.

კ3-ით მაღალი ქულის მინიჭება ზოგადად უკავშირდება შემდეგს:

ზემოთ მოყვანილი პუნქტები ძირითადი მაჩვენებლებია, რომლებიც დაგეხმარებათ განსაზღვროთ, როგორ მიანიჭოთ ქულა კლიენტს კ3-ზე. თუმცა მნიშვნელოვანია, იმსჯელოთ, როგორც კლინიცისტმა, რადგან ზოგ კლიენტს შეიძლება არატიპური გამოცდილებები ჰქონდეს.

კ3-ის დასმის დროს ასევე უნდა გახსოვდეთ:

კ4. თქვენ მიერ (ნარკოტიკის დასახელება) მოხმარებამ ბოლო 3 თვის განმავლობაში რამდენჯერ დაგაყენათ ჯანმრთელობის, სოციალური, სამართლებრივი თუ ფინანსური პრობლემების წინაშე?

(პასუხები = „არასოდეს“, „ერთხელ ან ორჯერ“, „ყოველთვიურად“, „ყოველკვირეულად“, „ყოველდღიურად / თითქმის ყოველდღიურად“)

ASSIST კ4-ის მიზანია, განსაზღვროს, უქმნის თუ არა ნივთიერების მოხმარება კლიენტს რამე სახის პრობლემებს, და რა სიხშირით ხდებოდა ეს ბოლო 3 თვის განმავლობაში. კ4 დაისმის მხოლოდ იმ ნივთიერებების შესახებ, რომლებსაც კლიენტი ბოლო 3 თვის განმავლობაში მოიხმარდა (კ2-ის პასუხების თანახმად). ბევრი კლიენტი შეიძლება ვერ აღიქვამდეს მათ მიერ ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებულ პრობლემებს, განსაკუთრებით, ჯანმრთელობის პრობლემებს, და ამ ორი მოვლენის ურთიერთდაკავშირება ჯანდაცვის მუშაკის ამოცანაა. შეიძლება, ჯანდაცვის მუშაკის დახმარებით კლიენტმა ამ დროს პირველად აღიაროს და სიტყვიერად გამოთქვას ის უშუალო გავლენები, რასაც ნივთიერების მოხმარება ახდენს მასზე. შესაბამისად, სასურველია, კლიენტს მივაწოდოთ მისახვედრი მაგალითები, თუ რას ნიშნავს ჯანმრთელობის, სოციალური, სამართლებრივი და ფინანსური პრობლემები. თუ საკმარისად კარგად არ განვუმარტავთ ამ კითხვას და არ მივახვედრებთ მაგალითებით, შეიძლება მოცემულ კითხვას დაბალი ქულა მიანიჭოთ და საბოლოოდ ASSIST-ის ჯამური ქულა არასწორად მიიღოთ. დამატებითი ინფორმაცია კონკრეტული ნივთიერების მოხმარებით გამოწვეულ პრობლემებზე შეგიძლიათ ნახოთ ASSIST უკუკავშირის ბარათში ან ამ სახელმძღვანელოს მე-8 თავში. მნიშვნელოვანია, რომ ჯანდაცვის მუშაკები იცნობდნენ კონკრეტული ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებულ პრობლემებს და მათი მაგალითად მოყვანა შეძლონ, რათა კლიენტებს მიხვედრა გაუადვილონ.

მაგალითად, თამბაქოს მომხმარებელ კლიენტს შეიძლება უთხრათ: „ბოლო 3 თვის განმავლობაში სიგარეტის მოწევამ რამდენჯერ გამოიწვია თქვენი ჯანმრთელობის, სოციალური, სამართლებრივი თუ ფინანსური პრობლემები, როგორიცაა ქოშინი, ჩვეულზე უარეს ფიზიკურ ფორმაში ყოფნა, ინფექციებისგან გამოჯანმრთელების უფრო ხანგრძლივი პერიოდი, ან ფინანსური სიძნელეები, როცა თქვენთვის საჭირო რამის შესაძენად ფული აღარ გყოფნიდათ სიგარეტის შეძენის მერე...?“

ალკოჰოლის მომხმარებელ კლიენტებს შეგიძლიათ უთხრათ: „ბოლო 3 თვის განმავლობაში თქვენ მიერ ალკოჰოლის მოხმარებამ რამდენჯერ გამოიწვია ჯანმრთელობის, სოციალური, სამართლებრივი თუ ფინანსური პრობლემები, როგორიცაა ნაბახუსევი, ღებინება, მუცლის ტკივილები, ძილის დარღვევა, ვინმესთან წაჩხუბება, ნასვამ მდგომარეობაში ავტომობილის მართვა, სიმთვრალეში ისეთი ქმედებები, რასაც შემდეგ ნანობთ... ?“

კანაფის მომხმარებელ კლიენტებს შეგიძლიათ უთხრათ: „ბოლო 3 თვის განმავლობაში თქვენ მიერ მარიხუანას მოხმარებამ რამდენჯერ გამოიწვია ჯანმრთელობის, სოციალური, სამართლებრივი თუ ფინანსური პრობლემები, რამაც დაგავიწყათ რა უნდა გაგეკეთებინათ, გაგიძნელათ რაიმეზე ყურადღების მიპყრობა ან მოტივირებულად ყოფნა, გაგირთულათ საქმის მოგვარება, გაგიჩინათ დეპრესიის ან შფოთვის განცდა...?“

ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორების მომხმარებელ კლიენტებს შეგიძლიათ უთხრათ: „ბოლო 3 თვის განმავლობაში თქვენ მიერ ამფეტამინების მოხმარებამ რამდენჯერ გამოიწვია ჯანმრთელობის, სოციალური, სამართლებრივი თუ ფინანსური პრობლემები, როგორიცაა არასასიამოვნო გამოფხიზლება და დეპრესიის შეგრძნება, შფოთვა და გაღიზიანებადობა მოხმარების მომდევნო დღეს, ბრაზის, აგრესიულობის ან დაძაბულობის განცდა, თავის ტკივილები, ცუდი ძილი, დენტალური პრობლემები კბილების კრაჭუნის გამო... ?“

ზოგი გავრცელებული პრობლემა, რომლებიც განსაკუთრებით ეხება თქვენი სააგენტოს თუ ორგანიზაციის კლიენტებს, შეიძლება არ იყოს გამოყოფილი ზემოთ მოცემულ ჩამონათვალში. მაგალითად, კრიმინოგენული ზეგავლენა, რაცნივთიერების მოხმარებამ გამოიწვია ციხეში მოხვედრილ სამართალდამრღვევებში, ან სოციალური და ოჯახის დონეზე ზეგავლენა, რასაც შესაძლოა ნივთიერებისმოხმარება იწვევდეს ოჯახის და ბავშვის ჯანმრთელობის სამსახურის კლიენტებისთვის. ASSIST-ის და მასთან ბმული ხანმოკლე ინტერვენციის ჩამტარებელი ჯანდაცვის მუშაკები უნდა იცნობდნენ მათი კლიენტურის მიერნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული გავრცელებულ პრობლემებს დაუნდა ჩართონ ისინი მაგალითების ჩამონათვალში ASSIST კ4-ის დასმისას.

კ5. ბოლო 3 თვის განმავლობაში (ნარკოტიკის დასახელება) მოხმარების გამო რა სიხშირით ვერ ახერხებდით ისეთი რამის კეთებას, რაც, ჩვეულებრივ, მოგეთხოვებათ?

(პასუხები = „არასოდეს“, „ერთხელ ან ორჯერ“, „ყოველთვიურად“, „ყოველკვირეულად“, „ყოველდღიურად / თითქმის ყოველდღიურად“)

კ5 დაისმის მხოლოდ იმ ნივთიერებების შესახებ, რომლებსაც კლიენტი ბოლო 3თვის განმავლობაში მოიხმარდა (კ2-ის პასუხების თანახმად). კითხვის მიზანია, გაარკვიოს, კლიენტს ნივთიერების მოხმარების მიზეზით უდგას თუ არა საკუთარი მოვალეობების შესრულების პრობლემები, რაც მისთვის არასასურველი შედეგების მომტანია. მოვალეობების ჩვეულებრივ შესრულებას კლიენტი შეიძლება ვერახერხებდეს ნივთიერებით ინტოქსიკაციის გამო, ნივთიერების მოხმარების შემდეგ გამოჯანმრთელების საჭიროების გამო ან იმ მიზეზით, რომ მთელი მისი დრონი ვთიერების მოსაპოვებლად იხარჯება (მაგ., კლიენტი საათობით ელოდება დილერს და აცდენს დანიშნულ შეხვედრებს ან ღონისძიებებს, რომლებზეც დასწრება ევალებოდა). შეიძლება, საჭირო გახდეს, კლიენტს მოუყვანოთ მოვალეობის ვერშესრულების მაგალითები.

ნივთიერების მოხმარების გამო დაკისრებული მოვალეობის შეუსრულებლობის გავრცელებული მაგალითები შეიძლება იყოს:

კ5-დან თამბაქო გამოირიცხება, რადგან, როგორც წესი, ადამიანებს არ უძნელდებათ მათზე დაკისრებულ მოვალეობათა შესრულება იმ მიზეზით, რომ მწეველები არიან.

უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგ ადამიანს, რომელიც მძიმედ არის დამოკიდებული ნივთიერებაზე, შეიძლება არც გააჩნდეს „მასზე დაკისრებული მოვალეობა“, რადგანაც უკვე გარკვეული ხანია, დაკარგული აქვთ სამუშაო/ოჯახი/სახლის მხარდაჭერა მათ მიერ ნივთიერების მძიმე და ხანგრძლივი მოხმარების გამო. ასეთ შემთხვევებში, იმის ნაცვლად, რომ ამ ადამიანებს „არასოდეს“ პასუხის შესაბამისი ქულა მიენიჭოთ, მისახვედრებელ მაგალითებად უნდა ვახსენოთ ისეთი საბაზისო მოვალეობები, როგორიცაა სახლის დასუფთავება, საკუთარი თავის გამოკვება, ექიმთან თუ სოციალური დაცვის სააგენტოებში ვიზიტები, ა.შ. ასეთ კლიენტებს კითხვა შეცვლილი სახით უნდა დავუსვათ, მაგ.: „რომ გეკისრებოდეთ პასუხისმგებლობები და ვალდებულებები, როგორიცაა სამსახურში სიარული ან ოჯახზე ზრუნვა, თუ შეძლებდით შესრულებას?“

კ6. მეგობარს, ნათესავს ან ვინმე სხვას როდისმე თუ გამოუთქვამს შეშფოთება თქვენ მიერ (ნარკოტიკის დასახელება) მოხმარების გამო?

(პასუხები = „არა, არასოდეს“, „დიახ, ბოლო 3 თვის განმავლობაში“, „დიახ, მაგრამ არა ბოლო 3 თვის განმავლობაში“)

ეს კითხვა გამიზნულია იმისათვის, რომ გაარკვიოთ, ვინმე სხვა პიროვნებას (მაგ. ოჯახის წევრს, მეგობარს, პარტნიორს, მეუღლეს, მშობლებს, შვილებს, ექიმს, დამქირავებელს, მასწავლებელს, სხვ.) თუ გამოუთქვამს შეშფოთება კლიენტის მიერ

ნივთიერების მოხმარების გამო.

საჭირო იქნება, კითხვარი ისევ პირველ გვერდზე გადაშალოთ და შეამოწმოთ, თუ რა ნივთიერებები მოუხმარია კლიენტს ცხოვრების მანძილზე. თავდაპირველად ამის გაკეთება შეიძლება ძნელი და მოუხერხებელი გეჩვენოთ, მაგრამ ჯანდაცვის მუშაკების უმრავლესობა ASSIST-ის რამდენჯერმე ჩატარების შემდეგ ამ საქმიანობას ეჩვევა.

კლიენტის მიერ ნივთიერების მოხმარების გამო ცოტა ხნის წინ გამოთქმულ შეშფოთებას ენიჭება უფრო მაღალი ქულა, ვიდრე შეშფოთებას, რომელიც კლიენტის ქცევის გამო 3 თვის წინ და უფრო ადრე იყო გამოთქმული. უნდა აღინიშნოს თუნდაც წლების წინ გამოთქმული შეშფოთება „დიახ, მაგრამ არა ბოლო 3 თვის განმავლობაში“ კატეგორიაში.

სხვა ადამიანის მიერ კლიენტის თაობაზე შეშფოთება/წუხილი შეიძლება გამოიხატოს მსჯელობით, გამოკითხვით, წუწუნით, რჩევით, წუხილით, გაბრაზებით და სხვ.

კ7. როდისმე თუ გიცდიათ (ნარკოტიკის დასახელება) მოხმარების შემცირება ან შეწყვეტა, მაგრამ ვერ მოგიხერხებიათ?

(პასუხები = „არა, არასოდეს“, „დიახ, ბოლო 3 თვის განმავლობაში“, „დიახ, მაგრამ არა ბოლო 3 თვის განმავლობაში“)

კ7 არის დამოკიდებულების ან მაღალი რისკის მოხმარების ინდიკატორი და განკუთვნილია იმისთვის, რომ გამოავლინოს, კლიენტს როდისმე თუ დაუკარგავს კონტროლი ნივთიერების მოხმარებაზე. ნივთიერებაზე დამოკიდებულება ანუ ადიქცია ქრონიკული რეციდიული აშლილობაა და ბევრს, სანამ ნამდვილ წარმატებას მიაღწევდეს, მოხმარებისთვის თავის განებების რამდენიმე მცდელობა სჭირდება. ეს კითხვა შეეხება მოხმარების შემცირების ან შეწყვეტის სერიოზულ მცდელობებს და არა უბრალოდ აზრის გაჩენას მოხმარების შემცირებაზე ან სასხვათაშორისო მცდელობებს. ჩვეულებრივ, კლიენტები, რომლებიც ამ კითხვას დადებით პასუხს სცემენ, არიან ისინი, ვინც ნივთიერებას შედარებით ხშირად მოიხმარდნენ - როგორც წესი, კვირაში ერთხელ მაინც ან მეტჯერ, და/ან მოიხმარდნენ მაღალი დოზით (როგორიცაა ალკოჰოლის მძიმე მოხმარების პერიოდი).

კონტროლის დაკარგვა აისახება ნივთიერების მოხმარების გაკონტროლების, შემცირების ან შეწყვეტის წარუმატებელ მცდელობებში. როცა ამ კითხვის პასუხია „მოხმარების შემცირების წარუმატებელი მცდელობა ბოლო 3 თვის განმავლობაში“, ეს უმაღლეს ქულას ანიჭებს ამ კითხვას და კლიენტის მიერ ნივთიერების მოხმარების მიმდინარე პრობლემას.

კლიენტები, რომლებსაც მოხმარების შემცირების წარუმატებელი მცდელობა ჰქონდათ 3 თვეზე მეტი ხნის წინ, იღებენ ნაკლებ ქულას და ეს აღნიშნავს, რომ კლიენტს წარსულში ჰქონდა ნივთიერების მოხმარების პრობლემა. ამ კლიენტებს ემუქრებათ ნივთიერების პრობლემური ან დამოკიდებული მოხმარების განახლების მეტი რისკი, ვიდრე იმ ახალბედებს, რომლებსაც წარსულში პრობლემები არ ჰქონიათ. ნივთიერების მოხმარების წლების წინანდელი კონტროლირების თუნდაც წარუმატებელი მცდელობა უნდა ჩაიწეროს, როგორც კატეგორია „დიახ, მაგრამ არა ბოლო 3 თვის განმავლობაში“.

უნდა აღინიშნოს, რომ მოხმარების შემცირების წარმატებული მცდელობები არ იწერება. თუ კლიენტი რამდენჯერმე შეეცადა მოხმარების შემცირებას და როგორც იქნა, წარმატებას მიაღწია, ჯანდაცვის მუშაკმა უნდა ჩაიწეროს ბოლო წარუმატებელი მცდელობა. მაგალითად, პიროვნება, რომელმაც წარმატებით შეწყვიტა მოწევა 3 თვის წინ, მაგრამ მანამდე რამდენიმე წარუმატებელი მცდელობა ჰქონდა, ჩაიწერება, როგორც „დიახ, მაგრამ არა ბოლო 3 თვის განმავლობაში“.

საჭირო იქნება, კითხვარი ისევ პირველ გვერდზე გადაშალოთ და შეამოწმოთ, თუ რა ნივთიერებები მოუხმარია კლიენტს ცხოვრების მანძილზე.

კლიენტს ამ კითხვაში 0 ქულა („არა, არასოდეს“) შეიძლება 3 მიზეზით მიენიჭოს:

და ბოლოს, რაკი ეს კითხვა შეიცავს მრავალ ცნებას, ჯანდაცვის მუშაკებს შეიძლება წაადგეთ მისი 3 ნაწილად დაყოფა. მაგალითად:

კ8. როდისმე თუ მოგიხმარიათ ნარკოტიკი ინექციურად?

(პასუხები = „არა, არასოდეს“, „დიახ, ბოლო 3 თვის განმავლობაში“, „დიახ, მაგრამ არა ბოლო 3 თვის განმავლობაში“)

ეს კითხვა არის დამოკიდებულების ან მაღალი რისკის მოხმარების შესაძლო ინდიკატორი და მიზნად ისახავს, გამოავლინოს, რა დროა გასული კლიენტის მიერ ნივთიერების ინექციური გზით მოხმარებიდან, ცხოვრების მანძილზე. კლიენტებისთვის, რომლებიც ნივთიერების ინექციურად მოხმარებას ეჩვევიან, არსებობს მეტი ალბათობა, რომ იყვნენ ან გახდნენ ნივთიერებაზე დამოკიდებულები, თუ მოხმარების სიხშირეც შესაბამისი ექნებათ. ინექცია ასევე დაკავშირებულია დამატებით ზიანთან, როგორიცაა ფატალური თუ არაფატალური ზედოზირება (განსაკუთრებით, ოპიოიდების შემთხვევაში), ასევე, ფსიქოზების რისკი (განსაკუთრებით, ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორების შემთხვევაში). ინექციასთან ასოცირდება სისხლით გადამდები ვირუსებით ინფიცირებაც.

მიუხედავად იმისა, რომ მე-8 კითხვაზე გაცემული პასუხი აღარაფერს მატებს საბოლოო ქულას, ნარკოტიკების ინექციურად მოხმარება, განსაკუთრებით, არცთუ დიდი ხნის წინანდელი, გვიჩვენებს, რომ კლიენტს შესაძლოა სჭირდებოდეს შემდგომი დახმარება და გადამისამართება ნივთიერების მოხმარების სპეციალიზებული მკურნალობისთვის.

თუ კლიენტი ბოლო სამი თვის განმავლობაში ინექციურად იღებდა ნარკოტიკს, თქვენ უნდა გააკეთოთ შემდეგი:

ინექციური ნარკოტიკები უმეტესად არის ოპიოიდები, ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორები, კოკაინი და სედატივები, როგორიცაა ბენზოდიაზეპინები. ინექციით მიღების პატერნი ოპიოიდებისთვის ზოგჯერ განსხვავდება ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორების და კოკაინის მოხმარების პატერნისგან. მაშინ, როცა ოპიოიდების ინექციურად მიმღებები, ამას გარკვეული რეგულარობით აკეთებენ, ინექციით სტიმულანტების მიმღები ადამიანები, ჩვეულებრივ, აჯგუფებენ ან პარტიებად ანაწილებენ მიღების სესიებს. ანუ, ისინი შეიძლება ნარკოტიკის ინექციებს რამდენიმე დღე მიყოლებით იკეთებდნენ, შემდეგ კი, მორიგ სესიამდე, რამდენიმე დღით, კვირით ან რამდენიმე თვითაც კი შეისვენონ.

კლიენტები, რომლებიც ნარკოტიკის ინექციას საშუალოდ თვეში ოთხ ჯერზემეტად იკეთებდნენ ბოლო 3 თვის განმავლობაში, სავარაუდოა, რომ საჭიროებდნენ გადამისამართებას სპეციალისტთან სამკურნალოდ.

ASSIST-ის ყველა კითხვას ახლავს პასუხების კრებული, რომლიდანაც შესაბამისი პასუხი უნდა ამოირჩეს, და ყოველ პასუხს მე-2-დან მე-7 კითხვამდე, შეესაბამება რიცხობრივი ქულა. ინტერვიუერი შემოხაზავს ციფრს, რომელიც შეესაბამება კლიენტის პასუხს თითოეულ კითხვაზე. ინტერვიუს დასრულებისას მე-2-დან მე-7 კითხვის ჩათვლით ქულები ერთმანეთს ემატება ყოველი ცალკეული ნივთიერებისთვის (თამბაქო, ალკოჰოლი, კანაფი, კოკაინი, ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორები, ინჰალანტები, სედატივები/საძილე აბები, ჰალუცინოგენები, ოპიოიდები და „სხვა“ ნარკოტიკები), თითოეული ნივთიერებისთვის ASSIST რისკის ქულის გამოსაყვანად (მაგალითისთვის იხ. ბოქსი 5). ტექნიკურ ანგარიშებსა და საბუთებში ეს ქულა მოიხსენიება, როგორც ამა თუ იმ ნივთიერების მოხმარების ქულა ნარკოტიკების ყოველი კლასისთვის.

პრაქტიკულობის და გაიოლების მიზნით, მოცემულ სახელმძღვანელოებში ამას ეწოდება ASSIST რისკის ქულა ამა თუ იმ დასახელების ნარკოტიკისთვის. ASSIST კითხვარის სტრუქტურის მიხედვით, ყოველ კლიენტს 10 ცალი რისკის ქულა დაუგროვდება, კერძოდ:

ა ASSIST რისკის ქულა თამბაქოსთვის (0 - 31 ფარგლებში);

ბ ASSIST რისკის ქულა ალკოჰოლისთვის (0 - 39 ფარგლებში);

გ ASSIST რისკის ქულა კანაფისთვის (0 - 39 ფარგლებში);

დ ASSIST რისკის ქულა კოკაინისთვის (0 - 39 ფარგლებში);

ე ASSIST რისკის ქულა ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორებისთვის (0-39 ფარგლებში);

ვ ASSIST რისკის ქულა ინჰალანტებისთვის (0-39ფარგლებში);

ზ ASSIST რისკის ქულა სედატივების ან საძილე აბებისთვის (0-39ფარგლებში);

თ ASSIST რისკის ქულა ჰალუცინოგენებისთვის (0-39ფარგლებში);

ი ASSIST რისკის ქულა ოპიოიდებისთვის (0-39ფარგლებში);

კ ASSIST რისკის ქულა „სხვა“ ნარკოტიკებისთვის (0-39ფარგლებში).

ეს ქულა შეიძლება ჩაიწეროს ASSIST კითხვარის ბოლო გვერდზე, ხოლო კითხვარი სათანადოდ იქნეს შენახული კლიენტის ანკეტაში. კლიენტი არ ნახულობს ASSIST კითხვარს, არამედ ეცნობა ASSIST უკუკავშირის ბარათს, რომელშიც წესისა და რიგის მიხედვით ჩაწერილია ქულები კლიენტისთვის უკუკავშირის მისაწოდებლად. ეს ხანმოკლე ინტერვენციის ნაწილს წარმოადგენს.

პრაქტიკის შესაძლებლობა

იმისათვის, რომ გაგიადვილდეთ ASSIST-ის ჩატარების და ქულების გამოყვანის დასწავლა, ამ სახელმძღვანელოს დანართში G მოცემულია ორი სავარჯიშო მაგალითი („დეივი“ და „ქლოე“). ეს არის როლური თამაშები ორი ადამიანის მონაწილეობით. სავარჯიშო მაგალითები მოიცავს სცენარს - ორი სხვადასხვა კლიენტის პასუხებს ASSIST-ის კითხვებზე. ერთი ადამიანი თამაშობს კლიენტის როლს და კითხულობს პასუხებს (სიტყვასიტყვით) სცენარიდან. მეორე ადამიანი თამაშობს ჯანდაცვის მუშაკის როლს და აქვს ცარიელი ASSIST კითხვარი, რომელშიც უნდა ჩაწეროს კლიენტის პასუხები. შედეგად მიღებული ქულები (რომელთა სწორი ვარიანტებიც კლიენტის ჩანაწერშია მოცემული) შეესაბამება კითხვებზე გაცემულ პასუხებს და შეგიძლიათ ნახოთ ამ სავარჯიშო მაგალითების უკანა გვერდზე. კლიენტის როლში მყოფმა არ უნდა შეიცვალოს ან განავრცოს სცენარი, რადგან ამან შეიძლება გამოიწვიოს პასუხები, რომლებიც არ შეესაბამება სცენარით გაწერილ სწორ ქულებს.

სცენარი სპეციალურად შემუშავებულია ჯანდაცვის მუშაკების დასახმარებლად, რათა მათ შეძლონ, გვერდი აუარონ ზოგ გავრცელებულ ხაფანგს და დაოსტატდნენASSIST-ის ჩატარებაში, სანამ მას რეალურ კლიენტთან მოიხმარდნენ.

სცენარი მოიცავს:

ASSIST განსაზღვრავს რისკის ქულას ყოველი მოხმარებული ნივთიერებისთვის, რაც გამოიყენება კლიენტთან განხილვის (ხანმოკლე ინტერვენციის) დასაწყებად. თითოეული ნივთიერებისთვის განსაზღვრული ქულა შედის „დაბალი“, „ზომიერი“ და „მაღალი“ რისკის კატეგორიაში, რაც განსაზღვრავს მოხმარების იმ დონისთვის ყველაზე შესაბამის ინტერვენციას („არანაირი მკურნალობა“, „ხანმოკლე ინტერვენცია“ ან „გადამისამართება სპეციალისტის მიერ შესაფასებლად და სამკურნალოდ“, შესაბამისად). ეს ჩანს ქვემოთ მოცემულ ბოქსში 6.

მიუხედავად იმისა, რომ ASSIST განსაზღვრავს ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული რისკის ხარისხს, უნდა აღინიშნოს, რომ მხოლოდ ASSIST-ზე დაყრდნობით რისკის შეფასებას თავისი შეზღუდვები აქვს, ისევე, როგორც სხვა ნებისმიერ ფსიქომეტრიკულ ინსტრუმენტს. ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემები მრავალწახნაგოვანია და არსებობს მრავალი ფაქტორი, რომელიც ცვლის ნივთიერების მოხმარებით ჯანმრთელობის დაზიანების რისკს. ასეთია ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების ოჯახური ისტორია, კომორბიდობა, ასაკი, გენდერი, სოციო-ეკონომიკური სტატუსი და სხვა. ყოველი კლიენტის რეალური ინდივიდუალური რისკის შეფასებისას ჯანდაცვის მუშაკები უნდა ითვალისწინებდნენ ამ ფაქტორებს.

დაბალი რისკი

კლიენტები, რომლებსაც ASSIST რისკის ქულა აქვთ „სამი ან ნაკლები“ („10 ან ნაკლები“ ალკოჰოლისთვის), ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების დაბალი რისკი აქვთ. შეიძლება, ისინი დროდადრო მოიხმარდნენ ნივთიერებას, მაგრამ ამჟამად არ უდგათ მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემები და მოხმარების არსებული პატერნით ამ პრობლემათა მომავალში გაჩენის რისკიც დაბალია.

ზომიერი რისკი

კლიენტები, რომლებსაც ენიჭებათ „4-დან 26 ქულამდე“ („11-დან 26 ქულამდე“ ალკოჰოლისთვის), ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული ჯანმრთელობის და სხვა სახის პრობლემების გაჩენის ზომიერი რისკის წინაშე დგანან და შესაძლოა ზოგ ამ პრობლემას უკვე აწყდებოდნენ კიდეც. ამ სახით მოხმარების გაგრძელება აჩვენებს სამომავლოდ ჯანმრთელობის ან სხვა სახის პრობლემების, მათ შორის, დამოკიდებულების გაჩენის ალბათობას. რისკი კიდევ უფრო იზრდება მათთვის, ვისაც წარსულში ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების და დამოკიდებულების ისტორია აქვს.

მაღალი რისკი

„27 ან მეტი“ ქულა ნებისმიერი ნივთიერებისთვის მიუთითებს, რომ კლიენტს ამ ნივთიერებაზე დამოკიდებულების გაჩენის მაღალი რისკი აქვს ან უკვე არის მასზე დამოკიდებული და ნივთიერების მოხმარების მიზეზით სავარაუდოდ უკვე აქვს ჯანმრთელობის, სოციალური, ფინანსური, სამართლებრივი და ურთიერთობის პრობლემები. ამას გარდა, კლიენტები, რომლებიც ინექციურად მოიხმარდნენ ნარკოტიკებს ბოლო 3 თვის განმავლობაში თვეში 4-ზე მეტჯერ, სავარაუდოდ, ასევე მაღალი რისკის ქვეშ იმყოფებიან.

ASSIST უკუკავშირის ბარათი ASSIST-ის ინტერვიუს ბოლოს ივსება და გამოიყენება კლიენტისთვის პერსონალიზებული უკუკავშირის მისაწოდებლად მის მიერ ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული რისკების შესახებ. ხანმოკლე ინტერვენციის დაწყების კარგი ხერხია ჰკითხოთ კლიენტს: „გაინტერესებთ, ნახოთ, რა ქულები მიიღეთ ახლახან შევსებული კითხვარის მიხედვით?“. ჩაიწერეთ ASSIST რისკის ქულები ცალკეული ნივთიერებისთვის გრაფებში, რომლებიც მოცემულია ASSIST უკუკავშირის ბარათის წინა გვერდზე. სხვა გვერდებზე ჩაწერეთ რისკის დონე, რომელსაც განსაზღვრავთ ASSIST რისკის ქულით ყველა ნივთიერებისთვის, ამისთვის მონიშნეთ შესაბამისი გრაფა („დაბალი“, „ზომიერი“ ან „მაღალი“). ASSIST უკუკავშირის ბარათის ფორმატირებული ასლი მოცემულია დანართში C.

ეს ბარათი გამოიყენება კონსულტაციის განმავლობაში, უკუკავშირის მისაწოდებლად, და ეძლევა კლიენტს შინ წასაღებად, განხილული საკითხების გასახსენებლად.

დაბალი რისკი

დაბალი რისკის მქონე კლიენტებმა, ჩვეულებრივ, უნდა ჩაიტარონ მკურნალობა. შეიძლება მათი ქულების შესახებ უკუკავშირი მიაწოდოთ კიდეც, თუ ამის დრო იქნება. დაბალი რისკის მქონე ან არმომხმარებელი კლიენტები უნდა წახალისდნენ, რომ შემდგომშიც ასე განაგრძონ. კლიენტებისთვის, რომელთა ASSIST ქულა აჩვენებს, რომ მოხმარებასთან დაკავშირებული ზიანის დაბალი რისკის ჯგუფს მიეკუთვნებიან ყველა ნივთიერებისთვის, ინტერვენციის ეს დონე საკმარისია.

ზომიერი რისკი

ზომიერი რისკის ჯგუფის კლიენტებისთვის იდეალურია 3-15-წუთიანი ხანმოკლე ინტერვენცია. ეს მოიცავს კლიენტისთვის უკუკავშირის მიწოდებას ASSIST უკუკავშირის ბარათის (დანართი C) მეშვეობით, მარტივი მოტივაციური ინტერვიურების ტექნიკის გამოყენებით. ASSIST-თან ბმული ხანმოკლე ინტერვენცია ეფექტიანი საშუალება აღმოჩნდა კლიენტების მიერ ნივთიერების მოხმარების მნიშვნელოვნად შესამცირებლად5. დამატებითი ინფორმაცია მარტივი ხანმოკლე ინტერვენციის მიწოდების შესახებ შეგიძლიათ ნახოთ აქ: „ASSIST-თან ბმული ხანმოკლე ინტერვენცია ნივთიერების სახიფათო და საზიანო მოხმარებისას: სახელმძღვანელო პირველად ჯანდაცვაში გამოყენებისთვის“¹. კლიენტს, რომელსაც უტარდება ხანმოკლე ინტერვენცია, შინ წასაღებად უნდა გადაეცეს: ბროშურა „თვითდახმარების სტრატეგიები ნივთიერების მოხმარების შემცირების ან შეწყვეტისთვის: გზამკვლევი“²⁵, მისთვის განკუთვნილი ASSIST უკუკავშირის ბარათი და ინფორმაცია კონკრეტული ნარკოტიკის შესახებ (თქვენი ქვეყნის და სააგენტოს შესაბამისად).

თუ კლიენტს ბოლო 3 თვის განმავლობაში ინექციურად აქვს ნარკოტიკი მოხმარებული, თუნდაც მხოლოდ ერთხელ, მას ასევე უნდა მისცეთ ინექციის რისკების ბარათი (დანართი D). ეს ერთგვერდიანი ბარათი ინფორმაციას და პერსონალიზებულ უკუკავშირს აძლევს იმ პიროვნებებს, რომლებიც ინექციურად მოიხმარენ ნარკოტიკებს, აგრეთვე, აცნობს მათ ინექციასთან დაკავშირებულ რისკებსა და პრობლემებს და აწვდის ინფორმაციას ინექციის ნაკლებად სარისკო გზით განხორციელების შესახებ. ეს ბარათი გამოიყენება ხანმოკლე ინტერვენციის დროს რჩევისა და ინფორმაციის მისაწოდებლად და ეძლევა კლიენტს შინ წასაღებად, განხილული საკითხების სამახსოვროდ. ეს კლიენტები ასევე უნდა გადამისამართდნენ კლინიკებში, სადაც შესაძლებელი იქნება მათი შემოწმება აივსა და B და C ჰეპატიტზე.

მაღალი რისკი

ხანმოკლე ინტერვენცია მაღალი რისკის კლიენტებთანაც საჭიროა, თუმცა, ეს არ უნდა იყოს მათი მკურნალობის ერთადერთი ფორმა - ამ ჯგუფის მომხმარებლებისთვის ხშირად ეს მიზანშეუწონელია. ამ კონტექსტში ხანმოკლე ინტერვენცია შეიძლება გამოყენებული იქნეს კლიენტის წასაქეზებლად, ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებით ჩაიტაროს დეტალური კლინიკური შეფასება და შესაბამისი სპეციალიზებული მკურნალობა. ეს შეიძლება უზრუნველყოს ჯანდაცვის სპეციალისტ(ებ)მა იმავე პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებაში, ან სპეციალიზებულმა ნარკოტიკების და ალკოჰოლის მომხმარებელთა მკურნალობის სამსახურმა, თუ ეს სააგენტოები არსებობს და ხელმისაწვდომია კლიენტისთვის გონივრულ ვადაში.

თუ სპეციალიზებული სამკურნალო სააგენტოები არსებობს, მისი თანამშრომლები უნდა იცნობდნენ პროცედურებს, რომლებიც საჭიროა ვიზიტის დანიშვნისა და გადამისამართებისთვის, რაც ასევე გულისხმობს მომლოდინეთა სიებს მაღალი რისკის კლიენტებისთვის. თუ ნარკომომხმარებელთა სამკურნალო დაწესებულებები ძნელად ხელმისაწვდომი ან ძლიერ სტიგმატიზებულია, ყველანაირად უნდა შეეცადოთ, კლიენტს პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებაში გაეწიოს მკურნალობა.

კლიენტებს, რომლებიც ხშირად მიმართავენ ინექციურ მოხმარებას, ასევე უნდა მისცეთ ინექციის რისკის ბარათი (დანართი D), რისი მეშვეობითაც, ხანმოკლე ინტერვენციის ფარგლებში, მიიღებენ ინფორმაციას და რჩევას ინექციური მოხმარების შესახებ, და უნდა გადაამისამართოთ დეტალური კლინიკური შეფასებისა და სპეციალიზებული მკურნალობის მისაღებად.

გამონაკლისები

ზოგჯერ შეიძლება შეიქმნას ასეთი სიტუაცია: კლიენტს არ მოუხმარია კონკრეტული ნივთიერება ბოლო 3 წლის განმავლობაში, მაგრამ მაინც იღებს „6“ ქულას ამ ნივთიერების მოხმარების შეფასებაში, რაც მათ თეორიულად „ზომიერი რისკის“ ჯგუფში ათავსებს. ეს სიტუაცია ჩნდება, თუ კლიენტს, რომელიც ამჟამად აბსტინენციის მდგომარეობაშია, წარსულში ჰქონდა პრობლემები ამ ნივთიერებასთან დაკავშირებით და მე-6 და მე-7 კითხვებზე ორივეზე „3“ ქულა დაეწერა („დიახ, მაგრამ არა ბოლო 3 თვის განმავლობაში“). ეს კლიენტები უნდა შევაქოთ და მივულოცოთ მათი ამჟამინდელი აბსტინენციის გამო. სავარაუდოდ, ამგვარ კლიენტებს არ დასჭირდებათ სრული ინტერვენცია. თუმცა, უნდა მიეწოდოთ უკუკავშირი მათი ქულების შესახებ და აუხსნათ, რომ წარსულში ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების გამო ისინი ახლა ზომიერი რისკის ფარგლებში იმყოფებიან, მაგრამ რისკი ზრდადია და შესაბამისად, ძალიან ყურადღებით უნდა იყვნენ.

სკრინინგული ღონისძიებები, როგორიცაა სისხლის წნევის გაზომვა, ნაცხის ანალიზი, ქოლესტერინის გაზომვა, ბავშვების სიმაღლისა და წონის შემოწმება და ჯანმრთელობის და კეთილდღეობის შესახებ ზოგადი გამოკითხვები - ბევრ პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებაში გვხვდება. ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების სკრინინგი და სათანადო მომსახურება ასევე ფართოდ არის აღიარებული, როგორც ხარისხიანი პირველადი ჯანდაცვის პრაქტიკის მნიშვნელოვანი ნაწილი^22,23.

თქვენს სააგენტოში სკრინინგისა და ხანმოკლე ინტერვენციის პროგრამის დანერგვა მოითხოვს მენეჯერების და თანამშრომლების მონდომებას და ოთხ მთავარ ასპექტს ეფუძნება:

დაგეგმვა

დაგეგმვა საჭიროა სკრინინგის პროგრამის შესადგენად და იმის უზრუნველსაყოფად, რომ პროცესები ესადაგებოდეს კონკრეტული პირველადი ჯანდაცვის პრაქტიკის ინდივიდუალურ ვითარებას. იდეალურ შემთხვევაში, პროგრამის დაგეგმვაში პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულების მთელი შტატი უნდა იყოს ჩართული. თანამშრომლები, რომლებიც ჩართული არიან დაგეგმვაში, სავარაუდოდ, უკეთ გაიგებენ მიზეზებს, თუ რისთვისაა საჭირო პროგრამა, გაუჩნდებათ საკუთრების განცდა და მისი დანერგვის ენთუზიაზმი, გაიაზრებენ საკუთარ როლს ამ პროგრამაში და მოინდომებენ მის გამართულად ამუშავებას. სხვადასხვა მომზადების და სხვადასხვა როლის თუ გამოცდილების მქონე თანამშრომლებს საშუალება მიეცემათ, ერთად იმუშაონ შესაძლო სიძნელეების გამოსავლენად და მათი დასაძლევი გზების გამოსანახად.

შეიძლება, სასარგებლო აღმოჩნდეს ერთ-ერთი თანამშრომლის ASSIST-ის კოორდინატორად დანიშვნა. მის მოვალეობას შეიძლება შეადგენდეს იმის უზრუნველყოფა, რომ ყველას ესმოდეს საკუთარი როლი და მოვალეობა და ყველა აუცილებელი საქმე შესრულდეს.

გეგმა უნდა იყოს მკაფიო და ეხმიანებოდეს ყველა იმ საკითხს, რომლებიც კონკრეტულ პრაქტიკაში ASSIST-ით სკრინინგის პროგრამის დანერგვას შეეხება. განსახილველი საკითხებიდან რამდენიმე ჩამოთვლილია ბოქსში 7.

გეგმა უნდა იყოს ამომწურავი და უზრუნველყოფდეს, რომ სკრინინგი იქნება დროული, მეთოდური და ეფექტიანი, თუმცა, ამავდროულად მოქნილიც, რათა ჯანდაცვის მუშაკებმა სკრინინგის ყველაზე მოულოდნელი შესაძლებლობები სწორედ ASSIST-დან მიიღონ. საჭიროა, შემუშავებულ გეგმაში ასევე გათვალისწინებული იყოს ნივთიერების მოხმარების ტიპი და გავრცელება პირველადი ჯანდაცვის ადგილმდებარეობიდან და კლიენტურიდან გამომდინარე. მაგალითად, იმ გარემოში, სადაც ნარკოტიკების ინექციურად მოხმარებაა გავრცელებული, ხელმისაწვდომი უნდა იყოს სქესობრივი გზით გადამდებ სნეულებათა ტესტირება და ინფორმაცია ინექციის ნაკლებად სარისკო გამოყენების შესახებ. გარემოში, სადაც ხშირია ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორების მოხმარება, ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ფსიქიკური ჯანმრთელობის სამსახურები და ინფორმაცია ATS-ის მოხმარებასთან დაკავშირებული ფსიქიკური ჯანმრთელობის გავრცელებული პრობლემების შესახებ.

უკვე დამტკიცდა პირველად ჯანდაცვაში პრევენციისა და სკრინინგის პროგრამების დანერგვის რიგი სტრატეგიების ეფექტიანობა. ამ სტრატეგიების ელემენტებია:

თუ ამის რესურსი არსებობს, ელექტრონული საინფორმაციო სისტემები დიდად დაგეხმარებათ სკრინინგის პროგრამის მართვაში.

ტრენინგი

სკრინინგის პროგრამის ეფექტიანობისთვის აუცილებელია პროგრამაში ჩართული ყველა თანამშრომლის ტრენინგი. ტრენინგი უნდა მოიცავდეს:

ეფექტიანი ტრენინგი თანამშრომლებს უნდა აძლევდეს შესაძლებლობას, ღიად და დაუფარავად იმსჯელონ მათ როლებსა და ფუნქციებზე, აგრეთვე, მათ დამოკიდებულებაზე ნივთიერების სახიფათო და საზიანო მოხმარების სკრინინგისა და ადრეული ინტერვენციის მიმართ. ამას გარდა, ტრენინგი უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას როლური თამაშებისთვის, ASSIST-ისა და ხანმოკლე ინტერვენციების წარმართვის სუპერვიზიისთვის და სკრინინგის შემდგომი მეთვალყურეობის ღონისძიებების ჩატარებისთვის.*

ტრენინგის რესურსებზე და თანამშრომელთა ტრენინგის შესახებ ინფორმაციის მისაღებად დაუკავშირდით WHO-ს შემდეგ მისამართებზე:

* ტრენინგის ზოგი სახელმძღვანელო და მასალები სხვადასხვა ენაზე შეგიძლიათ ნახოთ WHO ASSIST-ის ვებსაიტზე, http://www.who.int/substance_abuse/activities/ASSIST/en/

მონიტორინგი

მნიშვნელოვანია ASSIST-ით სკრინინგის პროგრამის რეგულარული მონიტორინგი, რათა დავრწმუნდეთ, რომ განხორციელების პროცესში წამოჭრილი ყველა პრობლემა სათანადოდ მოგვარდა. ეს ასევე მნიშვნელოვანია პროგრამის წარმატების გასაზომად. წარმატების გაზომვის რამდენიმე ხერხი არსებობს:

პირველადი ჯანდაცვის ფარგლებში სკრინინგის ერთ-ერთი მთავარი სარგებელი ისაა, რომ შესაძლებელია კლიენტების თვალყურის დევნება დროთა განმავლობაში. სკრინინგის მნიშვნელოვანი ასპექტია, თვალყური მიედევნოს გამოვლენილ შემთხვევებს და ნახოს, როგორ პასუხობენ ისინი ინტერვენციას. ჯამრთელობის ყოველწლიური შემოწმება საამისოდ მშვენიერი ხერხია. კლიენტებს, რომლებმაც 12 თვის წინ გაიარეს სკრინინგი და ვისი ASSIST ქულებიც ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების „ზომიერ რისკს“ მიუთითებდა, შეიძლება ხელახლა ჩაუტარდეთ ASSIST და შემოწმდეს, შეეცვალათ თუ არა ნივთიერების მოხმარების ქცევები. ასევე, კლიენტები, რომლებსაც სკრინინგით განესაზღვრათ „მაღალი რისკი“ 12 თვის წინ, შეიძლება ხელახლა შეფასდნენ, რათა გამოჩნდეს, რა რეაგირება მოჰყვა ხანმოკლე ინტერვენციის სპეციალისტის მიერ მათ შეფასებას და მკურნალობას.

მონიტორინგი ვერ წარიმართება, თუ არ იარსებებს კარგად გაკეთებული ჩანაწერები კლიენტისა და პროგრამის შესახებ. მნიშვნელოვანია, უზრუნველყოთ, რომ სკრინინგისა და მისი მომდევნო ინტერვენციების დეტალები ჩაიწეროს კლიენტის ანკეტაში. ეს შეიძლება გაკეთდეს სპეციალური „სტიკერების“ ან შემაჯამებელი სამედიცინო ფორმების გამოყენებით. საქმეს დაეხმარება, თუ პირველად ჯანდაცვას ექნება კლიენტებისა და სკრინინგის პროგრამის ღონისძიებების ცენტრალიზებული რეესტრი. ASSIST-ის კოორდინატორს უნდა ეკისრებოდეს პასუხისმგებლობა სათანადო ჩანაწერების წარმოებაზე.

უკუკავშირი

მონიტორინგის შედეგების რეგულარული უკუკავშირი ყველა მონაწილე თანამშრომელთან აუცილებელი პირობაა პროგრამის უწყვეტი გაუმჯობესებისთვის. უკუკავშირი აგრეთვე ეხმარება თანამშრომლებს, შეინარჩუნონ ენთუზიაზმი პროგრამის მიმართ.

ასევე მნიშვნელოვანია თანამშრომლებისგან მიღებული უკუკავშირი. ის იძლევა ინფორმაციას, თუ როგორ მიმდინარეობს იმპლემენტაციის პროცესები და იძლევა პრობლემების გამოვლენის და მათი გადაჭრის გზების შემუშავების საშუალებას.

ASSIST-ით სკრინინგის პროგრამის შესახებ წერილობითი ანგარიშები და თანამშრომელთა შეხვედრებზე რეგულარული მსჯელობები იძლევა უკუკავშირის მიწოდების და მათ შესაბამისად მოქმედების შესაძლებლობას.

სახელმძღვანელოს დანართები შეიცავს მასალას როგორც ჯანდაცვის მუშაკებისთვის, ასევე კლიენტებისთვის. შეიძლება მათი ასლის გადაღება და უსასყიდლოდ და საჭიროებისამებრ მოხმარება, სახელმძღვანელოში მოცემული ინსტრუქციების შესაბამისად.

დანართი A
ალკოჰოლის, თამბაქოს და ნივთიერების მოხმარებისსკრინინგ-ტესტი (ASSIST ვ3.1)

შეიძლება ASSIST კითხვარის ასლის გადაღება და გამრავლება პირველადი ჯანდაცვის და სხვა სამკურნალო დაწესებულებებში მისი მრავალგზის გამოყენებისთვის.

დანართი B
ASSIST ვ3.1-ის პასუხების ბარათი

კლიენტებისთვის ამ ერთგვერდიან დოკუმენტს აძლევენ კლიენტს ASSIST-ის ჩატარებისას, რათა მას პასუხების გაცემაში დაეხმაროს. პასუხების ბარათს შეიძლება ასლი გადავუღოთ და გავამრავლოთ.

დანართი C
ASSIST ვ3.1-ის უკუკავშირის ბარათი კლიენტებისთვის

ASSIST უკუკავშირის ბარათი უნდა შეავსოს ჯანდაცვის მუშაკმა ASSIST კითხვარის შედეგების მიხედვით. მან შესაბამისი რჩევები უნდა მისცეს კლიენტს მის მიერ ნივთიერების მოხმარების შესახებ. კლიენტი უნდა წააქეზოთ, რომ ეს ბარათი თან წაიღოს. წინა გვერდზე ჩამოწერილი იქნება ASSIST ქულები თითოეული ნივთიერებისთვის და რისკის დონეები შესაბამისად, აგრეთვე კონკრეტული ნივთიერების მოხმარებასთან დაკავშირებული ჯანმრთელობის და სხვა სახის პრობლემები. ჯანდაცვის მუშაკებმა ASSIST უკუკავშირის ბარათი ხანმოკლე ინტერვენციასთან

დანართი D
ASSIST ინექციის რისკების ბარათი კლიენტებისთვის

ეს ერთგვერდიანი საინფორმაციო ბარათი იძლევა რჩევას ნარკოტიკების ინექციურად მიღებასთან დაკავშირებულ რისკებზე და გამოიყენება ხანმოკლე ინტერვენციასთან ერთად. მისი გამრავლება დაშვებულია, ზოგადად, სამკურნალო დაწესებულებებში გამოსაყენებლად და იმ კლიენტებისთვის გადასაცემად, რომლებსაც ბოლო 3 თვის განმავლობაში ინექციურად მიუღიათ ნარკოტიკი.

ეს ბარათი შეიძლება გამოადგეთ მაღალი რისკის ინექციით მომხმარებელ კლიენტებსაც (ვინც ბოლო 3 თვის განმავლობაში თვეში საშუალოდ 4-ჯერ ან მეტად მოიხმარდა ინექციურად), თუმცა, მათ უფრო ინტენსიური მკურნალობა დასჭირდებათ.

დანართი E
ადგილობრივ ენაზე თარგმნა და ადაპტირება ადგილობრივ კულტურასთან:

რესურსი ექიმებისა და მკვლევარებისთვის

ეს რესურსი იძლევა მითითებებს, თუ როგორ უნდა ითარგმნოს ASSIST და მასთან დაკავშირებული მასალები. ვებსაიტზე (http://www.who.int/substance_abuse/activities/ ASSIST/en/) ხელმისაწვდომია ASSIST-ის ვერსიები რამდენიმე ენაზე. თუ გეგმავთ ASSIST მასალებისა და რესურსების თარგმნას თქვენს ენაზე, დახმარებისა და რეგისტრაციისთვის, გთხოვთ, დაუკავშირდეთ WHO-ს.

დანართი F
პასუხები თვითტესტირების კითხვებზე მე-11 თავიდან: „ASSIST კითხვარის გამოყენების კარგი პრაქტიკა“.

დანართი G
ორი კლიენტის სცენარი („ქლოე“ და „დეივი“) - გამოიყენება ორი ადამიანის მონაწილეობით როლური თამაშის დასადგმელად (ერთი თამაშობს ჯანდაცვის მუშაკს, მეორე - კლიენტს) ASSIST-ის სწორად ჩატარებასა და ქულების სწორად მინიჭებაში გასავარჯიშებლად, ვიდრე მას რეალურ კლიენტთან გამოიყენებდეთ.