ეს ქვეგანზომილება საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოებაში სხვადასხვა ფორმის სამოქალაქო აქტივობის ხარისხს ასახავს. ინდიკატორი - „კოლექტიური ჯგუფური ქმედება” (1.1.5) სივიკუს-ის რჩევით ამოღებულ იქნა, რადგან არ აღმოჩნდა შესაბამისი მეორადი მონაცემები.

ცხრილი III.1.1. მოქალაქეთა თანამონაწილეობის მასშტაბის ინდიკატორები

1.1.1. მიუკერძოებელი პოლიტიკური ქმედება. მოქალაქენი საზოგადოებრივ აქტივობას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ. 2003 წლის გამოკითხვის მიხედვით, დედაქალაქის რესპოდენტთა უმრავლესობა (72.3) დარწმუნებული იყო, რომ საქართველოს წინაშე მდგარი მიმდინარე პრობლემების გადაწყვეტა საზოგადოებრივი აქტივობის შედეგად იქნებოდა შესაძლებელი (სუმბაძე ნ., 2003).

თუმცა, საზოგადოებრივი აქტივობის ყველა ფორმა საკმარისად არ არის გამოყენებული. სამოქალაქო პოზიციის გამოხატვის ყველაზე პოპულარულ ფორმად დემონსტრაციებში მონაწილეობა ითვლება. საჯარო პროტესტის კიდევ ერთი გავრცელებული ფორმაა გაფიცვები, ხშირად სპონტანური ფორმით. ამ ფორმით საზოგადოებრივი პოზიციის გამოხატვის ისტორიული მაგალითები იყო 2001 წლის ოქტომბერსა და 2003 წლის ნოემბერში. 2001 წლის ოქტომბერში პროკურატურის ქმედებებმა რუსთავი 2-ის, ყველაზე პოპულარული დამოუკიდებელი ტელეკომპანიის, წინააღმდეგ გამოიწვია ფართომასშტაბიანი საპროტესტო დემონსტრაცია, რასაც შედეგად მოჰყვა მთავრობის დათხოვა და პარლამენტის თავმჯდომარის გადადგომა. 2003 წლის ნოემბერში საპარლამენტო არჩევნების გაყალბებას მოჰყვა მასობრივი საპროტესტო ტალღა, რაც პრეზიდენტ ედუარდ შევარდნაძის გადადგომით დასრულდა. ეს მოვლენა დღეს “ვარდების რევოლუციის” სახელით არის ცნობილი.

დიაგრამა III. 1.2 აჩვენებს, რომ აქტიურობის გამოსახატად ხალხი უპირატესობას ანიჭებს საპროტესტო დემონსტრაციებში მონაწილეობას, სხვა უფრო მიღებულ ფორმებთან შედარებით, მაგ.: შეხვედრების დასწრება ან ადგილობრივ ხელისუფლებასთან უფრო მჭიდრო კონტაქტის დამყარება. სავარაუდოდ, საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით (მაგ. ვარდების რევოლუცია) ხალხი თვლის, რომ მოვლენებზე გავლენის მოსახდენად ეს ყველაზე ლეგიტიმური და ეფექტური საშუალებაა. ცხრილი III. 1.3 აჩვენებს, რომ ვარდების რევოლუციის შემდეგ დემონსტრაციებზე დასწრება მნიშვნელოვნად გაიზარდა.

დიაგრამა III.1.3. მონაწილეობა ერთობლივ ღონისძიებებში ვარდების რევოლუციამდე და მას შემდეგ

1.1.2 ქველმოქმედება.

ქველმოქედების ტრადიცია საქართველოში არც ისე ძლიერ არის განვითარებული. არ არსებობს არანაირი ინფორმაცია იმ მოქალაქეთა რაოდენობის შესახებ, რომლებიც რეგულარულად ეწევიან ქველმოქმედებას. ქველმოქედების ინიციატივები ძირითადად საქველმოქმედო ორგანიზაციებიდან მოდის, რომლებიც დაფინანსებას დასავლური დონორებიდან იღებენ. ასეთი ორგანიზაციების საქმიანობა უმთავრესად მოიცავს უფასო სამედიცინო დახმარებას, ღარიბი ბავშვებისთვის განათლების შესაძლებლობის მიცემას და უსახლკარო ბავშვების თავშესაფრით უზრუნველყოფას. ზოგიერთმა ქართველმა ბიზნესმენმა დააარსა აგრეთვე, მეტ-ნაკლებად ცნობილი საქველმოქმედო ფონდი, მაგალითად, ბადრი პატარკაციშვილის ფონდი. უცხოური და ადგილობრივი დონორების მიერ მხარდაჭერილი საქველმოქმედო საქმიანობის ძირითად სამიზნე ჯგუფს წარმოადგენს უსახლკარო და ობოლი ბავშვები, აგრეთვე, სხვა დაუცველი სოციალური ჯგუფები.

ბოლო დრომდე, როდესაც საუბარი ეხებოდა ქველმოქმედების ინსტიტუციონალიზებულობის დაბალ დონეს, ბიზნესის წარმომადგენლები ამას ქველმოქმედებასთან დაკავშირებული საგადასახადო შეღავათების სიმცირით ხსნიდნენ¹ (სსკგც და სგა, 2005). თუმცა, 2005 წლის იანვარში მიღებული საგადასახადო კოდექსი ასეთ შეღავათებს უკვე ითვალისწინებს; მომავალი გვიჩვენებს, თუ რამდენად შეუწყობს ეს ხელს კორპორატიული ქველმოქმედების განვითარებას.

1.1.3 სსო-ის წევრობა. თუმცა არ არსებობს ზუსტი ინფორმაცია, თუ სსო-ების წევრები მოქალაქეთა რამდენ პროცენტს შეადგენენ, NGO-ების გამოკითხვის შედეგად ამ საკითხზე რაღაც მონაცემები არსებობს. „2002 წელს ჩატარებული კვლევის მიხედვით... გამოკითხულთა მხოლოდ 5.8 პროცენტს აქვს რაიმე ტიპის შეხება სსო-ებთან” (ნოდია გ., 2205, გვ. 31). საქართველოში ამჟამად 9000 მდე NGO-ა რეგისტრირებული, მაგრამ სავარაუდოდ, მათი 90 პროცენტი აქტიური არ არის. რამდენიმე NGO წევრობაზე დაფუძნებული ორგანიზაციაა. როგორც წესი, წევრთა რიცხვი ორგანიზაციის დამფუძნებელთა მიერ არის შეზღუდული, რათა ორგანიზაციის მართვა უფრო გაადვილდეს, ეს კი სსო-ების შიგნით შიდა დემოკრატიის ნაკლებობაზე მეტყველებს.² 2003 წელს ჩატარებულმა კვლევამ (სსკგც და სგა, 2003) ცხადყო, რომ 184 ორგანიზაციიდან მხოლოდ 19-ს ჰყავდა 100 წევრზე მეტი. ამ შემთხვევებშიც კი მეტწილად წევრობა მხოლოდ ფორმალურ ხასიათს ატარებს და არ გულისხმობს აქტიურ მონაწილეობას. დანარჩენ 165 ორგანიზაციაში წევრთა რიცხვი 30-50-ს არ აღემატებოდა.

1.1.4 მოხალისეობა. 2002 წელს ჩატარებული გამოკითხვის შედეგებით გამოკითხულთა 38.3 პროცენტმა გამოთქვა სურვილი მოხალისეობის პრინციპზე მიეღო მონაწილეობა სსო-ების მიერ ორგანიზებულ საქმიანობებში (კაჭკაჭიშვილი ჯ., 2002).

ზოგიერთი სსო კი იზიდავს მოხალისეებს, მაგრამ დიდწილად ასეთი მოხალისეების მოტივაცია ამავე ორგანიზაციაში მუშაობის დაწყებაა, ანდა სამუშაო გამოცდილების მიღება. დედაქალაქის გარეთ არსებული ორგანიზაციები უფრო იოლად იზიდავენ მოხალისეებს. 2005 წლის კვლევის შედეგების მიხედვით, თბილისში არსებული ორგანიზაციების 25 პროცენტს საერთოდ არ ჰყავს მოხალისეები, მაშინ, როცა სხვა რეგიონებში ეს მაჩვენებელი 14 პროცენტს შეადგენს (სსკგც და სგა, 2005).

______________________________

¹ იხ. ინდიკატორი 2.5.4

² იხ. ინდიკატორი 3.1.1 - სსო-ებში დემოკრატიის პრაქტიკა

1.2 სამოქალაქო აქტივობის ხარისხი¹

_________________

¹ ეს ქვეგანზომილება ამოღებულია, ვინაიდან საქართველოში მსგავსი ინდიკატორების არანაირი მონაცემი არ არსებობს.

ეს ქვეგანზომილება აღწერს სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლობის მრავალფეროვნებას. ის იკვლევს, თუ რამდენად თანასწორად არიან წარმოდგენილი სხვადასხვა სოციალური ჯგუფები სამოქალაქო საზოგადოების საქმიანობებში და თუ არსებობენ დომინანტური ან მოკვეთილი ჯგუფები. ცხრილი III. 1.3 გვიჩვენებს შესაბამის შედეგებს.

ცხრილი III.1.3: სამოქალაქო საზოგადოების მონაწილეთა მრავალფეროვნების ინდიკატორები

1.3.1 სსო-ების წევრობა. სამოქალაქო ორგანიზაციებში საზოგადოებრივი წარმომადგენლობის შეფასება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად ვიწრო ან ფართო განსაზღვრას გამოვიყენებთ სსო-ების შეფასებისას. სსო-ების ფართო განსაზღვრების შემთხვევაში ის რწმენაზე დაფუძნებულ ორგანიზაციებსაც გულისხმობს. ამ შემთხვევაში საკმაოდ ვრცელსა და მრავალფეროვან წარმომადგენლობას ვიღებთ. თუ სსო-ებში მხოლოდ კომუნიზმის კრახის შემდეგ დაარსებულ, დასავლურ დახმარებაზე დამოკიდებულ ორგანიზაციებს ვიგულისხმებთ, ყურადღების ცენტრში „ძირითადი სსო-ები” მოექცევიან. „ამ სექტორში ჩართული ხალხი ერთგვაროვან სოციალურ ჯგუფს ქმნიან, ისინი შედარებით ახალგაზრდა, კარგად განათლებულნი არიან და დედაქალაქში ცხოვრობენ. ეს გარემოება ამ სექტორს ერთგვარ ელიტურ ელფერს ანიჭებს. შესაბამისად, ეს სექტორი ვერ გახდა სამოქალაქო პროცესებში ფართო საზოგადოებრივი მონაწილეობის ასპარეზი” (ნოდია გ., 2005, გვ. 31).

1.3.2 სსო-ების ლიდერები. არანაირი სპეციფიური მონაცემი ამ საკითხთან დაკავშირებით არ არსებობს. თუმცა, თუ ვიგულისხმებთ, რომ სსო-ების ლიდერთა შორის განსხვავებული სოციალური ჯგუფები ისევე არიან წარმოდგენილნი, როგორც მათ წევრთა შორის, მაშინ უნდა ვივარაუდოთ, რომ სსო-ების ლიდერთა შორის ნაკლებად არიან გაუნათლებელნი ან სოფლის მკვიდრნი. პოლიტიკისა და ბიზნესისგან განსხვავებით, სსო-ების ლიდერთა შორის ქალები უფრო ფართოდ არიან წარმოდგენილნი. 2002 წელს გამოკვლეული 2713 NGO-დან 808-ს, ანუ 29 პროცენტს, ქალი ლიდერი ჰყავს (გაფრინდაშვილი ლ., 2003). ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები მხოლოდ ეთნიკურ საკითხებზე მომუშავე სსო-ებში ლიდერობენ. საქართველოში დაახლოებით 120 ეთნიკური სათემო ორგანიზაციაა (სტეპანიანი ა., 2003).

როგორც დპშჯ-ის დისკუსიებზე გამომჟღავნდა, დაბალი შემოსავლის მქონე ჯგუფები, ასევე, ნაკლებადაა წარმოდგენილი სსო-ების ლიდერთა შორის, რადგან განათლების ნაკლებობა და სოციალური კონტაქტების სიმცირე მათ ხელს უშლის თავიანთი ორგანიზაციებისათვის ფონდების მოძიებაში.

1.3.3 სსო-ების გადანაწილება. სსო-ები საქართველოში თანაბრად არ არის გადანაწილებული. 2005 წელს საქართველოში რეგისტრირებული 9000 ფონდიდან და ასოციაციიდან 60 პროცენტი თბილისშია განთავსებული, მაშინ, როცა დედაქალაქში მოსახლეობის მხოლოდ მეოთხედი ცხოვრობს. სხვა დანარჩენი ორგანიზაციები ძირითადად რაიონულ ცენტრებსა და შედარებით დიდ დასახლებებში აქტიურობენ. თუმცა, ბევრ სოფელში ფუნქციონირებს აგრეთვე სათემო ორგანიზაციები (საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო, 2005).

ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში ნაჩვენებია რეგისტრირებული ორგანიზაციების განაწილება რეგიონების მიხედვით (საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო, 2005).

2005 წელს ჩატარებული კვლევის მიხედვით, ორგანიზაციების 73.9 პროცენტის საქმიანობები სცილდება მათი რეგისტრაციის ადგილმდებარეობას. ამათგან 15.2 პროცენტი მთელი ქვეყნის მასშტაბით მოღვაწეობს, ხოლო მათი მეხუთედი პროექტებს მხოლოდ განსაზღვრულ რეგიონებში ახორციელებს (სსკგც და სგა, 2005).

ცხრილი III. 1.4: საქართველოში რეგისტრირებული სსო-ები

ამ მონაცემებზე დაყრდნობით დპშჯ-მა დაასკვნა, რომ ქვეყნის მხოლოდ ძალიან დაშორებული ადგილების გარდა სსო-ები თითქმის ყველგანაა წარმოდგენილი.

დიაგრამა III. 1.4: სსო-ების საქმიანობათა გეოგრაფიული გადანაწილება

ეს ქვეგანზომილება აღწერს ქართული სამოქალაქო საზოგადოების ინფრასტრუქტურასა და შიდა ორგანიზებას. ცხრილი III.1.4 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.1.5 ორგანიზაციული დონის ინდიკატორები

1.4.1. სსო-ების ქოლგა ორგანიზაციების არსებობა. არ არსებობს არც ერთი დიდი ქოლგა ორგანიზაცია, რომელიც სხვადასხვა სფეროებში მომუშავე აქტიური სსო-ების დიდ ნაწილს გააერთიანებდა. წარსულში რამდენიმე ადამიანი თუ ორგანიზაცია ცდილობდა ასეთი ინტერსექტორალური ორგანიზაციის დაარსებას, ვინაიდან ის უკეთ შეძლებდა „მესამე სექტორის” ინტერესებისა და ფასეულობების მხარდაჭერას. თუმცა, ადგილობრივი ჯგუფები ასეთი ინიციატივის მიმართ სკეპტიკურად იყვნენ განწყობილნი; ზოგი მათგანი შიშობდა, რომ ასეთი ქოლგა ორგანიზაციები ხელისუფლებას სექტორზე გავლენის გაძლიერებაში დაეხმარებოდნენ, ხოლო ზოგი ფიქრობდა, რომ ასეთი ასოციაციების შექმნას არანაირი შედეგი არ მოჰყვებოდა (ნოდია გ. 2005).

მეორეს მხრივ, არსებობენ ფედერაციები და მუდმივმოქმედი ქსელები, რომლებიც სხვადასხვა სექტორებიდან გარკვეული რაოდენობის ორგანიზაციას აერთიანებენ. ასეთი ორგანიზაციაა მაგ., პროფკავშირები (საქართველოს გაერთიანებული პროფკავშირები), სპორტული ორგანიზაციები (საქართველოს ფეხბურთის ფედერაცია), ეთნიკური სათემო ორგანიზაციები (საზოგადოებრივი მოძრაობა მრავალეროვანი საქართველო) და ქალთა ორგანიზაციები. თუმცა არ არსებობოს არანაირი მონაცემთა ბაზა იმის შესახებ, რამდენი სსო შედის ფედერაციების შემადგენლობაში. დპშჯ-ის შეფასების მიხედვით, ასეთი ორგანიზაციების წილი 30%25-ზე ნაკლებია.

1.4.2 ქოლგა ორგანიზაციების ეფექტურობა. სსო-ების ქოლგა ორგანიზაციები განსხვავდებიან ეფექტურობის მიხედვით. სპორტული ორგანიზაციების შემთხვევაში ისინი საკმაოდ ეფექტურია, რადგანაც სპორტული კლუბები მათი მხარდამჭერი ფედერაციების გარეშე კარგად ვერ იფუნქციონირებდნენ (მაგ.: ჩემპიონატები, შეჯიბრებები და აშ.).

რაც შეეხება პროფკავშირებს, მათი უმრავლესობა გაწევრიანებულია საქართველოს გაერთიანებულ პროფკავშირებში. თუმცა, ეს ორგანიზაცია სტიგმატიზებულია, როგორც საბჭოთა პერიოდის¹ პროფკავშირების ტრადიციის გამგრძელებელი. ის შიდა კონფლიქტებით საკმაოდ შესუსტდა, რამაც შესაბამისად გაერთიანების წევრების შემცირებაც გამოიწვია. ვარდების რევოლუციის შემდეგ მთავრობის მხრიდან წნეხის ქვეშ მოექცა და იძულებული გახდა, თავისი ქონების ნაწილი სახელმწიფოსთვის დაეთმო.

დპშჯ-ის შეფასების მიხედვით, ქოლგა ორგანიზაციები საკმაოდ ეფექტურად ფუნქციონირებენ, თუმცა მათი რიცხვი საკმაოდ მცირეა.

1.4.3 თვითრეგულაცია. სსო-ების თვითრეგულაციის მექანიზმის შესაქმნელად პირველი ნაბიჯები უკვე გადადგმულია. ეს პირველ რიგში აისახება NGO-ების „ეთიკის კოდექსის” მიღებაში, რომელსაც NGO-ების უმრავლესობა დადებითად შეხვდა. კოდექსი მიღებულ იქნა USAID-ის მიერ მხარდაჭერილი “მოქალაქეთა ადვოკატირების! პროგრამის” ფარგლებში. მას წინ უძღოდა ფართო კონსულტაციები სხვადასხვა ორგანიზაციებთან კოდექსის განხორციელების შინაარსთან, ინსტრუმენტებთან და მექანიზმებთან დაკავშირებით (NGOSI, 2003). ის ადგენს მინიმალურ სტანდარტებს საქართველოს სსო-ებისთვის მთავრობასთან, პოლიტიკურ პარტიებთან, დონორებთან და ზოგადად საზოგადოებასთან ურთიერთობის კუთხით; აგრეთვე მათ შიდა პროცედურებთან, პასუხისმგებლობასთან და გამჭვირვალობასთან დაკავშირებით. თუმცა ამ ინიციატივაში სსო-ების მხოლოდ შეზუდული რაოდენობა მონაწილეობდა და მონიტორინგისა და შეფასების ეფექტური მექანიზმები ჯერ კიდევ ასამოქმედებელია. ამის გამო ამ ინიციატივის გავლენა საკმაოდ შეზღუდულია.

1.4.4 დამხმარე ინფრასტრუქტურა. სამოქალაქო საზოგადოების ნაწილისთვის არსებობს დამხმარე ინფრასტრუქტურა, რომელიც თანდათანობით იზრდება. არსებობს რამოდენიმე კარგად განვითარებული ორგანიზაცია, რომელიც სამოქალაქო სექტორისთვის შესაძლებლობებისა და უნარების გაზრდაზეა სპეციალიზირებული, მაგ. კონსულტაციისა და ტრენინგის ცენტრი (დაგეგმვის თანამონაწილეობითი მიდგომები და ხარისხის მართვის სისტემები), პარტნიორები - საქართველო (მედიაციისა და კონფლიქტების მართვის ტრენინგები) და ფონდი ჰორიზონტი (სათემო მობილიზაციის საკითხები). ზოგიერთმა დონორმა (ფონდი ღია საზოგადოება - საქართველო და გაეროს განვითარების პროგრამა) შექმნა სხვადასხვა პროგრამები, რათა სსო-ებს დახმარებოდა საინფორმაციო ტექნოლოგიების განვითარებაში (NGOSI, 2003).

თუმცა, დპშჯ-ის შეფასებით, არსებული ინფრასტრუქტურის შესაძლებლობები არასაკმარისია სექტორის მოთხოვნათა დასაკმაყოფილებლად.

1.4.5 საერთაშორისო კავშირები. ზოგიერთი კარგად განვითარებული სსო სხვადასხვა საერთაშორისო კავშირებსა და ასოციაციებშია გაწევრიანებული. ყველაზე უკეთ სამხრეთ კავკასიაში მოქმედი ის ქსელები არიან განვითარებულნი, რომლებიც ისეთ სპეციფიურ პრობლემებზე მუშაობენ, როგორიცაა ქალთა პრობლემები, იძულებითი მიგრაცია და გარემოსდაცვითი პრობლემები (მაგ.: CENN, CRINGO Network and REC Caucasus). რამოდენიმე ორგანიზაცია ჩართულია გლობალურ საერთაშორისო ქსელებში. მაგალითად, “საქართველოს გაეროს ასოციაცია” „გაეროს მსოფლიო ასოციაციების” ნაწილია, “პარტნიორები - საქართველო” გაერთიანებულია ქსელში „პარტნიორები დემოკრატიული ცვლილებებისათვის”, „ტრენინგებისა და კონსულტაციების ცენტრი” გაწევრიანებულია „ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში სახელმწიფო მმართველობის ინსტიტუტებისა და სკოლების ქსელში”, ხოლო „მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი” გაწევრიანებულია „დემოკრატიის კვლევითი ინსტიტუტების ქსელში”. 2003 წელს ქართული სსო 766 საერთაშორისო NGO-ში იყო გაწევრიანებული, მაშინ, როცა ესტონეთისთვის (3-ჯერ ნაკლები მოსახლეობით) ეს ციფრი 1673 შეადგენდა. თუმცა, ეს მაჩვენებელი საქართველოსთვის უკეთესია, ვიდრე მისი მეზობელი სომხეთისა და აზერბაიჯანისათვის, სადაც ეს ციფრი შესაბამისად 578-სა და 446-ს უტოლდება (Anheier et al., 2004).

____________________________

¹ დღესდღეობით ზოგი ყოფილ კომუნისტურ კავშირებს ადარებს „ფორმალურ პროფკავშირებს”, სადაც საბჭოთა კავშირის დროს იძულებით ხდებოდა გაწევრიანება

ეს ქვეგანზომილება ქართული სამოქალაქო საზოგადოების წევრთა შორის ურთიერთობას განიხილავს. ცხრილი III. 1.6 აჯამებს შესაბამის ინდიკატორთა შედეგებს.

ცხრილი III. 1.6: სამოქალაქო საზოგადოებაში შიდა ურთიერთობების შეფასება

1.5.1 კომუნიკაცია. სამოქალაქო საზოგადოების წევრებს კომუნიკაციის საკმაოდ კარგი არხები და საშუალებები აქვთ. სხვა საშუალებებთან ერთად ეს არის Advocacy.ge da InfoCENN, გარემოს რეგიონალური საინფორმაციო ცნობარი. ეს ელექტრონული საინფორმაციო მომსახურეობები დედაქალაქისა და რეგიონების ორგანიზაციებს შორის ინფორმაციის მიმოქცევის სიმწირის ნაწილობრივ კომპენსაციას ახდენს და ქვეყნის სხვადასხვა კუთხეში არსებულ ორგანიზაციებს მიმდინარე მოვლენებზე მეტ-ნაკლებად ადეკვატური რეაგირების საშუალებას აძლევს.

უკანასკნელი წლების განმავლობაში სამოქალაქო საზოგადოება უფრო ინტენსიურად ცდილობს საკუთარი საქმიანობების შესახებ ინფორმაციის გავრცელებას. 2004 წლის სექტემბერსა და ოქტომბერში, „მოქალაქეთა ადვოკატირება! პროგრამის“ ფარგლებში, რომელიც მიზნად ისახავს სამოქალაქო საზოგადოების წევრთა შორის თანამშრომლობის გაძლიერებას, 27 წამყვანი ქართული NGO-ს საქმიანობის ამსახველი სატელევიზიო სიუჟეტები იქნა გაშვებული, ხოლო 2005 წლის აპრილში სსო-ების პირველი გამოფენა მოეწყო, რამაც საზოგადოების დიდი ინტერესი გამოიწვია (სსკგც და სგა, 2005). 2005 წელს იმერეთის, სამეგრელოს, შიდა ქართლისა და აჭარის რეგიონალურმა სსო-ებმა მნიშვნელოვნად გააუმჯობესეს თანამშრომლობა მედიასთან, განსაკუთრებით ელექტრონულ მედიასთან. წინა პერიოდის მედია-პრაქტიკასთან შედარებით გასაოცარი კონტრასტი იქმნება, როცა აჭარის ელექტრონული მედია (აჭარის ტელევიზია და 25-ე არხი) ეთერს ხშირად უთმობს სსო-ებს, მათ შორის რევოლუციის შემდგომ დაფუძნებულებს (სსკგც და სგა, 2005).

1.5.2 თანამშრომლობა. სამოქალაქო საზოგადოების წევრები საერთო ზრუნვის საკითხებზე ერთმანეთთან ხშირად თანამშრომლობენ და ორგანიზაციების 64.1 პროცენტს (სსკგც და სგა-ის კვლევაში შესულებიდან) პროექტების ერთობლივად განხორციელების გამოცდილებაც აქვთ. ორგანიზაციები ზოგჯერ ერთი პროექტის განსახორციელებლად ერთიანდებიან, ზოგჯერ კი გრძელვადიან კოალიციებს ქმნიან (სსკგც და სგა, 2005). ასეთი კოალიაციებში ჩვეულებრივ NGO-ები შედიან, ან ზოგჯერ NGO-ები და მედია-ორგანიზაციები. სხვა მრავალსექტორიანი კოალიციები იშვიათად, მაგრამ მაინც გვხვდება: მაგალითად, კულტურის სამოქალაქო ცენტრი, ქართული NGO, რომელიც საქართველოს თვითმართველობის კავშირთან ერთად მოქმედებდა, იმავდროულად მისი ერთერთი დამფუძნებელი იყო.

2003 წელს ორი ახალი წარმომადგენლობითი მედია-ასოციაცია დაარსდა: „სატელემაუწყებლო ასოციაცია” და “გაზეთების გამომცემელთა ასციაცია”. ბევრი რეგიონალური მედია ორგანიზაცია თანამშრომლობდა NGO-ებთან საპარლამენტო არჩევნებთან დაკავშირებით და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები სსო-ებს ბუნებრივ მოაკავშირეებად თვლიდნენ. მაგალითად, თბილისის თვითმმართველობის ორგანო დაუკავშირდა NGO-ს, განათლების პოლიტიკის დაგეგმვისა და მართვის საერთაშორისო ინსტიტუტს (გპდმსი), სკოლის დაფინანსების მოდელის შესამუშავებლად (NGOSI, 2003).

ეს ქვეგანზომილება აღწერს იმ რესურსებს, რომლებიც საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების განკარგულებაში იმყოფება. ცხრილი III. 1.6 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.1.7: სამოქალაქო საზოგადოების რესურსების შეფასების ინდიკატორები

1.6.1 ფინანსური რესურსები. საერთაშორისო დონორთა დახმარების შედეგად ქართული საზოგადოების სხვა სექტორებთან შედარებით ადგილობრივი NGOების ფინანსური რესურსები შედარებით უფრო მაღალია და დროთა განმავლობაში მისი ზრდის ტენდენციაც შეიმჩნევა. თუმცა, მათი მიზნების მისაღწევად ფინანსური რესურსები ჯერ კიდევ არასაკმარისია.

NGO-ების დაფინანსების მთავარი წყარო არის დონორი ორგანიზაციებისგან მიღებული გრანტები. ორგანიზაციების 80 პროცენტის წლიური ბიუჯეტი (50%25-დან 100%25-მდე) დონორი ორგანიზაციებისგან მიღებული გრანტებისგან შედგება. მხოლოდ ორგანიზაციების მესამედს აქვს საწევრო გადასახადები, რომელიც უმრავლეს შემთხვევაში მათი შემოსავლის ხუთ პროცენტს არ აღემატება. მხოლოდ რამდენიმე ორგანიზაციაა - ბიზნესმენთა ფედერაცია, ბუღალტერ- თა ფედერაცია...- სადაც საწევრო გადასახადი მათი ბიუჯეტის 15/50 პროცენტს შეადგენს (ნოდია გ., 2005). NGO-ების უმეტესობა შემოსავლის გენერირებას და ადგილობრივი რესურსების მობილიზაციას მხოლოდ მცირე ბიუჯეტის მქონე სათემო ორგანიზაციებისთვის და NGO-ებისთვის შესაფერის სტრატეგიად განიხილავენ (NGOSI, 2003). ბოლო ორი წლის განმავლობაში ორგანიზაციების მხოლოდ მეხუთედმა მიიღო დახმარება კერძო პირების ან ბიზნესისგან. თუმცა, ასეთი დახმარებები არასისტემური და მცირე იყო. იმ ორგანიზაციების პროცენტული რიცხვი, რომლებმაც მთავრობისგან ფინანსური დახმარების მოძიება შეძლეს, კიდევ უფრო დაბალია და 13 პროცენტს არ აღემატება. ბევრი ორგანიზაცია ცდილობს შემოსავლის გენერირებას ისეთი საქმიანობებით, როგორიც არის საკონტრაქტო მომსახურებები და პუბლიკაციები.

დედაქალაქში მოქმედ ორგანიზაციებს სხვებთან შედარებით მნიშვნელოვნად განსხვავებული ფინანსური რესურსები აქვთ. ძალიან მცირე რეგიონალურ ორგანიზაციას ორმოცდაათი ათას (50 000) დოლარზე მწირი ბიუჯეტი აქვთ, მაშინ როცა ბევრი თბილისური ორგანიზაცია ბევრად უფრო დიდ ბიუჯეტს განკარგავს. (სსგკც & სგა, 2005).

უწყვეტი დაფინანსება ნებისმიერი ორგანიზაციის ქმედითობის მნიშვნელოვან განზომილებას წარმოადგენს. მაშინ, როცა უფრო მეტად განვითარებულ ორგანიზაციას მრავალწლიანი უწყვეტი დაფინანსება აქვს, რეგიონებში არსებული ორგანიზაციები ხშირად დაფინანსების ხშირი წყვეტით ზარალდება (სსგკც & სგა, 2005).

დიდსულოვანი დასავლური დონორების დახმარების მიუხედავად, ქართული საზოგადოების წევრების შემოსავლები არ შეიძლება ჩაითვალოს სტაბილურად. დპშჯ-მ ქვეყნის სსო-ების ფინანსური რესურსები შეაფასა, როგორც არაადეკვატური.

1.6.2. ადამიანური რესურსები. ზოგადად, სსო-ებში არსებული ადამიანური რესურსები საკმარისია მათ წინაში მდგარი მიზნების მისაღწევად. „ვარდების რევოლუციის” შემდეგ NGO საზოგადოების ბევრი წევრი (ზოგიერთი პოპულარული ლიდერის ჩათვლით) ხელისუფლებაში ან ოპოზიციურ პარტიებში გადავიდა. ამით სექტორი დასუსტდა თუ არა, ამის თაობაზე აზრები იყოფა: ზოგიერთმა ორგანიზაციამ, რომელმაც ლიდერი დაკარგა, გაამყარა უფრო მჭიდრო კავშირები ხელისუფლებასთან და ამით გახდა უფრო მიმზიდველი ნიჭიერი პროფესიონალების ახალი თაობისთვის.

ადამიანური რესურსების მიზიდვისა და შენარჩუნების საკითხი სსო-ების ფინანსურ რესურსებზეა დამოკიდებული. სსგკც-სა და სგა-ს კვლევის მიხედვით, კვლევაში შესული ორგანიზაციების ნაწილში თანამშრომელთა საერთო რიცხვი ბოლო ორი წლის განმავლობაში გაიზარდა. მხოლოდ NGO-ების 6-მა პროცენტმა ვერ შეძლო თანამშრომლების არსებული რაოდენობის შენარჩუნება. 2002 წელს გამოკითხული 189 სსო-ს საერთო ჯამში ჰყავს 1000 ანაზღაურებადი მუდმივი თანამშრომელი. ეს რიცხვი 2005 წელში 1518-მდე გაიზარდა (184 სსო იყო გამოკითხული). ბოლო სამი წლის განმავლობაში თბილისში პროგრამების განხორციელებაში ჩართული დროებით თანამშრომელთა რიცხვი მნიშვნელოვნად არ შეცვლილა. მაშინ, როცა რეგიონებში იმ ორგანიზაციების რიცხვი, რომლებსაც ასეთი დროებითი თანამშრომლების აყვანა შეძლეს, მნიშვნელოვნად გაიზარდა. (სსგკც & სგა, 2005).

ბოლო რამდენიმე წელიწადში კოალიციებისა და ქსელური კავშირების მშენებლობაში აშკარა პროგრესი შეინიშნება. ეს ნაწილობრივ კოალიციების მშენებლობისაკენ დონორთა წახალისების შედეგია (სსგკც & სგა, 2005). აქედან გამომდინარე, დაინტერესებულ პირთა შეფასების ჯგუფი თვლის, რომ სსო-ებს მათი მიზნების მისაღწევად საკმარისი ადამიანური რესურსები გააჩნიათ.

1.6.3 ტექნოლოგიური დ ინფრასტრუქტურული რესურსები. ზოგადად ითვლება, რომ სსო-ებს საკმარისი ტექნოლოგიური და ინფრასტრუქტურული რესურსები აქვთ საკუთარი განსაზღვრული მიზნების მისაღწევად. თუმცა, ტექნიკური აღჭურვილობის ხარისხთან დაკავშირებით ძალიან დიდი განსხვავებაა თბილისსა და რეგიონალურ ორგანიზაციებს შორის: პირველნი მნიშვნელოვნად უკეთ არიან აღჭურვილნი, თუმცა, უკანასკნელი ორი წლის განმავლობაში რეგიონალურმა ორგანიზაციებმაც მნიშვნელოვნად გაიუმჯობესეს ტექნიკური აღჭურვილობის დონე.

ორგანიზაციების უმრავლესობა ოფისებს ქირაობს. 2002 წელთან შედარებით იმ ორგანიზაციების რაოდენობა, რომლებსაც საკუთარი ოფისები გააჩნიათ, გაიზარდა, ხოლო იმ ორგანიზაციათა რიცხვი, რომლებიც ხელისუფლების მიერ გამოყოფილ საოფისე ფართს იყენებდა, შემცირდა.

როგორც ქვევით მოცემულ დიაგრამაში ჩანს, ყველა რეგიონის ანგარიშში პერსონალური კომპიუტერების ზრდა შეინიშნება. თბილისში ბოლო სამი წლის განმავლობაში ერთ ორგანიზაციაზე მოხმარებული კომპიუტერების რაოდენობა გაორმაგდა.

დიაგრამა III.1.5: ქართული სსო-ების კუთვნილი პერსონალური კომპიუტერები

ინტერნეტი ყველა ორგანიზაციისთვის არ არის ხელმისაწვდომი, განსაკუთრებით კი რეგიონებში, სადაც არ არსებობს არანაირი ინტერნეტ-პროვაიდერი, ორგანიზაციების 25%25-ს ინტერნეტზე ხელი არ მიუწვდებათ. თუმცა, საქართველოში მიმდინარე ტექნიკური პროგრესის შედეგად უფრო და უფრო მეტ ორგანიზაციას მიუწვდება ხელი ინტერნეტზე. ინტერნეტზე ყველაზე დაბალი ხელმისაწვდომობით გამოირჩევიან გურიის, სამცხე-ჯავახეთისა და კახეთის რეგიონის ორგანიზაციები (CSRDG&UNAG, 2005).

ზემოთ მოცემული ინფორმაცია წარმოგვიდგენს საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოების სტრუქტურის შერეულ სურათს. ერთის მხრივ, ასახავს მოქალაქეთა დიდი რაოდენობის არსებობას, რომლებსაც ზოგადად ესმით სამოქალაქო თანამონაწილეობის ფასი და უფრო და უფრო აქტიურად გამოხატავენ საკუთარ დამოკიდებულებას სხვადასხვა სოციალური და პოლიტიკური საკითხების მიმართ. 2003 წლის „ვარდების რევოლუცია” ასეთი სამოქალაქო აქტიურობის პიკს წარმოადგენდა და შემდგომმა პერიოდმა ცხადყო, რომ „ხალხის ძალის” ეს წარმატებული დემონსტრირება დაეხმარა საქართველოს მოქალაქეებს, სხვადასხვა საზოგადოებრივ საკითხებზე აქტიურად გამოეხატათ თავიანთი თვალსაზრისი. თუმცა, ეს თანამონაწილეობა საკმაოდ ცალმხრივია; გამოიხატება მეტ-ნაკლებად სპონტანური პროტესტის ფარგლებში, როგორიც არის მშვიდობიან საპროტესტო მსვლელობებში მონაწილეობა. ფართო საზოგადოებრივი აქტიურობა არ იწვევს ფართომასშტაბიან ინტერესებზე, ფასეულობებზე ან საკითხებზე დაფუძნებული სამოქალაქო ასოციაციების ჩამოყალიბებას, რომელებიც კონკრეტული პოლიტიკის მატარებლები იქნებოდნენ და არ შემოიფარგლებოდნენ მხოლოდ წინააღმდეგობის გაწევით.

სხვა მხრივ სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებს საკმაოდ კარგად აქვთ განვითარებული ქსელური კავშირები, სადაც კონკრეტული მიზნების მისაღწევად აკუმილირებულია ადამიანური რესურსები, ორგანიზაციული შესაძ ლებლობები და კოალიციაში მუშაობის გამოცდილება. მართალია „ვარდების რევოლუციის” შემდეგ ამ ქსელმა თავისი ლიდერების ნაწილი დაკარგა და საზოგადოებისთვის ნაკლებად თვალსაჩინო გახდა, მაგრამ მან მაინც შეინარჩუნა პრიორიტეტების შედგენისა და სპეციფიკური მომსახურების საკმარისი უნარები. გამომდინარე იქიდან, რომ ეს ორგანიზაციები ძირითადად დასავლური ორგანიზაციების დახმარებაზე არიან დამოკიდებულნი, მათ ვერ შესძლეს ფართო საზოგადოებასთან მჭიდრო კავშირების დამყარება და ძირითადად წარმოადგენენ საზოგადოების უფრო მეტად განათლებულ და დასავლურად ორიენტირებულ ფენას.

სამოქალაქო აქტივობის ლიმიტირებული მასშტაბი (ზემოთ ნახსენები საპროტესტო მსვლელობების გამოკლებით) გამოიხატება ისეთ ინდიკატორებში, როგორიცაა წევრობაზე დაფუძნებული ორგანიზაციების, მაგ., პოლიტიკური პარტიების, პროფკავშირების, ან ფართო, პრობლემაზე დაფუძნებული სამოქალაქო ასოციაციების შედარებითი სისუსტე. საქართველოს მოსახლეობის მხოლოდ მცირე პროცენტია სსო-ების წევრი. საქველმოქმედო საქმიანობები მცირედ არის განვითარებული და შემოიფარგლება მხოლოდ რამდენიმე მდიდარი ბიზნესმენის მიერ დაფინანსებული საქველმოქმედო აქციებით. ასევე აღსანიშნავია, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია, დღემდე ყველაზე გავლენიანი რწმენაზე დაფუძნებული ორგანიზაცია, სამოქალაქო საზოგადოებაში არც ისე აქტიურია.

ასეთი აშკარა სხვაობა შედარებით ორგანიზებულ „მესამე სექტორს” ან NGO-საზოგადოებასა და მოქალაქეებს შორის, სხვადასხვა ფაქტორით შეიძლება აიხსნას: როგორიც არის დემოკრატიული ხელისუფლებისა და სამოქალაქო თანამონაწილეობის გამოცდილების სიმწირე (თუ უკანასკნელ 15 წელს არ ჩავთვლით), საზოგადოებაში სოციალური ნდობის დეფიციტი, რაც ხალხს იძულებულს ხდის პირად ურთიერთობზე დაამყაროს იმედები, ან ეკონომიკურად მოტივირებული აქტიური ემიგრაცია, რომელმაც საზოგადოების ყველაზე აქტიური ნაწილი მოიცვა. თუმცა, უკანასკნელი ათი წლის განმავლობაში შეინიშნება აშკარა ტენდენცია პროგრესისაკენ, სამოქალაქო თანამონაწილეობის ფართო მასშტაბთან და ხარისხთან დაკავშირებით. ამ ტენდენციის ექსტრაპოლაცია საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოების უფრო მყარი სტრუქტურის განვითარების იმედს იძლევა. ეს შესაძლებელი იქნება, თუ მოხერხდება საჯარო პროტესტებში გამოხატული სამოქალაქო ენერგიის ტრანსფორმაცია უფრო პროაქტიურ, გრძელვადიან და პროგრამაზე დაფუძნებულ სამოქალაქო ინიციატივებში.

ეს ქვეგანზომილება აღწერს საქართველოში არსებულ პოლიტიკურ სიტუაციას და სამოქალაქო საზოგადოებაზე მის გავლენას. ცხრილი III.2.1 აჯამებს შესაბამის ინდიკატორთა შედეგებს.

ცხრილი III.2.1: პოლიტიკური კონტექსტის შეფასების ინდიკატორები

2.1.1 პოლიტიკური უფლებები. მოქალაქეებს პოლიტიკურ პროცესებში მონაწილეობა შეუძლიათ პოლიტიკური პარტიების თავისუფლად დაფუძნებით და არჩევნებში მონაწილეობით, როგორც ამომრჩევლების, ასევე კანდიდატების სახით. თუმცა, საარჩევნო პროცესებში გავრცელებული ძალმომრეობა და პოლიტიკური კონკურენციის საფუძვლების არქონა ხელს უშლის მოქალაქეებში ნდობის გაღვივებას იმასთან დაკავშირებით, რომ მათ თავიანთი პოლიტიკური ლიდერი თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების გზით აირჩიონ.

საბჭოთა კავშირიდან გამოყოფის შემდეგ, 1991 წლიდან, საქართველოში ხელისუფლების ცვლილება არასდროს მომხდარა დემოკრატიული გზით. 1992 წლის იანვარში საქართველოს პირველი პრეზიდენტი, ზვიად გამსახურდია, დამხობილ იქნა ოპოზიციური ძალების მიერ, სამხედრო გადატრიალების გზით. 2003 წლის ნოემბრის საპარლამენტო არჩევნებმა, რომელიც ქართველებისა და საერთაშორისო დამკვირვებლების უმრავლეობამ გაყალბებულად ჩათვალა, გამოიწვია მასობრივი საპროტესტო დემონსტრაციები, რასაც შედეგად მოჰყვა პრეზიდენტ შევარდნაძის იძულებითი გადადგომა.

ვარდების რევოლუციის შემდეგ საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნები, რომელიც 2004 წლის იანვარსა და მარტში ჩატარდა, შიდა და საერთაშორისო დამკვირვებელთა მიერ მიჩნეულ იქნა თავისუფალ და სამართლიან არჩევნებად. მაგრამ მასში პოლიტიკური კონკურენციის დონე საკმაოდ დაბალი იყო. საერთაშორისო ორგანიზაციამ „თავისუფლების სახლი” (Freedom House) (2005) მცირედით გააუმჯობესა საქართველოს მაჩვენებელი „პოლიტიკური უფლებებების” მხრივ (4-დან 3-მდე).¹ ბევრი დამკვირვებელი საქართველოს პარლამენტში შესასვლელად პოლიტიკური პარტიებისთვის 7-პროცენტიან ბარიერს ძალიან მაღალ პროცენტად მიიჩნევს. 2005 წლის იანვარში ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეამ მიიღო რეზოლუცია, რომელიც საარჩევნო შვიდპროცენტიანი ბარიერის შემცირების რეკომენდაციას იძლევა, რათა პლურალისტიკური და წარმომადგენლობითი პარლამენტის მისაღებად შეიქმნას პირობები (სეფაშვილი გ. 2005).

2005 წლამდე საქართველოში საარჩევნო კომისიების შემადგენლობა დაფუძნებული იყო სხვადასხვა პოლიტიკური პარტიის წარმომადგენლობითობაზე, თუმცა, ხელისუფლების წარმომადგენლები ყოველთვის უმრავლესობაში იყნენ. როგორც აცხადებენ, პარტიები საარჩევნო კომისიებში მონაწილეობას იმისთვის იყენებდნენ, რომ გარიგებები დაედოთ შედეგების გასაყალბებლად. საარჩევნო კოდექსში 2005 წელს შესული შესწორებების შედეგად, საარჩევნო კომისიები უპარტიო პროფესიონალებისგან უნდა დაკომპლექტდეს. თუმცა, ოპოზიციამ ეს კონცეფცია მკაცრად გააკრიტიკა და ის „ერთპარტიული საარჩევნო კომისიის” შემოღებად მიიჩნია (Online Magazine-Civil Georgia, 2005).

ამჟამად საქართველოში პოლიტიკური თავისუფლების შემდგომი განვითარებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვან ხელისშემშლელ ფაქტორად გვევლინება „ადმინისტრაციული რესურსების” პრობლემა, ანუ მმართველი პარტიის მიერ სახელმწიფო რესურსების არასწორად გამოყენება. თუმცა, ვარდების რევოლუციის შემდეგ საარჩევნო პროცესის სამართლიანობა შესამჩნევად გაიზარდა, რეალური გამოცდის ჩაბარება მხოლოდ ძლიერი კონკურენციის პირობებში გახდება შესაძლებელი.

2.1.2 პოლიტიკური კონკურენცია. საქართველოში პოლიტიკური პარტიები თავისუფლად მოქმედებენ და ქართულ პოლიტიკურ სივრცეში მათი არსებობა პოლიტიკური პლურალიზმის მაღალ დონეს განაპირობებს. თუმცა, მათი ინსტიტუციონალური დონე დაბალია, ისინი ერთ ლიდერზე არიან ორიენტირებულნი და აქვთ შიდა დემოკრატიის დაბალი დონე. პარტიული სისტემაც საკმაოდ არასტაბილურია, რადგან თითოეული საპარლამენტო და ადგილობრივი არჩევნების წინ ძირითადი პოლიტიკური მოთამაშეები იცვლებიან.

დამოუკიდებლობიდან მოყოლებული საქართველოს პოლიტიკურ არენაზე ტრადიციულად დომინირებდა ერთი „მმართველი პარტია”, ქარიზმატული ლიდერის წინამძღოლობით. ვარდების რევოლუციამდე ეს იყო ედუარდ შევარდნაძის „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი”; ვარდების რევოლუციის შემდეგ ეს იყო მიხეილ სააკაშვილის „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა”. ეს პარტიები თითქმის შერწყმულნი იყვნენ სამთავრებო ბიუროკრატიასთან.

ამჟამად საქართველოს პარლამენტში დომინირებს ერთი პარტია - „საქართველოს ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა”, რომელიც ფორმალურად დამოუკიდებელ დეპუტატებთან კოალიციაში აკონტროლებს ადგილების ორ მესამედზე მეტს. მხოლოდ ერთმა ოპოზიციურმა ბლოკმა („მემარჯვენე ოპოზიცია”), რომელიც ორი პარტიისგან შედგებოდა (ახალი კონსერვატორები და მრეწველობა გადაარჩენს საქართველოს), შეძლო 7%25-იანი ბარიერის გადალახვა 2004 წელს, მიიღო რა ხმების 8%25. 2005 წელს ოპოზიცია ისევ და ისევ სხვადასხვა პარტიებად იყო დანაწევრებული, რომელთაგან არც ერთი მმართველი პარტიის რეალურ ალტერნატივად არ მოიაზრებოდა. ოპოზიციური პარტიები აქცენტს არსებული ხელისუფლების კრიტიკაზე აკეთებენ და არ გვთავაზობენ პოლიტიკურ ალტერნატივებს.

2.1.3. კანონის უზენაესობა. მოქალაქეებს კანონაღმსრულებითი სისტემის, განსაკუთრებით სასამართლოს, მიმართ მცირე ნდობა აქვთ. თუმცა, კონსტიტუციით სასამართლოს დამოუკიდებლობის მაღალი ხარისხია უზრუნველყოფილი. მრავალი ინდიკატორი არსებობს, რომლიც ადასტურებს, რომ „ვარდების რევოლუციის” შემდეგ მასზე სახელისუფლო ზეწოლა გაიზარდა (Mason, W., 2005).

„ვარდების რევოლუციის” შემდგომ პერიოდში, „თავისუფლების სახლის” რეიტინგში სასამართლოს დამოუკიდებლობის მაჩვენებელი საქართველოსთვის გაუარესდა ოთხნახევრიდან ხუთამდე (შეფასების წლები 2003-2004), რაც გამოწვეულია პროკურატურის ძალმომრეობითა და სასამართლო სისტემის დაქვეითებით (NIT, 2005, p. 3).² 2004 წელს საქართველოში შემოიღეს „საპროცესო გარიგების” სისტემა, რომელმაც ბევრი მითქმა-მოთქმა გამოიწვია და როგორც ამტკიცებენ, ძირითადად წინა ხელისუფლების კორუმპირებული ჩინოვნიკების მიმართ იქნა გამოყენებული. ამ სისტემის მიხედვით ეჭვმიტანილნი თავიანთ თავისუფლებას ყიდულობენ სახელმწიფოსთვის საკმაოდ დიდი ფულის გადახდით, ისე, რომ მათი საქმე სასამართლომდე არც მიდის. ევროპის საბჭომ გააკრიტიკა ეს სისტემა, რადგან “ის ქმნის რისკს მისი თვითნებური, არასწორი და პოლიტიკურად მოტივირებული გამოყენებისთვისაც კი” (PACE, 2005).

მსოფლიო ბანკის ინდიკატორის მიხედვით, საქართველოში კანონის უზენაესობის მაჩვენებელი 1998-2004-მდე პერიოდში მცირედით შემცირდა - 0.74-დან 0.87-მდე.

2.1.4 კორუფცია. 2003 წელს, კორუფციის ინდექსი (Transparency International) საქართველოსთვის იყო 1.8³, რომელიც 2002 წლის მდგომარეობასთან შედარებით 2,4-დან 0,6-მდე გაუარესდა. ”ვარდების რევოლუციის” შემდეგ, 2004 წელს, საქართველოს მაჩვენებელი მცირედით გაუმჯობესდა - 2,0-მდე; ხოლო 2,3-მდე - 2005 წელს. 2005 წლის ამ მაჩვენებლით საქართველოს 158 ქვეყნიდან 130-ე ადგილი უკავია. თავისუფლების სახლის ანგარიშში (Nations in Transit 2005) საქართველოს რეიტინგი კორუფციის მიხედვით „ვარდების რევოლუციის” შემდეგ, ასევე, მცირედით გაიზარდა (5.75-6.0 წინა წელთან შედარებით), მაგრამ ეს მაჩვენებელი ჯერ კიდევ ძალიან დაბალია.

დიაგრამა III.2.2: TI CPI - საქართველო

კორუფციის აღქმის ინდექსი

საერთაშორისო გამჭვირვალობა

2003 წელს დარჩიაშვილი და ნოდია წერდნენ, რომ საქართველოში კორუფციამ ისეთი აღვირახსნილი და ყოვლისმომცველი ხასიათი მიიღო, რომ ის სახელმწიფოს ზოგადი ინსტიტუციონალური კრიზისის ნაწილი გახდა (დარჩიაშვილი დ. & ნოდია გ., 2003).

საქართველო ახლოს იყო ისეთ მოდელთან, რომელიც ცნობილია მაფიის მიერ დომინირებული სახელმწიფოს სახელით, სადაც ორგანიზებული და კრიმინალური ჯგუფები ისეთ მფარველობით და დაცვით ფუნქციებს ასრულებენ, რასაც ნორმალურ საზოგადოებაში სახელმწიფო უნდა ასრულებდეს. ზოგ შემთხვევაში სახელმწიფო და მაფია ერთობლივად ახორციელებდნენ ბიზნესის პროტექციას (Rose-Ackerman 1999, დარჩიაშვილის და ნოდიას კომენტარი 2003). ვარდების რევოლუციის შემდეგ ახალმა ხელისუფლებამ კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლა მთავარ პრიორიტეტად გამოაცხადა და ისეთ სფეროებში, როგორიცაა საგზაო პოლიცია, დოკუმენტების გაცემა (მაგ. მოქალაქეთა პირადობის დამადასტურებელი მოწმობა) და სხვა, მასობრივი კორუფციის გადალახვაში რამდენადმე აშკარა შედეგს მიაღწია.

2.1.5 სახელმწიფოს ეფექტურობა. სახელმწიფო ბიუროკრატიის შესაძლებლობა მისი ფუნქციების შესასრულებლად არსებითად შეზღუდულია. ყველაზე მნიშვნელოვანი შეზღუდვა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის (ცხინვალის რეგიონი) თვითგამოცხადებული რესპუბლიკებია; მათ საქართველოს ტერიტორიის 15 პროცენტი უკავიათ და ქართული სახელმწიფო მათზე კონტროლს ვერ ახორციელებს. ჩვენ სახელმწიფო სისუსტის სხვა ინდიკატორებსაც ვხვდებით, მაგ. სახელმწიფო მოხელეთა დაბალი ხელფასები (ზოგიერთი მათგანი საცხოვრებელ მინიმუმზე დაბალია), ძალიან დაბალი პენსიები ასაკოვანი მოქალაქეებისთვის (საცხოვრებელი მინიმუმის დაახლოებით 20 პროცენტი), საზოგადოებრივი ინფრასტრუქტურის დიდი ნაწილის სავალალო მდგომარეობა, როგორიც არის გზები და მიგრაციის სისტემები.

მიუხედავად სერიოზული პრობლემების არსებობისა, „ვარდების რევოლუციის” შემდეგ სახელმწიფომ გასაძლიერებლად მნიშვნელოვან პროგრესს მიაღწია. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ადგილობრივი დიქტატორული რეჟიმი, რომელიც სეპარატისტული ტენდენციებით გამოირჩეოდა, დამხობილ იქნა მშვიდობიანი რევოლუციის გზით და საქართველოს პოლიტიკურ სისტემაში რეგიონის ინტეგრირება მოხდა. სახელმწიფო შემოსავლების დონე რამდენჯერმე გაიზარდა - 932 მილიონი ლარიდან (2003წ) 3.26 მილიარდამდე (2005 წ) (JSC Galt & Taggart Securities Weekly Stock market Commentary, January 23, 2006), შესაბამისად, საჯარო მოხელეთა ხელფასებიც მნიშვნელოვნად გაიზარდა. დაიწყო ფართომასშტაბიანი სარემონტო სამუშაოები, საზოგადოებრივი ინფრასტრუქტურის (მაგ. გზების) შეკეთება. აღკვეთილ იქნა უკანონო შეიარაღებულ ჯგუფთა მოქმედებები (მაგალითად, როგორიც იყო ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის ზონაში მოქმედი ქართველ „პარტიზანებთა” ჯგუფები), აღკვეთილ იქნა აგრეთვე რელიგიურ ნიადაგზე ძალადობის შემთხვევები, რომელსაც წინა რეჟიმის დროს აღვირახსნილი და დაუსჯელი ხასიათი ჰქონდა, ხოლო ზოგიერთი დამნაშავე ციხეშიც აღმოჩნდა.

მსოფლიო ბანკის მონაცემები საშუალებას გვაძლევს, შევადაროთ სხვადასხვა ქვეყნებში ხელისუფლებების ეფექტურობა⁴ გარკვეული დროის ინტერვალით. ქვემოთ მოცემულ დიაგრამაში საქართველო შედარებულია, ერთის მხრივ, ავსტრიის ეფექტურ სახელმწიფოსთან, მეორეს მხრივ, მოლდოვასთან, რომელსაც სეპარატიზმთან დაკავშირებული მსგავსი პრობლემები აქვს. ის ორი პოსტსაბჭოთა ქვეყნის სიტუაციათა გაუარესების მსგავს ტენდენციებს აჩვენებს. მსოფლიო ბანკის ინდექსით (WBI), სახელმწიფოს ეფექტურობის ინდიკატორი გვაჩვენებს საქართველოს ხელისუფლების არაეფექტურობასა და არაპროგრესულობას ბოლო ათი წლის განმავლობაში.

დიაგრამა III.2.3: მსოფლიო ბანკის მმართველობის ეფექტურობის ინდიკატორი

(GRICS, 1996-2004)

2.1.6. დეცენტრალიზაცია. საქართველოში ადგილობრივი მმართველობა სუსტია და მისი კომპეტენტურობა, ისევე როგორც მისი რესურსები, ძალიან შეზღუდულია. საქართველოში არსებობს ადგილობრივი მმართველობის და თვითმმართველობის ორი დონე. პირველი და ყველაზე დაბალი დონეა - მუნიციპალური, ანუ სათემო დონე, რომელიც იმართება არჩეული ადგილობრივი საკრებულოების და (ადმინისტრაციის მეთაური) გამგებლის მიერ. ათასზე მეტი ასეთი მუნიციპალიტეტი არსებობს. მეორე დონეს წამოადგენს რაიონებისა და ქალაქების დონე, რომელსაც მართავს ქვეყნის პრეზიდენტის მიერ დანიშნული პირი. ასეთი რაიონი ქვეყანაში 56-ია, თუ არ ჩავთვლით სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის რეგიონებს. როგორც დავით ლოსაბერიძე, წამყვანი ქართველი ექსპერტი ადგილობრივი თვითმმართველობის საკითხებში, ამბობს, ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთეულების საერთო შემოსავლის 90 პროცენტს ცენტრალური ხელისუფლებიდან ტრანსფერები შეადგენს. 2004 წელს საქართველოს სახელმწიფოს სა ერთო დანახარჯმა 2468 მლნ. ლარი შეადგინა, საიდანაც ადგილობრივი ბიუჯეტის დანახარჯმა 682 მლნ. ლარი შეადგინა, რაც საერთო ხარჯის 25 პროცენტს შეადგენს (სტატისტიკის დეპარტამენტი, 2006).

__________________________________

¹ O7-ქულიანი შკალა, სადაც 1 საუკეთესოა

² 7-ქულიანი შკალის მიხედვით

³ კორუფციის ინდექსი (CPI) დაკავშირებულია ბიზნესის წარმომადგენლებისა და ანალიტიკოსების მიერ შეფასებულ კორუფციის დონესთან. ინდექსი იზომება 0-დან (კორუფციის უმაღლესი დონე) 10-მდე.

⁴ მთავრობის ეფექტურობას განაპირობებს სახელმწიფო მომსახურებისა და ბიუროკრატიის ხარისხი, საჯარო მოხელეების კომპეტენტურობა, სამოქალაქო სერვისის პოლიტიკური ზეწოლისგან თავისუფლება და სამთავრობო ანგარიშვალდებულების გარანტია.

ეს ქვეგანზომილება აღწერს, თუ რამდენად იცავს საქართველოში კანონი ძირითად თავისუფლებებს და რამდენად არის ის დაცული რეალურ ცხოვრებაში. ცხრილი III.2.2 აჯამებს შესაბამის ინდიკატორთა შედეგებს

ცხრილი III.2.2: ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების შეფასების ინდიკატორები

2.2.1. სამოქალაქო უფლებები. სამოქალაქო უფლებების მხრივ საქართველოში აშკარა შეუსაბამობაა კანონსა და მის აღსრულებაში.

საქართველოს კონსტიტუციის მუხლი 2 ძირითადი სამოქალაქო უფლებების დაცვის გარანტიებს შეიცავს, ისეთი, როგორიცაა გამოხატვის, შეკრებისა და ასოციაციების შექმნის თავისუფლება. თუმცა პრაქტიკულად მოქალაქეთა შეკრების უფლება პერიოდულად ირღვევა პოლიციის მიერ და ზოგჯერ დემონსტრანტების მიმართ ძალაც კი გამოიყენება.

თავისუფლების სახლის გამოკითხვამ - ქვეყნები გზაჯვარედინზე, საქართველოს, სამოქალაქო უფლებების მხრივ, საკმაოდ დაბალი ქულა - 3.9 მიაკუთნა¹. ამ კვლევით შეფასდა სახელმწიფო ტერორისგან დაცულობა, უსამართლო დაპატიმრებები და წამება; სქესთა შორის თანასწორობა და უმცირესობათა უფლებები; სინდისისა და რწმენის თავისუფლება და კავშირების თავისუფლება (Piano, A. 2004, pp. 5-7).

თავისუფლების სახლის კვლევის თანახმად: „საქართველოში ადამიანის უფლებების მხრივ ყველაზე სერიოზულ პრობლემად რჩება კანონაღმსრულებელთა მიერ დაპატიმრებულთა წამება და არაჰუმანური მოპყრობა... 1999-2000 წლებში, კრიმინალურ საპროცესო კოდექსში შეტანილი შესწორებების მიხედვით, ბრალდებულებს პოლიციელთა მიერ ცუდად მოპყრობის საფუძველზე სასამართლოში ჩივილის უფლება არ აქვთ. თუმცა რელიგიური რწმენის თავსუფლება და ეკლესიისა და სახელმწიფოს გამიჯვნა კონსტიტუციით არის გარანტირებული, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია სარგებლობს გარკვეული უფლებებითა და პრივილეგიებით, სამართლებრივი სტატუსის ჩათვლით, რომელიც ხელმიუწვდომელია სხვა რელიგიური გაერთიანებებისთვის. უკანასკნელი ათი წლის განმავლობაში ის ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში აშკარა გამოხატულ ძალად იქცა, რომელიც საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე საკმაოდ დიდ ზეგავლენას ახდენს. სახელმწიფო, ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის თანხმობით, წყვეტს, სხვა რელიგიურმა გაერთიანებებმა ააშენონ თუ არა ეკლესიები, დაბეჭდონ რელიგიური ლიტერატურა და აწარმოონ რელიგიური ნივთები. (Piano, A. 2004, pp. 5-7)”

საქართველოს კონსტიტუციით ეთნიკურ ან რელიგიურ ნიადაგზე დისკრიმინაცია აკრძალულია. თუმცა, საჯარო სკოლები სომხებითა და აზერბაიჯანელებით დასახლებულ ტერიტორიებზე ქართული ენის ტრენინგების ნაკლებობას განიცდიან, რაც ამ მოსახლეობას აშკარად ხელს უშლის დასაქმებასა და უმაღლესი განათლების მიღებაში.

ამ ინფორმაციებზე დაყრდნობით, დაინტერესებულ პირთა შეფასების ჯგუფის აზრით საქართველოში ხშირად ირღვევა სამოქალაქო უფლებები.

2.2.2 საინფორმაციო უფლებები. საქართველოს ადმინისტრაციული კოდექსი შეიცავს შეერთებული შტატების ინფორმაციის თავისუფლების აქტის ექვივალენტ დებულებებს, რომელიც სახელმწიფო ინფორმაციას საზოგადოებისთვის ხელმისაწვდომს ხდის. არსებობს აგრეთვე კანონი სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ, რომელიც ინფორმაციას გარკვეული წესების მიხედვით ახარისხებს. თუმცა, პრაქტიკაში სახელმწიფო სააგენტოები ხშირად მოქალაქეებისთვის საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის არალეგალურ ბარიერებს ქმნიან, მათ მოთხოვნებს ან იგნორირებას უკეთებენ, ან მხოლოდ განმეორებითი მოთხოვნის შემთხვევაში გასცემენ ინფორმაციას. Freedominfo.org-ის გლობალურმა გამოკითხვამ აღნიშნა, რომ „დემოკრატიისა და სამართლის საერთაშორის საზოგადოებამ” 2001 წელს ჩაატარა გამოკითხვა ეროვნულ დონეზე იმის თაობაზე, თუ რამდენად ხელმისაწვდომია საზოგადოებისთვის ინფორმაცია. აღმოჩნდა, რომ ჩვეულებრივ მოქალაქეთათვის ინფორმაციის მოპოვება ჯერ კიდევ დიდ სირთულეს წარმოადგენს. ინფორმაციის მოთხოვნაზე პასუხთა 59%25 კანონდარღვევას წარმოადგენდა. გამოკითხვამ დაადგინა აგრეთვე, რომ საჯარო მოხელეები ცუდად იცნობენ კანონს (Banisar, D., 2004, p.35). ვარდების რევოლუციის შემდეგ საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა მნიშვნელოვნად შეიზღუდა, რაც იმაში გამოიხატება, რომ სახელმწიფო ორგანოები შერჩევითად გასცემენ ინფორმაციას მათ მიმართ ლოიალურად განწყობილ ადამიანებზე. ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საჭიროდ მიიჩნევს კანონმდებლობაში ცვლილებების შეტანას, რომლის მიხედვითაც სასამართლოები დაუყონებლივ განიხილავენ ინფორმაციის გაცემაზე უარის ფაქტებს. (თევზაძე ვ, 2005).

თავისუფლების სახლი ვარდების რევოლუციამდე სახელმწიფოს პრაქტიკას შემდეგნაირად აფასებდა: „ბიუჯეტის შედგენისა და ხარჯების ფორმირების პროცესი საქართველოში საკმარისად ღიაა საზოგადოებისთვის... საქართველოს პარლამენტი ერთ-ერთი ყველაზე გამჭვირვალე სახელმწიფო ორგანოა და მოქალაქეებს სახელმწიფო კანონებისა და პოლიტიკის შესახებ აწვდის ინფორმაციას. კანონპროექტები, რომლებიც ეროვნულ უსაფრთხოებას არ შეეხება, ნებისმიერისთვის ხელმისაწვდომია ქართული კანონმდებლობით. პარლამენტში უზრუნველყოფილია აგრეთვე საკომიტეტო კანონთა საზოგადოებრივი განხილვები შესაბამის კომიტეტებში.” (Piano, A., 2004, p.14).ამ შეფასებაზე დაყრდნობით, თავისუფლების სახლის გამოკითხვამ ქვეყნები გზაჯვარედინზე ანგარიშვალდებულებასა და საზოგადოებრივ მონაწილეობაში საშუალო შეფასება 3.68 მიანიჭა (Piano, A., 2004, p.14) ².

2.2.3 პრესის თავისუფლება. პრესისა და მასმედიის შესახებ კანონით, რომელიც 1991 წელს იქნა მიღებული, მედია დამოუკიდებელია და შეიცავს სიტყვის თავისუფლების უზრუნველყოფის მექანიზმებს. 2004 წელს მიღებული სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების კანონის მიხედვით ჟურნალისტები გათავისუფლდნენ სამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან სახელმწიფო საიდუმლოების გამჟღავნების შემთხვევაში (საქართველოს კანონები, 2004). მედიაზე არანაირი ოფიციალური სამთავრობო ცენზურა არ არსებობს; თუმცა, ხელისუფლებას საკმარისი რესურსები აქვს მედიაზე ზეწოლის მოსახდენად. მედია ეკონომიკურად დამოუკიდებელი არ არის, რადგან კომერციული თვალსაზრისით ნაკლებად მდგრადია და ძირითადად სუბსიდირდება პოლიტიკურ ელიტებში შემავალი ოლიგარქებისგან. ზოგჯერ ადგილი აქვს ჟურნალისტების შევიწროებას პოლიტიკოსებისა და სამთავრობო ბიუროკრატების მიერ, ზოგჯერ კი შეინიშნება არალეგალური ცენზურის მცდელობები.

ვარდების რევოლუციის მომდევნო პერიოდში მედიის პლურალიზმის აშკარა ტენდენცია გამოიკვეთა, განსაკუთრებით ეს შეეხო ყველაზე გავლენიან სატელევიზიო არხებს. შესაბამისად, 2004 წლის 13 და 14 დეკემბერს საქართველოს სახელმწიფოს ანტი-მონოპოლურმა სამსახურმა იმედისა და კავკასიის ტელეარხებს მოსთხოვა, რომ მათ შეეწყვიტათ სათემო განცხადებების გადმოცემა. ეს განცხადებები ფინანსდებოდა ევროკომისიისა და ერთ-ერთი ქართული NGO-ს მიერ, კერძოდ: ყოფილი პოლიტ-პატიმრები ადამიანის უფლებებისთვის (საქართველო: გაურკვეველი წამების რეფორმა, 2005). ეს გარკვეულწილად გამოწვეული იყო ხელისუფლებასთან ამ ორგანიზაციის დაძაბული ურთიერთობით.

თავისუფლების სახლმა თავის პუბლიკაციაში - სახელმწიფოები გარდამავალ პერიოდში, 2005 - შემდეგი სიტყვები დაწერა: „2004 წლის პირველ ნახევარში დამოუკიდებელი ტელეარხები მთავრობის კრიტიკაში ნაკლებად გამბედავნი გახდნენ, ეს შეიძლება გამოწვეული ყოფილიყო ერთის მხრივ ხელისუფლების მიერ განხორციელებული ფარული ზეწოლით, მერეს მხრივ კი - თვითცენზურით. მედიის ეკონომიკური საფუძველი საკმაოდ სუსტია: დამოუკიდებელი ტელეარხები ჩვეულებრივ არამომგებიანია და ძირითადად მათი მფლობელების ინტერესებს ლობირებენ. ჟურნალისტების პროფესიული დონე დაბალია და არ არსებობს არც ერთი გავლენიანი ასოციაცია, რომელიც ამ სფეროში პროფესიონალიზმისა და ეთიკის სტანდარტებს განსაზღვრავდა”. თავისუფლების სახლმა თავისუფალი მედიის რეიტინგში საქართველოს შედეგი ჩამოაქვეითა 4.00-დან - 4.25-მდე, ხოლო პრესის თავისუფლების რეიტინგში საქართველოს მაჩვენებელი გაუარესდა 114-დან (2004წ.) - 115-მდე (2005). საერთო შედეგი 54-დან (2004წ.) - 56-მდე შეიცვალა და საქართველომ ამ მხრივ ნაწილობრივ თავისუფალის სტატუსი მიიღო.

_____________________________

¹ ქულები ეფუძნება 0-დან 7-მდე შეფასების შკალას, სადაც 0 უსუსტესია, ხოლო 7 - უძლიერესი.

² ქულები ეფუძნება 0-დან 7-მდე შეფასების შკალას, სადაც 0 უსუსტესია, ხოლო 7 უძლიერესი

ეს ქვეგანზომილება საქართველოში სოციალურ-ეკონომიკურ სიტუაციას აანალიზებს. ცხრილი III.2.3 გვაჩვენებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგს.

ცხრილი III.2.3: სოციო-ეკონომიკური კონტექსტის შეფასების ინდიკატორები

იმისათვის, რომ „სოციალურ-ეკონომიკური გარემო”-ს კონცეფციით ოპერირება შესაძლებელი ყოფილიყო, შეირჩა რვა ინდიკატორი. ეს არის ის საშუალებები, რომლის მეშვეობითაც სოციალურ-ეკონომიკური კონტექსტი პოტენციურად გავლენას ახდენს სამოქალაქო საზოგადოებაზე: 1) სიღარიბე; 2) სამოქალაქო ომი; 3) მწვავე ეთნიკური და რელიგიური კოფლიქტები; 4) მწვავე ეკონომიკური კრიზისი; 5) მწვავე სოციალური კრიზისი; 6) მწვავე სოციალურ-ეკონომიკური უთანასწორობა; 7) გაუნათლებლობა; 8) საინფორმაციო ტექნოლოგიების ინფრასტრუქტურის სიმცირე.

თითოეული ინდიკატორი განისაზღვრებოდა კონკრეტული ათვლის წერტილით და შესაბამისი ინდიკატორისთვის აღნიშნავდა იმ სოციალურ-ეკონომიკურ ბარიერს, რომელსაც ის სამოქალაქო საზოგადოებას უქმნის. საქართველოსთვის ამ რვა ინდიკატორისთვის ათვლის წერტილები და მონაცემები ქვემოთ არის მოცემული:

1) სიღარიბის მაღალი დონე - ქართველთა 40%25-ზე მეტი დღიურად $2-ზე მეტს ხარჯავს? არა. მაშინ, როცა სიღარიბის დონე არც ისე მაღალია, ქართველთა 12.4%25 დღიურად 2 დოლარზე ნაკლებს ხარჯავს (HDI, 2003). „SDS მონაცემებით, 2003 წელს სიღარიბის დონემ 54.5%25 შეადგინა და 2002 წელთან შედარებით 2,4%25-თ გაიზარდა. 2004 წლის პირველ ცხრა თვეს უკიდურეს სიღარიბეში 17,4 %25 იმყოფებოდა, რაც 0,8%25-ით აღემატება 2003 წლის მაჩვენებელს.“ (PRSPPR, 2005, p.4).

2) სამოქალაქო ომი - იყო თუ არა ქვეყანაში შეიარაღებული კონფლიქტი ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში? არა. ხელისუფლება 1992 წელს ძალისმიერი გზით იქნა დამხობილი, მაგრამ მას შემდეგ მსგავსი ინციდენტი არ განმეორებულა. 2003 წელს მოხდა ძალაუფლების არაკონსტიტუციური, მაგრამ მშვიდობიანი შეცვლა, რომელიც გაყალბებული არჩევნების შედეგი იყო. იმ დროს იყო შეიარაღებული კონფლიქტის საფრთხე, მაგრამ მოხერხდა მისი თავიდან აცილება. 2004 წელს აჭარაშიც მოხდა ძალაუფლების ანალოგიური, არაკონსტიტუციური, მაგრამ მშვიდობიანი შეცვლა. ამ დროს ქვეყანა კიდევ ერთხელ აღმოჩნდა ძალადობის ზღვარზე. შეჯამებისთვის შეიძლება ითქვას, რომ ბოლო 12 წლის განმავლობაში ქვეყანამ შეძლო ძალისმიერი დაპირისპირების თავიდან აცილება, მაგრამ პოლიტიკური სისტემა ჯერ კიდევ საკმარისად სტაბილური არ არის.

3) მწვავე ეთნიკური და რელიგიური კონფლიქტი - უკანასკნელ პერიოდში იყო თუ არა ქვეყანაში მწვავე კონფლიქტი თვითგამორკვევასთან დაკავშირებით? დიახ. საქართველოს შემადგენლობიდან გამოსვლისთვის იყო ორი მწვავე შეიარაღებული ეთნიკური კონფლიქტი 1991-1993 წლებში, აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთის რეგიონებში.

ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებები აფხაზეთში ძალაში შევიდა 1994 წელს და სამხრეთ ოსეთში 1994 წლის ივნისში. თუმცა ეს კონფლიქტები ჯერ კიდევ მოუგვარებლად რჩება და პერიოდულად ძალადობის შემთხვევებსაც აქვს ადგილი. საქართველოში არსებობს 230.000 იძულებით გადაადგილებული პირი აფხაზეთიდან, 12.200 - სამხრეთ ოსეთიდან და 2600 - მეზობელი ჩეჩნეთიდან, რაც მუდმივ საფრთხეს უქმნის სახელმწიფოს სტაბილურობას (CRHRP, 2004).

2004 წლის აგვისტოში სამხრეთ ოსეთში მოხდა დაძაბულობის ესკალაცია, რამაც 20 ადამიანის დაღუპვა გამოიწვია. ახალი ფართომასშტაბიანი ომი თავიდან იქნა აცილებული, მაგრამ მცირე მასშტაბის ძალადობები, მკვლელობებისა და ადამიანების გატაცების ჩათვლით, კვლავ გრძელდება (საერთაშორისო კრიზისის ჯგუფი, 2004). მეორეს მხრივ, აფხაზეთის კონფლიქტის ზონაში ვარდების რევოლუციის შემდეგ შეინიშნება სიტუაციის გაუმჯობესება, რადგან ახალმა მთავრობამ ქართული შეიარაღებული პარტიზანთა ჯგუფების საქმიანობა აღკვეთა. სგკმც ის მშვიდობისა და კონფლიქტების მონაცემთა მიხედვით, საქართველომ საშუალო (ყვითელი)¹ შეფასება დაიმსახურა, როგორც ადამიანთა უსაფრთხოების, ასევე თვითგამორკვევის კატეგორიებში. 2002 წელს არ დაფიქსირებულა მწვავე კონფლიქტი ან სამხედრო ესკალაცია, მიუხედავად იმისა, რომ გამოყოფილ რეგიონებში გაყინული კონფლიქტები აგრძელებენ არსებობას. (Marshall, M. G., Gurr, T. R., 2003). თუმცა, 2004 წელს სამხრეთ ოსეთში სიტუაციის გაუარესებამ ამ რეიტინგის შემცირება გამოიწვია.

4) მწვავე ეკონომიკური კრიზისი - საგარეო ვალი მთლიან შიდა პროდუქტზე (მშპ)-ზე მეტია? არა. საქართველოს საგარეო ვალი დაახლოებით 2 მილიარდ ამერიკულ დოლარს აღწევს. მსოფლიო ბანკის მონაცემთა მიხედვით (GDF, 2005), 2003 წელს საქართველოს საგარეო ვალი მეშ-თან² შეფარდებით 48%25ს უტოლდება. ევროკომისიის მონაცემთა მიხედვით, “საქართველო საშუალოზე დაბალი შემოსავლის მქონე ქვეყნების ჯგუფშია, სადაც ერთ სულ მოსახლეზე მეშ-ი უტოლდება 830 ამერიკულ დოლარს”. გარდამავალი პროცესის თანმხლები ეკონომიკური სირთულეები აისახება იმ ფაქტში, რომ რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) 1990 წლის მაჩვენებლის 50%25-ს შეადგენს.

5) მწვავე სოციალური კრიზისი? არა. ბოლო ორი წლის განმავლობაში საქარ- თველოში მწვავე სოციალურ კრიზისს ადგილი არ ჰქონია.

6) მწვავე სოციო-ეკონომიკური უთანასწორობები, ანუ ჯინის ინდექსი (საზოგადოებაში ან ქვეყანაში შემოსავლების არათანაბარი განაწილების მაჩვენებელი) 40%25-ზე მეტია? არა. მსოფლიო ბანკის მონაცემთა მიხედვით, ჯინის ინდექსი 2001 წელს საქართველოში შეადგენდა 36.9%25 (WDI, 2004) და 38.9%25 - 2003 წელს (UNDP, 2005).³

7) ფართოდ გავრცელებული წერა-კითხვის უცოდინრობა - ზრდასრული მოსახლეობის 40 პროცენტზე მეტი წერა-კითხვის უცოდინარია? არა. გაეროს განვი- თარების პროგრამის მონაცემთა მიხედვით, ზრდასრულ წერა-კითხვის მცოდნეთა რაოდენობაზე მონაცემები მიუწვდომელია; თუმცა, 1990 წელს წერა-კითხვის მცოდნეთა რიცხვი 97%25-ს შეადგენდა, 2001/2002 წელს 91%25-მდე შემცირდა.

დიაგრამა III.2.4: საქართველო - შერჩეული ეკონომიკური ინდიკატორები, 2000-2004

8) ინფორმაციული ტექნოლოგიების ინფრასტრუქტურის სიმცირე - 10 000 სულ მოსახლეზე 5 IT ჰოსტინგი მოდის? არა. 2002 წელს საქართველოში ინტერნეტის მომხმარებელთა წილი 100000 სულ მოსახლეზე 15 შეადგენდა და 2003 წელს ეს ციფრი 31-მდე გაიზარდა (WBG, 2005).

სამოქალაქო სოციო-ეკონომიკური გარემოს ანალიზმა აჩვენა, რომ თითქმის არც ერთი ზემოთ ნახსენები სოციო-ეკონომიკური ბარიერი არ არსებობს. თუმცა, კონფლიქტურ რეგიონებში ეთნიკური ძალადობის ესკალაცია ნეგატიურ ფაქტორად შეიძლება მივიჩნიოთ.

______________________________________

¹ ქვეყნები დაყოფილია სამ კატეგორიად მშვიდობის დამყარების შესაძლებლობების მიხედვით: წითელი, ყვითელი და მწვანე. წითლად აღნიშნული ქვეყნები მიეკუთნება დიდი რისკის ქვეშ მყოფ ქვეყნებს, სადაც დიდი შანსია სოციალური კონფლიქტების და არასამთავრებო არასტაბილურობის განვითარებისთვის, მწვანედ აღნიშნული ქვეყნებს უდიდესი პერსპექტივები აქვთ.

² მთლიანი ეროვნული შემოსავალი

³ 0 გვიჩვენებს სრულ შესაბამისობას, 100 - სრულ შეუსაბამისობას,

ეს ქვეგანზომილება აღწერს, თუ რამდენად ხელშემშლელი ან ხელშემწყობია სოციო-კულტურული ნორმები და დამოკიდებულებები სამოქალაქო საზოგადოებისთვის. ცხრილი III.2.4 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.2.4: სოციო-კულტურული კონტექსტის შეფასების ინდიკატორი

2.4.1. ტოლერანტობა. ქართველები ტრადიციულად ამაყობენ ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობის მიმართ ტოლერანტობით. თუმცა, 1998-2003 წლებში უამრავი ძალადობის შემთხვევა იყო რელიგიური უმცირესობების - იეღოვას მოწმეები, ბაპტისტები, ორმოცდაათიანელები და სხვა - მიმართ, რომელიც ფანატიკურად განწყობილმა რელიგიურმა ჯგუფებმა ჩაიდინეს. ეს ყველაფერი ხელისუფლებისგან დაუსჯელი დარჩა. ბოლო ორი წლის განმავლობაში რელიგიური ძალადობა აღკვეთეს, ხოლო მისი ორგანიზატორები ციხეში აღმოჩნდნენ. თუმცა, რელიგიურ უმცირესობათა უფლებები ჯერ კიდევ შეზღუდულია. ეს აშკარა ხდება, როდესაც საქმე მიდგება მათი სალოცავების მშენებლობასთან. ამერიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის დემოკრატიის, ადამიანის უფლებებისა და შრომის ბიუროს მიხედვით, კონსტიტუცია რელიგიურ თავისუფლებას უზრუნველყოფს. მაგრამ ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლები პრაქტიკაში ხშირად ზღუდავენ არატრადიციული რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენელთა უფლებებს. 2005 წელს რელიგიურ უმცირესობათა წინააღმდეგ სულ რამდენიმე ძალადობის ფაქტი იყო, მაგრამ რამდენიმე ჯგუფი აღნიშნავს მათ მიმართ ადგილობრივი ხელისუფლებისგან დაშინების შემთხვევებს. რელიგიურ უმცირესობათა შეზღუდვებს, განსაკუთრებით ე.წ. არატრადიციული რელიგიური საზოგადოებებისა, მხარს უჭერს მოსახლეობის დიდი ნაწილი. კავკასიური სახლის მიერ ჩატარებული გამოკითხვის მიხედვით, 35%25 არ ისურვებდა იეღოვას მოწმეების მეზობლად ცხოვრებას და 20%25 - ბაპტისტების მეზობლად ცხოვრებას (ნ. გელაშვილი, 2004). არსებობენ მართლმადიდებლური რელიგიური ჯგუფები, რომლებიც ქადაგებენ შეუწყნარებლობას და კითხვის ქვეშ აყენებენ რელიგიურ პლურალიზმს. ზოგ შემთხვევაში ადგილობრივი ხელისუფლება ზღუდავს რელიგიური უმცირესობების მიერ საკუთარი სახლების სალოცავად გამოყენებას. 2003 წელს ერთ-ერთ ქართულ სოფელში ბაპტისტური სამლოცველო დაწვეს, 2004 წელს კი მის აღდგენას ხელი მეზობლებმა შეუშალეს.

ეთნიკური უმცირესობების მიმართ აგრესია არ ყოფილა, მაგრამ ბევრი ადამიანი, ცრურწმენებიდან გამომდინარე, წინააღმდეგია მათი დანიშვნისა მაღალ სახელმწიფოებრივ თანამდებობებზე. თავიანთი ოპონენტების წინააღმდეგ „ცუდი” ეთნიკური წარმომავლობის ბრალდებით ზოგჯერ პოლიტიკოსებიც კი გამოდიან. ჰომოსექსუალიზმი ჯერ კიდევ ტაბუდადებული თემაა და მცირე გამონაკლისის გარდა საჯაროდ არც კი განიხილება. არც ერთი მნიშვნელოვანი საჯარო პირი ღიად არ საუბრობს საკუთარი სექსუალური ორიენტაციის შესახებ. დპშგ-მა ზემოთ მოცემული ინფორმაციის საფუძველზე შეაფასა ეს ინდიკატორი და მას ისეთი ქულა დაუწერა, რაც საზოგადოებას ახასიათებს, როგორც დაბალი ტოლერანტობის მქონეს.

________________________________

¹ სსი მეთოდოლოგიით გათვალისწინებული ორი ინდიკატორი - ნდობა და საზოგადოებრივი ინიციატივობა - ამოღებულ იქნა საკმარისი მონაცემების უქონლობის გამო.

ეს ქვეგანზომილება აღწერს სამოქალაქო საზოგადოებაში არსებულ სამართლებრივ გარემოს და აფასებს მის ხელისშემშლელ/ხელშემწყობ როლს სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებისათვის. ცხრილი III.2.5 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.2.5: სამართლებრივი გარემოს შეფასების ინდიკატორები

2.5.1. სსო-ების რეგისტრაცია. საერთაშორისო არამომგებიანი იურიდიული ცენტრის (ICNL, 2003) მიხედვით, საქართველოს კანონმდებლობა უზრუნველყოფს ორგანიზაციული მოღვაწეობის თავისუფლებას. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით ორი ტიპის არამომგებიანი ორგანიზაციის არსებობაა დაშვებული - კავშირები და ფონდები. მათი დაფუძნების პროცესი ერთ თვეზე მეტ ხანს არ გრძელდება. ნოტარიული მომსახურების ჩათვლით 40-50 დოლარი ღირს და თითქმის ყველასთვის ხელმისაწვდომია. ორივე ტიპის ორგანიზაციას იუსტიციის სამინისტრო არეგისტრირებს, სამოქალაქო კოდექსი აგრეთვე ცნობს არარეგისტრირებული ასოციაციების უფლებებს და მათ შეზღუდულ სამართლებრივ შესაძლებლობებს ანიჭებს. ეს განსაკუთრბით აღსანიშნავია იმ კონტექსტში, რომ დსთს რამდენიმე ქვეყანაში არარეგისტრირებული ასოციაციები კანონით იკრძალება. USAID-ის NGO-ების მდგრადობის ინდექსით, საქართველოს სამართლებრივი გარემოს განზომილებაში 3.9 ქულა მიენიჭა (NGOSI, 2004), რაც ქვეყანას შუაგარდამავალ კატეგორიას აკუთნებს (3-5)¹. ეს კატეგორია გულისხმობს, რომ NGO-ები დაუბრკოლებლად გადიან რეგისტრაციას და არ იზღუდებიან სახელმწიფოს მიერ. თუმცა, ზოგჯერ ორგანიზაციები შეიძლება დაბრკოლდნენ ტექნიკური პრობლემების გამო. მაგალითად, სავაჭრო კავშირების დარეგისტრირება გართულებულია სამართლებლივი მოთხოვნით, რომლის მიხედვითაც სულ მცირე 100 წევრი (ეს არის წევრთა მინიმალური რიცხვი სავაჭრო კავშირის დასარეგისტრირებლად) მაინც უნდა წარდგეს სახელმწიფო ნოტარიუსის წინაშე.

რადგანაც სსო-ების რეგისტრაციის პროცესი საკმაოდ მარტივი, სწრაფი და იაფია, მაგრამ რეგისტრაციის რიცხვი არც ისე დიდია, დპშგ-მა სსო-ების რეგისტრაციების პროცესი შედარებით საიმედოდ შეაფასა.

2.5.2 დასაშვები დაცვითი მოქმედებები. სსო-ებისთვის არ არსებობს არანაირი სამართლებლივი შეზღუდვები ადვოკატირების, ან ხელისუფლების კრიტიკის კუთხით. რეალურად სამოქალაქო საზოგადოება საკმაოდ აქტიურად აკრიტიკებს ხელისუფლებას და ასეთი ადვოკატური ძალისხმევის შედეგად ცვლილებები შედის კანონმდებლობაში ან სამთავრობო პოლიტიკაში. ვარდების რევოლუციის შემდეგ მთავრობის დამოკიდებულება სსო-ების მიმართ უფრო შერჩევით ხასიათს ატარებს. მთავრობა უარსაც კი ამბობს იმ სსო-ებთან თანამშრომლობაზე, რომელთა პოლიტიკურ შეხედულებებს არ იზიარებს. 2004 წლის დეკემბერში პოლიციის წამების ამსახველი ვიდეოკლიპები, რომელიც მოამზადა ორგანიზაციამ „ყოფილი პოლიტპატიმრები ადამიანის უფლებებისათვის”, უშიშროების სამინისტროს ბრძანებით ყველა სატელევიზიო სივრციდან იქნა ამოღებული (CRHRP, 2004).

NGO-ების მდგრადობის ინდექსის მიხედვით, „რამდენიმე NGO-მ მონაწილეობა მიიღო სამოქალაქო კოდექსის შექმნაში და მათი რეკომენდაციები გათვალისწინებულ იქნა საბოლოო შესწორების მიღებისათვის.” NGO-ების სამართლებრივი უნარების გაძლიერებამ რეგრესიულ სამართლებრივ ინიციატივებს შესაძლებლობა მისცა წარმატებული რეაგირება მოეხდინათ (2003 წელს)... NGO-ებმა სწრაფად მოახდინეს მობილიზება დრაკონული კანონპროექტის წინააღმდეგ „ექსტრემისტული ორგანიზაციების აკრძალვის შესახებ”, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი გახდებოდა იმ NGO-ების სამართლებრივი დევნა, რომლებსაც რაიმე კონტაქტები აქვთ უცხოურ ორგანზაციებთან (NGOSI, 2003, p.81).

დპშგ მიიჩნევს, რომ სსო-ებს ადვოკატირებასთან დაკავშირებით სხვადასხვა ტიპის პრობლემები ექმნებათ, რომლებიც ხშირად არაფორმალური და პოლიტიკურად მოტივირებულია.

2.5.3 სსო-ებისთვის მისაღები საგადასახადო კოდექსი. NGO-ებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვან საგადასახადო შეღავათს უზრუნველყოფს კანონი გრანტების შესახებ. გრანტებით მიღებული ფული გადასახადების უმრავლესობისგან გათავისუფლებულია. რადგან საერთაშორისო ფონდებიდან მიღებული გრანტები სსოების შემოსავლის დიდ ნაწილს შეადგენს, ასეთი საგადასახადო რეჟიმი სსოებისთვის ძალიან პოზიტიური აღმოჩნდა. სსო-ები მხოლოდ საშემოსავლო გადასახადს იხდიან ხელფასებისა და ჰონორარების სახით. ამასთანავე, გადახდილი დღგ იფარება სახელმწიფოს მიერ. თუმცა, სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ NGO-ების უმრავლესობას უჭირს სახელმწიფოს მოსთხოვოს გადახდილი დღგ-ს ანაზღაურება (NGOSI, 2003). ვარდების რევოლუციის მერე სიტუაცია გაუმჯობესდა, თუმცა გადახდილი დღგ-ს ანაზღაურებას დიდი დრო და ენერგია მიაქვს.

2005 წლის იანვარში ამოქმედდა ახალი საგადასახადო კოდექსი, შემოიღეს საქველმოქმედო ორგანიზაციების სტატუსი, რომლებსაც საქველმოქმედო დონაციების მიღების უფლება ადგილობრივი ორგანიზაციებიდან ენიჭებათ.

2.5.4. ფილანტროპიისთვის დაწესებული საგადასახადო შეღავათები. 2004 წლამდე არ არსებობდა არანაირი საგადასახადო შეღავათები, რომლებიც ბიზნესებისა და ინდივიდუალების საქველმოქმედო საქმიანობას წაახალისებდა. 2005 წლის იანვარში საგადასახადო კოდექსით უზრუნველყოფილ იქნა შემდეგი შეღავათები: საწარმოს მიერ საქველმოქმედო ორგანიზაციისთვის გაცემული დახმარების ოდენობა გაიქვითება ერთობლივი შემოსავლიდან, მაგრამ არაუმეტეს ერთობლივი თანხის 8 %25-სა (ნოდია გ., 2005, გვ. 38). მიუხედავად იმისა, რომ ინდივიდუალური შემოწირულობები დაბეგვრისაგან არ თავისუფლდება, ეს დიდ განსხვავებას არ იძლევა იმდენად, რამდენადაც საშემოსავლო გადასახადი ფიქსირებული და არც ისე მაღალია (12%25).

_______________________________

¹ 7 ქულა გვიჩვენებს განვითარების დაბალ დონეს, ხოლო 1 ქულა - NGO სექტორის განვითარების მაღალ დონეს.

ეს ქვეგანზომილება აღწერს და აფასებს სამოქალაქო საზოგადოებასა და საქართველოს სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის ბუნებასა და ხარისხს. ცხრილი III.2.6 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.2.6: სახელმწიფოსა და სამოქალაქო საზოგადოებას შორის ურთიერთობის შეფასების ინდიკატორები

2.6.1. ავტონომია. „ასოციაციების შექმნის თავისუფლება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მიერ ეფექტურადაა დაცული. ზოგადად ქართული კანონმდებლობა საკმარისად ხელშემწყობ კლიმატს ქმნის სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებისთვის. საქართველოს კონსტიტუცია და კანონი მოქალაქეებს ანიჭებს უფლებას, შეუერთდნენ პროფკავშირებს” (CSWP, 2005, pp.11-12). მეორეს მხრივ, კარგი კანონმდებლობა ყოველთვის არ აისახება პრაქტიკაში. საქართველოს ხელისუფლება ღიად არ ერევა სსო-ების საქმეებში, თუმცა არსებობს მოსაზრებები, რომ ის არაპირდაპირი გზით ცდილობს ზოგიერთი მათგანის საქმიანობაზე ზეგავლენის მოხდენას.

ეს განსაკუთრებით ეხება ყველაზე გავლენიან სსო-ებს, ელექტრონულ მედიას. ვარდების რევოლუციის შემდეგ ხელისუფლებასთან დაახლოებულმა პირებმა იყიდეს ორი დამოუკიდებელი მედია-კომპანია - „რუსთავი 2” და „მზე” (თავდაცვის მოქმედი მინისტრის პირადი მეგობარი და უშიშროების საბჭოს მდივნის ძმა). მედია-საშუალებებზე ზეგავლენისათვის სახელმწიფო ძირითადად ეკონომიურ ბერკეტებს იყენებს. „რეგიონალური და ადგილობრივი მედია-საშუალებების უმრავლესობა ფინანსური მდგრადობისთვის იბრძვის. ამის შედეგად ბევრი მათგანი ადგილობრივი ხელისუფლებისა და ბიზნესის წარმომადგენლებზე ფინანსურად დამოკიდებული ხდება და მათი გავლენის ქვეშ ექცევა.“ (Piano, A., 2004, p. 17). მეორეს მხრივ, სსო-ების უმრავლესობა საზღვარგარეთიდან მიღებულ გრანტებზეა დამოკიდებული, რაც მათ სახელმწიფოზე ნაკლებად დამოკიდებულებს ხდის.

გასულ წელს სახდელმწიფომ პროფკავშირებზე ზეწოლა გააძლიერა, რომელსაც საბჭოთა კავშირის გადმონაშთებად მიიჩნევს. ამას მოჰყვა პროფკავშირების აქციათა დიდი ნაწილის სახელმწიფოსთვის გადაცემა. გაერთიანებული პროფკავშირების თავმჯდომარის მოადგილე დაპატიმრებულ იქნა მძიმე კრიმინალური ბრალდებით და მხოლოდ მას შემდეგ გაათავისუფლეს, რაც პროფკავშირი თავისი ქონების დიდი ნაწილის სახელმწიფოსთვის გადაცემაზე დათანხმდა.

ამერიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის 2004 წლის მონაცემთა მიხედვით, ადამიანის უფლებათა დამცველი ადგილობრივი და საერთაშორისო ჯგუფები ხელისუფლებისგან შევიწროვებას არ განიცდიდნენ და თავისუფლად შეეძლოთ ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებით გამოძიების ჩატარება და კვლევის შედეგების გამოქვეყნება. ზოგი NGO უფრო მჭიდროდ თანამშრომლობს ხელისუფლებასთან, მაშინ, როცა სხვები მთავრობის წევრებისგან დისკრიმინაციას უჩივიან (CRHRP, 2004). ასეთი დისკრიმინაციის მაგალითი მოყვანილია 2.2.3 ინდიკატორის ტექსტში.

2.6.2. დიალოგი. NGO-სა და სახელმწიფოს შორის არსებობს დიალოგი, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში ეს ინსტიტუციონალიზებული არ არის და მთავრობის მიმართ კრიტიკულად განწყობილი ორგანიზაციები ხშირად დიალოგის მიღმა რჩებიან. ზოგ სამინისტროში (მაგ. იუსტიციის სამინისტრო, თავდაცვის სამინისტრო და სხვ.), ძირითადად სამოქალაქო საზოგადოების აქტივისტებისგან შემდგარი მრჩეველთა საბჭოები ფუნქციონირებს, რომლებიც ასეთი დიალოგისთვისაა მოწოდებული. მაგრამ ზოგ შემთხვევაში ასეთი საბჭოები მხოლოდ ქაღალდზე არსებობს და იშვიათად იკრიბება. არის შემთხვევები, როდესაც პრეზიდენტი და მაღალი თანამდებობის პირები ხვდებიან სამოქალაქო საზოგადოების აქტივისტებს და/ან ინტელიგენციის ცნობილ სახეებს, მაგრამ ეს არარეგულარულ ხასიათს ატარებს. ხელისუფლებასა და სამოქალაქო საზოგადოებას შორის დიალოგის სხვა ფორმაა სატელევიზო თოქ-შოუები ან სსო-ების მიერ ორგანიზებული კონფერენციები. სამოქალაქო საზოგადოების წევრები ზოგჯერ ხელისუფლების მიერ სხვადასხვა მმართველ საბჭოებში ინიშნებიან (მაგ. საზოგადოებრივი ტელევიზიის საბჭო), ან სახელმწიფო დოკუმენტებზე მომუშავე ჯგუფებში. დიალოგის ამ განსხვავებული ფორმების მეშვეობით სსო-ები ზოგჯერ გავლენას ახდენენ პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებზე: მაგ.: სკოლის მასწავლებელთა პროფკავშირებმა განათლების შესახებ კანონში გარკვეული ცვლილებების შეტანას მიაღწიეს.

2.6.3. სახელმწიფოს მიერ სსო-ებისთვის გაწეული დახმარება. სხვა წყაროებთან შედარებით სახელმწიფოს მიერ სსო-ების დაფინანსება არც ისე დიდია. „შესყიდვების რეგულაციები საკმაოდ მოქნილია იმისათვის, რომ არასამეწარმეო ორგანიზაციებმა მონაწილეობა მიიღონ სახელმწიფო შესყიდვებში.” (NGOSI, 2003, p. 81). თუმცა, სსო-ებს სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობის მწირი გამოცდილება აქვთ, რაც გამოწვეულია ნაწილობრივ სახელმწიფო სააგენტოებში ფართოდ გავრცელებული ნეპოტიზმის, ნაწილობრივ კი მათი რეპუტაციის, როგორც არასაიმედო ბიზნეს-პარტნიორის, გამო. NGO-ები და სახელმწიფო, შესყიდვების კონტრაქტების საფუძველზე, თანამშრომლობის დიდ სურვილს ამჟღავნებენ. მხოლოდ NGO-ების მცირე რაოდენობა, მაგალითად ინტერსექტორული კვლევითი ჯგუფი, იღებს მონაწილეობას სახელმწიფო შესყიდვებში. თუმცა, 2004 წლიდან მოყოლებული, ამ მხრივ შეინიშნება ცვლილებები, ზოგიერთმა სახელმწიფო სააგენტომ, მათ შორის განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ, კულტურისა და სპორტის სამინისტრომ და ქალაქ თბილისის მთავრობამ, დაიწყო სპეციალური პროგრამების განხორციელება საკონკურსო საფუძველზე NGO-ებისთვის გრანტების გაცემის გზით.

ეს ქვეგანზომილება აღწერს და აფასებს სამოქალაქო საზოგადოებასა და კერძო სექტორს შორის ურთიერთობის თავისებურებებსა და ხარისხს. ცხრილი III.2.7 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.2.7: კერძო სექტორის სამოქალაქო საზოგადოებასთან ურთიერთობის შეფასების ინდიკატორები

2.7.1 კერძო სექტორის დამოკიდებულება. ზოგადად, კერძო სექტორსა და სამოქალაქო საზოგადოებას შორის ურთიერთობა და კერძო სექტორის დამოკიდებულება სამოქალაქო საზოგადოების მიმართ არასახარბიელო იყო. 2002 წელს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ ჩატარებული სოციოლოგიური გამოკითხვის მიხედვით, ბიზნესმენთა დამოკიდებულება NGO-ების მიმართ შემდეგი პროცენტებით გამოისახება: 19.3%25 - ნეგატიური; 13.3%25 - უფრო ნეგატიური, ვიდრე პოზიტიური; 50,2%25 - უფრო პოზიტიური, ვიდრე ნეგატიური; 11,2%25 - პოზიტიური (კაჭკაჭიშვილი ჯ., 2002).

ამ შედეგს ნაწილობრივ საქართველოში ბიზნესის ბუნება განაპირობებს. „სსოებისა და ბიზნესს შორის ურთიერთობა, სექტორის არსებობიდან მოყოლებული, არამდგრად ხასიათს ატარებდა. ქვეყანაში ბიზნესის მდგომარეობამ - ჩრდილოვანი ეკონომიკის დიდი წილი (ზოგიერთი შეფასების თანახმად, წინა მთავრობის დროს ის 70%25-ს აღწევდა), არასრულფასოვანი საგადასახადო სისტემა, თანმიმდევრული

სახელმწიფო პოლიტიკის უქონლობა, უკანასკნელ პერიოდამდე ქველმოქმედებასთან დაკავშირებული კანონის არარსებობა - განაპირობა მესამე სექტორსა და ბიზნესს შორის ურთიერთობის განვითარებისთვის არახელშემწყობი გარემო” (ნოდია გ, 2005, გვ. 45). აქა-იქ ვხვდებით ისეთ შემთხვევებს, როდესაც ბიზნეს-ორგანიზაციები ეხმარებიან სსო-ებს სპეციფიურ აქტივობებში, მაგრამ ეს შემთხვევით ხასიათს ატარებს და საქართველოში ბიზნესსა და სსო-ებს შორის თანამშრომლობისთვის არანაირი ინსტიტუციონალური ფორმები არ ასებობს.

2.7.2.კორპორატიული სოციალური პასუხისმგებლობა. 2004 წელს 2000-ზე მეტი ბიზნესმენი მონაწილეობდა საქართველოს ბიზნესის ქცევის კოდექსის კანონპროექტის შემუშავებასა და მიღებაში. ამ კოდექსის მიზანი იმაში მდგომარეობს, რომ ბიზნესში კორპორატიული პასუხისმგებლობის გაზრდამ, ახალი ფასეულობების დამკვიდრებამ და ორგანიზაცული კულტურის განვითარებმ პოზიტიური გავლენა იქონიოს ქართულ ბიზნესზე (MARNET Conference, 2005). თუმცა, ამ კუთხით კორპორატიული სექტორის ქცევაზე ამ კოდექსის მოქმედების შეფასება ჯერ კიდევ ნაადრევია.

დიდ კორპორაციებს, როგორიცაა British Petroleum (BP), გააჩნიათ სპეციალური პროგრამები, რომლებიც სოციალური პასუხისმგებლობის დემონსტრაციას ემსახურება. თუმცა სსო-ებს ძალიან შეზღუდული შესაძლებლობები აქვთ, რათა გავლენა მოახდინონ მათ გადაწყვეტილებებზე ისეთ მნიშვნელოვან სოციალურ პრობლემებთან დაკავშირებით, როგორიცაა გარემოს დაცვა. მაგალითად, ქართული NGO-ები, საერთაშორისო გარემოს დაცვითი NGO-ები და ზოგიერთი სხვა NGO, უძლურნი აღმოჩნდნენ, დაერწმუნებინათ BP და აეცილებინათ ბაქო თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის გავლა ბორჯომის ნაციონალურ პარკზე, რომელიც განსაკუთრებულად მნიშვნელოვან მინერალური წყლის რესურსს შეიცავს.

2.7.3. კორპორატიული ფილანტროპია. საქართველოს კერძო სექტორიდან დაფინანსებული სსო-ების რიცხვი ძალიან მცირეა. ეს დახმარება, როგორც წესი, არარეგულარულ და ერთჯერად ხასიათს ატარებს. არ არსებობს საკმარისი მონაცემები, რომელიც სსო-ებისთვის სხვადასხვა ფონდებიდან მიღებული დახმარების წილს გაზომავდა. ექსპერტების მონაცემებზე დაყრდნობით ჩვენ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ საქართველოს კერძო ბიზნესიდან სსო-ებისთვის გაღებული დახმარება უმნიშვნელოა სხვა წყაროებთან შედარებით. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ერთადერთ გამონაკლისს წარმოადგენს. ირიბ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ქართველი ბიზნესმენები ხშირად დიდსულოვან დახმარებას უწევენ ეკლესიას, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე ახალი ეკლესიების მშნებლობას ეხება.

2002 წელს ჩატარებულმა გამოკითხვამ აჩვენა, რომ ბიზნესმენთა 64%25 NGO-ებისთვის კერძო სექტორისგან გაწეულ დახმარებას არასაკამრისად მიიჩნევს. ეს შეფასება ძალზედ მნიშვნელოვანია, რადგან NGO-ებთან თანამშრომლობის გამოცდილება ბიზნესმენთა მხოლოდ 18%25-ს აქვს და მხოლოდ 17%25-მა გაუწია ფინანსური დახმარება. ის ბიზნესმენები, რომლებმაც ქველმოქმედება გაწიეს, პირდაპირ პიროვნებებთან ამყარებენ კონტაქტს, ან საკუთარ საქველმოქმედო ფონდებს ქმნიან და იშვიათად თანამშრომლობენ უკვე არსებულ NGO-ებთან. გარდა ამისა, იმ ბიზნესმენთა 61%25, რომელთაც არა აქვთ საქველმოქმედო საქმიანობის გამოცდილება, არსებულ NGO-ებთან თანამშრომლობის სურვილს არ გამოთქვავენ, რადგანაც ფიქრობენ, რომ მათი დონაცია არ მიაღწევს სამიზნე ჯგუფამდე (კაჭკაჭიშვილი ჯ., 2002).

ბიზნესსა და მესამე სექტორს შორის პარტნიორობის დეფიციტის ერთ-ერთი მიზეზი მდგომარეობს იმაში, რომ ბიზნეს-საზოგადოება სამოქალაქო საზოგადოებასა და ხელსაყრელ საინვესტიციო გარემოს შორის კავშირს ვერ ხედავს.

თავის მხრივ, სსო-ების 60%25-ს არასოდეს ჰქონია ბიზნეს-ორგანიზაციებთან ურთიერთობა. იმ ორგანიზაციებთაგან, რომელთაც ოდესმე ჰქონია ბიზნესთან ურთიერთობა, 9%25-მა მიიღო ფინანსური დახმარება, 25%25-მა ბიზნესი თავისი მომსახურებით უზრუნველყო და 13%25 თანამშრომლობდა ბიზნეს წარმომადგენლებთან. (Nodia, G., 2005, p. 46).

ვინაიდან საქართველოში კორპორატიული ფილანტროპია სუსტადაა განვითარებული, დპშჯ-მა დაბალი შედეგი მიაკუთვნა, რაც გულისხმობს, რომ სსო-ების მხოლოდ შეზღუდული რაოდენობა იღებს დაფინანსებას კერძო სექტორიდან.

დპშჯ საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოების გარემოს მხრივ ყველაზე ნეგატიურ ასპექტებად მიიჩნევს ზოგადად არსებულ პოლიტიკურ კონტექსტსა და ძირითად უფლებებთან დაკავშირებულ მდგომარეობას. ამ მხრივ სიტუაცია არაერთმნიშვნელოვანია. კანონმდებლობა ზოგადად მხარს უჭერს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების დაცვას. როგორც კანონით, ასევე პრაქტიკულად; მოქალაქეებს თავისუფლად შეუძლიათ შექმნან და შეუერთდნენ პოლიტიკურ და სამოქალაქო ორგანიზაციებს. აგრეთვე გამოთქვან და დაიცვან საკუთარი თვალსაზრისი. მედია ხშირად მკაცრად აკრიტიკებს ხელისუფლებას. ამავე დროს, ხალხს კანონის უზენაესობის, სასამართლო სისტემის და საარჩევნო პროცესის სამართლიანობის ნაკლებად სჯერა. მიუხედავად იმისა, რომ პოლიტიკური კონკურენცია არსებობს, პოლიტიკურ არენაზე 2003 წლამდე დომინირებდა ერთი პოლიტიკური პარტია - „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი”, ხოლო 2003 წლის ნოემბრის შემდეგ ის ჩაანაცვლა ერთიანმა ნაციონალურმა მოძრაობამ, რომელიც სახელისუფლო რესურსებს პირადი მიზნებისთვის იყენებს. იმის გამო, რომ ოპოზიციური პარტიები სუსტად არის ინსტიტუციონალიზებული, ისინი ვერ მოიაზრებიან სახელისუფლო პარტიის ალტერნატივად. ეს კი პოლიტიკურ კონკურენციას მოჩვენებითს ხდის. ხელისუფლების მიმართ ხშირია ბრალდებები, რომ ისინი ავიწროვებენ მედიას და შეურაცხყოფენ ჟურნალისტებს. ძალაუფლება კონცენტრირებულია აღმასრულებელ ხელისუფლებაში, რის გამოც პარლამენტი და ხელისუფლების სხვა დანაყოფები მას ვერ აკონტროლებენ და ვერ აბალანსებენ.

სახელმწიფოს უჭირს კორუფციასთან გამკლავება. ვარდების რევოლუციით მოსულმა ხელისუფლებამ მნიშვნელოვან წარმატებას მიაღწია კორუფციასთან ბრძოლაში, მაგრამ ამ მიმართულებით ბევრი რჩება გასაკეთებელი. ნეგატიური პოლიტიკური კონტექსტის მიუხედავად, სამართლებრივი გარემო ხელს უწყობს სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებას, რადგან საკმაოდ გაადვილებულია სსო-ების რეგისტრაცია, აგრეთვე შემოღებულია საგადასახადო შეღავათები ფილანტროპიაზე. სსო-ების გარკვეული რაოდენობა აქტიურადაა ჩაბმული ხალისუფლებასთან დიალოგში და ცდილობს გავლენა მოახდინოს სახელმწიფო პოლიტიკაზე. თუმცა, ხელისუფლება შერჩევითია სსო-ების მიმართ და მათი დიდი რაოდენობა დიალოგს მიღმა რჩება. სამოქალაქო საზოგადოებასა და ბიზნესს შორის თანამშრომლობა არ არის საკმარისად განვითარებული.

ზოგადად, ქართული საზოგადოება რელიგიური უმცირესობების მიმართ დაბალტოლერანტულია და სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფები უნდობლად ეკიდებიან სამოქალაქო ინტეგრაციის პერსპექტივას. სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში გადაუჭრელი ეთნო-ტერიტორიული კონფლიქტების არსებობა ხელს უწყობს ეთნო ნაციონალისტური შეგრძნებების გაღვივებას.

პოლიტიკურ, სოციალურ და ეკონომიკურ სფეროებში არსებული უამრავი სიძნელეების გამო ქართული სამოქალაქო საზოგადოების გარშემო შექმნილი გარემო საკმაოდ არახელსაყრელია.

ეს ქვეგანზომილება აღწერს იმას, თუ რამდენად უჭერს მხარს ქართული სამოქალაქო საზოგადოება დემოკრატიის განვითარებას. ცხრილი III.3.1 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.3.1: დემოკრატიის შეფასების ინდიკატორები

3.1.1. დემოკრატიის გამოცდილება სსო-ებში. ქართული სსო-ების დემოკრატიის ხარისხი უმრავლეს შემთხვევებში დპშჯ-ის მიერ არადამაკმაყოფილებლადაა მიჩნეული. თუმცა, გადაწყვეტილების მიღების მანერა საკმაოდ დემოკრატიულია, ლიდერების არჩევის პროცესი ხშირად პრობლემატურია. ლიდერის არჩევის დემოკრატია პროცესში ორგანიზაციის წევრთა შორის კონკურენცია ხშირად კონფრონტაციასა და დაძაბულობას იწვევს ორგანიზაციაში. 2005 წელს გაერთიანებული პროფკავშირების ლიდერის არჩევნები ფიზიკური დაპირისპირებით დასრულდა.

საქართველოში გაეროს ასოციაციის მიერ ორგანიზებული გამოკითხვის შედეგების მიხედვით 184 გამოკითხული ორგანიზაციიდან მხოლოდ 17%25-ში იღებენ ერთპიროვნულ გადაწყვეტილებას. ორგანიზაციების დაახლოებით მეოთხედში (23%25) გადაწყვეტილების მიღება გუნდურად ხდება, ან ყველა თანამშრომლის მონაწილეობით, ან გადაწყვეტილების მიმღები გუნდის მიერ. ეს პროცესები შიდა ორგანიზაციული ან სხვა შეთანხმებული პროცედურებით რეგულირდება (CSRDG and UNAG, 2005).

ორგანიზაციების ნახევარში მთელი მათი არსებობის პერიოდში მმართველთა საბჭოს წევრები არ შეცვლილა. მხოლოდ ორგანიზაციათა ერთ მესამედში შეიცვალა მმართველთა საბჭო და ის შეივსო ორგანიზაციის თანამშრომლებით, როტაციის პრინციპზე დაყრდნობით. სხვა შემთხვევებში, მმართველთა საბჭოს შემადგენლობის ცვლილება წევრის სურვილით იყო განპირობებული (მაგ. გადადგომა, საცხოვრებელი ადგილის შეცვლა). საქართველოში მოქმედი სსო-ების უმრავლესობა საკუთარ მმართველთა საბჭოებში არ იწვევს გარეშე პირს, ან ამას აკეთებს ძალზედ იშვიათად.

3.1.2 სამოქალაქო საზოგადოების წვლილი დემოკრატიის მხარდასაჭერად. სამოქალაქო საზოგადოებამ დიდი როლი ითამაშა ქვეყანაში დემოკრატიული პროცესების მხარდასაჭერად, განსაკუთრებით კი 2003 წელს, ვარდების რევოლუციის წინა პერიოდში (NGOSI, 2004). NGO-ებმა აგრეთვე გადამწყვეტი როლი ითამაშეს 2003 წლის საპარლამენტო არჩევნების დროს. ამომრჩეველთა საჭირო ინფორმაციით უზრუნველყოფის მიზნით ისინი მთელი ქვეყნის მასშტაბით მონაწილეობდნენ ტრენინგებში, მედია-კამპანიებსა და საგანმანათლებლო მასალების დარიგებაში. საქართველოში გაეროს ასოციაცია უძღვებოდა საარჩევნო მედიაცენტრს, რომელიც მონიტორინგის მისიებსა და საარჩევნო პროექტებში მედიისთვის ძირითად წყაროს წარმოადგენდა. საპარლამენტო საარჩევნო კამპანიის დროს მნიშვნელოვანი როლი იკისრა „კმარამ” - NGO-ს აქტივისტებისგან შემდგარმა სტუდენტურმა მოძრაობამ. ორი NGO - სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება (ISFED) და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია - მთელი ქვეყნის მასშტაბით უწევდნენ არჩევნებს მონიტორინგს და სწორედ „სამართლიანი არჩევნების” მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოში შეტანილ სარჩელს მოჰყვა პროპორციული არჩევნების შედეგების გაუქმება.

სამოქალაქო საზოგადოების ხილვადობა და გავლენა პოლიტიკურ პროცესებზე შემცირდა 2004 წლის პირველ ნახევარში. ამის ერთ-ერთი მიზეზია ის, რომ რამდენიმე წამყვანი NGO-ს ლიდერი მთავრობაში გადავიდა” (NIT, 2005, pp.9-10).

3.2. გამჭვირვალობა

ეს ქვეგანზომილება აანალიზებს იმას, თუ რამდენად უჭერს მხარს ქართული სამოქალაქო საზოგადოება გამჭვირვალობას. ცხრილი III.3.2 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.3.2: გამჭვირვალობის შეფასების ინდიკატორები

3.2.1. კორუფცია სამოქალაქო საზოგადოებაში. არასამთავრობო სექტორში ჯერჯერობით კორუფციის არც ერთი შემთხვევა არ გამოაშკარავებულა. თუმცა, NGO-ს წარმომადგენლები ღიად საუბრობენ ისეთი პრობლემების არსებობაზე, როგორიცაა ორმაგი ბუღალტერია (საგადასახადო სამსახური და დონორი სხვადასხვა ფინანსურ ინფორმაციას იღებენ, ან ერთი და იმავე საქმიანობისთვის სხვადასხვა დონორისგან იღებს დაფინანსებას).

ქართულ საზოგადოებას სსო-ებში კორუფციასთან დაკავშირებით ორაზროვანი დამოკიდებულება აქვს. კვლევის თანახმად გამოკითხულთა მეოთხედი NGO-ებს (როგორც ადგილობრივს, ისევე საერთაშორისოს) კორუმპირებულად მიიჩნევს (კაჭკაჭიშვილი ჯ. 2003). ეს მოსაზრება, რომელიც არც ისე ფართოდაა გავრცელებული, გასაგები ხდება, თუ გავითვალისწინებთ ქვეყნის საჯარო სექტორში გავრცელებულ კორუფციასა და სსო-ების დაბალ ფინანსურ გამჭვირვალობას. დპშჯ მიიჩნევს, რომ სსო-ებში კორუფციული ქმედება შემთხვევით ხასიათს ატარებს.

3.2.2 სსო-ების ფინანსური გამჭვირვალობა. უკანასკნელ წლებში წამყვანი ქართული სსო-ების ჯგუფმა დიდი როლი ითამაშა ფინანსური გამჭვირვალობის მაღალი სტანდარტების შემოღებაში. ეს გულისხმობს ფინანსური მართვის საერთაშორისო სტანდარტების შემოღებას, რეგულარულ გარე აუდიტებსა და ფინანსური ინფორმაციის ხალხისადმი ხელმისაწვდომობას. საერთაშორისო დონორებთან თანამშრომლობა ქართული ორგანიზაციებისთვის იყო მნიშვნელოვანი მოტივაცია, დაენერგათ ფინანსური გამჭვირვალობის მაღალი სტანდარტები.

NGO-ები აღიარებენ აუდიტისა და ზოგადად ფინანსური გამჭვირვალობის მნიშვნელობას. მაგრამ აუდიტები ჩვეულებრივ ტარდება დონორთა მოთხოვნითა და დაფინანსებით. (NGOSI, 2003, p 5)

დიაგრამაIII.3.2: სსო-ებში ფინანსური აუდიტის გამოცდილება

ზემოთ მოყვანილი ცხრილი აჩვენებს, რომ ქართული სსო-ების ფინანსური გამჭვირვალობა ბოლო სამი წლის განმავლობაში გაუმჯობესდა, ამის მიზეზია გაზრდილი ანგარიშვალდებულება დონორთა მიმართ. თუმცა, იმ სსო-ების წილი, რომლებიც საკუთარ წლიურ ფინანსურ ანგარიშებს საზოგადოებისთვის ხელმისაწვდომს ხდის, ჯერ კიდევ 30%25-ზე ნაკლებია.

3.2.3 სამოქალაქო საზოგადოების ძალისხმევა გამჭვირვალობის მხარდასაჭერად. ქართული სამოქალაქო საზოგადოება სახელმწიფო ინსტიტუტებში გამჭვირვალობის დეფიციტს ქვეყნის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პრობლემად მიიჩნევს (იხილეთ ინდიკატორი 2.1.4). შესაბამისად, სახელმწიფო დაწესებულებებში გამჭვირვალობის ასამაღლებელი საქმიანობები სსო-ების უმრავლესობისა და მედიისთვის მნიშვნელოვან პრიორიტეტად რჩება. ამას ისინი მონიტორინგის, ცნობირების ამაღლებისა და ადგილობრივი მოსახლეობის გააქტიურების მეშვეობით ახორციელებენ. საქართველოს გაეროს ასოციაციისა და CSRDG-ს მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგებით 2002 წელს მთავრობის საქმიანობის მონიტორინგს ანხორციელებდა გამოკითხულ ორგანიზაციათა 40%25, ხოლო 2005 წელს - 36%25 (CSRDG&UNAG, 2005). სსო-ებმა ასევე წარმოადგინეს ანტი-კორუფციული სტრატეგია და მონაწილეობა მიიღეს მთავრობის ანტიკორუფციული სტრატეგიის კანონპროექტის შემუშავებაში. გაცილებით მცირეა ისეთი პროექტები, რომლებიც ბიზნეს-ორგანიზაციების საქმიანობას უწევენ მონიტორინგს.

მაგალითად, CSRDG ახორციელებს პროექტს „ადგილობრივი მმართველობა ხალხისთვის და ხალხთან ერთად”, რომელიც მიზნად ისახავს კორუფციასთან ბრძოლას ადმინისტრაციული ანგარიშვალდებულების გაზრდისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მოქალაქეთა თანამონაწილეობის ხელშეწყობის გზით. ის ფაქტი, რომ თბილისის მერიიდან CSRDG -ში რეგულარულად იგზავნება ქალაქის დამტკიცებული ბიუჯეტი, რომელიც ყველასთვის ხელმისაწვდომია ორგანიზაციის ვებ-გვერდზე, ამ ორგანიზაციის მანდატის აღიარებაზე მიუთითებს. მაგალითად შეგვიძლია ასევე მოვიყვანოთ საქართველოს ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაცია, რომელიც სახელმწიფო ბიუჯეტის მონიტორინგის დიდ პროექტს ახორციელებს.

დპშჯ-მ შეფასებისას გაითვალისწინა სამოქალაქო საზოგადოების შედარებითი აქტიურობა საჯარო სექტორის გამჭვირვალობის მხარდასაჭერად, მაგრამ ამასთანავე მისი შედარებითი სისუსტე კორპორატიულ სექტორთან დაკავშირებით და ამ მხრივ მისი ინიციატივების დაბალი ხილვადობა.

ეს ქვეგანზომილება იკვლევს იმას, თუ რამდენად უჭერენ მხარს ქართული სამოქალაქო საზოგადოების წევრები ტოლერანტობას. ცხრილი III.3.3 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.3.3: ტოლერანტობის შეფასების ინდიკატორები

3.3.1 ტოლერანტობა სს-ების სამოქმედო ასპარეზზე. ზოგადად ითვლება, რომ საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოება - წარმოდგენილი NGO-ების სახით - ტოლერანტული ფასეულობების საუკეთესო დამცველია და მას რეალურ ცხოვრებაშიც წარმატებით ნერგავს. არიან ისეთი ორგანიზაციებიც, რომლებიც ტოლერანტობის წინააღმდეგ გამოდიან და ამას თავიანთ აგრესიულ ქმედებებში გამოხატავენ, მაგრამ ისინი ძალზედ მარგინალურ ჯგუფებს მიეკუთვნებიან. ამ მხრივ მედია-საშუალებების დამოკიდებულება არაერთგვაროვანია და ზოგიერთი მათგანი არატოლერანტულ დამოკიდებულებასაც ამჟღავნებს.

საქართველოში ტოლერანტობასთან დაკავშირებული პრობლემები ძირითადად რელიგიურ ხასიათს ატარებს. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია შეეცადა, რომ უფრო მნიშვნელოვანი როლი ეთამაშა სახელმწიფოს და ზოგადად საზოგადოების ცხოვრებაში (გურგენიძე, პ., 2002). საზოგადოებაში გაიზარდა რელიგიურობის დონე. მეორეს მხრივ გააქტიურდნენ სხვა რელიგიური ჯგუფები, განსაკუთრებით დასავლური, პროტესტანტული წარმომავლობის, ზოგიერთ შემთხვევაში ამან საკუთარ სარწმუნოებაზე გადმობირების სახეც მიიღო. ამის საპასუხოდ შეიქმნა რამდენიმე რწმენაზე დაფუძნებული ორგანიზაცია, რომლებმაც მიზნად დაისახეს მართლმადიდებელი ეკლესიის წამყვანი როლის გაძლიერება და უკმაყოფილება გამოთქვეს სხვა ეკლესიების გააქტიურებასთან დაკავშირებით. იბერიელთა კავშირი, ქეთევან დედოფლის საზოგადოება, დავით აღმაშენებლის სახ. კავშირი და მართლმადიდებელ მშობელთა კავშირი ასეთი ორგანიზაციების მაგალითია. ასეთი ორგანიზაციები აქტიურდებიან სპეციფიური კონფლიქტური სიტუაციების კონტექსტში. მაგალითად, ვატიკანსა და საქართველოს შორის ხელშეკრულების პროექტი სწორედ მათმა აქტიურობამ ჩაშალა (ნოდია გ., 2005, 61-65 გვ.). ასეთი ორგანიზაციები ხშირად არატოლერანტულ დამოკიდებულებას ამჟღავნებენ სხვა კონფესიების მიმართ, რომლებსაც აღიქვავენ, როგორც საფრთხეს ქართული თვითმყოფადობისათვის. ვარდების რევოლუციამდე ზოგიერთი მართლმადიდებელი ორგანიზაცია მონაწილეობდა რელიგიური უმცირესობების მიმართ განხორციელებულ ძალადობრივ აქტებში, მაგრამ ახალმა ხელისუფლებამ ზოგი მათგანი დააპატიმრა და ამით აღკვეთა რელიგიური ძალადობის ტალღა.

3.3.2 სსო-ის მხრიდან ტოლერანტობის მხარდამჭერი ქმედებები. რამდენიმე ქართული სსო მოქმედებს ტოლერანტობის მხარდასაჭერად, ხოლო ზოგიერთი მათგანი კონკრეტულად ამ პრობლემატიკაზე ფოკუსირდება, მაგ.: თავისუფლების ინსტიტუტი მხარს უჭერს რელიგიურ პლურალიზმს; საზოგადოებრივი მოძრაობა - მრავალეროვანი საქართველო იღვწის ეთნიკური ტოლერანტობის მხარდასაჭერად და ქვეყანაში კულტურული მრავალსახოვნების დასამკვიდრებლად; ხოლო ისეთ ორგანიზაციებს, როგორებიცაა: მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი, აგრეთვე კონფლიქტებისა და მოლაპარაკებების საერთაშორისო ცენტრი და ახლადდაფუძნებული სამოქალაქო ინტეგრაციის ფონდი - ახორციელებენ კვლევით, ცნობიერების ასამაღლებელ და ტრენინგ- პროგრამებს, რათა ხელი შეუწყონ პლურალისტური ფასეულობების განვითარებას. ეს პროგრამები მიზნად ისახავს ქართული საზოგადოების ყველა დონეზე კულტურული ტოლერანტობის მხარდაჭერას, ამასთანავე აქცენტი კეთდება ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციაზე.

დპშჯ-ის შეფასებას საფუძვლად დაედო სსო-ების საკმაოდ დიდი აქტივობა ქვეყანაში ტოლერანტობის კულტურის მხარდასაჭერად, თუმცა ისიც აღსანიშნავია, რომ ეს აქტივობა საზოგადოების ფართო მხარდაჭერით არ სარგებლობს.

ეს ქვეგანზომილება აღწერს და აფასებს იმას, თუ რა პრაქტიკულ საქმიანობებს ახორციელებენ ქართული სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები არაძალადობის მხარდასაჭერად. ცხრილი III.3.4 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.3.4: არა-ძალადობის შეფასების ინდიკატორები

3.4.1 არაძალადობა და სამოქალაქო საზოგადოება. რწმენაზე დაფუძნებული რადიკალური ორგანიზაციების მხრიდან ძალადობის ტენდენციის მიუხედავად (იხილეთ ინდიკატორი 3.3.1), საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა უმრავლესობამ ეს ქმედებები დაგმო და სსო-ებთან დაკავშირებული ძალადობა ბოლო ორი წლის განმავლობაში საკმაოდ გაიშვიათდა. ორთოდოქსალური ჯგუფების ძალადობრივი ქმედებები იეღოვას მოწმეებისა და ბაპტისტების წინააღმდეგ 2003 წლამდე რეგულარულ ხასიათს ატარებდა. 1999-დან 2001 წლამდე 700-ზე მეტი ასეთი შემთხვევა იყო დაფიქსირებული. ექსტრემისტებიდან განსაკუთრებით გამოირჩეოდა ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიისგან განკვეთილი მღვდელი ბასილ მკალავიშვილი, ცნობილი როგორც მამა ბასილი (ზურაბიშვილი დ., 2003, გვ.24). მას შემდეგ, რაც 2003 წელს ბასილ მკალავიშვილი დააპატიმრეს, მის მიმდევრებს არც ერთი ძალადობრივი აქტი აღარ ჩაუდენიათ. ვარდების რევოლუციის შემდეგ რწმენაზე დაფუძნებულ ორგანიზაციებთან დაკავშირებით ძალადობის სულ რამდენიმე შემთხვევა მოხდა. მაგალითად, დავით აღმაშენებლის სახ. კავშირის წევრებმა ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენეს ორმოცდაათიანელებს. აგრეთვე, 2005 წლის ივნისში გაერთიანებული პროფკავშირების საბჭოს სხდომა პროფკავშირების რამდენიმე წევრმა ძალადობრივად შეწყვიტა. მაგრამ ასეთი შემთხვევები ძალზედ იშვიათია და სერიოზულ სახეს არ იღებს.

3.4.2 სსო-ების საქმიანობა არაძალადობისა და მშვიდობის მხარდასაჭერად. ქართული სსო-ების უმრავლესობა კონფლიქტების მშვიდობიან გადაწყვეტას უჭერს მხარს და არსებობს იმ ორგანიზაციების არაფორმალური ქსელი, რომლებიც კონკრეტულად ამ საკითხებზე მუშაობენ. ამ ქსელის მუშაობა ძირითადად ემსახურება ნდობის აღდგენას აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის „გაყინულ კონფლიქტებში”, ამასთანავე მიზნად ისახავს მთლიანად ქართულ საზოგადოებაში მშვიდობის კულტურის მხარდაჭერას. ასეთ ინიციატივებსა და მიდგომებს ფართო საზოგადოება მხარს არ უჭერს, ალბათ იმიტომ, რომ ამ პრობლემების მოგვარებაში სხვა ქვეყნებს გადამწყვეტ როლს ანიჭებს. თუმცა, შეიმჩნევა ტენდენცია, რომ სულ უფრო და უფრო მეტი ხალხი უჭერს მხარს კონფლიქტების მშვიდობიანი გზით მოგვარებას.

სსო-ები კონფლიქტების მშვიდობიანი გზით მოგვარებაზე მუშაობენ როგორც დამოუკიდებლად, ასევე ერთმანეთთან კოალიციაში. მაგალითად, 2003 წლის ოქტომბერში ქალთა მოძრაობის შვიდმა ლიდერმა საქართველოში ძალადობის საწინააღმდეგო ნაციონალური ქსელი დააარსა. 2004 წელს ქსელს ქალთა უფლებების დაცვის NGO-ების კიდევ ერთი კოალიცია შეუერთდა, რათა უზრუნველეყოთ ქალთა მაქსიმალური ჩართვა გენდერული ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ქსელი მიზნად ისახავს ქვეყანაში არსებული ძალადობის პრობლემებზე სახელმწიფოსა და საზოგადოების ცნობიერების ამაღლების გზით არაძალადობრივი საზოგადოების აშენებას.

ეს ქვეგანზომილება გვიჩვენებს, რამდენად აქტიურია ქართული სამოქალაქო საზოგადოება გენდერული თანასწორობის ხელშეწყობაში. ცხრილი III.3.5 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.3.5: გენდერული თანასწორობის შეფასების ინდიკატორები

3.5.1 გენდერული თანასწორობა და სამოქალაქო საზოგადოება. სამოქალაქო საზოგადოებაში ქალები საკმაოდ აქტიურები არიან და ბევრ მათგანს წამყვანი პოზიციები უკავია არა მხოლოდ გენდერულ პრობლემებზე მომუშავე, არამედ სხვადასხვა მნიშვნელოვან NGO-ებში. REC Caucasus კვლევის თანახმად, 2001 წელს გარემოსდაცვით ორგანიზაციებში ქალთა და მამაკაცთა თანაბარი რაოდენობა მუშაობდა: 321 ქალი და 332 კაცი ანაზღაურებადი თანამშრომელი (REC Caucasus, 2001). თუმცა, წამყვან პოზიციებზე ქალთა რიცხვი ჯერ კიდევ მნიშვნელოვნად ჩამორჩება კაცებისას. მაგალითად, 2002 წლის კვლევაში, რომელიც საქართველოში რეგისტრირებულ 2713 NGO-ში ჩატარდა, მხოლოდ 808-ში, ანუ 29%25-ში, იყო ქალი ხელმძღვანელი. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობენ გავლენიანი პოლიტიკოსი ქალები, არც ერთი პოლიტიკური პარტიის სათავეში ქალი არ არის.

3.5.2 სს-ში გენდერული თანასწორობის გამოცდილება. მხოლოდ რამდენიმე ორგანიზაციაშია ფორმალური პროცედურები გენდერული თანასწორობის მხარდასაჭერად. თუმცა ბევრ ორგანიზაციში ამ მიმართულებით მოქმედებს არაფორმალური პოლიტიკა. დპშჯ-მა მიიჩნია, რომ იმ სსო-ების რიცხვი, რომლებსაც გენდერული თანასწორობის კუთხით გამოცდილება აქვთ, უმცირესობას შეადგენენ (20%25-დან 50%25-მდე) და ქულაც შესაბამისი გამოიყვანა.

3.5.3 სს-ის საქმიანობა გენდერული თანასწორობის მხარდასაჭერად. საქართველოში სულ რამოდენიმე სსო მუშაობს გენდერული თანასწორობის პრობლემატიკაზე და მათი რიცხვი თანდათან იზრდება. მთელი ქვეყნის მასშტაბით ჩატარებული ქართული სსო-ების შეფასების მიხედვით 189 გამოკითხული სსო-დან მხოლოდ 22-მა (1.7%25) დაასახელა ქალთა პრობლემები მათი მუშაობის ძირითად მიმართულებად (CSRDG&UNAG, 2005). ასეთი ორგანიზაციები ცდილობენ ქსელებისა და კოალიციების შექმნას. 2000 წლის ოქტომბერში, ODIHR-ის დახმარებით დაარსდა ქალთა NGO-ების კოალიცია, რომელიც დაახლოებით 40 ქართულ NGO-ს აერთიანებს. სხვა კოალიცია, ქალთა პოლიტიკური ქსელი, რომელიც 8 NGO-ს აერთიანებს, ქვეყანაში ქალთა პოლიტიკური სტატუსის გაუმჯობესებაზე მუშაობს. მიუხედავად ამისა, მათი მცდელობები საარჩევნო კოდექსში გენდერული თანასწორობის პრინციპების მხარდასაჭერად, წარუმატებელი გამოდგა, რადგან ქართული პოლიტიკური სპექტრი, ისევე როგორც მთლიანად საზოგადოება, გენდერული თანასწორობის პრობლემატიკას მწვავედ არ მიიჩნევს.

უნდა აღინიშნოს, რომ ქალთა NGO-ების კონსოლიდაციის ხარისხი მაინც დაბალი რჩება. გენდერულ საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციები ხშირად ერთიანდებიან კონკრეტული პროექტების ან მოკლევადიანი მიზნების გარშემო და ნაკლებად - ზოგადი იდეის ან გრძელვადიანი მისიის გარშემო (გაფრინდაშვილი ლ., 2003). ქალთა NGO-ების ქოლგა ორგანიზაციის ქვეშ გაერთიანების უუნარობის მიზეზი დამოუკიდებლობის დაკარგვის შიშთანაა დაკავშირებული და ეს პრობლემა საერთოა მთლიანად სამოქალაქო სექტორისთვის (იხილეთ ინდიკატორი 1.4.1.). სწორედ ამით აიხსნება ის, რომ ჯერ-ჯერობით არც ერთი წარმატებული კამპანია არ ჩატარებული გენდერული პრობლემატიკის ფართო საზოგადოებრივ ასპარეზზე გასატანად.

ეს ქვეგანზომილება აღწერს იმას, თუ რამდენად უჭერს მხარს ქართული სამოქალაქო საზოგადოება სიღარიბის დაძლევას. ცხრილი III.3.6 წარმოგვიდგენს ინდიკატორის შედეგს.

ცხრილიIII.3.6: სიღარიბის აღმოფხვრის შეფასების ინდიკატორები

3.6.1. სს-ის საქმიანობა სიღარიბის დასაძლევად. საქართველოში ბევრი ორგანიზაციაა, რომელიც აქცენტს სიღარიბის აღმოფხვრაზე აკეთებს. ისინი ახორციელებნ პრობლემებს შესაბამისი მიზნობრივი ჯგუფებისთვის, აგრეთვე მხარს უჭერენ და ლობირებენ სიღარიბის აღმოფხვრაზე მიმართულ სამთავრებო პოლიტიკას. თუმცა ამ მიმართულებით მათი მუშაობა ნაკლებად თვალსაჩინოა. ზოგადად სამოქალაქო საზოგადოებისთვის ეს პრობლემატიკა ნაკლებად პრიორიტეტულია, რადგან ქართული ინტელექტუალური ელიტა ქვეყნის დემოკრატიზაციისა და განვითარების პროცესში სიღარიბის აღმოფხვრას ნაკლებ მნიშვნელობას ანიჭებს.

სიღარიბის აღმოფხვრაზე მიმართულ პროექტებში ყველაზე გავრცელებულ მიდგომას სათემო მობილიზაცია წარმოადგენს (იხ. ინდიკატორი 4.1.2). ბევრი ორგანიზაციის სამიზნეს სპეციფიკური მარგინალიზებული ჯგუფები წარმოადგენენ, მაგ., მოხუცები, ქუჩის ბავშვები და ობლები.

თუმცა, ზოგიერთი სსო პოლიტიკის დონეზეც იწყებს აქტიურობას. განსაკუთრებით, როცა ამას დონორები ითხოვენ. სიღარიბის დაძლევის საკითხში ქვეყნის სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობის კარგი მაგალითია სსო-ების მონაწილეობა საქართველოს მთავრობის ეკონომიკური განვითარებისა და სიღარიბის აღმოფხვრის პროგრამაში (EDPRP). ეს პროგრამა სამოქალაქო საზოგადოებასთან, საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და დონორ ქვეყნებთან მჭიდრო კონსულტაციების საფუძველზე შეიქმნა. პროგრამის შექმნაში, განხორციელებასა და მონიტორინგში სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობის უზრუნველსაყოფად 2001 წელს შეიქმნა თხუთმეტი ქართული სსო-ს წარმომადგენლისაგან (ანალიტიკური ჯგუფები, უფლებათა დამცველი ჯგუფები, ან სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფები¹) შემდგარი დამოუკიდებელ დამკვირვებელთა ქსელი. მათ გააანალიზეს პროგრამის სამთავრობო კანონპროექტი, წარმოადგინეს ექსპერტული დასკვნები და რეკომენდაციები და მოახდინეს პროგრამის შესახებ საზოგადოების ინფორმირება. პროგრამის ბოლო ვერსია 2003 წლის ივნისში იქნა მიღებული.

სიღარიბის აღმოფხვრაზე მიმართულ სამოქალაქო აქტიურობის კიდევ ერთ მაგალითს წარმომადგენს 2005 წელს შექმნილი სამოქალაქო ალიანსი: მომავალი სიღარიბის გარეშე. ამ ალიანსში შედიან: OXFAM - დიდი ბრიტანეთი საქართველო, საქართველოს ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაცია, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, კეთილდღეობის ფონდი, ბიზნესმენთა ლიგა და ქალთა საკონსულტაციო ცენტრი „სახლი”. ეს ალიანსი უერთდება - გლობალურ მოწოდებას სიღარიბის წინააღმდეგ სამოქმედოდ. ალიანსი ლობირებას უწევს საქართველოს ხელისუფლებას, რათა ამ უკანასკნელმა ათასწლეულის განვითარების მიზნები სამოქმედო გეგმაში შეიტანოს და 2015 წლისთვის განახორციელოს (EDPRP).

დპშჯ-მა ამ ინდიკატორს დაბალი ქულა მიაკუთვნა, რადგან ამ სფეროში სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა აქტივობა ნაკლებად თვალსაჩინოა და სიღარიბის შედარებით მაღალი დონის მიუხედავად, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა უმრავლესობა სიღარიბის აღმოფხვრას საკუთარ პრიორიტეტად არ თვლის.

ეს ქვეგანზმილება აანალიზებს ქართული სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლების მიერ გარემოს მდგრადობისთვის გაწეულ მუშაობას. ცხრილი III.3.7. წარმოგვიდგენს ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.3.7: გარემოს მდგრადობის შეფასების ინდიკატორი

3.7.1. სამოქალაქო საზოგადოების ქმედებები გარემოს მდგრადობის უზრუნველსაყოფად. საქართველოში გარემოსდაცვითი ორგანიზაციების საკმაოდ დიდი ქსელი მოქმედებს, ზოგიერთი მათგანი კარგადაა განვითარებული და შესაბამისი მიმართულებით ბევრ საქმნიანობას ეწევა. ეკოლოგიური ორგანიზაციების რამდენიმე ქსელი არსებობს, რომელთაგან განსაკუთრებით აქტიურია კავკასიის გარემოსდაცვითი NGO-ების ქსელი. თუმცა, ამ ორგანიზაციების მცდელობა ნაკლებადაა ინტეგრირებული ზოგადად სამოქალაქო საზოგადოების საქმიანობებში, ისინი ვერ ახერხებენ ფართო საზოგადოებრივი მხარდაჭერის მოპოვებას და საზოგადოებაში დიდი ცნობადობით არ გამოირჩევიან. იმ ხალხის უმრავლესობა, ვინც საზოგადოებრივ აზრს აყალიბებს, საკუთარი საქმიანობისთვის უფრო პრიორიტეტულ სფეროდ დემოკრატიის სტანდარტებსა და ადამიანის უფლებების დაცვას მიიჩნევს. გარემოსდაცვითი ორგანიზაციები ერთმანეთისგან არსებული რესურსებით, უნარებითა და საქმიანობის აქცენტებით განსხვავდებიან. ისინი ბიზნეს-ორგანიზაციების მონიტორინგში საკმაოდ დიდ აქტიურობას იჩენენ. BP-ის მუშაობამ, რომელიც საქართველოში უდიდეს ეკონომიკურ პროექტს ახორციელებს, კერძოდ, ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის მშენებლობას, გარემოს დამცველი ორგანიზაციების განსაკუთრებული ყურადღება მიიპყრო. ისინი ასევე მუშაობენ ეკოლოგიურ საკითხებზე, საზოგადოებრივი ცნობიერების ასამაღლებლად და ალტერნატიული პოლიტიკური მიმართულებების შეთავაზებაზე. კავკასიის რეგიონალური ეკოლოგიური ცენტრის მონაცემთა მიხედვით, სსო ები საზოგადოების ეფექტური ჩართულობის უზრუნველსაყოფად ფასილიტატორის ფუნქციას ასრულებენ.

თუმცა, ეკოლოგიური ორგანიზაციების შესაძლებლობა სამთავრობო პოლიტიკაზე გავლენის მოსახდენად საკმაოდ შეზღუდულია. გარემოს დაცვაზე სპეციფიური ეკოლოგიური პოლიტიკის შემუშავებისას სამთავრობო დაწესებულებები ჩვეულებრივ სამუშაო ჯგუფებში მხოლოდ ერთ სსო-ს იწვევენ, რომელიც გადაწყვეტილებების მიღების პროცესზე გავლენას ვერ ახდენს. ბერკეტების ასეთი არარსებობის ძირითადი მიზეზი იმაში მდგომარეობს, რომ გარემოსდაცვითი ორგანიზაციების ქსელი ეკოლოგიურ საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღებისას ფართო საზოგადოების ჩართვის ეფექტური მექანიზმების შემუშავებას ვერ ახერხებს. (REC Caucasus, 2001).

________________________________

¹ http://www.psigeorgia.org/pregp/prsp-watcher's-network-(in-eng).htm

ქართული სსო-ების ბირთვს, როგორებიცაა NGO-ები და მედია, საკმაოდ მკაფიო პრიორიტეტები აქვს: მათ შორის არის დემოკრატიის, კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებების მხარდაჭერა. NGO-ები აგრეთვე უმცირესობათა უფლებების ძირითად დამცველებად მოიაზრებიან, განსაკუთრებით ეს ეხება რელიგიურ ჯგუფებს. თუმცა, ტოლერანტობის (რელიგიური) ფასეულობა ნაკლებად სცილდება უცხოეთის დაფინანსებაზე მყოფი NGO-ების საზღვრებს და მედიის მიერ გავრცელებული მესიჯები ხშირად ახალისებს არატოლერანტობას. მეორეს მხრივ, არსებობენ აგრესიულად არატოლერანტული ორგანიზაციები, რომლებიც საკუთარ თავს მართლმადიდებელი რწმენის დამცველებად წარმოადგენენ. ქართული სამოქალაქო საზოგადოების კიდევ ერთ პრიორიტეტს არაძალადობისა და მშვიდობის მხარდაჭერა წარმოადგენს. ეს ქვეყანაში ორი გადაუჭრელი ეთნიკურ-ტერიტორიული კონფლიქტის არსებობით აიხსნება.

ზემოთ ნახსენები ფასეულობები ქართული სამოქალაქო საზოგადოების ძირითადი საზრუნავია. ისინი ქართული სამოქალაქო საზოგადოებისთვის ცენტრალურად შეიძლება მივიჩნიოთ, რადგან ამ მიმართულებით მათი აქტიურობა განსაკუთრებით თვალსაჩინოა და ეს არის სფერო, სადაც მოღვაწეობს ყველაზე აქტიური, კარგად ცნობილი და გამოცდილი სამოქალაქო ჯგუფები.

გენდერულ თანასწორობაზე, სიღარიბის აღმოფხვრაზე, გარემოსდაცვით საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციებიც საკმაოდ ძლიერ ქსელებს ქმნიან. თუმცა, ეს საკითხები ქართული სამოქალაქო საზოგადოების ბირთვის მიერ ძირითად საზრუნავად არ არის მიჩნეული. ყველაზე გავლენიან ლიდერებსა და ორგანიზაციებს მიაჩნიათ, რომ გარემოს დაცვაზე ან გენდერულ თანასწორობაზე მომუშავე ორგანიზაციების დეფიციტი საქართველოსთვის დიდ პრობლემას არ წარმოადგენს და უკეთესი იქნება, თუ სამოქალაქო აქტივობის შეზღუდული რესურსი სხვა მიმართულებით იქნება მიმართული. ეს საკითხები ქართულ მედიაშიც კი ნაკლებად შუქდება. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ერთხმად აღიარებს დღევანდელ საქართველოში სიღარიბის პრობლემას, ქართულ სსო-ებს მიაჩნიათ, რომ ეს პრობლემა უნდა გადაწყდეს ლიბერალურ-ეკონომიკური რეფორმების, დემოკრატიის განვითარების, კანონის უზენაესობისა და კორუფციის აღმოფხვრის ზოგად კონტექსტში. სოციალური დაცვის პროგრამებზე აქცენტის გაკეთება დიდწილად კომუნისტურ წარსულთან ასოცირდება და ნაკლები პოპულარობით სარგებლობს მესამე სექტორში. თუმცა, მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია პოლიტიკური პარტიების დღის წესრიგში.

ამ ფასეულობის განზომილების ანალიზი ჩვენ თვალნათლივ გვაჩვენებს, რომ ქართული სსო-ები პრაქტიკული საქმიანობით ყოველთვის არ ემსახურებიან იმ ფასეულობებს, რომელსაც ვქადაგებთ. დიდი ხნის განმავლობაში გამჭვირვალობის დონე ყოველთვის დაბალი იყო. თუმცა, ბოლო წლების განმავლობაში მნიშვნელოვანი პროგრესი შეინიშნება. შიდა დემოკრატიის დონე ხშირად ძალიან დაბალია, რადგან ბევრი ორგანიზაცია ერთ ან რამდენიმე ლიდერზე და მათ პირად ურთიერთობაზეა დამოკიდებული. ეს პირდაპირ კავშირშია სსო-ების საქმიანობაში მოსახლეობის მონაწილეობის დაბალ დონესთან: ბევრი ორგანიზაცია მხოლოდ ფორმალურად არის წევრობაზე დაფუძნებული და არ წარმოადგენს სპეციფიური ელექტორატის ინტერესებს. აქედან გამომდინარე, შიდა დემოკრატიის პროცედურებიც ასევე ფორმალურია. და ბოლოს, მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ საერთო პრობლემებსა და ფასეულობებზე არასაკმარისი აქცენტის გაკეთება იწვევს პლურალიზმისა და ტოლერანტობის დაქვეითებას თვით სამოქალაქო საზოგადოების შიგნით.

ეს ქვეგანზომილება აღწერს და აფასებს ქართული სამოქალაქო საზოგადოების აქტიურობისა და წარმატებულობის დონეს ისეთ პროცესებზე ზეგავლენაში, როგორიცაა მაგ. სოციალურ და ადამიანის უფლებების სფეროში საჯარო პოლიტიკის ფორმირება, აგრეთვე, სახელმწიფო ბიუჯეტის შედგენა. ცხრილი III.4.1 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.4.1: საჯარო პოლიტიკაზე გავლენის შეფასების ინდიკატორები

USAID-ის მდგრადობის ინდექსი გვთავაზობს წლების განმავლობაში უფლებების დაცვის სფეროში ქართული NGO-ების საქმიანობის შეფასებასა და წარმატებულობას. ქვემოთ მოცემული დიაგრამა ასახავს ამ ინდიკატორის დინამიკას 1998 წლიდან 2004 წლამდე, რომელიც 2002 წელთან შედარებით გაიზარდა, მაგრამ შემცირდა 1998 წელთან შედარებით.

დიაგრამა III.4.2: ადვოკატირება (NGOSI, 2004)

4.1.1. სამოქალაქო საზოგადოების გავლენა ადამიანის უფლებათა პრობლემატიკაზე. ქართული სამოქალაქო საზოგადოების ერთ-ერთ უმთავრეს საზრუნავს ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული საკითხები წარმოადგენს. ამ მხრივ სამოქალაქო საზოგადოების საქმიანობას კარგად იცნობს ფართო საზოგადოება, ასე რომ, ისეთი წამყვანი უფლებათა დამცველი ორგანიზაციები, როგორიცაა თავისუფლების ინსტიტუტი ან საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, საკმაოდ დიდი პოპულარობით სარგებლობს. ზოგიერთი უფლებათა დამცველი ორგანიზაციების ინიციატივები მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს სამთავრობო პოლიტიკასა და საქმიანობაზე. თუმცა, საერთო ჯამში ეს გავლენა არც ისე მნიშვნელოვანია.

ადამიანის უფლებებზე მომუშავე სს-ის ორგანიზაციების განსაკუთრებულ საზრუნავს წარმოადგენს ეჭვმიტანილთა და პატიმართა წამებისა და შეურაცხყოფის შემთხვევები, როგორც პოლიციის განყოფილებაში, ასევე პენიტენციალურ სისტემაში. 2004 წლის ოქტომბერში შინაგან საქმეთა მინისტრის თავკაცობით შეიქმნა ძირითადად NGO-ების წარმომადგენლებისგან დაკომპლექტებული მონიტორინგის საბჭო, რომელსაც რეგულარული ვიზიტები უნდა განეხორციელებინა პოლიციის განყოფილებებსა და დროებითი დაკავების ადგილებში. კიდევ ერთი მსგავსი საბჭო ადამიანის უფლებების მონიტორინგს პენიტენციალურ სისტემაში ეწევა. პირველადი დაკავების დაწესებულებებში წამების ფაქტების შემცირებაში დიდი წვლილი სწორედ მონიტორინგზე მომუშავე სსო-ებს მიუძღვით, აგრეთვე აღსანიშნავია მათი თანამშრომლობა ხელისუფლების ორგანოებთან. სსო-ების ინციატივით დაუყოვნებლივ ხდება შსს-ს საპყრობილედან იუსტიციის სამინისტროში გადაყვანისას პატიმართა დაშავების შემთხვევების გამოძიება, აგრეთვე, საგრძნობლად გაუმჯობესდა გენერალური პროკურატურის მიერ განხორციელებული შიდა მონიტორინგის პროცესი. სულ მცირე ერთ შემთხვევაში ხელისუფლება შეეცადა შეეზღუდა საჯარო დისკუსია წამებაში პოლიციის მონაწილეობაზე (იხილეთ ინდიკატორი 2.2.3). თუმცა, ერთი სსო-ს (კერძოდ, FPPHR) დაჟინებული მოქმედების წყალობით ეს შეზღუდვა მოიხსნა (HRW, 2005).

4.1.2. სამოქალაქო საზოგადოების გავლენა სოციალურ პოლიტიკაზე. ქართული სსო-ები ცდილობენ გავლენა მოახდინონ სახელმწიფოს სოციალურ პოლიტიკაზე, მაგრამ ამ სფეროში მათი მცდელობები სხვა სფეროებთან შედარებით მცირედ შესამჩნევი და ნაკლებეფექტურია. ყველაზე განვითარებული ორგანიზაციები რესურსების მობილიზებას ძირითადად დემოკრატიისა და ადამიანთა უფლებებთან დაკავშირებით აკეთებენ და ნაკლებად პრიორიტეტულად მიაჩნიათ სოციალური თანასწორობის ფასეულობები.

სოციალური პოლიტიკის ზოგიერთ ასპექტზე სსო-ები მაინც ახერხებენ გავლენის მოხდენას. მაგალითად, USAID-ის მიერ დაფინანსებული GCMI-ის პროგრამის ფარგლებში შექმნილი სამუშაო ჯგუფის ზეგავლენით საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი, რომელიც ხელს უწყობს ინვალიდი ბავშვების უფრო მჭიდრო ჩართვას სოციალური ცხოვრების სხვადასხვა სფეროებში (Chatwin, M. E., 2004, p.2).

არსებობს სხვადასხვა მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად დიდი ზეგავლენა მოახდინა სამოქალაქო საზოგადოებამ ეკონომიკური განვითარებისა და სიღარიბის დაძლევის პროგრამაზე (PRSP). ეს არის ფუნდამენტური დოკუმენტი, რომელიც ხელისუფლების სოციალურ პოლიტიკას განსაზღვრავს. OXFAM-ის მიერ დაფინანსებულმა NGO-ების კოალიციამ გააკრიტიკა ამ პროგრამის მთავრობისეული პროექტი, ამის შედეგად სარედაქციო კომიტეტში შეყვანილ იქნა სამოქალაქო საზოგადოების ორი წარმომადგენელი. „შუალედური PRSP-ის ვარიანტი 2001 წელს მინიმალური კონსულტაციების გავლით მომზადდა და ჩაბარდა. ამ პროგრამამ საბოლოო სახე 2003 წლის ივნისში მიიღო. NGO-ებმა შექმნეს PRSP -ის მეთვალყურეთა ქსელი, მაგრამ სამოქალაქო საზოგადოებისთვის ძალიან რთული აღმოჩნდა პროცესზე რაიმე ზეგავლენის მოხდენა.” - დაწერა OXFAM-მა. (Oxfam Briefing Paper, 2004, p. 43). ამასთანავე, სსფ-მ საქართველოს შესახებ დაწერილ ანგარიშში აღნიშნა სსო-ების როლი ამ პროგრამის საბოლოო ვერსიის შექმნაში (IMF Country Report, 2005).

4.1.3. სამოქალაქო საზოგადოების გავლენა სახელმწიფო ბიუჯეტის ფორმირებაზე. ცენტრალურ და ადგილობრივ ბიუჯეტს ადგენს აღმასრულებელი შტო, საკანონმდებლო ორგანო კი განხილვებისა და მოლაპარაკებების საკმაოდ გრძელი პროცესის შემდეგ ამტკიცებს მას. ქართული სსო-ები ცდილობენ მონაწილეობა მიიღონ განხილვის პროცესში და ბიუჯეტის ხარჯვის მონიტორინგში, მაგრამ აქცენტს ძირითადად მეორე ეტაპზე, ანუ მონიტორინგზე აკეთებენ.

ცენტრალურ და ადგილობრივ მონიტორინგში სსო-ებმა მნიშვნელოვანი გამოცდილება დააგროვეს. თუმცა, ბიუჯეტის დაგეგმვაზე გავლენის მოსახდენად სამოქალაქო საზოგადოებას საკმაოდ შეზღუდული რესურსები აქვს. NGO-ების მდგრადობის ინდექსის მიხედვით, „NGO-ები უფრო და უფრო მეტად იყენებენ მათთვის კანონით მინიჭებულ საშუალებებს მთავრობაზე მონიტორინგის განსახორციელებლად. მაგალითად საქართველოს ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაცია მონიტორინგს ახორციელებს ზუგდიდისა და ქუთაისის მუნიციპალურ ბიუჯეტებზე (NGOSI, 2003, p.83)”. თუმცა, დღემდე არანაირი შედარებითი კვლევა არ ჩატარებულა, რომელიც გაზომავდა სახელმწიფო ბიუჯეტის დაგეგმვის პროცესსა და მონიტორინგის ზეგავლენას. მაგალითად, საქართველოს ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაცია „ბიუჯეტის მონიტორინგის” პროექტის ფარგლებში რეგულარულად ამზადებს ბუკლეტებს. ამ პროექტის მიზანია “უზრუნველყოს სახელმწიფო ფინანსური ხარჯების გამჭვირვალობა და სახელმწიფოს ბიუჯეტისა და ქუთაისის მონიტორინგის მეშვეობით გავლენა იქონიოს ბიუჯეტირების პროცესებზე” (Budget Monitoring, 2005). თუმცა, არ არსებობს შემთხვევა, როდესაც მსგავს პროექტებს პირდაპირი გავლენა მოეხდინოს ბიუჯეტთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებზე, ან აქტიური საჯარო დებატები გაემართოს ცენტრალურ ან ადგილობრივ ბიუჯეტთან დაკავშირებით.

ეს ქვეგანზომილება აანალიზებს, თუ რამდენად უწყობს ხელს ქართული სამოქალაქო საზოგადოება სახელმწიფო და კერძო ორგანიზაციებში ანგარიშვალდებულების განვითარებას. ცხრილი III.4.3 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.4.3: სახელმწიფოსა და კერძო კორპორაციების ანგარიშვალდებულების შეფასების ინდიკატორები

4.2.1. სახელმწიფოს ანგარიშვალდებულების ხელშეწყობა. ქართული სამოქალაქო საზოგადოება მეტ-ნაკლებად აქტიურია ხელისუფლების საქმიანობათა მონიტორინგში და არის რამდენიმე წარმატებული შემთხვევაც. თუმცა, საბოლოო ჯამში სსო-ების გავლენა ამ მხრივ ლიმიტირებულია. პირველადი დაკავების ადგილებში წამების შემთხვევების შემცირების გარდა, ამ მხრივ აღსანიშნავია ერთ-ერთ ქართველ პარლამენტარზე 2005 წელს გადაღებული დოკუმენტური ფილმი, რომელიც ასახავდა მის უკანონო ეკონომიკურ საქმიანობას. ამას შედეგად მოჰყვა პარლამენტარის მიერ სადეპუტატო სავარძლის დატოვება.

მთელი ქვეყნის მასშტაბით გამოკითხული 189 სსო-დან მხოლოდ ორმა დაასახელა პრიორიტეტულად სამთავრობო საქმიანობის მონიტორინგი, ხოლო ორი სსო არჩევნების მონიტორინგზე სპეციალიზდება; 7 (3.7%25) ორგანიზაცია ანტიკორუფციულ საქმიანობაზე აკეთებს აქცენტს, ხოლო 23 (12.2%25) - თვითმართველობისა და ადგილობრივი მმართველობის საკითხებზე (დევდარიანი ჯ., 2003). თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ სხვა ორგანიზაციები არ ახორციელებენ მაკონტროლებელ ფუნქციას ხელისუფლების საქმიანობებზე. CSRDG-ისა და UNAG-ის მიერ განხორციელებული კვლევის მიხედვით, 2002 წელს გამოკითხულ ორგანიზაციათა 40%25-მა და 2005 წელს - 36%25-მა დაადასტურა ხელისუფლების საქმიანობათა მონიტორინგში მონაწილეობა (CSRDG&UNAG, 2005).

2004 წელს განმავლობაში, ადგილობრივმა NGO-ებმა პოლიციის მიერ შეურაცხყოფისა და წამების საკითხი წამოწიეს, მაგრამ ამას მთავრობიდან მცირე გამოხმაურება მოჰყვა. თუმცა, წლის ბოლოსთვის ხელისუფლებამ მეტი ყურადღება გამოიჩინა პრობლემისადმი (HRW, 2005). პრეზიდენტ სააკაშვილსა და სხვა მაღალი რანგის ჩინოვნიკებთან ქართული NGO-ების შეხვედრებისას დროებითი დაკავების ადგილებსა და პოლიციის განყოფილებებში შეუზღუდავი მონიტორინგის ახალი გეგმა განიხილეს. შედეგად შეიქმნა მონიტორინგის საბჭო, რომელსაც ევალებოდა ვიზიტები პოლიციის განყოფილებებსა და დროებითი დაკავების ადგილებში (HRW 2005). სახალხო დამცველის ოფისი ადგილობრივი NGO-ებიდან ირჩევს საბჭოს წევრებს, რომლებიც ადამიანთა წამებაზე მუშაობენ. მიღწევებიდან აგრეთვე აღსანიშნავია „შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპყრობილედან იუსტიციის სამინისტროში გადაყვანის დროს პატიმართა დაზიანების შემთხვევების დაუყოვნებლივ გამოძიება და გენერალურ პროკურატურაში შიდა მონიტორინგის გაძლიერება” (HRW, 2005, p. 7). იმავე ანგარიშის მიხედვით, „იანვრისთვის, წამების პრევენციის ახლადშექმნილმა საბჭომ თავი ეფექტურობით გამოიჩინა” (HRW, 2005, p. 7). მიუხედავად ერთჯერადი გარღვევებისა, უნდა აღინიშნოს, რომ „ანგარიშვალდებულების მიღწევის გზაზე ბარიერები ინსტიტუციონალურ სახეს იღებს, ხოლო კანონაღმსრულებელი ორგანოები ყოველთვის პოულობენ საშუალებას, რომ თავი აარიდონ პასუხისმგებლობას მათ მიერ ჩადენილი წამებისა და უკანონო მოპყრობისთვის” (HRW, 2005, p. 7).

4.2.2. კერძო კორპორაციების ანგარიშვალდებულების ხელშეწყობა. ქართული სსოები დიდ აქტიურობას არ იჩენენ კერძო კორპორაციების ანგარიშვალდებულებასთან დაკავშირებით. ამ მხრივ ყველაზე მნიშვნელოვან გამონაკლისს ბაქო თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის პროექტი წარმოადგენს, რომელიც BP-მ განახორციელა. ის ხშირად გამხდარა ქართული და საერთაშორისო სსო-ების განხილვის საგანი. თუმცა, ეს საქმიანობები დიდი ეფექტურობით არ გამოირჩევა. 2003 წელს მედიამ და გარემოსდაცვითმა NGO-ებმა ვერ შეძლეს საზოგადოებრივი აზრის საკმარისად გააქტიურება იმისთვის, რომ შეეცვალათ ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მარშრუტი. საჯარო პროტესტის მიუხედავად, ნავთობსადენმა ბორჯომის ეროვნულ პარკზე გაიარა (NGOSI, 2003). პროფკავშირების მთავარი სისუსტე იმაში მდგომარეობს, რომ სამოქალაქო საზოგადოებამ ვერ შეძლო კორპორატიული ანგარიშვალდებულების განვითარება, ხოლო კერძო კორპორაციებში პროფკავშირების დაფუძნების რამდენიმე ინიციატივა წარუმატებლად დასრულდა. მაგალითად, წამყვან ქართული ლუდის მწარმოებელ კომპანია „ყაზბეგში“ ასეთი კავშირის შექმნის მცდელობა იმით დასრულდა, რომ ინიციატორებს სამსახური დაატოვებინეს. 2004 წელს რამდენიმე ბიზნეს-ორგანიზაციამ მიიღო ბიზნესის ქცევის კოდექსი, რომელიც მიზნად ისახავს კორპორატიული ანგარიშვალდებულების გაზრდას. ამის ინიციატორად ძირითადად სსო-ები გამოვიდნენ (MARNET Conference, 2005). თუმცა, ჯერ კიდევ ძალიან ადრეა ამ ინიციატივის შედეგების შეფასება. დპშჯ-მა აღნიშნა სსო-ების მცდელობა ბიზნეს-კორპორაციული ანგარიშვალდებულების გასაზრდელად, მაგრამ დაასკვნა, რომ სამოქალაქო საზოგადოების საქმიანობას ამ მხრივ შესამჩნევი გავლენა არ ჰქონია.

4.3 სოციალურ ინტერესთა დაკმაყოფილება

ეს ქვეგანზომილება აანალიზებს იმას, თუ რამდენად პასუხობს ქართული სამოქალაქო საზოგადოება სოციალურ მოთხოვნებს. ცხრილი III.4.4 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.4.4: სოციალურ ინტერესთა დაკმაყოფილების შეფასების ინდიკატორები

4.3.1. რეაგირების უნარი. ქართული სამოქალაქო საზოგადოება რეაგირებს სოციალურ პრობლემატიკაზე, მაგრამ ამ მხრივ მათი გავლენა საკმაოდ შეზღუდულია. ერთ-ერთი მიზეზი იმაში მდგომარეობს, რომ ყველაზე ცნობადი და განვი- თარებული NGO-ები პრიორიტეტულად სხვა სფეროებს მიიჩნევენ, მაგალითდ, დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარებასა და ადამიანის უფლებებს, განსაკუთრებით უმცირესობის უფლებებს. ზოგიერთი ორგანიზაცია კი აქცენტს აკეთებს გარემოს დაცვის პროგრამებზე, სიღარიბის დაძლევაზე, ბავშვთა პრობლემებზე, ინვალიდებისა და მოხუცებულებზე.

ზოგ შემთხვევაში NGO-ების პრიორიტეტები არ ემთხვევა საზოგადოების ინტერესებს. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ ჩატარებული სოციოლოგიური კვლევის მიხედვით, მოსახლეობის, მათ შორის მასწავლებლებისა და მეწარმის, დამოკიდებულება NGO-ებისადმი იმგვარია, რომ მათგან ძირითადად კორუფციის მოგვარებას მოელიან (კაჭკაჭიშვილი ჯ. 2002). მოსახლეობისთვის პრიორიტეტულია აგრეთვე ბავშვთა პრობლემები და გარემოსდაცვითი საკითხები. იმავე რესპოდენტთა აზრით, NGO-ები საკმაოდ ეფექტურად იცავენ ეთნიკურ უმცირესობათა უფლებებსა და ზედმეტად დიდ ყურადღებას აქცევენ რელიგიურ უმცირესობათა უფლებებს.

ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიებისთვის პრიორიტეტულია ისეთი ფართოდ გავრცელებული პრობლემები, როგორიცაა პენსიონერთა და უმუშევართა მდგომარეობა. NGO-ებისგან განსხვავებით, რომლებიც ზედმეტ ყურადღებას უთმობენ უმცირესობათა უფლებებს, ოპოზიციური პარტიების დღის წესრიგი უფრო ახლოს დგას საზოგადოების ინტერესებთან. ეს აისახა USAID-ის მიერ გამოქვეყნებულ ქვეყნის ანგარიშში, რომლის მიხედვითაც NGO-ები საჯარო გადაწყვეტილებებში მონაწილეობის ლეგიტიმიზაციას ცდილობენ არა ხალხის ინტერესების წარმოდგენით, არამედ საკუთარი ექსპერტიზისა და კავშირების ხარჯზე (NGOSI, 2003). იმის გათვალისწინებით, რომ პოლიტიკური პარტიები სამოქალაქო საზოგადოების წევრები არიან და დიდ აქტიურობას იჩენენ სოციალური პრობლემების მოგვარებაში და სხვადასხვა ინიციატივით გამოდიან მშრომელთა უფლებებთან დაკავშირებით, დპშჯ-მა ამ ინდიკატორს საკმაოდ მაღალი ქულა მიანიჭა.

4.3.2. საზოგადოებრივი ნდობა. ქართული მოსახლეობის დამოკიდებულება არასამთავრობო სექტორის მიმართ ამბივალენტურია, თუმცა დიდი ნაწილი NGO-ების მიმართ მაინც პოზიტიურადაა განწყობილი. დიაგრამა III.4.3 წარმოადგენს სოციოლოგიური კვლევის შედეგებს, რომლის მიხედვითაც შეგვიძლია დავინახოთ, თუ როგორ აფასებს უბრალო მოსახლეობა, მეწარმეები და მასწავლებლები (უნივერსიტეტის პროფესურის ჩათვლით), NGO-ების საქმიანობებს (კაჭკაჭიშვილი ჯ., 2002).

დიაგრამა III.4.3: საზოგადოების დამოკიდებულება სსო-ების საქმიანობისადმი

ზემოთ მოცემული დიაგრამის მიხედვით NGO-ების საქმიანობათა მკვეთრად დადებითი შეფასება არც ისე მრავალრიცხოვანია, მაგრამ მოსახლეობის უმრავლესობა NGO-ებს უფრო პოზიტიურად აფასებს, ვიდრე ნეგატიურად. ის რესპოდენტები, რომლებსაც უშუალო შეხება ჰქონდათ NGO-ებთან, ზოგადად უფრო პოზიტიურად აფასებენ მესამე სექტორის მოღვაწეობას.

NGO-ებისადმი რესპოდენტთა დამოკიდებულებას მეტწილად კორუფციის მათეული აღქმა განსაზღვრავს; როგორც ქვემოთ მოცემული დიაგრამა გვიჩვენებს, ამ მხრივ მოსახლეობის დამოკიდებულება სსო-ების მიმართ უფრო პოზიტიურია, ვიდრე სახელმწიფო დაწესებულებების მიმართ. ის აგრეთვე გვიჩვენებს, რომ ხალხი მასმედიას უფრო ენდობა, ვიდრე NGO-ებს. ამის მიზეზი ალბათ იმაშია, რომ მათი გაგებით მედია არ იყენებს არც საზოგადოებრივსა და არც ფილანტროპულ ფონდებს, შესაბამისად, ვერც არამიზნობრივად დახარჯავს.

დიაგრამა III.4.4: საზოგადოების მიერ სხვადასხვა ინსტიტუტებში კორუფციის აღქმა

ეს ქვეგანზომილება აღწერს და აფასებს იმას, თუ რამდენად წარმატებულია ქართული სამოქალაქო საზოგადოება, განსაკუთრებით მარგინალიზებული ჯგუფების გაძლიერებაში, რათა მათ შეძლონ მათთვის აქტუალურ გადაწყვეტილებებში მონაწილეობის მიღება. ცხრილი III.4.5 აჯამებს შესაბამისი ინდიკატორის შედეგებს.

ცხრილი III.4.5: მოქალაქეთა გაძლიერების შეფასების ინდიკატორები